Pranvera dhemdyshjet e bujkut

Sknder Sina,Shoqata e Gazetarve Shqiptar t bujqsis

T reva e Lekbibajt, Tropoj, vendosur n zemr t alpeve, e njohur historikisht me emrin e dy fiseve kryesore t saj: Nikajt dhe Mrturit, shpalos nj peizazh unik kulturor e natyror. Aty ka nj histo-ri, q grshetohet midis t vrtets dhe legjends. Pr nga shtrirja gjeografike, Nikaj-Mrturi prbn nj rast unik n Shqipri, ku n nj territor aq t kufizuar t ket nj altitud, q shkon nga afro 200 n 2600 m mbi rrafshin e detit, ku t ket liqen e lumenj, por dhe male t larta, ku ndesh elemente t klims mesdhe-tare, por dhe

vende ku bora thuaj-se nuk shkrin kurr. Po ashtu, Nikaj-Mrturi, megjithse ende pa u eksploruar trsisht, mendohet se prbn nj ndr komplekset m t mdha t shpellave n vendin ton.Pikrisht, kto vlera t rralla t natyrs dhe kulturs s zons, s bashku me dshirn e mir t komunitetit vendas dhe dre-jtuesve lokal, pr ta shpallur zonn e tyre Park Natyror Rajon-al, bn q Organizata Gjermane pr Ba-shkpunim (GiZ) t jepte mbshte-tjen e saj pr ta realizuar kt pro-ces.

Siprfaqja e Parkut sht 17.505 ha, ku prfshihen: pyje me ah, pyje t przier, q prdoren n mnyr tradicionale, pyje me rrobull, kullota alpine, qendra t banuara, bashk me tokat e livadhet. Nj pjes e si-prfaqes s pyjeve t przier mbu-lohet nga gshtenja e lajthi (shih grafikun 1 me t dhna mbi mbule-sn e toks).Plani i menaxhimit t parkut sht instrumenti, q garanton zhvil-limin e qndrueshm t zons, prmes harmonizimit t aspekteve sociale, ekonomike e mjedisore n territorin e Parkut. Banort dhe komuna e kan kuptuar tashm se zhvillimi i qndrueshm prbn thelbin e ruajtjes dhe zhvillimit t vlerave natyrore e kulturore t

Nga Abdulla Diku

Prse nj Park natyror rajonal?

N t gjith botn, zonat e mbrojtura natyrore paraqiten si emblema e bukuris se nj vendi dhe shrbejn si flamur, pr t trhequr vizitort. Edhe n rastin ton, arsyet e krijimit t ktij Parku jan t njjta: Nikaj-MerturiprbnnjzoneunikenShqipri,ku

natyra, tradita dhe kultura e zons formojn nj peizazh unik, me vlera t jashtzakonshme, ku vizitori mbetet i impresionuar n do hap q hedh.

Trashgimiakulturoreezons(veshjet,kngt,vallet,ritet, ceremonit, legjendat, gatimet, historit, etj.) e bjn at unike n llojin e saj.

Parkuidentifikonzonndheruanprjetsishtidentitetinesaj(Nikaj-Mrturi).

IdentifikonbanortmeParkun,dukeprbernjansambl unik t vlerave natyrore me ato kulturore.

Eshtnjgarancimshumprzhvillimineqndrueshm t zons.

Prmeszhvillimittturizmitnatyror,prfitonkomunitetiizons.

Zhvillohetzona(bujqsia,blegtoria,kultura,natyra). Promovohetturizmidhe,prmtepr,promovohetzona

eNikaj-Mrturitnvenddhenbot.

- Mbshtetje nga Organizata Gjermane pr Bashkpunim (GiZ)-

saranda ... e gjelbruar dje - a do ta kemi dhe nesr?!

Prof.dr. Hysen obani:

Faqe 6

Nr.

145

Parku natyror rajonal nikaj-Mrtur

Pranvera tashm sht n kulmin e saj . Kjo st in e luleve shumngjyrshe dhe e aroms s kndshme, t lodh dhe e bn mjedisin m trheqs. Pr bujkun ajo shnon fillimin e punve t shumta, pr t hedhur

themelet e prodhimit dhe pr t shijuar frytet e djerss s derdhur. N t njjtn koh, krahas mendimit pr t zbatuar metoda sa m t prparuara pr t shtuar prodhimin, nisin edhe shqetsimet dhe mdyshjet se far duhet t mbjell n pronn e tij, n far siprfaqeje dhe sa bim, q mundi t mos i shkoj kot dhe fitimi t jet sa m i lart.Shqetsimi i par lidhet me prgatitjet. Prona, prej disa metra katror n disa dynym, krijon vshtirsi pr prdorimin n gjersi t mekaniks bujqsore. Por, kjo nuk do t thot ta lsh tokn djerr; lypset t shfrytzosh prvojn me do mjet, sado primitiv, pr ta punuar tokn, e cila sht baza e zbatimit t teknologjis s

Vijon n fq.2

Vijon n fq.5

nj jet n bujqsi dhe Pr

bujqsin

QNgaNuMrI143, Gazeta Kurora e Gjelbr, nisi vitine17tudhtimittsaj.Ntgjithnumratebotuarderisot,pasqyrohensfidat,arritjetdhemosarrit-jet e pylltaris shqiptare n veanti, si dhe problemet e shumta mjedisore me t cilat jemi ndeshur. N kushtet e mungess s botimeve t tjera t specializuara t ktijsektori,KshilliBotuesdheredaksiaesaj,kanmbajtur ekuilibr t plot, pavarsisht grupimeve poli-tike apo t tjerave, q kan qen e jan t shumta. Edhe n vazhdim Kurora... do t ndjek rrugn e nisur

16vjetmpar.Dotmbetetepavarurdhedotpasqyroj vetm realitetin.

T respektuar Donator! Kjogazet,JufalnderonprkontributinTuaj,dukeevlersuar at si ndihm t veant q edhe Shrbimi Pyjor Shqiptar t renditet prkrah vendeve me pylltari t zhvilluar. Ndihmesa Juaj do t pasqyrohet n faqet e ksaj Gazete dhe do tu transmetohet brezave q do t vijn.

T nderuar lexues, bashkpuntor!

thethi ju mirPretInxh. Gjon FIerZAagjenciaKombtareeMjedisit

Ing. Kristo Kauri,specialist pyjesh Sarand

Faqe 4-5

Faqe 3

2zons, nj burim t sigurt ekonomik pr ta dhe gjeneratat e ardhshme.Plani prbn n vetvete nj ud-hzues mbi prdorimin e territorit t Parkut, aktivitetet dhe masat me-naxhuese n pjes t ndryshme t tij, ruajtjen dhe promovimin e vler-ave natyrore e kulturore t zons, etj. Territori i Parkut sht ndar n tri zona kryesore menaxhuese, t cilat jan shnuar edhe n hart. Zona qendrore (4679 ha) sht e vendosur n brezin e pyjeve t ahut e at t kullotave alpine dhe prfaqson zonn m t rndsishme pr nga bio-diversiteti. Zona e prdorimit tradi-cional (11.720 ha) prfshin terri-toret prreth qendrave t banuara, shkurret dhe pyjet e dushkut, gsht-enjs e lajthis. Zona e zhvillimit t qn-drue-shm (1.106 ha), prfshin te-rritoret e qendrave t banuara, tokat bujqsore, pemtoret dhe kopshtet. (Shih grafikun 2).Ashtu si do aspekt tjetr, edhe traditat e zons jan unike; veshjet popullore, kngt, rrfenjat, vallet, ritet dhe do gj, q lidhet me jetn kulturore e sociale t zons. Kto vlera t rralla kulturore e sociale,

turizmi familjar, q tashm jan trajnuar dhe jan t gatshme t presin turist vendas e te huaj. Po ashtu, jan hapur shtigje malore (rrug t vjetra kmbsore), ndr t cilat sht ajo q lidh Lekbibajn me Valbonn dhe Thethin. Natyra sht prrallore dhe krijon iden e kthimit n antikitetin e lasht, prmes peizazhit, maleve, urave, kullave karakteristike, mullinjve t vjetr, etj.

