Kuruluﬂtan Tanzimat’a Osmanl› DiplomasiTarihi Literatürü · 2017. 7. 10. · Osmanl› DiplomasiTarihi Literatür ... Osmanlı diplomasi tarihi ve bu alana yakın konu-larda

Kurulufltan Tanzimat’a Osmanl› DiplomasiTarihi Literatürü

Mehmet Alaaddin YALÇINKAYA*

I. Osmanlı Diplomasisinin Gelişimi ve Bazı Sorunlarına Genel Bir Bakış

OSMANLI DİPLOMASİSİ üzerinde yapılan araştırma ve incelemelerde,

hem nitelik hem de nicelik bakımından önceki dönemlere nazaran kayda

değer bir artış görülmektedir. Osmanlı diplomasisi alanındaki çalışmalarda

arşiv kaynakları, yazmalar, hatıratlar ve seyahatnâme türündeki orijinal ni-

telikteki kaynakların kullanılmasında nispi oranda bir yükseliş vardır. Os-

manlı diplomasi tarihi alanında yapılan araştırmalardaki bu yükseliş yurt

içi ve yurt dışında bu alanda yapılan akademik araştırmalarla her geçen

gün daha hızlı bir ivme kazanmaktadır. Özellikle de lisansüstü tezlerde gö-

rülen artış oranı, bu görüşümüzü teyit etmektedir. Önceleri Avrupa’nın ba-

zı önemli üniversiteleri ile İstanbul ve Ankara’daki üniversitelerde bu konu-

lar üzerinde çalışanlar var iken; son yıllarda bu sahadaki çalışmalar Türki-

ye genelindeki üniversiteler ile dünyanın diğer bölgelerindeki akademik

kurumlara da sıçramıştır. Osmanlı diplomasi tarihi ve bu alana yakın konu-

larda el değmemiş arşiv malzemesi, yazma, hatırat ve seyahatname türün-

de birçok kaynağın bulunduğu gerçeği göz önünde tutulursa, son yıllarda-

ki bu gelişmeler ilerisi için kapsamlı ve derinlemesine araştırmaların yapı-

lacağını işaret etmesi bakımından kayda değer gözükmektedir. Osmanlı

diplomasi tarihi üzerine yapılacak araştırmalarda arşiv belgeleri, yazma,

hatırat ve seyahatname türündeki çalışmalara başlamadan önce tespit edi-

len alanda o döneme kadar yapılan belli başlı çalışmaların bilinmesinin

araştırmacılara büyük faydası olacağı aşikârdır. Osmanlı Devleti hakkında

yapılan çalışmaların bazı alanlarında yeterli olmamakla birlikte kısmen bir

423Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayal› Yap›lm›fl Çal›flmalar Hakk›nda Baz› Görüfller

Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, Cilt 1, Say› 2, 2003, 423-489

* Prof.Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.

literatür çalışması bulunmasına karşın; Osmanlı diplomasi tarihi hakkında

yapılmış bir literatür çalışması da yoktur. Ancak Osmanlı diplomasi tarihi

literatürüne ilişkin bilgileri Osmanlı siyasî, ticarî ve teşkilat tarihi gibi lite-

ratürler içerisinde kısmen de olsa rastlamaktayız. Bu araştırmamızda Ku-

ruluş’tan Tanzimat’a kadarki dönem dikkate alınıp, Osmanlı diplomasisi

alanına ilgi duyan araştırmacılar için genel bir literatür listesi oluşturulma-

ya gayret edilmiştir.**

Bir bütün olarak Osmanlılar üzerinde yapılan çalışmalara bakıldığında,

Osmanlı diplomasisi alanındaki çalışmalar çok sınırlıdır. Osmanlı diplo-

masisi konusundaki çalışmalarla ilgili olarak Osmanlı siyasî, teşkilat, sos-

yal, kültürel ve ticarî tarihi alanındaki çalışmaların bir kısmında bazen ge-

niş ve bazen de kısmî mahiyette bilgi bulunabilmektedir. Özellikle XVI.

yüzyıldan başlamak üzere günümüze kadar gelen dönemi kapsayacak şe-

kilde Osmanlı diplomasisi üzerindeki yapılmış çalışmaları burada topla-

maya gayret ettik. Bununla birlikte bu alanda yapılmış çalışma ve araştır-

maların tümünü listemizde toplamak şüphesiz bu küçük çalışmanın bo-

yutlarını aşacaktır ve aynı zamanda çalışmamızın bu alanda bir başlangıç

olduğunu belirtmekte fayda görüyoruz. Osmanlı diplomasi tarihi literatür

listesini hazırlarken, Osmanlı hariciyesinin yapısı ve işleyişinden başlaya-

rak diplomatik temsilcilikler ve onların yazdıkları rapor, sefaretnâme, seya-

hatnâme, hatıratlar, devletlerarası ilişkiler, uluslararası ticaret, devletlera-

rası diplomatik protokol, devletlerarası antlaşmalar ve ittifaklar, tercüman-

lık gibi birbirine yakın birçok husus dikkate alınmıştır.

Osmanlı diplomasi tarihine ışık tutmakta olan eserler/çalışmalar, arşiv

belgeleri ile hatırat, sefaretnâme, özel mektup, seyahatnâme tarzındaki ori-

jinal kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmaktadır. Bu bakımdan Osmanlı

diplomasi tarihi, diğer Osmanlı tarihi konularından çok daha şanslı sayıl-

maktadır. Zira bu tür kaynaklar hem Türkiye’de hem de yabancı devletlerin

arşiv ve kütüphanelerinde muhafaza edilmektedir. Hatta yabancı ülkeler-

deki kaynaklar Türkiye’dekine nazaran daha iyi şartlar altında bulunmakta-

dır. Osmanlı İmparatorluğu ile doğrudan ya da dolaylı olarak siyasî, askeri,

ticarî ve kültürel olarak ilişkisi olan bu ülkelerin çok çeşitli olması olumlu

bir durum olmakla birlikte, bazı güçlükleri de beraberinde getirmektedir.

Batı ülkeleri ile olan temaslarda ilk önceleri İtalyanca esas dil iken; daha

sonraki dönemlerde Fransızca, İspanyolca, Portekizce, İngilizce, Datça, Al-

manca, Rusça, Rumca, Sırpça, Macarca, İsveççe, Danimarkaca, Lehçe, Ru-

mence, Bulgarca gibi birçok Batı dilinde yazılmış orijinal kaynakların var

TAL‹D, 1(2), 2003, M.A. Yalç›nkaya424

** Bu çalışmada metnin tashihinde yardımcı olan Arş. Gör. Hacer TOPAKTAŞ’a teşekkürederim.

olduğunu görmekteyiz. Bu çeşitlilik, bu alanda çalışanlar için büyük bir en-

gel teşkil etmektedir. Ancak bazı Batı dillerinin genel itibariyle ortak özellik

göstermesi bu güçlükleri kısmen de olsa ortadan kaldırmaktadır. Başlangıç-

ta İtalyanca Batı’da devletlerarası diplomasi lisanı iken; XVII. yüzyıldan iti-

baren İtalyancanın yerini artık Fransızca almıştır. Fransızcayı takiben İngi-

lizce, Almanca ve İspanyolca da önemli diplomasi lisanları olarak görül-

mektedir. XVIII. Yüzyılın sonlarından itibaren Rusya’nın güçlenmesine pa-

ralel olarak Rusça da diplomasi dilleri arasında yer almaya başlamıştır.

Doğu ile Batı arasında genellikle Osmanlı İmparatorluğu öncesinde

diplomasi dili Latince ile Arapça iken, Osmanlıların ön plana çıkmasıyla

birlikte XV. yüzyıldan itibaren Arapçanın yerini Doğu’da Türkçe almaya

başlamıştır. Akdeniz havzasında Latincenin yerine de İtalyanca almaya

başlamıştı. İslam Dünyasında genelde halkın ve devletlerin resmî olarak

kullandığı üç büyük dil hakimdi. Türkçe, Farsça ve Arapça, Doğu’da devlet-

lerarası ilişkilerde kullanılan ana dillerdi. Bunlardan daha önemsiz Hintçe

ve Çince yazılmış bazı kaynaklarda bulunmaktadır ki bunlar, XVIII. yüzyı-

lın sonları ile XIX. yüzyıldan itibaren önem kazanmaya başlamıştır. Böyle-

ce Türkçe XV. ile XVIII. yüzyıllar arasında Doğu’daki en güçlü diplomasi di-

li olarak görülmektedir. XVIII. Yüzyılın başlarına kadar genellikle Osmanlı-

ların Batılı devletlerle yaptığı yazışmalar ve antlaşmalar Türkçe ve İtalyan-

ca ağırlıklı iken; buna Fransızca da eklenmiştir. Osmanlılar herhangi bir Av-

rupalı devlet ile antlaşma yaptığında antlaşmalar hem Türkçe hem İtalyan-

ca ve de antlaşma yapılan ülkenin dilinde yazılırdı. Herhangi bir mesele

çıktığında İtalyanca ve Türkçe metin dikkate alınırdı. Örneğin Osmanlılar

Macarlarla herhangi bir antlaşma veya müzakere kararı aldığında metinler

Türkçe ve Macarca ve referans için de İtalyanca yazılırdı. Bununla birlikte

Fransızca’nın yaygınlık kazanması neticesinde XVIII. yüzyılın sonlarına ka-

dar Fransızca ile İtalyancayı bazen birlikte görmekteyiz. Artık XVIII. yüzyıl-

da Fransızca, diplomasi dili olarak en geçerli dil halini almaya başlamıştır.1

Osmanlı diplomasi tarihini tam manasıyla ortaya koyabilmek, bütün

bu çok farklı dillerde yazılmış ve çeşitli ülkelerde bulunan her türlü kayna-

ğın ortaya çıkarılıp incelenmesinden sonra mümkün olacaktır. Bununla

birlikte mevcut kaynaklar ve araştırmacıların yazdıkları eserlerden, Os-

manlı diplomasi tarihinin önemli meseleleri hatırı sayılır ölçüde aydınla-

425Kurulufltan Tanzimat’a Osmanl› Diplomasi Tarihi Literatürü

1 Diplomatik haberleşmenin lisanı meselesi Batı’da bir çok araştırmacı tarafından elealınmıştır. Bunlar için bkz. Sir Ernests Satow, A Guide to Diplomatik Practice, I, London1922, s. 68-110 ve Sir Harold Nicolson, Diplomacy, London, 1988, s. 124-126. Bu husus-ta ayrıca bkz. Orhan Koloğlu, “Osmanlı Diplomasisinde Rumların Rolü ve TanzimatlaBirlikte Fransızcanın Yaygınlaşması”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler (haz. İ. Soysal), Ankara, 1999, s. 127-135.

tılmıştır. Ancak, Osmanlıların ilk iki yüzyılına ait dönem hakkındaki yerli

ve yabancı kaynaklar, hem kıttır, hem de belli ölçüde tahrip olmuştur. Öte

yandan bu dönemdeki bilgiler sathî olup, kapsamlı bilgileri de ihtiva et-

memektedir. Avrupa’da İtalyan tüccar devletlerinin başlatmış olduğu mo-

dern diplomasi anlayışının, XVI. yüzyıldan itibaren bütün Avrupa’da etki-

sini göstermesinden sonra diplomatik ve ticarî yazışmalar ile bu tarza ya-

kın bilgi veren kaynaklar daha doyurucu bir mahiyet kazanmıştır. Buna

paralel olarak XVI. yüzyıldan itibaren daha sonraki yüzyıllarda da giderek

artan bir eğilimle Batılı seyyahlar, din adamları, tüccarlar, aydınlar ve as-

kerî heyetler Osmanlı diplomasisi hakkında bazı önemli bilgiler sunmak-

tadır. Bu hususta elbette Rönesans, Reform ve daha sonraki Aydınlanma

süreciyle birlikte Batı’nın kendi dünyasından başka dünyalara açılmasının

rolü çok büyüktür. Diğer yandan Osmanlıların Akdeniz havzası ile onun

çevresindeki Karadeniz, Kızıldeniz, Hazar Denizi ve Hint Okyanusu’na

açılmasıyla eski dünyanın ticarî, dinî ve kültürel merkezine oturması, Ba-

tı’da Osmanlılar hakkında hem korkudan hem de meraktan dolayı büyük

bir ilgi uyandırmıştır.

Batı ile Osmanlılar arasındaki ilişkiler genellikle karşılıklı bir mücadele

yani savaşan taraflar çerçevesinde ele alınmıştır. Bundan dolayı iki taraf

arasındaki askerî ve siyasî mücadele araştırmacılar tarafından daha çok ele

alınıp değerlendirilmiştir. Ancak, özellikle de XIX. yüzyılın başlarından iti-

baren Doğu-Batı arasındaki iktisadî ve ticarî ilişkiler de çalışılan konular

arasına girmeye başlamıştır. Buna paralel olarak aynı yüzyıl içerisinde sos-

yal ve kültürel ilişkiler üzerinde de çalışma ve araştırmaların ortaya çıktığı-

nı görmekteyiz. Genelde Batılıların Osmanlılar hakkında daha geniş ve ha-

cimli bilgiler verdiği görülürken, Osmanlıların bu hususta daha geride ol-

duğu ve bu işe daha geç zamanda başladıklarını söyleyebiliriz. Batı’nın Os-

manlıları tanıma ve bilme arzuları daha ağır basmaktaydı. Zira bunda, sa-

dece Türkleri değil aynı zamanda Osmanlı’nın hakim olduğu bölgedeki es-

ki medeniyet ve kültürleri ve onların bakiyelerini araştırmak tutkusu gerçe-

ği de yatmaktaydı. Nitekim, bu medeniyet ve kültürlerden bir kısmı dinî

bağlamda olup Batılıların kiliseler, manastırlar ile azizlerin mezarları gibi

Hıristiyanlıkla bağlantılı yerleri tekrar görme ve buraları canlandırma plan-

ları ön plandaydı. Batı’da başta diplomatik temsilciler ile onların maiyetle-

ri tarafından Osmanlı hakkında giderek artan bir eğilimde raporlar ve hatı-

rat tarzındaki çalışmalar yapılırken; Osmanlılar da bu hususta daha geç dö-

nemlerde özellikle de 1718 Pasarofça Antlaşmasından sonra Batı hakkında

daha gerçekçi ve akılcı bilgiler yazmaya başlamışlardır. Osmanlıların Avru-

pa karşısında II. Viyana Kuşatması sonrasında aldığı ağır yenilgiler sonucu


yapılan 1699 Karlofça Antlaşması ve müteakiben de tekrar toparlanma

ümidiyle girişilen savaşlar ve en sonunda alınan yenilgi neticesinde imza-

lanan 1718 Pasarofça Antlaşması, toparlanmanın imkansızlığını gösterme-

si bakımından önemlidir.2

Gerçi Osmanlı diplomatik temsilcileri veya onların maiyetlerinin önce-

ki dönemde verdikleri bilgiler, doyurucu bilgiler olmaktan çok uzak olduğu

gibi, genelde Batı’yı küçümseyen tarzda ve onları hakir gören bir gözle tas-

vir edilmiştir. Batı hakkında Osmanlıların ilk izlenimleri, genelde aynen

Batı’dakiler gibi sübjektif olup, izlenimlerde kültürlerarası yabancılığın te-

siri hakimdir. Modern anlamda doğrudan bir medeniyetler veya kültürlera-

rası çatışmanın az da olsa var olduğu söylenebilir. Ancak Avrupa’da Protes-

tanlığın yayılması ve Fransa’nın Papalık şemsiyesi altındaki evrensel Kato-

lik dünyasından kopması, Osmanlılara karşı çıkması muhtemel olan me-

deniyetlerarası çatışmaya izin vermemiştir. Öte yandan Osmanlıların hi-

mayesi altındaki bütün gayrimüslimlere (Hıristiyanlara ve Yahudilere) hoş-

görülü yaklaşması ve Musevi, Ortodoks, Protestan ve XVIII. yüzyıl ortala-

rından sonra da, Katoliklerin kitleler halinde Osmanlı’ya sığınması ve bun-

ların Osmanlılar tarafından himaye edilmesi de her iki tarafın birbiriyle

şiddetli bir çatışmaya girmesine engel olmuştur. Ortodoks Rumların, bas-

kıcı Katoliklerin politikalarından duydukları endişe ile ‘Papa’nın tacından-

sa Sultan’ın sarığı’ tercihiyle Osmanlıların himayesini yeğlemeleri ve Rum-

ların her alanda Osmanlı İmparatorluğu’nda görev almaları, bunun en iyi

örneklerinden birisini teşkil etmektedir.3

Öte yandan İslam dünyası, temelde devletleri ‘Darü’l-İslam ve Darü’l

Harb’ diye iki kısma ayırmaktaydı ve İslam hukukuna göre gayrimüslim

devletlerle İslam devleti, gerekli gördüklerinde ‘İslamî aman’ ilkesi gereğin-

ce on yılı aşmayacak mütarekeler yapabilirdi.4 Bunda amaç, bütün yerküre-

yi daima İslam hakimiyeti altına almaktı. Ancak aman dileyene, canları ve

malları üzerinde garanti verilmekteydi. Buna mukabil, Papalığın temsil et-

tiği Hıristiyan Avrupa dünyası da İslam devletlerine karşı bundan farklı bir

yaklaşım sergilemekteydi. Bunun bir sonucu olarak, Batı dünyası yaklaşık


2 Osmanlı İmparatorluğu’nun bu dönemde geçirmeye başladığı değişim için bkz. Meh-met Alaaddin Yalçınkaya, “The Eighteenth Century: A Period of Reform, Change andDiplomacy (1703-1789)”, The Turks, sy. 4, Ankara, 2002, s. 91-123 ve “XVIII. Yüzyıl: Isla-hat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789)”, Türkler, sy. 12, Ankara, 2002, s. 470-502.

3 Koloğlu, A.g.m., s. 118-119

4 Aman veya Eman teriminin Osmanlılardaki uygulanışı için bkz. Mehmet İpşirli, “Os-manlı Devletinde “Eman” Sistemi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler (haz. İ. Soysal), Ankara, 1999, s. 3-11.

600 yıl Haçlı Seferleri ile ordularını Selçuklulardan başlamak üzere Osman-

lılar üzerine göndermişlerdir. Fakat 1396’da Niğbolu, 1571’de İnebahtı ve II.

Viyana Kuşatmasında alınan bozgundan sonra 1684’de Avrupa devletleri-

nin yaptığı Kutsal İttifak, Papalığın katılımıyla yapılmış birer haçlı savaşla-

rıydı. Görüldüğü üzere, Yeniçağda ulus-devletlerin ortaya çıkmasına rağ-

men Osmanlı’ya karşı haçlı zihniyeti belli ölçüde de olsa devam etmektey-

di. Öte yandan Otuz Yıl Savaşlarını sona erdiren 1648 Westphalia Antlaşma-

sıyla, Avrupa ülkeleri arasında devletlerarası ilişkileri düzenlemek için ev-

rensel değerlere dayanan mekanizma ve prensipler gelişmeye başladı. Bun-

lardan en önemlisi, evrensel nitelikte devletlerarası hukukun da gelişmeye

başlamasıydı. Bu yeni gelişen devletlerarası hukuk ve mekanizmaya rağ-

men, Hıristiyan olmayan devletler bu evrensel nitelikte olan hukukun ve

mekanizmanın dışında bırakılmıştı. Nitekim, her iki taraf için evrensel ob-

jektif nitelikli bir yapıda olması gereken devletlerarası hukuk çerçevesinde

din, engelleyici unsur olarak ortadaydı. Gerek Osmanlılar gerekse Avrupalı

devletler her biri için devletler hukukunun temel ilkeleri olan toprak bütün-

lüğü, eşitlik ve mütekabiliyet ilkelerini asla kabul etmemişlerdir.5

Bütün bunlara rağmen, Batı’da Protestanlığın yükselmesiyle XVI. yüzyı-

lın sonlarından itibaren Hollanda ve arkasından da İngiltere ile başlayarak,

Kuzeybatı Avrupa ülkelerinin kendi geleceklerini büyük ölçüde ticarete ve

koloniciliğe adamasıyla, Hıristiyanlığın hem dinen kendi aralarında bölün-

mesi, hem de farklı eğilimlere yönelmesiyle, Osmanlılar Batı karşısında kıs-

men rahatlamışlardı. Artık Hıristiyan dünyası eskisi gibi bir Haçlı şemsiye-

si altında bir bütün olarak değil, parçalanmış kutsal ittifaklar halinde Os-

manlı ile mücadele etmeye başlamışlardı. Zaten bu sırada büyük Katolik

güçleri olan İspanya-Portekiz rekabeti, Almanya-Fransız rekabeti ile İspan-

ya, Almanya ve Fransa’nın İtalyan devletleri üzerinde hakimiyet kurma ça-

baları, Katolik Dünyasının gücünün her alanda parçalanmasına ve bölün-

mesine yol açmıştı. Batı’daki dinî taassup büyük ölçüde yara almıştı ve Os-

manlılar eskisi gibi düşman güç değildi. Artık Osmanlılar kendileri için

ham madde temininde önemli bir yerdi, hem de kendi mamullerinin paza-

rı durumundaydı. Ayrıca, herhangi bir Batılı güç Osmanlı’nın siyasî ve tica-

rî desteğini alırsa, kendileri arasındaki mücadelede daha üstün bir konum

elde etmiş sayılmaktaydı. Bunun en iyi örneği, XVI. yüzyılda Fransa’nın I.

Françoise ile Kanunî Sultan Süleyman’dan başlayarak Osmanlılardan aldı-

ğı siyasî ve ticarî destek sayesinde çevresinde kendisini yok etmeye çalışan

güçlerle mücadelesinde görülmektedir. Bazen Fransa, bu desteği kaybetti-


5 Halil İnalcık, “Türk Diplomasi Tarihinin Sorunları”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 YıllıkSüreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler (haz. İ. Soysal), Ankara, 1999, s.XV-XVIII.

ğinde komşularıyla yaptığı mücadelede zor ve tehlikeli anlar yaşamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu 1683 Viyana bozgunu ve 1699 Karlofça Antlaşma-

sından sonra uğradığı hezimetlerin tesiri altında, Avrupa devletleriyle fiilen

eşitliği kabul etmek zorunda kalmıştı. Bu tarihten itibaren üstünlüğü elde

eden Avrupalılar hiçbir zaman Osmanlı ile gerçek eşitliği kabul etmemiştir.

Ancak tarihî birtakım hadiseler ve Avrupa’daki büyük siyasal gelişmeler Os-

manlı İmparatorluğu’nu, Avrupa devletler hukukunun bir süreci olmaya,

yani Avrupa devletlerini Osmanlı İmparatorluğu ile eşit şartlarda diploma-

tik müzakerelere girişmeye mecbur etmiştir. Bunlardan ilki 1790 tarihli Os-

manlı-Prusya ittifakı olup, daha sonradan Napolyon’un Osmanlı Mısır’ını

işgali ile başlayan 1798 Osmanlı-Rus, 1799 Osmanlı-İngiliz ittifakları ile

1829 Edirne, 1833 Hünkar İskelesi, 1840 Londra Antlaşmaları bunlardan

sayılabilir. Bütün bu antlaşmalar ve ittifaklar siyasî ve ticarî çıkarları bakı-

mından Batı’nın Osmanlı İmparatorluğu’nu de facto tanımasını ifade et-

mektedir. Ancak bu gibi diplomatik ve siyasî yakınlaşma ve uzlaşmalarda

bir bütünlük görülmemekteydi. Buna rağmen Avrupa devletleriyle fiilî ni-

telikte de olsa, Avrupa devletlerarası hukuku çerçevesinde diplomatik iliş-

kilere girişen Hıristiyan olmayan ilk devlet, Osmanlı İmparatorluğu olmuş-

tur. Bu surette Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı diplomasi usullerini kabul

etmesi ve onlarla yaptığı antlaşmalar ve ittifaklar, Avrupa’ya özgü devletle-

rarası hukuku sadece Batı Hıristiyan dünyasına ait olma niteliğinden çıka-

rıp onu evrensel bir hale getirirken, diğer taraftan da Osmanlı İmparatorlu-

ğu’nun Batı’ya yönelmesinde önemli bir rol oynamıştır. Hatta 1856 Paris

Antlaşmasıyla verilen garantiler hep kağıt üzerinde kalmıştır. Batı’nın

Türklere karşı takındığı bu tutum ve aldığı bu tavır, Osmanlı İmparatorlu-

ğu sona erene kadar sürmüş ve Lozan’da noktalanmıştır. Avrupalılar Türk-

leri fiilen devletlerarası hukuk dışında, daima ortadan kaldırılması gerekli

bir devlet gibi görmüşlerdi. Aslında Batı’nın Türklere karşı bu tutumu, Os-

manlı sonrasında bile bilinçaltlarında hâlâ devam etmektedir.6

Gerçekten de Osmanlıların diplomatik alanda Fransa ile yapmış olduğu

işbirliği sadece Fransa’nın lehine gelişmemiş, bundan Osmanlı İmparator-


6 Bu konu bir çok araştırmacı tarafından irdelenmekle birlikte genel mahiyetteki bir de-ğerlendirme için bkz. Nuri-Esin Yurdusev, “Osmanlı İmparatorluğunun Avrupa Devlet-ler Sistemine Girişi ve 1856 Paris Konferansı”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç,15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler (haz. İ. Soysal), Ankara, 1999, s. 137-147; Yılmaz Altuğ, “1856’dan Önce Osmanlı Devletinde Modern Devletler Hukuku Uy-gulaması”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, SempozyumaSunulan Tebliğler (haz. İ. Soysal), Ankara, 1999, s. 95-104 ve Vakur Versan, “OsmanlıDevletinde Tanzimattan Sonra Batı Devletler Hukukunun Benimsenmesi”, Çağdaş TürkDiplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler (haz. İ.Soysal), Ankara, 1999, s. 105-112.

luğu da büyük ölçüde yararlanmıştır. Bu işbirliği neticesinde Avrupa ülke-

lerinin topluca Osmanlılara karşı olan düşmanlığının beli kırılarak, Os-

manlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki bazı meselelerinde daha aktif bir rol

alması sağlanmıştır. Bundan dolayı, özellikle Kanunî devrinden itibaren

Osmanlı topraklarındaki menfaatlerini geliştirmek ve pekiştirmek için İs-

tanbul’da neredeyse bütün Avrupa ülkelerinin, siyasî ve ticarî çıkarlarını

temsil eden birer diplomatik temsilcileri bulunmaktaydı. Bu diplomatların

statüleri, büyükelçilikten maslahatgüzarlığa kadar her ülkenin Osmanlı

İmparatorluğu ile olan ilişkisine göre değişmekteydi. Hatta bu temsilcilik-

lerin statüleri ilişkilerin artmasına göre bazen yükselmekte bazen de düş-

mekteydi. Zaten Avrupa’da İtalyan devletleri tarafından modern anlamda

gelişmeye başlayan yeni diplomasi anlayışı gereği de ilk daimî ikamet elçi-

liği, Venedik tarafından 1454’te İstanbul’da açılmıştı. Venedik örneğinden

sonra diğer Avrupa ülkeleri de İstanbul’da elçiliklerini açmaya başlamışlar-

dı. Bu elçiliklerde elçiden başka katipler, tercümanlar, din görevlileri, dok-

torlar ve hizmetliler gibi birçok görevli vardı. XVII. Yüzyılın sonlarına doğ-

ru bu elçiler yanlarında kendi aile fertlerini de getirmeye başlamışlardı. Bu

ise farklı kültürden gelen her iki topluluğun belli ölçüde yakınlaşmasını

sağlaması bakımından önem arz etmekteydi. Belki de bunun en iyi örnek-

lerinden biri, İstanbul’daki İngiliz Elçisi Edward Wortley-Montagu’nun eşi

Lady Mary Wortley-Montagu’nun 1716-1718 yıllarını içerisine alan Türkiye

hakkındaki mektuplarından oluşan eseridir. Gerçi, Avrupalı elçiler Osman-

lılar hakkında genel bilgiler yanında bazen sadece Osmanlıların siyasî, as-

kerî, iktisadî, ticarî, sosyal ve kültürel yapılarından birisi veya birkaçı hak-

kında da bilgi vermekteydiler.7

Bunun yanında İstanbul dışında da Batılı ülkelerin Osmanlı toprakla-

rında başkonsolosluk, konsolosluk ve fahri konsolosluk gibi teşkilatlanma-

larının olduğunu görmekteyiz. Bunlar, bulundukları şehir ve kendilerine

bağlı olan bölge hakkında her türlü gelişmeleri raporlar halinde İstan-

bul’daki elçiliklerine göndermekteydiler. Taşradaki konsolosluklarda da ay-


7 Avrupa devletlerinin Osmanlı topraklarındaki diplomatik temsilciliklerinin faaliyetleriile ilgili Batı’da çok sayıda çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan en önemlileri için bkz. Alf-red C. Wood, History of the Levant Company, London, 1935; Ina S. Russell, “The LaterHistory of the Levant Company, 1753-1735”, Doktora tezi, Manchester University 1935;Mortimer Epstein, The English Levant Company: Its Foundation and its History to 1640,London, 1908; Mehmet Alaaddin Yalçınkaya, “Sir Robert Liston’un İstanbul Büyükelçi-liği (1794-1795) ve Osmanlı Devleti hakkındaki Görüşleri”, Osmanlı Araştırmaları, sy.XVIII, 1998, s. 187-216; “Istanbul as an Important Centre of European Diplomacy (Ac-cording to British Sources During the Period, 1792-1798)”, Great Ottoman-Turkish Civi-lisation, c. I, Ankara, 2000, s. 523-537 ve “Bir Avrupa Diplomasi Merkezi Olarak İstanbul,(1792-1798 Dönemi İngiliz Kaynaklarına Göre)”, Osmanlı, c, 1, Ankara, 1999, s. 660-675.

nen İstanbul’daki elçilik yapısının küçük bir örneğini görmek mümkündür.

Burada da katipler, tercümanlar, din adamları ve diğer hizmetliler vardı.

Taşradaki başkonsolos ve konsoloslar genelde kendi vatandaşları olan tüc-

carlar içerisinden olurken, fahri konsolosların birçoğunun Osmanlı tebaası

olan gayrimüslimler arasından da çıktığına şahit olmaktayız.8 Buna muka-

bil Osmanlıların 1793 yılına kadar dışarıda kendilerini temsil edecek daimî

surette hiçbir diplomatik mümessili yoktu. Hatta 1793’te İngiltere’ye gön-

derilen ilk ikamet elçimizden sonra bile bu hızlı bir şekilde geliştirilemedi.

