Kwartaalbladsept. 2002no. 35 35Gevarieerd struikheidelandschap

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Struikheidevelden— terreinbeschrijving

G e e r t d e V r i e s

WMD

Dagblad van het Noorden— interview

S i e p H u i z i n g a

Wasplaten— flora en fauna

E e f A r n o l d s

Hunzedal— fietsroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Zwerfstenen Beeldenproject— cultuur

E r i c v a n d e r B i l t

Week van het Landschap

Opruimers— jeugdrubriek

G e e r t d e V r i e s

Vlees van het Landschap

Kortweg— berichten

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

11

12

14

17

21

25

26

28

29

34

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meerm.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenPrepress Von Hebel bv, GroningenLithografie Arfo Colortechnics, GroningenDruk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Het Balloërveld (Geert de Vries)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk deopvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting.Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordtgratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kanmen worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voorminimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van€ 50,– en hoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Het kwartaalbladwordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van ‘Het DrentseLandschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uwdrempelinkomen als ook € 60,– te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voorde inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het Drentse Landschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 3999,– (voor 2002) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voor grotere bedragengeldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 7996,– (voor 2002) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor groterebedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Zoals u weet, houdt de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zich de laatstejaren steeds vaker en nadrukkelijkerbezig met het behoud van Drents cultureel erfgoed in de meest brede zinvan het woord. Dit voorjaar is er weereen belangrijke stap in die richtinggezet.

Op de Algemene Bestuursvergaderingvan 27 mei j.l. zijn namelijk de statutengoedgekeurd van de Stichting ‘OudeDrentse Kerken’ en het is daarom zeerwaarschijnlijk dat nog dit jaar dezestichting operationeel zal zijn.

De Stichting ‘Oude Drentse Kerken’zal, net als de Stichting ‘Orvelte’ en de Stichting ‘Drentse Boerderijen’,onder de paraplu van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ haar doeltrachten te bereiken.Dat doel is, zoals kort en kernachtig inde statuten verwoord: “Het behoudvan historische kerkgebouwen in deprovincie Drenthe en het bevorderenvan de belangstelling voor die gebouwen”.

De aanleiding tot het oprichten van deStichting waren enkele alarmerendesignalen die ons van diverse kantenbereikten. Kranten maakten meldingvan de sloop van kleine kerkjes inDrenthe en enkele kerkbesturen gavenaan dat ze hulp nodig hadden bij hetbehoud van hun kerk. We constateerdenzelf ook dat er kerkjes verdwenen ofeen smakeloze functieveranderingondergingen.

Daarnaast bleek uit gesprekken met de directie van de Stichting ‘OudeGroninger Kerken’, dat men daar ookal de hen zo bekende problematiekrond oude kerken in Drenthe geconstateerd had.

De Stichting ‘Oude Groninger Kerken’is al ruim 30 jaar actief en de resultatenervan mogen er wezen. In Groningenis het voortbestaan van een groot aantalbijzondere kerken en kerkjes voor detoekomst veiliggesteld. Dat gebeurtechter altijd in nauwe samenspraak en samenwerking met plaatselijkecommissies uit de betreffende gemeentes. Een wijze van werken die we graag willen overnemen.

De provincie Drenthe telt minder historische kerken en kerkjes en totongeveer 1980 werden die nauwelijksin hun voortbestaan bedreigd.

Maar die situatie wijzigt snel. De steedstoenemende ontkerkelijking maakt dateen steeds kleinere groep zich voorsteeds grotere kosten van onderhouden restauratie gesteld ziet. Sommigekerken in Drenthe zijn al gesloten ofdreigen te moeten gaan sluiten, terwijlbij enkele andere sprake is van achter-stallig onderhoud.

De Stichting ‘Oude Drentse Kerken’zal alles op alles zetten om ervoor tezorgen dat niet alleen monumentale envanuit historisch perspectief uitermatewaardevolle kerken bewaard blijven,maar ook bijvoorbeeld de veel een-voudiger, maar uitermate karakteristieke,(doorgaans houten) kerkjes in de veen-koloniën.

De nieuwe stichting heeft heel explicieteen vangnetfunctie. Ze komt alleen inactie als de betrokken voogdijen, diaconieën of gemeentes daarom vragen. De voorkeur gaat daarbij uitnaar het zoveel mogelijk handhavenvan de oorspronkelijke functie.

We mogen niet vergeten dat het hierwel om één van de meest waardevollecultuurschatten van onze provinciegaat.

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

Aleid RensenVoorzitter Stichting ‘Het DrentseLandschap’

4

foto

: Gee

rt d

e V

ries

stuk oerwoud afgebrand. Op de verlaten akkers werd veegeweid. Langzamerhand ontstonden daar de eerste heide-veldjes. In de Middeleeuwen ontdekte men dat de akkersook permanent konden worden gebruikt, als je ze maarsteeds opnieuw bemestte.

De hei als weiVanaf ongeveer 1000 jaar na Chr. ontstonden er in de voedselarme dekzandgebieden geleidelijk esdorpen. Elk es-dorp had één of meer essen (bouwland) die uiteraard bemestmoesten worden. Om mest te verkrijgen werd vee op de heigeweid. In de loop van achttiende, maar vooral in de negen-tiende eeuw hield men grote schaapskudden van soms welmeer dan duizend volwassen dieren. De schaapskeutel waseeuwenlang de kurk waarop het landbouwsysteem van devoedselarme dekzanden dreef. Zonder mest geen graan.Zonder graan geen bestaan. Elke ochtend ging de scheper met de schapen van alle boeren uit een esdorp via de schapendrift naar de heide diegemeenschappelijk bezit was van de boeren uit het dorp.Aan het einde van de middag kreeg elke boer zijn eigenschapen terug. In de stal moesten de schapen hun belangrijkstetaak vervullen: poepen. In de herfst werd de in de stal op-gehoopte kostbare mest (potstalmest) op de es uitgestrooid.De scheper brandde regelmatig oude Struikhei af om weermalse hei voor de schapen te krijgen. Dophei wordt doorhet vee niet gegeten. Overigens kan geen enkel heideschaapalleen van Struikhei leven. Voor de helft moet hun menuaangevuld worden met gras. In de loop van de 19e eeuwontstond er zo’n gebrek aan mest, dat men meer schapen liet grazen dan de heide kon verdragen. Geweldige zand-verstuivingen waren het gevolg.

Reusachtige zandstormen hebben in de laatste ijstijd onder-meer in Drenthe veel dekzand afgezet; dikwijls in de vormvan zwak glooiende dekzandruggen. Daarop ontwikkeldenzich later uitgestrekte bossen. In de beekdalen ontstondenlaagveenmoerassen en langs de randen van het Drents plateaugroeiden immense hoogveenmoerassen. Geen wonder datonze voorouders zich bij voorkeur op de droge dekzand-ruggen vestigden. Vanaf zo’n 3000 v. Chr. brandden ze daarstukken oerbos af. In de as kon dan enige jaren graan wordenverbouwd. Was de bodem uitgeput, dan werd een nieuw

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Struikheideveldene e n t i j d e l i j k e z a a k , t e n z i j . . .

Terreinbeschrijving

Struikheidevelden zijn het gevolg van een boerenbedrijfsvoering uit voorbije eeuwen. Ze zijn tijdelijke vervangings-

gemeenschappen van het Eiken-Berkenbos. Zodra de mens de heide aan zijn lot overlaat, verworden de prachtige paarse

velden weer tot wat het eens was: bos. Struikheidevelden zijn erg kieskeurig en stellen strenge eisen aan het klimaat.

Het moet vooral vochtig zijn, maar ook weer niet te nat. Tegen langdurige vorst of droogte is Struikhei slecht bestand.

Daarom komen struikheidevelden maar op een kleine plek in de wereld voor. Het vochtige gebied rond de Noordzee

vormt de kern van het verspreidingsgebied van de laagland-struikheidevelden.

Rechts: Het Dolder-summerveld

Onder:Schoonebeekers op het Hijkerveld

TeloorgangEr zijn drie belangrijke oorzaken waardoor de paarse heidebijna uit het landschap is verdwenen. Allereerst waren er degrote ontginningen. Toen men aan het begin van de 20e eeuwmassaal kunstmest ging gebruiken, waren de schapenkeutelsniet meer nodig en daarmee verloor ook de heide haar land-bouwkundige functie. De heide kon nu min of meer onbeperkt worden omgezet in landbouwgrond of bos. Vande 800.000 ha heide die we in 1850 nog in Nederland hadden, is slechts 42.000 ha overgebleven. Er zijn veel meer

struikheide- dan dopheidevelden bewaard gebleven. Na 1961 mochten er geen heidevelden meer worden ontgonnen en kregen de natuurbeherende instanties de laatste kruimels van de eens zo grote paarse koek in beheer.Een tweede belangrijke oorzaak van het verdwijnen van hetheidelandschap is de verbossing. Door het wegvallen van debeweiding groeiden veel overgebleven restanten heide dichtmet bos. Zo is tussen 1960 en 1980 nog bijna 20.000 haheide geleidelijk spontaan in bos veranderd. Tenslotte speelt de vergrassing van struikheidevelden een rolin de teloorgang van de hei. Dat is vooral het gevolg van dezure regen. Zure regen bestaat uit een cocktail van verzurendeen vermestende stoffen. Struikhei heeft niet zoveel last vande verzurende stoffen omdat de heidebodem toch al zuur is.De plant heeft wel veel last van de extra stikstof die via dezure regen op de bodem terecht komt. Onder natuurlijkeomstandigheden daalt per jaar ongeveer 10 kg stikstof per haop de bodem neer. Nu is dat zo’n 40 kg per ha. Struikheikan niks met deze extra voedingsstoffen omdat ze is ingesteldop een voedselarme bodem. Bochtige smele kan als snel

Terreinbeschrijving6

© S

ectie

GIS

/Pro

vinc

ie D

rent

he

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Vergraste heide ophet Groote Zand

De Drentse heide: links anno 1850,rechts anno 1950

groeiend gras die extra mest heel goed gebruiken en over-woekert nu reeds meer dan de helft van alle struikheide-velden. Bochtige smele kleurt in de zomer de vergraste heigoudgeel. Vergissing met Pijpestrootje is dan uitgeslotenomdat die ‘s zomers nog groen is en pas in de herfst verkleurt.

Echte minimaEeuwenlang zijn door afplaggen, maaien en begrazen voedingsstoffen van de heide naar het dorp gebracht zonderdat daar iets voor teruggegeven werd. In de voedselarmewereld van de droge struikheidevelden kunnen slechts enkele planten overleven, zoals Struikhei, Klein warkruid,Kruipbrem en Stekelbrem. Wie het niet breed heeft, moetzuinig omspringen met de schaarse voedingsstoffen. Zelfs de‘echte minima’ moeten extra inkomsten zien te vergaren omin zo’n voedselarm milieu te overleven. Zo krijgt deStruikhei door samenwerking met schimmels in de bodem(mycorrhiza) wat extra voedingsstoffen.Het Klein warkruid, of Duivels naaigaren, heeft een slimmemanier ontwikkeld om toch wat voedingsstoffen te bemachtigen. In de voorzomer wikkelen de kiemplantenzich om heidetakjes. Vervolgens dringen ze met specialewortels de Struikhei binnen en stelen zo de broodnodigevoedingsstoffen. Omdat de kiemplantjes alleen maar jongeheidetakjes vlak boven de grond kunnen bereiken, komtKlein warkruid vooral voor in pas afgeplagde of afgebrande,jonge heide. Kruip- en Stekelbrem hebben een hele anderestrategie om in zo’n voedselarm milieu te overleven. Zehebben aan hun wortels speciale knolletjes waarmee stikstofuit de lucht omgezet wordt in voedingsstoffen.