Flora e Parkut

Vendosur midis dy prej parqeve kombtare m t njohura t ven-dit, n juglindje PK Thethi dhe n jugperndim ai Lugina e Val-bo-ns, komuna Lekbibaj sht pr kt arsye pjes integrale e Alpeve Shqiptare. Me klim e terren t theksuar malor, karakterizuar nga shpate t pjerrta, lugina t thella, blloqe shkmbore, q ngri-hen thik, duke mbrritur deri n kufijt e altitudave prej 1900-2500 m, me rrjet hidrografik t dendur, prbr nga degzimet e lumit t Nikajt dhe atij t Mrturit, q karakterizohen nga nj regjim ujor gjithvjetor, me flor t pasur e t

Pyjeahutaltituds,karak-te-rizuar nga shoqrimi Aspe-rulo-Fagetum;

Pyjerrobulli,npjesteterrenitme altitud t madhe;

Pyjefletortgshtenjs,tshpardhit t degraduar dhe pyje aluvial t vrriut t zi;

Pyllzimeartificialemepisht zez 40-50 vjeare, tashm e natyralizuar n terrene me altitud m t vogl;

Siprfaqe t zhveshura tfrag-mentuara me bimsi bar-ishtore e shkurre t rralla e t degra-duara;

Zonebanuar,kushtven-do-sur fshati, q prbhet nga banesa t shprndara n pjest e ulta t territorit.

Parku ka flor t pasur, si rezul-tat i ndryshueshmris se reliev-it, tokave, shkmbit amnor, etj., duke krijuar kshtu habitate t ndryshme. Ajo prshkohet nga nj rrjet i dendur ujor, i prbr nga dy prrenj kryesore, Nikaj dhe Mrtur, dhe nga degzimet e shumta te tyre. Llojet kryesore te ktyre pyjeve jan: Ahu (Fagus sylvatica L.), gshtenja (Castanea sativa Mill.). Takohen edhe ekzemplar t rrall qarri (Quercus cerris L) e shpardhi (Q. frainetto Ten.), frashri i bardh (Fraxinus ornus L.), panj mali (Acer pseudoplatanus L.), Bliri fle-targjent (Tilia argentea Desf.), etj.Nga shkurret, me sasi-mbules m t madhe, jan: Shkoza e zeze (Carpinus orientalis), bushi (Buxus sempervirens L.), lajthia e but (Corylus avellana L.) dllinja e kuqe (Juniperus oxycedrus L.). M rrall takohen: Murrizi njbrthamsh, fshikkartha (Colutea arborescens L.), trndafili i qenit (Rosa canina L.), Thana (Cornus mas L.), uleza (Acer tataricum L.). Takohen edhe ekzemplar t rrall boshtre (For-sythia europaea Deg & Bald,), bim endemike shqiptare.Nj pjes e pyjeve mbi 1000 m lartsi, jan djegur vitet e fundit, du-ke prfaqsuar sot stadet e para t suksesionit dytsor t ktyre sipr-faqeve. N pyjet e ktij Parku gjen-den disa habitate, q prfshi-hen n listn e Natyra 2000 dhe, sipas Direktivs s Habitateve, prfitojn status mbrojtjeje: Ndr kto habitate prmendim: Prrenjt alpin dhe vegjeta-

cioni i tyre drunor me Salix elaeagnos.

Formacionet kserotermike me Buxus sempervirens, mbi shpate shkmbore.

Shoqrimi Asperulo-Fagetum, i ahishteve.

Pyjet aluvial me vrri t zi (Alnetum glutinosae).

Pyjet me gshtenja (Castanea sativa).

Pyjet me shpardh (Q. frainetto).Shoqrimet bimore kryesore, q ta-kohen n pyjet e Komuns Lekbibaj jan Asperulo Fagetum, Castane-tum sativa, Querco Frainettum cerris Ht 58., Pinetum heldreichii patuletorum, Pinetum heldreichii tipicum, Salicetum incanae, Cor-yletum avellanae, Buxetum sem-pervirensis.Fauna e Parkut

Kushtet klimatiko-toksore, por edhe mungesa e nj urbanizimi t vrtet, kan br q n territorin e ktij Parku t gjejn strehim dhe kushte jetese nj numr i konside-rueshm kafshsh dhe shpendsh.Gjitart kan nj shumlloj-shmri speciesh (rreth 37), duke filluar nga grupet e gjitarve t ve-gjl, kryesisht brejts, insektngr-ns dhe lakuriq nate, si ketri (Sciurus vulgaris), urithi i verbr (Talpa coeca), miu merimang i alpeve

Grafiku 1

Parku natyror rajonal nikaj-Mrtur

t ndrthurura me ato t natyrs, e bjn zonn e Nikaj-Mrturit nj potencial t madh pr zhvillimin e turizmit.Disa nga aktivitetet turistike, q mund t zhvillohen aty jan: spor-tet ujore, shtitjet n natyr, alpin-izmi, turizmi mitologjik e ai kul-turor, eksplorimi i komplekseve m t mdha t shpellave, kampingje, ture edukative, etj.N zon jan identifikuar shtpi t prshtatshme, nga ku do t filloj

variueshme dru-nore e barishtore, natyrale e t kulti-vuar dhe, s fundi, me nj popullsi t rrall e t shprndar n mnyr kapilare n gjirin e natyrs, n te-rritorin e ksaj komune ekzistojn, pr kto arsye, por edhe pr shum t tjera t natyrs ekonomiko-shoqrore, si dhe historike, mnyra t ndryshme prdorimi t terrenit: Kullotaalpineesubalpine,me

pjes shkmbore glqerorsh t thepisur;

(Hieraaetus penatus), shqiponja e bonelit (Hieraaetus fasciatus), kali i qyqes (Neophron percnopterus), shqiponja gjarpr-ngrnse (Circae-tus gallicus), gjeraqina (Accipiter gentilis), skifteri me kthetra t verdha (Falco naumanni), skifteri kthetrazi (Fal-co tinnunculus), skifteri i drurve (Falco subbuteo), petriti (Falco peregrinus), thllza e malit (Alec-toris graeca), si dhe nj numr i madh paseriformsh, si laureshat, crlat, korbat, zogjt kngtar, dallndyshet, larasht, drenjat, bishttundsit, bilbilthat,

(Sorex alpinus), lakuriqi i nats hundpatkua i mesdheut (Rhinol-ophus euryale), etj., deri tek mish-ngrnsit e mdhenj, si rr-qebulli (Lynx lynx), ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus) e dhelpra (Vul-pes vulpes), apo dythundrakt e mdhenj omnivor e barngrns, si derri i egr (Sus scrofa), dhia e egr (Rupicapra rupicapra) dhe kaprolli (Capreolus capreolus).Shpendt numurojn reth 135 specie t qndrueshme, por edhe shtegtar, ndr t cilat m t rnd-sishm jan: Shqiponja e malit (Aq-uila chrysaetos), shkaba (Gyps ful-vus), pula e egr me afk (Bonasa bonasia), gjeli i egr (Tetrao uro-gallus), gjeraqina e shkurts (Ac-cipiter nisus), shqi-ponja e vogl

trishtilt, hatabelat, dredhuesit, zvaritsit, mllenjat, etj. Zvarranikt jan rreth 31 lloje, nga t cilt m kryesor jan: Breshka e zakonshme (Testudo herma-ni), hardhuca e mureve (Podarcis muralis), bolla e shtpis (Elaphe longissima), neprka (Vipera am-modytes), etj.Amfibt jan me prafrsi 12 lloje ku mund t prmendim: t bukurn e dheut (Salamandra salamandra), thithlopn (Bufo bufo), si dhe bretkoca t llojeve t ndryshme, bretkosn e Shqipris (Pelophylax shqipericus), etj. Peshqit prfaqsohen nga lloje q jetojn n t dy prrenjt krye-sor

Vijon nga fq.1

3saranda e kndshMe dhe e gjelbruar dje - a do t Mund ta keMi dhe nesr?!

Grafiku 3q prshkojn territorin e ko-muns fauna ujore e t cilve lidhet me at t lumit Drin ku ata derdhen mbasi bashkohen nga fundi i lug-ins. Megjithse nuk ka studime periodike pr t konstatuar dina-mi-kn e prbrjes llojore t fauns ujore, nga informacionet e marra n terren del se jan rreth 7 lloje peshqish, si trofta e Drinit (Salmon farioides), trofta e prrenjve (Salve-linus fontinalis), etj.Insektet prfaqsohen nga nj numr i madh llojesh (rreth 200), q jetojn si n mjediset natyrale pyjore apo kullosore, ashtu edhe n ato bujqsore, duke shoqruar

