Küresel ve ulusal düzeyde korunan alan algısı

Küresel ve ulusal düzeyde

korunan alan algısı…

Genel yaklaşımlar…

Yıldıray Lise

[email protected]

www.yildiraylise.com

• IUCN Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (WCPA) üyesi • UNESCO MaB İhtisas Komitesi üyesi • Türkiye Etoburları Grubu üyesi • Ortadoğu Ormancılık A.Ş. Genel Müdürü

12 Haziran 2013, Kayseri

Foto: İsmail Menteş

(Küre Dağları Milli Parkı)

Sunum Özeti

- Korunan alan nedir?

- Korunan alanların faydaları

- Dünyada ve Türkiye’de korunan alanlar

- Korunan alan algısı

- Korunan alan uygulamalarında değişim

Sizce bir korunan alanın en önemli faydası nedir?

Eğer tarlalardaki düzeni bozmazsan o zaman ihtiyacından daha çok ürün elde edersin;

eğer attığın ağın gözleri çok küçük olmazsa o zaman yeterinden daha fazla balık ve kaplumbağan olur;

eğer ormana baltayı ancak belirli ve uygun zamanlarda vurursan o zaman yeterinden daha fazla keresten olur.

Mencius (M.Ö. 4. yy.)

Korunan Alan nedir?

Dünyadaki en yaygın kullanımıyla korunan alanlar, Dünya Doğayı Koruma

Birliği (IUCN) tarafından şöyle tanımlanıyor:

1994: Özellikle biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla

ilişkili kültürel kaynakların devamlılığının sağlanmasına

ve korunmasına hizmet eden, yasal veya diğer etkili

yollarla yönetimi gerçekleştirilen karasal ve/veya denizel

alanlar”.

Korunan Alan nedir?

Dünyadaki en yaygın kullanımıyla korunan alanlar, Dünya Doğayı Koruma

Birliği (IUCN) tarafından şöyle tanımlanıyor:

2008: Doğanın ve ilişkili ekosistem servisleri/hizmetleri

ve kültürel değerlerin uzun vadeli korunması amacıyla

açıkça tanımlanan ve bilinen coğrafi sınırları olan,

kendini bu alana adamış kişilerin olduğu, yasal veya

diğer etkin yöntemlerle yönetilen alandır.

Korunan Alan nedir?

Korunan alanlara neden ihtiyacımız var?

Biyolojik çeşitliliği

korumak

Su, toprak ve hava

gibi yaşam destek

sistemlerini

korumak

Toplumun dinlenme

ve eğlenme

gereksinimini

karşılamak

Doğal kaynakların

sürdürülebilir

yönetimi

Biyolojik çeşitliliğin

korunması ile

ekonomik ve

sosyal kalkınma

arasında

bir denge oluşturmak

Korunan Alanların faydaları

Korunan alanların ekonomik, ekolojik, kültürel ve

sosyal birçok faydası vardır…


1. Yaşam alanları tehdit altında olan bitki ve

hayvan türlerine güvenli sığınaktırlar.


2. Birçok ana besin kaynağına (bitkiler, balıklar,

memeli hayvanlar) ve tıbbi bitkilere ev sahipliği

yapan yaşam alanlarını korur ve destekler.


3. Kültürel, mimari ve geleneksel yaşamların

korunmasına katkı koyarlar.


4. İçme suyu kaynağı:

Yapılan son çalışmalar dünyanın birçok büyük şehrinin (New

York, Pekin, Los Angeles, İstanbul, vs.) içme suyu kaynaklarının

korunan alanlar içinde yer aldığını göstermektedir.

Peru’da yaklaşık 2,7 milyon kişi 16 korunan alandan gelen suyu

kullanmaktadır. Bunun yıllık değeri 81 milyon Amerikan dolarıdır.

Yeni Zelanda Te Papanul Koruma Parkı’ndaki (22.000 ha)

çayırlıkların sağladığı su yönetimi / dengeleme hizmetlerinin

bedeli 95 milyon Amerikan doları olarak hesaplanmıştır.


