Embed Size (px)
Citation preview
dinkulturuahlakbilgisi.com
dinkulturuahlakbilgisi.com
Memduh ÇELMELİ
KUR’AN’DA AKIL ve BİLGİ
Öğrenmek + Anlamak + Uygulamak = AKLI KULLANMAK
“Allah size işte böylece ayetlerini açıklar ki düşünüphakikati anlayasınız.” (Bakara, 242. ayet.)
«Aklı olmayanın dini (sorumluluğu) yoktur.» Hadis
dinkulturuahlakbilgisi.com
Akıl, doğru ile yanlışı ayırt edebilme kabiliyetidir.Aynı zamanda her türlü sorumluluğun da ön şartıdır.Aklın özgürce işlevini yerine getiremediği durumlardainsanlar sorumlu tutulmamıştır.
İslam’a göre akıl sağlığı yerinde olan ve ergenlik çağına girmiş herkes dinin buyruklarından sorumludur. Aklı olmayan kişi, dini anlayamaz. Bu nedenle akıl hastaları dinin emir ve yasaklarından sorumlu değildir.
Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi
“Kur’an-ı Kerim; pek çok ayette, aklınızı kullanmıyor musunuz,
düşünmüyor musunuz, hiç düşünmez misiniz?”1 gibi ifadelerle
insanları düşünmeye teşvik etmiştir. Kur’an’ın, “Ey akıl sahipleri!”diye seslenmesi de insanları aklını kullanmaya teşvik etmek içindir.
İnsan, ancak düşünerek iyiyle kötüyü ve doğruyla yanlışı birbirinden
ayırır. Düşünen insan her açıdan kendini geliştirir ve bir şeyler
üretebilir. İnsan, aklını kullanarak hayatını kolaylaştırmanın yollarını
arayıp bulabilir. Bu nedenle Allah aklımızı kullanmamızı öğütler.
“Ant olsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onları karadave denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve temizşeylerden rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızınbirçoğundan üstün kıldık.” (İsrâ, 70. ayet.)
«Sorumluluk eğitimi ailede başlar.» “Akıl akıldan üstündür.” “Akıl yaşta değil baştadır.” «Önemli olan akıllı olmak değil aklı yerinde kullanmaktır.»
(Descartes)
Kur’an Aklımızı Kullanmamızı İster
dinkulturuahlakbilgisi.com
Kur’an Doğru Bilgiye Önem Verir
Doğru bilgi Doğru sonuçlara varılmasını sağlar. Aklın da doğru düşünüp doğru karar verebilmesi için Doğru bilgiye ihtiyacı vardır. Kur’an, insanın aklına seslenir ve doğru bilgiye ulaşmasını ister. İnsan doğru bilgi sahibi olunca inancı daha da güçlenir.
İnsan, aklıyla niçin yaratıldığını ve yaratılışının amacını bulmak ister. Ölümden sonrakihayatı merak eder. Bu arayışında Kur’an, insana doğru bilgiler vererek yardım eder.
Allah, araştırmadan bir haber veya bilgiyi kabul etmeyi hoş karşılamaz. “Ey inananlar, sizefasık bir adam bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek birtopluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.”
Bilgi, insanı gerçeğe ulaştırmalıdır. Doğru bilgi; gerçek, güvenilir ve kesin olmalıdır. Zan ve tahmine dayalı olmamalıdır. Peygamberimiz (s.a.v.), “…Fayda vermeyen ilimden Allah’a sığınırım…” demiştir.
dinkulturuahlakbilgisi.com
Allah’ın güzel isimlerinden biri de Alîm’dir. Alîm, her şeyi bilen, sonsuz bilgiye sahip olan demektir.
“Dünyayı isteyen ilme sarılsın, ahireti isteyen ilme sarılsın hem dünyayı hem de ahireti isteyen yine ilme sarılsın.” Hadis
«Bilmemek ayıp değil öğrenmemek ayıptır.» Atasözü
Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları
Kur’an’a göre işitmekten amaç İyi dinlemek dinlediğini anlamak ve uygulamaktır. Kur’an’a göre görmekten amaç İyi bakmak gördükleri üzerine düşünmektir (tefekkür). “Göğe bakmıyorlar mı nasıl yükseltilmiştir? Dağlara bakmıyorlar mı, nasıl yükseltilmiştir?
Yeryüzüne bakmıyorlar mı, nasıl yayılmıştır?” (Gâşiye, 18-20. ayetler.)
Kur’an’da akıl ve duyular arasında sıkı bir ilişki vardır. İnsan yaptıklarından ve söylediklerinden sorumlu tutulmuştur. İnsanın sahip olduğu kabiliyetleri ve duyularını iyi kullanması istenir.
“Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.” (İsrâ, 36. ayet.)
Duyu Organları
Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları (Bilginin Kaynakları)
Akıl Vahiy
Kur’an, insanın çevresinde olup bitenlerle ilgili olarak gözlem yapmasını ve düşünmesini ister. “Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılmasında, gece ile gündüzün birbiri peşinden gelmesinde, insanlara fayda veren şeylerle yüklü olarak denizde yüzüp giden gemilerde, Allah’ın gökten indirip de ölü hâldeki toprağı canlandırdığı suda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları yönlendirmesinde düşünen bir toplum için birçok
deliller vardır.” (Bakara, 164. ayet.)dinkulturuahlakbilgisi.com
Akıl duyularla elde edilen bilgileri değerlendirir.Olaylar arasında bağlantılar kurar. Ulaştığı sonuçlardan yeni bilgiler üretir.