Ktu n Sarand ndodhet vendbanimi i ardhshm i evro-pia-nve, ndoshta pasuria m e madhe e Shqipris . Kshtu shkruante n vitin 1936 nj nga re-vistat e njo-hura n bot National Geografik. Vitet ikn dhe ja, 80 vjet m pas, si sht shndrruar Saranda? Kemi ndrtuar nj qytet betonarme, me nj zhvillim kaotik urban, ku koeficienti i ndrtimit sht dy her m i lart se kufiri i lejuar, me gjel-brim thuajse tr-sisht t munguar. Saranda vlersohej pr tri gjera, pr diellin (qytet me mbi 300 dit me diell n vit) pr detin e pastr dhe

e mir, ndonse nuk kishte ndonj plan t zhvillimit n perspektivn. Kurora e Gjelbr e Sarands, krijuar nga pyllzimet artificiale, filloi t mbillej n vitin 1968 e deri me 1992. Pyllzimet filluan n pjesn jugore, n malin e Lkursit (pran fshatit uke) deri n prerjen e malit mbi Limion. U pyllzuan rreth 400 ha me lloje q duronin thatsirn, si pish e egr, selvi, dafin, etj. Fal kujdesit t ish-N. Pyjore, kto pyllzime u zhvilluan mire dhe n pak vite siprfaqet e gurta e me shkurre u veshn nga bimsia. Ato vite, sapo pylli krijonte hije e gjelbrim, banort e Sarands nuk shkonin vetm drejt plazhit, por filluan t frekuentonin edhe pyllin, q qarkonte qytetin.M pas. Q nga viti 1992 nuk u b asnj mbjellje, por vetm sh-ka-trrim, masakrim i kurors. Mbi 500 mij pisha 20-30-40 vjeare jan prer e zhdukur, n emr t zhvillimit urban t qytetit, shtrirjes s tij pr tiu prshtatur ritmeve bashkkohore!? Pr t hapur troje banimi, shpesh pyjet digjeshin dhe nj vit m pas fillonin ndrtimet me e pa leje. Pas viteve 1990 e sido-mos pas vitit 2000, betejn n kt qytet e fitoi aventura dhe jo logjika, e fitoi shkatrrimi i natyrs e i peizazhit dhe jo bashkjetesa me t, betonizimi i hapsirave t gjelbra, ndrtimi i shtpive t ba-nimit, nga nj deri 12 kate. Mjedisi urban gjat ktyre 23 viteve

ra n duart e aventurierve dhe jo spe-cialistve e intelektualve ev-ro-pian. Pr rrjedhoj, sot mjedisi qytetas i Sarands konsiderohet i paprshtatshm pr banim, pa kuror e mjedise t gjelbruara, ku mbizotrojn ndrtimet kaotike dhe nj qarkullim i pamundur, kudo beton, deri n shprfytyrim.Kurora e gjelbr dhe bregdeti sot mund t konsiderohen t dmtuar rend, diku dhe n m-nyr t pakthyeshme, ndrkoh q disa t quajtur biznesmen, n fakt shkatrrues t mjedisit, mbushn xhepat n kurriz t qytetit ton, t jets son. Por, edhe kta zoti i dnoi, aparta-mentet i kan t pashitura. Harruan biznesment, n fakt jo ndr-tuesit por shkatr-ruesit, q do apartamenti i duhet, e ka t domo-sdoshm gjelbrimin, do ndrtim duhet t jet n har-moni, por s pari t mos dmtoj natyrn-mjedisin. Sot jemi dsh-mitar t shkatrrimit t vlerave t krijuara n natyr pr miliona vjet, gj q me t drejt mund t quhet marrzi njerzore, ku t gjith jemi prgjegjs.Vjen nj ast, kur menduria duhet t marr fund, kur e keqja nuk mund te vazhdoj m. Ka nj shpres t njerzve, ka nj besim e prkushtim intelektual pr t marr nj kahje pozitive zhvillimi dhe jeta! Pra, ka akoma shpres q qyteti yn t mos vdes, por t vazhdoj frymmarrjen. Oksig-jeni jetdhns sht kusht i do-mos-doshm pr do organizm t gjall, prfshi dhe njerzit, burimin ai e ka te bimsia.far dhe si mund t ndreqet? N kuadr t ksaj thirrjeje shpre-se, krahas disa masave t tjera, u har-tua dhe Projekti pr mena-xhimin e territorit t Kurors s Sarands. Detyra q duhet t zgjidhte sht t ringrihej, t gjelbrohej pjesa q mbeti nga shkatrrimi urban. Qeveria e vlersoi kt Projekt dhe akordoi fondin pr pyllzimin e Kurors. N fillim t dhjetorit t kaluar nisn punimet. 50 puntor me prvoj, kryesisht t ish-DSHP,

pr dy muaj e gjysm hapen gropat dhe mbolln 22 mij pisha e 4 mij selvi, n nj siprfaqe prej 10.08 ha.Si faz e par. Jan siguruar fon-det q ky investim t shoqrohet me shrbime (ujitje, prashitje, plehrime) pr dy vjet, q t ga-rantohet Kurora. Ky pyllzim nuk u krye vetm nga subjekti i kontrat-uar si zbatues i punimeve, por pati pjesmarrje aktive nga shoqria ci-vile. Shum aktive AJMM (Agjencia Joniane e Mjedisit), q sensibilizoi komuni-tetin, qytetart, sidomos nxnsit e shkollave dhe studentt e Uni-versitetit, t cilt hapn gropa e mbolln mjaft fidan. Nisma e AJMM pr nj Dit t Vullne-ta-rizmit t Gjelbr shrbeu dukshm n zgjim t vetdijes qytetare, pr t ndrgjegjsuar opinionin pr

sfidat dhe emer-gjencat mjedis-ore prreth qytetit t Sarands. Rikthimi i tradits s mbjelljes s pishave, bananeve, bukoviles, ul-lirit, manjols, etj., duhet vlersuar si ecuri n dina-mik, q i drejton komunitetet n krijimin e mjediseve t kndshme. Ndrgjegjsimi i komunitetit, krijimi i nj mjedisi ekologjik, konceptimi m i drejt, pr te mbrojtur do pish q ka shptuar nga prerja dhe do pish q u mboll, ishte mesazhi q dhan kto aktivitete t prbashkta. Knaqsi e vean-t pr drejtuesit dhe pr ata q ndoqn punimet, po dhe pr vet qytetart pjesmarrs vullnetar.Ky pyllzim, i konsideruar si aksioni m masiv mjedisor, pati ndjeshm vmendjen e qytetarve, duke shpresuar pr nj mjedis lodhs e jetdhns, qe do ti rikthehet Sarands. Sjellim n vmendje se sot jemi n kufijt minimal, kur Saranda ka m pak se 1 m2 gjel-

Ing. Kristo Kauri,specialist pyjesh Sarand

brim pr do banor, ndrkoh q qytetet evropiane kan 20-30 her m shum. Po turistet dhe vizitort e shumt, qe e duan Sarandn e do t vijn, ku e kan gjelbrimin?!Pr vet rndsin komplekse q patn punimet n Kurorn e Sa-rands, n prag t Dits ndr-kom-btare t pyjeve - 21 Mars, kto punime i vizitoi dhe Krye-ministri Edi Rama. Nga ballkoni i qytetit (Kurora e Sarands) ai tha: Pro-jekte t tjera do t vijojn pr gjel-brimin e saj, pr ti dhn ngjyr, kontrast, oksigjen, qytetit.Investimi sht i konsiderue-shm, faza e par prfundoi, por puna vazhdon. Kurorn duhet ta mbro-jm me do mim, do fidan i mbjell tani e n vazhdim, duhet t rritet. Bashkia e Sarands, me stafin e saj, duhet ti dalin pr zot vazhdimsis se Projektit. Esht detyra e tyre pr ta menaxhuar e administruar. Kullotja e bagtive nga fshatrat e afrt duhet kon-side-ruar rreziku m i madh pr dm-timin e fidanve t mbjell. Ndoshta rrethimi i prkohshm i zons do t qe garancia m mir pr t mbrojtur fidant. Administrata e Bashkis tashme ka nj prgje-gj-si t shtuar dhe prgjegjsi para ligjit. Nuk duhet lejuar m prerja dhe djegia e asnj pishe. Por ato t matrikullohen dhe t monito-rohet e gjith Kurora, bile dhe n kufijt e shtrirjes urbane t qytetit. Nj vije e kuqe duhet vendosur n shtrirjen urbane t qytetit drejt Kurors. Ajo nga askush dhe me asnj projekt ndrtimor nuk duhet cnuar. Ashtu si do t rriten pishat dhe selvit e mbjella, do t rritet dhe shpresa e qytetarve t Sarands, pr nj mjedis m t mir, pr jet m t lumtur. Duke i dhn Kurors s Gjelbr, pr-kushtimin dhe kujdesin ton sot, ajo do t na i shprblej shumfish me ajrin e pastr, me knaqsin e pafundme, q do dhu-roj jo vetm pr ne, po pr shum breza q do t vijn.

pr gjelbrimin. Zoti i dhuroi nj peizazh t mrekullueshm detin me ujra t kris-talta e plazhe, ko-drat dhe malin me gjelbrim. Nj bregdet i rrall, me mbi 8 km gja-t-si e me nj brez bimsie t gjel-br t mekies mesdhetare, me pllakat e gurta karakteristike milio-navjeare (monument natyre) krijo-nin kn-aqsi t veanta pr vizito-rt.Gjendja e qytetit, e detit ku zhvillo-het plazh dhe e kurors s gjelbr deri n vitet 1990 qe prgjithsisht

Vijon nga fq.1

4Shqipria e vogl n siprfaqe, tok e bekuar e bukurive t pafundme. Ndr mjediset natyrore malore przgjedhja e par pr t vizituar sht Paku Kombtar i Thethit, n zemr t Alpeve. Thethi sht nj ndr zonat m t veanta t turizmit malor. N Theth mund t gjeni nj natyr praktikisht t virgjr, mund t vizitoni kisha, kulla, shtpi tradicionale dhe mjaft monumente t

natyrs. Aty ju presin njerz mikprits e t dashur. Thethi listohet i pari n dhjet fshatrat turistik m t mir t Shqipris, i ndjekur nga Voskopoja n Kor dhe Bnja n Prmet. Ky vlersim sht br duke marr n konsiderat elemente, si natyra dhe ekosistemi, tradita dhe kulinaria, infrastruktura dhe mundsit akomoduese.