Ancak Osmanlı İmparatorluğu modern anlamda 1836 yılında II. Mahmud

döneminde belli ölçüde modern diplomasi ve hariciye politikalarını kura-

bilmişti. Gerçi ilk ikamet elçisi olan Yusuf Agah Efendinin 1793’den itibaren

Londra’da başarılı bir performans göstermesinden dolayı, Osmanlılar

1797’te Londra’dan sonra Avrupa’nın önemli merkezleri olan Paris, Viyana

ve Berlin’e de ikamet elçilikleri açmıştı. Fakat Avrupa’yı kasıp kavuran ve

birbirine katan Napolyon Savaşları ile III. Selim’in ıslahatlarının bidayette-

ki dirayetini kaybetmesi üzerine Osmanlı dış politikasında ve diplomasi-

sinde istenilen ivmeler gerçekleşememiştir. Ancak diplomasi alanında ya-

pılan bu gibi girişimler, Osmanlılarda bazı şeylerin değişmesinde ilk ve

köklü adımların atılmasına ön ayak olacaktı.9

Osmanlı diplomatlarının dış ülkeler hakkında bilgi vermelerinin mila-

dı, elimizdeki mevcut kaynaklara ve araştırmalara göre, Fatih Sultan Meh-

med döneminde Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’a gönderilen Tacced-

din adlı bir elçi tarafından yazılan bir takrir ile mümkün olmuştur. Bu tak-

rir Amasya’da vali bulunan Şehzade Bayezid’e gönderilen bir rapor olup,

Topkapı Sarayı Arşivi belgeleri arasında bulunmaktadır.10 Bunu müteaki-

ben II. Bayezid zamanında 1495 yılında Hacı Zağanos adında bir çavuş Ma-

caristan’ın başkenti Peç (Peçoy veya Pécs)’e gönderilmişti. Hacı Zağanos da

padişaha sunulmak üzere küçük bir takrir yazmıştı. Bu takrir, Osmanlılar

tarafından Avrupa hakkında bilgi veren ilk diplomatik kaynak olması bakı-

mından önemlidir. Hacı Zağanos, Macaristan Krallığı tarafından II. Bayezid

nezdine gönderilen Peter More, Martin ve Emerich Czobor (Çopurlu kar-

deşler) isimli elçiler ile Fransız elçisinin Macaristan’a gelişi, Macar meclisi-

nin Paskalya’dan sonra toplanması, Osmanlılara karşı bir Venedik-Fransız

işbirliğinin gelişmesi ve son olarak da Hırvatistan’ın Johannes Corvinus’a


8 Bu konuda en son değerlendirmeler için bkz. Yalçınkaya, “Istanbul as an ImportantCentre of European Diplomacy”.

9 Naff, Shaw, Kuran, Bağış, Findley ve Yalçınkaya gibi yurt içinde ve dışında çok sayıdaaraştırmacı bu alanda orijinal çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmaları ekteki bibliyog-rafyada bulabilirsiniz.

10 F.Reşit Unat, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, İstanbul, 1987, s. 44.

verilmesi ile Hersek Lorens adında birinin kral ile barıştırılmasına dair bil-

gileri vermektedir.11 Bundan sonra Avrupa hakkında bilgi veren üçüncü

diplomatımız, Viyana’ya giden Hidayet adlı, muhtemelen çavuş payesinde

olan bir kişi tarafından kaleme alınmış tarihsiz iki belgeden oluşan rapor-

lardır. Ancak Hidayet’in Kanunî döneminde 1544 yılında Avusturya’nın İs-

tanbul elçisi bulunan Eduvard Cantaneo’nun verdiği bilgilerden anlaşıldı-

ğına göre, bu tarihlerde Viyana’da olduğunu tahmin etmekteyiz. Hidayetin

raporları, Kanunî döneminin ortalarında Osmanlı-Habsburg ilişkilerini ay-

dınlatacak ve özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun kuvvet ve kudreti karşı-

sında Alman İmparatoru’nun nasıl bir dalkavukluk siyaseti takip etmekte

olduğunu ispat edecek esaslı bilgiler veren belgelerdir.12 Fakat bu takrir ve-

ya raporlara bakarak daha XV. ve XVI. yüzyıl içerisinde bu tür yazılmış eser-

lerin bulunmadığına kanaat getirmek doğru olmaz. Arşiv ve kütüphaneler-

deki eserlerin tasnif ve incelemeleri ilerledikçe bu alanda daha birçok ese-

rin ortaya çıkacağını tahmin etmekteyiz. Burada hemen şunu da belirtme-

miz gerekir ki, bu küçük diplomatik belgeler, daha sonraki dönemlerde ya-

zılmış olan sefaretnâmeler ve sefaret takrirlerine çok benzememekle bera-

ber, sefaretnâme tarzındaki kaynaklarımızın tarihçesi ortaya çıkarılırken

bu belgelerin de göz ardı edilmemesinde fayda vardır.13

Osmanlıların duraklamaya başladığı XVII. yüzyılda, Osmanlı diploma-

tik temsilcilerinin dışarıya gönderilmesi oranında, eskisine nazaran bir ar-

tış gözlenmektedir. Bu dönemde Osmanlı elçilerinin sefaretleriyle ilgili ra-

porlar, önceki dönemlere göre daha kapsamlı ve detaylı olmakla birlikte sa-

yıları ikiyi geçmemektedir. Ancak bu sefaretnâme ve sefaret takriri yazan

elçiler, eskilerine nazaran çok daha yüksek rütbe ve statüdeydiler. Maiyet-

leri daha kalabalıktı ve yanlarında katip, tercüman gibi elçiliğin olmazsa ol-

maz görevlileri de vardı. XVII. Yüzyılda Batı hakkında bize bilgi veren ilk se-

faretnâme, Kara Mehmed Paşanın 1665 tarihinde Viyana’ya yaptığı sefareti

hakkındadır. Elçi, özellikle yolculuğu, merasimler, huduttaki mübadele, Vi-

yana’daki resmî kabulü, orada geçirdiği günleri, avdetin yanı sıra Viyana ka-

lesi ve istihkamları hakkında bilgi vermektedir. Bu sefaretnâme daha sonra

yazılanlarla kıyaslandığında çok muhtasar niteliktedir. Ancak elçinin ya-

nında katip olarak bulunan Evliya Çelebi, kendi seyahatnamesinde Viyana


11 Mehmet Alaaddin Yalçınkaya, “Hacı Zağanos”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla OsmanlılarAnsiklopedisi, 1999, c. I, s. 504 ve Gümeç Karamuk, “Hacı Zağanos’un Elçilik Raporu”,Belleten, c. 56, s. 216, 1992, s. 391-403.

12 Unat, A.g.e., s. 44.

13 Sefaretnamelerin kaynak değeri olarak değerlendirilmesi hususunda bkz. Mehmet Ala-addin Yalçınkaya, “Osmanlı Zihniyetideki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamele-rin Kaynak Değeri”, OTAM, sy. 7, 1996, s. 319-338.

ve bu elçilik hakkında da bilgi vermektedir. Bu ise artık Avrupa hakkında

sadece elçi statüsündekilerin değil, aynı zamanda elçilik maiyeti olsun ve-

ya olmasın diğer Türk unsurlar tarafından da bilgi verilmeye başlandığını

göstermektedir. Kara Mehmet Paşanın elçiliğinin yankıları, Avrupa’da çok

büyük olmasa bile etkisini göstermeye başladı.14 Zira 1669’da Paris’e gön-

derilen Müteferrika Süleyman Ağanın elçiliği Fransa’da çok büyük yankılar

uyandıracak ve bütün Fransızlara, Kral XIV. Louis başta olmak üzere her ke-

simden topluluğa tesir edecekti.15 Müteferrika Süleyman Ağanın elçiliği

sonrasında Fransa’da ‘alaturka’ dönemi başlayacaktı ki, bu Osmanlı’nın

Batı’da daha iyi algılanmasına vesile olacaktır.16

Bu yüzyılda Viyana bozgununu müteakiben 1688’de II. Süleyman’ın cü-

lusunu tebliğ etmek ve barış görüşmelerini yürütmek üzere Avusturya’ya

elçi olarak gönderilen Zülfikar Paşanın Mükaleme takririnde Avrupa siya-

seti hakkında bilgiler bulunmaktadır. Zülfikar Paşa, barış görüşmelerinin

sürüncemede kalmasından sonra üç yıl gibi uzun bir süre Pottendorf, Viya-

na, Lanastrasse ve Komorn’da göz hapsinde tutulmuştu. II. Süleyman’ın ve-

fatından sonra yerine II. Ahmed’in geçmesi üzerine elçiliği sona eren Zül-

fikar Paşa serbest bırakıldı ve kendisi 22 Haziran 1692’de Edirne’ye döndü.

II. Ahmed’e sunduğu bu takririnde Avusturya ordu teşkilatı hakkında bilgi

vererek Avusturyalıların zor şartlar altında savaştıkları, Osmanlıların da

karşısındaki kuvvetin mahiyetini bilmeden perişan bir şekilde geri çekil-

diklerini kaydetmektedir. Aynı zamanda Avusturya ile savaş halinde olan

Fransızların, Osmanlılar ile Avusturya arasında gerçekleşmesi muhtemel

gözüken bir barış antlaşmasından büyük bir endişe içerisine düştükleri, zi-

ra Avusturya’nın bütün güçlerini Fransa cephesine kaydıracağından kork-

tuklarını bildirmesi, onun Avrupa’daki hadiseleri kavramış olduğunu gös-

termektedir. Gerçekten de Zülfikar Paşanın verdiği bilgilerden kendisinin

iyi bir diplomatik bilgi ve görüş açısına sahip olduğu ve Avrupa siyasetinin

genel havasını tam olarak kavradığı anlaşılmaktadır.17 Görüldüğü üzere

XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı diplomatlarının yazdıkla-


14 Kara Mehmet Paşa’nın elçiliği, yankıları ve diğer elçiliklerle mukayesesi için bkz. Fat-ma Müge Göçek, East Encounters West, France and the Ottoman Empire in the Eighte-enth Century, New York: Oxford, 1987, s. 85-94. Ayrıca bkz. Mehmet Alaaddin Yalçınka-ya, “Mehmed Paşa (Kara)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c. II,1999, s. 159.

15 Mehmet Alaaddin Yalçınkaya, “Süleyman Ağa (Müteferrika)”, Yaşamları ve YapıtlarıylaOsmanlılar Ansiklopedisi c. II, 1999, s. 560-561.

16 Helene Desmet-Gregoire, Büyülü Divan: XVIII. Yüzyıl Fransa’sında Türkler ve TürkDünyası, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul, 1991.

17 Mehmet Alaaddin Yalçınkaya, “Zülfikar Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar An-siklopedisi, c. II, 1999, s. 703-704.

rı raporlar, Avrupa ülkeleri ve gittikleri toplumlar hakkında, siyasetleri baş-

ta olmak üzere diğer hususlarda da giderek daha detaylı ve kısmen de do-

yurucu bilgiler ihtiva etmeye başlamıştır. Ancak bu tür sefaretnâmeler ilk

olmaları bakımından önemli olup, bir sonraki yüzyılda bu alanda giderek

daha kapsamlı ve sayıca çok daha fazla eser ortaya çıkacaktır.

1699 Karlofça Antlaşmasından 1718 Pasarofça Antlaşmasına kadar Os-

manlı diplomatlarının yazdıkları sefaretnâme türündeki eserlere rastlama-

maktayız. Pasarofça Antlaşmasından sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun

dış politikada Avrupa’ya karşı izlediği yumuşak ve yakınlaşma siyaseti gere-

ğinin sonucu olarak bazı değişiklikler görülmeye başlandı. Bu dönemde ar-

tık Osmanlılar dış dünya ile olan bağlarını her alanda gözle görülür bir şe-

kilde geliştirmeye ve değiştirmeye başladılar. Karlofça sonrası Reisülküttab

Mehmed Râmi Efendinin sadrazamlığa yükselmesinden sonra ve özellikle

de belirgin bir şekilde Pasarofça sonrası Osmanlılarda silah ehli olan paşa-

lar yerine, kalem ehli olan efendilerin öne çıkması bu değişikliklerdendir.

Bu süreç ‘Paşalıktan Efendiliğe’ geçiş olarak izah edilmektedir.18 Bundan

sonra askerî alanda zayıflayan ve gerileyen Osmanlılarda devlet yönetimin-

de etkin unsur olarak askerî sınıftan çok efendi sınıfı olan bürokratlar ön

plana çıkacaktır. Artık, Sadrazam Damat İbrahim Paşanın liderliğinde yeni

bir süreç başlamaktaydı ve bu dönem Lale Devri olarak adlandırılacaktı.

Osmanlılar efendi zümresinin hakimiyetinde devleti her alanda yeniden

canlandırmak için harekete geçmişti. İşte böyle bir ortamda 1719’dan itiba-

ren eskiye nazaran kesintisiz bir şekilde Osmanlı elçilik heyetlerinin gittik-

leri Avrupa ve diğer ülkeler hakkında yazdıkları sefaretnâme ve takrirlerin-

de bir artış görülmektedir. Lale Devri’nde yani III. Ahmed döneminde top-

lam dört elçinin önemli raporları bulunmaktadır: İbrahim Paşanın 1719 Vi-

yana, Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendinin 1720-1721 Fransa, Ahmed Dür-

ri Efendinin 1721 İran ve Nişli Mehmed Ağanın 1722-1723’deki Rusya Sefa-

retnâmeleri. Aynı zamanda farklı ülkeler hakkında bilgi akışının sağlanma-

sı, Osmanlı tarihi için ilk olması bakımından önemlidir ve daha sonraki dö-

nemlerde giden elçilere de iyi bir model olmuştur. Özellikle bu dönemde

Paris’e elçi olarak giden Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendinin Fransa Sefa-

retnâmesi Osmanlı devlet adamları ile toplumunu da her alanda derin te-

sirler altına almıştır. Bu sefaretnâmenin tesiriyle İstanbul’da Avrupaî tarz-

da sosyal, kültürel, sanat ve mimarî alanlarda gözle görülür ilk değişiklikler

başlamıştır. Bu dönemde Batı’daki askerî sistem ve taktiklerin de Osmanlı-

lar tarafından yakından takip edilmeye başlandığını görmekteyiz. Yirmise-


18 Norman Itzkowitz, “Eighteenth Century Ottoman Realities”, Studia Islamica, c. XVI,1962, s. 74-93.

kiz Çelebi Mehmed Efendinin Sefaretnâmesi, Osmanlılardaki yankısına

paralel olarak Fransa’da da büyük yankılar uyandırmış ve Fransızcaya bir-

kaç çevirisi yapılmıştır.19 III. Ahmed döneminden sonra I. Mahmud döne-

minde sefaretnâmelerin sayısında artış devam etmiş, bu dönemde sekiz ta-

ne sefaretnâme yazılarak bir önceki dönem ikiye katlanmıştır. Bundan son-

ra da yine sefaretnâme tarzındaki eserler yazılmış olmakla birlikte III. Se-

lim zamanında on adet oluşu ile rekor kırılmıştır. III. Selim devrinde Prus-

ya ile başlayan siyasî/askerî ittifaklar Osmanlı İmparatorluğu’nu giderek

Avrupa’daki politikaların odağına çekmeye başlamıştır.

I. Petro ve arkasından gelen Rus çarları ve çariçeleri zamanında Osman-

lılara yönelik saldırı ve paylaşma planları görülmekteydi. Özellikle de II.

Katerina Rusya’sının başını çektiği ve daha sonra Avusturya’yı da yanına

çekmesiyle başlayan Osmanlı İmparatorluğu’nu paylaşma projeleri ve uy-

guladıkları saldırgan politikalar neticesinde, Osmanlılar giderek Prusya ve

İngiltere ile yakınlaşmaya başlamıştı. Nitekim, kadîm dost olan Fransa’nın

XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Doğu Avrupa ve Akdeniz’de izledi-

ği politikalarında zikzaklar ile Osmanlıların hasımlarıyla yaptığı ittifaklar,

Fransa’nın Osmanlılar üzerindeki tesirinin zayıflamasına yol açmaya baş-

ladı. Üstelik Fransız İhtilali ise Osmanlılar için XVI. yüzyılda Avrupa’da Pro-

testan İhtilali ve XVII. yüzyılda çıkan Otuz Yıl Savaşlarından sonraki en bü-

yük şanstı. Avrupa ülkeleri 1648’den itibaren kendi aralarında denge politi-

kası dolayısıyla ilişkilerini Avrupa devletler düzeni içinde yürütmekteydi-

ler. Aslında Avrupa devletler düzeni, Avrupa’nın batısında XV. yüzyılın ikin-

ci yarısından itibaren başlayıp XVII. yüzyılda büyük ölçüde Orta ve Doğu

Avrupa’ya da yayılan, ulus-devletlerin ortaya çıkmasıyla oluşan devletler

düzenidir. Bu bağlamda zaman içerisinde Avrupa devletler düzeni, ulus-

devletlerin arasındaki ilişkilerin kurumsallaşmasına yol açıp belli kurallar

ve kurumlarla tanımlanmaktadır. Bu düzenin devletlerarası ilişkilerinde

genel kabul gören başlıca kuralları diplomasi (diplomacy), güç dengesi (ba-

lance of power), uluslararası hukuk (international law), ve büyük güçler

(great powers)’dir. Avrupa devletler düzeni, yalnız bu kurallarla izah edile-

meyeceği gibi, bu kuralların da sürekli ve değişmez oldukları söylenemez.

Bu düzenin tarihî gelişim seyri içerisinde, savaş, ittifak, garanti, vesayet, bî-

taraflık gibi başka kurallar var olmuşsa da, en tanımlayıcı ve daimî unsur-

lar yukarıda işaret edilen dört kural olmuştur. Zamanla bu sayılan kurallar

kurumsallaşmaya da başlamıştı. Bundan dolayı Osmanlı İmparatorluğu


19 Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Fransa Sefareti hakkında en iyi analitik çalışma,Fatma Müge Göçek’in East Encounters West, France and the Ottoman Empire in theEighteenth Century adlı araştırmasıdır.

Avrupa denge politikasında her zaman çok önemli bir yere sahip olduğu

halde, Avrupa devletler düzeni içine kabul edilmemiştir. Fakat Osmanlı İm-

paratorluğu Avrupa devletler düzeninin oluşmaya başladığı XV. yüzyılın

ikinci yarısından itibaren bu düzende güç dengesinin büyük ölçüde içinde-

dir. Hulâsa, Avrupa devletler düzeninin en önemli kurallarından olan güç

dengesi içinde, Osmanlılar kuruluşundan yıkılışına kadar vardı. Osmanlı

diplomasisi, XVIII. yüzyıla kadar tek yanlı olarak ve ilk ikamet elçiliğinin

1793’te açılmasından sonra çift yanlı olarak yürütülmüştür. Böylece Os-

manlılar diplomasiyi kural ve kurumlarıyla benimseyip, onu ad hoc tanı-

mıyla icra etmişlerdi. 1454 yılından itibaren XVI. yüzyıl sonuna kadar he-

men hemen bütün Avrupa devletlerinin İstanbul’da elçilikleri vardı. Os-

manlılar diplomasinin gereği olan legal eşitlik ilkesini her ne kadar XVIII.

yüzyıl ortalarına kadar kabul etmemişse de, büyük ölçüde mütekabiliyet

esasına hem hukuki olarak hem de fiilen yer vermişlerdi. Öte yandan, Os-

manlı İmparatorluğu devletlerarası hukukun temeli olan ‘ahde vefa’ düstu-

runa titizlikle uymuştur. Buna ilaveten, devletler arası hukukun bir diğer

unsuru olan devletlerarası antlaşmaların mahallî hukuka üstünlüğü esası

kabul edilmişti. Nitekim, Padişah fermanlarında ahdnamelerin mahallî ka-

nunnamelere ve yönetmeliklere önceliği mahallindeki idarecilere bildiril-

mekteydi. Son olarak, Avrupa devletler düzeninin son kurallarından olan

büyük güçler düzeninde, Osmanlı’nın klasik dönemde etkin olarak varlığı

görülmekle birlikte, bu durum Karlofça sonrasında inişli çıkışlı bir seyir ha-

linde devam etmiştir.20

Bu bilgilerin ışığı altında, XVIII. yüzyıldan başlayarak Osmanlı İmpara-

torluğu’nun bütünlüğünü destekleyen Batı Avrupa’daki devletler ile Os-

manlı topraklarını istilâ etmeyi değişmez bir politika olarak benimseyen

Rusya ve Avusturya’nın bu noktada çatışmakta olduğunu görmekteyiz. İn-

giltere, Prusya ve Fransa ticarî menfaatlerini düşündükleri ve Yakın Doğu

pazarını kaybetmekten korktukları için, Osmanlı İmparatorluğu’nun top-

rak bütünlüğünü korumayı değişmez bir politika olarak benimsemişlerdi.

XVIII. Yüzyılın sonlarında Batı Avrupa devletlerinin Rusya ve Avusturya’ya

karşı bu tutumları sonucu Avrupa diplomasisinde bir Şark Meselesi ortaya

çıkmıştır. Bu politika XIX. yüzyılda dünya diplomasisinin odağına yerleş-

miştir ve Osmanlılar bu politikadan yararlanmayı bilmişlerdir. Böylece, Os-

manlılar Avrupa’daki büyük güçlerin birbirlerine düşmesinden her zaman


20 Osmanlı diplomasisinin bu alanda geçirmiş olduğu değişimler hakkında çok sayıda vebenzer nitelikte bilgi veren araştırmalara rastlanmaktadır. Bunların başını Itzkowitz,Naff, Shaw, Kuran, İnalcık, Soysal, Bağış, Yalçınkaya, Koloğlu ve Savaş çekmektedir. Yi-ne bu alan, siyaset bilimciler ile uluslararası ilişkiler alanındaki araştırmacılar tarafın-dan da ele alınmaktadır. Sander ve Yurduseven’in çalışmaları en önemlileri arasındadır.

ve en iyi şekilde istifade ederek, en kötü şartlarda ve İmparatorluğun yıkılı-

şında bile, bu durumdan faydalanmayı bilmişlerdir. Görüldüğü üzere, bu-

rada bahsettiğimiz hadiselerin yanı sıra bazı durumlarda, Osmanlıların iz-

ledikleri dış politikanın da tesiri vardır. Karlofça ve özellikle de Pasarofça

sonrasında Osmanlılar dış ilişkilerinde derin ve köklü değişiklikler yapmış

ve artık Osmanlı İmparatorluğu savaş ve yayılma politikasını tümüyle bir

kenara bırakarak kendi varlığını sürdürmek için Avrupa denge politikasın-

dan yararlanma yollarını aramıştır. Ancak bu şartlar altında Batı diploma-

sisi, Osmanlı’nın zafiyetinden faydalanarak kendi iktisadî ve siyasî üstün-

lüğünü kabul ettirmiş, kapitülasyonlar giderek ağırlaşmış, Avrupa’nın ikti-

sadî sömürüsü neticesinde Osmanlı ülkesi yarı sömürge durumuna düşü-

rülmüştür. Yani Osmanlılar Rusların askerî alandaki ilerlemesini durdura-

bilmek için bu duruma gelmiştir.21

Osmanlı İmparatorluğu’nun dış politika ve diplomasisinde yaptığı en

önemli radikal değişiklikler III. Selim zamanında ortaya konulup, kısmen

başarılı olunmasına rağmen, bunlar II. Mahmud döneminde yeniden tan-

zim edilmişti. II. Mahmud döneminde Osmanlılar tarafından yeni bir çığır

açılarak, Osmanlı hariciyesi ve diplomasisinde günümüze kadar sürecek il-

ke ve kurallar ortaya konulmuş, Tercüme Odası kurulmuş ve Yunan İsyanla-

rı nedeniyle ara verilen ikamet elçiliklerinin tekrar faaliyete geçirilmesi sağ-

lanmıştır. Nihayet modern anlamda Osmanlı kabine sistemine geçiş sağlan-

mış ve 11 Mart 1836 yılında Reisülküttablık müessesesi kaldırılıp Hariciye

Nezareti kurularak diplomasi ve dış politika alanındaki muasırlaşma büyük

ölçüde tamamlanmıştır. Böylece, 1832 yılından beri Reisülküttablık yapan

Mehmed Âkif Efendi de Hariciye Nâzırı unvanını alan ilk devlet adamı ol-

muştu. Ancak dört ay gibi kısa bir süre sonra azledildi ve yerine geçen Hu-

lusi Paşada vefat etmişti. Bunun üzerine, 1834’te Paris ve oradan da Londra

Büyükelçisi olarak nakledilen Mustafa Reşid Paşa, 13 Temmuz 1837’de Hari-


21 Bu alanda çok sayıda araştırmaya rastlanmakla birlikte, içlerinde en önemli çalışmalariçin bkz. M.S. Anderson, “Great Britain and the Russo-Turkish War of 1768-1774”, Eng-lish History Review, sy. 69, 1954, s. 39-58; “Great Powers and the Russian Annexation ofthe Crimea, 1783-4”, Slavonic and East European Review, sy. 37, 1958, s. 15-41 ve TheEastern Question, 1774/1923, London, 1966; Ali İhsan Bağış, Britain and Struggle for theIntegrity of the Ottoman Empire: Sir Robert Ainslie’s Embassy to İstanbul 1776-1794, İs-tanbul, 1984; Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler Kapitülasyonlar-Beratlı TüccarlarAvrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839), Ankara, 1983 ve “İngiltere’nin Osmanlı İm-paratorluğu’nun Toprak Bütünlüğü Politikası ve Türk Diplomasisinin Çaresizliği”, Çağ-daş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğ-ler, (haz. İ. Soysal), Ankara, 1999, s. 45-54 ile Mehmet Alaaddin Yalçınkaya, “The Eigh-teenth Century: A Period of Reform, Change and Diplomacy (1703-1789)”, The Turks,c. 4, Ankara, 2002, s. 91-123 ve “III. Selim ve II. Mahmud Dönemleri Osmanlı Dış Poli-tikası”, Türkler, c. 12, Ankara, 2002, s. 620-650.

ciye Nazırı olarak atandı. Mustafa Reşid Paşa genç ve yetenekli bir devlet

adamı olup II. Mahmud nezdinde büyük bir önemi haizdi. Bundan sonra

Osmanlı diplomasisi ve hariciye politikalarını kendisi yönlendirecek ve çağ-

daşlaştıracaktı. Mustafa Reşid Paşa kimi kez Hariciye Nazırlığını, Büyükelçi-

liği sırasında da koruyup birçok defa Paris ve Londra Büyükelçiliklerinde de

bulunacaktı. 1839 Tanzimat Fermanı onun eseri olmuştu. Daha sonraları,

Mustafa Reşid Paşa 1848’den başlayarak birçok kez sadrazamlık da yapacak-

tı. Bizzat kendisi ve kendi yetiştirdiği devlet adamları Osmanlılarda Batılı-

laşma/modernleşme hareketinin önderliğini yapmışlardır.22

II. Osmanlı Diplomasisi Üzerinde Yapılan Önemli Çalışmaların

Genel Bir Değerlendirmesi

Bu çalışmanın amacı tümü ile olmasa bile bir Osmanlı diplomasi tarihi

literatürü veya envanteri hazırlamaktır. Yukarıda Osmanlı diplomasi tarihi-

nin nereye oturtulduğunu tespit etmeye gayret ettik. Burada kısaca önem-

li gördüğümüz Osmanlı diplomasi tarihi çalışmalarının nasıl başladığı, bu-

na kimlerin öncülük ettiği, günümüzde Osmanlı diplomasi tarihi çalışma-

larının hangi noktalarda bulunduğu ve benzeri hususlar, esas itibariyle ta-

rihî bir seyir halinde ele alınacaktır. Burada hem yerli, hem de yabancı bir

çok dile ve ülkede yayınlanmış kitap, makale, bildiri ve tezlerden yararlanıl-

mıştır. Ancak hemen şunu ifade etmek gerekir ki, Osmanlı diplomasi tarihi

literatür taramasında karşılaşılan en önemli problem, lisan meselesidir. Zi-

ra Türkçe, Arapça, Farsça, Batı ve Latin kökenli dillerde yapılan araştırma

ve çalışmalara inmek çok zor olmamıştır. Buna mukabil, Kril, Yunan, Çin,

Hint ve Uzakdoğu kökenli diller ve bu alfabelerde yazılmış eserlerin anla-

şılması ve onlara ulaşılması pek güç olmuştur. Fakat, bu konu ile ilgili zik-

rettiğimiz dillerde yazılmış çok fazla eserin mevcut olmadığı göz önüne alı-

nırsa bu durum pek büyük bir eksiklik sayılmaz.

