Kumtaşı Sınıflaması

7/26/2019 Kumta Snflamas

1/14

*

SAM BOGGS, JR

Oregon niversitesi, Eugene, Oregon

Z

Geen 25 ylda kumtalar iin ok saydaki snflamalarn takdimi ciddi terim problemleri meydana getirmitir. Halen tamamiyle ayr zelliklere malik kayalara zde adlar verilebilmekte ve bununaksine yaklak olarak ayn zelliklere sahip kayalara tamamiyle farkl adlar verilmektedir.

ift kullanlm adlar ve zt terimler gibi problemleri hafifletmek iin burada saysal bir snflamann szl bir snflamannyerini alabilecei teklif edilmitir. Saylar kelimelerin tasvir edi

ci yanlarna malik deillerdir, fakat daha byk bir hassaslk veobjektiflikle ve daha az bir karklkla uygulanabilirler.

Bu makalede takdim edilen kumtalar iin saysal snflama,basit olarak, grnte snflama iin en nemli miyar olan mineralojik ve dokusal olgunlua dayandrlmtr. Oransal mineral bolluu,

balca oransal mineral durayllmn bir fonksiyonudur, ve bu ilgikumtalarnm kum boyu bileenlerin asl guruba ayrlmasnda kullanlabilir; silisli dayanmllar, feldspatlar ve duraysz taneler.Bu yeni metod bahis konusu bileenlerin ve hamurun oransal yzdeleri-ni kullanlabilir bir saysal snflamada birletirir. Bir rnek ola

rak, Snf 6-2 B kumtamn yzde 10-20 hamur ve yzde 80-90 kum boyu taneleri kapsad; kum boyu tanelerin yzde 60-69 silisli dayanmallar, yzde 20-29 feldspat, ve yzde 2-20 duraysz tanelerdenibaret olduu derhal tayin edilir.

G R

jeologlar genellikle verilen bir probleme ahsi tecrbeleri veakademik grglerine dayanan farkl derecelerde nem ve deiik ilgilerle eilirler. Bu ahsi tutumlar geen 25 yl iinde onbeten fazlakumta snflamasnn teklif edilmesiyle sonulanmtr. Herbir snflama yazarnn zgl ihtiyalarna cevap vermi, fakat hi biri,

baz belli snflamalar yaygn olarak kullanlmasna ramen,niver-sal bir kabul kazanamamtr. Snflamalarn alp genilemesi ks

men snflama iine trmn tesirini sokmak iin sarfedilen deiikabalar,ksmen de aratrclarn kumtalarnm farkl takmlarnnincelenmesiyle gelien eliik grleri ideal snflama kabul etmeleri eklinde sonulanmtr.

m

Bu srada dier bir snflama takdim etmek hemen hemen abes grlebilir. Filvaki (Crook, 1964), son zamanlarda daha fazla veriler

toplanmas ve mevcut snflamalarn kusurlarnn daha fazla kontroledilmesi iin kumta snflamalar hakknda be yl sreli bir erteleme (moratoryum) teklif edilmitir. Yazar esasl yeni verilere ve-yahutta kumta snflamasnn temele ait faktrlerini ilgilendiren

KUMTAI SINIFLAMASI N SAYISAL BR METOD


2/14

yeni telakkilere sahip olduunu iddia etmemektedir,, Bu s n f l aman nsebebi, tesis edilmi telakkilerin muamelesinde daha kesi n ve daha az

mnakaal bir usul midinde yatmaktadr.

T A R T I M A

Kumtalarnn tabiatnda snflamaya mani veya korucu olan hibirey mevcut deildir. Jeologlarn yeni snflamalar teklif etmeedevama kendilerini zorunlu hissetmeleri gerei, snflamann en iyi

metodu hakkmdaki temel anlamazl tekil eder. Genelij.kle kumta-larnm belli bir takm iin tertibedilmi bir s n f l aman nbtndier kumtalarna tamamiyle uygun gelme:: . y/hasl ol abi l enbireysellik de bu anlamazln bir ksm saylr. Daha nemlisi jeologlarkumta snflamasnn belli esas grlerini kul l anmada nemli ekilde farkl davranrlar, (a) snflamann temeli; trmsel (genetic),

tasvir (deseriptive), veya bileik trmsel-tasvir, (b) snflamayformle etmek iin seilmi u yeleri ve bu u yelerine dayanlaraknasl olan asblnme, ve (c) snflamada hamurun fonksi yonu^raksayanfikirler arasndaki odaklar eklinde grlen balca noktalardr. Buesas noktalarn ele alnmasndaki deiimler, bilinen adlarn kabuledilebilir tarifleri zerinde anlamann olmamas gibi allamaya veiin felsefesine ait ciddi problemler husule getirmektedir. Mesel,Grovak (a) yzde 15 den fazla hamur kapsayan herhangi bir mineral bileiminden meydana gelmi bir kumta (Pettijohn, 1957/ , (b) yzde 25den fazla metamorfik kaya paracklar ve mika ve yzde 10 dan dahaaz feldspattan meydana gelmi kum boyu kesirleri kapsyan, herhangi