5. Ekonomik destek ve iş olanağı sağlayarak

yoksullukla mücadelede en önemli araçlardan

biridir.

Guatemala’daki Maya Biyosfer Rezervi’nin yıllık geliri 47 milyon

Amerikan Dolarıdır ve 7.000 kişiye iş olanağı sağlamaktadır.

(Türkiye’de alan kılavuzluğu uygulamaları…)

Güney Afrika’nın turizm endüstrisi büyük oranda yaban hayatı

gözlemine dayanıyor. 2000 yılı yaklaşık değeri 3,6 milyar dolardır.


6. Fırtına, taşkın ve kuraklığa karşı engel ve

tampon bölgeler oluşturarak doğal

felaketlerin etkilerini azaltırlar.


7. İklim değişikliği ve etkileriyle mücadelenin en

önemli araçlarından biridir.

Korunan alanlar ormansızlaşmanın, su

kaynaklarının umarsızca kullanımının

ve mercanların yok oluşunun önünde

durarak iklim değişikliği ile mücadelede

en önemli araçlardan biridir.


8. Sürdürülebilir kalkınmanın en başarılı

örneklerinin uygulandığı örnek yerlerdir.


9. Katılımcı karar verme ve yönetim anlayışıyla

en iyi yönetişim modellerini ve örneklerini

sunarlar.


10. Dinlenme olanakları sunan yerlerdir.

Korunan alanlar, size doğayla baş başa

olacağız ya da spor yapacağınız birçok

olasılık sunar.

Peru’yu ziyaret eden yabancı turistlerin %70’i en az bir

korunan alanı ziyaret ediyor.

Avustralya’yı ziyaret eden yabancı turistlerin %40’ı en az 1

milli parkı ziyaret ediyor.


11. Çatışmaların çözümünde önemli araçlardır.

Özellikle geçmişten gelen çatışmalar birçok

korunan alanın yönetimi için unutulmuştur.

Sınırötesi korunan alanlar, barış için parklar,

göç koridorları vb.

Dünyadaki korunan alanların toplam sayısı yaklaşık

200.000 adettir.

Son 40 yılda korunan alanlara verilen önem artmıştır.

1970 yılında 2 milyon km2 olan toplam karasal korunan

alanların yüzölçümü 2010 yılında 18 milyon km2

olmuştur.

Dünyada korunan alanlar

Bu oran, dünya yüzölçümünün yaklaşık %14’üdür.

Bunlardan ise yaklaşık %30’u etkin olarak

yönetilmektedir.

Diğerleri sadece kağıt üzerinde mevcuttur.


Ulusal olarak tanımlanmış korunan alanlardaki artış (1872-2007)

Kümülatif alansal artış (km2)

Kümülatif alan sayısı artışı


Türkiye’nin korunan alanları (Nisan 2013 verileri)

Korunan Alan Türü: Sayı:

Ramsar Alanı 14

Biyosfer Rezervi 1

Dünya Miras Alanı 11

Milli Park 40

Tabiatı Koruma Alanı 31

Tabiat Parkı 187

Tabiat Anıtı 107

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 80

Muhafaza Ormanları 55

Özel Çevre Koruma Bölgesi 15

Doğal Sitler 1273

Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %5-6 civarındadır.

Türkiye’de korunan alan statüleri ve özellikleri – düzeyler

Ulusal düzeyde Bölgesel düzeyde Uluslararası düzeyde

Milli parklar

Tabiatı koruma alanları

Tabiat parkları

Tabiat anıtları

Yaban hayatı geliştirme / koruma sahaları

Özel çevre koruma bölgeleri

Avrupa Diploması’na sahip alanlar (Manyas

Kuş Cenneti)

PAN Parks sertifikalı alanlar (Küre Dağları Milli

Parkı)

Dünya miras alanları

Uluslararası öneme sahip sulak alanlar (Ramsar alanları)

Biyosfer rezervleri

Korunan Alan Algısı

• Algı, duyu organlarımızca taşınan duyusal verileri örgütleyip yorumlamaktadır.

• İnsanların çevresindeki yer alan uyaranlara anlam verme sürecidir.