Osmanlı diplomasi tarihi hakkında Tevarih-i Ali Osmanî türündeki ta-

rihlerden başlayarak, daha sonraları vakanüvisler tarafından kaleme alınan

tarihler, Osmanlı tarihi hakkında bilgi veren ilk eserlerdir. Osmanlı diplo-

masi tarihinin ilk dönemleri olan 1300-1500 yılları arasında temel nitelik-

teki eserlerin hemen hemen tamamı Tevarih-i Al-i Osmanî tarzındadır. Bu


22 Bu alanda en detaylı çalışma için bkz. Carter V. Findley, “From Reis Efendi to ForeignMinister: Bureaucratic Reform and the Creation of the Foreign Ministry”, Doktora tezi,Harvard University, 1969 ve Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire- The SublimePorte 1789-1922, Princeton, 1980 ile İsmail Soysal, “Umûr-ı Hariciye Nezâretinin Kurul-ması (1836)”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri 28-30 Haziran 1989 Bildirile-ri, İstanbul, 1990, s. 71-80.

eserlerde siyasî, askerî, sosyo-ekonomik ve kültürel hadiseler anlatılırken

Osmanlı diplomasisi hakkında da bilgiler bulunmaktadır. Ancak bu dö-

nemdeki bilgiler çok sathî olup hadiseler çok yüzeysel geçilmiştir. Bununla

birlikte, XVI. yüzyılda bu gibi tarihi eserler daha geniş ve kapsamlı bilgiler

vermekte olup, Osmanlı diplomasi tarihi bakımından da daha aydınlatıcı

muhtevaya sahiptir. XVII. Yüzyılda ilk Osmanlı vakanüvisi olan Naimâ’nın

tarihinden itibaren bu alandaki bilgilerin giderek zenginleştiğini görmek-

teyiz. Naimâ Tarihi’ni takiben diğer vakanüvislerin tarihleri ile diğer Os-

manlı kroniklerinde Osmanlı İmparatorluğu’nun diplomasisi ve dış politi-

kası hakkında geniş bilgiler bulunmaktadır. Bunlara ilaveten önceki devir-

lerde bir veya birkaç sayfadan ibaret olan sefaretnâmelere/takrirlere naza-

ran bu dönemde küçük risale tarzındaki eserlere de rastlanmaktadır. Hele

XVIII. yüzyıldan itibaren her alanda olduğu gibi Osmanlı diplomasisi hak-

kında da önceki dönemler ile mukayese bile edilemeyecek kadar doğrudan

veya dolaylı olarak bilgi veren birçok eser ortaya çıkmıştır. Özellikle Nâme-

i Hümayun Defterleri -ki 1 nolu defter 1699-1760 yıllarını kapsamakta, def-

terlerin yekunu 17’ye baliğ olup en son 1917 yılına kadar gelmektedir- bu

hususta önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu defterler Osmanlı padişahı tarafın-

dan yabancı devletlere ve imparatorluğa tabi ve imtiyazlı hanlık, krallık ve

voyvodalık vs. yerlere gönderilen ve “nâme-i hümayun” denilen mektup-

larla, onların cevaplarının kaydedildikleri, muahadenâme, tasdiknâme, te-

messük ve ahidnâme gibi belgelerin suretlerinin de aynen kaydolunduğu

defterlerdir. Buna ilaveten Düvel-i Ecnebiye Defterleri de Osmanlılarla iliş-

kilerde bulunan çeşitli yabancı devletlerle, ahidnâme, ahkam, nişan ve

konsolosluk kayıtlarının tutulduğu defterler olup toplamı 107 tanedir. Yine

bu defterler grubuna giren XIX. yüzyıldaki önemli kaynaklardan birisi de

Şehbender Defterleri’dir. Bu defterler Osmanlılar tarafından çeşitli devletle-

re gönderilen ve o devletle memleket tebaasının ticarî menfaatlerini koru-

mak vazifeleriyle yükümlü bulunan şehbenderlere ait hükümleri ihtiva

edip, toplam 3 tanedir.

Osmanlı diplomasisi ve özellikle de yabancı devletlerle olan ilişkiler

hakkında bilgi veren yukarıda saydığımız kaynakların dışında en derli top-

lu bilgi kaynağı, Ahmed Cevdet Paşanın 1774-1826 yıllarını kapsayan Tarih-

i Cevdet adlı 12 ciltlik devasa eseridir. Bu eser Osmanlı diplomasisi ve bu-

nun işleyişi ile diplomasi alanındaki yenilikler, Avrupa’daki devletlerarası

ilişkiler ve Avrupa diplomasisindeki değişiklikler hakkında diğer Osmanlı

tarihçilerinden çok daha detaylı ve analitik bilgiler vermektedir. Bu eser ya-

zılırken Osmanlı kaynaklarının yanında Batı’da tarih alanında yazılmış te-

mel eserlerden de istifade edilmiş olup, Avrupa diplomasisinin uğradığı te-

mel değişiklikler ile Osmanlı diplomasi tarihini, mukayese etmesi açısın-


dan önemlidir. Osmanlı diplomasi ve hariciye tarihi bakımından en önem-

li eser hiç kuşkusuz Hariciye Nezareti tarafından hazırlanan 1302’de İstan-

bul’da basılan Salname-i Nezaret-i Hariciye adlı eserdir. Bu eserde Kanunî

Sultan Süleyman döneminden basıldığı tarih olan 1302 (1886/7) yılına ka-

dar Osmanlı diplomasisi, hariciyesi, Osmanlı’nın yurt dışında açtığı elçilik-

ler ile yabancı devletlerle olan siyasî ve diplomatik ilişkiler ve onların Tür-

kiye’deki diplomatik temsilcilikleri ile bunların statüleri hakkında bilgiler

içermektedir. Osmanlı hariciyesinin yapısı, işleyişi, elçilikler, diplomasi an-

layışı ile diplomatik teşrifat konularında teferruatlı bilgiler bulunmaktadır.

Bununla birlikte kısmen bazı eksiklikler vardır. Buna en iyi örnek Osmanlı

İmparatorluğu’nun düvel-i ecnebiye nezdine gönderdiği elçileri hakkında

1834/35 (1250) yılından itibaren bilgi vermesidir ki, bu çok geç bir zaman

dilimidir. Ancak elimizde derli toplu bir bütün halinde genel bilgiler veren

bir eser olması bakımından önem arzeder.

Yine Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde yayın faaliyetine

geçen bir çok mecmua ile kitaplarda Osmanlı diplomasi tarihi hakkında

yazılmış makaleler vardır. Ahmed Resmî Efendinin, Osmanlı hariciyesi ve

diplomasisinin beyni olan reisülküttabların tercüme-i halleri hakkındaki

Sefinetül Rüesa adlı eseri yazımından takriben 106 yıl sonra, 1851’de basıl-

mış bu alana büyük bir katkı sağlamıştır. Mahmud Mesud Paşanın 1877’de

yazılan Mecmua-ı Mu’âhedât adlı eseri Osmanlı’nın yabancı devletlerle

yapmış olduğu antlaşmalar hakkında yapılan araştırmalardan birisidir. Yi-

ne adından da anlaşılacağı üzere Macar İskender ile Ali Reşat’ın 1912’de

Kapitülasyonlar, Târih, Menşei, Usûlleri adlı çalışması bu alanda yapılan ilk

yayınlar arasında zikredilebilir. Kuşkusuz bu mecmuaların başını Tarih-i

Osmanî Encümeni Mecmuası (TOEM) çekmekte olup burada Ahmed Re-

fik’in Osmanlı elçileri, sefaretnâmeleri ve Osmanlı ile Avrupa devletleri ara-

sındaki ilişkiler hakkındaki yazıları önem arz etmektedir. Aynı zamanda

Abdurrahman Şeref, Mehmed Zeki (Pakalın), Halil Halit, Yanko İskender

Hoca ve Sait gibi araştırmacıların elçilikler, sefaretnâmeler ile Osmanlı İm-

paratorluğu’nun yapmış olduğu siyasî, askerî ve ticarî nitelikteki antlaşma-

ları hakkında çalışmaları bulunmaktadır. Gerçi bu saydığımız isimlerin ça-

lışmaları XIX. yüzyıl sonları ile XX. yüzyıl başlarını kapsamaktadır. Bu araş-

tırmacılardan bir kısmı Cumhuriyet döneminde de diplomasisi alanında

yayınlarını sürdürmüşlerdir.

Osmanlılar döneminde, yurt dışında Osmanlılar hakkında genel bilgi

veren ve bazılarında Osmanlı diplomasi tarihine birkaç paragraf ile birkaç

sayfa arasında yer ayıran çalışmalara XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren

rastlanmakla birlikte, XVI. yüzyılda bu çalışmalar hem içerik hem de kap-


sam bakımından artış göstermiştir. Bunlar arasında Avusturya elçisi olarak

1554-1562 yılları arasında Türkiye’de bulunan Busbecq’in mektupları bu-

nun en iyi örneklerinden birisidir. Busbecq’in mektupları 4 tane olup, bun-

lar Latince yazılmıştır. Bu mektuplarda Busbecq 8 yıllık elçiliği sırasındaki

bilgi ve gözlemlerini aktarmaktadır. Bu mektupların ilk defa ne zaman ve

nerede basıldığı tespit edilememekle birlikte, en erken baskısının 1694 yılı-

na ait olduğu görülmektedir. Ancak kanaatimize göre bu tarihten önce ba-

sılması da muhtemel gözükmektedir. Görüldüğü üzere başlangıçta seyahat-

nâme, esaretnâme, mektuplar ve hatırat türünde olan bu eserlerden Os-

manlı diplomasisi hakkında pek az bilgiler çıkarmaktayız. Bununla birlikte

XVII. yüzyıldan itibaren Avrupa’da Osmanlı Tarihi ve paralelinde Osmanlı

diplomasisi alanında yazılan eserlerde hem nitelik hem de nicelik yönün-

den gelişmelerin olduğunu görmekteyiz. Bu eserlerin en önemlisi Richard

Hakluyk’un Londra’da 1599-1600 yıllarında hazırladığı 4 ciltlik eseridir. Bu

eserde İngilizlerin Osmanlı topraklarında bulunan bütün diplomatik tem-

silciliklerinin yanında ticarî faaliyetleri hakkında da yeterince bilgi bulun-

maktadır. Bu dönem için verdiği bilgiler orijinal nitelikte olup o dönemde

başta İngilizler olmak üzere diğer Avrupa devletlerinin Osmanlı toprakla-

rındaki diplomatik ve siyasî icraatları hakkında fikir edinmemizi sağlaması

bakımından eşsiz değere sahiptir. Hakluyk’u takiben yine bir İngiliz olan

Henry Blount’un 1636 Londra baskılı eseri, Osmanlı dünyası ve özellikle de

Levant hakkındaki bilgileri kayda değer ve İngilizlerin Osmanlı Akdeniz’in-

deki faaliyetleri açısından önemli olup, bu arada Türklerin siyasî, iktisadî,

ticarî faaliyetleri ve diplomasisi hakkında bilgiler vermektedir. Seyahatnâ-

me tarzında olan bu eserlere ilaveten yine İngiliz elçilerinin hatırat niteli-

ğindeki eserleri de Osmanlı diplomasi tarihi açısından büyük önem arz et-

mektedir. Bunlardan Sir Thomas Bendish’in Londra’da 1648’de basılan hatı-

ratı bu türdeki ilk eserlerden birisi olmasından dolayı önemlidir. Bu elçinin

İstanbul’daki elçiliği hakkında 1660 Londra baskılı bir eseri daha vardır. Bu

arada, Londra’da 1651’de, İskoçya Kralı namına Türkiye’de bulunan Sir

Henry Hide’ın, hatırat türündeki eseri de bu tür eserler arasında zikredile-

bilir. G. Sandy’nin seyahatnâmesi de 1652’de Londra’da basılmış olup, İngi-

lizlerin özellikle bu dönemde Osmanlılara olan ilgi ve çıkarlarının artığını

göstermektedir. Yine bir İngiliz elçisi olan Heneage Finch’in Londra’da

1661’de basılan hatıratı bu bakımından önemlidir. Bu eser İzmir’den İstan-

bul’a olan yolculuk ile IV. Mehmed ve Köprülü Mehmed Paşa tarafından ka-

bulü hakkında bilgi vermektedir. Artık XVII. yüzyılın ikinci yarısından itiba-

ren İngilizlere paralel olarak diğer Avrupalı diplomatların ve maiyetlerinde-

ki memurlar ile seyyahların da Osmanlılar ve Osmanlı diplomasisi hakkın-

da verdiği bilgilerde büyük bir artış görülmektedir.


Osmanlı diplomasi tarihi hakkında bilgi vermesi bakımından Hollan-

da’nın İstanbul Büyükelçisi olan Justinus Colier’in 1672’de Amsterdam’da

basılan hatıratı önem arzeder. Bunu takiben yine Osmanlı diplomasi tari-

hi hakkında bilgi ve görüş alabileceğimiz eserler arasında Stefan Gerlach’ın

1674 Franfurt, Tavernier’in 1677 Londra, Paul Rycaut’un 1680 Londra,

R.D.’nin 1683 Londra, Du Mont’un 1694 Haag baskısı çalışmalarını zikre-

debiliriz. Burada görüldüğü üzere XVII. yüzyılda Avrupa’da bir önceki dö-

neme göre Osmanlılar hakkındaki ve özellikle de Osmanlı diplomasi tarihi

ile ilgili çalışmaların arttığını gözlemlemekteyiz. Ancak burada hemen şu-

nu ifade edelim ki, bu alanda çalışmaların çoğalmasıyla bizim gözden ka-

çırdığımız veya çeşitli nedenlerle ulaşamadığımız eserler de olacaktır.

Bunların incelenmesinden sonra Osmanlı diplomasi tarihinin klasik döne-

mini daha ayrıntılı ve net bir şekilde açığa çıkarmış olacağız. XVIII. Yüzyıl-

dan itibaren Avrupa’da Osmanlı tarihi hakkında yapılan çalışmalarda bü-

yük bir artış görülecek ve bundan nasibini Osmanlı diplomasi tarihi de ala-

caktır. XVIII. Yüzyılda Batı’da Osmanlı diplomasi tarihini aydınlatacak

eserler veren ülkelerin başında İngiltere ve Fransa gelmekte ve diğer Avru-

pa ülkeleri de bunları takip etmektedir. XVIII. Yüzyılda Batılı diplomatla-

rın, tüccarların, askerlerin, din adamları ve bilim adamlarının Doğu hak-

kında hatırat, seyahatnâme, mektup ve rapor şeklinde yazdıkları eserler

mevcut olup bir önceki yüzyıla göre daha detaylı, kısmen daha objektif ve

kapsamlı bilgiler içermektedir. Omanlı İmparatorluğu’nun duraklama ve

gerileme emarelerinin belirgin bir biçimde vurgulanmaya başladığı bu

eserlerde, Osmanlıların hâlâ büyük bir güç ve köklü bir medeniyete sahip

olduğu da belirtilmektedir. Bu çalışmalarda Osmanlı’nın siyasal, idarî, as-

kerî, iktisadî, ticarî, tarım ve hayvancılık, denizcilik, sosyal ve kültürel ha-

yat başta olmak üzere birçok kurum ve kuruluş anlatılmaktadır. Bu eserler-

de Osmanlı diplomasi tarihine ışık tutacak bölümler de vardır. Burada Os-

manlı’nın özellikle de Avrupalı devletlerle olan siyasî, askerî ve ticarî ilişki-

lerinin yanısıra Osmanlı topraklarında yabancı diplomatik temsilciliklerin

faaliyetleri, Batılıların Osmanlı’yı paylaşma projeleri ve planları ile Os-

manlı devlet adamlarının Batı ile askerî ve siyasî alanda ittifak yapma te-

şebbüsleri de anlatılmaktadır. Bu yüzyıl içinde Paul Rycaut’un 1700 Lond-

ra, Cornelius Le Byrun’un 1702 Londra, A. Hill’in 1709 Londra, Friedrich

Seide’nin 1711 Görlitz, P. Tournefort’un 1717 Paris ve 1718 Londra, Paul Lu-

cas’ın 1719 Rouen, Lady Mary Wortley-Montagu’nun 1727 Londra, A. Pro-

vost’un 1741 Londra, R. Pococke’un 1743-1745 Londra, Pietro della Val-

le’nin 1745 Rouen, Edward Chishull’un 1747 Londra, J. Otter’in 1748 Paris,

Sir James Porter’ın 1771 Londra ve C.F. Volney’in 1787 Londra, James Dal-


laway’in 1797 Londra baskısı eserlerini başlıca çalışmalar olarak görmek-

teyiz. Bu eserlerde doğrudan doğruya Osmanlı diplomasi tarihine ışık tu-

tacak bilgi ve görüşler vardır.

XIX. Yüzyıl boyunca ve XX. yüzyıl başlarında Osmanlı tarihi hakkında

doğrudan ve dolaylı olarak bilgi veren eserler hem sayısal hem de içerik

olarak daha da artmıştır. Zaten bu dönemde gerileme, dağılma ve arkasın-

dan da parçalanma sürecine giren Osmanlılar hakkında Avrupa, giderek ar-

tan bir eğilimde araştırmalar başlatmıştır. Bu dönemde Osmanlılar hakkın-

da bilgi veren en meşhur ve bütün dünyaca kabul gören tarihçi Hammer’in

eserlerinin ortaya çıkmasıyla bir dönüm noktasına gelinmiştir. Gerçekten

de Hammer’in Osmanlı Tarihi adlı eseri, bazı eksikliklerine veya hatalarına

rağmen Osmanlı Devleti’nin kuruluş, klasik, duraklama ve hatta gerileme

dönemleri için temel nitelikte bir araştırma ve incelemenin mahsulüdür.

Hammer’in Osmanlı Tarihi Osmanlıların siyasî, idarî, iktisadî, sosyo-kültü-

rel ve diplomasi tarihi açısından birçok konuyu içermektedir ve hadiseleri

tartışarak ve bazen de mukayese ederek ele almaktadır. Hammer’in Os-

manlı Tarihi‘nin orijinali Almanca olup, eser Fransızca ve Türkçeye de bir-

kaç kere çevrilmiştir. Osmanlı sefaretnâmelerinin bir kısmının XIX. yüzyıl-

da başta Fransızca, İngilizce, Almanca gibi Batı dillerine de çevrildiğini gör-

mekteyiz. Bunlar içerisinde Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendinin Fransa

Sefaretnâmesi’nin Fransızca çevirileri bu tür eserlerin başını çekmektedir.

Bu dönemde Osmanlı diplomasi tarihi bakımından en önemli eser kuşku-

suz 2.7.1912-26.1.1913 tarihleri arasında, Osmanlı Hariciye Nazırı olan Er-

meni asıllı Gabriel Noradounghian Efendinin Fransızca olarak yazdığı, Os-

manlı İmparatorluğu’nun Uluslararası Antlaşmaları Koleksiyonu adıyla

Paris’te 1897-1903 yılları arasında basılan 3 ciltlik eseridir. Bu eser Osman-

lıların kuruluşundan, yani 1300 yılından 1902 yılına kadar yaptığı siyasî, as-

kerî ve ticarî antlaşmaları kapsamakta olup, bu alanda en iyi çalışmalardan

birisi olarak görülmektedir. Yine Osmanlı diplomasi tarihi bakımından

önemli eserlerden biri Fransız tarihçi tarafından yazılmıştır. Ignace Baron

de Testa, 1536 yılından itibaren basıldığı yıl olan 1864-68 yıllarına kadar

Osmanlı İmparatorluğu’nun yabancı güçlerle yaptığı antlaşmaların kolek-

siyonu şeklinde bir eser vücuda getirmiştir. Noradounghian ve Testa’nın

eserleri Osmanlı diplomatik ve ticarî antlaşmalarında referans niteliğinde-

dir. Görüldüğü üzere Avrupa’da da Osmanlı diplomasi tarihi alanında kay-

naklık yapacak eserler Osmanlı’nın son dönemlerinde yazılmıştır. Yine bu

dönemde seyahatnâme, hatırat ve sefaretler hakkında yazılan raporlarda

da büyük bir artış gözlenmektedir. Hatta bu dönemde sadece kendi devir-

leri değil, daha önceki devirler hakkında da analitik çalışmalar yapan eser-

ler de geniş çapta yer bulmuştur.


Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde Osmanlı diplomasi tarihi alanında

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında artmış olan bu çalışmalar daha

da büyük bir gelişme gösterdi. Bu artışları hem nitelik hem de nicelik yö-

nünde gözlemlemek mümkündür. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde Ahmed

Refik, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Hikmet Bayur, Akdes Ni-

met Kurat, Faik Reşit Unat, Tayyib Gökbilgin, Münir Aktepe, M. Cavid Bay-

sun, Cengiz Orhonlu, Şinasi Altundağ ve Halil İnalcık gibi tarihçiler doğru-

dan veya dolaylı olarak meydana getirdikleri eserlerle Osmanlı diplomasi

tarihinin birçok karanlık noktasının aydınlatılmasına katkıda bulunmuş-

lardır. Özellikle İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın yazdığı Osmanlı Tarihleri ile

Osmanlı teşkilatları hakkında bıraktığı devasa eserlerinde dönemin siyasî,

idarî, iktisadî, askerî, sosyo-kültürel yapıları anlatılırken, diplomasi konu-

ları burada birçok konuyla iç içelik göstermiştir. Enver Ziya Karal da III. Se-

lim ve sonrası hakkında yazdığı Osmanlı tarihlerinde bu konu hakkında ye-

teri kadar bilgi vermektedir. Karal’ın Osmanlı-Fransız ilişkileri üzerinde yo-

ğunlaştığını görmekteyiz. Bunlar içerisinde Halet Efendinin Fransa Sefare-

ti hakkında yaptığı çalışma en sivrilmiş olanıdır. Hikmet Bayur’un Hint ve

Afgan dünyasına gönderilen nâmeler hakkındaki çalışmaları da dikkati

çekmektedir. Tayyib Gökbilgin ise Osmanlılar ile Leh, Macar ve Venedik gi-

bi Avrupa devletleri ile olan ilişkiler hakkında bilgiler vermektedir. Münir

Aktepe ise Osmanlı-Rus, Sardunya, İran ve Lehistan ilişkilerine ışık tutacak

çalışmalar yapmıştır. M. Cavid Baysun da Osmanlı diplomasi tarihinin

farklı alanlarında çalışmalar yapmış, özellikle de Mustafa Reşit Paşanın

diplomatlığı üzerindeki çalışmalarıyla ön plana çıkmıştır. Bunun yanında

Osmanlıların XVIII. yüzyılın ilk yarısında İran ve Afganistan elçilikleri üze-

rindeki çalışmaları da bu alana katkılar sağlamıştır. Cengiz Orhonlu tercü-

manlık teşkilatı hakkındaki araştırmasıyla Osmanlı diplomasisinin farklı

yönlerine ışık tutmuştur. Şinasi Altundağ ise Osmanlıların Kavalalı Meh-

met Ali Paşa ile olan mücadelesi ve büyük güçlerin Mısır hadisesindeki rol-

leri hakkında yaptığı çalışmasıyla diplomasi çalışmalarında yer bulmuştur.

Halil İnalcık da başlangıçta Osmanlıların Rusya ile olan siyasî ve diploma-

tik ilişkileri hakkında yaptığı çalışmasıyla katkıda bulunmuştur. Öte yan-

dan İnalcık diğer alanlarda yaptığı araştırmaları çerçevesinde Osmanlı dip-

lomasisi, dış politikası ile Osmanlıların yabancı devletlerle olan ticarî, ikti-

sadî, sosyal ve kültürel ilişkileri ile ilgili dolaylı olarak bilgiler sunmaktadır.

Görüldüğü üzere birçok tarihçimiz bu alana doğrudan veya dolaylı ola-

rak değinmiştir. Her birinin Osmanlı diplomasisine katkıları küçümseme-

yecek kadar büyüktür. Ancak bunlardan Faik Reşit Unat’ın hazırlamış oldu-

ğu Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnâmeleri adlı kitabı başlıca eser olma özelli-


ğini korumakta ve kendisinden sonra gelen araştırmacılar için bir rehber

niteliği taşımaktadır. Unat’ın bu eserini müteakiben bu tarzda yapılan

araştırmalar daha çok makaleler seviyesinde kalmış olup Azmi Süslü, M.

Alaaddin Yalçınkaya, Ali İbrahim Savaş ve Belkıs Gürsoy gibi araştırmacılar

tarafından bu alanda yeni bilgiler ortaya konulmuştur. Unat’ı müteakiben

Osmanlı elçilikleri üzerinde yapılan en önemli eserlerden biri de Ercüment

Kuran tarafından hazırlanmıştır. Kuran özellikle ilk ikamet elçileri husu-

sunda çalışmış ve onların siyasî faaliyetlerini genel bir şekilde ortaya koy-

muştur. Yine Kemal Beydilli Osmanlı diplomasisine ışık tutacak olan ve Os-

manlıların Prusya ile olan münasebetleri hakkında bilgi veren çalışmaları

ile dikkati çekmektedir. Kemal Beydilli’nin çalışmaları büyük ölçüde yerli

ve yabancı arşiv kaynaklarıyla beslenmiştir. Yine Osmanlı diplomasisi, ha-

riciye politikaları, elçilikler ve sefaretnâmeler ile ilgili çalışmalarda Türki-

ye’de son yıllarda büyük bir artış gözlenmiştir. Bunlar genellikle Osmanlılar

ile Avrupa ülkeleri arasında kurulu olan ilişkiler üzerinedir. A. İhsan Bağış

ve M. Alaaddin Yalçınkaya Osmanlı-İngiliz diplomatik ilişkileri hususunda-

ki çalışmalarıyla dikkati çekmekte olup özellikle XVIII. yüzyıl sonları ile

XIX. yüzyıl başlarında elçilik faaliyetlerinin yanı sıra, konunun iktisadî, ti-

carî ve kültürel boyutlarına da değinmişlerdir. Gümeç Karamuk, J.M. Stein,

H. Ahmed Schmiede ve A. İbrahim Savaş Osmanlı Avusturya-Prusya (Al-

manya) diplomatik ilişkileri üzerinde yoğunlaşmışlardır. Azmi Süslü, F.

Müge Göçek ve Faruk Bilici Osmanlı-Fransız diplomatik ilişkileri hususun-

da yoğun çalışmaları olan araştırmacılar olarak dikkati çekmektedirler. Bel-

kıs Gürsoy ve Recep Ahıshalı ise Osmanlı Elçilikleri ile Reisülküttablık hak-

kında yaptıkları çalışmalarla öne çıkmaktadırlar. Görüldüğü üzere bu gibi

araştırmacılar Osmanlı diplomasisinin karanlık kalmış birçok meselelerine

ışık tutarak yurt dışı arşiv kaynakları başta olmak üzere birçok temel kay-

nağı çalışmalarında kullanmışlardır. Yine doğrudan bu alanda olmayıp do-

laylı olarak Osmanlı diplomasisi üzerinde araştırmalar yapan bilim adam-

ları da vardır. Bunlar arasında İlber Ortaylı, Oral Sander, Yavuz Ercan, Cahit

Bilim, Abdullah Uçman, Hadiye-Hüner Tuncer, Mahmut Şakiroğlu, Müba-

hat Kütükoğlu ve Semavi Eyice gibi araştırmacıları önemli çalışmalarıyla

burada zikredebiliriz. Bu araştırmacılar genellikle Osmanlı İmparatorlu-

ğu’nun dış politikası, ticareti, sosyal ve kültürel alanları hakkında yaptıkla-

rı çalışmalarda, Osmanlı diplomasisi hakkında zaman zaman teferruatlı

bilgiler vermektedirler. Özellikle Ortaylı ve Sander Osmanlı siyasî tarihi ile

dış politikası alanında çok başarılı çalışmalar ortaya koymuşlardır. Ercan,

Uçman, Tuncer, Bilim ise Osmanlı sefaretnâmeleri hakkında denemeler

yapmışlardır. Mübahat Kütükoğlu Osmanlıların Avrupalı devletlerle olan

iktisadî ve ticarî münasebetleri üzerinde çalışmalarıyla önde gelen araştır-


macılardandır. Şakiroğlu da genelde Osmanlı-Venedik arasındaki yapılan

yazışmalar ve özellikle de ahidnâmeler üzerinde yoğunlaşmıştır. Eyice ise

elçi hanı konusundaki çalışmasıyla bir sanat tarihçisi olarak Osmanlı dip-

lomasi tarihine katkılar sağlamıştır. Bunlara ilaveten bu alanda kısmen bir

veya iki çalışma ile deneme yapan araştırmacılara da tesadüf edilmektedir.

Bunlardan bir kısmı orijinal nitelikte çalışmalar ortaya atmakla birlikte, bir

kısmı da maalesef kendilerinden önce yapılan çalışmalardan büyük ölçüde

alıntılar yapmaktadırlar. Bu çalışmalara ilaveten son yıllarda Türk araştır-

macılar tarafından Türkiye’de ve yurt dışındaki üniversitelerde yapılan yük-

sek lisans tezlerinde ve kısmen de doktora tezlerinde Osmanlı diplomasisi-

nin birçok yönü ele alınmaya başlanmış olup, her biri Osmanlı arşiv vesi-

kaları ile sefaretnâmelere dayandırılan çalışmalardır. Bunlar arasında Ali

İbrahim Savaş, Virginia Aksan, Fuat Sanaç, M. Alaaddin Yalçınkaya, Osman

Köse, W. Jobst, Bülent Arı, Adnan Budak, Fatih Bayram, Melek Öksüz, Nur-

gül Bozkurt, Erhan Afyoncu, Safinaz Birbenli, Betül Demir, Bekir Günay,

Aslı İlikmem, Uğur İyigünler, İbrahim Küreli, Süleyman Toğaç, Mehmet Ali

Demirbaş, Ayşin Şişman, Meryem Kaçan, Metin Ziya Köse, Recep Ahıshalı,

Sevgi Gül Yılmaz, Güler Bayraktar gibi araştırmacılar zikredilebilir.

Osmanlılar döneminde Osmanlı diplomasisi tarihi alanında yurt dışın-

da basılan eserler genelde Avrupalılar tarafından gerçekleştirilirken, Os-

manlı sonrası dönemde buna Amerika, Asya ve Afrika devletleri de eklen-

miştir. Zaten Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Avrupa’da artmış

olan bu alandaki çalışmalar daha da büyük gelişmeler göstermiştir. Yeni ek-

lenen ülkelerin katkısıyla da çalışmalarda hem nitelik hem de nicelik yö-

nünde artışlar gözlemlemek mümkündür. Osmanlılar zamanında genellik-

le İngiliz, Fransız, Hollandalı, Avusturyalı ve Alman ağırlıklı olan Osmanlı

diplomasi tarihi hakkındaki çalışmalar, bu dönemde İtalyan, İspanyol, Rus,

Macar, İsveçli, Amerikan, Kanadalı, İranlı, Mısırlı, Pakistanlı, Japon, Hintli,

Romen, Polonyalı, Yunan, Bulgar, Ukraynalı ve Faslı gibi birçok Doğulu ve

Batılı tarafından yapılan çalışmalarla daha da çeşitlilik kazanmıştır. Bu dö-

nemde yurt dışında Osmanlı diplomasisi alanında önemli çalışmalar Tho-

mas Naff, Norman Itzkowitz, J.C. Hurewitz, C. Findley, Stanford S. Shaw,

Bertold Spuler, Virginia Aksan, Fehmi Ismail, J.M. Stein, G. Veinstein, Rifa-

at Ali Abou El-Haj, Maria Pia Pedani-Fabris, Suzan A. Skilliter gibi birçok

araştırmacı tarafından yapılmaktadır ve doğrudan Osmanlı diplomasisi ve-

ya onunla bağlantılı olarak da Osmanlı-Avrupa arasındaki ilişkiler üzerin-

de çalışmalar ortaya konmuştur.