bir miktarda hamur ihtiva eden bir kumta (Folk, 1954) , (c) trbiditakntlar ile kelmi ve dereceli tabakalanma ve taban markalarylakarakterize olan bir kumta (Packham, 1954), ve (d) yzde 10 dan fazla sleyt (Slate) veya arjilitin genel bileimindeki hamur ile aynzamanda ok ince taneli mika ve klorit minerallerini ihtiva eden iyisertlemi koyu renkli bir kumta (Gilbert, 1954) gibi deiik ekillerde tarif edilmitir. Arkoz ad (a) yzde 15 den az hamur, yzde75 den az kuvars, ve kaya paralarndan fazla feldspat ihtiva eden

bir kumta (Pettijohn, 1957) , (b) yzde 25 den fazla feldspat ve yzde 10 dan az metamorfik kaya paralar ve mika ile herhangi bir mik

tarda hamur ihtiva eden bir kumta (folk, 1954) , (c) bol miktardakvars, yzde 25 den fazla feldspat ile herhangi bir miktarda hamurihtiva eden bir kumta (Gilbert, 1954) , (d) srkleyici (traction)akntlaryla keltilni ve aknt laminalanmasyla karakterize olan;yzde 25 den fazla duraysz mineraller ve kaya paralar ihtiva eden

bir kumta (Packham, 1954) . Ortokuvarsit ad (a) yzde 15 den az hamur ve yzde 95 den fazla kuvarstan meydana gelmi kum boyu kesirlerihtiva eden bir kumta (Pettijohn, 1957) , (b) herhangi bir miktardahamur ihtiva eden ve kum boyu kesirleri yzde 90 dan f azi a kuvarstan

meydana gelen bir kumta (Folk, 1954) , ve (c) yzde 90 dan fazla kuvars ve yzde 10 dan az hamur ve/veya feldspat ve kaya paralar ihti

va eden bir kumta (Bokman, 1955) -Yukardaki misaller ayn ad n t amami yl e f ar kl kumt al ar na veri

lebileceini gsterir. Dier t ar af t an hemen hemen ayn zel l i kl er igsteren kayalara farkl adlar da ver i l mekt edi r . Yzde 5 hamur , yzde

_ 2-


3/14

90 kuvars, yiizde 3 felspat ve yzde 2 raetamorfik kaya paralarndanmeydana gelen bir kumta bir subarkoz (Pettijohn, 1957), ortokuvarsit(Folk, 1954), kuvars arenit (Gilbert, 1954), kuvarsarenit (McBride,1963), ve kuvarsl kumta (Van Andel, 1958) olarak snflanabilir.Yzde 15 kuvars, yzde 20 feldspat, yzde 47 metamorfik kaya parala

r, ve yzde 18 hamurdan ibaret olan bir kumta litik grovak (Pettijohn, 1957) feldspatik grovak (Folk, 1954), litik vake (Gilbert,1954), feldspatik litarenit (McBride, 1963), arkoz veya litik kumta(Bokman, 1955), ve grovak (Van Andel, 1954) olarak snflanabilir.Filvaki, hemen hemen herhangi bir kumtana kullanlan snflamayadayanlarak birka farkl ad verilebilir. Bundan dolay meslek makale yazarlar, birok snflamalara aina olmak zorunda kalan okuyucuyla ilgi kurabilmek iin snflama kaynan zikretmek mecburiyetindedirler.

Kumta snflamas tipleriKumta snflamas yazarlar bir kumtanm trmn (genesis)

yanstan zelliklerini, veya trmsel deerlerine bakmakszn sadecemahede edilebilir veya tasvir edilebilir zelliklerini snflamaiin bir temel olarak seebilirler. Packham (1954) m snflamas esasitibariyle trmsel bir snflama iin bir misaldir. Packham nce kum-talarn kelme artlar esasna gre iki ana guruba bler; dahaileri asblmler bileim esasna gre yaplmtr. Gilbert (1954),

McBride (1963), Dott (1964) unki gibi snflamalar balca dokusalve/veya minaralojik olgunlua (maturity) dayanrlar ve esas itibariyle trmsel deillerdir (non-genetic); nk onlar kken artlarnaklamaya dorudan doruya teebbs etmezler. Dier aratrclartrmsel-tasvir denilebilen snflamalar tertiplemilerdir. Krumbeinve Sloss (1963, p.150) "Tortul kayalarn snflamasnda trmsel vetasvir faktrler arasnda yakn bir ilgi vardr. Mahede edilebilirveya llebilir miyarlar bir numuneyi uygun bir snflamaya yerletirmede kullanlabildii iin tasvir bir elaman lzumludur. dealolarak bir kaya snflandktan sonra snflama amasndaki yeri onunkkeni zerine bir miktar k tutmaldr." demilerdir. Folk (1954),Pettijohn (1957), ve Dapples, Krumbein ve Sloss (1953) an snflamalar bu tipin misalleridir.

Ancak, bir kumtanm trmsel tarihini tayin etmek iin, ortalama tane boyu, boylanma, tanelerin kresellii ve yuvarlakl genel

mineral bileimi kadar mineral tanelerinin inklzyonlar gibi zel vasflar, hamurdaki kil mineralleri, mevcut ar mineral tipleri gibifaktrlerin bilinmesi zorunludur. Bundan dolay trmsel eilimli snflamalarda kullanlan parametrelerin snrl saysnn trm tayinine yeterli olabilmesi ihtimali ok zayftr. Bunda baka byle snflamalar nemli glk yaratabilirler. Mesel, Folk'un snflamasnda, kuvars bileim diyagramnn uygun "kutbuna" yerletirmeden nceonun metamorfik yoksa magmatik (igneous) kkenli mi olduunun bilin

mesi zorunludur. Eer kuvarsn kkeni ok kere olduu gibi kesinlikletayin edilemez ise, kumta uygun bir ekilde snflanamaz. Bir snflama farkl aratrclar arasnda bir irtibat vastas olarak hizmetetmelidir ve bundan dolay mmkn olduu kadar objektif, ksa ve pratik

- 3 -


4/14

olmaldr. Tamamiyle tasvir olan bir snflamay tatbik etmek genellikle, trmsel olarak ynlenmi snflamalardan daha az zordur ve

bu isteklere ok daha yakndan cevap verir grlmektedir.

