KULTUROWYOBeAZTANCA

pod red. Jolanty Bujak-Lechowicz

Szczecin 2014

Recenzent:

dr Agnieszka Skolasinska

Redakcja techniczna

Jerzy Chrapowicki

Korekta

autorka

Sklad komputerowy, projekt graficzny okladki

Dawid Pechan

Druk i oprawa

volumina.pl Daniel Krzanowski

Zadna czesc tej ksiazki nie moze byc powielana, kopiowana

ani wykorzystywana bez pisemnej zgody autorki.

ISBN: 978-83-7867-231-9

Wydawca

volumina.pl Daniel Krzanowski

ul. Ks.Witolda 7-9, 71-063 Szczecin

tel. 91 812 09 08

druk@volumina.pl, www.voluminamarket.pl

voluminaZpl

WstepPublikacja Kulturowy obraz tanca sklada sie z dwóch czesci. Pierwsza z cze­

sci stanowia teksty, które odnosza sie do literatury polskiej i obcej.

Tom otwiera artykul Estery Gluszko-Boczon, która podejmuje sie rozwazanna temat powiesci Wilk stepowy Hemanna Hessego, tj. losów glównego bo­hatera, który w kontakcie z muzyka, tancem zmienia sie i pokazuje, jak moznana nowo zaistniec. Aneta Jurzysta nawiazuje do kobiety fatalnej niemieckiegomodernizmu, glównej postaci "Ducha ziemi" oraz "Puszki Pandory" autorstwaFranka Wedekinda, jak równiez jej najbardziej charakterystycznej formy eks­presji - tanca, który wyraza szczerosc, pierwotnosc, zmyslowosc. Miejscemtanca jest u Wedekinda nie scena, ale jezyk, slowo. Boguslaw Mucha przywo­luje historie baletu rosyjskiego, znanych tancerzy Feliksa Krzesinskiego i jegocórki Matyldy. Ich zycie bylo przepelnione tancem i sukcesami. Magdalena

Ruminska zajmuje sie opisem Kronik Boleslawa Prusa, pisanych w latach1874-1911, w których dostrzegamy nurt literatury eksponujacej motyw tancaPolaków na grobie ojczyzny. Wieslaw Rzonca podejmuje sie zestawienia wier­sza Cypriana Norwida z tekstami kultury. Autor w analizie pokazuje szerokiwachlarz skojarzen z omawianym utworem.

Druga czesc tomu dotyczy artykulów, które mieszcza sie w szeroko pojetejkulturze.

Luiza Baranska-Grabara i Artur Fredyk omawiaja wyniki ankiet prze­prowadzonych wsród studentów, u których sprawdzili znajomosc tanców

polskich. Aleksandra Bujak przedstawia tance z kultury lokalnej z Opoczna.Dominik Borowski nawiazuje do chasydyzmu. Podkresla on, ze cecha cha­rakterystyczna omawianego tanca sa ruchy taneczne. Jadwiga Romanowska

docenia psychologie tanca, odnosi sie do flamenco.

Tom zamyka artykul Katarzyny Skiby, który jest studium tanca w kulturzeindyjskiej.

Prezentowana publikacja stanowi ciekawy material badan przedstawicieliróznych dyscyplin naukowych. Jest ona skierowana do wszystkich tych, którymtaniec, ruch i muzyka sa bliskie.

Jolanta Bujak-Lechowicz

Spis tresciTANIEC W LITERATURZE ...•.........•..•......•••...•.•...••... 7

Estera Gluszko-Boczon

Harry Haller tanczy ... O roli tanca i muzyki w "Wilku stepowym"Hermanna Hessego 9

Aneta JurzystaNiewidzialny taniec Lulu - slów kilka o roli tanca w dilogii FrankaWedekinda "Duch Ziemi" i "Puszka Pandory" 17

Boguslaw Mucha"Feliks i Matylda Krzesinscy - mistrzowie sztuki tanecznej" 31

Magdalena RuminskaPolaków taniec na grobie ojczyzny - Boleslaw Prus "Kronikitygodniowe" (i inni) 39