Parku koMbtar thethi

Pranvera erdhi, thethi ju MirPret

Inxh. Gjon FIerZAagjenciaKombtareeMjedisit

MevendimtKM,Nr.676,dat20.12.2002,nParkapoafrtij,janshpallur monumente natyre:

Ujvara e Thethit, Shpella e Thethit, Cirku i grops s Jezercs, Liqeni i Jezercs, Pisha flamur e qafs s Pejs, Burimet e Okolit, Shpella e majs s Arapit, Kalaja e shtegut t dhenve.

Me vendim t Kshillit t Ministrave, Nr. 96, dat 21.11.1966, zona malore e Thethit, me siprfaqe 2 630 ha, shpallet Park Kombtar dhe administrohet nga DSHP, Shkodr.Parku i Thethit ndodhet n Alpet e Shqipris, pran Bjeshkve t Namuna. Thethi sht qendra turistike-alpinistike m e rndsishme e zons veriore, 70-75 km larg qytetit t Shkodrs. Ai kufizohet nga majat e larta shkmbore, q bien thik n lugin dhe krijojn pamje t paprsritshme. T tilla jan maja e Radohims (2568 m), Arapit (2217 m), Papluks (2569 m), Alijes (2471 m), etj. N lartsit 750-800 m, posht n lugin, shtrihet fshati piktoresk i Thethit. Aty buron lumi i Thethit, i cili, pasi bashkohet me prroin e Kaprrekut, n fshati Nderlysaj, formojn lumin e Shals, q derdhet n Drin. Lumi i Thethit, i kthjellt e i shkumzuar, me prurje 1000-1300 l/sek e

temperatur mesatare uji 70C, sht i pasur edhe me troft mali. Kanioni n grykn e Shkalls s Thethit, vend i pllumbave t egr, ka lartsi rreth 40 m e gjersi 1 m. Ujvara e Grunasit sht piktoreske e mahnitse, me rnie t ujit mbi 30 m lartsi. Bien afro 2400-2500 mm shi n vit. Shtresa e dbors arrin 1.5-2.5 m dhe zgjat 130-160 dit; n disa pika t veanta t Parkut dbora sht e prhershme, gj q shton vlerat pr turizm.Parku sht kompleks, me larmi habitatesh dhe tipe vegjetacioni, ku pjesn m t madhe e zn ato t pyjeve t ahut, por ka edhe formacione shkurrore, me mbizotrim boronicn apo kullota subalpine, q bashkshoqrohen me shkurre xhuxhe dhe t zonave alpine, etj. N kt park ka rreth 1500 lloje bimsh, q prfaqsojn gati gjysmn e flors s vendit ton. Nga bimt, rreth 100 lloje jan mjeksore e tanifere shum t dobishme. Rreth 70 lloje jan t rrezikuara pr zhdukje, t rralla, etj. Pr tu vlersuar sht prania e drurit relik t

tisit (Taxus baccata) brenda katit drunor t pyllit t ahut, megjithse n individ t rrall, si dhe e bimve endemike (Wlfenia baldaccii; Viola dukagjinica, Lilium albanicum). Bim subendemike jan: Aquilegia dinarica dhe Teucrium arduini.Fauna e parkut sht e pasur dhe e larmishme. Ka rreth 20 lloje gjitarsh, 50 lloje shpendsh folezuese, afro 10 lloje zvarraniksh, rreth 8 lloje amfibsh. Rendsi paraqesin gjitart dhe shpendt e lidhur me pyjet e lart dhe ekosistemet malore e alpine. Ndr gjitart e mdhenj t parkut t Thethit prmendim pranin e ariut (Ursus arctos), ujkut (Canis

lupus), rrqebullit (Lynx lynx), dhis s egr (Rupicapra rupicapra) dhe kaprollit (Capreolus capreolus).Thethi sht vendbanim shum i hershm, i lidhur me at t fisit ilir t Labeatve. Pasurit natyrore t ksaj zone jan t lidhura ngusht edhe me trashgimin kulturore e historike t banorve vendas, duke formuar kshtu bazat m t rndsishme pr zhvillimin e turizmit. Thethi, si vend shum t prshtatshm pr turizm, krahasohet me viset e bukura t Tirolit, Austri. Bukurit e paprsritshme t ktij fshati malor n zemr t Alpeve shqiptare, lugina me lumin me ujrat e kristalta, e bjn Thethin q t zr vend t rndsishm n natyrn dhe turizmin shqiptar. Duke u nisur nga veorit e tij dhe nga vendndodhja pran kufirit, Parku Kombtar i Thethit sht propozuar t jet pjes e nj parku ndrballkanik, t quajtur Parku i Paqes, ku t prfshihen territore edhe nga Kosova dhe Mali i Zi.

5n theth, do vit shtohen mundsit akomoduese pr pritjen e vizitorve

par u promo-vua si emrtim i shtpive q prisnin vizitor. U b mir q vet banort e refuzuan kt emr. Ata t kujtojn se n Theth ka pasur kulla me ardak e oda burrash dhe jo Hane, por i quajn kulla, bujtina e hotele.Veojm nj prej ktyre mjediseve akomoduese, q u ofron shrbim vizitorve gjat gjith vitit, n do or t dits e nats, q tashm njihet brenda e jasht vendit dhe me faqen e saj n inter-

net, q ka mikpritur vizito-r nga do skaj i globit, Vila Gjeaj. Komentet n internet t disa vizito-reve fundvitin e kaluar pr kt mjedis dhe pr Thethin ne trsi, jan treguesi m i mir pr kt. Komentet pr The-thin n trsi dhe pr mjediset mikpritse familjare jan t shumta, tek t gjith. Prve knaqsis s prjetuar e dshirs pr tu rikthyer, ata ua rekomandojn miqve e shokve, pasi ky vend ka shum vlera pr ta vizituar dhe jo vetm njher.

Ja disa nga komentet:

Koha ime me pushime n Shqipri ishte e shkurtr, dhe un kam qen i pasigurt nse kam krkuar pr t kaluar ditt e mia t fundit n Villa Gjeaj Theth. Un mund t them se do sekond e vetme e kohs sime atje ishte e mahnitshme ... Prve mjedisit fantastik, takova njerz, q m mirpriten m nj ngrohtsi q nuk kisha provuar kurr ... (Ela W, Gothenburg, Sweden Gothenburg, Sweden, 11 nntor 2014).

Kam qndruar 2 net n Thethin e Shqipris, n Villa Gjeaj. Nga kjo vil ka nj pamje t shklqyer lugina e Thethit; kjo duket nga dritarja ime. Strehimi ishte i pastr, i mirpajisur. Ushqimet tradicionale shqiptare t gatuara n shtpi ishin me shum shije. Mjediset e gjelbra q qarkonin viln, ishin magjepsse (O.W. Orlando, Florida. 11 nntor 2014).

Ushqim Exellent, dhoma t rehatshme, shrbim exellent. Un kam kaluar disa dit n Villa Gjeaj, e gjeta ne internet www.villagjecaj.com. Kam mbetur i knaqur me mikpritjen dhe dhoma t rehatshme. Ushqimi ishte exellent dhe t gjitha bio. Gjithashtu, shrbimet e tjera pr t mundsuar vizitn sa m t mir t Thethit, ishin t mira ... (ardit brame, Tiran, 31 tetor 2014).

Vendi i Madh, mikpritjen e madhe. Vendi m i mir q kam vizituar ndonjher. Pamje t mrekullueshme malore, ushqim i shklqyer dhe uj, njerz t bukur dhe ajr shum i shndetshm. aji i malit, mjalt blete dhe luleshtrydhet, jan prtej do imagjinate (Dritan K, Tiran, 29 tetor 2014).