Norman Itzkowitz, Mehmed Ragıb Paşa ve onun devlet adamlığı hak-

kındaki çalışması ile XVIII. yüzyıl Osmanlı politik zihniyetini ve Osmanlı


gerçeklerini ortaya çıkartmaya çalışmıştır. Thomas Naff da III. Selim döne-

minde Osmanlı dış politikası ile bu dönemdeki Osmanlı diplomasisi üze-

rinde durmuş ve Osmanlıların dış politikada Avrupa ile entegrasyonu ko-

nusuna ışık tutmuştur. J.C. Hurewitz genellikle Osmanlı başta olmak üzere

bütün Orta ve Yakındoğu diplomasisi üzerinde belgelere dayalı çalışmasıy-

la öne çıkmaktadır. Bertold Spuler de Avrupalı devletlerin İstanbul’daki dip-

lomatları hakkındaki çalışmasıyla dikkati çekmektedir. C.V. Findley Osman-

lı bürokrasisi ve işleyişi ile bunlarda etkin rol alan Reisülküttab ile Hariciye

Nezareti bürokrasisi üzerinde çalışmalar yapmaktadır. Stanford S. Shaw

Osmanlı tarihi üzerindeki çalışması ile Osmanlı dış politikası ve diplomasi-

si hakkında bazı yeni görüşler ve farklı anlayışlar ortaya atması sebebiyle bu

alana önemli katkılar sağlamıştır. Ayrıca Shaw, III. Selim dönemini kapsa-

yan Between Old and New adlı çalışmasıyla diplomasi alanındaki boşlukla-

rın bir kısmını doldurmuştur. Rifaat Ali Abou El-Haj Osmanlıların Karlof-

ça’daki diplomasisi ve sonrasındaki izlediği dış politika üzerinde yaptığı ori-

jinal nitelikteki çalışmalarıyla bu alana yenilik getiren bir araştırmacıdır.

Suzan A. Skilliter İngilizlerin ilk diplomatik ve ticarî ilişkileri kurması İstan-

bul’daki ilk büyükelçilikleri ve bu büyükelçiliğin faaliyetleri üzerinde dur-

maktadır. Virginia Aksan XVIII. yüzyıl Osmanlı diplomasisi ve dış politika-

sında önemli rol oynayan Ahmed Resmî Efendi başta olmak üzere o döne-

min genel politikasını ve politikacılarını aydınlatmaya çalışmıştır. Ayrıca

İngiliz büyükelçisi Robert Liston’un İstanbul elçiliği üzerindeki çalışmasıy-

la da dikkati çekmektedir. Fehmi Ismail Bükreş Antlaşması üzerindeki çalış-

masıyla ön plana çıkmaktadır. G. Veinstein Osmanlılar ile Avrupa devletleri

arasındaki diplomatik ilişkiler üzerinde durmakta, özellikle Yirmisekiz Çe-

lebi Mehmed Efendinin Paris elçiliği hakkındaki çalışmasıyla Lâle Devri bo-

yunca Osmanlı diplomasindeki değişikliklere ışık tutmaktadır. Jan Reych-

man da Osmanlı-Polonya diplomatik ilişkileri alanında eserler vermektedir.

J.M. Stein Osmanlı-Avusturya diplomatik ilişkileri ile Osmanlı İmparatorlu-

ğu’nda yapılan ıslahatlarda Ebubekir Ratib Efendinin Viyana elçiliği sırasın-

da kaleme aldığı sefaretnâmesinin rolü hususundaki çalışmalarıyla bu ala-

na yeni katkılar sağlamıştır. Maria Pia Pedani-Fabris ise XV. ile XVIII. yüzyıl-

lar arasında Osmanlı-Venedik diplomatik ve ticarî ilişkileri üzerinde yoğun-

laşmış bir araştırmacıdır.

Osmanlı diplomasisi alanında son zamanlarda yeni yeni simaları gör-

mek mümkündür ve bu simaların çalışmaları genellikle orijinal niteliktedir

ve arşiv belgelerine dayalı çalışmaları içermektedir. H. Odaka, L. Fenyvesi,

A. Fisher, D. Kolodziejezk, R.W. Olson, S. Oreshkova, S.L. Papp, M. Molnar,

B. Simon, K. Tepply, L. Darling gibi birçok tarihçi Osmanlı diplomasi tarihi-


nin farklı yönlerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Bunlara ilaveten dolaylı

olarak Osmanlı diplomasisi ve dış politikası ile Osmanlı-Avrupa devletleri

arasındaki ilişkiler üzerinde genel veya özel mahiyette çalışma yapanlar da

vardır. Bunların başını M.S. Anderson, A.C. Wood, C. Villain-Gandossi, E.

Prokosch, F. Babinger, P. Brummet, S. Fisher, A. Gevay, W. Hale, E. Heinrich,

C.J. Heywood, I.V. Karpaev, I. Parver, K.A. Roider, A. Tietze, W. Jobst, G. Ba-

yerle, A. Bitis, G. Hazai, A.L. Horniker, W.H. Lewis, H.G. Rawlinson, I.S. Rus-

sell, A. Temimi gibi isimler çekmektedir ve bu araştırmacılar Osmanlı dış

politikası, yabancı devletlerin Osmanlılarla olan ilişkileri, Osmanlıların ya-

bancı devletlerle olan ticarî faaliyetleri başta olmak üzere konuyu genel

hatlarıyla ele alan çalışmalar yapmaktadırlar. Görüldüğü üzere yurt dışın-

da Osmanlı diplomasisi alanında araştırmalar giderek artmakta ve her ge-

çen gün daha da yükselmektedir.

III. Osmanlı Diplomasi Tarihi Hakkında Genel Bibliyografya

1. Osmanlı Diplomasisinin Yapısı ve İşleyişi

Abou El-Haj, Rifaat Ali, “Ottoman Diplomacy at Karlowitz”, JAOS, 1967, sy. 87, s. 498-

512.

Akyılmaz, Gül, “III. Selim Döneminde Osmanlı Dış Politikası ve İç Politika Üzerinde-

ki Etkileri”, Doçentlik tezi, Selçuk Üniversitesi, 1995.

Akyılmaz, Gül, “III. Selim’in Dış Politika Anlayışı ve Diplomasi Reformu Çerçevesin-

de Batılılaşma Siyaseti”, Türkler, Ankara, 2002, c. 12, s. 660-670.

Altuğ, Yımaz, “1856’dan Önce Osmanlı Devletinde Modern Devletler Hukuku Uygu-

laması”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sem-

pozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara, 1999, s. 95-104.

Creasy, Sir Edward S., History of the Ottoman Turks, London, 1878.

Findley, Carter V., Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire - The Sublime Porte

1789-1922, Princeton, 1980.

Girgin, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz, (Teşkilat ve

Protokol), Ankara, 1994.

Gönen, Yasemin Saner, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancıların Adli Ayrıcalıkları”

Doktora tezi, Marmara Üniveristesi, 1998.

Hammer, -Purgstall, Baron Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, 1-10, Mümin Çevik

ve Erol Kılıç (haz.), İstanbul, 1998.

Horniker, A.L., “Osmanlı Türk Diplomasisi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 1989, sy. 4, s.

193-211.

Hurewitz, J.C., “Ottoman Diplomacy and the European State System”, MEJ , 1961, sy.

15, s. 141-152.

Hurewitz, J.C., “The Europeanization of Ottoman Diplomacy: The Conversion from

Unilateralism to Reciprocity in the Nineteenth Century”, Belleten, 1961,

c. 25, s. 455-66.


İnalcık, Halil, “Türk Diplomasi Tarihinin Sorunları”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200

Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal

(haz.), Ankara, 1999, s. XV-XVIII.

İpşirli, Mehmet, “Osmanlı Devletinde “Eman” Sistemi”, Çağdaş Türk Diplomasisi:

200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal

(haz.), Ankara, 1999, s. 3-11

Jouannin, M. JH. MIE., Osmanlı İmparatorluğu Askerlik Sanatı, Örf ve Adetleri, çev. M.

Reşat Özmen, İstanbul, 2000.

Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara, 1947, c. V.

Koloğlu, Orhan, “Fransız Devriminin Osmanlı Diplomasisinde Yarattığı Hareketli-

lik”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempoz-

yuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara, 1999, s. 13-19

Koloğlu, Orhan, “Osmanlı Diplomasisinde Rumların Rolü ve Tanzimatla Birlikte

Fransızcanın Yaygınlaşması”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-

17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara,

1999, s. 127-135.

Kuneralp, Sinan, “The Ministry of Foreign Affairs under the Ottoman Empire and the

Turkish Republic”, The Times Survey of Foreign Ministries of the World, Za-

ra Steiner (ed.), London, 1982, s. 493-511.

Kuran, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu İlk Elçilerin Si-

yasî Faaliyetleri, Ankara, 1968.

Lalor, B. “Promation Patterns of Ottoman Bureaucratic Statesmen from the Lale

Devri until the Tanzimat”, Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 1972,

sy. 1, s. 77-92.

Lamartine, Alphonse de, Osmanlı Tarihi, çev. Serhat Bayram, İstanbul, 1991.

Margoliout, D.S., “Turkish Diplomacy in the Eighteenth Century”, Muslim World ,

1917, sy. 7, s. 36-54.

Mentzel, Peter, “The Ottoman Balkans as Frontier, Borderland and Core”, The Great

Ottoman-Turkish Civilisation, Ankara, 2000, c. 1, s.130-137.

Naff, Thomas, “Ottoman Diplomatic Relations with Europe in the Eighteenth Cen-

tury: Patterns and Trends,” Studies in Eighteenth Century Islamic History,

Thomas Naff and Roger Owen (ed.), Carbondale, 1977, s. 88-107.

Naff, Thomas, “Ottoman Diplomacy and the Great European Powers, 1789-1802”

Doktora tezi, California University, 1961.

Naff, Thomas, “Reform and the Conduct of Ottoman Diplomacy in the Reign of Se-

lim III 1789-1807”, JAOS, 1963, sy. 83, s. 295-315.

Neumann, Christoph K., “Decission Making without Decission Makers: Ottoman

Foreign Policy Circa 1780”, Deccission Making and Change in the Ottoman

Empire, Caesar E. Farah (ed.), Kirksville, 1993, s. 29-38.

Odaka, H., “Osmanlı Diplomasisinin Batılılaşması”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 1, s.

676-680.

Ortaylı, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Dışişleri Örğütü”, Tanzimat’tan Cumhuriyete

Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, 1985, s. 278-280.


Ortaylı, İlber, “Osmanlı-Habsburg İlişkileri (1740-1770) ve Osmanlı Dış İlişkilerinde

Yapısal Değişmeler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve Sosyal Deği-

şim, Makaleler 1, Ankara, 2000, s. 431-440.

Özbaran, Salih, The Ottoman Response to European Expansion, İstanbul, 1994.

Pediani-Fabris, Maria Pia, “Ottoman Diplomats in the West”, Tarih İncelemeleri Der-

gisi, 1996, sy. 11 s. 187-233.

Prokosch, E., Molla und Diplomat, Graz, 1972.

Salname-i Nezaret-i Hariciye, İstanbul, 1302.

Sander, Oral, Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir

Deneme, Ankara, 1957.

Savaş, Ali İbrahim, “Genel Hatlarıyla Osmanlı Diplomasisi”, Osmanlı, Ankara, 1999,

c. 1, s. 643-679.

Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Diplomasisinin Yapısal ve Siyasal Dönemleri Hakkında

Bir İnceleme”, Askeri Tarih Bülteni, 1996, sy. 41, s. 1-18.

Shaw, Stanford J., Between Old and New, The Ottoman Empire under Sultan Selim III

1789-1807, Cambridge, Massachusetts, 1971.

Soysal, İsmail, “Umûr-ı Hariciye Nezâretinin Kurulması (1836)”, Sultan II. Mahmud ve

Reformları Semineri 28-30 Haziran 1989 Bildirileri, İstanbul, 1990, s. 71-80.

Spuler, Bertold, “Die europaische Diplomatie in Konstantinopel bis zum Frieden

von Beograd”, Jahrbuch Kultur Geschichte Slaven, 1935, sy. 11, s. 53-115,

171-22, 313-366; Jahrbuch Geschischte Osteuropas, 1936, sy. I, s. 229-262,

383-439’da devam etmiştir.

Tuncer, Hadiye-Tuncer, Hüner, Osmanlı Diplomasisi ve sefaretnâmeler, Ankara,

1997.

Tuncer, Hüner, “Osmanlı Devleti’nde İlk Diplomasi Uygulamaları”, Tarih ve Toplum,

1984, sy. 12.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara,

1948.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara , 1943-1951, IV c..

Versan, Vakur, “Osmanlı Devletinde Tanzimattan Sonra Batı Devletler Hukukunun

Benimsenmesi“, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim

1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara, 1999, s. 105-

112.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “İstanbul as an Important Centre of European Diplo-

macy (According to British Sources During the Period, 1792-1798)”, Great

Ottoman-Turkish Civilisation, Ankara, 2000, c. I, s. 523-537.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Bir Avrupa Diplomasi Merkezi Olarak İstanbul,

1792-1798 Dönemi İngiliz Kaynaklarına Göre”, Osmanlı, Ankara 1999, c. 1,

s. 660-675

Zinkeisen, J.W., Geschichte des osmanischen Reiches in Europa, Gotha, 1859-1863,

VII c..

2. Osmanlı Dış Siyaseti ve Devletlerarası İlişkiler

Abou El-Haj, Rifaat Ali, “The Formal Closure of the Ottoman Frontier in Europe,

1699-1703”, JAOS, 1969, sy. 89, s. 467-475.


Ahmed Refik, “Türkler ve Kraliçe Elizabeth”, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmu-

ası, 1932, c. VIII, sy. 5, s. 3-30.

Aksan, Virginia H., “Locating the Ottomans Among Early Modern Empires”, 1999,

JEMH, c. 3, sy. 2, s. 103-134.

Aksan, Virginia H., “Ottoman-French Relations, 1739-1768”, Studies on Ottoman

Diplomatic History, S. Kuneralp (ed.), İstanbul, 1987, s. 41-58.

Aktepe, M. Münir, “II. Mahmud Devrinde Osmanlı İmparatorluğu ile Sardunya Kral-

lığı Münasebetlerine Dair İrade-i Seniyyeler”, Belgeler, 1987, c. XIII, sy. 16,

s. 101-112.

Aktepe, M. Münir, “II. Mahmud Devrinde Osmanlı-Sardunya Münasebetlerine Dair

Bazı Belgeler”, Belgeler, 1986, c. XI, sy. 15, s. 89-144.

Aktepe, M. Münir, “II. Mahmud Devrinde Osmanlı-Sardunya Münasebetlerine Dair

Bazı Belgeler”, Belgeler, 1988, c. XIII, sy. 17, s. 183-211.

Aktepe, M. Münir, Osmanlı-İran Münasebetleri ve Silahşör Kemani Mustafa Ağa’nın

Revan Fetihnamesi, İstanbul, 1970.

Anafarta, Nigar, Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan (Polonya) Arasındaki Münase-

betlerle İlgili Tarihi Belgeler, İstanbul, 1979.

Anderson, M.S., “Great Britain and the Russo-Turkish War of 1768-1774”, English

History Review, 1954, sy. 69, s. 39-58.

Anderson, M.S., “Great Powers and the Russian Annexation of the Crimea, 1783-4”,

Slavonic and East European Review, 1958, sy. 37, s. 15-41.

Anderson, M.S., The Eastern Question, 1774/1923, London, 1966.

Andian, Tertecel, “XV-XVI. Asırlarda Osmanlı-Romen İlişkilerine Dair Bilgiler”, Türk

Dünyası Araştırmaları, 1998, sy. 68, s. 85-91.

Andreasyon, Hrand, Osmanlı-İran-Rus İlişkilerine Ait İki Kaynak, İstanbul, trs.

Arıkan, Muzaffer, “XIV-XVI. Asırlarda Türk-İspanyol Münasebetleri”, DTCFD, 1965,

c. 23, sy. 3-4, s 239-256.

Aykun, İ., “Osmanlı-İran İlişkilerinden Diplomatik Bir Kesit”, Osmanlı, Ankara, 1999,

c. 1, s. 689-702.

Ayverdi, Samiha, Türk Rus Münasebetleri ve Muharebeleri, İstanbul, 1970.

Babinger, Franz, “Fatih Sultan Mehmet ve İtalya”, Belleten, 1953, c. XVII, sy. 65, s. 41-

82.

Babinger, Franz, “XV. Yüzyılda Osmanlı Devleti-Milan Dukalığı İlişkileri”, Belleten,

1985, c. XLIX, sy. 194, s. 373-390.

Bacque, Grammont- Yinanç, Refet, “François’in Kanuni’ye İki Mektubu”, Tarih Araş-

tırmaları Dergisi, 1982.

Bağış, Ali İhsan, “İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu’nun Toprak Bütünlüğü Politi-

kası ve Türk Diplomasisinin Çaresizliği”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıl-

lık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.),

Ankara, 1999, s. 45-54

Bağış, Ali İhsan, “Ruslar’ın Karadeniz’de Yayılması Karşısında İngiltere’nin Ticari En-

dişeleri”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1921), O. Okyar ve H.

İnalcık (der.), Ankara, 1980, s. 211-214.


Başar, Fahameddin, “Osmanlı Kaynaklarına göre Osmanlı-Bizans Münasebetleri

(1299-1451)”, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1991.

Baştav, Şerif, Osmanlı Türk-Bizans Münasebetleri, Ankara, 1989.

Bayrak, M., “Osmanlı Arşivleri Işığında Rum İsyanı Sırasında Avrupa Devletlerinin

Tutumu”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 2, s. 71-86.

Beydilli, Kemal, “Karadeniz’in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletleri ve “Mî-

rî Ticâret” Teşebbüsü”, Belleten, 1991, c. 55, s. 687-755

Beydilli, Kemal, “Osmanlı ve Avrupa Devletleri Arasında İttifâklar ve Siyâsî Ahlâk

(1790-1856), Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997,

Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara, 1999, s. 35-43.

Beydilli, Kemal, Büyük Friedrich ve Osmanlılar - XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya

Münasebetleri, İstanbul, 1985.

Bostan, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorlu-

ğu (1700-1787)”, Belleten, 1995, c. LIX, sy. 225, s. 353-394.

Brummett, P., Ottoman Sea Power and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery,

New York, 1994.

Budak, Mustafa, “Osmanlı Özbek Siyasi Münasebetleri (1510-1740)”, Yüksek Lisans

tezi, İstanbul Üniveristesi, 1987.

Burçak, Salim Rıfkı, Türk-Rus-Ingiliz Münasebetleri (1791-1941), İstanbul, 1946.

Burian, Orhan, Türk-İngiliz Münasebetlerinin İlk Yılları, Ankara, 1951.

Cassels, Lavender, The Struggle for the Ottoman Empire, 1717-1740, London, 1966.

De Groot, A.H., Ottoman Empire and the Dutch Republic, A History of the Earliest

Diplomatic Relations 1610-1630, Leiden, 1978.

Delilbaşı, Melek, “Osmanlı-Bizans İlişkileri”, Türkler, Ankara, 2002, c. 9, s. 122-132

Dennis, Alfred L.P., Eastern Problems at the Close of the Eighteenth Century, Camb-

ridge, 1901.

Dereli, Hamit, Kraliçe Elizabeth Devrinde Türkler ve İngilizler, İstanbul, 1951.

Deringil, Selim, “II. Mahmud’un Dış Siyaseti ve Osmanlı Diplomasisi”, Sultan II.

Mahmud ve Reformları Semineri 28-30 Haziran 1989 Bildirileri, İstanbul,

1990, s. 59-70.

Djuvara, G., Türkiye’nin Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (1281-1913), çev. Pulat Ta-

car, Ankara, 1999.

Erdbring, Gerard R. Bosscha, “Onyedinci Asırda Osmanlı-Hollanda Münasebetleri-

ne Bir Bakış”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 1973-1974, sy. 2-3,

s. 159-180.

Erhan, Çağrı, “Osmanlı-Amerikan İlişkilerinin Başlangıcında Temel Faktörler (1776-

1830)”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, 15-17 Ekim 1997, Sem-

pozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara, 1999, s. 21-34.

Ezgü, Fuat, “Osmanlı İmparatorluğu-Amerika Birleşik Devletleri İktisadî, Siyasî ve

Kültürel Münasebetlerinin Kuruluşu ve Gelişmesi (1795-1901)”, Doktora

tezi, İstanbul Üniversitesi.

Fenyvesi, L., Magyar-török diplomáciai kapcsolatok Mátyás király haláláig, Hadtör-

ténelmi Közlemények, 1990.


Fındık, Tahsin, “Osmanlı Belgelerinin Tanıklığı ile XVI. Yüzyılda Osmanlı-Fransız

İlişkileri”, Türkler, Ankara, 2002, c. 9, s. 467-474.

Findley, Carter V., “Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, IJMES, 1972, sy. 3,

s. 388-416.

Findley, Carter V., “The Legacy of Tradition to Reform: Origins of the Ottoman Fore-

ign Ministry”, IJMES, 1970, sy. 1,s. 334-357.

Fisher, A., A Precarious Balance: Conflict, Trade and Diplomacy on the Russian-Otto-

man Frontier, İstanbul, 1999.

Fisher, S. The Foreign Relations of Turkey, 1481-1512, Urbana, 1948.

Gallotta, Aldo, “The Turks in Italy”, VII. CIÉPO Sempozyumu Bildirileri, Peç 7-11 Ey-

lül 1986, Ankara, 1994, s. 73-79.

Garrigues Emilio – Canebate, Dias, Un desliz diplomátio. La paz Hispano-Turca: un

estudio de las relaciónes diplomáticas espanolas de 1779 a 1799, Madrid,

1962.

Gerdeşkanoğlu, Ferhad, “Osmanlı-Ukrayna Münasebetleri”, Tarih ve Medeniyet,

1995, sy. 13, s. 43-45.

Gevay, A., Urkunden und Acktenstücke zur Geschichte der Verhältnisse zwichen Ös-

terreich, Ungarn und der Pforte im XVI. und XVII. Jahrhundert (nur bis

1536), Wien, 1838 ve 1840.

Gökbilgin, Tayyib, “16. Asır Ortalarında Osmanlı Devleti’nin Tuna Havzası ve Akde-

niz Siyasetleri, Bunlar Arasındaki Alaka ve İrtibat Muhtelif Veçheleri”,

DTCFD, 1955, c. 13, sy. 4, s. 63-77.

Gökbilgin, Tayyib, “Kanûnî Sultan Süleyman’ın Macaristan ve Avrupa Siyasetinin Se-

bep ve Amilleri, Geçirdiği Safhalar”, Kanûnî Armağanı, Ankara, 1970, s. 5-39.

Gökbilgin, Tayyib, “Tarihte Türk Leh Münasebetleri”, Güneydoğu Avrupa Araştırma-

ları Dergisi, 1973-1974, sy. 2-3, s. 498-500.

Gönen, Yasemin, “The Integration of the Ottoman Empire in to the European State

System during the Reign of Sultan Selim III”, Yüksek Lisans tezi, Boğaziçi

Üniversitesi, İstanbul, 1991.

Hale, William, “Introduction: The Historical Background”, Four Centuries of Turco-

British Relations: Studies in Diplomatic, Economic and Cultural Affairs, W.

Hale-A.İ. Bağış (ed.), Walkington, Beverly, 1984, s. 1-9.

Hale, William-Bağış, Ali İhsan, (eds.), Four Centuries of Turco-British Relations. Stu-

dies in Diplomatic, Economic and Cultural Affairs, Walkington, Beverly,

1984.

Hazai, György, “XV. Yüzyıl Sonlarında Macar-Türk Diplomatik İlişkileri Üzerine”, VII.

TTK Bildirileri, 1973, s. 1931-1936.

Heinrich, Elfriede, “Die diplomatischen Beziehungen Österreichs zur Türkei (1733-

1737)”, Doktora Tezi, Wien, 1944.

Heywood, Colin J., “English Diplomatic Relations with Turkey (1689-1698)”, Four

Centuries of Turco-British Relations: Studies in Diplomatic, Economic and

Cultural Affairs, W. Hale-A.İ. Bağış (ed.), Walkington, Beverly, 1984, s. 26-39.

Huber, Alfons, Österreichs diplomatische Beziehungen zur Pforte von 1658-1664

(Archiv für österreishiscte), Wien, 1898, sy. 85.


Ismail, Fehmi, “1807’de Rusların ve İngilizlerin Osmanlılarla Yeniden Münasebet

Kurma Teşebbüsleri”, TaDe, 1976, sy. 30, s. 23-38.

Ismail, Fehmi, “The Diplomatic Relations of the Ottoman Empire and the Great Eu-

ropean Powers from 1806 to 1821”, Doktora tezi, London, 1975.

Itzkowitz, N., “Eighteenth Century Ottoman Realities”, Studia Islamica, 1962, sy. XVI,

s. 74-93.

İlgürel, Mücteba, “Osmanlı-Ukrayna Münasbetlerinin Başlaması”, Belleten, 1996, c.

LX, sy. 227, s. 155-164

İnalcık, Halil, “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Projesi, 1569”,

Belleten, 1948, c. XII, sy. 46, s. 349-402.

Karadeniz, Hasan Basri, “Osmanlı Devleti’nin Beylikleri İlhak Siyaseti ve Dulkadirli

Beyliği’nin İlhakı”, Türkler, Ankara, 2002, c. 9, s. 486-498.

Karal, Enver Ziya, “İngiltere’nin Akdeniz Hakimiyeti Hakkında Vesikalar, 1798-1805”,

TV, 1942, sy. I, s. 122-134.

Karal, Enver Ziya, Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu, 1797-1802, İstanbul,

1938.

Karpaev, I.V., “Rusya ve Türkiye: Jeopolitik Çekişmeden İşbirliğine (1833 Yılında Bo-

ğaziçi’nde Rus Keşif Gücü)”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 2, s. 63-70.

Kissling, H.J., “Sultan Bayezid II ve Françesko II Gonzaga”, Türkiyat Mecmuası, 1969,

sy. XV, s. 47-73.

Kolodziejezk, Dariusz, “1795’e kadar Osmanlı-Leh İlişkilerinin Karakteri Üzerine

Bazı Tespitler”, Türkler, Ankara, 2002, c. 9, s. 679-685.

Kolodziejezk, Dariusz, “A Historical Outline of Polish-Ottoman Political and Diplo-

matic Relations”, War and Peace. Ottoman-Polish Relations in the 15th-19th

Centuries, İstanbul, 1999, s. 21-35.

Kopraman, Kazım Yaşar, “Osmanlı-Memlûk Münâsebetleri”, Türkler, Ankara, 2002,

c. 9, s. 470-485.

Köse, Metin Ziya, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Dubrovnik Münasebetleri”, Yüksek Lisans

tezi, Marmara Üniversitesi, 1997.

Köse, Osman, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri”, Osmanlı, Ankara, 1999, c.

1, s. 536-549.

Kuran, Ercüment,Cezayir’in Fransızlar Tarafından İşgali Karşısında Osmanlı Siyase-

ti 1827-1847, İstanbul, 1957.

Kurat, Akdes Nimet, “Hoca Sadeddin Efendinin Türk-İngiliz Münasebetlerinin Tesi-

si ve Gelişmesindeki Rolü”, Mèl. Köprülü, 1953, s. 305-315.

Kurat, Akdes Nimet, “XVIII. Yızyıl Başı Avrupa Umumi Harbinde Türkiye’nin Taraf-

sızlığı”, Belleten, 1943, c. 7, sy. 26, s. 245-272.

Kurat, Akdes Nimet, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kaldığı Zamana Ait Metinler ve

Vesikalar, İstanbul, 1943.

Kurat, Akdes Nimet, Prut Seferi ve Barışı, Ankara, 1951-1953, II c..

Kurat, Akdes Nimet, Türk-İngiliz Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1553-1952). A short

Survey of Turko-British Relations, Ankara, 1952.

Kurtoğlu, Fevzi, Prut Seferi (Baltacı ve Katherina), İstanbul, 1938.

Kutluoğlu, M. Hanefi, The Egyptian Question (1831-1841), İstanbul, 1999.


Kütükoğlu, Mübahat, “XVIII. Yüzyılda İngiltere ve Fransa’nın Korsanlık Hareketleri-

nin Akdeniz Ticareti Üzerindeki Etkileri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi,

1968, sy. 12.

Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı İran Siyasî Münasebetleri, İstanbul, 1962.

Lewis, Geoffrey, “Turks and Britons over Four Hundred Years”, Four Centuries of Tur-

co-British Relations: Studies in Diplomatic, Economic and Cultural Affairs,

W. Hale-A.İ. Bağış (ed.), Beverly, 1984.

London, J., “English Help for Victims of the Turks, 1590”, Muslim World, 1966, sy. 56,

s. 199-200.

Marriot, John A. R., The Eastern Question: An Historical Study in European Diplo-

macy, Oxford, 1940.

Melikoff, Irène, “Bayezid II et Venise”, Turcica, 1969, sy. I, s. 123-149.

Meram, Ali Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkileri Tarihi, İstanbul, 1969.

Murphey, Rhodes, “The Ottoman Resurgence in the Seventeeth-Century Mediterra-

nean: The Gamble and its Results”, Mediterranean Historical Review, 1993,

c. 8, sy. 2, s. 186-200.

Musso, R., “XVI. Yüzyılda Ceneviz ve Osmanlı İmparatorluğu”, Türkler, Ankara, 2002,

c. 9, s. 608-613.

Nouzille, J., Historie de Frontieres L’Autriche et l’Empire Ottoman, Paris, 1991.

Novoseltsev, A.P., “XV. Yüzyıl ile XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Rus-Türk İlişkileri”, Türk-

Rus İlişkilerinde 500 Yıl (1491-1992), Ankara, 1999, s.73-78.

Olson, Robert W., The Siege of Mosul and Ottoman-Persian Relations 1718-1743, Blo-

omington, 1997.

Oreshkova, Svetlana, “1683-1737 Yılları Arasında Türk –Rus İlişkileri”, Türk-Rus İliş-

kilerinde 500 Yıl (1491-1992), Ankara 1999, s. 121-125.

Ortaylı, İlber, “18. Yüzyıl Türk-Rus İlişkileri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve

Sosyal Değişim, Makaleler 1, Ankara, 2000, s. 377-386.