U yelerinin Seimi

ou snflamalar bileim u yesinin kullanlna dayanr.Bu u yelerinin oransal yzdeleri, farkl bileimdeki alanlar gstermek iin uygun ekilde blnm gen diyagramlara ilenmitir;

pek az bir snflama drt u yesi ve tedraheder diyagram kullanr(Klein, 1963, 1963 ve McBride, 1963 in eitli snflamalar iin yaptklar gzden geirmelere baknz). U yelerinin seimi genellikle

mineral bileimi ve hamur miktarna dayanr,bu zelliklerin elden geirilmesi hibir ey deildir lkin yeknesaklk salar. Mineral bileimi diastrofizmanih aamasn (Krynine, 1948; Hubert, 1960), kkeni (Folk, 1954; Van Andel, 1958; Pettijohn, 1957), mineralojik olgun

luu (Gilbert, 1954; Dott, 1964) yanstr gibi eitli ekillerdekullanlmtr. Bir kumtandaki haar miktar hem dokusal olgunluun(Folk, 1954; Hubert, 1960; Van Andel, 1958; Dapples, Krumbein veSloss 1953; Dott, 1964) hem de kelme ortam akkanlnn (flui-dity) bir ls olarak (Pettijohn, 1957; Bokman, 1955; Tallman,1949)addedilmitir.

Kuvarsn stn durayll ve bylece onun genel bolluu onubir u yesi kabul etmeyi olaan bir seim haline getirmitir. Feldspat da genellikle ikinci bir u yesi olarak kullanr, nk kuvarsanazaran ikinci bolluktadr ve kuvarsla ou dier mineraller arasn

da orta bir duraylla sahiptir. nc (baz snflamalarda drdnc) u yesinin tayininde daha fazla bir anlamazlk vardr. Kaya paralar, hamur, kil, bozuabilir kaya ve mineral paralar, metamorfik kaya paralar, metakuvarsit, metamorfik meneli kuvarsittaneleri, sileksit (chert), ve mika tek bana veya birleik olarakeitli snflamalarda kullanlmlardr.

Tam doru u yelerinin kullanlmasna baklmakszn, l snflamalar kumtalarm kuvarsa zengin; feldspata zengin, duraysztaneleree zengin kumtalar olarak esas itibariyle ayn byk"familya" veya "klana" blme tesirine sahiptirler. Bu asl "familya

lar" hamurca zengin veya fakir olabilirler. Ancak, bu temel gurup-lamay tek, genellikle kabul edilen bir snflama halinde gelitirmekiin bir netod icadetnenin ok zor olduu, aka ispatedilmitir.

Adlama, byle bir snflamann formle edilmesindeki baarszlktan ksmen sorumlu olmu olabilir. Kelimeler olaan kullanllarda genellikle saylardan fazla bir avantaja sahiptirler, nkkelimeler tasviridir ve herbiri zihni zgl bir resmi tarlar, lkin, o resim yanltc ve zihin kartrc olabilir. Bir kumtamaverilen adn fiziksel zelliklerinin zihinde beliren bir hayalini,

baz snflamalarda da kumtann trmsel tarihini naklettii tasav

vur edilir. Snflamalarn bolluu sebebiyle, ou kere zihinde beliren bir hayal anlay iin olaan bir temel olarak hizmet etmez,o daha ok okuyucunun belli snflamalara olan ainalnn bir fonksiyonudur.

- 4 -


5/14

Hamur

Hamur, smflamaclar iin ciddi bir problem arze+mektedir. "Pettijohn ( 1957) , Gilbert ( 1954) , Bokman ( 1955) , Packham (1954) ve Crook(1960) un dahil olduu birka aratrc hamuru bir u yesi olarakkullanr; Pettijohn ve Gilbert snflamada drt u yesi kullanrken,

Bokman, Packham ve Crook sadece u yesi kullanrlar. Polk ( 1954) ,Hubert ( 1960) , Van Andel ( 1958) , ve McBride (1963) gibi dier aratrclar, Polk (1951, 1956) hernekadar hamuru ayr bir dokusal snfla

mada ele alm ise de, snflamalarnda hamuru hi kle almazlar.

Hamur teke kum boyu mineral tanelerinin kastedildii anlamdabir mineral bileeni deildir. 0, olaan petrografik metodlarla tayiniin ok kk olduundan modal analizlerde tek bana saylmyanfarkl minerallerin bir oundan meydana gelmi olabilir. Hamur gerekte tane boyunu gsterir, mineral bileimini ifade etmez, ve Pettijohn ( 1957) ve Gilbert ( 1954) tarafndan 20mikronluk ( 0. 02mm)

bir st boy snrna sahibolduu kabul edilir. Polk ( 1961) 30mikronluk (0.03 mm) bir st boy snr kullanr, ve Dott (1964), bu deeritercih etmesinin birka sebebini belirtir.

