Kwartaalbladjuni 2003no. 38 38BoerenveenschePlassen

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Boerenveensche Plassen— terreinbeschrijving

H e r o M o o r l a g

Ierland— reisverslag

E r i c v a n d e r B i l t

Steenuiltje— fauna

A r e n d J . v a n D i j k

WMD

Orvelte/Orvelterzand— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Beek— gedicht

R u t g e r K o p l a n d

Simon Jelsma— interview

M o n i q u e v a n B i j s t e r v e l d

’t Ende— onderzoek

M i r j a m B a r e n d s e n e nS o n j a v a n d e r M e e r

Vlees van het Landschap

Kortweg— berichten

Agenda

3

4

8

13

16

17

21

22

24

28

29

34

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van deDrentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van onsculturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Bij HetDrentse Landschap zijn de volgende stichtingen aangesloten: StichtingDrentse Boerderijen, Stichting Oude Drentse Kerken Stichting Orvelte en Stichting Lemferdinge.

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenPrepress Von Hebel bv, GroningenLithografie Arfo Colortechnics, GroningenDruk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Boerenveensche Plassen (John Stoel)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegeltniet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’. Het geeft informatie over de terrein-bezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen enwordt gratis toegezonden aan de begunstigers van hetLandschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegdekaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat opde volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage.Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbareperiodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een een-voudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van € 50,– enhoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Hetkwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogtete houden van ‘Het Drentse Landschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaarzowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60,– te bovengaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelastingtot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het DrentseLandschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 4143,– (voor 2003) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voorgrotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lagetarief van 11% over het gehele bedrag.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 8284,–(voor 2003) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechtenverschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichtinghet speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

In de afgelopen kwart eeuw hebbenachtereenvolgende kabinetten steedsgrondaankoop door natuur-beschermingsorganisaties, zoals bij-voorbeeld de Stichting ‘Het DrentseLandschap’, als belangrijk instrumentbij het natuurbeleid ingezet om ervoorte zorgen dat de Ecologische Hoofd-structuur (EHS), een slinger van aan-eengesloten natuurgebieden door hethele land, in 2018 gerealiseerd zouzijn. Het demissionaire kabinetBalkenende besloot echter in het najaarvan 2002 fors te snijden in de aan-kopen van grond voor de EHS. Een slechte ontwikkeling, vinden allenatuur- en milieuorganisaties.

Maar hoe denkt het Nederlandse volk over deze plannen? In december2002 heeft de Vereniging Natuur-monumenten door het NIPO eenonderzoek laten uitvoeren onder deNederlandse kiesgerechtigden om aande weet te komen wat hun houdingten opzichte van de natuur is.

Uit dat onderzoek blijkt dat 93% vande Nederlanders natuur belangrijkvindt. Bijna de helft van de onder-vraagden (47%) noemt de natuur voorhen zelfs heel belangrijk.

Hoewel men grote waarde hecht aande natuur is het voor de meeste mensenniet het belangrijkste onderwerp vandit moment. Gezondheidszorg, veilig-heid, onderwijs en werkgelegenheidworden belangrijker gevonden. Maarmet een vijfde plek doen natuur enmilieu het als maatschappelijke onderwerpen bepaald niet slecht.

Een zeer ruime meerderheid van debevolking is dan ook van mening datde overheid nu voldoende geld moetblijven besteden aan de natuur, zodater ook natuur is voor toekomstigegeneraties. Zeven op de tien respondenten vinden dat er ook ineconomisch moeilijke tijden in denatuur geïnvesteerd moet worden.Slechts een kwart van de ondervraagdenis het eens met het kabinet om 50% tebezuinigen op aankopen van grondvoor de natuur.

Deze cijfers moeten toch, lijkt me,voldoende reden zijn voor een nieuwkabinet om de continuïteit van hetnatuurbeleid, met onmiddellijkeingang, te herstellen. Niet in de laatsteplaats omdat alle onderzoeken uit-

wijzen dat door natuurbeschermings-organisaties verworven en beheerdenatuur veruit het beste natuurrendementoplevert. Veel meer dan het door depolitiek zo gewenste agrarische natuur-beheer. Tijd voor een verstandigekeuze dus…

Aleid Rensen,Voorzitter Stichting ‘Het DrentseLandschap’