Wieslaw Rzonca

Wizerunek tanca w dziele Cypriana Norwida - na tle literatury polskiej .. 59

TANIEC W KULTURZE.........•...•...•.....•..••.....•...•.•.. 67

Luiza Baranska, Artur FredykZnajomosc polskich tanców narodowych wsród studentów wyzszychuczelni 69

Aleksandra BujakTaniec jako nosnik tradycji i dziedzictwa kulturowego - zespoly piesnii tanca ziemi opoczynskiej. Wybrane przyklady 79

Dominik Borowski

Tancze, wiec jestem - o tancu chasydów w literaturze. Wybraneprzyklady 91

Jadwiga RomanowskaPojecie palo jako klucz do zrozumienia tanecznego przekazuw "trylogii flamenco" Carlosa Saury, na przykladzie Krwawych godów .. 101

Katarzyna SkibaRola literackich przedstawien tanca w procesie ksztaltowania sieklasycznej postaci tradycji tanecznych w Indiach na przykladzie kathaku 119

Dominik Borowski

Uniwersytet Jagiellonski

Tancze, wiec jestem1- o tancu chasydóww literaturze. Wybraneprzyklady

Taniec w kulturze

Taniec to rytmiczne ruchy i kroki wykonywane przy akompaniamenciemuzyki. W taki sposób najczesciej definiuje sie ów termin. Wyraz taniec zostalzapozyczony od niemieckiego slowa Tanz. Przypuszcza sie, ze wspomnianygermanizm utworzono od przyspiewki towarzyszacej zabawie tanecznej dana,dana (Dlugosz-Kurczabowa 2008 : 655 - 656).

W tym miejscu warto przyjrzec sie, jak traktowany bywa taniec.Niewatpliwie uznaje sie go za rodzaj sztuki, która polega na wykonywaniuusystematyzowanych gestów i ruchów do muzyki. To swiadczy o jego walorachestetycznych. Taniec postrzegany jest takze jako sposób wyrazania wewnetrz­nych przezyc rytmicznymi ruchami ciala (Kuzminska 2002 : 25 - 27). Takie ro­zumienie tego slowa podkresla jego silny zwiazek z zabawa. W kulturze taniecpojawia sie równiez jako element obrzedów religijnych, co zauwaza Jolanta

Kowalska w pracy Kolo bogów. Ruch i taniec w mitach i obrzedach (Kowalska1995). Przypisuje mu sie wtedy mozliwosc ulatwienia kontaktu z bóstwem.

Przedstawiana forma sztuki nie ma jednoznacznych okolicznosci powsta­nia. Istnieja trzy hipotezy w tej kwestii. Jedna z nich poczatków tanca upatruje

w nasladowaniu zachowan zwierzat. Ciekawy wydaje sie takze poglad zaklada­jacy, ze rytmiczne ruchy ciala odzwierciedlaja dynamike otaczajacej przyrody(tj. kolysania sie drzew, ruchów fal, plomieni ognia itp.). Inni badacze uwazaja,ze taniec zostal stworzony przez istoty boskie, które przekazaly go ludziom(Kuzminska 2002 : 13 - 24).

1 Cytat stanowi tytul jednego z rozdzialów ksiazki Marca-Alaina Ouaknina Chasydzi.

91

Dominik Borowski

Warto teraz zwrócic uwage na sprawe rozwoju tanca na przestrzeni wie­ków. Jego poczatki siegaja prehistorii. Taniec umacnial wiezi spoleczne pomie­dzy czlonkami wspólnoty, którzy wierzyli, ze ma on magiczna moc uzdrawianiawszelkich dolegliwosci i przynoszenia pomyslnosci. Ten rodzaj sztuki cieszylsie równiez zainteresowaniem w starozytnosci. Taniec sluzyl ksztaltowaniu