Heischrale vegetatiesVooral op de flanken van beekdalen waren in de vorigeeeuw de heischrale vegetaties nog zeer algemeen. De bodemis er iets rijker, vergeleken met die van de heide. Het is netgeen wei en net geen hei. In droge heischrale vegetatiesgroeien juweeltjes van planten zoals Valkruid (ook Wolverleigenoemd), Blauwe knoop, Rozenkransje en Gewone guldenroede. Zelfs in 1960 groeide in dit soort vegetatiesnog zoveel Valkruid dat die soms meer op gele bloembollen-velden leken dan op heide. Het Rozenkransje was ook een

Terreinbeschrijving 7

Boven: Enkele karakteristieke planten van droge struikheidevelden: v.l.n.r. Struikhei, Klein warkruid en KruipbremOnder: Karakteristieke planten van de Drentse heischrale vegetatie: v.l.n.r. Valkruid, Rozenkransje en Gewone guldenroede

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

heel karakteristieke soort van het heischrale grasland. Hetheeft extra voedingsstoffen nodig, zoals kalk. Door de zureregen zijn die schaarse voedingsstoffen versneld verdwenenen daarmee ook het Rozenkransje. De Gewone gulden-roede kan zich nog wel handhaven en breidt zich inDrenthe zelfs uit.

Het KorhoenDeze karakteristieke heidevogel is sinds 1987 in Drentheuitgestorven. De kuikens consumeren de eerste weken dierlijk voedsel, zoals insectenlarven. Die worden vooralverzameld in kruidenrijk grasland. Pas na enkele wekenworden ze net als hun ouders vegetariër. Op hun menustaan dan ondermeer de jonge scheuten van Struikhei enallerlei zaden en knoppen.Korhoenders doen graag een middagdutje onder de bomenop de heide. ’s Nachts slapen ze graag in oude heide. Om tebaltsen prefereren ze een kale plek op de heide. Kortom,voor elke functie hebben ze een ander type heide nodig.Heidebeheerders proberen nu weer een gevarieerde enstructuurrijke heide te creëren met wat bloemrijk grasland,

Terreinbeschrijving8

foto

: Jan

Sm

it/FN

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

Korhoen

Dode struikheide door vraat van het Heidehaantje (rechts)

9

zoals het vroeger was. Hopelijk keert dan het Korhoenterug. Want struikheidevelden zonder bolderende korhanenis als een theatervoorstelling zonder muziek.

Het HeidehaantjeDit zeer algemene haantje is een kevertje dat veel onbekenderis dan de Korhaan. De kleine goud-bruine kevers zwermenin april massaal uit over de heidevelden om eieren af te zetten. De larven leven in de zomermaanden en eten uit-sluitend Struikhei. In het popstadium hebben ze een dikkestrooisellaag nodig om uitdroging te voorkomen. Halfaugustus verschijnen de volwassen kevers. Na hun winter-slaap gaan ze in april op zoek naar malse Struikhei om eennieuwe generatie ‘plaaggeesten’ te verwekken. Dat kunnenwel meer dan een miljoen larven per ha zijn. Na zo’n plaagkleurt de heide in augustus niet paars maar roestbruin.Meestal gaat de hei daarna dood en komt er Bochtige smelevoor in de plaats.

Vlinders van de heiVlinders hebben een gevarieerde heide nodig. Geen enkeledagvlinder is volledig afhankelijk van Struikhei. Karakteristiekedagvlinders van de heide zijn ondermeer het Heideblauwtje,de Bruine vuurvlinder en de Heivlinder. Het Heideblauwtjeheeft een gevarieerde heide nodig met veel open plekken.Ze halen nectar uit Dophei. De rupsen eten graag jongeStruikhei. De Bruine vuurvlinder leeft vooral op de overgang van heinaar wei. De rupsen leven van zuring. Deze soort gaat heelhard achteruit. Drenthe is één van de laatste bolwerken. De Heivlinder heeft kale plekken tussen de hei nodig omzich op te warmen. Bovendien fungeert zo’n kale plek alseen dansvloertje voor baltsgedrag. Op de struikheideveldenkomt men regelmatig grote rupsen tegen van nachtvlinders,zoals de Nachtpauwoog en de Veelvraat. De rupsen van deVeelvraat zijn in het winterhalfjaar opvallend aanwezigdankzij antivries in hun lijf. Pas in het voorjaar verpoppen zezich. In de voorzomer vangt men af en toe een glimp opvan een voorbij snellend mannetje, dat op zoek is naar eenvrouwtje.

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

Heidevlinders hebben een dansvloertje nodig

Bruine vuurvlinder Nachtpauwoog

10 Het Drense Landschap

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Adder ReptielenDe Adder en de Levendbarende hagedis zonnen graag oponbegroeide droge plekken tussen de Struikhei. Door degrote mestgift vanuit de lucht worden die kale plekken inkorte tijd overwoekerd door Bochtige smele. Voor mensenis zonnen leuk, maar voor reptielen is zonnen van levens-belang. Zonder die kale plekken kunnen reptielen nietgenoeg warmte verzamelen voor het vervullen van hunlevensfuncties.

HeidebeheerIn de vijftiger jaren van de vorige eeuw dacht menig heide-beheerder nog dat struikheidevelden zich zelf in stand konden houden. Toen in de zestiger jaren de vergrassingtoenam, ging men heide afbranden. Dat deden de schepersvroeger immers ook. Een eenmaal vergraste hei kan doorbranden echter niet meer paars worden. In de zeventigerjaren nam de vergrassing en verbossing toe. Als antwoord opdeze vergrassing werden weer schaapskudden ingezet, al ofniet onder toezicht van een herder (scheper). In de tachtiger jaren zag men dat schapen de uitbundigegrasgroei niet konden bedwingen. Er werden ook rundereningezet. Die vreten veel meer gras dan schapen. Wanneervee binnen een raster wordt gehouden, worden er per saldoniet veel voedingsstoffen afgevoerd. Toch is begrazing vangroot belang voor het behoud van de heide omdat het veemeer gras eet dan hei. Hierdoor komt er meer ruimte voorde hei. Bovendien verdwijnt door begrazing een belangrijkdeel van de vegetatie in de maag van het vee. Daardoorkomt er veel minder strooisel op de bodem terecht. Dat isgunstig voor de Struikhei en nadelig voor het gras.

In de negentiger jaren kwam men tot de conclusie dat vergraste hei afgeplagd moest worden. Afplaggen deden deboeren vroeger immers ook. Speciale plagmachines schrapende bovenste viltige strooisellaag van de heidebodem af. In debodem ‘slapen’ ontelbare zaden van de Struikhei. Die kunnenalleen maar door zonlicht worden gewekt. Wanneer devoedselrijke viltachtige strooisellaag wordt afgeplagd, ontkiemen de oude heidezaden, die wel veertig jaar oudkunnen worden. Binnen drie jaar kan er dan weer fraaieStruikhei bloeien.

ToekomstOnze halfnatuurlijke heidevelden zijn in principe een tijdelijke zaak. Met moderne middelen proberen heide-beheerders een duizend jaar oud landbouwsysteem na tebootsen, waarbij de afvoer van voedingsstoffen uit de heidecentraal staat. Als de toevoer van stikstof via de lucht aan-zienlijk kan worden teruggebracht, hebben de voedselarmestruikheidevelden nog een rijke toekomst. De mooie resultatenvan het huidige heidebeheer kunt u met eigen ogen aan-schouwen ondermeer op het Hijkerveld, de Havelterberg, inhet Nationaal Park Drents-Friese Wold, het Nationaal ParkDwingelderveld, Drouwenerzand en het Ballooërveld.

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- enmilieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

(Noot van de redactie: Zie ook de artikelen over Struikhei als soort in kwartaalblad nr. 11, september 1996 en over dopheidevelden in kwartaalblad nr. 30, juni 2001)

Sportp

arkEuropaweg

DijkveldpadLonerstraat

8

6

7

1

Deurze

Water. Eigenlijk lenen we het even van de natuur. Het water dat bij u uit de kraan komt,is uit de grond gepompt, gezuiverd en komt na gebruik weer terug in de natuur. Welenen dat water dus van de natuur omdat we anders niet kunnen overleven. Maar denatuur overleeft ook niet zonder water. Drinkwater en natuur zijn dus nauw met elkaarverbonden. De Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) doet er dan ook alles aan omwaterwinning en natuur zo goed mogelijk samen te laten gaan.De WMD streeft naar duurzame waterwinningen. Dit zijn winningen waar waterwinning in zo groot mogelijke harmonie met de omgeving samengaat. Duurzame waterwinningen zijn van levensbelang om u ook in de toekomst goed (drink)water te kunnen blijven leveren.

Waterwingebied AssenDit waterwingebied ligt aande rand van de stad, vlakbijhet stroomdal van de DrentseAa. Het terrein bestaat deelsuit bos en deels uit hooi-landen met houtwallen en is 40 hectare groot.

Hooi-graslandenDe hooilanden zijn ingezaaidmet verschillende zaadmeng-sels van soorten die hier ookvan oorsprong voor kunnenkomen. U ziet hier verschil-lende soorten bloemen, bijvoorbeeld Dag-koekoeksbloem, Knoopkruid,Glad walstro, Duizendblad,Vlasbekje en Rolklaver.Verder komen er in het nattegedeelte veel Dotterbloemenvoor en op de drogere delenzijn in juni veel Margrietente vinden.

GraslandenIn de graslanden past deWMD verschralingsbeheertoe. Het terrein wordt in denazomer gemaaid en hetmaaisel wordt afgevoerd. Dit sluit aan op het natuur-beheer dat door Staatsbos-beheer in het hele stroomdal-landschap van de Drentse Aawordt nagestreefd. Dit richtzich op mogelijk herstel vande beekdalflora.

HoutwalEen houtwal begrenst hetwaterwingebied. Houtwallendienden van oorsprong als‘kweekplaats’ van hout enals een natuurlijke perceels-scheiding. Eens per vijf jaarkapt de WMD verspreidbomen en struiken. Hierdoorontwikkelt zich een kruiden-laag die een belangrijke ver-

blijfplaats is voor vogels,Konijnen, Hazen, Reeën,Veldmuizen, vlinders enandere insecten. Anderediersoorten die in dit gebiedvoorkomen zijn: Egels,Hermelijnen en Wezels.