Ortaylı, İlber, “Kırım Hanlığının Ocak 1711 Tarihli Bir Üniversali”, Osmanlı İmpara-

torluğu’nda İktisadî ve Sosyal Değişim, Makaleler 1, Ankara, 2000, s. 365-

368.

Özdemir, Mehmet, “Endülüs Müslümanlarına Osmanlı Yardımı”, Türkler, Ankara,

2002, c. 9, s. 393-408.

Papp, Sandor Laszo, “Türk Macar Diplomatik Münasebetleri: Başlangıçtan Ortaçağ

Macar Krallığı’nın Düşmesine Kadar”, Uluslararası Osmanlı Tarihi Sem-

pozyumu Bildirileri, (İzmir 8-10 Nisan 1999), İzmir, 2000, s. 91-107.

Parvev, Ivan, Habsburgs and Ottomans between Vienna and Belgrade (1683-1739),

New York, 1995.

Pedani Fabris, Maria Pia, “The Ottoman-Venetian Frontier (15th-18th Centuries)”,

The Great Ottoman-Turkish Civilisation, Ankara, 2000, c. I, s. 171-177.

Pedani Fabris, Maria Pia, “XV-XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Venedik İlişkileri” Osmanlı,

Ankara, 1999, c. 1, s. 259-265.

Perry, John R., “The Memluk Paşalık of Baghdad and Ottoman-Iranian Relations in

the Late Eighteenth Century”, Studies on Ottoman Diplomatic History I, S.

Kuneralp (ed.), İstanbul, 1987, s. 59-70.


Podea, I.I., A Contribution to the Study of Queen Elizabeth’s Eastern Policy 1590-1593,

Cluj, 1938.

Preto, Paolo, “Le relazioni dei baili veneziani a Constantinopoli”, Il Veltro 23/2-4,

1979, s. 125-131.

Preto, Paolo, Venezia e i Turchi, Firenze, 1975.

Pritsak, Omeljan, “1491-1532 Yıllarında Osmanlı-Moskova İlişkileri”, Türk-Rus İlişki-

lerinde 500 Yıl (1491-1992), Ankara, 1999, s.65-71.

Rashid, Abdur, “Ottoman-Mughul Relations During the Seventeenth Century”, VI.

TTK Kongresi Bildiriler, 1967, s. 533-545.

Rawlinson, H.G., “Early Trade Between England and the Levant”, JIH, 1922-23, sy. 2,

s. 107-116.

Reychman, Jan, “1794 Polonya İsyanı ve Türkiye”, Belleten, 1967, sy. 121, s. 85-91.

Reychman, Jan, Lehistan ile Türkiye Arasında Diplomatik Münasebetlerin 550.Yıldö-

nümü, Ankara, 1964.

Rodkey, F.S., “Views of Palmerston and Metternich on the Eastern Question, 1834”,

English Historical Review, 1930, sy. XLV, s. 627-640.

Roider, Karl A., Austria’s Eastern Question, 1700-1790, Princeton, 1982.

Roider, Karl A., The Reluctant Ally: Austria’s Policy in the Austria-Turkish War, 1737-

1739, Louisian, 1972.

Rousseau, L., Les relations diplomatiques de la France et de la Turquie au XVIIIe sièc-

le, Paris, 1908.

Salih Münir Pasha, “Louis XVI et le Sultan Selim III”, Revue d’histoire diplomatique,

1912, sy. 26, s. 516-548.

Saray, Mehmet, “Başlangıcından Petro’ya Kadar Türk-Rus Münasebetlerine Genel

Bir Bakış”, Tarih Dergisi, 1984-94, sy. 35, s. 193-222.

Sarıcaoğlu, Fikret, “1774-1789 Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Dış Politikası”, Türkler,

Ankara, 2002, c. 12, s. 545-553.

Savaş, Ali İbrahim, “İran: Batı’nın eski gözdesi”, Tarih ve Medeniyet, 1996, sy. 24, s.

12-17.

Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Devleti ile Habsburg İmparatorluğu Arasındaki Diplo-

matik İlişkiler”, Türkler, Ankara, 2002, c. 9, s. 555-566.

Savaş, Ali İbrahim, “XVIII. Asırda Osmanlı-Avusturya İlişkileri”, Askeri Tarih Bülteni,

1992, sy. 32, s. 23-54.

Schaedlinger, A.C., “Die Osmanisch-Habsburgische Diplomatie in der ersten Hälfte

des 16. Jahrhunderts”, Osmanlı Araştırmaları, 1982, sy. III, s. 181-196.

Sertçelik, Seyit, “Osmanlı-Rus İlişkileri (XVIII. Yüzyıl)”, Yüksek Lisans tezi, Ankara

Üniveristesi, 1993.

Sezer, Hamiyet, “Mora İsyanı ve Yunanistan’ın Bağımsızlığı (1821-1829)”, Osmanlı,

Ankara, 1999, c. 2, s. 87-93.



Shupp, Paul, The European Powers and the Near Eastern Question: 1806-07, New

York, 1931.


Soysal, İsmail, “Fransız Devriminin Türk Dış Politikasına Etkileri”, Tanzimat’ın 150.

Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, (Ankara: 31 Ekim-3 Kasım 1989),

Ankara, 1994, s. 183-192.

Soysal, İsmail, “Türk-Fransız Diplomasi Münasebetlerinin İlk Devresi”, Tarih Dergi-

si, 1953, sy. 5-6, s. 63-94.

Soysal, İsmail, Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802),

Ankara, 1987.

Süslü, Azmi, “Osmanlı İmparatorluğunu Paylaşma Projeleri, 1807-1812- Projets de

partage de l’empire ottoman 1807-1812”, Belleten, 1983, c. 47, sy. 187, s.

745-774, 775-804.

Süslü, Azmi, “Rapports Diplomatique Ottoman-Français, 1798-1807 - Osmanlı-

Fransız Diplomatik İlişkileri, 1789-1807”, Belleten, 1983, c. 47, s. 237-258,

259-280.

Şahin, Hasan, “Kaynarca’dan (1774) Paris Barışı’na (1856) Kadar Şark Meselesi Pers-

pektifinde Osmanlı-Rus Münasebetlerine Genel Bir Bakış”, Türkler, Anka-

ra, 2002, c. 12, s. 531-544.

Şükrü, Mehmet, “The Foreign Policy of Mahmut II and the first Mehmet Ali Crisis

1808-1833”, Doktora tezi, London School of Economics, 1989.

Tansel, Salâhaddin, “Büyük Friedrich Devrinde Osmanlı-Prusya Münasebetleri Hak-

kında”, Belleten, 1946, c. X, sy. 37, s. 133-165.

Tansel, Salâhaddin, “Osmanlı-Leh Münasebetleri 1764-1768”, DTCFD, 1946, c. 4, sy.

1, s. 69-84.

Tansel, Salâhaddin, “Osmanlı-Prusya Münasebetleri Hakkında”, Belleten, 1946, c. X,

sy. 38, s. 271-292.

Tietze, Andreas, Habsburgisch-Osmanische Beziehungen: Relations Habsburg-Otto-

manes, Wien, 26.30. September, 1983, Colloque sous le patronage du Co-

mité international des édudes pré-ottomanes et ottomanes, Herausgege-

ben von Andreas Tietze, Wien, 1985.

Tongas, G., Les Relations de la France avec l’Empire Ottoman durant la première mo-

itié du XVIIe siècle, Toulouse, 1942.

Toros, Taha, Geçmişte Türkiye Polonya İlişkileri=Turco-Polish Relations in History,

İstanbul, 1982.

Tukin, Cemal, Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Boğazlar Meselesi, İstanbul, 1947.

Tuncer, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Ankara, 1995.

Tuncer, Hüner, Metternich’in Osmanlı Politikası 1815-1848, Ankara, 1996.

Turan, Şerafettin, “Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-

1610), Belleten, 1954, c. XVIII, sy. 70, s. 273-278.

Uzunçarşılı, İsmaik Hakkı, “On Dokuzuncu Asır Başlarına Kadar Türk-İngiliz Müna-

sebetlerine Dair Vesikalar”, Belleten, 1949, c. XIII, sy. 51, s. 573-648.

Veinstein, Gilles, “La Politique Hongroise du Sultan Süleymân et d’Ibrâhîm Pacha

1534”, VII. CIÉPO Sempozyumu Bildirileri, Peç 7-11 Eylül 1986, Ankara,

1994, s. 333-380.

Votz, Gustav Berthold, “Friedrichs der Grosse und die Osmanen”, HJB, Berlin-Leip-

zig, s. 81-105.


Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Bir Avrupa Diplomasi Merkezi Olarak İstanbul,

1792-1798 Dönemi İngiliz Kaynaklarına Göre”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 1,

s. 660-675.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “III. Selim ve II. Mahmud Dönemleri Osmanlı Dış Po-

litikası”, Ankara, 2002, Türkler, c. 12, s. 620-650.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, The Eighteenth Century: A Period of Reform, Chan-

ge and Diplomacy (1703-1789)”, The Turks, Ankara, 2002, c. 4, s. 91-123.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi

(1703-1789)”, Türkler, Ankara, 2002, c. 12, s. 470-502.

Yıldız, Netice, “İngiliz Yaşamında Türk İmgesi ve Etkileri”, Türkler, Ankara, 2002, c.

11, s. 921-933.

Yurdusev, Nuri-Yurdusev Esin, “Osmanlı İmparatorluğunun Avrupa Devletler Siste-

mine Girişi ve 1856 Paris Konferansı”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık

Süreç, (15-17 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler), İ. Soysal (haz.),

Ankara, 1999, s. 137-147.

3. ReisülküttablıkAbou El-Haj, Rifaat Ali, “The Reisülküttab and Ottoman Diplomacy at Karlowitz”,

Doktora tezi, Princeton University, 1963.

Afyoncu, Erhan, “Mahmud Raif Efendi ve Ailesine Dair Kayıtlar, Vesikalar”, Türk Kül-

türü İncelemeleri Dergisi, 2000, sy. 2, s. 89-100.

Ahıshalı, Recep, Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl), İstan-

bul, 2001.

Ahıshalı, Recep, “XVI. Ve XVIII. Yüzyıllarda Reisülküttablık Müessesesi”, Yüksek li-

sans tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Ens., İstanbul,

1992.

Ahmed Resmî Efendi, Sefinetü’r-Rüesa, İstanbul 1269.

Akyılmaz, Sevgi Gül, “Reis-ül Küttab ve Osmanlı Hariciye Nezareti’nin Doğuşu”,

Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Konya, 1990.

Baysun, M. Cavid, “Reis’ül küttab Küçük Hasan Bey”, Tarih Dergisi, 1952, c. II, sy. 3-

4, s. 97-102.

Beydilli Kemal – Şahin, İlhan, Mahmûd Râif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dâir Eseri.

Türkçe Yazma Nüsha ve 1798 Tarihli Fransızca Tab’ının Tıbkıbasım, Anka-

ra 2001.

Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Osmanlı Devlet Erkanı,

İstanbul, 1975, c. V.

Ersoy, Hamit, “Reformist Tradition and the Emergence of the Ottoman Foreign Mi-

nistry”, The Great Ottoman-Turkish Civilisation, Ankara, 2000, c. I, s. 538-

544.

Findley, Carter V., “From Reis Efendi to Foreign Minister: Bureaucratic Reform and

the Creation of the Foreign Ministry”, Doktora tezi, Harvard, 1969.

Itzkowitz, Norman, “Mehmed Raghib Pasha: The Making of an Ottoman Grand Ve-

zir”, Doktora tezi, Princeton University, 1959.

İnalcık, Halil, “Reisülküttab“, İA, c. IX, s. 671-683.


Koç, Havva, “Mehmed Raşid Efendi”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklo-

pedisi, 1999, c. II., s. 176.

Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hânedanlar – Türkiye (1074-1990), Ankara, 1996, c. II, s.

1025-1056.

Sungu, İhsan, “Mahmud Raif Efendi ve Eserleri”, Hayat Mecmuasi, 1929, sy. 16, s. 9-

12.

Sungu, İhsan, “Raif Efendi, Mahmud (İngiliz Mahmud Efendi)”, Aylık Ansiklopedisi,

1948-49, sy. V, s. 1482-1484.

Terzioğlu, Arslan-Hatemi, Hüsrev, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yeni Nizamların

Cedveli. İngiltere Krallığı Nezdindeki, Osmanlı İmparatorluğu Sefareti Baş-

katibi Mahmud Raif Efendi Tarafından Tertip Edilmiştir, İstanbul 1988.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Tosyalı Ebûbekir Ratib Efendi”, Belleten, 1975, c. XXXIX,

sy. 153, s. 49-76.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Mahmud Raif Efendi (İngiliz)”, Yaşamları ve Yapıtla-

rıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, 1999, c. II., s. 72

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Türk Diplomasisinin Modernleşmesinde Reisülküt-

tab Mehmed Raşid Efendinin Rolü”, The Journal of Ottoman Studies-Os-

manlı Araştırmaları, 2001, sy. XXI, s. 109-134.

Yerlikaya, İlhan, “Osmanlı Hariciye Nezareti’nin Kurulması”, Türkler, Ankara, 2002,

c. 12, s. 678-682.

Yöntem, Ali Canib, “Rami Mehmet Efendi’nin Sulhnamesi”, IV. TTK Bildiriler, 1952,

s. 346-352.

4. Osmanlı Elçilikleri ve sefaretnâmeleri

Abdurrahman Şeref, “Manzum Bir sefaretnâme”, TOEM, 1 Nisan 1328/14 Nisan

1912, c. 13, s. 777-795.

Afyoncu, Erhan, “Necati Efendi, Tarih-i Kırım (Rusya sefaretnâmesi)”, Yüksek Lisans

tezi, Marmara Üniveristesi, Sosyal Bilimler Ens., İstanbul, 1990.

Ahmed Refik, “Bin yüz otuz birde Viyana’ya Sefir İzamı”, TOEM, 1915, c. VII, s. 211-

227.

Ahmed Refik, “On sekizinci asırda Paris’de Türkkâri Sanat”, Yeni Mecmua, sy. 54 , s.

29-31.

Ahmed Refik, Alimler ve Sanatkarlar, Vahid Çabuk (haz.), Ankara, 1980.

Aksan, Virginia H., “An Ottoman Portrait of Frederick the Great”, The Ottoman Em-

pire in the Eighteenth Century, K. Fleet (ed.), 1999, s. 203-215.

Aksan, Virginia H., Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmed Resmi Efen-

di (1700 - 1783), çev. Ö. Arıkan, İstanbul, 1997.

Aksan, Virginia, “Ahmed Resmi Efendi, 1700- 1783: The Making of an Early Ottoman

Reformer”, Doktora tezi, University of Toronto, 1991.

Aktepe, M. Münir, “Dürri Ahmet Efendi’nin İran Sefareti”, Belgelerle Türk Tarihi Der-

gisi, Ekim 1967, c. I, sy. 1, s. 56-60; Kasım 1967, sy. 2, s. 60-63; Aralık 1967,

sy. 3, s. 64-66; Ocak 1968, sy. 4, s. 60-62; Şubat 1968, sy. 5, s. 53-56; Mart

1968, sy. 6, s. 82-84.


Aktepe, M. Münir, “Mehmet Efendi’nin Lehistan Sefareti ve sefaretnâmesi”, TED,

1971, sy. II, s. 131-141.

Aktepe, M. Münir, “Vak’anüvis Raşid Mehmed Efendi’nin Eşraf Şah Nezdindeki Elçi-

liği ve Buna Tekaddüm Eden Siyasi Muhabereler”, Türkiyat Mecmuası,

1955, sy. XII, s. 155-178.

Aktepe, M. Münir, Mehmed Emnî Beyefendi (Paşa)’nin Rusya Sefareti ve sefaretnâ-

mesi, Ankara, 1974.

Altundağ, Şinasi, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Esnasında Namık Efendi’nin Yar-

dım Talep Etmek Üzere 1832 Senesinde Memuriyet-i Mahsusa İle Lond-

ra’ya Gönderilmesi”, Belleten, 1942, c. VI, sy. 23-24, s. 229-251.

Altundağ, Şinasi, “Mehmet Ali İsyanında Yardım Talebinde Bulunmak Üzere 1832

Tarihinde Nâmık Efendi’nin Hususi Elçi Olarak Londra’ya Gönderilmesi”,

Tarih Vesikaları, 1943, c. 2, sy. 12, s. 441-451; 1944, c. 3, sy. 14, s. 127-136;

1949, c 3, sy. 15, s. 200-205.

Asıltürk, Baki, “Sadık Rıfat Paşa ve İtalya Seyahatnamesi”, Hakkı Dursun Yıldız Ar-

mağanı, İstanbul, 1995, s. 319-330.

Atsız, Bedriye, Ahmed Resmi Efendi’nin Viyana ve Berlin sefaretnâmeleri, İstanbul,

1980.

Aubigny d’, “Un ambassadeur Turc à Paris sous la Régence. Ambassade de Mehmet-

Effendi en France, d’après la relation écrite lui même et des documents

ineédits”, Revue d’Histoire Diplomatique, 1889, c. III, sy. 1-2, s. 78-91 ve s.

200-235.

Aydın, Mahir, “Livadya Sefaretleri ve sefaretnâmeleri”, Belgeler, 1989-1992, c. XIV, sy.

18, s. 321-357.

Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev. Çoşkun Üçok, Ankara,

1982.

Barbier de Maynard, A.C., “Ambassade de l’historien turc Vasıf Efendi en Espagne,

1787-1788”, Journal asiatique, 1862, c. 5, sy. 19, s. 505-523.

Bareilles, Bertrand, Un turc à Paris, 1806-1811: Relation de voyage et de mission de

Mouhib Effendi, Ambassadeur extraordinaire du Sultan Selim III, Paris,

1920.

Bayraktar, Güler, “Tarihte Osmanlı-Fas İlişkileri, Seyyid İsmail Efendi’nin Sefâret

Takrîri”, Türkler, Ankara, 2002, c. 12, s. 592-597.

Bayram, Fatih, “Ebubekir Ratib Efendi as an Ottoman Envoy Knowledge between

the East and West”, Yüksek Lisans tezi, Bilkent Üniverisitesi, 2000.

Baysun, M. Cavid, “Cezayir Meselesi ve Reşid Efendi’nin Paris Elçiliği”, III. Türk Ta-

rih Kongresi, 1948, s. 375-379.

Baysun, M. Cavid, “Mustafa Reşid Efendi’nin Paris ve Londra Sefâretleri Esnâsında-

ki Siyasî Yazıları”, Tarih Vesikaları, 1941, c. I. sy. 1, s. 30-44; 1941, c. I. sy. 2,

145-155; 1941, c. I, sy. 4, s. 283-296; 1942, c. I, sy. 6, s. 430-442; 1942, c. II, sy.

7, s. 41-45; 1943, c. II, sy. 12, s. 452-461; 1944, c. III, sy.14, s. 206-221; 1945,

c. III, sy. 15, s. 36-50.

Baysun, M. Cavid, “Mustafa Reşid Efendi’nin Siyasî Yazıları”, Tarih Dergisi, 1954, c.

VI, sy. 9, s. 39-52.


Baysun, M. Cavid, “Müverrih Raşid Efendi’nin İran Elçiliğine Dair”, Türkiyat Mec-

muası, 1951, sy. IX, s. 145-150.

Baysun, M. Cavid, “Şirvani-zade Ahmed Hulusi Efendi’nin Efganistan Elçiliğine Aid

Vesikalar”, Tarih Dergisi, 1953, c. IV, sy. 7, s. 147-158.

Baysun, M. Cavid, Mustafa Reşit Paşa’nın Paris ve Londra Sefaretleri Esnasındaki Si-

yasi Yazıları, İstanbul, 1941.

Beydilli, Kemal, “Şehzade Elçisi Safiyesultanzâde İshâk Bey”, İslam Araştırmaları

Dergisi, 1999, sy. 3, s. 73-81.

Bilim, Cahit, “Ebubekir Ratib Efendi, Nemçe sefaretnâmesi”, Belleten, 1990, c. 54, sy.

209, s. 261-95.

Bilim, Cahit, “Mehmet Sadık Rıfat Paşa. İtalya Seyahatnamesi”, Anadolu Üniversite-

si Eğitim Fakültesi Dergisi, 1989, c. 2, sy. 2, s. 259-278.

Bilim, Cahit, “Mustafa Sami. Avrupa Risalesi 1268”, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fa-

kültesi Dergisi, 1989, c. 2, sy. 2, s. 275-281.

Bilim, Cahit, “Elçi, M. Seyid Abdülvahap Efendi, Yazar, Sefaret Tercümanı Bozoklu

Osman Şakir Efendi Musavver İran sefaretnâmesi”, OTAM, 2002, sy. 13,

s.261-286.

Bilim, Cahit, “Mustafa Rasih Efendi’nin Rusya sefaretnâmesi (30.1.1793-8.2.1794)”,

OTAM, 1996, sy. 7, s.15-36.

Birbenli, Safinaz, “Ahmed Resmi Efendi ve sefaretnâmeleri”, Yüksek Lisans tezi, Ga-

zi Üniversitesi, 1999.

Bolland, Willy-Bey, Eine türkische Botschaft an Friedrich den Grossen, İstanbul, 1903.

Budak, Adnan, “Mustafa Nazif Efendi’nin İran Elçiliği (1746-1747)”, Yüksek Lisans

Tezi, KTÜ Sosyal Bilimler Ens., Trabzon, 1999.

Demir, Betül, “II. Mahmud Devrinde Berlin Sefarethanesinin Yeniden Açılması ve El-

çi Olarak Atanan Kamil Efendi’nin Faaliyetleri”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul

Üniversitesi, 1999.

Demir, Remzi, Mustafa Sâmî Efendi Avrupa Risâlesi, Ankara, 1996.

Desmet-Gregoire, Helene, Büyülü Divan: XVIII. Yüzyıl Fransa’sında Türkler ve Türk

Dünyası, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul, 1991.

Dumoret, J., “Relation de l’ambasssade du Dervich Mehemmed-Efendi à Pétersbo-

urg, en 1168 de l’hégire (J.-C. 1754), extraite des Annales de l’empire otto-

man de Vassif-Efendi”, Journal Asiatique, 1826, sy. 8, s. 118-125.

Ercan, Yavuz, “Bir Türk Diplomatının Gözüyle 19. Yüzyıl Başında Üç Avrupa Kenti:

Viyana, Varşova ve Paris”, I. Uluslararası Seyahatnamelerde Türk ve Batı

İmajı Sempozyumu Belgeleri, (28.X.-1.XI.1985), Eskişehir, 1987, s. 207-219.

Ercan, Yavuz, “Mehmed Vahid Efendi’nin Fransa sefaretnâmesi”, OTAM, 1991, sy. 2,

s. 73-125.

Ercan, Yavuz, “Napoleon İstilası Sırasında Bir Türk Diplomatının Gözü ile Viyana

Şehri”, Osmanlı Araştırmaları, 1984, sy. 4, s. 261-280.

Ercilasun, Bilge, “Ahmed Resmi Efendi’nin Türk Yenileşme Tarihindeki Yeri”, Atsız Ar-

mağanı, İstanbul, 1976, s. 127-146.

Ercilasun, Bilge, “Mustafa Sami Efendi’nin Türk Yenileşme Tarihindeki Yeri”, HÜ Ede-

biyat Fakültesi Dergisi, 1983, s. 71-80.


Erdoğru, Mehmet Akif, “Kalmuk Elçileri Üzerine Osmanlı Arşiv Belgeleri”, Tarih İn-

celemeleri Dergisi, 2003, c. XVIII, sy. 1, s. 111-118.

Eyice, Semavi, “Bir Türk Elçisinin Portresi”, Belleten, 1977, c. XLI, sy. 163, s. 555-563.

Eyice, Semavi, “Elçi Hanı”, Tarih Dergisi, 1970, c. XIX, sy. 24, s. 93-131.

Eyice, Semavi, “Elçi Hanı”, TDVİA, 1995, c. 11, s. 15-18.

Fıkırkoca, C., “Bir Osmanlı Gözüyle İngiliz Siyasi Sistemine Bakış”, Tarih ve Toplum,

1984, sy. 10, s. 65-7.

Findley, Carter Vaughn, “Le Relation d’ambassade d’Ebu Bekir Ratib: découverte de

l’Autriche ou polémique sur les réformes ottomanes”, ÉTO, 1995, sy. 4, s.

25-38.

Findley, Carter Vaughn, “Ebu Bekir Ratib’s Vienna Embassy narrative: Discovering

Austria or propagandizing for reform in Istanbul”, WZKM, 1995, sy. 85, s.

41-80.

Frères, Firmin Didot, Relation de L’ambassade de Mohammed Effendi, Paris, 1841.

Galland, Julien Claude, Relation de Ambassade de Mehémet Effendi a la cour de Fran-

ce en 1721. écrite par lui-même et traduite du turc, Paris, 1757.

Gasté, Armand, “Retour à Constantinople de l’Ambassadeur Turc Méhémet Effendi:

Journal de Bord du Chevalier de Camilly, Juillet 1721-Mai 1722”, Mémories

de l’Académie Nationale des Sciences, Arts et Belles-lettres de Caen, 1902, s.

4-141.

Gerçek, Selim Nüzhet, “Der Beyan-ı Komedya, Necati Efendi sefaretnâmesinden”,

Akşam, 3 Nisan 1943.

Ghorbal, Shafik, “The Mission of Ali Effendi in Paris and of Sedki Efendi in London.

1797-1811. A Contribution to the Study of the Westernisation of the Otto-

man Institutions”, Bulletin of the Faculty of Arts, University of Cairo, 1933,

sy. 1, s. 114-129.

Giz, Hasan Adnan, “Berlin Elçisi Azmi Efendi ve Sefaret hâtıraları”, Yedigün, sy. 190,

s. 19-20.

Giz, Hasan Adnan, “Evliya Çelebi ve Avusturya İmparatoru”, Çınaraltı Mecmuası,

1944, sy. 122, s. 6-7, 12, 15; 1944, sy. 130, s. 9-10, 14.

Giz, Hasan Adnan, “Evliya Çelebi Viyana’da .. I”, Çınaraltı Mecmuası, 1944, sy. 128, s.

9-11; 1944, sy. 129, s. 6-7, 12.

Giz, Hasan Adnan, “Londra’da İlk Türk Elçisi”, Çınaraltı Mecmuası, 1943, sy. 113, s. 8-

9, 13,15.

Goupy, Victor, Tacryr ou Relation de Mohammed Efféndi, Paris, 1872.

Göçek, Fatma Müge, “Encountering the West: French Embassy of Yirmisekiz Çelebi

Mehmet Efendi 1720-1721”, IIIrd Congress on the Social and Economic His-

tory of Turkey, Princeton 1983: Proceedings, H.W. Lowry & R.S. Hattox (ed.),

İstanbul, 1990, s. 79-84

Göçek, Fatma Müge, East Encounters West, France and the Ottoman Empire in the

Eighteenth Century, New York, Oxford, 1987.

Gökbilgin, Tayyib, “Lehistan Tatarları Hakkında Bir Risale, Risale-i Tatar-ı Leh”, TED,

1970, sy. 2, s. 121-130.


Göyünç, Nejat, “XIX. Yüzyılda Tahran’daki Temsilcilerimiz ve Türk İran Münasebet-

lerine Etkileri”, Atatürk Konferansları 1971-1972, Ankara, 1975, s. 271-280.

Günay, Bekir, “Mehmet Sadık Rıfat Efendi’nin Hayatı Eserleri ve Görüşleri”, Yüksek

Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 1992.

Güngör, Selahattin, “III. Selim’in sefiri Napoleon’u görmeğe nasıl gitti”, Cumhuriyet

Gazetesi, 16 ve 17 Temmuz 1941.

Güngör, Selahattin, “İlk Londra Elçimiz Yusuf Agah Efendi İngiliz Sarayındaki Kabu-

lünü Anlatıyor”, Resimli Tarih Mecmuası, 11 Kasım 1950, s. 414-418.

Güngördü, Necdet, “Osmanlılarda İlk İkamet Elçilikleri”, Askeri Tarih Bülteni, 1987,

sy. 23, s. 35-42.

Gürsoy, Belkıs, “Bir XIX. Asır sefaretnâmesi, Avrupa Risalesi”, Türk Yurdu, 1995, c. XV,

sy. 93, s. 36-40.

Gürsoy, Belkıs-Altuniş, “Âmedi Galip Efendi’nin Fransa sefaretnâmesi”, Erdem, 1997,

c. 9, sy. 27, s. 911-941.

Gürsoy, Belkıs-Altuniş, “Moralı Esseyyid Ali Efendi’nin Fransa sefaretnâmesi”, Er-

dem, 2002, sy. 37.

Gürsoy, Belkıs-Altuniş, “sefaretnâmeler”, Türkler, Ankara, 2002, c. 12, s. 582-591.

Gürsoy, Ülkü, Sadık Rıfat Paşa ve İtalya Seyahatnamesi”, Gazi Eğitim Fakültesi Der-

gisi, 1999, s. 374-395.

Hacı Ali Ağa, Lehistan sefaretnâmesi, İstanbul, 1912.

Halil Halit, “Hatırat-ı Tarihiyye, İlk Sefaret”, Servet-i Fünun, 1313, 3 Nisan, c. 13, sy.

318, s. 85, 87-88.

Hammer, Ritter Joseph von, “An account of the Mission of YUSUF AGHA, Ambassa-

dor from Turkey to the British Court”, Transactions of the Royal Asiatic So-

ciety, 1833, sy. VII, s. 496-504.

Hammer, Ritter Joseph von, Gesandtshaftliche Berichte von seinen Gesandtschaften

in Wien im Jahre 1757 in Berlin im Jahre 1763. Aus dem türkischen Orijina-

le übersetz von einem ungenannten Mitarbeiter der ‘Allgemeinen Literatur –

Zeitung’. Berlin und Stettin, 1809.

Hayreddin Nedim, Bir Elçinin Tarihçe-i Sefareti, İstanbul, 1333.

Herbette, Maurice, Fransa’da İlk Daimî Türk Elçisi “Moralı Esseyit Ali Efendi” (1797-

1802), çev. Erol Ünyepazarcı, İstanbul, 1997.

Herbette, Maurice, Une ambassade turque sous le directoire, Paris, 1902.

Hitzel, Frédéric, “Sefâretname: Les ambassadeurs ottomans rendent compte de le-

urs séjours en Europè”, ÉTO, 1995, sy. 4, s. 41-80.