Vila Gjeaj

e. Durham Kralica e Malsorve

Pllak prkujtimore n Parkun e Thethit

prodhimit bujqsor. N kt periudh sht e nevojshme q jo vetm t sqarohet bujku, por edhe t zgjidhen mnyrat sesi do t veprohet me akcizn e nafts. Pr-dorimi i do mjeti primitiv apo i mekaniks bujqsore sht domosdoshmri. Pr kt, flasin tokat e punuara nga bujqit e prparuar, n t gjith vendin, prvoj q krkon pun m t organi-zuar nga strukturat shte-trore, pr ti informuar e ndihmuar ata n koh, q t shfrytzojn do mundsi pr t punuar tokn.Pr zhvillimin e bujqsis dhe shtimin e prodhimit bujqsor, jan hartuar stra-tegji, q shum pak njihen nga bujku, por edhe nga specialistt. Detyra e specia-listve, q nga Ministria e deri n Komun, sht q n prputhje me kto strategji, t orientojn bujkun pr shfrytzim sa m t mir t toks, pr prcaktimin e strukturave mbjellse, si dhe t rritjes s rendimentit dhe efektivitetit t prodhimit. Pr kt nuk mund t jepen receta, por prvoja jon dhe

ajo botrore, tregojn se bujku duhet t mbjell bim n prshtatje me klimn e tokn, t siguroj jetesn e tij, t furnizoj tregun dhe t zhvilloj blegtorin.M tregonte Mustafa Hoxha nga Rrogozhina, se nj pjes e mir e siprfaqes s toks q ai kishte, pr pamundsi punimi, pr shkak t terrenit, e kishin mbuluar ferrat. Prpara 2-3 vjetsh e pastroi, e punoi dhe e mbolli gjith siprfaqen bostan (pjepr). Prodhimi qe shum i mbar, por tregu nuk e mori dhe nj pjes e prodhimit u prish. Nga kjo vendosi q vitin e ardhshm t mos mbillte kaq shum bostan, por edhe bim t tjera, si ullinj e hardhi, duke plotsuar nevojat e familjes, si dhe prodhim pr treg. Mendimi se dikush me serrn e mbjell me perime kishte fituar mjaft, nj pjes e mir e bujqve, veanrisht n zonat fushore, u shtuan siprfaqet e mbjella me serra. U shtua prodhimi, tregu i brendshm e i ja-shtm morn aq sa kishin nevoj, por ngeli prsri prodhim ,i cili u prish.

Disa bujq fajsuan shtetin se nuk po i ndihmonte. Nj menta-litet i paprshtatshm pr sistemin q jetojm. Fsha-tart e Fush-Kuqes, Go-rres, Gurrzit n Kurbin, njihen pr prodhimin e shalqirit. do vit, si thoshin Flora Ceni e Luigj Vata, nj pjes e prodhimit mbetet n fush. Po ashtu edhe fsha-trat e Devollit, q kan tradit kultivimin e qeps, nuk arrijn ta shesin t gjith prodhimin dhe prsri mbjellin siprfaqe t konsi-derueshme. Ata harrojn q ka edhe bim t tjera, q sigurojn t ardhura. Bujqit n zonn e Bellovs, n Dibr, dhe t Shishtavecit t Kuksit, kan prvoj t gjat n prodhimin e patates, por dhe ktu prodhimi mbetet. Edhe n kto kushte klima-tike, jan te gjitha mundsit pr t mbjell bim t tjera, q tregu i krkon, si fasule, lakr dhe pem frutore.Vitet e fundit, nisur nga mendimi se bimt mjeksore japin t ardhura dhe jan t krkuara nga tregu i huaj, ka filluar kultivimi veanrisht i sherbels n mas t gjer

nga fshatrat e Mbishkodrs dhe t Myzeqes. Prodhimi sht shtuar disa her, cilsia e diskutueshme, por tregu nuk e trheq prodhimin dhe ai mbetet stok, d.m.th. investimi nuk jep efektivi-tetin e krkuar. Fshatrat e Shngjergjit kan vite q furnizojn tregun e Tirans me domate t von, por edhe ktu nj pjes e prodhimit prishet se nuk e trheq tregu. Ka pasur edhe dmtime, si rrjedhoj e fars s infektuar nga smundjet. Pr disa t tjer ka pasur dmtim t prodhimit t misrit pr arsye t fars. Tharja e fidanve frutor dhe moshyrja n koh e tyre n prodhim, prej paprshtat-shmris me kushtet kli-matike e taksore t vendit.Kta shembuj tregojn se klima, toka dhe prvoja duhen grshetuar dhe lloga-ritur mir me krkesat e tregut. Pra edhe n kto kushte mund t mbillen disa bim q shfrytzojn m mir tokn dhe japin efek-tivitet t lart t prodhimit. Tani q pranvera po troket, nj takim me profesor

Ahmet Osjen, pr t marr nj mendim pr hibridt e misrit, me profesor Llukan Tasen , pr l lo jet dhe vargzimin e perimeve, me profesor Petraq Sotirin, pr vreshtarin, me profesor Resmi Osmanin pr ullirin e agrumet, me profesor So-krat Janin, pr llojet dhe teknologjin e bostanoreve, me profesor Selim Karajin, pr prodhimin e foragjereve, jan te domosdoshme, pr t mos br gabime n prcaktimin e strukturave mbjellse gjat ksaj pran-vere. Skemat jan t ndry-shme. Nuk mund t jepen prqindje t prcaktuara pr siprfaqet q duhet t zr kjo apo ajo bim. Kryesorja sht q ato t mos pengojn zbatimin e teknologjive dhe t sigurojn efektivitet. Nga shkmbimi i mendimeve, njohja e t dhnave shkenco-re dhe e prvojs, shum bujq po organizojn shfryt-zimin e toks, duke harmo-nizuar drejt mbjelljen e disa bimve n pronn e tyre, pr t siguruar prodhime t mira, q justifikojn punn dhe djersn e derdhur. Kshtu, Sokrat Shtmbari n Rremas t Lushnjs, edhe pse ka pa-sion pemtarin, n pronn e tij nuk ka vetm pem. Ai ka krijuar nj bllok me rreth 1000 rrnj portokalle, nj pjes t toks e mbjell me patate t hershme e perime, si pr vete

dhe pr treg, pjesn tjetr foragjere, pr t mbajtur lopt, me te cilat siguron bulmetin. Me prodhimin e portokalleve, q tani ka rreth 60 % t rrnjve n prodhim, siguron t ardhura pr t shtuar investimet dhe pr t prmirsuar jetesn. Hilmi Agai, n Shngjergj t Tirans, n prshtatje me klimn e zons, nuk mbeti peng i mendimit pr t mbjell sa m shum domate n pronn e tij, por nj pjes e ka vresht, nj pjes peri-me, nj pjes bim foragjere, pr blegtorin. Zan Veseli n Fush-Milot t Kurbinit, nj pjes t toks e mbjell grur, duke siguruar jo vetm bukn, por edhe prodhim pr tregun. Mbjell pem, krye-sisht kumbulla e hardhi dhe perime, kryesisht pr vete, si dhe bim foragjere pr t mbajtur lopt.Kto prvoja jan shpre-hja m e mir e zbatimit t mendimit shkencor n praktikn e prodhimit. Ta-kimet zonale me bujq e specialist n kt pranver jan forma m efektive e grshetimit t mendimit shkencor, prvojs s pr-paruar, pr aplikimin e skemave m t prshtat-shme t mbjelljeve t ksaj pranvere, pr t arritur synimin q ka do bujk, pr t marr sa m shum nga djersa, bima e toka, si dhe me kosto sa m t ult.