Bos Rechts bij de ingang staateen elzenbosje. In het aan-geplante bos staan zomer-eiken, berken, elzen en wil-gen. De Meidoorn enSleedoorn zijn geliefd bijveel vogels vanwege de bes-sen en de bescherming die zebieden aan met name jongevogels. In het voorjaar sprin-gen deze bosschages in hetoog door hun uitbundigebloei. De vogels die hier voorkomen zijn onder ande-re: Sperwer, Fazant, en Boompieper.

Deze pagina wordt verzorgd door

NV Waterleidingmaatschappij Drenthe.

12 Interview

Volgens Lensink is heel nadrukkelijkgekozen voor sponsoring van de beidenoordelijke Landschappen. “Dagbladvan het Noorden profileert zich vanafde start op 2 april als een echte krantvan het Noorden. De krant heeft eenregionale identiteit. Van het Noorden,voor het Noorden, is een slogan diedat perfect uitdrukt. Ook in onzesponsoring willen we die positionering

Versterken van regionale ide

Dagblad van het Noorden ondersteunt Groninger en Drentse Landschap

Dagblad van het Noorden is – sinds het verschijnen van de eerste

krant op 2 april 2002 – hoofdsponsor van de Stichting Het Groninger

Landschap en van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Waar

sponsoring meestal bestaat uit het geven van geld, zal dit sponsor-

schap een andere invulling krijgen. “Ik spreek dan ook veel liever van

een intensieve samenwerking”, aldus Gijs Lensink, algemeen directeur

van Hazewinkel pers, de uitgever van Dagblad van het Noorden.

S i e p H u i z i n g a *

13Interview

benadrukken. Dus niet lukraak ergenseen zak geld uitdelen, maar actiefsponsoren. Dat wil zeggen: kiezenvoor sponsoring die ons merk versterkt.”

De keuze viel al vrij vlot op beideLandschappen. Lensink: “Ze hebbenallebei een sympathieke uitstraling. Enwaar de Landschappen voor staan en

waar wij ons positioneren, dat sluitnaadloos op elkaar aan. De beideLandschappen streven naar behoud vanregionale identiteit. En juist aan dieidentiteit ontleent het Dagblad haarbestaansrecht. We hebben contactgezocht met beide Landschappen en desnelheid waarmee ze reageerden,bevestigde ons alleen maar in de juist-heid van onze keuze. In een paarweken tijd was het beklonken.”

Brede invullingDe samenwerking krijgt een bredeinvulling. De krant zal wervingsad-vertenties plaatsen voor de beideLandschappen en neemt ook activiteitenop in de wekelijkse servicepagina.Maar daar zal het volgens Lensink nietbij blijven. “Ik denk ook aan lezersaan-biedingen, gezamenlijke wandelingen,gebruik van elkaars logo, het linkenvan de websites en het opzetten vaneducatieve projecten. Bovendien zalDagblad van het Noorden gebruikmogen maken van locaties van debeide Stichtingen, bijvoorbeeld voorontvangst van relaties.”

De samenwerking mag dan intensiefworden, de krant en de Stichtingen

blijven wel onafhankelijk. DeStichtingen volgen hun eigen koers enDagblad van het Noorden is uiteraardvrij om het beleid van beideLandschappen kritisch te volgen. Omiedere Dagblad-medewerker bewust temaken van het sponsorschap, heeft dekrant al haar 700 personeelsleden eendonateurschap voor een jaar aan-geboden. Iedereen was vrij om te kiezen voor het Groninger of hetDrentse Landschap.

Op 28 maart 2002 is bij Wolfsbarge(op de grens van Groningen enDrenthe) een intentieverklaring getekend. Inmiddels is het sponsor-schap officieel van start gegaan. De sponsoring geldt voorlopig voortwee jaar met een optie tot verlenging.

foto

: Jan

Bou

wm

an

ntiteit

* Siep Huizinga is tekstschrijverbij D&A Communicatie.

14

E e f A r n o l d s *

Wasplaten

foto

: Eef

Arn

olds

Wasplaten zijn plaatjeszwammen met dikke, wasachtige lamellen aan de onderkant van de hoed. Ze worden door

sommigen liefkozend de ‘orchideeën onder de paddestoelen’ genoemd. Dat heeft in eerste instantie te maken met

hun opvallende verschijning. Veel wasplaten hebben vrij grote vruchtlichamen met heldere kleuren in alle nuances

van rood, oranje en geel. Er zijn echter ook minder opvallende soorten met een bruine, groene, grijze of witte hoed.

Alle wasplaten vormen, evenals orchideeën, een geliefd object voor natuurfotografen.

Flora en fauna

De vergelijking tussen wasplaten enorchideeën heeft niet alleen betrekkingop hun attractieve uiterlijk, maar ookop hun standplaatsen. Wasplaten groeienoverwegend in oude, schrale gras-landen. Daar kunnen ze in oktober ennovember in grote aantallen verschijnen,als kleurige herfstbloemen in het gras.Het zijn typische soorten van het oudecultuurlandschap, toen de boeren veel percelen generaties lang als onbemest hooiland of extensief weiland gebruikten. Op een modernagrarisch bedrijf heeft geen enkele wasplaat iets te zoeken. Zelfs niet alszo’n gebied onder de relatienota valt of onder een andere regeling die boerennatuur moeten bevorderen.Wasplaten zijn, evenals de meesteorchideeën, daarvoor veel te kieskeurig.Het is dan ook niet verwonderlijk datvan de 50 inlandse soorten wasplatener 45 op de Rode Lijst staan vankwetsbare en bedreigde paddestoelenin Nederland. Ze moeten het nu hebben van een zorgvuldig grasland-beheer in natuurreservaten. Daarbuitenhebben wasplaten hier en daar een toe-vluchtsoord gevonden in schrale weg-bermen waar jaarlijks het gras wordtgemaaid en afgevoerd.

Grauwe wasplaat

15

foto

: Eef

Arn

olds

FijnproeversIn Drenthe kunnen we zo’n 20 soortenwasplaten vinden. Van alle wasplaten ishet Gewoon vuurzwammetje inDrenthe verreweg het meest algemeen.In tegenstelling tot de meeste anderesoorten groeit dit knalrode paddestoeltjemet een fijn schubbig hoedje op zurehumusrijke en venige grond, bijvoor-beeld in heideterreinen. In de meesteDrentse heidevelden komt het Vuur-zwammetje wel voor, bijvoorbeeld inhet Scharreveld en het Doldersummer-veld, beide reservaten van ‘Het DrentseLandschap’. Ook daar komt dit fraaiepaddestoeltje echter slechts plaatselijkvoor, graag in heischrale vegetaties ofgrazige padranden en vrijwel nooit inechte heidevegetaties.Een verwante soort is het Veenmos-vuurzwammetje. De soort verschilt van het Gewoon vuurzwammetje in de bruine schubjes op de hoed en in de lichtere, bijna witte lamellen. HetVeenmosvuurzwammetje groeit, zoals denaam aangeeft, in natte veenterreinen,vooral op veenmossen maar ook tussenandere mossen. Daarbij heeft het eenvoorkeur voor matig voedselrijkeomstandigheden. In zure vennen enveenputten komt het niet voor, maarook voedselrijke waterkanten zijn haarte min. Een fijnproever dus. HetVeenmosvuurzwammetje is dan ookveel zeldzamer dan het Gewoon vuurzwammetje en in Drenthe maarop weinig plaatsen gevonden, onder andere in het Bargerveen en hetLeggelderveld.

GeurigDe meeste wasplaten hebben eenvoorkeur voor graslanden op zwakzure, vaak kalkhoudende, zandige oflemige bodems. De meest algemenevan deze groep is het Gewoonsneeuwzwammetje, een bijna wittepaddestoel met opvallend ver uiteen-staande plaatjes. De meeste vindplaatsenliggen in Drenthe in schrale weg-bermen en langs schelpenfietspaden.Een zeldzame verwant, de Geurendewasplaat, heeft een wat meer oker-kleurige hoed. Deze soort wordt echter vooral gekenmerkt door eenzeer sterke, aangename geur naarcederhout (potloodhout) of juchtleer.Sommige paddestoelenkenners ruikendeze wasplaat in het veld zelfs voordatze hem zien. Merkwaardigerwijs is debijzondere geur voor anderen juist niet waarneembaar, hoezeer ze ookhun best doen. De ene neus is deandere niet!

KleurigHet Gewoon sneeuwzwammetjewordt geregeld vergezeld door deZwartwordende wasplaat, vooral langsschelpenpaden want de laatste soorthoudt van wat kalk. Het is een op-

vallende soort met een oranje of rode,kegelvormige hoed. Bij doorbrekenscheidt de paddestoel een kleurloosvocht uit dat in speciale sapvaten zit.Aan de lucht oxideert dit sap snel donker grijs. Het lijkt wel magie!Beschadigde en oude vruchtlichamenverkleuren door deze reactie op denduur helemaal zwart. Een van de meest spectaculaire was-platen is het Papegaaizwammetje.Jonge exemplaren zijn overwegendhelder groen en vallen nauwelijks optussen het gras. De hoed en lamellenzijn voorzien van een fel geel randje.Bij ouder worden verschiet de hoedvlekkerig tot roze, oranje of lila. Zobont als een kaketoe, inderdaad. Helaasis het Papegaaizwammetje in Drenthezeldzaam geworden. Bij verschralendbeheer kan de soort echter na een jaarof twintig weer opduiken. Dat is bij-voorbeeld het geval op een enkele plekin het Eexterveld. Een andere soort dierelatief snel op verschraling reageert isde Kabouterwasplaat, een oranjeroodpaddestoeltje met een licht kleverigehoed en een steel met scharlakenrodetop. Dit kleine juweel is verschenen inverschralende hooilanden in LandgoedRheebruggen bij Uffelte.

Flora en fauna

Veenmosvuurzwammetje

16 Flora & fauna

foto

: Eef

Arn

olds

Perspectieven?De enige inlandse wasplaat met eenduidelijk verspreidingsoptimum inDrenthe is de Slijmwasplaat. Het is eenflets oranje gekleurde paddestoel metzoveel slijm op hoed en steel dat hetmoeilijk is om de vruchtlichamen vastte houden. Ze glibberen gewoon tussen je vingers door. De Slijmwas-plaat heeft een kenmerkende, muffegeur die volgens de boekjes doet denken aan de stank van een roof-dierenkooi. Ze is te vinden op zuregrond in heischrale graslandjes in heidegebieden en jeneverbesstruwelen.De Slijmwasplaat is in Nederlandenorm achteruit gegaan en staat alsernstig bedreigd op de Rode Lijst.Ook in Drenthe is de soort sterk af-genomen, vermoedelijk vooral door

vermesting van de bodem door stikstofafkomstig uit de intensieve veehouderij.

Wasplaten zijn, evenals andere gras-landpaddestoelen, erg gevoelig voorbodemverstoring. Alleen op oude,ongestoorde bodems kunnen ze gedijen. Natuurontwikkeling biedt danook geen gunstig perspectief voor dezepaddestoelen, althans niet op afzienbaretermijn. Op bestaande vindplaatsenmoeten we dus heel zuinig zijn.