Algı

• Algılama algılayanın bilinçli bir anlama çabasıdır, dış dünyadan bağımsız değildir ve karşılıklı bir etkileşim sürecinde gerçekleşir.

• Algılayıcının hazır bulunma düzeyine etki edilebildiği takdirde, hedeflenen şeyi algılama boyutu ve niteliği değiştirilebilir.

Algı

• Algılar nasıl yorumladığımız, neye inandığımız ve nasıl davrandığımız sonucu oluşur.

• Değer yaratırlar ya da eksiltirler.

• Genelleştirilirler ya da sorunları çözerler.

Algı

• Algı bir belirtidir ve kişiseldir.

• Algı deneme ve öğrenme yoluyla ortaya çıkar.

Algı

Algı Yönetimi

Algı Yönetimi ile amaçlananlar:

1. Geçerlilik kazanmak ve korumak için, kamuoyu desteği (yurtiçinde ya da yurtdışında) oluşturmak ve korumak

2. Belirlenen topluluğun davranış ve tutumlarını istenilen doğrultuda etkilemektir.

Algı yönetimi açısından önemli ve algı sürecini etkileyen 3 faktör vardır:

1. Algılayan bireyin özellikleri (bireyin kişiliği, kişisel özellikleri, geçmişte yaşamış olduğu tecrübeler)

2. Algılanan nesnenin özellikleri (kişi, eşya, olay, canlı ve cansız varlıklar)

3. Algılama ortamı (algılama sürecinin yaşandığı fiziksel, sosyal ve örgütsel çevre koşulları)

Algı Yönetimi

Kim söylemiş?

Kim söylemiş?

Orası parkın dışında bir yer, bir şey yapamayız!

Kim söylemiş?

Burası bizim gurur kaynağımız.

Kim söylemiş?

Korunan alanlar, ekonomik kalkınmanın önünde engeldir!

Kim söylemiş?

Yasaklar… Yasaklar… Yasaklar…

Kim söylemiş?

2017 yılına kadar Maldiv Cumhuriyeti’nin tamamını Biyosfer

Rezervi ilan edeceğiz!

Kim söylemiş?

Bu Milli Park [Gros Morne Milli Parkı, Kanada] hiç kapanmayacak bir balık

tesisi gibi.

Kim söylemiş?

Bizim dua etmek için ziyaret ettiğimiz bir tapınağımız yok. Tüm dünya bizim

tapınağımız.

Bir muhtarın ağzından korunan alan ve sorunlar

Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu 2005 Isparta Süleyman Demirel

Üniversitesi Orman Fakültesi

Ali Dinçer

Kovada Gölü Milli Parkı & Kasnak Meşesi Tabiatı Koruma Alanı – Yukarı

Gökdere Köyü Muhtarı

“Kendimizi bildik bileli doğa ile birlikteyiz ve onunla

yaşıyoruz…”

• Bu tür alanlar koruma altına alınmadan önce yöre insanına sorulmuyor.

• Yasal olarak koruma altına alındıktan sonra UDGP sürecinde bile yöre halkının mevcut durum hakkındaki bilgileri, talep ve düşüncüleri dikkate alınmıyor.

• Alandaki mevcut durumlar dikkate alınmadan sınırlar belirlendiği için arazi kullanımı konusunda sıkıntılar çekiyoruz: Tarım, otlatma…

• Korunan alanlar yöre halkının bazı ihtiyaçlarının karşılanması hususunda ön ayak olmalıdır: Su şebekesi, kanalizasyon şebekesi…

• Korunan alanların yöre halkına ekonomik katkı sağlaması için girişimler yapılmalı ve de gerekli turizm altyapısı oluşturulmalıdır.

• Yöre halkı korunan alanın değerleri, kısıtlamalar, nasıl korunacak, kim neler yapacak konularında yeterince bilgilendirilmiyor.

• Korunan alanlarda yapılacak yatırımların işletilmesi ve kullanılması konularında yöre halkına öncelik verilmelidir.

“Bu alanları yıllardır koruyan ve kollayan ve yine koruyacak olan bizleriz.