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

4

foto

: Joh

n St

oel

De Boerenveensche Plassen werden in 1986 voor het eerstgrootschalig ‘op de schop’ genomen. Er waren toen nauwe-lijks nog plassen in het gebied. De opslag van berken zorgdeervoor dat de hogere gronden in bos veranderden. Ook wasde heide goeddeels verdwenen. Het terrein raakte massaalbegroeid met Pijpenstrootje en Pitrus. De van oorsprongnatte delen raakten begroeid met een dicht tapijt Moeras-struisgras. Dat tapijt verviltte tot een glibberige laag vandood gras waarin nauwelijks natuurleven was waar tenemen. In het kader van de zogeheten Terugploegregelingwas de stichting in 1986 financieel in staat de verpauperdeBoerenveensche Plassen op grote schaal te verschralen doorhet afvoeren van verrijkte delen. Doel was het natuurterreinzoveel mogelijk weer in zijn oorspronkelijke situatie terug tebrengen en daarna door kleinschaliger beheer het natuur-leven te bevorderen. Het gebied moest weer Drents wor-den: een vochtig heidegebied met vennen.In het reservaat werd allereerst door het toenmalige water-schap Middenveld een duiker van achthonderd meter aan-gelegd in de ontwateringssloot; deze ligt 2.30 meter onderhet maaiveld. Daarna werd de sloot gedempt. Via de langeduiker konden de landbouwgronden tussen de Boeren-veensche Plassen en het Spaarbankbos worden ontwaterdrichting het Oude Diep bij Stuifzand. Uit alle voormaligeplassen werd de vervilte bodembedekking verwijderd en deoevers met Pitrus werden opgeschoond. In de winter van1986/1987 waren de Boerenveensche Plassen weer plassen.

VogelparadijsDe nieuwe natte natuur trok honderden steltlopers en eendenaan. Futen, Watersnippen en Wintertalingen gingen er weerbroeden. Op enkele delen kwamen plantensoorten van heideschrale grond terug. Arnica of Valkruid (ook welWolverlei genoemd), Blauwe zegge en twee soorten zonne-dauw bloeiden op plekken van weleer. Van de drie cultuur-enclaves werd de pacht niet verlengd, waardoor het gebiedmet 125 hectare kon worden uitgebreid. De Kievit en deWulp vonden er weer snel een thuisbasis om te broeden.Menigeen bleef op de Dooddijk staan om naar al die vogelste kijken. Soms waren er Aalscholvers, dan weer een groepZwarte ruiters, een Bruine kiekendief of de op libellenjagende Boomvalken. Zelfs Steltkluten, Lepelaars,

H e r o M o o r l a g *

Terreinbeschrijving

Natuurbeschermers werken al jaren tegen de verdrukking in.

Vooral op arme zandgronden, zoals in Drenthe, speelt de milieu-

vervuiling hen parten. De bodem wordt verrijkt door ammoniak

dat afkomstig is uit drijfmest en stikstofoxiden. Soortenrijke

vegetaties op schrale grond dreigen te verdwijnen. Bovendien

zorgt een te laag grondwaterpeil voor nog meer ongemak.

Om te voorkomen dat vennen en plassen verdwijnen, moeten

er grootschalige ingrepen in de natte natuur plaatsvinden.

Speciale machines klaren het werk, omdat handmatig plaggen

te arbeidsintensief is. In 2002 heeft Stichting ‘Het Drentse Land-

schap’ negen hectare natte natuur in de Boerenveensche Plassen

bij Pesse op genoemde wijze aangepakt.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

n i e u w e s t a r t v o o r n a t t e n a t u u rBoerenveensche Plassen

Steltkluten

Kale vlaktesVanaf medio augustus 2002 ging aannemer Hulzebosch aande slag: een deel van de hoge gronden zou worden afgeplagden een veenput werd volledig opgeschoond. Uiteraard werder bij deze werkzaamheden rekening gehouden met devegetatie van zonnedauw, snavelbies en Moeraswolfsklauw.Met behulp van plagmachines, draglines en tractoren werdenovergangen gecreëerd naar natte valleitjes en werd een deelvan een voormalige cultuurlandenclave geplagd. Een schitterende uitgangssituatie voor nieuwe natuur. Het isaltijd verbazingwekkend om te zien hoe snel vogels dezekale delen als voedselgebied ontdekken. Nog geen dag na deeerste afplaggingen fourageerden er op de natte delen alweerBosruiters, Groenpootruiters, tientallen Watersnippen entroepjes Witte kwikstaarten. De grootste klus is nu geklaard.Een klein deel van het gebied is voorlopig even onherken-baar geworden, maar dat is tijdelijk. De natuur verovert zelfde kale delen en binnen enkele jaren ontstaat er een nieuwevegetatie.

VerbindingszonesHet is jammer dat de Boerenveensche Plassen als natuur-gebied nog vrij geïsoleerd is. Het ligt daar eenzaam en alleenlangs de spoorlijn als een restant van het vroegere uitgestrektePesser Veld. Al in 1970 hebben we als natuurbeschermersgepleit voor een natuurlijke verbinding met het Spaarbank-bos en de Markegronden. Door deze verbinding zou demigratie van planten, vlinders en zoogdieren kunnen wordenbevorderd. Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft in-middels al enkele hectares dichtbij het Spaarbankbos verworven, maar een echte verbinding is nog steeds niet tot

Goudplevieren, Steenlopers, Nijlganzen, Zilverreigers enKraanvogels lieten zich regelmatig zien. Op de heide van het terrein keerde na lange afwezigheid deRoodborsttapuit terug. In een natte singel legden deSprinkhaanrietzanger, de Rietgors en de Geelgors huneieren. 1995 was voor het vogelleven op de plassen een top-jaar: de duizenden Tiendoornige stekelbaarzen vormden eenheerlijke maaltijd voor grote ruitersoorten en vier soortenfuten, waaronder de zeer zeldzame Roodhalsfuut. Het doelwas bereikt, maar het is een illusie te denken dat met hetverwijderen van de toplaag uit vennen en plassen, hetopschonen van oevers en het plaggen van heide je alle stik-stof kwijt bent. Daarbij komt dat na het plaggen duizendenzaden vrijkomen.