* Dr. E.J.M.Arnolds is voorzitter vande Stichting PaddestoelenwerkgroepDrenthe en lid van de WetenschappelijkeAdviescommissie van de Stichting‘Het Drentse Landschap’.

Violetgrijze wasplaat

Fietsroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l ti n s a m e n w e r k i n g m e t A n n e t T e r p s t r a

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Nieuwe natuur in het Hunzedal

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

6

Meer dan tien jaar is Het Drentse Landschap bezig om in het Hunzedal

de natuur nieuwe kansen te geven. De Hunze krijgt zijn oude meanders

terug en mag weer buiten zijn oevers treden.

U kunt het onderweg allemaal op uw gemak bekijken, want deze fiets-

tocht brengt u naar al die prachtige, vaak totaal onbekende stukjes

oude en nieuwe Drentse natuur. Als u de tocht te lang vindt om hem

in één keer te fietsen, de route is simpelweg in tweeën te knippen.

de Hunze rond 1960 werd recht-

getrokken en verbreed om door een

betere waterafvoer de mogelijkheden

van landbouw in de Hunzelaagte te

verbeteren, lieten de ruilverkavelaars

hier en daar een stukje van de oude

beek liggen.

4 Het fietspad eindigt in

Torenveen waar u rechtsaf

richting Gasselternijveen gaat.

Aan de oostkant van de Hunze ligt een

smalle zandrug die de Hunzelaagte

scheidt van de enorme Drents-Groningse

Veenkoloniën. Van Zuidlaarderveen in

het noorden tot Exloërveen in het

zuiden ligt over die rug een lang,

kronkelend lint streekdorpen met een

eeuwenoude geschiedenis. Ze werden

als randveen-

ontginning

gesticht door bewoners van de Drentse

Hondsrug-

dorpen.

Aanvankelijk

leefde men

er van de

turfwinning,

later werd

landbouw het

hoofdmiddel

van bestaan.

1 Ga in Gieten richting

Gieterveen. Voorbij de hoog-

spanningskabels neemt u de

Koestroomdijk rechts.

U bent net van de Hondsrug ‘afgedaald’

naar de Hunzelaagte. Rechts ziet u de

steilrand van de Hondsrug. Opvallend is

het bosje links van de weg. Stelt u zich

deze Koebroeken honderd jaar geleden

voor als een ontoegankelijk, moerassig

gebied waar je je alleen op hoger

gelegen zandkoppen kon vestigen.

Het esgehucht Veenhof was vroeger

echt een ‘eilandje’ in het veen waar zich

in de 17de eeuw de eerste boeren

vestigden. De oudste van de vijf

boerderijen van Veenhof werd in

1772 gebouwd.

2 U gaat rechtsaf voor een

‘rondje’ door Veenhof. Aan het

eind gaat u links.

3 In de haakse bocht naar

rechts neemt u het fietspad min

of meer rechtdoor. U passeert de

Hunze voor de eerste keer.

Vlak voor de Hunze komt u langs een

afgesneden meander van de beek. Toen

De Hunze

1

4

2

3

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

2

1 3

4

5

6

7

8

910

11

12

13

14

151617

18

19

20

21

foto

: Ber

tus

Boiv

in

Start

5 In Gasselternijveen steekt u

de provinciale weg over. U volgt

de Hoofdstraat tot het eind toe.

Dankzij de aanleg van het Schuitendiep

aan het eind van de 14de eeuw kon de

stad Groningen ten volle profiteren van

de turfwinning rond de Hunze. Het

Schuitenschuiversgilde in de stad kreeg

in 1403 het alleenrecht voor de aanvoer

van Drentse turf via de Oostermoersche

Vaart, zoals men de Hunze destijds

meestal noemde. De verveners in de

‘Gasselter nieuwe venen’ – ofwel

Gasselternijveen – slaagden erin de

Staten-Generaal in 1667 te bewegen het

monopolie van de Schuitenschuivers te

verbieden.

Aan het eind van de weg vlak

voor Drouwenerveen ziet u op

de hoek op het oude kerkhof

nog enkele zerken van

schippersfamilies.

6 Aan het eind van de

straat gaat u rechtsaf

Drouwenerveen in. U blijft

de weg volgen als deze

een haakse bocht naar

links maakt. Bij het tweede

huis na de bocht (huis-

nummer 2) gaat u

rechtsaf. U passeert

het Achterste Diep.

Aan het eind gaat u rechtsaf.

U passeert het Voorste Diep.

In het gebied De Branden vloeien het

Voorste Diep en het Achterste Diep

samen tot de Hunze. Het Drentse

Landschap is hier ruim tien jaar geleden

begonnen met het Hunze-project en

wil het in de komende jaren gaan

inrichten. Dankzij het schone grond-

water dat vanuit de Hondsrug richting

Hunze komt, zijn hier uitstekende

kansen voor nieuwe natuur.

8 Volg de weg tot aan het

natuurterrein. Daar gaat u

rechtsaf. Deze klinkerweg blijft

u volgen tot Gasselte.

U fietst langs het Drouwenerzand van

Het Drentse Landschap. Het is een van

de laatste levende stuifzanden van

Drenthe. Om de natuur rust te gunnen

is deze kant van het veld afgesloten.

9 Aangekomen op de door-

gaande weg, gaat u even links en

daarna meteen rechts. Na de

provinciale weg neemt u de

eerste weg links.

10 Neem rechtsaf de Stations-

straat, even naar links en daarna

rechts de Looweg op.

U rijdt een stukje langs de oude spoor-

baan van de Noord Ooster Locaal

Spoorwegmaatschappij die in 1905 de

verbinding tussen Assen en Stadskanaal

ging verzorgen. De voormalige

NOLS-halte Gasselte werd in 1970

afgebroken.

11 Aan het eind van de weg gaat

u rechts, daarna in Kostvlies links-

af en de weg blijven volgen.

12 U bent terug op de plaats

waar u aan het begin van de

route langs kwam. Ga weer een

klein stukje dezelfde kant op en

ga dan bij de hoogspannings-

leiding linksaf de Osseveensdijk

op. Aan het eind gaat u rechts.

Het HoltherzandOpenbaar vervoer Gieten heeftgoede busverbindingen metAssen (Arriva-lijnen 10 en 28) enEmmen-Groningen (Arriva-lijnen59 en 173, Interliner 300)

Fietsverhuur Oortwijn,Stationsstraat 9, 9461 GP Gieten(0592) 261243 of Oosting,Markeweg 7, 9462 PP Gasselte,(0599) 56 46 86

9

10

11

12

8

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

’s: B

ertu

s Bo

ivin

Startpunt het centrum vanGieten (Boddeveld, hoek Asser-straat en Stationsstraat)

Lengte route circa 45 km (zuidelijke lus – op de kaart 1 t/m 12 circa 20 km) (noordelijke lus – op de kaart 12 t/m 21 circa 25 km)

Benodigde tijd 4 à 5 uur

Veenhof

Gasselternijveen

De Duunsche Landen

Bruine Kiekendief

5

6

7

Opnieuw nadert u het waar-

schuwingsbord met de fietsers.

Daar gaat u via het wildrooster

rechtsaf. Het schelpenpad

kronkelt door Breevenen naar

Gieten en kruist de Kromme Dijk,

de Oude Dijk en de Nieuwe Dijk.

Breevenen van de WMD is een bijna

300 hectare groot voormalig landbouw-

gebied waar tot voor kort naar schatting

zes tot acht miljoen kubieke meter

helder kwelwater zomaar afstroomde

naar de Hunze. Door de natuurlijke

situatie in het oude veengebied waar

mogelijk te herstellen, zal het grond-

water weer tot aan het maaiveld

kunnen komen.

21 Bij het Zwanemeer aan-

gekomen volgt u linksaf het fiets-

pad. Dan onder het viaduct van

de N33 door en u bent via de

Oude Groningerweg terug in

Gieten.

13 Ter hoogte van het bosje aan

de linkerkant gaat u rechtsaf. Het

pad brengt u over een stuwtje in

de Hunze. Daarna linksaf de

Herenweg op. Aan het eind gaat

u linksaf het dorp in.

14 In Gieterveen neemt u in de

bocht naar rechts bij het kerkje

linksaf de Herenweg Noord. Aan

het eind gaat u linksaf, u steekt

de doorgaande weg over en gaat

onder het viaduct van de N33

door.

15 Bij Eexterveen bij huis-

nummer 120 gaat u linksaf

de Elzemaat op.

In de bocht van de weg loopt u via het

klaphek het 30 hectare grote terrein

Elzemaat van Het Drentse Landschap

op. Met behulp van oude kaarten en

bodemmonsters is onderzocht waar

vroeger de meanders van de Hunze

liepen. In het voorjaar van 2001 startte

Het Drentse Landschap hier met het

opengraven van de verdwenen bochten

en het verplaatsen van de kadedijk die

de Hunze veel meer armslag gunt.

Het vervallen gemaaltje deed tot in de

jaren vijftig dienst als inlaat van koel-

water voor de aardappelmeelfabriek

Wildervank en Omstreken in

Eexterveenschekanaal.

16 Aan het eind van de Elzemaat

gaat u linksaf. U gaat in Eexter-

zandvoort meteen rechtsaf de

Dwarsdijk op. Daarna aan het

eind rechts.

17 Bij het waarschuwingsbord

met de fietsers gaat u rechtsaf en

volgt het schelpenpad dat u over

de Hunze voert.

U fietst door het waterwingebied van

de Waterleiding Maatschappij Drenthe.

In enkele jaren tijd heeft de WMD de

weilanden en akkers veranderd in een

verrassend afwisselend gebied met natte

en droge graslanden, bosjes en hout-

wallen.

18 Aan het eind van het pad

gaat u bij het kanaal rechts naar

Nieuw-Annerveen. Daar gaat u

linksaf naar Spijkerboor.

Op het kruispunt in Spijkerboor ligt

café ’t Keerpunt. De geschiedenis ervan

gaat terug naar het midden van de 18de

eeuw toen Willem Grevijlink hier een

herberg stichtte voor wachtende

schippers en dorstige reizigers die de

‘klap’ over de Hunze passeerden.

Ten noorden van de weg ligt het 45

hectare grote Annermoeras waar

Het Drentse Landschap met dezelfde

aanpak bezig is als in de Elzemaat. De

verwachting is wel dat het gebied hier

veel meer water zal vasthouden van-

wege de lagere ligging.

19 In Spijkerboor slaat u linksaf,

u passeert de Hunze en u gaat

dan linksaf de weg De Bulten op.

Officieel heet dit gebied de Duunsche

Landen, maar de naam De Bulten doet

het landschap meer eer aan. Samen

vormen de zandbulten een zogeheten

paraboolduin dat in de laatste ijstijd

door de wind opgeworpen is langs

de Hunze. © Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (september 2002)

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

Een nieuw 6000 jaar oud landschapDankzij de bossen en heiden van de Hondsrug sijpelen er ondergronds enorme hoeveelheden schoon grondwater het

Hunzedal in. Dit zogeheten kwelwater komt onder druk van het hoogteverschil naar de oppervlakte in de

Hunzelaagte. In zo’n gebied met natuurlijke kwel kun je met een gerust hart aan natuurontwikkeling doen. De vraag

is vervolgens: welke natuur...