Hamur bi r boy t er i mi ol duundan, onun mi neral bi l ei mi ne dayananbi r s n f l amaya bi r u yesi ol ar ak al nmas uygunsuz- gr l ebi l i r .Hamur baz kumt al ar nm t opl am hacmi ni n yksek bi r yzdesi ni t eki leder ve onun t amamen i hmal edi l mesi de ayn derecede uygunsuz der .

Pol k ( 1951, 1956) hamur u bi l ei mden ayr bi r f akt r ol ar ak el eal m ve dokusal ol gunl uk i i n ayr bi r s n f l ama haz r l am t r . Onuns n f l amas hemhamur un mi kt ar na hem de kum boyu kesi r i ndeki t ane

l er i n yuvar l akl ama der ecesi ne dayan r . Dot t ( 1964) "hamur probl emi ni n" yap c bi r anal i zi ni yapm t r ; kendi si Gi l ber t (1954) i n vePol k' un s n f l amal ar n n dei kenmi bi r ekl i ne dayanan bi r s n f l ama t akdi m eder ve "Doku ve bi l ei mi ayr ayr deer l endi r er ek,f ar kl adl ar t amami yl e t er kedi l ebi l i r . S n f l ama i i , bi r t ort ul ukant i t at i f eki l de i ki devaml ol gunl uk t ayf na yer l et i r me i l emiol sayd son der ecede basi t l ei r di " der.

TEKLF EDLEN SINIFLAMA

U yelerinin standartlatrlmasna doru bir eilin kadar,tasvir snflamaya doru bir geliim son yllarda neredilmi birkasnflamalarda (Gilbert, 1954; McBride, 1963; Dott, 1964) aka grlr. Lkin, mevcut snflamalarn gerekte standartlatrabileceiihtimali yoktur ve szl snflamalardan "arkoz" "grovak" gibi terimlerin karlmas, byle yaplmakla aikar olarak iyi bir durum salanm ise de (Dott, 1964) , ayn derecede imknszdr. Genelliklekabuledilebilir, niversal olarak kullanlr bir snflama problemihalen zlmemitir.

nk, kabul edi l ebi l i r szl t ek bi r s n f l aman n f or ml e edi l

mesi ni n engel l enmesi nde adl ama neml i bi r f akt r ol ar ak gr l r , sonar e ol ar ak say sal bi r s n f l amadan et ki l enmi bi r kumt a s n f l amas uzl at r c bi r zn ol ar ak t avsi ye edi l i r . Say sal s n f l ama

- 5 -


6/14

szl snflamann yerini tamamiyle alabilir veya mevcut szl snflamay akla kavuturmak iin kullanlabilir. Bunun kabul iin(a) okuyucuya bir kumtann genel bileimi hakknda bir adda her za

man ack^a^ e l li fllmyan abuk bir bilgi temin etmesi (b) hamurun

^etSlf^r1melodnsalamas (c) zihin kartrc ve eliik ahlamalar ortadan kaldrmas, ve (d) objektif miyarlara dayanmas balcasebehlerdir.

Bir kumtamdaki teke minerallerin ve kaya paralarnn yzdesive hamurun miktar objektif olarak llebilen zelliklerdir. Bu saysal snflama oransal mineral bolluunun balca oransal mineraldurayllmn bir fonksiyonu olduu faraziyesine dayanr. Bylece,snflama oransal duraylla dayanan deiik mineral bileenlerinintesbit edilmi yzlerini, ve humuru uygun bir saysal sistem iineyerletirmek meselesi olur. Durayll bir oran ile ifade etmek fik

ri yeni deildir, fakat yazarn bilgisine gre imdiye kadar hibirresmi bir snflama iine alnmamtr.

Kum boyu Tanelerin Snflamas

Saysal snflamada "u yelerinin" saysn veya drt diyesnrlamak zorunlu deildir; bu snflama herhangi bir sayy karlayacak derecede uyumlu yaplabilir. Dott (1964), kumtalar bileenlerinin mineral (ve kaya paras) durayllmdaki balca deiimleri yanstmak suretiyle, silisli dayanmllar, feldspatlar, ve duray-sz paralar eklinde asl guruba ayrlabileceini gstermitir.

Kuvars en durayl olandr ve kumtalarmda genellikle en bol bulunanmineraldir ve snflamada birinci derecede bir bileen olarak akayeralr. Dier daha az bulunan, fakat ok durayl bileenler, silekst(Chert), kuvarsit paralar, kuvarsa zengin kumta paralar, zirkon ve turmalin gibi durayl ar minerallerden meydana gelirler.Dott tarafndan takdim edilmi olan silisli dayanmllar terimi busonuncu gurubu tamamen kapsamak iin tatmin edici bir ekilde uygulanabilir.

Silisli dayanmllarn birinci derecedeki nemleri sebebiyle,kumtalarnn ana snflar bir kumtann kum boyu kesirindeki bileenlerinin yzdelerine dayanarak ina edilmilerdir. Snf 0 danSnf 10 kadar devam eden bu ana snflar aada gsterilmitir.Bunlar silisli dayanmllarn kumtamdaki dier minerallere olan orann yanstmaz, fakat silisli dayanmllardan meydana gelmi toplamkum boyu kesrin yzdesini gsterir.