duchowego piekna czlowieka. Bardzo czesto laczono go z muzyka i poezja.Starozytni Grecy rytmiczne ruchy ciala laczyli równiez ze sfera boska i obrze­dami religijnymi. Na okres sredniowiecza przypada krytyka tanca przez wladzekoscielne. Jednak nie stalo to na przeszkodzie w jego rozwoju w srodowiskuswieckim. Wyksztaltowal sie taniec w kole i taniec pary. Odrodzenie przy­nioslo kult pieknego ciala ludzkiego w tanecznym ruchu (Kuzminska 2002 :16). Wiazalo sie to z podwyzszeniem techniki wykonywania tanca. W epocebaroku duze zainteresowanie zyskaly tance dworskie, które charakteryzowalawirtuozeria i rozbudowany uklad kompozycyjny. Oswiecenie przynosi ekspo­nowanie dydaktycznych walorów opisywanej formy sztuki. Tanczenie mialona celu poprawe kondycji fizycznej ludzi, jak i pielegnowanie kultury ludowej.

W romantyzmie zaczeto doceniac tance ludowe za ich niepowtarzalnosc, usys­tematyzowane konwencje figur tanecznych, bogactwo strojów itp. Stad tezduza popularnosc zdobyly walc, polka czy kankan. Wiek XX przyniósl zainte­resowanie tancem klasycznym i dazenie do powstawania nowych form ruchu,czego wyrazem byl taniec nowoczesny. Tanczenie stalo sie takze dyscyplinasportowa. Obecnie obserwuje sie dalszy rozwój form tanecznych. Szczególnarole odgrywaja tutaj swobodne ruchy przy muzyce w dyskotece.

Istotne wydaje sie krótkie scharakteryzowanie kompozycji wspólczesnegotanca. Jego podstawowy element stanowi ruch taneczny. Tym terminem okre­sla sie sposób poruszania sie osoby tanczacej. Nastepstwo ruchów w czasietanca nazywa sie rytmem tanecznym (Dabrowska 2005 : 234). Charakteryzujeje miarowy przebieg. Elementarna jednostke ruchu tanecznego stanowi krok.

Zespól kroków tworzy figure taneczna.Jak widac taniec towarzyszyl czlowiekowi przez wieki i w róznych sytu­

acjach. Pelnil wiele funkcji (Kuleszewicz 2001 : 241- 243). U poczatków ludz­kosci spelnial role magiczna i rytualna. Mial uzdrawiac czy zapewniac kontaktz bóstwem. Pózniej zaczeto traktowac go jako sui generis dzielo sztuki, co

swiadczylo o funkcji kulturowej. Obecnie taniec sprzyja rozrywce i budowa­

niu relacji miedzyludzkich. To eksponuje jego role towarzyska i spoleczna.Taka róznorodnosc traktowania tanecznych ruchów przyczynila sie do wykry­

stalizowania sie w szeroko rozumianej kulturze ich symbolicznego znaczenia.Taniec symbolizuje modlitwe i kontakt z bóstwem. Niekiedy traktuje sie gojako ucielesniony obraz procesu stawania sie (Cirlot 2000 : 414) i akt kreacji.

92

---

Tancze, wiec jestem - o tancu chasydów w literaturze. Wybrane przyklady

Poza tym taneczne ruchy oznaczaja beztroske, radosc i zabawe (Kopalinski

2001: 424 - 427). Moga one takze symbolizowac energie i witalnosc czlowie­ka. Warto podkreslic, ze taniec moze równiez byc utozsamiany z biernoscia czy

marazmem (Kuleszewicz 2001: 241- 243). Takie postrzeganie tej formy sztukiprzyczynilo sie do popularyzacji owego motywu w innych sztukach takich jakliteratura, malarstwo itp.

Kilka slów O chasydyzmieMianem chasydyzmu okresla sie ruch religijny, który wyksztalcil sie w ob­

rebie judaizmu. Uznaje sie go za ostatni etap rozwoju zydowskiej mistyki(Ouaknin 2002 : 19). Chasydyzm pojawil sie na poczatku XVIII wieku na Podolui Wolyniu, czyli na kresach Rzeczypospolitej - obecnie obie krainy leza naterytorium Ukrainy. Nalezy jednak zaznaczyc, ze ruch o takiej nazwie obecnybyl juz w XII wieku. Chodzi tutaj o chasydyzm nadrenski (Jelonek 2007 : 10).