Het Reestdal – het andere grote beekdalsysteem waar Het Drentse Landschap actief is – heeft van oudsher een

natuur die zeer verweven is met het menselijk handelen. Er wordt sinds mensenheugenis geweid en gehooid langs de

Reest. Het Hunzedal kent zo’n traditie niet en de landbouw in het dal is relatief nieuw. Vandaar dat in de plannen

gekozen is voor een meer oorspronkelijk natuurtype. De deskundigen zijn het er over eens dat als je de natuur in het

Hunzedal voldoende rust en de ruimte geeft, er zeggenmoerassen en broekbossen zullen ontstaan die we in

Nederland al duizenden jaren niet meer kennen. Dat was de natuur van voor de hoogveenvorming en dan ben je al

gauw een zesduizend jaar terug in de tijd...

De Hunze

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Ber

tus

Boiv

in

18

19

17

1613

14

15

20

21

Wie aan Drenthe denkt, ziet hunebedden. Maar liefst 84% van de Nederlanders legt deze

associatie. De magie van het hunebed in de context van Drenthe lijkt hiermee duidelijk.

Deze prehistorische monumenten zijn gebouwd van zwerfstenen. Enorme keien die we

ook nu nog soms in de bodem vinden. Vooral op de Hondsrug, waar we ook de meeste

hunebedden aantreffen. Zwerfstenen worden momenteel gebruikt om op hinderlijke wijze

wegen te markeren, opritten aan te geven, rotstuinen mee te verluchtigen. Ook als graf-

monument of als beeldobject op brinken en pleinen van de Drentse esdorpen zijn ze te

vinden.

21Cultuur

Het Zwerfstenen Beeldenproject

E r i c v a n d e r B i l t *

foto

: Har

ry C

ock

22 Cultuur

De laatste jaren genieten hunebedden toenemende belang-stelling. Ondermeer via exposities in het Drents Museum ofhet Nationaal Hunebedden Informatiecentrum (NHI) teBorger. Eind 2000 heeft de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ de 23 hunebedden van de Provincie Drenthe inbeheer gekregen. De Stichting ziet dat als een logisch uit-vloeisel van haar brede doelstelling die erop gericht is alles tebehouden wat met de Drentse natuur en cultuur te makenheeft. Vanuit deze betrokkenheid met de Drentse cultuurstond ‘Het Drentse Landschap’ dan ook open voor een rolals intermediair bij het Zwerfstenen Beeldenproject.

MysterieZwerfstenen en hunebedden zijn objecten die vele associa-ties oproepen. De tocht van deze stenen via het landijs van-uit Scandinavië. De geomorfologie van Drenthe en meerspecifiek de Hondsrug. De religieuze betekenis van hune-bedden. Oude sporen, routes en (marke-)grenzen in hetDrentse esdorpenlandschap. Zij stemmen ons tot nadenken,verleiden ons tot nader onderzoek, religieuze beleving eninspireren kunstenaars.Op initiatief van het kunstnetwerk Hans Zabel te Borger,het Nationaal Hunebedden Informatiecentrum en hetBebinghehoes te Exloo werd in 1998 het project“Mysterieuze beelden uit de prehistorie en het heden”opgezet. Binnen dit project werden kunstenaars uitgedaagdop basis van zwerfstenen eigentijdse kunst te maken en metdeze kunstwerken een zwerfstenenbeeldenroute in Drenthete maken. Er werden op de Hondsrug in de gemeenteBorger-Odoorn vijf nieuwe monumenten op zorgvuldiguitgekozen plaatsen opgericht.

BeeldenrouteHet kunstonderdeel werd gerealiseerd met een groep vanvijf beeldhouwers, allen lid van de Nederlandse Kring vanBeeldhouwers en gespecialiseerd in het werken met zwerf-stenen. Joost Barbiers, Petra Boshart, Gerard Höweler, TonKalle en Rob Schreefel. Allen uit Amsterdam. De zwerfstenenbeeldenroute omvat een expositie van eenvijftal grote eigentijdse zwerfstenenbeelden langs of nabij een

Mysterieuze beelden uit het heden

‘Ode aan de Zon’ – Rob Schreefel

< ‘De Gewichtheffer’ – Ton Kalle

foto

: Har

ry C

ock

23Cultuur

speciale fiets- of wandelroute, de zogenoemde Flintenroute(40/20 km). De zwerfstenenbeelden staan op een zodanigeplek in het landschap opgesteld dat ze een natuurlijke enculturele relatie aangaan met de omgeving. De plaatskeuze isop zeer zorgvuldige wijze tot stand gekomen.De expositieopbouw startte op 28 september 1999 met deplaatsing van het 12 ton zware beeld ‘De gewichtheffer’ vanTon Kalle en eindigde met de plaatsing van een grote zwerf-stenentempel ‘Ode aan de Zon’ van 25 ton van RobSchreefel op 4 april 2000.

ImpactHet Drentse landschap, zwerfstenen, hunebedden, grafheu-vels harmoniëren op een prachtige wijze met de vijf eigen-tijdse zwerfstenenbeelden in de gemeente Borger-Odoorn.Een groot aantal mensen heeft met de Flintenroute in dehand de zwerfstenenbeelden bezocht. De reacties van hetpubliek, bezoekers en bewoners, zijn doorgaans zeer positief.Gelet op de impact van deze aan ‘hunebedden’ refererende

beelden, wilden een groot aantal Drentse organisaties eninstellingen deze door de kunstenaars in bruikleen gegevenkunstobjecten voor de provincie Drenthe behouden. Doorde samenhang tussen deze eigentijdse stenen beelden, dehunebedden, de grafheuvels en de kwaliteiten van het land-schap, ontstaat een voor Nederland unieke en bijzonderepermanente infrastructuur rondom het NationaalHunebedden Informatiecentrum in Borger.

Gezien de recente ontwikkelingen binnen de Stichting werd‘Het Drentse Landschap’ gevraagd mee te helpen een viertalvan deze prachtige werken voor Drenthe te behouden. Hetdagelijks bestuur was van mening dat hoewel het verwervenvan kunst niet tot onze kerntaken behoort, de Stichting zichin dit geval wel moest inzetten deze werken hier te houden.De relatie met het landschap en de wereld van het hunebedwaren daarbij de overweging. Eind 2001 was een bedrag vanf. 180.000 dankzij de steun van vele organisaties bijeenge-bracht: Gemeente Borger-Odoorn, Leader+ (EuropeseUnie), Provincie Drenthe, Prins Bernhard CultuurfondsDrenthe, Nationale Postcode Loterij, Stichting Pieter Roelfen Recreatieschap Drenthe. U kunt de beelden met eigenogen aanschouwen door de Flintenroute te fietsen die bij deVVV’s verkrijgbaar is.

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/rentmeester van de Stichting‘Het Drentse Landschap’.

‘Mental Map’ – Petra Boshart

foto

: Har

ry C

ock

24 Het Drense Landschap

Ooit was de Hunze een kronkelende beek. Maar ten behoeve

van snelle waterafvoer werd de beek steeds rechter

getrokken. Met het verdwijnen van de bochten (meanders)

verdween ook veel natte natuur. De Stichting ‘Het Drentse

Landschap’ en de Stichting ‘Het Groninger Landschap’

werken met vele andere partijen samen om het beekdal-

gebied weer terug te brengen in oorspronkelijke staat. In

Drenthe leggen we bochten aan zodat de beek weer gaat

meanderen. In Groningen maken we de aangrenzende

polders natter, zodat ze gaan functioneren als brede

moerassige oevers. Daardoor zal de Hunze weer een

paradijs worden voor moerasvogels als de Blauwborst en

het Porseleinhoen. De Kikker en de Snoek zullen terug-

keren, evenals de wandelaar, de fietser en de watersporter.

Het werk in het Hunzedal betekent winst voor de natuur en

voor de mens. Maar u wint ook, want bij de Postcode Loterij

maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Als u mee-

doet aan de Postcode Loterij wint u dus eigenlijk altijd.

Dankzij de steun van de Postcode Loterij kunnen we

de Hunze weer laten leven.

. . . d a n k z i j d e

Er komt weer leven in de Hunze

25

‘Ik kan niet zonder jou…’

Symbiose, oftewel wederzijdse afhankelijkheid, is dit jaar het themavan de Week van het Landschap. Dit jaarlijkse evenement van de provinciale Landschappen vindt plaats van zondag 22 tot en met zondag 29 september. In Drenthe staat dit jaar de natuurontwikkelingin het Hunzedal centraal.

Week van het Landschap 2002

Tijdens de Week van het Landschap kunt u hier zien hoe flora en faunaelkaar nodig hebben om te (over)leven. In het beekdal van de Hunze er-vaart u bovendien de afhankelijkheid van WATER. Niet alleen de hoeveel-heid, maar ook de specifieke kwaliteit van het water bepaalt het voor-komen van organismen. Kenmerkende soorten voor het Hunzedal zijn:Dotterbloem, Snoek en Porseleinhoen

Gedurende de geheleweek kunt u in café ‘t Keerpunt, Oostermoer 1te Spijkerboor een ten-toonstelling bekijken overhet beekdal. U kunt hierook gratis een fietsroutevan het Hunzedal afhalen(ruim 45 kilometer). Openingstijden: 10.00-16.00 uur.

Medewerkers van deStichting ‘Het Drentse Landschap’ zijn op een aantal dagen aanwezigom u uitleg te geven overde plannen die we methet Hunzedal hebben. Zij heten u van harte wel-kom in café ’t Keerpunt op:22, 23, 24, 25 (’s ochtends),28 en 29 september van 10.00-16.00 uur.

Op zondag 22 septemberen 29 september kunt uonder begeleiding mee-doen aan een van deonderstaande excursies:

• Wandelexcursie Annermoeras– Start: café ’t Keerpunt Tijd: 10.30-12.00 uur

• Fietsexcursie Hunzedal– Start: café ’t Keerpunt– Tijd: 14.00-16.30 uur

GGrraaaagg ttoott zziieennss bbiijj

ddee SSttiicchhttiinngg ‘‘HHeett DDrreennttssee LLaanndd

sscchhaapp’’..

foto: W.A.M. Meinderts / FN

foto: Jan Winters

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto: Dietmar Nill / FN

Week van het Landschap

26 Flora & fauna

foto

: Gee

rt d

e V

ries

N a t u u r l i j k

OpruimersG e e r t d e V r i e s *

• Opruimers

Elk najaar wordt de bosbodem

opnieuw bedekt met onvoorstel-

bare hoeveelheden dode bladeren

en takken. Toch zijn de bomen

na een aantal jaren niet bedolven

onder het plantenafval. Dat komt

omdat de opruimers onder de

paddestoelen het dode planten-

materiaal veranderen in nieuw

voedsel voor bomen. Ondermeer

met die voedingsstoffen maken

bomen in een volgende lente

nieuwe bladeren en takken. De

opruimers doen hetzelfde als

medewerkers van een kringloop-

centrum: afgedankte spullen

geschikt maken voor hergebruik.