Snf No. Silisli dayanmlar Snf No. Silisli dayanm-yzdesi llar yzdesi

10 100 4 40 - 5 09 90 - 100 3 3 0 - 4 08 8 0 - 9 0 2 2 0 - 3 0

7 7 0- 8 0 1 10 -2 06 6 0 - 7 0 0 0 - 1 05 5 0- 6 0

- 6 -


7/14

Yzde 62 kum boyu kesir olarak silisli dayanml ihtiva eden birkumta 6 nc snfa ait *, yzde 91 silisli dayanmal ihtiva eden birkumta 9 ncu snfa ait bir kumtadr ve bu bylece devam eder.

Feldspat kumtalarnda olaan olarak bulunan daha az durayl dier malzemelerin herhangi birinden genellikle ok daha fazla boldurve bylece snflama maksatlar iin silisli dayanmallara gre ikinci derecede nemli sray alr. Assnflar asl snflamada bu ilgiyi gstermek iin feldspat muhtevasna dayanrlar. Hernekadar btnassnflar iin mesel muhtemelen yzde yz feldspat kapsyan bir kua-ta beklenmez ve btn assnflar iin bu lzumsuz ise de ana snflarda olduu gibi assnflar da ayn tarzda 0 dan 10 na kadar sralanrlar.

As snf No._______

Yzde feldspat_______

Assnf No.____

Yzde feldspat10 100 4 40 - 509 90 - 100 3 3 0 - 4 08 8 0 - 9 0 2 20 - 307 7 0 - 8 0 1 10 -2 06 60 -7 0 0 0 - 1 05 5 0 - 6 0

Assnf hem silisli dayanmallar hem de feldspatlar ifade etmek iin bir snfta birletirilir. Misal olarak, eer bir kumtanmkum boyu kesiri yzde 65 kuvars ve yzde 25 feldspat ihtiva ederse,

bu kumta Snf 6-2 olarak snflanr, burada 6 silisli dayanmallaryzdesine dayanan ana Snf, ve 2 feldspat muhtevasna dayanan ass-nf ifade eder.

Bir kumtamda mevcut btn dier krntl (detrital) tanelerduraysz taneler ve paralar katagorisinde toplanabilirler. Durayszgurup genellikle, silisli dayanmallar ve feldspatdan daha duraysztaneleri ve paralar kapsar, fakat bu gurup feldspattan daha duraylolabilen muskovit gibi baz taneleri de ihtiva edebilir. Durayszkaya paralarnn btn tipleri, duraysz gurubun ktlesini oluturur.Lkin, balca feldspat tanelerinden meydana gelmi kaya paralar

zel bir problem yaratr. Fiziksel ayrmadan sonra ounlukla feldspat gurubuna itirak ettikleri iin bunlarn bu guruba konulabilmeleripheli kalr. Kolayca tehis edilecek kadar kafi byklkte tanelerden meydana gelen kaya paralar ayet yzde elliden fazla feldspatkapsyorsa, bunlarn feldspat gurubuna ithal edilmeleri tavsiye olunur.

Duraysz taneler iin snflamaya yeniden bir assnf eklemeninlzumu yoktur. Yukardaki Snf 6-2 kumtamda, silisli dayanmallarve feldspat, toplam kumboyu kesrin yzde 80 (*f ) ini meydana getirir.Duraysz taneler geri kalan yzde 20 (- ) dir ve bunun fiilen gsteril

mesine lzum yoktur.

- 7 -


8/14

- 8 -

Hamur Snflamas

Folk'un (1951) dokusal snflamas hafife tadil edilebilir vesaysal snflamaya adapte edilebilir. Bir kumtamda bulunan hamurunsadece yzdesini gstermek daha kolay ve muhtemelen daha objektifdir.

Hamurun miktar, trm terimi olarak ne anlama geldiine baklmakszn llebilen bir zelliktir. Bu durum snflamada aada gsterilen ilave assnflar eklinde ifade edilebilir.

Assnf remizi Yzde hamur

A 0 - 1 0B 1 0 - 2 06 2 0 - 3 0D >30

Yzde 5 hamur ihtiva eden bir Snf 6-2 kumta; Snf 6-2A eklinde; eer bu kumta yzde 25 hamur ihtiva etseydi Snf 6-2C eklinde gsterilecektir. Yazar; bu hamur assnflarnm herhangi birdoal guruplanmay temsil ettiini veya belli bir trmsel anlam olduunu belirtmez. Bu harfle ifade sadece, bir kumtamdaki mevcut ha

mur miktarn gstermek iin elverili ve objektif bir metoddur.

Bu snflama kullanlrken hamur, imento, gzenek alan ve mevcut herhangi bir otijenik mineralin yzdesi karldktan sonra kum

boyu kesri yzde 100 olarak hesaplanmaldr.(Otijenik minerallerinbir snflamada nereye ait olduklar mnakaal bir sorudur,ve onlarn snflamann asl bnyesinde dikkate alnmamalar muhtemelen eniyisidir). Misal olarak yzde 55 kuvars, yzde 20 feldspat, yzde 5duraysz taneler, yzde 5 otijenik glokonit ve yzde 15 hamurdan meydana gelen bir kumtan ele alalm. Hamur ve glokonit geride kalankum boyu kesirden kardktan sonra, bunun yzde 100 karlmas ilekuvars, yzde 69feldspat yzde 25 ve duraysz taneler yzde 6 lk

bir deer gsterirler ki kumta Snf 6-2B ye aittir.