Hoci, İskender A., “Sadrazam Said Mehmed Paşa Merhumun Hacegan-ı Divan-ı Hü-

mayunda iken Istokholm’e vuku’ bulan Sefareti”, TOEM, 1911, sy. I, s. 658-

677.

Itzkowitz, Norman, Mübadele - An Ottoman-Russian Exchange of Ambassadors, Chi-

cago, 1970.

İlikmem, Aslı, “sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa”, Yüksek Lisans tezi, Dumlupınar

Üniversitesi, Kütahya, 2001.

İnal, Halimat, Les Ambassadeurs français en Turquie et les ambassadeurs turc en

France dans la seconde moitié du XVIIIe siècle, İstanbul, 1968.


İnalcık, Halil, “Yaş Muahedesinden Sonra Osmanlı - Rus Münasebetleri: Rasih Efen-

di ve Ceneral Kutuzof Elçilikleri”, AÜDTCFD, 1946, sy. IV, s. 195-203.

İpşirli, Mehmet, “Elçi”, TDVİA, 1995, c. 11, s. 3-15.

İrtem, Süleyman Kâni, “Derviş Mehmet Efendi Petersburg’da”, Akşam, 15 Haziran

1942.

İyigünler, Uğur, “Mustafa Rasih Efendi’nin Rusya Sefareti ve sefaretnâmesi”, Yüksek

Lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi, 1998.

Jobst, Wolfgang, “Gesandschaftsbericht des Zülfikâr Efendi über die Friedensver-

handlungen in Wien 1689”, Doktora tezi, Wien, 1980.

Karal, Enver Ziya, “Ebu Bekir Ratib Efendi’nin ‘Nizam-ı Cedit’ Islahatında Rolü”, V.

Türk Tarih Kongresi, (Ankara, 12-17 Nisan 1956: Kongreye sunulan tebliğ-

ler), Ankara, 1960, s. 347-355.

Karal, Enver Ziya, “Mehmet Namık Efendi’nin Hal Tercümesi 1804-1892”, Tarih Vesi-

kaları, 1942, c. II, sy. 9, s. 220-227; 1952, c. IV, sy. 7, s. 127-146.

Karal, Enver Ziya, Halet Efendi’nin Paris Büyük Elçiliği (1802-1806), İstanbul, 1940.

Karamuk, Gümeç, “Ahmed Azmi Efendis Gesandtschaftsbericht als Zeugnis de os-

manischen Machtverfalls und der beginnenden Reformära unter Selim

III”, Doktora tezi, Frankfurt, 1975.

Karamuk, Gümeç, “Hacı Zağanos’un Elçilik Raporu”, Belleten, 1992, c. 56, sy. 216,

s. 391-403.

Karpert, Petra K., “Muhibb Efendis Paris-Bericht. Die Französische Revolution aus

der Sicht eines Osmanischen Diplomaten“, ISLAM, 1978, c. 55, sy. 1, s. 93-

98.

Kodaman, Bayram, “Mustafa Reşit Efendi’nin Paris Sefirlik Esnasında Takip Ettiği

Genel Politikası”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, Bildiriler, (Anka-

ra, 13-14 Mart 1984), Ankara, 1987, s. 71-75.

Kodaman, Bayram, Les Ambassades de Moustapha Réchid Pacha à Paris, Ankara,

1991.

Kolodziejezk, Dariusz, “Ottoman Diplomats on Eighteenth-century Poland: con-

temp or discouragement”, TSAB, 1992, c.16, sy. 2, s. 202-203.

Koloğlu, Orhan, “Masonluk Karşısında İlk Doğulu Tepkisi”, Tarih ve Toplum, 1986, sy.

29, s. 64.

Köhbach, Marcus, “Die osmanische Gesandtschaft nach Spanien in den jahren

1787/8”, Das osmanische Reich und Europa 1683 bis 1789, Gernont Heiss

und Grete Klingenstein (ed.), München, 1983, s. 143-152.

Köhbach, Marcus, “Viyana Sefiri İbrahim Paşa Hakkında Anonim Rapor (1719-

1720)”, Uluslararası Seyahatnamelerde Türk ve Batı İmajı Sempozyumu,

(28.10-1.11.1985), Eskişehir, 1987, s. 133-171.

Kraelitz, Friedrich G., “Ibrahim Pascha sefaretnâmesi, Beritcht über den Zug des

Grossbotschafters nach Wien im Jahre 1719”, Sitzungsberichte der K.K. Aka-

demie, Wien, c. III, sy. 159, 1907.

Kuran, Ercüment, “Mehmed Sidki Efendi, Chargé d’affaires Ottoman á Londres”,

Etudes Turques, 1976, s. 83-88.


Kuran, Ercüment, “Mehmet Sadık Rıfat Paşa”, Tarih ve Toplum, 1989, sy. 17, s. 56-62.

Kuran, Ercüment, “Osmanlı Daimi Elçisi Ali Aziz Efendi’nin Alman Şarkiyatcısı Fri-

edrich von Diez ile Berlin’de İlmi ve Felsefi Muhaberatı, 1797”, Belleten,

1963, sy. 27, s. 45-58.

Kuran, Ercüment, “Osmanlı Devleti’nin Londra Maslahatgüzarı Mehmed Sıdkı Efen-

di, 1803-1811”, Ord.Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara,

1976, s. 39-43.

Kuran, Ercüment, “Türkiye’nin Batılılaşmasında Osmanlı Daimi Elçiliklerinin Rolü”,

VI. Türk Tarih Kongresi, (20 Ekim 1961), Ankara, 1967, s. 489-496.

Kuran, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu İlk Elçilerin Si-

yasî Faaliyetleri, Ankara, 1968.

Kuran, Ercüment, “1793-1811 Döneminde İlk Osmanlı Mukim Elçilerinin Diploma-

tik Faaliyetleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara, 15-17

Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, İ. Soysal (haz.), Ankara, 1999,

s. 55-59.

Kurdakul, Necdet, “Mehmet Sadık Rıfat Paşa”, Tarih ve Toplum, 1989, sy. 70, s. 56-61.

Küreli, İbrahim, “Abdurrahim Muhib Efendi’nin Fransa sefaretnâmesi (Küçük Sefa-

retnâme)”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 1992.

Langlès, L., Relation de Dourry Efendi et suiie de l’extrait des Voyages de Pétit de la

Croix, rédigé par lui-meme, Paris, 1810.

Mehmed Emin Nahifî, sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa, İstanbul, 1316.

Mehmed Salahaddin, Bir Türk Diplomatının Evrak-ı Siyaseti, İstanbul, 1906.

Müller-Kolshorn, Otto, Azmi Efendis Gesandschaftsreise an den preussischen Hof. Ein

Beitrag zu Geschichte der diplomatischen Beziehungen Preussens zur Ho-

hen Pforte unter Friedrich Wilhem II., Berlin, 1918.

Öksüz, Melek, “Türk-İspanyol İlişkileri Çerçevesinde Ahmed Vasıf Efendi’nin İspan-

ya Elçiliği (1787-1788)”, Yüksek Lisans Tezi, KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Trabzon, 1998.

Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılda Rusya (Almanya’da) Osmanlı Elçileri ve bu Elçilerin

Sefaretnâmelerine Göre Almanya”, I. Uluslararası Seyahatnamelerde Türk

ve Batı İmajı Sempozyumu Belgeleri, (28.X.-1.XI.1985), Eskişehir, 1987, s.

263-276.

Öztuna, Yılmaz, “İstanbul’da Bir Fransız, Paris’te Bir Türk Büyükelçisi Nointel Marki-

si ve Süleyman Ağa”, Hayat Tarih Mecmuası, Temmuz 1975, sy. 7, s. 8-13.

Pakalın, Mehmed Zeki, “Beç’te Osmanlı Sefiri”, Edebiyat-i Umumiye Mecmuası, c.

15, sy. 46, s. 325-329.

Pakalın, Mehmed Zeki, “Londra’da İlk Osmanlı Sefiri”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmu-

ası, 1917, c. 2, sy. 28, s. 36-41.

Pakalın, Mehmed Zeki, “Viyana’da Osmanlı Sefiri”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası,

sy. 77, s. 666-672.

Parmaksızoğlu, İsmet, “Bir Türk Diplomatının XVIII. Yüzyıl Sonunda Devletlerarası

İlişkilere Dair Görüşleri”, Belleten, 1983, c. 47, sy. 186, s. 527-535.

Pedani, Maria-Pia, In Nome del Gran Signore. Inviate Ottomani a Venetzia dalla ca-

duta di Constantinopoli alla guerra di Candia, Venetzia, 1994.


Provost, A., The History of A Fair Greek, who was taken out of Seraglio at Constanti-

nople, and brought to Paris by a Late Ambassador, at the Ottoman Port, in-

terspersed with suprising adventures of several other Slaves. By Abbot Pro-

vost, Almoner to His Serene Highness the Prince of Conti, London, 1741, II c.

S.İ., “Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi Paris’te”, Resimli Tarih Mecmuası, Ocak 1951,

c. 2, sy. 13, s. 336-339.

Sait, Sefirler ve Şehbenderler, Kostantiniye, 1307.

Sanaç, Fuat, “Der Gesandschaftsbericht des Mustafa Efendis über seine Gesandsc-

haftsreise nach Wien im Jahre 1730/31”, Doktora Tezi, Wien, 1992.

Sarıkoyuncu, Ali, “Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu (1793-1821)”, Türk Dün-

yası Tarih Dergisi, 1993, sy. 80, s. 34-40.

Savaş, Ali İbrahim, “Avusturya Basınında Bir Osmanlı Elçisi”, Toplumsal Tarih, 1997,

sy. 41, s. 51-55.

Savaş, Ali İbrahim, “Der Gesandtschaftsbericht des Mustafa Hattî Efendi über seine

Gesandtschaftsreise nach Wien”, Doktora tezi, Wien, 1989.

Savaş, Ali İbrahim, “Mustafa Hatti Efendi’nin Viyana Sefaret Raporu Üzerine”, Ondo-

kuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1991, sy. 6, s. 235-254.

Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Elçilerinin Sefaret Güzargâhları”, Toplumsal Tarih,

Mart 1996, sy. 27, s. 54-62.

Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Elçisi Mustafa Hattî Efendi’nin Sefâreti ile İlgili Üç Bel-

ge”, Tarih İncelemeleri Dergisi 1997, sy. XII, s. 125-134.

Savaş, Ali İbrahim, Mustafa Hattî Efendi’nin Viyana sefaretnâmesi, Ankara, 1999.

Schaedlinger, A.C., “Der diplomatische Verkehr zwischen Österreich und der Hohen

Pforte in der Regierungszeit Süleymans des Prächtigen”, Kultur des Islam,

Wien, 1980.

Schmiede, H. Ahmed, “Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına göre Giritli Ali Aziz Efen-

di’nin Berlin Sefareti”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergi-

si, 1989, sy. 4, s. 227-230.

Schmiede, H. Ahmed, Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına göre Giritli Ali Aziz Efen-

di’nin Berlin Sefareti, İstanbul, 1990.

Seeker, John, Voyage d’un Ministre Ottoman (Mehemet – Effendi), Montpellier, 1879.



Stein, J.M., “Habsburg Financial Institutions Presented as a Model for the Ottoman

Empire in the sefaretnâme of Ebu Bekir Ratib Efendi”, CIEPO Colloque,

(Wien, 26.-30. September 1983), s. 233-50.

Stein, J.M., “An Eighteenth-Century Ottoman Observers the West: Ebu Bekir Ratip

Efendi Reports on the Habsburg System of the Roads and Posts”, AO, 1985;

1987, sy. 10, s. 219-312.

Suzuki, Tadashi, “Fransa sefaretnâmesi Müellifi Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efen-

di’nin Hayatına Ait Bazı Notlar Üzerine”, XI. TTK Bildiriler, 1999, s. 1121-

1124.

Süslü, Azmi, “sefaretnâme de Seyyid Mehmed Emin Vahid Efendi”, Belleten, 1986, c.

50, s. 127-67.


Süslü, Azmi, “Un aperçu sur les ambassadeurs ottomans et leurs sefaretnâme”, TAD,

1981-1982, c. 14, sy. 25, s. 233-260.

Süslü, Azmi, “Fransa’ya Gönderilen Türk Elçileri ve Vahid Paşa”, Gazi Eğitim Fakül-

tesi Dergisi, 1990, c. 6, sy. 1, s. 129-147.

Süslü, Azmi, “Relations entre l’Empire ottoman et la France a travers l’ambassade de

Vahid Pasa- 1806-1807”, Doktora tezi, Paris, 1979.

Şakiroğlu, Mahmut, “Balyos”, TDVİA, 1992, c. 5, s. 43-47

Şehsuvaroğlu, Haluk, “Bir Türk Elçisine Göre Napoleon Bonaparte”, Cumhuriyet Ga-

zetesi, 2 Mart 1961.

Timur, Taner, “1798’den Günümüze Paris’te Osmanlı Elçilikleri”, Tarih ve Toplum,

1991, sy. 93, s. 158-161.

Toğaç, Süleyman, “Mustafa Rahmi Efendi’nin İran sefaretnâmesi”, Yüksek Lisans Te-

zi, Ankara Üniversitesi, 2000.

Tuncer, H., “Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Fransa sefaretnâmesi (1132-33

H./1720-21 M.)”, Belleten, 1987, c. 51, sy. 199, s. 131-151.

Tuncer, H., “Osmanlı Elçisi Ebubekir Ratip Efendi’nin Ozan Yönü”, Belleten, 1983, c.

47, sy. 186.

Tuncer, H., “Osmanlı Elçisi Ebubekir Ratip Efendi’nin Viyana Mektupları (1792)”,

Belleten, 1979, c. 43, sy. 169, s. 73-105.

Turan, Şerafettin, “Barak Reis’in Şehzade Cem Meselesi ile İlgili Olarak Savoi’ya

Gönderilmesi”, Belleten, 1962, c. 26, sy. 103, s. 529-555.

Uçman, Abdullah, Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi sefaretnâmesi, İstanbul, 1975.

Uçman, Abdullah, “Bir Osmanlı Elçisi Gözüyle XVIII. Yüzyılda Avrupa”, Kaynaklar,

1984, sy. 2, s. 82-87.

Uçman, Abdullah, “Nemçe Seyahatnamesi”, Tarih ve Toplum, 1989, sy. 69, s. 27-32.

Uçman, Abdullah, Ebubekir Ratib Efendi’nin Nemçe sefaretnâmesi, İstanbul, 1999.

Unat, F. Reşit, “Kapıcıbaşı Niş’li Mehmet Ağanın Moskova sefaretnâmesi”, Tarih Ve-

sikaları, 1942, c. 2, sy. 10, s. 284-299; 1942, c. 2, sy. 11, s. 352-371; 1943, c. 2,

sy. 12, s. 462-472.

Unat, F. Reşit, “Kırım Tarihi veya Necati Efendi’nin Rusya sefaretnâmesi”, Tarih Vesi-

kaları, 1944, sy. 13, s. 60-68; 1944, sy. 14, s. 137-149; 1949, sy. 15, s. 222-229.

Unat, F. Reşit, “Kırım’ın Osmanlı İdaresinden Çıktığı Günlere Ait Bir Vesika: Necati

Efendi sefaretnâme veya Sergüzeştnamesi”, Türk Tarih Kongresi, 1948, c.

III, s. 367-374.

Unat, F. Reşit, “Şehdi Osman Efendi sefaretnâmesi”, Tarih Vesikaları, 1941, c. 1, sy. 1,

s. 66-70.

Unat, F. Reşit, Kapıcıbaşı Niş’li Mehmet Ağa’nın Moskova sefaretnâmesi, İstanbul,

1943.

Unat, F. Reşit, Osmanlı Sefirleri ve sefaretnâmeleri, (Tamamlayıp yayımlayan Prof.

Dr. Bekir Sıtkı Baykal), İstanbul, 1968.

Unat, F. Reşit, Şehdi Osman Efendi sefaretnâmesi, İstanbul, 1942.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı,“Amedi Galip Efendi’nin Murahhaslığı ve Paris’ten gön-

derdiği şifreli mektuplar”, Belleten, 1937, c. I, sy. 2, s. 357-410.


Vandal, Albert, Un Ambassadeur Turc à Paris sous la Régence, Paris, trs.

Vatin, Nicolas, “A Propos de Voyage en France de Huseyn ambassadeur de Bajazet II

ouprés de Lois XI (1483)”, Osmanlı Araştırmaları, 1982, sy. 3, s. 43-54.

Veinstein, G., Le Paradis des Infidèles: Relation de Yirmisekiz Çelebi Mehmed efendi,

ambassadeur ottoman en France sous la Régence, Paris, 1981.

Votz, Gustav Berthold, “Eine türkische Gesandtschaft am Hofe Friedrichs des Gros-

sen im Winter 1763/64”, HJB, Berlin-leipzig, 1907, s. 15-54.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Osmanlı Devleti’nin Yeniden Yapılanması Çalışma-

larında İlk İkâmet Elçisinin Rolü”, Toplumsal Tarih, 1996, sy. 32, s. 45-53.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “İsmail Ferruh Efendi’nin Londra Büyükelçiliği ve Si-

yasî Faaliyetleri (1797-1800)”, Pax-Ottomanica: Essays in Memoriam of

Prof. Dr. Nejat Göyünç, K. Çiçek (ed.) Sota & Yeni Türkiye Yayınları, Haar-

lem-Ankara, 2001, s. 381-407.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Osmanlı Zihniyetideki Değişimin Göstergesi Olarak

sefaretnâmelerin Kaynak Değeri”, OTAM, 1996, sy. 7, s. 319-338.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Zülfikar Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar

Ansiklopedisi, 1999, c. II, s. 703-704.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Hacı Zağanos”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar

Ansiklopedisi, 1999, c. I, s. 504.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Mehmed Paşa (Kara)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Os-

manlılar Ansiklopedisi, 1999, c. II, s. 159.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Süleyman Ağa (Müteferrika)”, Yaşamları ve Yapıtla-

rıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, 1999, c. II, s. 560-561.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Mahmud Raif Efendi as the Chief Secretary of Yusuf

Agah Efendi, The First Permanent Ottoman-Turkish Ambassador to Lon-

don (1793-1797)”, OTAM, 1994, sy. 5, s. 385-434

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “The First Permanent Ottoman-Turkish Embassy in

Europe: The Embassy of Yusuf Agah Efendi to London (1793-1797)”, Dok-

tora tezi, Birmingham University, Birmingham, 1993.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Yusuf Agâh Efendi”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Os-

manlılar Ansiklopedisi, 1999, c. II, s. 680-681.

Yanko İskender Hoca, “Sadrazam Said Mehmed Paşa Merhumun Stockholm’a vukû’

bulan sefaretinden avdetine sadaret-i uzmaya takdim eylediği takrîr”, TO-

EM, 1337/1911, c. 11, s. 660-677.

5) Muahadeler, İttifaklar ve Kapitülasyonlar

Abou El-Haj, Rifaat Ali, “Ottoman Attitudes Towards Peace Making: Karlowitz Case”,

Islam, 1974, c. 51, sy. 1, s. 131-137.

Adair, Robert, Negotiations for the Peace of the Dardanelles, London, 1845, II c..

Angyal, David, “Le Traite de Paix de szeged avec les Turcs (1444)”, Revue de Hongrie,

1991, s. 233-268.

Arıkan, Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”,

Prof.Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 1991, s. 279-281.


Aydın, Hâkî, “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Rus Ticari İlişkileri”, Belgelerle

Türk Tarihi Dergisi, 1969, sy. 20, s. 20-39.

Bağış, Ali İhsan, “III. George Döneminde İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu’nda-

ki Ekonomi Siyaseti 1760-1816”, Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984 (400. Yıl-

dönümü), Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü

(ed.), Ankara, 1985, s. 43-52.

Bağış, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler Kapitülasyonlar-Beratlı Tüc-

carlar Avrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839), Ankara, 1983.

Bardakçı, İlhan, “Sırtımızdaki Sülük Karlofça”, Tarih ve Medeniyet, 1996, sy. 25, s. 21-

24.

Bayerle, G., “Zitvatorok’ta Uzlaşma”, Archivium Ottomanicum, 1980, sy. 6, s. 5-53.

Beydilli, Kemal, 1790 Osmanlı-Prusya İttifakı (Meydana gelişi-Tahlili-Tatbiki), İstan-

bul, 1984.

Bilici, Faruk, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Türk-Fransız İlişkileri: Gizli Harpten Ob-

jektif İttifaka”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 1, s. 480-692.

Bitis, Alexander, “1828-1829 Türk-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması”, Türkler, Ankara,

2002, c. 12, s. 703-720.

Bozkurt, Nurgül, “XVII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Avusturya Ticari Münasebetle-

ri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 1997, sy. 12, s. 183-197.

Bozkurt, Rıza, “1787-1792 Osmanlı-Avusturya ve Rus Savaşları; Ziştovi ve Yaş Antlaş-

maları ile bu Savaştan Alınan Dersler”, Askeri Tarih Bülteni, 1986, sy. 21, s.

101-120.

Bulut, Mehmet, “XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Hollandalı Tüccarların Osmanlı Bölge-

lerindeki Faaliyetleri”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 3, s. 210-220.

Bulut, Mehmet, Ottoman-Dutch Economic Relations in the Early Modern Period,

1571-1699, Verloren, 2001.

Charrière, E, Négociations de la France dans le Levant, Paris, 1848-60, LXIII c.

Çadırcı, Musa, “II. Mahmut Döneminde (1808-1839) Avrupa ve Hayriye Tüccarları”,

I. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğler,

Ankara, 1977, s. 237-241.

Davison, Roderic, “Russian Skill and Turkish Imbecility: the Treaty of Kuchuk Ka-

inardji Reconsidered”, Slavic Review, 1976, c. 35, sy. 3, s. 463-483.

Davison, Roderic, “The treaty of Kuchuk Kainardja: a Note on its Italian Text”, Inter-

national History Review, 1988, sy. 10, s. 611-620.

Deval, Le Sieur, Capitulations ou Traités Anciens et Nouveaux entre la Cour de Fran-

ce et la Porte Ottomane, Renovelles et Augmentes l’an de J.C. 1840, Paris,

1841.

Diyanet, A. Ekber, Osmanlı-İran Antlaşması (1555 Amasya Musalahası), İstanbul,

1971.

Erhan, Çağrı, “1830 Osmanlı-Amerikan Antlaşması’nın Gizli Maddesi ve Sonuçları”,

Belleten, 1988, c. 62, sy. 234, s. 457-465.

Erim, Nihat, Devletler Arası Hukuku ve Siyasî Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorlu-

ğu Antlaşmaları), Ankara, 1953.


Fodor P.- David, G., “Hungarian-Ottoman Peace Negotiations in 1512-1514”, Hunga-

rian-Ottoman Military and Diplomatic Relations in the Age of Süleyman

the Magnificent, G. David and P. Todor (ed.), Badapest, 1994, s. 18-19.

Giz, Adnan, “1718 Tarihli Türkiye-Avusturya Ticaret Antlaşması”, İstanbul Sanayi

Odası Dergisi, 1969, sy. 45, s. 22-24.

Goffman, Daniel, “The Capitulations and the Question of Authority in Levantine

Trade”, Journal of Turkish Studies, 1986, sy. 10, s. 155-161.

Goffman, Daniel, “The Ottoman Role in Patterns of Commerce in Aleppo, Chios,

Dubrovnik, and Istanbul (1600-1650”, Deccission Making and Change in

the Ottoman Empire, Caesar E. Farah (ed.), Kirksville, 1993, s. 139-148.

Gökbilgin, Tayyib, “Napoli Kralı Tarafından II. Bayezid ve Ahmed Paşa (Gedik)’ya

Gönderilen Mektupların Türkçe Suretleri ve Diğer İlgili İki Mektup”, Prilo-

si, sy. 22-23, 1972-1973; 1976, s. 33-59.

Guboğlu, Mihail, “XVI. Yüzyılın İlk Yıllarına Kadar Romen Ülkelerinin Osmanlı Yöne-

timine Ödediği Haraç”, İstanbul Üniveristesi İktisat Fakültesi Dergisi, 1985,

c. 41, sy. 1-4, s. 139-143.

Gürsel, Seyfettin, “1838 Ticaret Antlaşması Üzerine”, Yapıt, 1985, sy. 10, s. 27-36.

Hurewitz, J.C., Diplomacy in the Near and Middle East; a documentary record, (1535-

1914), Princeton, 1956, II c..

Ismail, Fehmi, “Bükreş Andlaşmasının Müzakeresi 1811-1812”, Belleten, 1982, c.

XLVI, sy. 169, s. 73-120.

Ismail, Fehmi, “The Making of the Treaty of Bucharest, 1811-1812”, Middle East Stu-

dies, 1979, c. 15, sy. 2.

İnalcık, Halil, “A Case Study in Renaissance Diplomacy: The Agreement between In-

nocent VIII and Bayezid II on Djem Sultan”, International Journal of Tur-

kish Studies, 1979-1980, c. I, sy. 3, s. 209-230.

İzgüer, Ahmet Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu Tarafından Avusturya’ya Verilen Ticari

İmtiyazlara Dair”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1989, sy. 59, s. 75-86.

Kampman, A.A., “XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğunda Hollandalı-

lar”, Belleten, 1959, c. 23, sy. 90, s. 513-523.

Kılıç, Remzi, XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul,

2001.

Kireev, Nikolay G., “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Karadeniz’de Rus-Türk Ticaret İlişkile-

rinin Kurulması”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl (1491-1992), Ankara, 1999,

s.115-120.

Koloğlu, Orhan, “1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması ve Mısır Tehdidi”, Tarih ve

Toplum, 1988, c. 10, sy. 60, s. 26-37.

Kosary, Domonkos, Magyar külpolitika Mohacs elött, Budapest, 1978.

Köse, Osman, “1774 Küçük Kaynarca Antlaşması (oluşumu, tahlili, tatbiki)”, Dokto-

ra tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 1997.

Kramers, J.H., “The Netherlands and Turkey in the Golden Age”, Analecta orientalia,

1954, sy. I, s. 113-129.

Kurdakul, Necdet, Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonları, İs-

tanbul, 1981.


Kütükoğlu, Mübahat, “XVIII. Yüzyılda İngiltere ve Fransa’nın Korsanlık Hareketleri-

nin Akdeniz Ticareti Üzerindeki Etkileri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi,

1968, sy. 12.

Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlı-İngiliz İktisadî Münasebetleri, (1580-1839), Ankara,

1974, c. I.

Macar İskender-Ali Reşat, Kapitülasyonlar, Târîhi, Menşei, Usûlleri, İstanbul, 1330.

Mahmoud Essad, Du Régime des Capitulations Ottomanes, İstanbul, 1961.

Mahmud Mesud Paşa, Mecmu’a-ı Mu’âhedât, İstanbul, 1294.

Mantran, Robert, “XVI ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu ve Asya Ticareti”,

Belleten, 1987, c. 51, s. 1429-1443.

Mantran, Robert, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Akdenizde Ticaret, Deniz

Korsanlığı ve Gemiler Kafileleri”, Belleten, 1988, c. 52, s. 690-707.

Mantran, Robert, “Foreign Merchants and Minorities in Istanbul during the Sixteenth

and Seventeenth Centuries”, Christians and Jews in the Ottoman Empire I,

(ed.) Benjamin Braude and Bernard Lewis, New York, 1982, s. 127-137.

Martens, G. Fréd de, Recueil de Traités d’Alliance, de Paix, de Tréve, de Neutralité etc.

... des Puissances et Etats de l’Europe, Göttingue, 1817.

Masson, Paul, Histoire du commerce français dans le Levant au XVIIe siècle, Paris,

1896.

Masters, Bruce, “The Treaties of Erzurum (1823 and 1848), and the Changing Status

of Iranians in the Ottoman Empire”, Iranian Studies, 1991, c. 24, sy. 1-4, s.

3-15.

Mènage, Victor L., “The English Capitulations of 1580: a review article”, IJMES, 1980,

sy. 12, s. 373-383.

Mènage, Victor L., “Three Ottoman Treaties on Europe”, Iran and Islam, in Memory

of the Late Vladimir Minorsky, C.E. Bosworth (ed.), Edinburgh, 1971, s. 421-

433.

Meray, Seha, “Bazı Türk Andlaşmalarına Göre Korsanlık ve Deniz Haydutluğunun

Yasaklanması”, AÜSBF Dergisi, 1964, sy. 16.

Mert, Hamdi, “Osmanlı İmparatorluğu Tarafından Avusturya’ya Verilen Ticari İmti-

yazlara Dair”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 1989, sy. 59, s. 72-87.

Molnar, Monica, “Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı-Habsburg Sınırı 1688-

1701”, Osmanlı, Ankara, 1999, c. 1, s. 472-479.

Mouravieff, Boris, L’Alliance Russo-Turque au Milieu des Guerres Napoliennes, Neuc-

hatel, 1957.

Naff, Thomas, “The Triple Alliance of 1799: prelude to an era of change in the Otto-

man Empire”, Proc 26th Int. Cong. Or. 1964, 1970, c. IV, s. 301-306.

Nebioğlu, Osman, Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar, Ankara, 1986.

Nekrasov, M., “XVI. Yüzyılda Rus-Osmanlı Ekonomik İlişkileri”, Türk-Rus İlişkilerin-

de 500 Yıl (1491-1992), Ankara, 1999, s. 91-96.

Noradounghian, Gabriel, Recueil d’actes internationaux del’empire ottoman, - Tra-

ités, Conventions, Arrangements, Déclarations, Protocoles, Procés-Verbaux,

Firmans, Bérats, Lettres Patentes et Autres Documentes Relatifs au Droit

Public Extérieur de la Turquie, Paris, 1897-1903, III c.


Nottebohm, Wilhelm, “Die preussisch-turkische Defensivallianz 1763/65. Ein Beit-

rag zu Friedrichs des Grossen orientalischer Politik”, FFWG, Berlin, 1881, s.

132-157.

O’brien, C.B., “Russia and Turkey: 1677-1681: The Treaty of Bakhchisaray”, Russian

review, 1953, sy. XI, s. 259-268.

Olson, Robert, “The Ottoman-French Treaty of 1740: a year to be remembered”,

TSAB, 1991, c. 15, sy. 2, s. 347-355.

Ortaylı, İlber, “1727 Osmanlı Avusturya Seyr-ü Sefain Sözleşmesi”, AÜSBFD, 1973, sy.

28, s. 97-110.