Nazwa opisywanego ruchu religijnego pochodzi od hebrajskiego wyrazu hasid,który funkcjonowal jako przymiotnik o znaczeniu pobozny (Banko 2005 : 203).W Biblii slowo to okresla prawna lub moralna wiez laczaca wspólnikó~ spon­taniczna sympatie okazywana przez dwoje ludzi, nie uwarunkowana zawartawczesniej umowa, która czynilaby ja oczywista lub konieczna (Ouaknin 2002 : 19).

Chasydyzm sprzeciwial sie ortodoksyjnemu judaizmowi, który koncen­trowal sie na studiowaniu swietych ksiag. Na pierwszy plan stawial bowiembezposredni mistyczny kontakt z Bogiem. Mozna go bylo osiagnac poprzezmodlitwe, której towarzyszyl spiew i taniec.

Wyznawcy chasydyzmu skupiali sie wokól cadyka. Byl on ich religijnymprzywódca. Jak zauwaza Gr6zinger cadyk laczyl w sobie dwie role (Gr6zinger2000: 112 -113). Uznawano go za mistyka, który ma kontakt z Bogiem i prze­kazuje jego slowa. Byl takze dusza wspólnoty, poniewaz stanowil dla ludziwzór sprawiedliwosci i poboznosci. Istotne wydaje sie wyjasnienie, na czympolegalo tzw. zstapienie cadyka zwiazane z jego druga funkcja. Ta nazwaokresla sie misje, jaka stala przed przywódca opisywanego odlamu judaizmu.Cadyk zostal bowiem poslany, aby zyc wokól róznych ludzi i dzielic z nimi ichproblemy. W zwiazku z tym ma on kontakt z grzesznymi dazeniami, które po­

winien redukowac (Ouaknin 2002 : 61- 62). Pierwszym cadykiem byl Izraelben Eliezer, którego nazywano Baal Szem Tow, co znaczylo IIPan DobregoImienia" (Oseka 2007). Zamieszkal on w Miedzybozu na Podolu, gdzie zaczalszerzyc swoje poglady, bedace podstawa chasydyzmu.

Warto teraz przyjrzec sie blizej nauce, jaka glosili chasydzi. Opierala sieona na dwóch dawnych doktrynach. Sa nimi heretycka teologia sabataistów

93

Dominik Borowski

i kabala luteranska. Chasydyzm zakladal, ze swiat ulegl rozbiciu w wyniku sze­

wiry, a zatem wszystkie "boskie iskry" zostaly rozproszone i uwiezione w)u­pinach". W zwiazku z tym zadaniem chasyda jest tikkun, czyli naprawa tego

stanu. Ma on uwolnic "boskie iskry", co przywróci porzadek swiata (Paruzel2007). Nalezy tutaj zauwazyc, ze postepowaniu chasyda powinna towarzyszycetyka czynu. Oznacza ona kierowanie sie zmyslem inicjatywy, przedsiebior­czosci i nowatorstwa.

Ruch chasydzki wyznawal, ze Bóg znajduje sie wokól ludzi i mozna gowszedzie odnalezc. Przyjecie idei wszechobecnosci Stwórcy przyczynilo sie dowzajemnego przenikania sie sfery swieckiej (profanum) z religijna (sacrum).Wiaze sie z tym takze nieustanna radosc chasydów (Jelonek 2007 : 189).Wyznawcy ciesza sie z obecnosci Boga i czuja sie z nim zespoleni. Przepelnia

ich pozytywna energia, co powoduje, ze zaczynaja kolysac, klaskac i spiewac.Konsekwencja tego zachowania jest stan, w którym tanczy sie bez opamieta­nia. Ten rytual wyzwala "boska iskre", bedaca zródlem radosci, która napawachasydów nowym impulsem do zycia (Ouaknin 2002 : 126). W takich tancachwidac wyraznie elementy praktyk ekstatycznych. Nalezy w tym miejscu za­

uwazyc, ze chasydzi rezygnowali z przebywania w synagodze, a wszelkie ob­rzedy religijne sprawowali we wlasnej wspólnocie. Swiadczy to niewatpliwieo silnym separatyzmie tego odlamu od calego judaizmu (Doktór 2004 : 10).