Vijon nga fq. 1 Pranvera dhemdyshjet e bujkut

Sknder Sina,Shoqata e Gazetarve Shqiptar t bujqsis

Jan me dhjetra mjedise, q ofrojn mundsi pr fjetje e ushqim, pr t udhhequr guidat n mje-disin natyror t Thethit apo dhe n luginn e Shals. Vendasit, n t shumtn e rasteve i kan prshtatur shtpit e

tyre, duke i kthyer n bujtina, hotele apo vila, pr vizito-rt familjar apo grupe t organizuara. Vitet e fundit po bhen edhe ndrtime t reja hoteliere, me pro-jekte. Nuk qe e prshtat-shme tu thon Hane, q vite me

6N ditt e para t ksaj pranvere ndahet nga jeta n moshn 83 vjeare Prof. Hysen obani. Nj personalitet i shquar i shkencs shqiptare. Nj emr i njohur dhe korife i bujqsis, sepse gjith jeta e Profesorit sht e lidhur me bujqsin. Plot 64 vjet pun me bujqsi. I njohur nga shum spe-cialist e prodhues t bujqsis pr prgatitjen e tij profesionale. Intelektual, q kontribuoi me kuroj n transformimin e bujqsis mod-erne, q arriti rekorde t nivelit ndrkombtar. Rendimentet e Pro-fesorit n prodhim jan gur kilo-metrik, q vetm kalorsit i kapin. Nj legjend e padiskutue-shme me veprat q arriti dhe ka ln n shkencn e bujqsis. Si specia-list n prodhim dhe krkues n in-stitucione, krijoi modele, apo si quhen sot, standarde. Personalitet shkencor i nivelit m t lart, nova-tor dhe kmbnguls fitimtar. Njihej Profesori si ekspert, studiues e akademik. Ka punuar n detyra e nivele t ndryshme, n prodhim, agronom e kryeagronom pr 17 vjet (n ekonomit bujqsore Cakran, Vor, Ndroq e Pez) dhe n in-stitucionet krkimore, studiues e drejtues pr 18 vjet (Lushnj dhe Tiran). Ishte ekspert i shquar, q ka hartuar teknologjit e kultivi-mit t mbi 20 bimve bujqsore dhe studiues i pasionuar i shum bimve (drithrat, pem dhe per-ime). Pr-vojn dhe njohurit tekni-ke i shpr-ndante tek t gjith. Ishte njohs i bujqsis dhe i fshatit. Ishte orga-nizator dhe drejtues shum efektiv. Mendimet dhe diskutimet e prof. Hysenit dgjoheshin me vmendje, pasi ai ishte orator elokuent dhe bnte pr vete audi-torin. Ishte mendimtar dhe filozof i jets dhe i agronomis. E donte bujqsin, sepse u rrit me t. Dhe bujqsia moderne shqiptare u rrit prej tij.Profesor Hyseni u lind n Libohov (Gjirokastr) m 5 nntor 1932. Q fmij familja e tij u vendos n Tiran, ku u rrit e u shkollua prof. obani. Veprimtaria e tij me bujqsin lidhet q n mosh t re, kur shkonte n ferma me dajn e tij, profesorin e frutikulturs, t mirn-johurin e t paharruarin Abedin

ii. N vitet 1951-55 Hyseni ndoqi studimet n Institutin e Lart Bu-jqsor (sot UB Tiran), ku mbaroi me rezultate Shklqyeshm dhe u emrua Bashkpuntor i ri shken-cor n IKB, Lushnj. N at Institut punoji pes vjet (1955-60) dhe kreu studime krkimore me drithrat: trshr, elb e misr. M pas (1960-66), punoi kryeagronom n Cakran t Fierit. Cakraniott e mbajn mend kryeagronomin e tyre, q kontro-llonte do parcel hipur n kal, prandaj e kan nderuar edhe me titullin Qytetar nderi. N vitet 1966-69 caktohet kryeagronom i NB, Vor dhe i asaj Gj. Dimitrov, Tiran. N vitet 1969-77 trans-fero-het kryeagronom n Ndroq e Pez, po n Tirans. N vitet 1977-1981 puno bashkpuntor shkencor dhe kryeagronom i Sta-cionit t Farrave t Perime-Patate n Tiran. Me krijimin e Institutit t Perimeve dhe Patates (IPP) n Tiran, n vitin 1981, emrohet drejtor i institutit, detyr q e vazh-doj deri n vitin 1990, ndrsa m 1990-95 vazhdoi bashkpuntor n IPP. N periudhn 1977-93 ka qen lektor i jashtm n UB, Ti-ran, n Katedrn e Perimeve, por dhe antar i Komi-sionit shtetror pr kualifikimin pasuniversitar. Ka shkruar dhjetra artikuj shkencor dhe libra profesional. N vitet 90, ai u prfshi aktivisht n lvizjet de-mo-kratike, ku ka dhn kontribut t dukshm.Profesor Hyseni e njohu fshatin dhe bujqsin kur toka punohej me lopat e kur korrej me drapr. U lidh me bujqsin q i ri dhe e dashuroi profesionin e agronomit. Filloi pun n bujqsi dhe deri sa u nda prej nesh punoi pr bujqsin. Punoi me bimt e kultivuara n fush dhe n mjediset e mbrojtura, me serrat. Ekspert i misrit, ullirit, rrushit, pjeshks, patates dhe peri-meve. Fillimet i ka me drithrat n Institutin e Krkimeve Bujqsore n Lushnj (1955). N disa ekonomi bujqsore realizoj disa rekorde, si me misrin, q arriti t marr rendi-mente t nivelit botror (100 kv/ha), prvoj q u prhap n shum ekonomi t tjera. Zbatoi me sukses krasitjen riprtritse me pemn e shenjt t ullirit n Cakran (Fier) dhe n Tiran, n 200 mij rrnj she-kullor. Ngriti pemtoret me pjeshk n Ndroq e vreshtat n NB-t e Tirans. Krijoi e i dha emr Institutit t Perimeve dhe Patates (IPP) n Tiran, ku mbshteti fort prodhimin e farave dhe krkimin. Krijoi linja prindrore dhe hibride t rinj domatesh t marks shqiptare. Profesor obani lexonte, m-sonte dhe zbatonte teknika e metoda t reja. Punoi pr kualifikimin e tij shkencor dhe t stafit q punonte. Mbrojti disertacionin me misrin dhe morri gradn Kandidat i shken-cave (1984). N vitin 1986 mori titullin Bashkpuntor i Vjetr Shkencor. N vitin 1990

mbaroi gradn shkencore Doktor i shkencave, me punimet krkimore me mbretreshn e perimeve, me bimn e domates. Pr arritjet e tij n praktik, n vitin 1995, mori titullin e lart Profesor. Dijet e tij ai i transferonte pa asnj kusht te kolegt e bujqit. Nxiti dhe ud-hhoqi doktoraturat e krkuesve t rinj n IPP.Pas daljes n pension ka drejtuar Shoqrin TARADIA shpk, nj nga firmat private m t njohura t shumzimit e tregtimit t farrave t perimeve dhe patates. Edhe n biznes eksperimentoi e promovoi me sukses hibride t rinj, t vendit e t huaj.Prof. Hysen obani sht ush-qyer me dije, humanizm e dashuri pr bujqsin dhe Shqiprin nga familja dhe pedagogt. Ai i pr-mendte shpesh me respekt peda-gogt e tij, R. Jarani, M. S. Gurra, M. Pidreni, L. Shala, N. Hakiu, F. Dika, R. Kosturi, J. Morcka, A. ii, M. Shashai, M. Selenica, S. Bai, P. Mamali, Q. Turdiu, A. Xoxe, P. Dodbiba, A. Ikonomi, etj. N Uni-versitet ka punuar me profesort rus Zujev, Berezina, Bruhi, etj. Ai ka ln shum shkrime. sht autor e bashkautor i 6 librave, 22 artikujve n revista shkencore t vendit e t huaja, 8 referimeve n Konferenca Kombtare, 40 metodikave kr-kimore, mbi 50 artikujve proble-mor, etj. Ishte antar i disa sho-qatave t bu-jqsis, i disa komi-sioneve dhe grupeve studimore. Pr punn e tij sht dekoruar me Urdhrin e Puns t Klasit t Par (1988). Me rastin e 70 vjetorit t lindjes Prof. Dr. Hysen obani u dekorua nga Presidenti i Republiks Mjeshtr i Madh i Puns, me motivacion: Pr 47 vjet rresht ka punuar pa ndrprerje n sfern e bujqsis si agronom novator, n prodhim dhe shkenc, duke hapur rrug t reja n marrjen e ren-dimenteve t larta n bimt e arave, fruti-olivikultur, vreshta, perime-kultur dhe n ngritjen e planta-cioneve t mdha industriale n pemtari. Shquhet si nj nga per-sonalitetet m n z n fushn e eksperimentimit fushor bujqsor dhe seleksioner pionier, q ka hedhur bazat e teknologjis ekspe-rimentale dhe t gjenetiks apli-kative pr bimn e misrit dhe t perimeve. Autor i dhjetra librave, artikujve shkencor e studimor.Profesor Hysen obani u nda nga jeta, duke na ln vepra t mdha, q bjn histori n bujqsi. Ai ishte dhe mbetet nj pasuri kombtare, nj kalors i arritjeve t mdha, nj guximtar, q vendosi disa gur kilometrik n bujqsin moderne. Krenare familja dhe t afrmit, q kishin nj njeri t till. Krenar dhe ne q ishim bashk-kohs n nj pjes t rrugs s gjat t Profe-sorit n bujqsi. Krenar sht dhe vendi q kishte t till Mjeshtra t Mdhenj.