Bu alanların planlanması, yönetilmesi ve korunmasında birlikte hareket edilmesi gerektiğini düşünüyorum.”

Bir muhtarın ağzından korunan alan ve sorunlar

Son yıllarda korunan alanların

• İklim değişikliği ile mücadele

• Ekosistem hizmetleri / servisleri değerleme çalışmaları ve yönetimi

• Afet risklerinin azaltılmasındaki rolleri

neden önem kazandı?

Neden?

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler

2012

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012

15 Eylül 2012 günü 25 farklı ülkede 3000 kişi bir araya geldi.

Bir gün süren toplantılarda katılımcılar biyolojik çeşitlilik konularını

öğreniyorlar, algılıyorlar ve görüşlerini belirtiyorlar.

Toplantı sonunda 18 farklı soruyu

herkes cevapladı. Ekim 2012’de

Hindistan’da BÇS 11. Taraflar

Konferansı’nda sonuçlar anlatıldı.


Katılımcıların ¾’ü biyolojik çeşitlilik kaybı ile ilgili çok endişeli

olduklarını belirtmiş.

>%90 uluslararası sularda denizel korunan alanlar ilan edilmesi

için yasal çerçeve oluşturulmasını destekliyor.


Soru: Sizce biyolojik çeşitlilik kaybından en çok kim etkileniyor?

86,55

15,67

22,53

15,91

25,73

0,59

0,89

83,22

11,77

48,24

26,88

28,18

0,62

0,58

80,65

5,41

54,4

29,49

29,39

0,42

0,24

0 20 40 60 80 100

Dünyadaki insanların çoğu

Dünyada az sayıda insan

Genel olarak benim ülkem

Kasabam / köyüm

Kişisel olarak ben

Hiçkimse

Bilmiyorum / Cevap vermekistemiyorum

En az gelişmiş ülkeler

Gelişmekte olanülkeler

Gelişmiş ülkeler


Soru: Ülkenizde doğal alanların korunmasını sağlamak için hangi

önlemleri tercih edersiniz?

34,95

36,62

61,29

67,7

76,79

0,26

0

36,33

49,83

50,74

48,82

71,29

0,66

0,48

29,81

38,72

39,52

53,29

59,96

0,24

0,75

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Daha sıkı ulusal kanunların uygulamaya konulması

Mevcut kanunların daha iyi uygulanması

Diğer tüm planlama aktivitelerine biyolojik çeşitlililkkonularının dahil edilmesi

Koruma önlemlerine katılımlarını sağlamak için ilgigruplarına (endüstri, çiftçiler, STK, vb.) teşvik sağlamak

Biyolojik çeşitlilik konularını tanıtarak öğencilerin vehalkın eğitimi

Hiçbirşey

Bilmiyorum / Cevap vermek istemiyorumEn az gelişmiş ülkeler

Gelişmekte olan ülkeler

Gelişmiş ülkeler


Soru: Yeni bir korunan ilan etme ile mevcut ekonomik ilgi arasında bir

çatışma olursa, sizce en öncelikli konu ne olmalıdır?

30,09

44,32

18,27

0,3

7,37

30,74

49,77

12,48

4,11

2,56

33,02

37,3

18,97

9,28

1,43

0 10 20 30 40 50 60

Yeni korunan alanlar

Çok önemli ekonomik amaçlaryoksa yeni korunan alanlar

Korunan alan çok önemli değilseekonomik amaçlar

Ekonomik amaçlar

Bilmiyorum / Cevap vermekistemiyorum

En az gelişmiş ülkelerGelişmekte olan ülkelerGelişmiş ülkeler

“Eğer bir insan günün yarısını çok sevdiği

koruluklarda dolaşarak geçirirse, kendisinin bir

serseri yerine konması tehlikesi ile karşı karşıyadır;

ama aynı adam bütün gününü spekülasyon yaparak

geçirir ve ağaçları köklerinden kazıyıp doğayı bir kele

benzetirse, o zaman çalışkan ve müteşebbis bir iş

adamı olarak takdir edilir.”