W chasydyzmie wazne wydaje sie takze dazenie do niepowtarzalnosci.Chasydzi caly czas poszukuja nowych doswiadczen, aby zaden ich dzien nie

stanowil replikacji poprzedniego. Takie nastawienie do zycia bylo wynikiemtraktowania kazdej sytuacji z zycia codziennego jako realizacji sluzby Bozej(Jelonek 2007 : 191).

Na uwage zasluguje równiez specyficzne podejscie chasydów do drugiegoczlowieka. Charakteryzuje je przede wszystkim duza otwartosc na bliznich.Wyznawcy chasydyzmu szanowani odmiennosc i indywidualnosc otaczajacych

ich ludzi. Taka postawe nazywano chesed, czyli akceptacja obcego (Paruzel2007). Prowadzilo to do rozwijania sie dialogu, dzieki któremu czlowiek mógl

blizej poznac i zrozumiec samego siebie.

Taniec chasydów w literaturzeTaniec stanowi najbardziej charakterystyczny element kultury chasydzkiej.

Towarzyszy on wyznawcom chasydyzmu w obrzadkach religijnych, jak równiez

w róznych sytuacjach z zycia codziennego. Taniec umozliwia chasydom oka­zywanie radosci i zachwytu z obecnosci Boga. W zwiazku z tym poswiecaja

94

------""'III

Tancze, wiec jestem - o tancu chasydów w literaturze. Wybrane przyklady

mu wiele energii i zaangazowania. Byc moze z tego powodu taneczne ruchychasydów zostaly utrwalone na kartach literatury.

Duzo uwagi kulturze chasydzkiej poswiecil Martin Buber - religioznawcai filozof wspólczesny. Zgromadzona wiedze na temat wspomnianego odlamujudaizmu zawarl w Opowiesciach chasydów. Jest to zbiór wielu historii i le­

gend koncentrujacych sie wokól slynnych cadyków i wyznawców chasydyzmu.Utwory maja charakter przypowiesci, które zawieraja nauki moralne i obja­sniaja nauki ruchu religijnego. Pojawia sie tez wiele odwolan do obrzedówreligijnych. Na szczególna uwage dla potrzeb tego artykulu zasluguja literackieopisy tanca. Warto przyjrzec sie im blizej.

Jedna z opowiesci przedstawia historie cadyka Baalszema. Mezczyzna niemógl odmówic modlitwy, poniewaz na niebie nie pojawil sie Ksiezyc. Jegoduchowa medytacja nic nie pomogla. Dopiero starania podjete przez otacza­jacych cadyka chasydów przyniosly pozytywne rezultaty. Oto ich przebieg:

Wtem jego chasydzi (...) zaczeli tanczyc, chcac wyrazic wielkaradosc, ze ich mistrz ukonczyl swiateczne poslugiwanie, równe

poslugiwaniu arcykaplana w Swiatyni. Najpierw tanczyli przeddomem Baalszema, potem, ogarnieci zachwyceniem, wpadli dojego izby i otoczyli go kolem, wreszcie, w najwyzszym zapale,prosili, aby tanczyl wraz z nimi, i wciagneli go miedzy siebie.

(Buber 1986 : 22)

Przywolany taniec przedstawicieli chasydyzmu ma charakter ekstatyczny.Przepelniajaca go pozytywna energia udziela sie zmartwionemu cadykowi.Dolacza on do grona ludzi i wraz z nimi tanczy. Ten taniec powoduje, ze naniebie zza chmur wylania sie ksiezyc. Widac tutaj zatem magiczna role tanecz­nych ruchów chasydów. Podkreslone zostaje takze zjednoczenie, jakie osiagajauczestnicy rytualu okazywania radosci. Mozna wobec tego przypuszczac, zetaniec w tej sytuacji umacnia wiezi miedzyludzkie.