Paetz, Rudolf, Die Beziehungen Friedrichs des Grossen zur Türkei vom Hubertusbur-

ger Frieden bis zum Frieden von Kütschük-Kainardsche, 1763-1774, Ham-

burg, 1929.

Pamuk, Şevket, “150. Yılında Balta Limanı Ticaret Antlaşması”, Tarih ve Toplum,

1988, c. X, sy. 60, s. 38-41.

Pamuk, Şevket, Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri 1580-1838, İstanbul, 1988.

Panaite, Viorel, “The Status of the “Kharâj-Güzarlar”. A Case Study: Wallachians,

Moldavians and Transylvanians in the 15th to 17th Centuries”, The Great Ot-

toman-Turkish Civilisation, Ankara, 2000, c. I, s. 227-238.

Panzac, Daniel, “XVII(I). Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Deniz Ticareti”, çev. S.

Yılmaz, Tarih İncelemeleri Dergisi, 1990, sy. 5, 179-192.

Pediani Fabris, Maria Pia, La dimora della pace. Considerazioni sulle capitolazioni

tra i paesi islamici e l’Europa, Venice, 1996.

Peker, Kemal, Kraliçe Elizabeth I. ve II.: XVI Yüzyıldan Beri İngiltere ile Akdolunanan

Ticaret Muahadeleri ve Bu Memlekete Fındık İhracatımız, İstanbul, 1961.

Peysonnel, M. D., Traité sur le commerce de la Mer Noire, Paris, 1787, II c.

Reşat Ekrem, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülâsyonlar 1300-1920 ve Lozan Muahe-

desi 24 Temmuz 1923, İstanbul, 1934.

Scott, H.H., “Frederick II, the Ottoman Empire and the Origins of Russo-Prussian Al-

liance of April 1764”, ESR, Bailrigg-Lancaster, 1977, sy. VII, s. 153-175.

Skilliter, Suzan A., “The Hispano-Ottoman Armistice of 1581”, Iran and Islam, C.E.

Bosworth (ed.), Edinburgh, 1971, s. 491-515.

Slot, B.J., “Osmanlılar ve Hollandalılar Arasındaki Ticari İlişkiler”, ed J. Lutz, Osman-

lılar ve Hollandalılar Arasındaki 400 Yıllık İlişkiler, İstanbul, 1990, s. 17-22.

Sousa, N., The Capitulary Regime of Turkey: Its History, Origin and Nature, Baltimo-

re, 1933.

Spremiç, Momcilo, “XV. Yüzyılda Venedik Cumhuriyeti’nin Şarkta Ödediği Haraçlar”,

Belleten, 1983, c. XLVII, sy. 185, s. 363-390.

Şakiroğlu, Mahmut, “1503 Tarihli Osmanlı-Venedik Andlaşmasının Asli Metni”, VII.

TTK Bildirileri, Ankara, 1983, s. 1559-1569.

Şakiroğlu, Mahmut, “1521 Tarihli Osmanlı-Venedik Anlaşmasının Aslî Metni”, TED,

1982, sy. 12, s. 387-403.

Şakiroğlu, Mahmut, “Venedik’teki Türk Ticaret Merkezi Hakkında Yeni Bilgiler ve Bu-

nun Ticaret Tarihimizdeki Yeri”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiri-

leri, İstanbul, 1986, s. 615-620.


Şapolyo, Enver Behnan, “Osmanlı İmparatorlu’nda Dış Ticaret ve Ecnebilere Verilen

İmtiyazlar”, Çınaraltı Mecmuası, 1942, sy. 53, s. 10-11.

Tan, Turgut, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancılara Verilmiş Kamu Hizmeti İmti-

yazları”, AÜSBFD, 1968, c. 22, sy. 2, s. 285-326.

Testa, Ignace Baron de, Recueil des Traités de la Porte Ottomane avec les puissances

étrangères depuis le premier Traité conclu, en 1536, Suléyman I et François I

jusqu’à nos jours, Paris, 1864-1868, III c.

Treaties, etc. between Turkey and Foreign Powers, 1535-1855, L. Hertslet (ed.), Lon-

don, 1855.

Tucker, Ernest, “The Peace Negotiations of 1736: a Conceptual Turning Point in Ot-

toman-Persian Relations”, The Turkish Studies Association Bulletin, 1996, c.

20, sy. 1, s. 16-37.

Tukin, Cemal, “1798-1833 Osmanlı-Rus Andlaşmaları Arasında Benzerlik”, Atatürk

Konferansları, (1964-1968), Ankara, 1970, s. 89-101.

Tuncer, Hadiye, “18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu ve Meksika Arasında-

ki Ticari ve Diplomatik İlişkiler”, X. TTK Bildiriler, 1993, s. 1531-1537.

Turan, Şerafettin, “1829 Edirne Andlaşması”, DTCFD, 1951, c. 22, sy. 3-4, s. 111-151.

Turan, Şerafettin, “Venedik’te Türk Ticaret Merkezi”, Belleten, 1965, c. 32, sy. 126, s.

247-283.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Otranto’nun Zaptından Sonra Napoli Kralı İle Dostluk

Görüşmeleri”, Belleten, 1961, c. XXV, sy. 100, s. 595-608.

Ülker, Necmi, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir’deki İngiliz Tüccarına Dair Tica-

ri Problemlerle İlgili Belgeler”, Belgeler, 1989-92, sy. 14, s. 261-321.

Ülker, Necmi, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir’deki İngiliz Tüccarına Dair Tica-

ri Problemlerle İlgili Belgeler”, XI. TTK Bildiriler, 1994, s. 1701-1706.

Ünal, Sevim, “1830-1840 Yılları Arasında Türk-İngiliz Ekonomik İlişkileri1”, VIII. TTK

Bildiriler, 1981, s. 1367-1377.

Vaughan, D.M., Europe and the Turk: A Pattern of Alliances, 1350-1700, Liverpool,

1954.

Vittorio, Antonio di, Il Commercio Tra Levante Ottomane e Napoli Nel Secolo XVIII,

Napoli, 1979.

6. Name-i hümayunlar, Ahidnameler ve Teşrifatlar

Aktepe, M. Münir, Nadir Şah’ın Osmanlı Padişahı I. Mahmud’a Gönderdiği Taht-ı

Tavus Hakkında, İstanbul trs.

Arı, Bülent, “Conflicts Between the Dutch Merchants and the Ottoman Local Autho-

rities According to “Felemenk Ahidnâme Defteri” Dated 1091/1680”, Dok-

tora tezi, Bilkent University, 1996.

Ateş, Ahmed, “İstanbul’un Fethine Dair Fatih Sultan Mehmet Tarafından Gönderi-

len Mektuplar ve Bunlara Gelen Cevaplar”, Tarih Dergisi, 1953, c. IV, sy. 7,

s. 11-51.

Aybet, Gülgün İçel, “Avrupalı Seyyahların Gözlemlerinden İstanbul’da Bayramlar ve

Törenler”, İstanbul, 1996, sy. 16, s. 29-33.


Bayerle, G., Ottoman Diplomacy in Hungary. Letters from the Pashas of Buda 1590-

1593, Bloomington, 1972.

Bayur, Hikmet, “Mayser Sultanı Tipu ile Osmanlı Padişahlarından I. Abdülhamid ve

III. Selim arasında Mektuplaşma”, Belleten, 1948, c. XII, sy. 47, s 617-654.

Bayur, Hikmet, “Nadir Şah Afşar’la I. Sultan Mahmud Arasında Hindistan Seferi Hak-

kında Teati Edilen Mektuplar”, IV. Türk Tarih Kongresi, 1952 , s. 325-335.

Bayur, Hikmet, “Osmanlı Padişahı II. Süleyman’ın Gurkanlı Padişahı I. Âlemgîr (Ev-

rengzib)’e Mektubu”, Belleten, 1950, c. XIV, sy. 54, s. 269-287.

Berthier, Annie, “Kanuni Süleyman’ın I. François’ya Mektubu”, Toplumsal Tarih,

1995, c. III, sy. 17, s. 43-44.

Biegman, N.H., The Turco-Ragusan Relationship. According to the Firmans of Murad

III (1575-1595) extant in the State Archives of Dubrovnik, The Hague, Paris,

1967.

Boogert, Maurits H. Van den, “Redress for Ottoman victims of European Private-

ering, A Case agains the Dutch in the Divan-ı Hümayun (1708-1715)”, Tur-

cica, 2001, sy. 33, s. 91-118.

Bozkurt, Nurgül, “1699-1736 tarihli ecnebi defterine göre 18. yüzyılın ilk yarısında

Osmanlı-Avusturya Münasebetleri”, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs

Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1994.

Burian, Orhan, “Kraliçe Elizabeth’den Üçüncü Sultan Murad’a Gelen Hediyenin Hi-

kâyesi”, DTCFD, 1951, c. IX, sy. 1-2, s. 19-41.

Decei, A., “Tratual de pace-sulhname-încheiat între sultanul Mehmed al II-lea şi

Ştefan cel Mare la 1479”, Revista Istorica Româna, 1945, sy. XV, s. 465-494.

Delilbaşı, Melek, “Ortaçağ’da Türk Hükümdarları Tarafından Batılılara Ahidname-

lerle Verilen İmtiyazlara Genel Bir Bakış”, Belleten, 1985, c. XLVII, sy. 185, s.

95-104.

Englih, Peter, “III. Mehmede Kralları Kıskandıracak Hediye”, Tarih ve Medeniyet,

1996, sy. 24, s. 18-21.

Erdoğru, Mehmet Akif, “Fransa Kralı XIII. Louis’den Osmanlı Sultanı IV. Murad’a Bir

Mektub”, Tarih ve Toplum, 1993, c. XIX, sy. 111, s. 46-47.

G. Aristarchi Bey, Législation Ottomane, İstanbul, 1873-1887, IV c.

Gökbilgin, Tayyib, “Korvin Mathias (Mátyás)ın Bayezid II.e mektupları tercümeleri

ve 1503 (909) Osmanlı-Macar Muahedesinin Türkçe Metni”, Belleten, 1958,

c. XXII, sy. 87, s. 369-390.

Gökbilgin, Tayyib, “La Structure des Relations Turco-Roumaines et des Raisons de

Certains Hüküms, Fermans, Berats et des Ordres des Sultans Adressès aux

Princes de la Moldavie et de la Valachie aux XVIe et XVIIe Siecles”, Belleten,

1978, c. XLII, sy. 168, s. 761-773.

Gökbilgin, Tayyib, “Venedik Devlet Arşivindeki Türkçe Belgeler Kolleksiyonu ve Bi-

zimle İlgili Diğer Belgeler”, Belgeler, 1968-1971, c. 9, sy. 12.

Gökbilgin, Tayyib, “Venedik Doju ve Leh Kralına verilen bir kısım ahitnamelerin şe-

kil ve muhteva bakımından taşıdıkları önem ve tarihi gerçekler”, Türk Tari-

hi Kongresi,(Ankara, 25-29 Eylül 1970), 1973, s. 473-483.


Guboğlu, Mihail, “Osmanlı Padişahları Tarafından Transilvanya’da Verilen Ahidna-

meler, Kapitülasyonlar (1541-1690)”, X. Türk Tarih Kongresi, (Ankara, 22-26

Eylül 1986), Ankara, 1993, s. 1725-1734.

Hazai, György, A Topkapu Szeráj Múzeum Levélttárának Magyar Vonatkozású török

iratai, Levéltári Közlemények, 1955.

İnalcık, Halil, “Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığının Osmanlı Tâbiliğine Girmesi ve

Ahdnâme Meselesi”, Belleten, 1944, c. VIII, sy. 30, s. 185-229.

Kaçan, Meryem, “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Venedik Ahidnameleri”, Yüksek

Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul,

1995.

Karal, Enver Ziya, Selim III in Hat-tı Hümayunları-Nizam-ı Cedit-1789-1807, Anka-

ra, 1988.

Kolodziejezk, Dariusz, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century): An

Annotated Edition of ‘Ahdnames and other Documents, Leiden, 2000.

Kurtoğlu, Fevzi, “İlk Kırım Hanlarının Mektupları”, Belleten, 1937, c. I, sy. 3-4, s. 641-

655.

Kurtoğlu, Fevzi, “Son Altun Ordu Hükümdarının Osmanlı Hükümdarı Mehmet II.’de

Bir Mektubu”, Belleten, 1938, c. II, sy. 5-6, s. 247-250.

Kütükoğlu, Bekir, “Şah Tahmasb’ın III. Murad’a Cülus Tebriki”, Tarih Dergisi, sy. 15,

s. 1-24.

Kütükoğlu, Mübahat S., “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Fevkalade Elçilerin

Ağırlanması”, TKA, 1989, c. 27, sy. 1-2, s. 199-232.

Kütükoğlu, Mübahat, “Ahidname”, TDVİA, c. I, s. 536-540.

Mélikoff, Irene, “Bayezid II et Venise: Cinq Lettres Impériales (name-i Hümayun)

provenant de l’Archivio di Stato di Venezia”, Turcica, 1969, sy. I, s. 123-149.

Molnar, Monica, “Venedik Kaynaklarında Karlofça Atlaşması: Diplomasi ve Tören”,

Türkler, Ankara, 2002, c. 9, s. 783-791.

Orgun, Zarif, “Osmanlı İmparatorluğunda Name ve Hediye Getiren Elçilere Yapılan

Merasîm”, Tarih Vesikaları, 1942, sy. VI, s. 407-413.

Orgun, Zarif, “Şehzade Ahmed’in Yayalara Verdiği Ahidname”, Tarih Vesikaları, 1942,

c. II, sy. 9, s. 166-167.

Öz, Tahsin, “Fransa Kralı Louis XVI’nın Selim III’e Namesi”, Tarih Vesikaları, 1941, c.

1, sy. 3, s. 198-202.

Papp, Sándor, “Eflak ve Boğdan Voyvodalarının Ahidnâmeleri Üzerine Bir İnceleme:

Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuzeybatı Hududundaki Hıristiyan Vassal Ül-

keleri”, Türkler, Ankara, 2002, c. 10, s. 744-753.

Perot, Jacques-Hitzel, Frèdèric-Anhegger, Robert, Hatice Sultan ile Melling Kalfa:

Mektuplar, çev. Ela Güntekin, İstanbul, 2001.

Prokosch, Erich, Molla und Diplomat (MuD), Graz, 1972.

Savaş, Ali İbrahim, “Âsitâne-i Sa’âdet’e Gelen Yabancı Elçilerin Resm-i Kabul Proto-

kolleri”, Askeri Tarih Bülteni, 1996, sy. 40, s. 11-16.

Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Diplomasisinde ‘El-kadimu yüzâru’ Kaidesi”, Tarih

Enstitüsü Dergisi, 1996, sy. 15, s. 431-456.


Savaş, Ali İbrahim, “Osmanlı Elçilerinin Resmi Kabul Protokolleri”, Tarih İncelemele-ri Dergisi, 1996, sy. XI, s. 111-124.

Savaş, Ali İbrahim, “Takrîr-i Ahmed Merâmî Efendi (Azak Muhaddidi Ahmed Merâ-mî Efendi’nin 1740/1741 Sınır Tespit çalışmaları Hakkındaki Raporu)”, Bel-geler, 1994-1995, c. XVI, sy. 20, s. 151-173.

Savaş, Ali İbrahim, Ebû Sehl Nu’mân Efendi Tedbîrât-ı Pesendîde (Beğenilmiş Tedbir-ler), Ankara, 1999.

Schaedlinger, Anton C., Die Schreiben Süleymans des Prächtigen an Karl V., Ferdi-nand I. und Maximilien II., Wien, 1983, II c..

Skilliter, Suzan A., “The Letter of the Venetian ‘Sultana’ Nur Banu and Her Kira to Ve-nice”, Studia turcologica memoriae Alexii Bombaci dicata, (a cura di AldoGallata e Ugo Marazzi), Napoli, 1982, s. 515-536.

Skilliter, Suzan A., “Three letters from the Ottoman “Sultana” Safiye to Queen Eliza-beth I”, Documents from Islamic Chanceries, First Series, S. Miklos Stern(ed.), 1965, s. 115-157.

Şah, Rızaulhak, “Açi Padişahu Sultan Alaeddin’in Kanuni Sultan Süleyman’a Mektu-bu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1970, c. V, sy. 8-9, s. 373-411.

Şahin, İlhan-Emecen, Feridun, II. Bâyezid dönemine ait 906/1501 tarihli Ahkâm Def-teri, Osmanlılarda Divân-Bürokrasi-Ahkâm, İstanbul, 1994.

Şahin, İlhan, “Ahidname”, TDVİA, 1988, s. 536-540.

Şakiroğlu, Mahmut, “Fatih Sultan Mehmed’in Galatlara Verdiği Fermanın TürkçeMetinleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1982, c. XIV, sy. 25, s. 211-225.

Şakiroğlu, Mahmut, “II. Selim’in Venedik Cumhuriyetine Verdiği 1567 ve 1573 Tarih-li Ahidnâmeler”, Erdem, 1986, c. II, sy. 5, s. 527-533.

Şimşirgil, Ahmet, “XVI. Yüzyılda Amasya Şehri Osmanlı Elçilerinin Resmi Kabul Pro-tokolleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 1996, sy. 11, s. 111-125.

Şişman, Ayşin, “1702-1708 tarihleri arasında Türk-Fransız ilişkilerinde konsolos arz-ları ve buna ait hükümler”, Yüksek Lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, SosyalBilimler Enstitüsü, Balıkesir, 1995.

Theunissen, H.P.A., “Ottoman-Venetian Diplomatics: the ‘ahd-names. The Histori-cal Background and the Development of a Category of Political-Commer-cial Instruments together with an Annotated Edition of Relevant Docu-ments”, Doktora tezi, Utrecht, 1991.

Tiz, Sırrı, “Huzurda Dayak Yiyen Fransız ve Rus Sefirleri”, Resimli Tarih Mecmuası,1952, c. III, sy. 27, s. 1334-1337.

Turan, Şerafettin, “Osmanlı İmparatorluğu ile İki Sicilya Krallığı Arasındaki Ticaretleilgili Gümrük Tarife Defterleri”, Belgeler, 1969, c. IV, sy. 7-8, s. 79-167.

Uğur, Ahmet, “Yavuz Sultan Selim’e Horasan’dan Gönderilen Çağatay Türkçesi ileNazım Halinde Bir Arz-ı Hal”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 1990, c. 4, sy. 39,s. 3-5.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Selim III’un Veliaht iken Fransa Kralı Lüi XVI ile Muhabe-releri”, Belleten, 1938, c. II, s. 191-246.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “III. Selim Sultan Zamanıında Yazılmış Dış Ruznamesin-den 1206/1791 ve 1207/1792 Senelerine Ait Vekâyi” Belleten, 1973, sy. 148,s. 607-662.


Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “İran Şahına İltica Etmiş Olan Şehzade Bayezid’in Teslimi

İçin Sultan Süleyman ve Oğlu Selim tarafından Şaha Gönderilen Altınlar ve

Kıymetli Hediyeler”, Belleten, 1960, c. XXIV, sy. 93, s. 103-110.

Vandal, A., “Molière et le cérémonial turc à la cour de Louis XIV”, Revue d’Histoire

Diplomatique, 1888, s. 367-385.

Zirogeviç, Olga, “Yabancı Elçilerin Osmanlı Memleketlerindeki Seyahatları ve Huzu-

ra Kabülleri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 1968, sy. 4, s. 45-49.

7) Tercümanlar (Dragoman), Casuslar ve Diğerleri

Angegger, Robert, “Martoloslar Hakkında”, TM, 1944, c. VII-VIII, sy. 1, s. 282-300.

Ataman, Bekir Kemal, “Osmanlı İmparatorluğunda Martolos Teşkilatı”, TDAD, 1989,

sy. 63, s. 185-191.

Basso, Enrico, “İstanbul’un Fethini Müteakip İstanbul’daki Hristiyan Casuslarının

Raporları” Osmanlı, Ankara, 1999, c. 1, s. 247-252.

Bianchi, T.X., “Notice historique sur (Pierrre-Jean-Marie) Ruffin, (Premier dragoman

du consulat de Salonique)”, Journal Asiatique, 1825, sy. 6, s. 283-297; 1825,

sy. 7, s. 80-104.

Biegman, N.H., “Ragusan Spying for the Ottoman Empire. Some 16th Century Docu-

ments from the State Archive at Dubrovnik”, Belleten, 1963, c. XXVII, sy.

106, s. 237-255.

Bilim, Cahit, “Tercüme Odası”, OTAM, 1990, sy. 1, s. 29-43.

Blancard, Th., Les Mavroyéni, Paris, 1909, II c.

Cunningham, Alan, “Dragomania: Dragomans of the British Embassy in Turkey”, St.

ANTONY’S Papers, 1961, sy. 11, s. 81-100.

Çiçek, Kemal, “Osmanlı Devletinde Yabancı Konsolosluk Tercümanları”, Tarih ve

Toplum, 1996, sy. 146, s. 17-23.

Deci, Aurel, “Fenerliler”, İA, c. 4, s. 547-550.

Dehérain, H., “Jeunes de langues et interprèters français en Orient au XVIIIe siècle”,

(Extr. Du Bulletin de la Societe d’Alger et de l’Afrique du Nord), Cezayir, 1922.

Dehérain, H., “Les Jeunes de Langues à Constantinople sous le premier Empire”, Re-

vue de l’Histoire des Colonies Française, 1928, sy. XVI.

Emiroğlu, İbrahim, Tercümanlar, Voyvodalar ve Azınlıklar, Aymar, İzmir, 1996.

Ercan, Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar, Ankara, 1986.

Gottwald, Joseph, “Phanariotische Studien”, Vierteljahrsche für Südosteuropa, 1941,

sy. V, s. 1-58.

Halaçoğlu, Yusuf, “Osmanlı İmparatorluğunda Menzil Teşkilatı Hakkında Bazı Müla-

hazalar”, Osmanlı Araştırmaları, 1980, sy. II.

Hitzel, Frederic, “Dil Oğlanları”, Toplumsal Tarih, Eylül 1995, sy. 21.

Ionescu-Gion, G.J., Din istoria Fanariotilor, studii şi cercetari, Bucureşti, 1891.

Irmak, Yunus, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Martolos Teşkilatı Hakkında Bir Çalış-

ma”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1989, sy. 63, s. 185-190.

İnan, Kenan, “Osmanlı Dönemi’nde Yabancı Elçilik ve Konsolosluklarda Görevli Ter-

cümanların Statüleri”, Tarih ve Toplum, 1996, sy. 154, s 196-201.


Marghetitch, Étude sur la fonction des drogmans, Constantinople, 1898.

Ménage, Victor L., “The Mission of an Ottoman Secret in France in 1486”, JRAS, 1965,

s. 112-132.

Minea, J., ‘Reforma’ lui Constantin Voda Mavrocordat, İaşi, 1927.

Neumann, A.W., Über die orientalischen Sprachstudien seit dem 13. Jahrhundert mit

besonderer Rücksicht auf Wien, Wien, 1899.

Orhonlu, Cengiz, “Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık”, Atatürk Konferansları 5, 1975,

s. 13-24.

Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilatı, İstanbul, 1990.

Orkun, Hüseyin Namık, Türk İstilası Devrinde Macaristan’da ve Avusturya’da Casus-

lar, Ankara, 1939.

Özcan, Besim, “Osmanlı Bahriyesi’nde Bir İngiliz Müşavir: Sir Adolphus Slade (1804-

1877)”, Askeri Tarih Bülteni, 1977, sy. 43, s. 25-46.

Pallis, A. A., “The Phanariots - A Greek Aristocracy Under Turkish Rule”, Greek Mis-

cellany. A Collection of Essays on Mediaeval and Modern Greece, Athens,

1964, s. 102-124.

Reychman, Jan, “Une Famille de dragomans orientaux en Pologne au XVIIIe siècle”,

Rocznik Orientalistyczny, 1961, c. XXV, sy. 1, s. 83-99.

Ryan, Sir Andrew, The Last of the Dragomans, London, 1951.

Skilliter, Suzan, “The Sultan’s messenger Gabriel Defrens; an Ottoman master-spy of

the sixteenth century”, WZKM, 1976, sy. 68, s. 47-59.

Solo, E., “Cervantes Döneminde Magribli Mürtet ve İspanyol Gizli Ajanları”, OTAM,

1993, sy. 4, s. 687-695.

Sözen, Z., Fenerli Beyler: 110 Yılın Öyküsü (1711-1821), İstanbul, 2000.

Stovidza, Al. C., L’Europe Orientale et le röle historique des Mourocordato 1660-1830,

Paris, 1913.

Vasic, Milan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Martoloslar”, TD, 1977, sy. XXXI, s. 47-64.

Vasic, Milan, “The Martoloses in Macedonia”, Macedonian Review, 1977, sy. VII, s.

30-31.

Zallony, M. Ph., Essai sur les Fanariotes, Paris, 1824.

Zopes, Pan. J., “La Politique Sociale des Princes Phanariotes”, Balkan Studies, 1970,

c. XI, sy. I, s. 81-90.

8. Yabancı Diplomatik Temsilcilikler A Brief Narratives and Vindications of Sir T. Bendish Knight and Baronet, Ambassa-

dor with the Grand Seigneur; in defence of himself, in the matter concerning

Sr. Henry Hyde, for the said Embassy, who arrived at Constantinople the 9th

of May, and departed for England about the end of August 1650, London,

1660.

Abbot, G.F., Under the Turk in Constantinople. (Sir John Finch’s Embassy, 1674-81),

London, 1920.

Advantures of Baron Wenceslas W. Of. M.What he saw in the Turkish Metrepolis Cons-

tantinople experienced whriting in the year 1599. Literary translated from

the original Bohemien by a.H. Wratislaw, London, 1862.


Aksan, Virginia H., “Robert Liston at Constantinople”, Anglo-Ottoman Encounters in

the Age of Revolution: collected essays by Allan Cunningham, E. Ingram

(ed.), London, Portland, 1993, s. 51-102.

Ambrose, Gwylim, “English Traders at Aleppo (1658-1753)”, Economic History Revi-

ew, 1931-32, sy. 3, s. 246-267.

Anderson, R. Charles, Naval Wars in the Levant, 1559-1853, Liverpool, 1952.

Anderson, Sonia, An English Consul in Turkey: Paul Rycaut at Smyrna, 1667-1678,

Oxford, 1989.

Antonibon, F., Le Relazioni a stampa di ambasciatori Veneti, Padova 1939.

Arıkan, Zeki, “Busbecq ve Osmanlı İmparatorluğu” Osmanlı Araştırmaları, 1982, sy.

III, s. 197-224.

Arıkan, Zeki, “Busbecq’in Türklere Karşı Savaş Tasarısı”, Belleten, 1993, c. LVII, sy.

218, s. 113-159.

Bacqué-Grammont, J.L., Kuneralp, S., Hintzel, F., Répresentants permanentes de la

France en Turquie (1536-1991), et de la Turquie en France (1797-1991), İs-

tanbul, 1991.

Bağış, Ali İhsan, Britain and Struggle for the Integrity of the Ottoman Empire: Sir Ro-

bert Ainslie’s Embassy to İstanbul 1776-1794, İstanbul, 1984.

Bashan, Eliezer, “Contacts between Jews in Smyrna and the Levant Company of

London in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”, Transactions of the

Jewish Historical Society of England, 1988, sy. 29, s. 53-73.

Baysun, M. Cavid, “Balyos”, İA, c. II, s. 191-295.

Bertele, Tommaso, Il Palazzo degli Ambasciatori Venezia a Constantinopoli, Bolog-

na, 1932.

Bianchi, T.X., “Notice historique sur (Pierrre-Jean-Marie) Ruffin, (Premier dragoman

du consulat de Salonique)”, Journal Asiatique, 1825, sy. 6, s. 283-297; 1825,

sy. 7, s. 80-104.

Biskupski, Ludwik, L’Origine et l’historique de la Representation officielle du Saint-Si-

ége en Turquie (1204-1967), İstanbul, 1968.

Black, C.E., “Sobier’s Mission to Constantinople, 1807”, JMH, 1944, sy. 16, s. 22-30.

Bonneville de Marsangy, Louis, Le Chevalier de Vergennes: son ambassade à Cons-

tantinople, Paris, 1894, I-II c.

Bourrilly, V.L., “L’ambassade de la Forest et de Marillac à Constantinople (1535-

1538), Reveu historique, 1901, c. 27, sy. 2, s. 297-328.

Bruneau, A., Traditions et politique de la France au Levant, Paris, 1932.

Bulduk, Zergün, “Pera’daki Elçiliklerin Oluşumu ve Mimari Biçimlenmesi”, Doktora

tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1987.

Carbone, S., Note intorduttive ai dispacci al Senato dei rappresentanti Veneti, Serie

Constantinopoli, Firenzei İnghilterra, Pietroburgo, Roma, 1974.

Chesneau, Jean, Le voyage de Monsieur d’Aramon (Publié et annoté par Ch. Schefer),

Paris, 1887.

Clement-Simon, F., “Un Ambassadeur extraordinaire Russe à Constantinople à

l’époque de Catherine II et de Sélim III”, Revue d’Histoire Diplomatique,

Paris, 1907, sy. XXI, s. 25-39.


Cola, Carla- Manzonetto, Flora, Baili Veneziani alla Sublime Porta. Storia e caratte-

ristiche dell’ambasciata Veneta a Constantinopoli, Venezia, 1985.

Colasanti, G.M. O’Riordan, “L’Attivita Consolare del Levante nella documentazione

del Baila a Constantinopoli”, Byzantinische Forschungen, 1987, sy. XII, s.

765-768.

Coquelle, P, “La Mission de Sebastiani à Constantinople en 1801”, Revue d’Histoire

Diplomatique, Paris, 1903, sy. XVII.

Coquelle, P, “La Mission de Sebastiani à Constantinople en 1801”, Revue d’Histoire

Diplomatique, Paris, 1905, sy. XIX.

Coquelle, P, “Latour-Maubourg, Chargé d’affaires à Constantinople, 1809-1812”, Re-

vue d’Histoire Diplomatique.

Coquelle, P, “Sebastiani, Ambassadeur à Constantinople, 1806-1808”, Revue d’Histo-

ire Diplomatique, Paris, 1904, sy. XVIII, s. 574-611.

Coşar, Fatma Mansur, “İstanbul’da Venedik Elçileri”, Toplumsal Tarih, 1994, c. I, sy.

4, s. 32-35.