Prof. dr. hysen obani:nj jet n bujqsi dhe Pr bujqsin

M shuM njohuriPr Mjaltin

Nektari i luleve sht burimi kryesor i karbohidrateve, t cilin blett e shndrrojn n sheqer, glukoz dhe fruktoz. Blett n zgjua e mbulojn at me dyll, i cili e mbron nga lagshtia dhe prishja. Mjalti prm-ban mbi 15 % uj. Pr-mban, gjithashtu, minerale, amino-acide, acide organike, si p.sh. acidi i thnegls, acidi i molls, acidi i li-monit, si dhe pigmente e derivate t klorofilit dhe komplekse t vita-mins B. Mjalti i malit, q ka ng-jyr t errt, prmban 13 her m shum minerale se ai i luleve, sht i pasur me hekur. Vlera e mjaltit qndron jo n sasin e teprt t sheqernave (76 % karbohidrate), por n efektet e tij biologjike (mikroelemente, enzima). Pothuaj n asnj ushqim tjetr nuk ka prbrje m biologjikisht t freskta si n mjalt. Bioefektet, enzimat dhe materiet eterike, ruhen m s miri n mjalt.Mjalti, me ligje ndrkombtare, trajtohet si ushqim i zakonshm, sidomos si mblsir ose produkt me t ciln bhen mblsirat shtpiake ose industriale.Historia antike thot se mjaltin e kan prdorur zotat e athershm ose njerzit e shenjt dhe nnkupton ushqimin specifik e t rrall, kurse filo-zofet e vjetr dhe inteligjenca e kan prdorur si ushqim

delikates dhe si shrues. Pra, mjaltin mund ta prdo-rim si t duam, mjafton q t kemi dobi nga ky produkt i mrekullueshm.Kshillohet q mjalti t konsumohet sa m shum dhe bletart t shtojn sa m shum blett. Ksh-tu, ata rrisin fitimet e tyre, por ndrkoh, rriten edhe rendimentet e bimve bujqsore, nga roli i

veant q luajn blett n pjalmimin e bimve. Pra, bletari prfiton nga mjalti, dhe bujqit prfitojn nga prodhimet bujqsore. Mir sht q mjalti t prdoret si ila e jo vetm si ushqim, pasi nuk sht mir vetm t mbushim barkun, por t kemi dobi shruese nga mjalti. Thuhet kshtu, pasi nga t dhnat del se n 1 kg (1000 g) mjalt, gjenden afro 30-40 g substanca shruese. Kjo na jep t kuptojm se n ushqimet e prditshme shum m pak gjenden elementet q ka mjalti.

Sa mjalt t prdorim?S pari, kshillohet q fmija deri 3 muajsh, mundsisht t mos ush-qehet me mjalt, sepse ai n njfar mnyre sht pasiv dhe nuk ka si harxhon shum energji. Por, n vend t fmijs, mjaltin sht mir ta prdor nna, q ushqen fmijn me qumshtin e vet. Derisa fmija i vogl ushqehet kryesisht me qumshtin e nns, duhet t dihet se qumshti, i nns apo i lops, ka prmbajtje t madhe laktoze, q nnk-upton lloj sheqeri, dhe n kt raste mjalti mund t jet i teprt pr fmi-jn e vogl dhe i mundimshm. Sasia e teprt e karbohidrateve (sheqer-nave) n organizmin e fmijs e bn at nervoz, i ul inteligjencn dhe freskin e moshs. Kur fmija fillon t ec, zvarre pr toke apo n kmb, organizmi i tij ka krkesa m t mdha pr energji, sistemi i tretjes aktivi-zohet e aftsohet pr sasi edhe m t mdha ushqimi.T rriturit mund t konsumojn mjalt sipas dshirs, por kur marrin shum lypset q sheqernat e tjera t mos i prdorin fare ose ti rrallo-jn dukshm. P.sh., sasia e qumshtit, mblsirave, pemve t mbla, sheqernat q prdoren n kafe ose n aj, etj., duhet t reduktohen ose mundsisht, t mos prdoren. Nse prdoret mjalti dhe ushqimet e tjera t mbla, n vend q t ket efekt pozitiv, mund t ket efekt negativ. Prandaj, nse doni dik ta shroni (edhe veten), mjaltin kurrsesi mos e przieni me sheqerna t tjer.

Si ta prdorim mjaltin?Preferohet q ta prdorim para ushqimit ose menjher pas ush-qimit pasi ai prmban sheqerna dhe mund t jet ushqim i mir pr bakteret e dhmbve. Menjher pas prdorimit t mjaltit sht mir q dhembt t pastrohen. Vlerat biologjike q i ka, mjalti i ruan shum t freskta dhe bioefektin e ka t drejtprdrejt, sidomos kur e mbajm sa ma gjat n goj. Kurse nse e kaprcejm menjher, prmes thartirs se tretjes atij i ulen vlerat ushqyese. Po ashtu, mjaltin nuk sht mir ta vlojm ose ta hedhim n uj me tempera-tur t lart e as n qumsht tepr t ngroht, sepse temperatura shum e lart, mbi 450C, ia dmton ose ia ul efektin e vlerave bi-ologjike q ka.Mjalti ka edhe aftsi shruese e dezinfektuese pr plag dhe grvisht-je t lkurs. Sipas nj studimi, mjalti triumfon mbi 7 lloje bakteresh, si dhe jan identifikuar aftsit e tij kundr gripit, pr qetsimin e stomakut, kundr diarres, etj.

7Vaji i kungullit, me prejardhje nga zona m e gjelbr e Austris (Steiermark), ka ngjyr t errt, arom t kndshme dhe sht i njohur pr vetit e tij t shumta antioksidative e shruese.Prmban Selen dhe Vitamin E, t njohura pr efektin antioksidant dhe pr mbrojtjen e organizmit nga radikalet e lira.Ul kolesterolin, n saj t prqindjes s lart t acidit linoleik dhe fytosterolit.Ka veti antiinfektive dhe prdoret pr trajtimin e artritit reumatoid.Prmban gjithashtu vitamina C, beta-Karoten, hekur, kalcium, kalium dhe magnez.Vepron si vazodilatator (pra zgjeron kapilaret) dhe kshtu ul tensionin e lart n saj t acideve yndyrore t pangopura (omega3), duke parandaluar smundjet e zemrs dhe t fshikzs s urins. Ky vaj sht gjithashtu i njohur pr efektin pozitiv n kancerin e prostats.Kshillohet t prdoret n sallaturina dhe n disa gatime. Ka shije t veant e t kndshme arre dhe njihet si delikatese n shum restorante evropiane.

Cel: +355 66 66 79 059

Vaji i farave t kungullit(Cucurbita pepo var. styriaca)

N nj shkrim t AFP, trajtohet si mjaft alarmant problemi i erozionit detar n vendin ton. Ndrmjet t tjerave, thuhet: Barbar-ia vazhdon n t gjith Shqiprin, duke masakruar e grabitur do pjes t saj. Struktura jo-funksionale apo t korruptuara, shtetar qendror e lokal, q rrin e vshtrojn, teksa Shqipria trhiqet, shqyhet e shkallmohet, sikur t jet nj rrob e pavler. Politika hesht, ndrsa makinerit e rnda vazhduan punn n shtretrit e lumenjve. Shfrytzimi i tejskajshm i tyre, pr t marr inertet, ka kputur zinxhirin naty-ror, q ruante ekuilibrin midis tyre dhe detit. T zhvatur e shkatrruar pa asnj kriter, lumenjt t ndar n dhjetra copash, mes gropzash uji e prrenjsh t pafuqishm e kan t pamundur t shkarkojn materiale t gurta n bregdet. Rr-jedhimisht, deti ka nisur ofensivn e tij, duke pushtuar e mbuluar pa asnj penges, tokn, e t gjej prpara Pavarsisht ndrhyrjeve t fundit pr t ndaluar shkatrrimin e shtretrve t lumenjve, realiteti i pas mse 20 e kusur vitesh, sht i frikshm. Mjaf-ton t udhtosh edhe sot, n mjaft zona bregdetare.E nisim nga bregdeti i Semanit, ose m mir ajo ka mbetur nga plazhi i dikurshm. Ktu, m shum se kudo, mund t dallohet pushteti i detit mbi tokn, avancim i jashtza-konshm i tij n t gjith zonn. Ja, p.sh., nj depozit uji, dikur 300-350 metra nga deti, sot sht krejtsisht

n brendsi t tij. E nuk mbaron ktu, sepse m tej ngriheshin edhe godina t tjera. Nj lokal, ku qn-dronin pushuesit dhe kabinat pr ta. E po ashtu, nj bunker i kohs s kaluar, i gjithi nn uj. Pamjet jan vrtet katastrofike dhe tregojn pr avancimin e jashtzakonshm t detit n t gjith zonn. Godinave t tra, sot nuk u duket asgj. Tur-istt e dikurshm jan zvendsuar nga banort e rinj: peshqit Sipas nj studimi t detajuar nga profesori i ksaj fushe, Spiro Boi, gjithka sht shkaktuar nga dy fak-tor kryesor. E para, marrja e rrs, q ka nisur diku n vitin 1992; dhe e dyta, e m kryesorja, ndrhyrja pa kriter n shtratin e lumit t Semanit.Situata pritet t prkeqsohet n momentin kur do t nis funk-

sionimin HEC-i i Kalivait, i cili do t frenoj edhe prurjet e gurta t lumit Vjos, duke e zbuluar edhe m shum kt zon, prball presionit t detit. Vetm gjat 10 viteve t fundit, Semani ka humbur rreth 200 ha plazh, pyll dhe tok.Nga Semani, udhtojm n Golem t Durrsit, ku uji avancon me t pa-ktn 2 m n vit N zonn e njohur si e pishave t buta, uji ka zhdukur trsisht brezin e rrs, duke defor-muar e hedhur posht edhe pllakat e mdha t betonit. E njjt sht situata edhe n plazhin e vjetr, apo zonn e njohur si zona e Iliris. N kt pjes, sulmi i detit sht shkaktuar nga ndrtimet pa kriter, grryerja e Shkmbit t Kavajs, si dhe dmtimet e prrenjve t vegjl, q depozitonin inerte.