Vahiy, Allah’ın varlığı, peygamberlerin gönderiliş amaçları, kutsal kitaplar ve ahiret hayatı gibi dinimizin inanç esasları hakkında bilgiler verir.
Akıl ve vahiy, insanın doğru bilgi kaynaklarındandır. Dinin hükümleriyleaklın hükümleri birbirini destekler. Kur’an’ın getirdiği ilkeler, aklauygundur. Çünkü aklı yaratan da vahyi gönderen de Allah’tır.
Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları
Aklını kullanmak, gerçeği bulmanın yollarından biridir. “Ey iman edenler! Allah’a ve Resulüne itaat edin ve (Kur’an’ı) dinlediğiniz hâlde ondan yüz çevirmeyin. İşitmedikleri hâlde, ‘İşittik.’ diyenler gibi de olmayın. Şüphesiz, yeryüzünde yürüyen canlıların Allah katında en kötüsü, akıllarını kullanmayan (gerçeği görmeyen) sağırlar
ve dilsizlerdir.” (Enfâl, 20-22)
dinkulturuahlakbilgisi.com
“Üstlerinde kanatlarını açıp kapatarak uçan kuşları (hiç) görmediler mi? Onları (havada) rahman olan Allah’tan başkası tutmuyor…” (Mülk, 19)
“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün art arda gelişinde akıl sahipleri için gerçekten açık ibretler (ayetler) vardır.”
(Âl-i İmrân, 190)
Bilgiye; aklımız duyu organlarımız vahiy aracılığıyla ulaşırız.Duyu organlarımızla gözlem yaparız ve aklımızla doğru ile yanlışı birbirinden ayırırız.
Bilgi, Taassubu Önler
Taassup; bir fikre veya inanışa körü körüne aşırı derecede bağlanıp
ondan başkasını düşünememe durumudur.
Dinimiz bizlere bağnazlıktan kaçınmamızı emretmiştir.
Kur’an’a göre taassuptan kurtulmanın yolu aklı kullanmaktır
Akıl doğru bilgi ile hakikate ulaşır. Doğru bilgi, taassubu önler ve insanı
bağnazlıktan kurtarır.
Dinimiz, doğru bilgiye sahip olmayı ve körü körüne bir şeyin peşinden
gitmemeyi öğütler.
«Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme...» (İsrâ, 36)
dinkulturuahlakbilgisi.com
TAASSUP BAĞNAZLIK SAPLANTIAŞIRI
TARAFTARKÖRÜ KÖRÜNE
BAĞLILIK
İslam dinine göre insan, aklını kullanarak, düşünerek bilinçli bir
şekilde davranmalı ve taklitten kaçınmalıdır.
“Onlara, ‘Allah’ın indirdiğine uyun.’ denildiği zaman onlar, ‘Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız.’ derler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu
da bulamamışlarsa?” (Bakara suresi, 170)
ÖNYARGI CAHİLLİK
UZAK DURULMASI GEREKEN TUTUM ve DAVRANIŞLAR
dinkulturuahlakbilgisi.com
Bilgi, Taassubu Önler
“Onlar bir kötülük yaptıkları zaman, ‘Babalarımızı bu yolda bulduk. Allah da bize bunu emretti.’ derler. De ki: Allah kötülüğü emretmez. Allah’a karşı bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz?” (Mâide suresi, 104)
“Andolsun biz bu Kur’an’da insanlara her çeşit misali getirip anlattık. Onlara bir ayet getirdiğin zaman inkâr edenler, ‘Siz (geleneklerimizi) iptal edenlerden başka bir şey değilsiniz.’ derler.” (Yûnus suresi, 108)
“Akıl gibi zenginlik, bilgisizlik gibi yoksulluk, edep gibi miras, danışmak gibi dayanak olamaz.” Hz. Ali
“ İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.” Hacı Bektaş Veli
Taassup, insanı bilgiden uzaklaştırır, araştırma yapmaktan alıkoyar ve insanda ön yargı oluşturur. Taassup, bilgisizlikten kaynaklanır. Bilgi olmayınca cahillik öne çıkar.
İnsanın yaptığı işlerde doğru yanlış demeden akla, fikre ve muhakemeye başvurmaması onu taassuba düşürür. İnsan, kendini haklı çıkarmak adına, yanlış bir şeye bile bile doğru dememelidir.
İslam, düşünmenin önündeki tüm engelleri kaldırmış, düşünmeyi ve düşündüğünü ifade etmeyi teşvik etmiştir. Düşünmeyi engellemek, insanın yaratılış amacına aykırıdır. İnsanın farklı fikirlere de ihtiyacı vardır.
“Çirkin bir iş işledikleri vakit, ‘Biz atalarımızdan böyle gördük.’ derler...” (Ârâf suresi, 28)
dinkulturuahlakbilgisi.com
dinkulturuahlakbilgisi.com
Bizi DİNlemeye devam ediniz.
Memduh ÇELMELİ