Kwestia ruchu ciala pojawia sie w jednej z opowiesci biograficznej.Prezentuje ona sylwetke rawa Lewi Icchaka. Byl bardzo wyjatkowym chasy­dem, bowiem jego zycie wypelniala nieustanna ekstaza. Podczas modlitwy

jego cialo wykonywalo nieskoordynowane ruchy (Buber 1986 : 40). Takie za­chowanie moze swiadczyc o przezywaniu religijnego transu. Poza tym przy­pomina ono taniec, któremu akompaniuje spiew innych wyznawców. Wydajesie, ze owe taneczne ruchy wywolane sa kontaktem z Bogiem uzyskanymw czasie modlitwy.

95

Dominik Borowski

Podobny trans religijny spotkal rabbiego Chaima z Kosowa, syna rabbiegoMendla. Wykonywal swój taniec przed swoimi wspólwyznawcami w przed­dzien szabatu. Kazdyjego krok taneczny oznaczal cos innego i wywolywal inneskutki. Chaim z Kosowa byl tak zaabsorbowany wykonywana czynnoscia, zetracil kontakt z otoczeniem:

Pewnego razu, podczas tanca, upadla mu na noge ciezkalawa i z bólumusial przystanac. Pózniej pytano go o to. "Wydaje mi sie - odparl­

ze poczulem ból, bo przerwalem taniec'~ (Buber 1986 : 221)

Niewatpliwie brak swiadomosci chasyda o tym, co dzieje siewokól niego, mozeswiadczyc o silnym przezyciu mistycznym. Warto tutaj zauwazyc, ze tanczeniu nie

przeszkadzaobecnosc innych ludzi. Moze je przerwac jedynie ból fizyczny.Chasydzi i ich kultura pojawiaja sie w twórczosci Juliana Stryjkowskiego.

Na szczególna uwage zasluguje tutaj tetralogia, w sklad której wchodza Glosyw ciemnosci, Austeria, Sen Azrila i Echo. W tych utworach pisarz wprowadzaopisy zycia religijnego chasydów (Paclawski 1993 : 56). Jednym z jego elemen­tów jest taniec. Warto przyjrzec sie blizej konkretnym scenom.

Zainteresowanie budzi sytuacja wejscia chasydów wraz z cadykiem dokarczmy Starego Taga przedstawiona w Austerii. Pierwszy wchodzi ich mistrzduchowy podtrzymywany przez aptekarza Wohla i gospodarza lokalu. Tuzzanim wchodzi jego orszak:

Za nim chasydzi zbici w jeden klab milczaco przepychali sie bo­kiem przez otwarte drzwi. Klab jak rój trzmieli caly wpadl do izby.Jedna reka trzymali kapelusze, zeby im nie spadly z glowy, a drugachwytali sie jeden drugiego, jak w tancu. (Stryjkowski 2009 : 58)

Porównanie chasydów do roju trzmieli podkresla ich bliskosc i wprowadza

skojarzenie z wirowaniem, które stanowi niekiedy element tanca. O taneczno­sci swiadczy tutaj równiez wyeksponowanie pewnych ruchów. Chodzi o trzy­manie kapelusza i dotykanie wspóltowarzysza. Moze to stanowic jakas figuretaneczna. Przedstawiony "taniec" pelni funkcje spoleczna, bowiem pokazuje

relacje laczace chasydów.W dalszej czesci Austerii Stryjkowskiego pojawia sie bardzo rozbudowany

opis tanczenia wyznawców chasydyzmu. Koncentruje sie on na szczególach

wykonywanych przez nich ruchów. Oto fragment przedstawiajacy ta sytuacje:

96

---

Tancze, wiec jestem - o tancu chasydów w literaturze. Wybrane przyklady

Kolo zamykalo sie o róg kredensu, o dlugi stól izby austerii, o lawki,rozpadalo sie.