Als je goed naar paddestoelen in

het bos kijkt, dan zie je dat elke

soort zijn eigen taak heeft. De

ene soort ruimt takken op, een

ander bemoeit zich alleen met

bladeren. Weer een ander wil

het liefst verse herfstbladeren of

geeft juist de voorkeur aan oud

blad.

De opruimers zijn in twee hoofd-

groepen te verdelen: de opruimers

van dood hout (stronken en

takken) en die van strooisel (af-

gevallen bladeren en takjes).

• Dood hout

Het Gewoon zwavelkopje en het

Elfenbankje groeien op dode

boomstronken of boomstammen

van allerlei soorten bomen. Maar

een Geweizwammetje groeit

alleen maar op afgestorven loof-

bomen en een Koraalzwammetje

wil perse naaldhout. Sommige

soorten accepteren alleen maar

dood hout van één bepaalde

boomsoort. Zo groeit de Goud-

vliesbundelzwam graag op dood

beukenhout.

Ook zijn er paddestoelen die uit-

sluitend op takken groeien.

De een wil dikke takken, een

ander geeft de voorkeur aan

twijgen. Een aantal soorten wil

takken van naaldbomen, zoals

de Dennenschelpzwam.

Een ander neemt alleen maar

genoegen met een dode tak van

een eik. Kortom: elke vorm van

dood hout heeft zo zijn eigen

opruimers.

Paddestoelen kunnen niet, zoals planten, hun

eigen voedsel maken. Op drie verschillende

manieren halen ze voedsel weg bij planten.

Ongeveer een kwart van alle paddestoelen

werkt samen met wortels van levende bomen,

zoals Vliegenzwammen. Een klein groepje steelt

voedsel uit levende bomen, zoals de Dennen-

moorder. De meeste paddestoelen behoren tot

de opruimers die hun voedsel halen uit dode

boomstronken, afgedankte bladeren en takken.

Gewoon zwavelkopje

27Jeugdrubriek

• Strooisel

Net als bij de paddestoelen die

dood hout opruimen, is er bij de

strooiselafbrekers ook een

onderlinge ‘taakverdeling’. De

Grote stinkzwam is niet erg kies-

keurig. Hij leeft van bladeren van

zowel loof- als naaldbomen. Er

zijn echter ook soorten die alleen

maar bladeren lusten van een

bepaalde boomsoort, zoals het

algemeen voorkomend Eiken-

bladzwammetje. Die leeft op

afgestorven eikenbladeren.

Sommige paddestoelen willen

alleen maar pas afgevallen

bladeren. Trechterzwammen

daarentegen nuttigen het liefst

oud strooisel.

• Vruchten

Een kleine groep paddestoelen

leeft op oude vruchten. Zo groeit

het Beukendopfloksteeltje alleen

maar op dopjes van beukennoot-

jes en heeft de Muizenstaart-

zwam een voorkeur voor sparren-

kegels. De eikel en de eikeldop

zijn vanuit de paddestoel gezien

twee totaal verschillende groei-

plaatsen. De dopjes worden

geconsumeerd door de Eikeldop-

zwam. Het afbreken van eikels is

weer een heel ander vak. Dat is

dan ook het werkterrein van de

Eikelbekertjeszwam.

• Heksenkring

Met het woord paddestoel

worden zowel de bovengrondse

“vruchtjes’ (de paddestoel) als de

ondergrondse schimmeldraden

(zwamvlok) aangeduid. De

meeste paddestoelen (‘vruchtjes’)

zijn maar een paar weken te

zien. De ondergrondse

schimmeldraden daarentegen

kunnen heel oud worden.

Regelmatig tref je paddestoelen

aan die in een kring staan,

zoals de Roestvlekkenzwam.

De schimmeldraden leven van

strooisel. Is het strooisel op, dan

groeien de schimmeldraden iets

verder naar buiten, op zoek naar

nieuw voedsel. Daardoor wordt

zo’n kring elk jaar iets groter.

Menige paddestoel (zwamvlok)

kan honderden jaren oud wor-

den. In Engeland is een ‘heksen-

kring’ gevonden van 700 jaar oud!

Men spreekt van een heksenkring

wanneer paddestoelen in een

mooie kring staan. Vroeger dacht

men dat op die plek een heks op

een bezemsteel uit de lucht was

neergedaald en zich opnieuw had

afgezet om verder te vliegen.

• Onmisbaar

Na de eerste nachtvorsten

verdwijnen de meeste padde-

stoelen. Pas in de volgende

herfst kunnen we ons dan weer

verbazen over zoveel rijkdom aan

vormen en kleuren bij deze

juweeltjes van de herfst. De op-

ruimers onder de paddestoelen

zijn onmisbaar om het natuurlijk

afval in het bos te veranderen in

voedsel voor bomen. Zonder die

opruimers sterven de meeste

bomen door voedselgebrek.

Zonder bomen is er minder zuur-

stof. Zonder zuurstof...

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

Heksenkring

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Van boven naar beneden:– Geweizwam; leeft op loofhout– Eikelbekertje; leeft op eikels– Goudvliesbundelzwam; groeit op

beukenhout– Dennenschelpzwam; groeit op

naaldboomtakken

22 Berichten

foto

: Gee

rt d

e V

riesVleesvan het landschap

Zoals bekend, maakt de Stichting voor het beheer van haar terreinen gebruik van heideschapen, Limousinsen Schotse Hooglanders. Zij zorgen voor een gevarieerd landschap waar ook andere planten en dier-soorten weer afhankelijk van zijn. De grazers leveren ook een belangrijke bijdrage aan het voort-bestaan van de planten. Zaden worden via de dieren verspreid en de mest levert rijke voedingsstoffen.

Elk najaar wordt, na selectie, een aantal dieren voor de consumptie verkocht. Voor de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ is de productie van het vlees een bijkomend beheerseffect, maar een verantwoord fok-beleid staat garant voor een kwalitatief zeer hoogwaardig product. De zorg voor een gezonde vee-stapel staat voorop. Daarom worden de dieren regelmatig gekeurd.

De grazers kunnen in alle vrijheid in de terreinen rondzwerven. Hierdoor behoort het vlees tot het minstbelaste en meest smakelijke dat er te vinden is. Verkoop van het vlees vindt hoofdzakelijk plaats aan deslager/groothandel die zijn dieren betrekt van biologische bedrijven. Als begunstiger van de Stichting‘Het Drentse Landschap’ kunt u dit hoogwaardige vlees kopen. Een prettige gedachte in een tijd dat wevoortdurend worden geconfronteerd met de risico’s van ons voedsel.

De met veel zorg samengestelde vleespakketten bestaan meestal uit sucade-, rib- en braadlappen, biefstukof rosbief, gehakt en enkele soepbeenderen. Gehakt maakt onderdeel uit van de vleespakketten van 15 en 30 kg, maar is ook afzonderlijk verkrijgbaar per portie van 5 kg.

U kunt uw bestelling kenbaar maken op de bijgevoegde antwoordcoupon. De uiterste inzenddatum is 30 september 2002. Alle aanvragen worden behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang devoorraad strekt.

Voor nadere informatie kunt u op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur contact opnemen met het rentambt, telefoon 0592-313552.

Aanbiedingvoor begunstigers

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

9

7

7

14

18

15

34

34

29Berichten

KortwegDalerpeel 15

In dit hoogveenreservaat werdop een van de vennen eenpopulatie Koraaljuffers aan-getroffen. De Koraaljuffer iseen kleine, fel rood gekleurdelibellensoort die te boek staatals bedreigde soort. Als gevolgvan algeheel verslechterdemilieukwaliteit gaat de soort opveel plaatsen in Nederland inaantal achteruit. Op enkeleDrentse vennen lijkt de soortzich goed te kunnen hand-haven en zich zelfs tegen delandelijke tendens in te kunnenuitbreiden. Koraaljuffers gevende voorkeur aan voedselarmevennen met een verlandings-zone met veel veenmossen.Tussen de veenmossen vindende kleine en daarom kwetsbarelarven goede beschutting tegenroofdieren, zoals de larven vande grotere libellensoorten. Ookbij het ven in het reservaatOrvelterzand werd de soort ditjaar voor het eerst aangetroffen.Dat er in het gebied van deDalerpeel ook Steenmartersvoorkomen, werd bevestigddoor de melding van de vondstvan een verkeersslachtofferdoor dhr. Pol uit Dalerpeel.Het gebied is vanwege de rusten de gevarieerdheid eenbelangrijk leefgebied voorzoogdieren.

Landgoed Vossenberg 18

Het in 1998 afgeronde natuur-ontwikkelingsproject in hetgebied Eekma aan de rand vanhet landgoed blijft verrassen.Bij eerdere inventarisaties werdal de terugkeer van bijzonderebeekdalflora gemeld, zoalsGevlekte orchis, Ratelaar enKlokjesgentiaan. Dit jaar konMoeraskartelblad aan dat lijstjeverrassingen worden toe-

gevoegd. Het zeldzame Moeras-kartelblad is binnen Drenthevooral bekend van het Reest-gebied. Ook kwam de soortvroeger plaatselijk voor in hetdal van het nabijgelegen OudeDiep. Dit voorjaar toondentientallen exemplaren voor heteerst hun opmerkelijke, paarsebloemenpracht in de graslandenvan de Eekma. Moeraskartel-blad is een plant die graag eendeel van het jaar met zijn voetjein het water staat. De drassigelandjes waar het kartelbladgroeit, zijn vaak erg in trek bij Watersnippen. Hetkarakteristieke blatende geluidvan deze “hemelgeit” is danook regelmatig te horen bovendit gebied. Al met al ontwikkeltde Eekma zich als een fraaiefranje langs het landgoed. In de kern van het landgoedontwikkelt het gebied Hamveldzich als een heischraal gebied.De al ingezette terugkeer vanDophei in een deel van hetgebied wordt op de voetgevolgd door de terugkeer vande Heideblauwtjes. Van ditkleine blauwe vlindertje werden dit voorjaar enkeletientallen exemplaren in hetgebied aangetroffen. Moeraskartelblad fo

to: J

oop

van

de M

erbe

l

Reestdal 7

30 Berichten

Dit voorjaar kon op diverseplekken in het Reestdal weerde karakteristieke raspenderoep van de Kwartelkoninggehoord worden. Kwartel-koningen broeden in drassigehooilanden en natte ruigtes.Vanaf 1998 lijkt deze vogelbinnen Nederland weer terugte zijn van bijna weggeweest.De soort broedt vooral in paslaat in het jaar te maaien hooi-landen. In het reguliere boeren-land heeft de Kwartelkoningniet veel te zoeken, omdat demeeste boeren al een keergemaaid hebben terwijl de dieren nog niet eens terug-gekeerd zijn uit hun over-winteringsgebied. BinnenDrenthe worden de vogels danook vrijwel uitsluitend aan-getroffen op de eigendommenvan terreinbeherende instanties.Kwartelkoningen verkerenvaak in het gezelschap vanandere vogelsoorten die ongeveer dezelfde eisen aanhun broedgebied stellen endaarom ook zeldzaam zijn. Ditzijn bijvoorbeeld Porselein-hoen, Paapje en Kwartel.