Sot, pallatet shumkatshe po ndie-jn do dit ftohtsin e ujit, nj pjes e tyre bodrumet i kan t prmbytura. E, megjithat, ne shko-jm m tej, pr nga veriu i bregdetit. Kalojm n zonn e grykderdhjes s lumit Erzen, n afrsi t fshatit Rrushkull t Durrsit. Hektar t tr jan nn uj, ashtu si godina t vjetra e t reja. Pr t kuptuar nivelin e masakrs, mjafton t shikosh sesa shum ka grmuar deti, sesa tok ka marr, apo t shikosh godina t ndryshme, q thuajse duhet t qn-drojn n ajr, sepse deti ka marr trsisht tokn posht kmbve t tyre. E gjith zona sht e hapur, prball nj presioni t vazhdue-shm. Kjo pamje sht treguesi m i qart, sesa shum ka avancuar dhe sa shum po vazhdon t avancoj deti, n t gjith kt pjes.Masakra mbi lumin Erzen, kudo prgjat shtratit t tij, ka dhn sot nj realitet t zymt n Rrushkull. Nj tok q po shkon nn uj, duke rrezikuar tashm si thon ek-spertt edhe Gjirin e Lalzit.Dika m tej, edhe n Qerret, deti vazhdon t gllabroj tokn, pr sh-kak t dmtimeve t shtratit t lumit Shkumbin. Prfundimi i mse 20 viteve marrjeje inertesh sht qin-dra metra tok t zhytura e gjithka

erozioni detar: shqiPria huMbet Mijra hektar vij bregdetare do vit

qndronte mbi to.Nj bunker, q sot mund t dallohet vetm nga sipr, dikur ka qen mse 300 metra nga deti. Sot sht mse 500 metra brenda tij, i zhytur nn uj. Grafiku i shfaqur n video, tre-gon se ku niste dikur brezi i rrs dhe ku nis sot. Drithruese sesa shum ka avancuar deti.Lm pas Durrsin, pr t shkuar n Patok. Shkatrrimi i shtratit t lumenjve Ishm e Mat sht ndi-kuesi i drejtprdrejt n ndryshimet e mdha q ka psuar ajo lagun.Rruga e dikurshme thuajse sht zhdukur. Nj pjes e shtyllave t ten-sionit flluskojn nn uj, ndrsa ka-binat, ku dikur qndronin pushuesit e q ngriheshin rreth 400 m nga uji, sot jan me kmb brenda tij.Asgj nuk ndryshon n Veli-poj, ku brezi i gjat i rrs e bn m t vshtir dallimin, por pjerrsia e saj tregon prirjen e fort t detit pr t avancuar drejt toks. Gjithka e shkaktuar prej shkatrrimit t gry-kderdhjes s Buns.Para viteve 1990 raporti mes toks s fituar dhe asaj t humbur nga deti ka qen 2,4 me 1; pra fitohej 2,4 m dhe humbej vetm 1 i till. Sot ky raport sht tejkaluar n krahun tjetr. ka do t thot se kufijt e Shqipris nuk jan m t njjtt.

Farat e kungullit pr qllime mjeksore pr-doren prej mi-jra vje-tsh. Ato jan burim magnezi, kalciumi, kaliu-mi, hekuri, zinku e vita-mine K. Prandaj, njihini prparsit shndet-sore t tyre dhe konsu-mojini ato pr shn-detin tuaj.

Mundin kancerinShkenctar spanjoll kan zbuluar se farat e kungul-lit prmbajn pr-brs, q veprojn me sukses kundr qelizave t kancerit. N fakt, jan efikase n luft kundr llojeve t ndryshme t kancerit dhe kan efekt anti-inflamator. Nj stu-dim i shkenctarve gjerman ka ardhur n prfundim se femrat, q kan kaluar menopauzat dhe pr do dit konsu-mojn fara kungulli, kan 23 % m pak rrezik nga krijimi i kancerit t gjirit. Efi-kasitet t njjt kan treguar edhe farat e lulediellit.

farat e kungullit, ila natyror

Vaji i farave t kungul-lit prdoret pr shrimin e prostats s rritur. Vaji prmban fitokemikate dhe antioksidues, q re-duktojn nivelin e radi-kaleve t lira n organi-zm dhe paran-dalojn krijimin e qelizave kan-cerogjene.

Zbusin simptomat e menopauzs Nse jeni n krkim t nj mnyre natyrore pr prmirsim t humorit ose pr zbutje t simpto-mave t menopauzs, farat e kun-gullit jan nj zgjedhje e shklqyesh-me. Ato rreg-ullojn dhimbjet e koks, zvo-glojn dhimbjet n nyja dhe zvoglojn shpesh-tsin e ndryshimeve t papritura t humorit.

Jan t mira pr humbje t peshs Jan burim i pasur me fibra e proteina, lend t rnd-

*Bima perimore m e vjetr e njohur nga njerzit sht bizelja.

* Rreth 96 % e ujit n tok sht i kripur.

* Ujku sht gjitari, sisori, me temperaturn e trupit m t lart (40.7oC).

* Macet kan m shum se 100 korda vokale, ndrkoh q qent kan rreth 10.

* Kafshngrnsi m i madh n bot sht ariu polar, me gjatsi prej 2-2.6 m e pesh 400-600 kg.

Pr T JeTUAr gJATN jetgjatsin e njeriut ndikojn shum faktor. Ja disa:* Gjendja shpirtrore.* Dieta ushqimore me kalori t larta (mish, peshk, vajra, etj.).* Prdorimi i vazhdueshm i frutave dhe perimeve t freskta, etj.* Prdorimi sa m shum i bulmetit.* Sa m pak t tiganosura/skuqura.* Sa m pak pije alkoolike.* Mosprdorimi i pijeve narkotike (duhan, hashash e droga t tjera).* Lvizjet, shtitjet n ajr t pastr (n parqe e jo n rru-g, ku mjetet krijojn pluhur, nxjerrin gazra e tymra).* Gjimnastika e prditshme trupore, pirja e ujit natyror, larje dhe pastrti trupore, masazhe e t tjera ...* lodhje t nevojshme, por jo t tepruar (fjetje 6-8 or).

sishme pr humbje t peshs. Vetm 30 g fara kungulli prmbajn rreth 5 g pro-teina, gj q do tu mbaj t ngopur pr nj koh m t gjat. Megjithat, duhet ti konsumoni me kujdes, sepse nj filxhan me fara prmban rreth 285 kalori.

Reduktojn kolesterolin Studimet kan zbuluar se farat e kungullit mund ta reduktojn nivelin e koles-terolit t keq 13 %, ndrsa nivelin e koleste-rolit t prg-jithshm 10 %. Po ashtu, ulin rrezi-kun nga smundjet e sistemit kardiovaskular, sul-mit n zemr dhe n tru.

Mbrojn nga diabeti Farat e kungullit jan t pa-sura me acide t pa-ngopu-ra yndyrore. Shkenctart kan gjetur se jan efikase n rregu-llimin e nivelit t sheqe-rit n gjak dhe rritjen e ndjeshmris s organiz-mit ndaj insulins. Ekspertt u kshillojn diabetikve fara kungulli si ushqim t pr-ditshm.

Lehtsojn artritin Shkenctart kan vr-tetuar se farat e kungullit kan ndi-kim anti-infla-mator, q zbut simpto-mat e artritit. Nse vuani nga artriti, do dit konsumoni rreth 30 g fara q t lehtsoni simptomat e tij.