Petrografik Snflama

Saysal snflama silisli dayanmllar ve feldspatlar yzde 10

luk snf snrlar iinde ve duraysz taneleri aa yukar daha azbir hassaslkla gstermee izin verir. Yzdeleri bundan daha hassaslkla gstermek istiyen ok hassas bir petrografi incelemesi arzu edilebilir. Aadaki usulle takdimdeki hassaslk anlaml bir ekildearttrlabilir. Yukarda tartlan Snf 6-2C kumtan ele alalm.Snf numarasndan, okuyucu kum boyu kesrin yzde 60-70 arasnda silisli dayanmllar,yzde 20-30 feldspatlar ve yzde 0-20 duraysz taneler ihtiva ettiini tayin edebilir. Yzdeler, snflara ve assnfla-ra onda birler ilave edilerek daha hassaslkla gsterilebilir; mesel,Snf 6.9-2.5 C gibi. Okuyucu bundan, kum boyu kesrin yzde 69 silisli dayanmllar yzde 25 feldspatlar ve yzde 6 duraysz taneler ih

tiva ettiini anlar. Hamuru daha nce gsterilen yzde 10 luk assnfsnrlarndan daha byk hassaslkla ifade etmek lzumsuz gibi grlr.


9/14

Saha Snflamas

Birok jeologlar kuntalarn sahada snflamaya teebbs bileetmezler; makroskopik zelliklerini tasvir ederler ve mineral bileimive hamurun kaba tahminlerini yaparlar, fakat snflamaya teebbs et

meden nce laboratuvarda petrografik bir incelemesini yaparlar. Bu,

balca bir el numunesinde doru bir tahmin yapabilmenin zorluu sebebiyledir. Dennison ve Shea (1966) tane bolluunun gzle tahmininingvenilirliini kontrol etmek iin kum boyu paracklarn sunni birkarmn kullanarak bir deneme yapmlardr. 9 mineralin ilaveten

bazalt ve milta paralarnn eitli karmlarndan meydana gelenbir bileim hem yzde tahmin levhalar yardm ile, hem de levhalaryardm olmakszn bir binokler mikroskop kullanlarak 8 farkl mahit tarafndan tahmin edilmitir. Mahede hatalarnn Standard sapmalar, tahmin edilen malzeme karmnn yzde 55 ini ihtiva ettiizaman, yzde 16 dan, yzde 10 ve 95 ini ihtiva ettii zaman, yzde 5 ekadar deiir. Dennison ve Shea, gzle yaplan bir tahminin sadece

16 noktalk bir nokta saymna eit bir hassasla sahip olduunu, vekarmn, yzde tayinindeki denel hatann, gz tahmini yerine 64 lk

bir numune saym kullanlarak yarya indirilebileceini belirtirler.

Bu veriler saysal snflamadaki yzde 10 luk snf snrlarnnsaha almas iin ok dar olduunu gsterir;bir aratrc bu derecehassaslkla bileim tahmin edemez. Bylece, snflama sahada kullan-cak uygun bir hale getirilmek iin hafife tadil edilmelidir, lkin,karklktan kanmak iin, basit olarak muhafaza edilmelidir. Sadecesahada kullanmak iin snflama u tarzda yazlr: Snf 6-2 C . Tire -lerin ilavesinin anlam snf ve assnflarn yzdex 10 geniletildik-

leridir. Bylece, bu misalde; kum boyu kesrin yzde 50-80 ni silislidayanmllar, yzde 10-40 n feldspatlar, yzde 0-40 n duraysz taneler meydana getirir. Saha kullanl iin bu deerler, Dennison veShea tarafndan gsterilen mahede hatalarnn Standard sapmalariylegenellikle ahenklidir.

Grafik Snflama

Saysal snflama, kayann snf tayin etmek ve birok szl snflamalarda da ad vermek iin,verilerin zerine ilendii bir bileimdiyagramn icabettirmez. Lkin, bazen kumtalarnm bir takmndaki

bilein deiimlerini grafik olarak aksettirmek iin verilerin bir diyagram zerine ilenmesi arzu edilebilir. Bu, deerlerin ekil 1 dekigibi bir gen diagrama ilenmesiyle yaplr. Diyagram iindeki blmler adlandrlmamtr, fakat bunlardan herbiri belli bir snf ve as-snf temsileder. Misal olarak, ekil 1 deki ii dolu daire ile tem-siledilen deer, Snf 5 assnf 1 e isabet eder veya basite Snf5-1 dir; bu kumta yzde 55 silisli dayanmllar, yzde 15 feldspatve yzde 30 duraysz tanelerden meydana gelmitir. i bo daire iletemsil edilen deer Snf 4-5 dir ve bu bylece devam eder.

Hamur, bileim verileri noktas yanma A, C, gibi uygun bir remizkonularak ekil 1 e ilenebilir. Bu izin ayet arzu edilirse ekil 2deki gibi ayr bir diyagram kullanlarak da yaplabilir. Bu tarzda bir

- 9 -


10/14

kumt amdaki hamur un kum boyu kesr i ne oran ok daha hassasl kl a res-medi l ebi l i r .