Op 27 mei viel officieel hetstartschot voor het projectplanGebiedsgericht Project Reestdal.

Net als in andere beekdalen wilde Provincie Drenthe, dezekeer samen met de ProvincieOverijssel, de Stimulerings-regeling Gebiedsgericht Beleid(SGB) via een integrale aanpakvormgeven. Met aandacht voornatuur, milieu en landbouw.De bestuurlijke aanpak verschiltwel. Men wil geen nieuwe stuurgroep maar sluit aan bij devoor de Europese Unie in-gestelde Leader+ stuurgroep ende stuurgroep van de regiovisieDrenthe-Overijssel. Momenteelis het nog een warrig geheelmaar mogelijk wordt het dekomende tijd duidelijker.

Wat de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ heeft verbijsterd, ishet feit dat zowel de GemeenteDe Wolden als de ProvincieDrenthe zich achter de sloop vande boerderij op Bloemberg 20en vervanging door modernenieuwbouw heeft gesteld. Menheeft de vergunningen in principe verleend. Het betrefteen ontginningsboerderij tussentwee 19e eeuwse voorgangersin een mooi deel van hetReestdal. Door deze in-stemming maken zowel deGemeente als de Provincie zichin de ogen van de Stichting

‘Het Drentse Landschap’ ongeloofwaardig. Men heeftimmers ingezet op behoud vanhet culturele erfgoed door hetReestdal Belvédère-gebied temaken. Bovendien helpt mende bebouwingsgeschiedenis inbeeld te brengen, helpt met derealisatie van het reservaat hetReestdal, wil de recreatie vanuit het erfgoedtoerisme stimuleren, maar verwoest enpassant de basis voor zulke ontwikkelingen. Na de blauwestal te Haalweide en de vernieling van de es vanDunningen is dit het volgendevoorbeeld van gebrek aan besefvan en respect voor cultureleen landschappelijke waarden.Het is een precedent dat detoekomst van het Reestdal ingevaar brengt. De Stichting‘Het Drentse Landschap’ zalalle juridische mogelijkhedengebruiken om deze gang vanzaken aan te vechten.

Het Essent-Fonds steunt deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ met € 2.500,– om onste helpen de Lange Afstands-wandeling “Loop van deReest” in drukvorm uit tebrengen. Hiervoor dank.

De Kleibosch 9

De PaddestoelenwerkgroepDrenthe trof vorig jaar deuiterst zeldzame Prachtboleetaan in de berm van een laan inhet reservaat De Kleibosch. Demelding van deze waarnemingging gepaard met het verzoekom wat meer aandacht vanuithet beheer te schenken aandeze waardevolle groeiplaats.Vanwege slootbagger en watverruiging dreigde de groei-plaats verloren te gaan. Insamenwerking met de beherendeboer, dhr. A. Boer, is hierondertussen de nodige aandachtaan besteed. De bagger is af-gevoerd en de laan zal regel-matig gehooid worden. Ondanks deze inspanning werdde Prachtboleet bij een volgen-de werkgroepexcursie nietteruggevonden. Dat wil nietzeggen dat de soort daad-werkelijk verdwenen is, omdathet grootste deel van eenpaddestoel meestal ongezienonder de grond vertoeft. Welstonden er deze keer enkeleandere bijzondere soorten zoalsde Purperen gordijnzwam ende Streephoedridderzwam.Deze laatste staat bekend alseen soort van oude lanen enwerd sinds 1986 alleen nogmaar op enkele plaatsen rondUtrecht aangetroffen. Al met aleen leuke stimulans om aan hetbeheer van deze laan meer aandacht te schenken.

31Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Hunzedal 34

De ontwikkelingen in hetnatuurontwikkelingsgebiedElzenmaat worden onder meergevolgd in een monitorings-project in samenwerking methet Waterschap Hunze en Aa’s.Onderdeel van deze samen-werking bestaat uit het volgenvan de visstand in het nieuwingerichte beektraject. Vissen-kenner A. de Vroome werdbereid gevonden om metbehulp van electro-vis-apparatuur de Hunze ter plaatsete bemonsteren. Met de electro-vismethode kunnen devissen in verdoofde toestandbemachtigd worden. Dit vergemakkelijkt het op naambrengen en het meten waarnade dieren de vrijheid terug krijgen. Door dit onderzoekenkele jaren te doen, hopen we inzicht te krijgen in deeffecten van dergelijke natuur-ontwikkelingsprojecten op devisstand. Er werden bij dezeeerste ronde al meerdere soorten aangetroffen. Hoop-gevend was de vondst van velezeer jonge Snoekjes binnen hetgebied. Onder een nieuw aan-gelegd bruggetje en in de buurtvan de keienpassages werdenveel Riviergrondels aangetroffen.In de nieuwe waterhoudendelaagtes in het gebied werden alTiendoornige stekelbaarsjes,jonge Zeelt en een Bermpjegevangen.

Samen met de GemeenteTynaarlo wordt gewerkt aan deplanvorming rond De Groeve.Hier zullen natuur- en dorps-ontwikkeling en de revitaliseringvan de recreatie in onderlingesamenhang worden vorm-gegeven. Het ligt in de bedoeling dit in overleg metalle betrokkenen te realiseren.Momenteel is de Stichting ookin overleg over de aankoop vande Havesathe Laarwoud teZuidlaren. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zougraag een rol spelen bij de herbestemming van dit voorDrenthe unieke complex. Definanciële verwachtingen vande Gemeente Tynaarlo zijnechter erg hooggespannen. Het is daarom maar de vraag ofde Stichting in dit proces vanbetekenis mag zijn.

Op 4 juni werden feestelijk de dorpsontwikkelingsplannenvan Spijkerboor en Buinen aan de betrokken gemeente-besturen en gedeputeerde mw. A. Edelenbosch uitgereikt.De betrokkenheid van dezedorpen met hun omgeving ishartverwarmend. Hoewel nietop alle punten de natuur-plannen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ worden gesteund, zien dedorpsbewoners wel een belang-rijke taak voor de Stichting inde uitvoering.

De Kleibosch

32 Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Nijensleekerveld

Nijensleekerveld 14

Nadat vorig jaar voor het eerst sinds jaren weer eens een Adder werd aangetroffen in het Nijensleekerveld, werd reptielenkenner dhr. Van Uchelen bereidgevonden de stand van zakenin dit terrein eens onder deloep te nemen. Een jaar intensief inventarisatiewerkleverde verrassende resultatenop. De waargenomen Adderbleek in het gezelschap te verkeren van minimaal 7 soort-genoten, 4 Ringslangen en 2 Hazelwormen en een grootaantal Levendbarende hage-dissen. Omdat reptielen zichniet altijd even makkelijk latentellen, zullen de werkelijkeaantallen nog wel wat hoger

liggen. De heer Van Uchelenzet zijn onderzoek voort metbehulp van kopfoto’s waardoorde dieren individueel te volgenzijn. Gezien de geringe om-vang van het terrein en de geïsoleerde ligging ten opzichtevan andere heideterreinen kanonderzoek hier inzicht verschaffen in de overlevings-kansen op de lange termijn.Het is nog maar de vraag of hetterrein voldoende groot is omalle slangensoorten ook op delange termijn te kunnenbehouden. Inzicht in de manierwaarop de slangen het terreinbenutten, schept mogelijk-heden om het beheer nog watbeter af te stemmen op dezekwetsbare diergroep.

Diversen

• PersoneelOnze pr-medewerkster voorhet Hunzedal, Annet Terpstra,heeft de Stichting per 1 augustusverlaten. Zij wilde graag minder werken om meer aan-dacht aan haar gezin te kunnengeven. De werkdruk in hetHunzedal waar op dit momenterg veel zaken spelen, liet datechter niet toe. De Stichtingdankt haar voor haar inzet.

Per 1 september is Hans Colpabij ons in dienst getreden.Naast het Hunzedal zal hij desector PR/Voorlichting inbrede zin gaan ondersteunen,waarbij de nadruk ligt op hetvrijwilligerswerk. Hans werktevele jaren bij het Herinnerings-centrum Westerbork waar hij een brede ervaring met

projecten, lesbrieven en hetomgaan met vrijwilligers heeftopgebouwd. Daarnaast heeft hijzichzelf bekwaamd in veelaspecten van de natuur.

Per 1 juli is een tweede scheperbij de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ in dienst gekomen,Catrinus Homan. Hij was algeruime tijd bij Natuur-monumenten als hulpscheperin dienst en heeft de kans omscheper op het Doldersummer-en Wapserveld te worden mettwee handen aangegrepen. Zijndienstverband is mede mogelijkgemaakt met financiële steunvan het Nationaal Park hetDrents-Friese Wold. Catrinus zal zowel het heide-veld van Natuurmonumenten(Wapserveld) als het Dolder-summerveld met een kuddeSchoonebekers gaan begrazen.Momenteel wordt de schaaps-kooi langs de Huenderweg teDoldersum opgeknapt. Het ligtin de bedoeling om bij deschaapskooi een informatiepuntte realiseren waar zowel deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ als Natuurmonumentenzich kunnen presenteren.

33Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Lezers tevreden over kwartaalblad

In december vorig jaar heeft de redactie uwmening over het kwartaalblad gevraagd.De resultaten van dit tevredenheidsonder-zoek worden gebruikt om het blad nog meeraf te stemmen op de wensen van onzelezers. Het onderzoek werd uitgevoerddoor studenten van het Instituut voorService Management van de ChristelijkeHogeschool Noord-Nederland. Ruim 600 lezers stuurden de enquête terug. De redactie is zeer verheugd over dezegeweldige respons.De frequentie van het kwartaalblad vindende meeste lezers prima. Verder kan wordengeconcludeerd dat alle rubrieken door demeeste respondenten vaak worden gelezen.De waardering voor alle rubrieken is goed.De terreinbeschrijvingen worden altijdgelezen door 84,1%. Een goede tweedezijn de artikelen die over flora en faunagaan (83,4%). Andere rubrieken die goedscoren, zijn Cultuurhistorie (77,9%), wandel-en fietsroutes (77,4) en Kortweg (68,6 %). Het kwartaalblad biedt voldoende informatieen diepgang, vinden de lezers. Ook vindende meeste dat het blad kritisch genoeg is ten aanzien van maatschappelijke ontwikkelingen. Sommige lezers zoudenhet zeer op prijs stellen indien de Stichtingzo nu en dan een extra themanummer zouuitgeven.De lezers vinden het kwartaalblad er mooiuitzien. Vooral de foto’s worden hooggewaardeerd. Wel vragen sommige lezersom wat meer informatieve bijschriften. Hetformaat geeft bij sommigen voor watbetreft het bewaren van het tijdschrift weleens problemen. De leesbaarheid is somseen probleem: glimmend papier, donkereondergrond met onduidelijke letters en/ofte kleine letters.Geconcludeerd kan worden dat de lezers inhoge mate tevreden zijn met de huidigeinhoud en vormgeving van het tijdschrift.De redactie ziet vooralsnog dan ook geenreden om de opzet van het tijdschriftanders dan op een paar kleine punten aante passen. De redactie wil de lezers diehebben meegewerkt aan het onderzoeknogmaals hartelijk danken.