Henry David Thoreau

Korunan Alan Uygulamalarında Değişim

Korunan alan anlayışında (150 yıl) gelişim:

1.Klasik model (1800’li yılların ortasından 1970

yılına kadar): Devlet kurumları ve sıkı koruma

(sadece av yönetimi var)

Dünyada Korunan Alanların 3 evresi

2. Modern model (1970-2000’li yılların ortası):

Korunan alanlarda yönetim etkinliği, korunan

alanlar ağları oluşturma, yönetişim ve

sürdürülebilir finans önemli hale geldi. Yöre

halkının yönetişime dahil edilmesi süreci

başladı.


3. Yeni (2010 sonrası) model (2000 …):

Sektörler arası işbirlikleri, yaşam destekleri

sistemleri, ekosistem hizmetleri, inovatif finans

mekanizmaları, restorasyon, iklim

değişikliğinin etkileri, etkin yönetişim ve yetki

devri.


Ekonomi

Toplum

Doğa

Ekonomi Doğa

Toplum

Doğa

Toplum

Ekonomi

Klasik model (Sıkı koruma)

Modern model (Koruma – kullanma dengesi)

Yeni model (Sürdürülebilir kaynak kullanımı)


Sadece resmi kurumlar

Yöre halkı katılımı

Toplumsal katılım / Sektörler arası işbirliği- entegrasyon

TEHDİTLER

ETKİLER

ANA SEBEPLER

SiSTEM

Yönetim Yaklaşımı

PASİF

TEPKİYE DAYALI

PROAKTİF

ÖNLEYİCİ

YÖNETİM DÜZEYİ

Koruma

Eskiden yönetim amaçları gayet basitti

Araştırma


Ziyaret / rekreasyonel aktiviteler


64

Bilimsel araştırma

Yabanılı koruma

Genetik çeşitliliği

ve türleri koruma

Çevresel servislerin devamlılığı

Doğal ve kültürel özellikleri koruma

Turizm ve rekreasyon

Eğitim

Kaynakların sürdürülebilir kullanımı

Kültürel ve geleneksel değerlerin devamlılığı

Şimdi daha çok amacımız var

Sürdürülebilir kalkınma

İklim değişikliği etkilerini azaltma

Afet risklerini azaltma

Korunan alanları ADA gibi düşünürdük

Şimdi ise daha geniş ekosistem ve peyzajların parçası olarak görüyoruz

Yetkiler çerçevesinde yönetirdik

Şimdi ise ekosistemler ve peyzajlar çerçevesinde yönetiyoruz

"SKAKAVAC" ALANI SIRBİSTAN

GRA GRA LAGOON Milli Parkı Belize

… resmi olmayan arazi ve kaynak haklarını da düşünüyoruz

Eskiden sadece müdürler vardı

Şimdi ise daha çok kişi yönetimde söz sahibi

Eskiden yöre halkını doğa koruma için bir problem olarak görüp, dışarıda bırakıyorduk

Şimdi ise yöre halkını olası ortaklar ve destekçiler

olarak görüyoruz.

ve sorunları müzakere ve katılımcılıkla çözmeye

çalışıyoruz

Eskiden korunan alan değerlerini doğa, orman ve manzara olarak bilirdik

Şimdi ise daha geniş değerler halkası var

Planları mühendislik bakış açısıyla hazırlardık

Şimdi korunan alanları uyumla yönetiyoruz

Eskiden tepkiye dayalı yönetim vardı

Şimdi ise insiyatif kullanıyoruz

Smokey diyor ki:

Dikkatli olmak 10 orman

yangınından 9’unu önler!

Reçeteler ve yol haritaları kullanırdık

Şimdi ise araçlar ve çıkarılan dersleri kullanmayı öğrendik

Koruma Değeri Yüksek Ormanlar

Koruma Değeri Yüksek Tarım

Alanları

Fon ve kaynaklar için sadece hükümet katkısı vardı

düğmeye

basınız

Hükümet

sadakası için

… Şimdi ise ortaklıklar kurmalı ve farklı fonlar bulmalıyız

DEĞİŞEN DÜNYADA KORUNAN ALANLAR

Yeni tehditler, yeni baskılar, yeni talepler, yeni ihtiyaçlar ve doğal

mirasımızın acil olarak korunması için yeni yaklaşımlara ihtiyaç

vardır.