*

Szl S n f l ama l e Bi r l i kt e Kul l anma

Baz ar at r c l ar bi r ok ol aan kumt a adl ar uzun zamand rkul l anma sebebi yl e der i n bi r eki l de kkl et i kl er i i i n, szl s n f l aman n say sal bi r s n f l ama t ar af ndan or t adan kal d r l mas na kar kabi l i r l er . Her nekadar anl aml ar aa yukar kesi nl i i ni kaybet mi i se de her kese bi l i nen bel l i kel i mel er den t amami yl e uzakl amak muht emel en i mkns zd r , hat t a i st enmez. Ancak, "arkoz", "gr ovak", "subgr o-vak" ve "or t okuvar si t " gi bi t er i ml er i n mesl ek bi r l i t ar at r de kul l an l d zaman s n f numar al ar yl a bi r l i kt e ol mas t avsi ye edi l i r .Gr ovak ( S n f 6- 3D) yazan bi r yazar , okuyucusuna bunun gr ovak ( S n f4- 0 A) dan nas l f ar kl ol duu der hal syl emi ol ur . Byl ece bel l ibi r szl s n f l amay kul l anmaya devam t er ci h eden bi r ki mse s n fnumar al ar i l ave eder ek onu daha et ki l i ol ar ak i f ade edebi l i r .

S n f l amaya l avel er

Bu s n f l aman n f orml e edi l mesi nde, onu mmkn ol duu kadar obj ekt i f ol ar ak muhaf aza et mek i i n bi r t eebbs yap l m t . Bu s n f l ama, mahede edi l ebi l i r ve l l ebi l i r paramet r el er e dayan r ve bupar amet r el er i n t an nmas kel me veya kken ar t l ar na dayanmaz. Bundan dol ay s n f l ama t r msel yor uml ama i i n pek s n r l deer e sahi pt i r. Yazar , kel l er i n kkeni ve onl ar n kel me or t aml ar yl a evkl e

i l gi l i di r , f akat bunl ar n basi t , kul l an l abi l i r bi r s n f l ama i i ndeyet er l i kl e ve obj ekt i f ol ar ak el e al man yaca n hi sseder .

Kapsanan bi l eenl er i ver i l en bi r u yesi nde daha byk bi r ayr nt i l e el e al mak veya i l ave t r msel anl aml ar a sahi p ol an or t al amayuvar l akl k, or t al ama t ane boyu, st andar t sapma ( boyl anma) , ve er i l i k( skevmess) gi bi f akt r l er i i f ade et mek i i n s n f l amaya numar al ar veya r emi zl er i l ave edi l ebi l i r . Ancak, t emel yap n n ar t an kar ma kl i l e s n f l aman n kul l an l r l k kabi l i yet i ni n azal abi l ecei hi ssedi l i r . Mevcut ol abi l en, her t asar l anabi l i r kumt a i i n t amami yl e t at mi n edi ci ol abi l ecek basi t bi r s n f l ama gel i t i r mek i mkans zd r . Bu

s n f l aman n kar ma kl n ar t t r mak yer i ne i l ave bi l gi l er i mesel Dot t ( 1964) un al t veya seki z veya daha f azl a neml i bi l eenl er e sahi p, ok het er oj en bi r kumt a n kar akt er i ze etmek ve l v ki yl e adl anak i i n di er emal ar a bavur mak esast r ayr di yagr aml ar t esi s edi l ebi l i r , kr i t i k bi l eenl er i n or anl ar hesapl anabi l i r , veya bas i t dei keyi ci l er i l ave edi l ebi l i r " bel i r t t i i gi bidi er baz usul l er l e gst er mek muht emel en daha i yi di r .

Z E T

Kumt a s n f l amas i i n basi t bi r say sal ema t akdi m edi l mi

t i r . Bu s n f l ana,bi r kumt a n n en obj ekt i f ve t emel zel l i i ni nor ansal mi ner al bol l uu ol duu kabul ne dayan r . Or ansal mi ner al bol l uu bal ca, mi ner al dur ayl l n n bi r f onksi yonudur , ve bu, bi rkumt amda bi l eenl er i n si l i s l i dayan ml l ar , f el dspat l ar ve dur ays zt anel er ekl i nde ana gur uba bl nmesi ne bi r t emel eki l eder .

- 10 -


11/14

Silisli dayanmllar olaan kuntalarnda en nemli gurubu meydana getirirler ve bunlar snflamada birinci derecede nemli olarakseilmilerdir. Onbir ana snf (0-10 snflar) kum boyu kesirindekisilisli dayanllarm yzdesi esasna gre tesis edilmilerdir. Onbirassnf (0-10 snflar) da feldspat muhtevas esasna gre tesisedilmilerdir. Bir kumtanm ana snflamas, mesel, Snf 6- 2eklinde yazlr; burada 6 yzde 60-70 silisli dayanllar, 2 yzde20-30 feldspatlar ifade eder. Duraysz tanelerin yzdelerini de gstermee lzum yoktur. Bu misalde silisli dayanmllar ve feldspatlarkum boyu kesrin yzde 80 (-j-) ni tekil ederler, bundan dolay duray-sz tanelerin geride kalan yzde 20 yi (-) meydana getirmeleri icabe-der.

Samur muhtevas bir kumtamda ikinci en mhim zellik addedilmitir. Hamur miktar A, B, C, D gibi srasiyle yzde 0-10, 10-20,20-30 ve 30 dan daha fazla hamur ifade etmek zere harf remizleriyletemsil edilmitir. Harf remizleri tam bir snflama elde etmek iin

mineral bileimine dayanan temel snflamaya ilave edilmitir. Yukar-

daki kumta, Snf 6-2 B ise yzde 10-19 veya Snf 6-2 D olursayzde 29 dan fazla hamur ihtiva ediyor demektir.