Dehérain, Henri, La vie de Pierre Ruffin, Orientaliste et Diplomate, (1742-1824), Pa-

ris, 1929-1930, c. I-II.

Desaive, Dilek, “Ottoman Documents in the Archives of the Bailo in Constantinop-

le”, Turcica, 2001, sy. 33, s. 369-377.

Driault, Edouard, “Correpondances du général Sébastiani, ambassadeur à Constan-

tinople, 1806-7”, Revue des Études Napoléoniennes, 1913, sy. IV, s. 402-425.

Driault, Edouard, La Politique orientale de Napoléon, Sebastiani et Gardane, 1806-

1808, Paris, 1904.

Dumaine, A., “Un consulat de france en Bosnie sous le prémier empire: Pierre Da-

vid”, Revue d’Histoire Diplomatique, Paris, 1924, sy. XXXVIII, s. 129-169,

301-328.

Epstein, Mortimer, The English Levant Company: Its Foundation and its History to

1640, London, 1908.

Erdbrink, G.R. Bosscha, “The Activities of the Dutch Ambassador in Istanbul, Jaco-

bus Colyer, As a Mediator Between the Sublime Porte and Its Enemies

1688-1699”, VIII. TTK Bildiriler 1976, 1983, s. 1593-1597.

Erdbrink, G.R. Bosscha, At the Threshold of Felicity: Ottoman-Dutch Relations Du-

ring the Embassy of Cornelis Calkoen at the Sublime Porte, 1726-1744, An-

kara, 1975.

Espitalier, “La Mission de Beauchamp à Constantinople en 1799”, Revue d’Histoire

Diplomatique, Paris, 1911.

Faroqhi, S., “Venetian Presence in the Ottoman Empire”, Journal of European Econo-

mic History, 1986, sy. 15, s. 345-384.

Gedikli, Fethi, “Osmanlı Devletinde Fransız Elçilerinin Akçalı İşleri”, Çerçeve, 1997,

sy. 20, s. 99-102.

Gedikli, Fethi, “Venedik Elçisinin Padişahtan Dileği”, Çerçeve, 1995, sy. 14, s. 74-75.

Goffman, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda İngilizler 1642-1660, çev. Ayşe Başcı-

Sander, İstanbul, 2001.


Grosjean, G., “La Mission de Sémonvilla à Constantinople: (1792-1793)”, Revue His-

torique, Paris, 1887.

Gröblacher, Johann, “König Maximilians I. Erste Gesandtschaft zum Sultan Bajezid

II.“ Festschrift Hermann Wiesflecker, Alexander Novotny ve Othmar Pickl

(ed.), Graz, 1973, s. 76-79.

Hallaçoğlu, Ahmet, “Ereğli’de Rus Elçilik Heyetine Yapılan 1741 Tarihli Masraf Defte-

ri”, Askeri Tarih Bülteni, 1995, sy. 38, s. 179-184.

Heyd, W., Histoire du Commerce du Levant au Moyen-Age, Leipzig, 1936.

Horniker, A.L., “William Harborne and the beginning of Anglo-Turkish diplomatic

and commercial relations”, JMH, 1943, sy. 14, s. 289-316.

İrez, Feryal- Aksu, Hüsamettin, Boğaziçi Sefarethaneleri, İstanbul, 1992.

Kellenbenz, Hermann, “From Melchior Manlich to Ferdinand Cron, German Levan-

tine and Orienteal Trade Relations (Second Half of 16th and Beginning of

17th C.)”, V. Miletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler,

(İstanbul, 21-25 Ağustos 1989), Ankara, 1990, s. 559-570.

Köhbach, Marcus, “Ein Diplomatischer Rongstreit in İstanbulim Jahre 1587”, IX TTK

Bildiriler, 1988, s. 887-893.

Kurat, Akdes Nimet (ed.), The Despatches of Sir Robert Sutton, Ambassador in Cons-

tantinople (1710-1714), London, 1953.

Kütükoğlu, Mübahat S., “Osmanlı İktisat Tarihi Bakımından Konsolos Raporlarının

Ehemmiyeti ve Kıymeti”, GDAAD, 1983, sy. 10-11, s. 151-166.

Latka, Jerzy S., Lehistan’dan Gelen Sefirler: Türkiye-Polonya İlişkilerinin Altı Yüzyılı,

çev. Antoni ve Nalan Sarkady, İstanbul, 199?.

Lewis, Bernard, “Slade on Turkey”, I. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik

Tarihi Kongresi, Tebliğler, 1977, s. 215-226.

Lewis, W.H., Levantine Adventurer: The Travels and Missions of the Chevalier d’Arvi-

eux, 1653-1697, New York, 1962.

Loebl, Alfred H., “Der Schlesier Friedrich von Kreckwitz als kaiserlicher Gesandter

bei der Hohen Pforte”, Zeitschrift des Vereins für Geschlichte Schlesiens,

1914, sy. XLV.

Lokke, Carl, “Pourquoi Talleyrand ne fut pas envoyé à Constantinople”, Annales His-

toriques de la Revolution Française, 1993, sy. X.

MacMichael, W., A Journey from Moskow to Constantinople, London, 1819.

Marcère, E. de, Une Ambassade à Constantinople, La Politique Orientale de la Révo-

lution Française, Paris, 1927, II c.

Marsangy, Louise Bonneville de, Le Chevalier de Vergennes, son Ambassade a Cons-

tantinople, Paris, 1894.

Martin, G., Voyage à Constantinople, fait à l’occasion de l’ambassade de M. Le comte

de Choiseul-Gouffier à la Porte ottomane par l’ancien aumônier de la Mari-

ne Royale, Paris, Pléye, 1821.

Matuz, Josef, Das Kanzleiwesen Sultan Süleymans des Prächtigen, Wiesbaden, 1974.

Mesmay, J. T. De, Horace Sebastiani, Paris: H. Champion, 1948.

Migliardi O’Riordan, Giustiniana, “Presentation of the Archives of Bailo in Constan-

tinople”, Turcica, 2001, sy. 33, s. 339-367.


Newes from Turkie or, A true Relation of the passages of the Right honourable Sir Tho.

Bendish, Lord Ambassador with the Grand Signieur at Constantinople, Lon-

don, 1648.

Nutku, Özdemir, “On Altıncı Yüzyıl’da Avusturya İmparatoru II. Rudolph’un III. Mu-

rat’a Gönderdiği Elçilik Heyeti (Stainach Yazması)”, X. TTK Bildiriler, 1993,

s. 1179-1191.

Nutku, Özdemir, “Stainach Yazması: On Altıncı Yüzyıl’da Avusturya İmparatoru II.

Rudolph’un III. Murat’a Gönderdiği Elçilik Heyeti”, Argos, 1990, c. 2, sy. 18,

s. 58-63.

Olivier, G.A., Voyages dans l’Empire Ottoman, Paris, 1801.

Oliver, Türkiye Seyahatnamesi, çev. O. Gökmen, Ankara, 1977.

Parmaksızoğlu, İsmet, “Rusya’nın Mikenos Adasında Konsolosluk Kurma Teşebbüsü

ve Bununla İlgili Vesikalar”, Belleten, 1977, c. XLI, sy. 161, s. 125-135.

Pediani, Maria Pia, “Safiye’s Household and Venetian Diplomacy”, Turcica, 2000, sy.

32, s. 9-32.

Pehlivan, Hamit, “Osmanlılarda İstihbaratçılık”, Türkler, Ankara, 2002, c. 13, s. 653-

667.

Pingaud, Léonce, Choiseul-Gouffier; la France en Orient sous Louis XVI, Paris, 1887.

Qureshi, I.H., “The Purpose of the Tipu Sultan’s Embassy to Constantinople”, Journal

of Indian History, 1945, sy. XXIV.

Rawlinson, H.G. “William Harborne: Our first ambassador to the Sultan (1552-

1617)”, J. Univ. Bombay, 1932, sy. II, s. 1-4.

Rawlinson, H.G., “The Embassy of William Harborne to Constantinople, 1583-1588”,

Trans. Roy. Hist. Soc. 4th ser., 1922, sy. 5, s. 1-27.

Rey, Francis, De la Protection diplomatique et Consulaire dans les Echelles du Levant

et de Barbari, Paris, 1899.

Russell, Ina S., “British Trade with Turkey and Decline of the Levant Company, 1790-

1825”, Yüksek Lisans tezi, Manchester University, 1932

Russell, Ina S., “The Later History of the Levant Company, 1753-1735”, Doktora tezi,

Manchester University, 1935.

Scheel, H., Preussens Diplomatie in der Turkei 1721-1744, Berlin, 1931.

Schefer, M. Charles, Mémoire Historique sur Ambassade de France à Constantinople

par le Marquis de Bonnac, Paris, 1894.

Seide, Friedrich, Denkwürdige Gesandtschaft an die Ottomanische Pforte,Welche auf

Rudolphi, II. Befehl Herr Friedrich von Kreckwitz verrichtet, Görlitz, 1711.

Simon, Bruno, “I rappresentanti diplomatici veneziani a Constantinopoli”, Venezia e

i Turchi, Milano, 1985, s. 59-69.

Simon, Bruno, “Quelques remarques sur la relation de Marin Cavalli, bayle á Cons-

tantinople (1560)”, Comite International d Etudes Pre-Ottomanes et otto-

manes VIth Symposium Cambridge 1984, İstanbul, 1987, s. 147-157.

Skilliter, Suzan A, “The first English Embassy in Istanbul: William Harborne’s estima-

te of staff and expenses (1587)”, Mashriq; Proc. Easter. Med. Seminar, 1977-

8, s. 30-35.


Skilliter, Suzan A, “The Organization of the first English Embassy in Istanbul in

1583”, Asian Affairs, 1979, sy. 10, s. 159-165.

Skilliter, Suzan A., “William Harborne: İlk İngiliz Elçisi 1583-1588“, Türk-İngiliz İliş-

kileri 1583-1984 (400. Yıldönümü), Ankara, 1985, s. 21-31.

Skilliter, Suzan A., “William Harborne, The First English Ambassador 1583-1588”, Fo-

ur Centuries of Turco-British Relations: Studies in Diplomatic, Economic

and Cultural Affairs, W. Hale-A.İ. Bağış (ed.), Beverly, 1984, s. 10-25.

Skilliter, Suzan A., William Harborne and the trade with Turkey, 1578-1582; a docu-

mentary study of the first Anglo-Ottoman relations, London, 1977.

Spuler, Bertold, “La diplomatie européene à la Sublime Porte aux XVIIe et XVIIIe si-

ècles”, Revue des études islamiques, 1971, sy. 39, s. 3-28.

Spuler, Bertold, Die Europaische Diplomatie in Konstantinopel, Breslau, 1935.

Steengaard, N., “Consuls and Nations in the Levant from 1570 to 1650”, Scandinavi-

an Economic History Review, 1967, sy. 15, s. 26-31.

Şakiroğlu, Mahmut, “Venedik Cumhuriyetinin İstanbul’daki Temsilcileri Balyoslar,

Çalışmaları ve Etkileri”, Tarih ve Toplum, 1988, sy. 59, s. 300-304.

Temimi, Abdeljelil, “ “Les Souvenirs de ma Vie” du Baron François d’Ottenfels, Am-

bassadeur d’Autriche à Istanbul 1822-33”, V. Miletlerarası Türkiye Sosyal ve

İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, (İstanbul, 21-25 Ağustos 1989), Ankara,

1990, s. 379-386.

Teply, Karl, “Nemçe İmparatorlarının İstanbul’a Yolladığı Elçi Heyetleri ve Bunların

Kültür Tarihi Bakımından Önemli Tarafları”, Tarih Araştırmaları Dergisi,

1973, c. VII, sy. 12-13, s. 247-263.

Teply, Karl, Dersaadet’te Avusturya Sefirleri, çev. Selçuk Ünlü, Ankara, 1988.

Teply, Karl, Kaiserliche Gesandtschaften ans Goldene Horn, Stuttgart, 1968.

Thiers, L.A., Histoire du Consulat et de l’Empire, Paris, 1878-1883, V c.

Ülker, Necmi, “Batılı Gözlemcilere göre XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir Şehri ve

Ticareti Sorunları”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 1982, sy. 12, s. 317-354.

Ünlü, Selçuk, “Avusturya’lı Diplomat Anton von Prokesch-Osten (1795-1895) ve Tür-

kiye”, Araştırma Dergisi, 1988, sy. 16, s. 175-183.

Valensi, Lucette, Venedik ve Bâb-ı Âli: Despot’un Doğuşu, çev. A. Turgut Arnas, İstan-

bul, 1994.

Van Luuervelt, R., De “Turkse” schilderijen van J.B. Vanmour en zijin school, De Ver-

zameling van Cornelis Calkoen Ambassadeur bij de Hoge Porte, 1725-1743,

İstanbul, 1943.

Vandal, A., “Une ambassade française en Orient sous Louis XV”. La mission du mar-

quis de Villeneuve, 1728-1741, Paris, 1887.

Vandal, A., Les voyages du Marquis de Nointel, Paris, 1900.

Vaux, Gaston de, Histoire de l’Ambassade de France à Constantinople pendant la Ré-

volution, Paris.

Ventura, A., Relazioni degli ambasciatori Veneti al senato, Bari, 1976.

Villain-Gandossi, Ch., “Contribution a l etude de relations diplomatiques et com-

merciales entre Venise et la Porte Ottomane au XIe siecle”, SOF, 1967, sy.

XXVI; 1969, sy. XXVIII; 1970, sy. XXIX.


Villain-Gandossi, Ch., “Les attributions du baile de Constantinople dans le Foncti-

onnement des echelles du Levant au XVIe siecle”, Les Grandes Escales, 1972,

sy. II, s. 227-244.

Villain-Gandossi, Ch., “Les depeches chiffrees de Vettore Bragadin baile de Constan-

tinople (12 Juillet 1564 – 15 Juin 1166)”, Turcica, 1978, c. IX, sy. 2, s. 52-106.

Wood, A.C., “The English Embassy at Constantinople, 1660-1762”, English Historical

Review, 1925, sy. 40, s. 533-561.

Wood, A.C., A History of the Levant Company, London, 1935.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Sir Robert Liston’un İstanbul Büyükelçiliği (1794-

1795) ve Osmanlı Devleti Hakkındaki Görüşleri”, Osmanlı Araştırmaları,

1998, sy. XVIII, s. 187-216.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Türk-İngiliz İlişkilerinde Büyükelçi Ainslie Dönemi

(1776-1794)”, Prof. Dr. Halil İnalcık Armağanı, 80. doğum yılı münasebetiy-

le, Prof. Drs. N. Göyünç, Ö. Ergenç, D. Quatert (ed.), (Eren tarafından bası-

lacak, İstanbul, 2003).

9. Yabancı Diplomatik Temsilciliklerin Raporları, Hatıratları ve Seyahatnameler

Andreassy, M. Le Comte, Constantinople et le Boshphore en Thrace, etc. 1812, 1813 et

1814 pendant l’année 1826, Paris, 1826.

Andree, Richard, “Feldmareşal Helmut Von Moltke’nin Türkiye Gezisi (1835-1839),”

Türk Dünyası Araştırmaları, 1986, sy. 43, s. 185-206.

Arıkan, Muzaffer -Toledo, P., “Venedik’teki Papalık Sefareti Belgelerine Göre, Türkler

(1533-1569), OTAM, 1993, sy. 4, s. 375-436.

Beck, Brandon H., From the Rising of the Sun: English Images of the Ottoman Empi-

re to 1715, New York, 1987.

Benedict, Curipeschitz, 1530 Yılında Bosna, Sırbistan ve Bulgaristan Üzerinden İs-

tanbula Giden Joseph Van Lamberg ile Nicola Jerisenitzin Elçilik Günlüğü,

çev. Özdemir Nutku, Ankara, 1977.

Bent, Th., Early Voyages and Travels in the Levant, (edited with an introduction and

notes), London, 1893.

Blount, Henry, A Voyage into the Levant, London, 1636.

Brentjes, Sonja, “XVI.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Batı Avrupalı

Gezginler ve Bilimsel Çalışmalar”, Türkler, Ankara, 2002, c. 11, s. 251-259.

Busbeca, Ghislen de, Kanuni Devrinde Bir Sefirin Hatıratı: Türk Mektupları (1552-

1592), Ankara, 1953.

Busbeca, Oqier Ghislen de, Türk Mektupları, Recep Kibar (haz.), İstanbul, 2002.

Busbecg, Ogier Ghiselin de, The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecg, Imperi-

al Ambassador at Constantinople 1554-1562, çev. E. Seymour Forster, Ox-

ford, 1968.

Busbecg, Ogier Ghiselin de, Türkiyeyi Böyle Gördüm, Ayşe Kurutluoğlu (haz.), İstan-

bul,

Busbeq, Türk Mektupları, çev. Hüseyin Cahit Yalçın, İstanbul, 1939.


Carım, Fuad, Venezuela’lı General Miranda’nın Türkiye’ye Dair Hâtıratı – Yazar ve

Seyyah Jean Chardin’in Anlattığı Kalp Para Ticareti – Comte de Césy Dör-

düncü Murad Tarafından Atanan Fransız Elçisi, Berksoy Matbaası, 1965.

Casa, Jean-Michel, Le Palais de France a İstanbul (İstanbul’da bir Fransız Sarayı), İs-

tanbul, 1990.

Chishull, Edward, Travels in Turkey and back to England, London, 1747.

Colier, Justinus, Journal du voyage de Mns. Colier, Résident à la Porte pour Messieurs

les Etats Generaux des Provinces Unies, Amsterdam, 1672.

Craven, Lady Elizabeth, Journey through the Crimea to Constantinople, London,

1789.

Dallaway, James, Constantinople, Ancient, Modern with Excursions to the Shores and

the Islands of the Archipelago and to the Troad, London, 1797.

Darling, Linda, “Ottoman Politics through British Eyes: Paul Rycaut’s the Present

State of the Ottoman Empire”, JWH, 1994, sy. 5, s. 71-97.

Demirbaş, Mehmet Ali, “XVIII. Yüzyılda Fransız Elçisi De Vergennes’in Osmanlı İm-

paratorluğu Hakkındaki Raporları”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Ens., İzmir, 1987.

Dernschwam, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, çev. Yaşar Önen, An-

kara, 1992.

Dirimtekin, Feridun, Ecnebi ve Seyyahlara Nazaran XVI. Yy’da İstanbul, İstanbul,

1964.

Du Mont, Nouveau voyage du Levant, Haag, 1694.

Ellis, H., Original Letters Illustrative of English History, London, 1846/1969, III c.

Eren, İsmail, “Başkovic Ruçer’in 1762 Tarihli İstanbul Lehistan Seyahatine ait Hatıra

Defteri”, Tarih Dergisi, 1961, sy. 12, s. 87-106; 1962-63, sy. 13, s. 191-218;

1964, sy. 14, s. 140-164.

Eton, W.E., A Survey of the Turkish Empire, London, 1801.

Finch, H., A Narrative of Success of the Voyages of the Right Honourable HENEAGE

FINCH, Earl of Winchelsea, Viscount Maidstone, Baron Fitz-Herbert of East-

well ... His majesties Ambassadour extraordinary to the High and Mighty

Prince Sultan Mehmet Han, Emperour of Turkey, from Smryna to Constan-

tinople, His Arrival there, the manner of his Entertaintment and audience

with the Grand Vizier and Grand Seignior, London, 1661.

Fissel, M.C.- Goffman, D., “Viewing the Scaffold from Istanbul: The Bendysh-Hyde

Affair, 1647-51”, Albion, 1990, c. 23, sy. 3, s. 421-448.

Foster, S.W., (ed.), The Travels of John Sanderson in the Levant, 1584-1602, London,

1931.

Frankland, Charles Colville, Travels to and from Constantinople in 1827 and 1828,

London, 1830, c. I.

Fresne-Canaye, Philippe du, Voyage du Levant, Paris, 1897.

Galland, Antoine, İstanbul’a ait Günlük Hatıralar (1672-1675), çev. Nahit Sırrı Örik,

Ankara, 1949.

Gerlach, Stefan, Tagebuch der Gesandtschafts des David Ungnad, Frankfurt a. M.,

1674.


Greaves, John, A Description of the Grand Signour’s Seraglio, or Turkish Emperours

Covrt, London, 1653.

Grelot, Josephus, Relation Nouvelle d’un Voyage de Constantinople, Paris, 1681.

Grelot, Josephus, İstanbul Seyahatnamesi, çev. Maide Selen, İstanbul, 1998.

Hakluyk, R., The Principal Navigations, Voigages, Traffiques and Discoverries of the

British Nation, London, 1599-1603, IV c.

Hensel, Wojciech, “Leh sefaretnâmelerinde Türkiye (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, V. Milletle-

rarası Türkoloji Kongresi Bildirileri, İstanbul, 1986, s. 285-288.

Heywood, Colin J., “Sir Paul Rycaut, a Seventeenth Century Observer of the Ottoman

State: notes for a study”, English and Continental views of the Ottoman Em-

pire 1500-1800, 1972, s. 31-59.

Hill, A, A Full Account of the Ottoman Empire, London, 1709.

Iorga, N., Les voyageurs Français dans l’Orient Européen, Paris, 1928.

Iorga, N., Les voyageurs Orientaux en Français, Paris, 1927.

Itzkowitz, Norman, Mübadele- An Ottoman-Russian Exchange of Ambassadors, Chi-

cago, 1970.

Köprülü, Orhan, “Osmanlı Tarihi’nin Yabancı Kaynaklarından: İngilizce Kaynaklar”,

Belleten, 1986, c. 50, sy. 196, s. 261-277.

Krafft, Hans Ulrich, Türklerin Elinde Bir Alman Tâcir, çev. Turgut Akpınar, İstanbul,

1996.

Kurat, Akdes Nimet, “Leh Fevkalade Elçisi Von Goltz’un Türkiye’deki Faaliyetine ait

Raporu”, Tarih Vesikaları, 1958, c. 3, sy. 17, s. 225-265.

Le Bruyn, Cornelius, Travels to the Levant, London, 1702.

Lecky, E., Un général hollandais sous le Premier Empire. Mémories du général Baron

de Dedem de Gelder (1774-1825), Paris, 1900.

Lucas, Paul, Troisiéme Voyage en 1714, Rouen, 1719.

Mac Farlane, Charles, Constantinople in 1828, London, 1829, II c.

Montagu, Lady Mary Wortley, Şark Mektupları, çev. Ahmed Refik, İstanbul, 1933.

Montagu, Lady Mary Wortley, Türkiye Mektupları 1717-1718, çev. Aysel Kurutluoğlu,

İstanbul, trs.

Montagu, Mary, 1717-1718’de –Lale devri Başlarında- Türkiye, çev. Reşad Ekrem Ko-

çu, İstanbul, trs.

Nikolaï, Itinéraire de Jerome Maurand, d’Antibes à Constantinople 1544, Paris, 1901.

Otter, J., Voyage en Turquie et en Perse, Paris, 1748, II c.

Özkan, Nevin, “Venedik Senatosu Sekreteri Pietro Busenello’nun İstanbul Gözlem-

leri (1742-1746), “Lettere Informative Delle Cose de’ Turchi”, Osmanlı Araş-

tırmaları, 2002, sy. XX, s. 269-294.

Pearson, J.B., Biographical Sketches of the Chaplains to the Levant Company, 1611-

1706, Cambridge, 1883.

Pococke, R., A Description of the East and Some Other Countries, London, 1743-1745,

c. I-III.

Porter, Sir James, Observations on the Religion, Law, Government and Manners of the

Turks, London, 1771.


Porter, Sir James, Turkey, Its History and Progress from the Journals and Correspon-

dence of Sir James Porter, Fifteen Years Ambassadors at Constantinople, Lar-

pent (ed.), London, 1854, (2. baskı, Farnborough, 1971).

R.D., Historical and Political Observations Upon the Present State of Turkey, London,

1683.

Reyhanlı, Tülay, İngiliz Gezginlerine Göre XVI. Yüzyılda İstanbul’da Hayat (1582-

1599), Ankara, 1984.

Rose, J- Holland H., “Lord Elgin’s Report on Levantine Affairs and Malta, 28 Febru-

ary 1803”, Engl. Hist. Rev., 1921, sy. 36, s. 234-236.

Rouillard, C.D., The Turk in French History Thought, and Literature (1520-1660), Pa-

ris, 1938.

Rycaut (Ricaut), Türklerin Siyasî Düsturları, M. Reşat Uzmen (haz.), İstanbul, trs.

Rycaut, Paul, History of the Turkish Empire from the Year 1623 to the Year 1677, Lon-

don, 1680.

Rycaut, Paul, History of the Turks, 1679-99, London, 1700.

Rycaut, Paul, Present State of the Ottoman Empire, London, 1668, (2. baskı, Westme-

ad, 1972).

Saint-Deny, A. de J. de, Révolutions de Constantinople en 1807 et 1808, Paris, 1819, II c.

Saint-Priest, François, Mémoires sur l’ambassade de France en Turquie, et sur le com-

merce des Français dans le Levant, Paris, 1877.

Saint-Simon, Memoires, Paris, 1864, c. XVII.

Sandy, G., Travailes, London, 1652.

Sanz, Mauel Serano Y., Türkiye’nin Dört Yılı 1552-1556, çev. Ayşe Kurutluoğlu, İstan-

bul trs.

Schefer, Charles, Mémoires sur l’ambassade de France en Turquie, 1525-1770, Paris,

1877.

Schiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), Als Sklave im Os-

manischen Reich und bei den Tataren: 1394-1427, çev. Turgut Akpınar, İs-

tanbul, 1995.

Shay, Mariy Lucille, The Ottoman Empire from 1720 to 1734 as Revealed in Despatc-

hes of the Venetian Baili, Urbana, 1944.

Slade, Adolphus, Türkiye Seyahatnâmesi, çev. A.R. Seyfioğlu, İstanbul, 1943.

Svoronos, M.N., “Les Correspondances des Consuls de France comme Sous de l’His-

toire du Proche-Orient”, Actes du XXIe Congres Internationales des Orienta-

listes, Paris, 1949.

Taeschner, Franz, Das Anatolische Wegenetz nach Osmanischen Quellen, Leipzig,

1924-1926, II c.

Tavernier, A New relation of the Inner Part of the Grand Seigneur’s Seraglio, London,

1677.

Teply, Karl, Die kaiserliche Grossbotschaft an Sultan Murad IV. im Jahre 1628- des Fre-

iherrn Hans Ludwig von Küfstein Fahrt zur Hohen Pforte, Wien, 1976.

The Speech and Confession, of ir Henry Hide, (Embassador for the King of Scotland, to

the Emperour of Turkie), London, 1651.


Thévenot, Jean, 1655-1656’da Türkiye, çev. Nuray Yıldız, İstanbul, 1978.

Thornton, T., The Present State of Turkey, London, 1807, II c.

Tournefort, M. Pitton de, A Voyage du Levant, Paris, 1717, II c.

Tournefort, M. Pitton de, A Voyage in to the Levant, London, 1718, II c.

Ünlü, Selçuk, “Alman Seyyahı Fürst Hermann von Pückler-Muska (1785-1876) ve

Türkiye İntibaları”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1986, sy. 40, s. 111-116.

Valle, Pietro della, Voyages, Rouen, 1745.

Volney, C.F., Travels through Syria and Egypt in the years 1783-5, London, 1787, II c.

Walsh, R., A Residence in Constantinople, London, 1836, II c.

Walsh, R., Voyage en Turquıe et a Constantinople, çev. H. Vilmain and E. Rives, Paris,

1827.

Walsh,Thomas, Journal of the Late Campaign in Egypt: Including Descriptions of

that Country, and of Gibraltar, Minorca, Malta, Marmorice, and Macri;

with an Appendix; Containg Official Papers and Documents, London,

1803.

Withers, Robert, Büyük Efendi’nin Sarayı, çev. Cahit Kayra, İstanbul, 1996.

Wittman, William, Travels in Turkey, Asia-Minor, Syria, and Across the Desert into

Egypt During the Years 1799, 1800 and 1801, in Company with the Turkish

Army, and the British Military Mission, London, 1803.

Wortley-Montagu, Lady Mary, Letters of, written during her travels into Europe, Asia,

and Africa, London, 1727.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “İngiliz Kaynaklarına Göre 19. Yüzyıl Başlarında Kıb-

rıs: Wittman ve Leake’nin İzlenimleri”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırma-

lar Kongresi, (24-27 Kasım 1998, Gazimağusa), Gazimağusa, c. II, 1999, s.

329-345.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “Sir Robert Liston’un İstanbul Büyükelçiliği (194-

1795) ve Osmanlı Devleti Hakkındaki Görüşleri”, Osmanlı Araştırmaları,

1998, sy. XVIII, s. 187-216.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin, “İngiliz Kaynaklarına göre Batı Anadolu Limanların-

daki Siyasi ve Ticarî Faaliyetler, 1790-1810”, Celal Bayar Üniversitesi Fen-

Edebiyat Fakültesi, I. Türk Tarihi ve Edebiyatı Kongresi, (11-13 Eylül 1996),

Manisa, 1997, s. 185-193.

Yımaz, Serap, “XVII-XIX. Yüzyıllarda İzmir’de Fransızlar”, Çağdaş Türk tarihi Araştır-

maları Dergisi, 1993, c. 1, sy. 3, s. 89-115.


Literature on Ottoman Diplomatic History (From the Beginning to Tanzimat Era)

Mehmet Alaaddin YALÇINKAYA

Abstract

The literature on Ottoman diplomatic history is very extensive. This paper aims

to outline the development of Ottoman diplomacy, to highlight its problems

and to review important works on Ottoman diplomatic history. This topic has

attracted the attention of many academics, especially in the last 30 years. The-

re has been enormous increase in the number of academic studies based on

Ottoman and foreign archival documents, ambassadorial accounts, reports of

travelers and private correspondences of the diplomatic corps. Although a

number of issues concerning this subject still need to be elaborated by the re-

searchers, a lot of books, articles, theses and translations have been published

on the issue. Within the scope of this research, a huge literature on Ottoman

diplomatic history has come out starting with the 15th century. Unfortunately,

mostly foreigners have so far evaluated the sources and literature on this sub-

ject, but some of these works could not be reached for certain reasons for the

time being. Thus, this article only reveals the main problems of the studies in

the field. This paper chronically approaches, and also reviews the leading stu-

dies with critical standpoints. Finally a fundamental bibliography of Ottoman

diplomatic history is attached to the end of this paper.