Dün

• Daha basit • Tepkiye dayalı • Hiyerarşik • Teknokratik • Mühendis yaklaşımı • Tek fon kaynağı • Yönetim planları

faydalı bir araçtır

Bugün

• Daha karmaşık • Stratejik • Çok disiplinli • Katılımcı • Uyumlu yaklaşım • Çoklu fon kaynakları • Yönetim planlaması

gerekli bir süreçtir

86

Artık zamanı geldi. Yaşamak için şimdi kaynak oluşturma, pazarlama ve yönetim öğrenmemiz gerekiyor!

Bir şey yapmalı?

• İzleme ve değerlendirme

• Merkezi ve yerel ekipleri güçlendirmek

• Ulusal Korunan Alanlar Stratejisi hazırlamak

• Korunan alan sınırlarının dışını da düşünmek

• Korunan alanlara özgü fon veya vakıfların kurulması

• Yenilikçi yaklaşımlar geliştirmek / uygulamak

Öneriler

• Katılımcı korunan alan sınırları belirleme ve ilanı

• Etkin yönetişim

• İyi örnekler geliştirmek

• Korunan alan deneyimlerini paylaşmak (yıllık konferans,

deneyimler panayırı)

• Markalaşma (Sertifikalar, eğitim, tanıtım)

• Etkin yönetim

Öneriler

• Eğitim programları oluşturmak.

Korunan alanlar UNESCO Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim Onyılı

için ana uygulama alanlarıdır.

Öneriler

http://www.biosphere-vosges-pfaelzerwald.org/_uk/html/frameset/frameset_ptit_mab.htm







Korunan alanlarımızda planlama

aşamasından planların uygulanması yani

alan yönetimine (ve bununla birlikte

izleme değerlendirme aşamasına) geçme

zamanıdır!

Öneriler

“Yabanda dünyanın kurtuluşu yatar. Her ağaç, dallarını

yabanı araması için uzatır… İnsanlar onun üzerinde düven

sürerler veya sefere çıkarlar. Ormandan ve vahşi doğadan

insanlığı kucaklayan sular, ağaç kabukları, yabandan gelir…

Ben ormana inanırım, dereye ve mısırın büyüdüğü geceye

de… Yaşam yabandan ibarettir. En canlı olan en yaban

olandır…

Ümit ve gelecek benim için çimenlerde ve ekilmiş

tarlalarda, kasaba ve kentlerde değil, geçit vermeyen

bataklıklardadır.”

Henry David Thoreau

Son söz…

Galip Arslan, Aşağıçerçi

Köyü Dernek Başkanı –

KDMP PAN Parks

Grubu Üyesi

“Milli park elimizde bir

meşale gibi yolumuzu

aydınlatıyor!

Şimdi, PAN Parks sertifikası

ile yolumuzu daha iyi

aydınlatan

ikinci meşalemiz oldu!"

Teşekkürler…

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü

Ortadoğu Ormancılık A.Ş.

ATLAS Dergisi Arşivi

Michael R. Appleton

Sunum Özeti

- Korunan alan nedir?

- Korunan alanların faydaları

- Dünyada ve Türkiye’de korunan alanlar

- Korunan alan algısı

- Korunan alan uygulamalarında değişim

Küresel ve ulusal düzeyde

korunan alan algısı…

Genel yaklaşımlar…

Yıldıray Lise

[email protected]

www.yildiraylise.com

• IUCN Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (WCPA) üyesi • UNESCO MaB İhtisas Komitesi üyesi • Türkiye Etoburları Grubu üyesi • Ortadoğu Ormancılık A.Ş. Genel Müdürü

12 Haziran 2013, Kayseri

Foto: İsmail Menteş

(Küre Dağları Milli Parkı)

Documents

Küresel ve ulusal düzeyde korunan alan algısı