Bir kumtanm snflanmas iin verileri bir bilein diyagramna geirmek lzumlu deildir, ayet bir kumta takmnda bileimeait deiimlerin ifadesi arzu edilirse, veriler bir gen diyagramageirilebilir,ve hamurun kum boyu tanelere oran bir dalm grafile gsterilebilir.

Saysal snflama szl snflamann yerini tamamen alacak ekilde kullanlabilir. Szl snflamay tercih edenler iin, o belli birsnflamaya ift anlamllkl azalmak ve ilave hassaslk amacylaeklenebilir.

Bu snflama mmkn olduu kadar objektif bir ekilde dnlerekhazrlanmtr ve bylece trmsel yorum iin ok snrl bir deeresahiptir. Trmn basit ve kullanlabilir bir snflamada ele alnmas ok karmak bulunmu ve baz dier tarzlarda ifade edilmesi tavsiye edilmitir.

T E E K K R

Yazar metni gzden geirdikleri ve faydal tavsiyelerde bulunduklar iin Oregon niversitesinden Dr. E.H. Lund ve Dr. M.A. Kays'eve U.S. G-eological Survey'den Dr. H.E. Clifton'a teekkr etmek ister.

R E F E R A N S L A R

BOKMAN, JOHN, 1955 Sandstone classifcation: relation to compositionand texture: Jctur. Sedimentary Petrology, v.25, p. 201-206.

*

CROOK, K.A.V7. , 1960, Classif cation of arenites: Am. Jour. Sci. , v.258,p.419-428.

,1964 A classifcation of common sandstones: Comnent on a paperby Earle F. McBride: Jour. Sedimentary Petrology, v.34 p.696-700.

- 11 -


12/14

DAPPLES, E.C., KRUMBEIN, W.C., AND SLOSS, L,L.,1953, Petrographic andlithologic attributes of sandstones: jour. Geology, v.6l, p.291-316.

DENNISON, j.M., AND j.H.SHEA, Reliability of visual estimates of grainabundance: Jour. Sedimentary Petrology, v.3 6, p,81-89.

DOTT, R.H., JR., 1964, Wacke, graywacke and matrix-what approach toinmature sandstone classifcation?:jour. Sedimentary Petrology,

v.34, p. 625-632.FOLK, R.L., 1951, Stages of textural maturity in sedimentary rocks:

Jour. Sedimentary Petrology, v. 21, p. 127-130,

, 1954, The distinction between grain size and mineral compositionin sedimentary rock nomenclature: Jour. Geology, v. 62, p. 344-359.

, 1956, The role of texture and composition in sandstone classi-fcation: Jour. Sedimentary Petrology, v. 26, p. 166-171.

, 1961, 1965, Petrology of sedimentary rocks. Hemphill's BookStore, Austin, Texas, 154 p.

GLBERT, C.M., 1954, Sedimentary rocks, p. 251-384 in WILLIAMS, H.,TURNER, F.., AND GLBERT, C.M., Petrography: W.H. Freeman and Co.,San Francisco, Calif., 406 p.

GRAUBAU, A.W., 1904, On the classifcation of sedimentary rocks: Am.Geologist, v.33, p. 228-247.

HUBERT, j.F., 1960, Petrology of the Fountain and Lyons Formations,Front Range, Colorado: Colorado School Mines Quart., v.55 242 p.

KLEIN, G. DEVRIES, 1963 Analysis and review of sandstone classifca-tions in the North American geological literatre, 1940-1960: Geol.Soc. America Bull., v. 7 4 , p. 555-576.

KRUMBEIN, W.C., and SLOSS, L.L., 1963, Stratigraphy and sedimentation:2nd ed.: W.H. Freeman and Co., San Francisco, 497 p.

KRYNINE, P.D., 1948, The megascopic study and and feld classifcationof sedimentary rocks: Jour. Geology, v. 56, p, 130-165.

MCBRIDEJ, E.F., 1963, A classifcation of common sandstones: jour. Sedimentary Petrology, v. 33, p. 664-669.

PACKHAM, G.H., 1954, Sedimentary structures as an important factor in

in the classifcation of sandstones: Am. Jour. Sci., v.252, p.466-476.

PETTJOHN, F.j., 1954, Classifcation of sandstones: Jour. Geology,v.62, p. 360-365.

, 1957, Sedimentary rocks: 2nd ed: Harper and Bros., New York,718 p.

TALLMAN, S.F., 1949 Sandstone types: their abundance and cementingagents: Jour. Geology, v.57 p.582-591.

VAN ANDEL, T.H., 1958, Origin and classification of Cretaceous, Pale-

ocene and Eocene sandstones of western Venezuela: An. Assoc. Petroleum Geolcgists Bull., v.42, p. 734-763.

JOURNAL OF SEDMENTARY PETROLOGY, VOL.37,No.2,pp.548-555FIG. 1-2, JUNE, 1967

r> y, a *


13/14

Ac u K A a r/ k N . < < A t i i m f ruoip*.r

bekil 1. Mineral. bi/emi vs hamufun gnjlk 1-ak-d'mi ic-m .| n. d y a jr a r r t .

SLSL DAYANiMLlLAft


14/14

fent} 7-tK 5- 3B &m} 4- 2D

m

wD

I om-

o ro ' ' ' ioo

Kl/M - oyu rAN C L R

Sekil l Ham ur uiizdt sinn, kumboiju. ka ilele r gzele,iigle lgisini gsker'r

Documents

Kumtaşı Sınıflaması