Znów brali sie za rece jak dzieci, odnajdywali sie, laczyli, idac zaspiewem jak niewidomi. Mieli zamkniete oczy.

Przytupywali raz lewa noga mocniej, raz prawa noga mocniej,

wyrzucali w góre raz prawa reke, raz lewa reke. Klaskali.

Schylali sie i raptownie podrywali glowy, jak konie.Krecili tulowiem raz w lewo, raz w prawo, odwracali twarze raz

w lewo, raz w prawo.Kladli wyprostowane dlonie jeden na bark drugiego i posuwa­li sie przed siebie, jak egipskie figury z Historii Powszechnej.

(Stryjkowski 2009 : 78)

Taniec chasydów odbywa sie w kole, co moze symbolizowac równosc i jed­nosc wszystkich uczestników rytualu. Wszyscy oni znajduja sie w mistycznymtransie, o czym swiadcza zamkniete oczy. Wydaje sie, ze doswiadczaja w tejchwili kontaktu z Bogiem. W zwiazku z tym mozna mówic, ze owe tanecz­ne ruchy pelnia tutaj role magiczna. W przedstawionym tancu wyznawcówchasydyzmu wyróznic mozna kilka charakterystycznych kroków tanecznych.Naleza do nich trzymanie sie za rece, przytupywanie, wyrzut nogi, schyla­nie sie, podskakiwanie, krecenie tulowiem, przechylanie glowy i dotykanieuszu. Wymienionym ruchom towarzyszy spiew wraz z oklaskami i cmokaniem.Widac w tym wszystkim ogromne zaangazowanie chasydów, którym nie prze­szkadza nawet pot cieknacy po twarzy. W tym miejscu warto zwrócic uwagena prowadzacego ten taneczny rytual. Jako jedyny mial otwarte oczy. Jego

zadaniem bylo krecenie sznurem ludzi raz w lewo, raz w prawo (Stryjkowski2009 : 79L co zapewnialo utrzymanie rytmu tanecznego. Jednakze ciekawewydaje sie, ze uczestnicy tanca nie dostrzegali jego obecnosci. Dla nich naj­wazniejszy byl w tej chwili cadyk.

W tekst Austerii wpleciona zostala opowiesc jednego z chasydów poswie­cona wyjasnieniom Beszta, jak nalezy chwalic Boga. Swiety porównuje mo­dlitwe do ostatniej deski ratunkowej. Dlatego powiedziano, gdy modlisz sie,rób rekami, rzucaj sie jak tonacy w rzece, aby sie uratowac (Stryjkowski 2009: 73). Niewatpliwie takie zalecenie sugeruje, ze istotnym elementem zycia

religijnego powinien byc taniec. Dzieki niemu mozna okazac radosc i pochwaleBoga. Uzupelnienie tych wywodów swietego Beszta stanowi historia pewnegopastucha. Ów mezczyzna uwazal sie za prostego czlowieka i nie wiedzial jakchwalic Stwórce. Próbowal wielu rytualów. Na uwage zasluguje jeden z nich,który moze przypominac taniec:

97

Dominik Borowski

I pastuch stanal na glowie i zrobil pare koziolków, i tak dlugo robilte koziolki, az zemdlal i upadl na ziemie bez czucia. (Stryjkowski

2009: 74)

Motyw tanca pojawia sie równiez w Legendach Zydów polskich AlexandraEliasberga. Wprowadzono go do opowiesci o rabie Szabsaju. Mezczyzna nalezal

do ubogiej czesci spoleczenstwa. W zwiazku z tym brakowalo mu pieniedzyna przygotowanie Szabasu. Nie chcial jednak prosic sasiadów o pomoc. Poszedldo boznicy, aby poczytac Piesn nad Piesniami i Psalmy. Kiedy wrócil do domuzastal stól, na którym byly chaly i wino. Okazalo sie, ze zona znalazla srebrneguziki i sprzedala je. Ta sytuacja wprowadzila reba Szabsaja w zachwyt:

Gdy to pojalem, uradowalem sie niezmiernie z powodu Boskiejlaskawosci, chwycilem moja zone za reke i tanczylem z nia dlugachwile. I tak uczynilem trzy razy z wielkiej radosci, ze Pan dal miwszystko, czego potrzebowalem na Szabas, i ze nie musiala mi

pomagac zadna istota z ciala i krwi. (Eliasberg 2004 : 107)

Przedstawiona scena pokazuje, po raz kolejny, ze taniec byl dla chasydów

forma wyrazania radosci i wdziecznosci Bogu. Mozna go zatem traktowac jakorodzaj modlitwy.

Taniec w kulturze chasydzkiej wykonuje sie w sposób bardzo spontaniczny.

Nie jest planowanym rytualem. Choc jedna z przywolanych scen z Austeriipokazuje uklad rytmicznych ruchów. Taniec pojawia sie, aby okazac szczesciei zadowolenie. Niekiedy tanczenie przynosi równiez spelnienie jakies prosby.Warto zauwazyc, ze wiekszosc przywolanych opisów podkresla, ze poprzez ta­niec mozna osiagnac ekstatyczny trans, w czasie którego uzyskuje sie kontakt

z Bogiem. Zatem sluszne wydaje sie stwierdzenie, ze chasydzki taniec pelniprzede wszystkim funkcje mistyczna i rytualna. Nie nalezy jednak zapominaco roli spolecznej. Bowiem taniec sprzyja budowaniu relacji miedzyludzkich.

Bibliografia• Banko M. red., (2005), Slownik wyrazów obcych PWN, Warszawa.

• Buber M., (1986), Opowiesci chasydów, tlum. P.Hertz, Poznan.

• Cirlot J. E., (2000), Slownik symboli, przel. I. Kania, Kraków.

• Dabrowska G. W., (2005), Taniec w polskiej tradycji. Leksykon, Warszawa.• Dlugosz - Kurczabowa K., (2008), Wielki slownik etymologiczno ­

historyczny jezyka polskiego, Warszawa.

98

---"""'IIl

Tancze, wiec jestem - o tancu chasydów w literaturze. Wybrane przyklady

• Doktór J., (2004), Poczqtki chasydyzmu polskiego, Wroclaw.• Eliasberg A., (2004), Legendy Zydów polskich, Kraków.• Gr6zinger K. E., (2000), Cadyk i Baal Szem w chasydyzmie wschodnio­

europejskim, [w:] Duchowosc zydowska w Polsce, pod red. M. Galasa,Kraków, s. 111- 122.

• Jelonek T., (2007), Chasydzi. Radosni mistycy zydowscy, Kraków.• Kopalinski W., (2001), Slownik symboli, Warszawa.

• Kowalska J., (1995), Kolo bogów. Ruch i taniec w mitach i obrzedach,Warszawa.

• Kuleszewicz R., (2001), Slownik symboli literackich, Bialystok.• Kuzminska O., (2002), Taniec w teorii i praktyce, Poznan.

• Oseka A., (2007), Taniec na ratunek swiata, "Wprost" nr 8, http://www.

wp rost. pija rj101658jTa niec-na-ratu nek-swiataj?O= 101658& pg=l, do­step 10 lutego 2012 roku.

• Ouaknin M. - A., (2002), Chasydzi, przel. K. i. K. Pruscy, Warszawa.• Paclawski J., (1993), Kronikarz zydowskiego losu. Szkice o twórczosci

Juliana Stryjkowskiego, Kielce.

• Paruzel M., (2007), lm~on- Zycie w zachwycie, http://www.gnosis.art.

pI/e_gnosisjex_ oriente Juxjpa ruzel_ maja_zycie _w_zachwyceniu_ cha­sydzi.htm, dostep 10 lutego 2012 roku._.

• Stryjkowski J., (2009), Austeria, Kraków.

99