• Geen gezamenlijk beheermet de WMDOp 18 juni is besloten dat deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ niet het beheer van hetwaterwingebied Breevenen vande WaterleidingmaatschappijDrenthe (WMD) zal gaan uit-voeren. De culturen van onzebeide bedrijven verschillen zofundamenteel dat de mede-werkers van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ er geenperspectief in zagen. De WMDbleek het nu ook liever zelf tedoen, deels omdat zij zich datfinancieel kan permitteren,deels omdat zij dit deel vanhaar taak ook als vorm van PR interessant vindt. Misschienkan bij sommigen nu degedachte ontstaan dat de WMDonze Stichting gebruikt heeftom haar nieuwe waterwinningeen groene kleur te geven.Daarom moet erop gewezenworden dat de WMD de inten-tie heeft, daarbij gecontroleerddoor de Provincie Drenthe, om220 hectaren nieuwe en prach-tige natuur naast het Hunzedalte doen ontstaan. De Stichting‘Het Drentse Landschap’ zal deontwikkelingen nauwlettendvolgen en de WMD des-gevraagd van advies voorzien.

• Giften en schenkingenDankzij het al eerder vermeldesubstantiële legaat van mevr. N. Mesdag te Amersfoortkon de Stichting het prachtigeuit 1604 daterende Schultehuiste Diever verwerven. In eenvan de volgende kwartaal-bladen zullen we meer aan-dacht aan dit voor Drenthe zo belangrijke monumentschenken.

Van dhr. J.L. Roelfsema teEelde ontving de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ een legaatvan € 7.755,– Een begunstigeruit Assen schonk ons € 4.000,–Een onbekende gulle geverbezorgde ons in een enveloppe€ 6.400,– aan bankbiljetten inguldens ten bate van het boom-kikkerproject in het Reestdal.Dankzij deze gift kunnen wehet project volledig volgensplan uitvoeren. Tenslotte is aande Stichting € 1.257,– uit-gekeerd uit de nalatenschap van dhr. A.J. Zwaal te Sleen.Dankzij bovengenoemdeschenkers kunnen we met nogmeer toewijding en middelennatuur en cultuur in Drenthebeschermen. Het bestuur en demedewerkers van de Stichting‘Het Drentse Landschap’ voelen zich bijzonder gesterktin hun werk dan door dezegebaren.

34 Agenda

Agenda

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagenmeestal een vogelkenner aanwezig, die u graaghet een en ander vertelt over het vogelleven opde vloeivelden. De hut is te bereiken door vanafhet Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is metborden aangegeven. Wie dubbel wil genietenmoet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uurnaar de heide en komt om 16.30 uur terug bij dekooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf hetdorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp isde route aangegeven met bordjes.

Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster

• Open het gehele seizoen van 10.00 tot 19.00 uur

’t Ende in de StapelStapelerweg 20, 7957 NB De Wijk

Openingstijden:

• Van 6 maart tot en met 2 juni op:woensdag- en vrijdagmiddag van 13.00-17.00 uurzaterdag en zondag van 11.00-17.00 uur

• Juni tot en met 1 november dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur.

Multimediavoorstelling OrvelteDorpsstraat 3 in Orvelte

• Het Orvelte Dagboek is van 1 april tot 1 november dagelijks te zien tussen 10.00 en 17.00 uur.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

za. 14 sept. 14.00 uurPaddenstoelenexcursie over hetLandgoed Rheebruggen.Met een deskundige op zoek naardeze prachtige schimmelige op-ruimers in de natuur. Start: bij de beheersboerderij vande Stichting ‘Het Drentse Land-schap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

zo. 15 sept. 14.00 uurEen archeologische wandeling overKampsheide en het landgoed Kamps. Een amateur-archeoloog neemt umee naar een hunebed, grafheuvelso.a. die van het Tumulibos, eenceltic field en oude karrensporen.Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.Voor alle activiteiten geldt dat

honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Gelderse roos

35Agenda

zo. 15 sept. 14.00 uurWandelen in het Hunzedal.De gids geeft tijdens een boeiendewandeling een toekomstbeeld van het Hunzedal. Start: bij hetinformatiepaneel aan de Elzenmaattussen Eexterveen en Eextermade.Advies: laarzen aan.

wo. 18 sept. 19.00 uurTrekvogels op Diependal.Een vogelaar gaat met u op zoeknaar trekvogels die tijdelijk zijnneergestreken op de vloeiveldenvan Diependal.Start: de vogelkijkhut. Deze isbereikbaar door vanaf het Oranje-kanaal vlakbij ‘Speelstad Oranje’ deZwarte weg in te slaan. De route ismet bordjes aangegeven.

za. 21 sept. 14.00 uurWandeling over de BoerenveenschePlassen.Nat, nat en nog eens nat: een vande laatste vochtige en venige heide-nvelden in Drenthe.Start: achter de Hervormde kerkdie ligt aan de weg van Pesse naarStuifzand. Tip: laarzen mee.

Week 22 – 29 sept.Week van het Landschap in hetHunzedal bij Spijkerboor.Voor meer informatie zie pagina 25.

zo. 29 sept. 10.30 uur‘Levend’ stuifzand op hetOrvelterzand.De gids laat zien hoe ‘levend’ stuifzand kan zijn.Start: de picknickplaats van hetStaatsbosbeheer: vanaf Orvelte deOrvelterbrug over en vervolgensrechtsaf langs Oranjekanaal rijden.Eerste weg links en na ongeveer500 meter aan de linkerkant.

zo. 6 okt. 14.00 uurWat doen paddestoelen in de natuur?Een excursie over Kampsheide.Over samenwerkers, moordenaarsen opruimers… Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

zo. 13 okt. 14.00 uurOp zoek naar ‘het meisje van Yde’.Een archeologische wandeling naarde vindplaats van het beroemdemeisje dat 2000 jaar geleden werdvermoord en in het veen werdgegooid.Start: bij natuurgebiedje naast deVeenweg. Vanuit Vries deVeenweg (zijstraat van de wegVries - Donderen) nemen, naongeveer een kilometer volgt eenbocht naar links, vervolgens nogeen kilometer doorrijden. (Dus stoppen halverwege tussengenoemde bocht en de T-splitsingmet de Norgerweg).

di. 15 okt. 14.00 uurWandelen over het Drouwenerzand.De gids brengt de geschiedenis vandit heide- en stuifzandreservaat totleven.Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand,Gasselterstraat 7, Drouwen.

wo. 16 okt. 14.00 uurOntdektochten voor kinderen opKampsheide.De verschillende ontdektochtenzijn geschikt voor kinderen met deleeftijd van 4 - 12 jaar. Opgave viahet rentambt van de Stichting, telefoon (0592) 31 35 52.Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

za. 19 okt. 13.00 uurStevige herfstwandeling over hetLandgoed Vledderhof en hetVledderveld.Het Staatsbosbeheer en de Stichting‘Het Drentse Landschap’ organisereneen wandeling van ongeveer 3 uur.Start: werkschuur SBB, Midden-weg Vledder.

zo. 20 okt. 14.00 uurGezinsexcursie paddestoelen van DeWildenberg.Met spiegeltjes en een paddestoelen-boek op zoek naar de kleurrijkeschimmels.Start: bij de kerk aan de Meppeler-weg in Oud-Avereest

zo. 20 okt. 14.00 uurHerfst in De Kleibosch.Over afgevallen bladeren, padde-stoelen, wintervoorraden en vogeltrek.Start: bij de boerderij Tichelwerk,Moleneind 4 in Foxwolde.

zo. 3 nov. 14.00 uurWandeling over De Palms.Een excursie tussen de mystiekeJeneverbessen, die sinds mensen-heugenis ‘op wacht staan’.Start: ingang van het reservaat. Ditterrein is gelegen aan het verlengdevan de Middendorpstraat inMeppen, zo’n 300 meter voorbijde camping ‘Witte Zand’.

zo. 10 nov. 14.00 uurOude trekroutes op Gasterse Duinen.Een excursie over de GasterseDuinen op zoek naar sporen vanhandelsreizigers van eeuwen gele-den.Start: informatiebord op parkeer-plaats aan de Oudemolenseweg teGasteren.

zo. 17 nov. 14.00 uurDe hunebedbouwers en andere bewonersvan Kampsheide.Een ontdektocht met een amateur-archeoloog naar prehistorischeoverblijfselen op Kampsheide.Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

zo. 8 dec. 14.00 uurSinterklaaswandeling over het GrooteZand.Een wandeling met verrassingen…Start: op de parkeerplaats van camping ‘Het Grote Zand’, gelegenaan de weg van Hooghalen naarAmen, vlakbij Hooghalen.

zo. 15 dec. 14.00 uurMidwinterwandeling over LandgoedRheebruggen.Start: bij de beheersboerderij vande Stichting ‘Het Drentse Land-schap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

wo. 25 dec. 14.00 uur 1e KerstdagTraditionele kerstwandeling.Ook dit jaar houdt de Stichting‘Het Drentse Landschap’ weer haartraditionele kerstwandeling in desfeervolle omgeving van deschaapskooi op het Hijkerveld. Start: bij de schaapskooi van hetHijkerveld, te bereiken vanafHijken via de Leemdijk. Vanaf hetdorp is de route aangegeven metbordjes.

vr. 27 dec. 13.00 uurStevige winterwandeling over hetLandgoed Vledderhof en omgeving.Een prachtige wandeling van ongeveer 3 uur op de kortste dagvan het jaar.Start: de dagcamping aan de Solweg(weg Vledder - Doldersum).

• Koninklijke BOOM UITGEVERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• Royal HaskoningGroningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADISAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 368 86 88Wees wijs met water

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 1 – 7860 AA OosterhesselenNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• KONINKLIJKE VAN GORCUM BVUigeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

• DAGBLAD VAN HET NOORDENGroningen (050) 584 44 44

• BARSINGERHORN CONSULTANCYDelfzijl (0596) 61 22 66Training en coachen van personeel en organisatieadvies

• BTL UITVOERINGVestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nlAanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groenen historische buitenplaatsen

• Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAFMeppel (0522) 25 57 96

• DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V.Veendam (0598) 61 45 64Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties

• OCTANORM®

Bunne (050) 309 51 81Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouw- en displaysystemen

• RANDSTAD DRENTHEAssen (0592) 39 77 11Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad

• JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIEGroningen (050) 313 59 20De Verhalenvertellers

• DIJKSTRA-GROEPGroningen (050) 403 14 31Ontwerp van infrastructuur, projectmanagement, meetdienst en 3D-visualisatie

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: