Prof. Suljagi Mirza KUA SULJAGIA IZ PIONICE

I. UVOD

Na istraivanje i pisanje ovog rada sam se odluio zbog toga to smatram da kua Suljagia, pored srednjevjekovne Gradine ( na podruju opine Srebrenik ) ima veliku kulturnu i historijsku vrijednost, a ta konstatacija mi je stvorila znatielju da pokuam istraiti i napisati neto o ovakvom objektu. Ovaj rad zasnovan je na podacima koji su prikupljeni od ispitanika na terenu, pisanih izvora i literature. Rad je podijeljen u etiri dijela. U prvom dijelu obraene su karakteristike islamsko-orijentalne kulture, u drugom historijat kue, u treem razvojne karakteristike i unutranje ureenje kue i u etvrtom privredne zgrade.

Kada govorimo o kui onda moramo imati na umu da to nije samo graevinski

objekat, nego da je znaajan i kompleksan elemenat kulture i ivota. Kroz historiju esto su razne okolnosti uticale na oblik i poloaj kua. Za vrijeme Osmanlija raja1 nije bila u mogunosti da podie bolje, kvalitetnije, visoke i ljepe zgrade.

Uopteno gledajui, stan zavisi od ukupnog stupnja kulture date ljudske grupe.

(Na njemu se ogleda materijal, tehnologija, oblik kue, sastav prostorija i njihove namjene, ukraavanje, oprema i drugo). Kad je rije o stambenom komforu i on je izraz i odraz prilika, mogunosti i nivoa kulture. to su ljudi kulturniji vei su im prohtjevi (pogotovo ako jo imaju i materijalnih uslova), kao to su broj prostorija, zatim prostorija za posebne namjene (odmor, kupanje, ostava).

Negdje se boljom porodicom smatra ona koja ima reprezentativniju kuu tako

da stambeni objekat esto ima i namjenu spoljanjeg sredstva prestia. Kua je osnovna jedinica stvaranja, proizvodnje i potronje i u njoj se formiraju odreene specifinosti obiajnog ivota i kulture.

Ukratko reeno, u kui se raa, radi, dogovara, smilja, odmara, boluje, umire.

Ona je i bogomolja i utvrenje.

1 Podanici Osmanskog carstva dijelili su se na dvije osnovne klase: vladajuu feudalnu,vojniku klasu i podreenu-raju. (Behija Zlatar, Bosna i Hercegovina u okvirima Osmanskog carstva 1463-1593, u: Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog rata, Sarajevo 1998, str. 102).

II. KUA SULJAGIA IZ PIONICE 2.1. Karakteristike islamsko-orijentalne kulture

Nakon pada prve samostalne bosanske drave, koja je po svemu postojala od kraja VIII stoljea, pa do 1463 godine, tj. do druge polovine XV stoljea, a u kojoj je dominaciju u duhovnom ivotu imala Crkva bosanska, dok su katolicizam i ortodoksija bili tada marginalni, ali ne i zanemarljivi faktori ukupnog vjerskog i duhovnog, pa i politikog ivota, nastaje nova situacija.2 Javlja se jedan novi i veoma snaan vojni, politiki, dravni i svakako duhovno-kulturni faktor koji je vezan za osmanlijsku upravu u Bosni. Time je Bosna ula u svijet istone, islamsko-orijentalne kulture. U junoslovenskim zemljama, a naroito u Makedoniji i Bosni i Hercegovini, susreu se jo i danas mnogi spomenici i drugi refleksi orijentalno-islamske civilizacije. Privlanost orijentalno-islamske civilizacije proizilazila je iz okolnosti to je ona donosila jedan vii ivotni standard (stanovanje, oprema stanova, nonja, jela), to je to civilizacija prilagoena potrebama ovjeka (arhitektura na dohvat ljudske ruke), to je unosila nove potroake potrebe (uivanje kahve i duhana, upotreba kozmetike), jednu lagodnost (rahatluk), razvijala esteska osjeanja, posebno po svome pozitivnom odnosu prema prirodi (njegovanje cvijea, zelenila, kult vode-esme, adrvani), davala maha mati (u priama i legendama najbujnije fantazije).3 I u Bosni se ilo za tim, da se arhitektura skladno uklopi u zelenilo pejzaa, da su stambeni i drugi objekti izloeni suncu i da se tekua voda do maksimuma iskoristi za praktine potrebe kao i za razonodu. Gotovo svaka kua imala je svoju bau, zasaenu voem, povrem, cvijeem i drugim zelenilom.

2 Muhamed Filipovic, Bosna i Hercegovina (najvanije geografske, demografske, historijske, kulturne i politike injenice), Sarajevo 1997, str. 130. 3 Muhamed Hadijahi, Refleksi islamske civilizacije, u: Bonjaci i islam, Sarajevo 1998, str.65.

2.2. Historijat kue

Prema narodnom kazivanju stara begovska kua u Donjoj pionici, koja se nalazi u vlasnitvu porodice Suljagia sagraena je u XVI stoljeu. Do sada nisu pronaeni historijski izvori na osnovu kojih bi mogli saznati kada je kua tano sagraena. Kako nam je ispriao jedan od suvlasnika ove kue, Osman Suljagi, u prolosti je u kui boravio kadija (sudija). Dakle, kua je kao objekat imala funkciju sudske stanice gdje su se donosile presude. Prvi historijski izvor koji nam prua informacije o vlasniku kue jeste gruntovna knjiga. U njoj stoji da je 1887. godine vlasnik kue bio Delal-beg Efendi. Godine 1897. vlasnik kue je postao Demil-beg Delalbegovi, sin Delal-bega Efendia, koji je imao dvije keri, Almasu i Devletu. Prema begu4 su podreeni slojevi osmanskog drutva imali obavezu da plaaju porez desetinu5(uur).

Za sve one koji ne bi izmirili svoje obaveze prema begu slijedila je i kazna. U

kui postoje dvije zatvorske prostorije u koje su se zatvarali svi oni koji ne bi begu izmirili desetinu. Pored kue se nalazi baa koja nosi naziv gumno (mjesto za vridbu). Ovaj naziv se i danas upotrebljava za ovu bau, a u prolosti gumno je bio naziv za zemljite pored kue na koje se dovozila desetina.

10. marta 1917 godine (kada je jo trajao Prvi svjetski rat), kupovinom kue i

zemlje, kua je postala vlasnitvo Mula6-Jusufa Suljagia (sl.1) i Huse Suljagia koji su bili nastanjeni u ehajama. Tako je begovska kua u pionici dola u vlasnitvo porodice Suljagia.

Mula-Jusuf Suljagi je jedan dio imanja i kuu prepisao svom sinu Jusufu

Suljagiu. U ovoj kui, Jusuf Suljagi i njegova supruga Hava ivjeli su sve do svoje smrti, a u kui su othranili osmero djece, est sinova i dvije keri. Jusuf je umro 1999 godine, a njegova supruga Hava 2002. godine i od tada pa sve do danas u kui niko ne stanuje. Kua je posljednji put renovirana 1936. godine, ali je u svim elementima zadrala svoj prvobitni izgled.

4 Beg-plemi, plemika titula; gospodin, gospodar, odlinik; titula za ugledna ovjeka, velikaa, dostojanstvenika; civilna i vojna titula u staroj turskoj dravnoj organizaciji itd. (Abdulah kalji, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku,Svjetlost, Sarajevo1989, str. 129). 5 Desetina ili uur je naturalna renta od itarica i drugih kultura (lana, sijena, povra, voa itd.) koju je potinjeno stanovnitvo (raja) davalo svom begu. 6 Mula-uen ovjek, teolog; kadija u veim gradovima; titula koju je sultan dodjeljivao uenim ljudima kao odlikovanje; titula koja se dodaje ispred imena ovjeka koji je uio vjerske kole, pa ma bio i sa manjom spremom; gospodar, gospodin. (A. kalji, nav. d., str. 472).

2.3. Razvojne karakteristike i unutranje ureenje kue Staru begovsku kuu u pionici, sainjavaju prizemlje i sprat (ardak).

Dimenzije kue su 9,5 x 6. Razlika izmeu duine i irine iznosi 3,5 m. Prizemlje kue je zidano od lomljenog kamena, a irina zidova u prizemlju je oko 80 cm. To je kui davalo veliku stabilnost, a ukuanima veliku sigurnost. Kada uzmemo u obzir da je do dolaska Osmanlija na ove prostore, kamen bio osnovno sredstvo gradnje i da su zidovi tvrava bili veoma debeli, onda moemo na osnovu zidova kue zakljuiti da je kua sagraena u prelaznom periodu iz srednjeg vijeka u osmanski period, tj. u ranoosmanskom periodu to bi potvrdilo i injenicu narodnog kazivanja da potie iz XVI stoljea. Prizemlje kue sa svojim masivnim kamenim zidovima podsjea na neku utvrdu. Sprat (ardak) iznad prizemlja ima prepust, a na njemu se grade prave prostorije za stanovanje. Ozidan je od erpia7 i epera sa pojaanjima od drvenih rotilja. Krov kue je etveroslivni (sl.2).

Ulaz u kuu krasi kameni luk koji simbolizira osmansku arhitekturu (sl.3).

irina luka je 136 cm., a duina 215 cm. Ulazna vrata kue su napravljena od tvrdog hrastovog drveta. Poto su prola vremena bila veoma nesigurna, bogatije porodice su bile esto na udaru raznih pljakaa (naroito ratni periodi kada je vladala velika glad). Veliku sigurnost u kui pruao je veliki drveni maldan (greda) koji se izvlaio iz leita jedne strane zida i uvlaio u leite druge strane zida, sa unutranje strane, ime bi automatski blokirao ulazna vrata i onemoguavao bi provalu u kuu.

U prizemlju su se nalazile dvije prostorije koje su bile razdvojene hodnikom.

Ove prostorije u prolosti sluile su kao zatvori. U ovim prostorijama nalazi se po jedan mali prozor dimenzija 48 x 17 cm., koji je zatien elinim reetkama, koje su onemoguavale bijeg zatvorenika. Poto su ove prostorije u XX stoljeu izgubile na svom znaaju ukuani su drvenim gredama podijelili prizemlje i tako su dobili dvije sobe, a ispod soba podrumske prostorije. Time je jednim dijelom izmijenjen prvobitni izgled prizemlja kue.

Strme drvene stepenice iz prizemlja vode do sprata (ardaka) koji je zatvoren

drvenim vratima (poklopcem) u leeem poloaju i podizanjem poklopca dobijamo izlaz na ardak (sl.4).

ardak se sastoji od hodnika, divanhane i etiri sobe. Svaka soba u ardaku

imala je po jednu banjicu (hamamdik) i uz nju po jednu zemljanu pe sa loniima. Sobe su niske sa drvenim plafonima. Uz ove elemente, u begovskoj kui pojavljuju se i elementi koji se javljaju samo u kuama bogatijih ljudi, a to je tzv. divanhana,

7 erpi se oblikovao pomou drvenih kalupa. Postupak kod izrade erpia je sljedei: na ravnom zemljitu postavi se kalup i u njega se stavlja zamijeeno blato sa pljevom pa se sa gornje strane presvue daskom na no i onda se kalup izvue. Kad se naprav