PitrusveldenDe stikstofrijkdom in de Boerenveensche Plassen, waaraande bio-industrie in de omgeving en de ‘normale’ depositiedebet is, wordt gretig opgenomen door kiemplanten vanPitrus. Deze plantjes ontwikkelen zich door een combinatievan fosfaten, afkomstig uit varkensmest van de omliggendevoormalige cultuurlanden, en stikstof. Door het terrein elkjaar te maaien kunnen deze stikstofminners in toom wordengehouden. De Schotse hooglanders houden bovendienPijpenstrootje en Bochtige smele kort. Toch konden dezebeheersmaatregelen niet voorkomen dat Pitrus zich sterkkon vermenigvuldigen. De pollen reikten hier en daar bijwijze van spreken tot de ellebogen en bedekten de bodem.Vooral de oevers van de twee grootste plassen werden lang-zaam ondoordringbaar. In 2000 was de helft van het terrein ‘verpitrust’. Dat had ééngroot voordeel. In tegenstelling tot voorgaande jaren was erveel meer schuilgelegenheid voor jonge vogels. In hetbroedseizoen van 2000 en 2001 werden dan ook beduidendmeer jonge eenden, Rietgorzen, futen, Meerkoeten enWintertalingen volwassen. Ze verstopten zich in de uit-gestrekte pitrusvelden voor jagende Zwarte kraaien, Bruinekiekendieven en Blauwe reigers. Er verborg zich zelfs eenRoerdomp in de pitrusvelden. Ondanks dat beslootStichting ‘Het Drentse Landschap’ het gebied verder te verschralen, met dien verstande dat slechts een deel van depitrusvelden zou worden verwijderd om toch schuilgelegen-heid voor de jonge vogels te behouden.

Terreinbeschrijving

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Beentrek Welriekende nachtorchis

Zwarte heidelibel (r)

stand gekomen. Ondanks de mogelijkheden in de huidigeruilverkaveling te Stuifzand.Aan de oostkant van de Boerenveensche Plassen ligt hetOude Diep. De barrière in de ecologische verbinding metde Boerenveensche Plassen vormt momenteel de spoorbaan.Het talud en de bermen zijn tot natuurgebied in optimaforma gemaakt door Stichting Landschapsbeheer Drenthe. De verbindende schakel tussen de bossen bij Mantinge,Boerenveensche Plassen, Spaarbankbos, Kinholts- enGrittenbos bij Hoogeveen en de bossen bij Echten is hetstroomdal van het Oude Diep. Wanneer er een verbindingtussen deze landschapselementen kan worden gemaakt, ontstaat er een groot natuurlijk gebied, waarin nog meerplanten en dieren zich thuisvoelen en zich kunnen verplaatsen.

Een ander landschap Als het idee van de Ecologische HoofdStructuur, – het aan-een laten sluiten van natuurgebieden –, werkelijk wordtgerealiseerd dan zal het beekdal van het Oude Diep tussenMantinge en Echten er in 2050 heel anders uitzien. Op ditmoment wordt hier al hard aan gewerkt in het kader van hetsinds 1995 lopende Oude Diep-project dat als doel heeft omlandbouw, natuur, economie en recreatie een nieuwe impulste geven. De organisaties die zich met het project Oude Diepactief bezig houden zijn naast de Stichting ‘Het Drentse Land-schap’, de gemeenten Midden Drenthe, Hoogeveen en De Wolden, het waterschap Reest & Wieden, Essent Milieu(VAM), de Noordelijke Land- en Tuinbouworganisatie(NLTO) en de Provincie Drenthe. Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft met haar visie‘Nieuwe kijk op het Oude Diep’ de eerste ideeën voor hetherstel van het beekdallandschap op papier gezet. Veel vandeze voorstellen worden momenteel gerealiseerd.

WaterhuishoudingHet Waterschap Reest en Wieden speelt een belangrijke rolin het herstel van de waterhuishouding van het gebied. Zijheeft ervoor gezorgd dat de landbouwgronden beschikkenover een eigen watersysteem en zijn losgekoppeld van denatuurgebieden. Hierdoor is het mogelijk om het waterpeilen waterbeheer van het Oude Diep beter op de natuurlijkeomstandigheden af te stemmen. Om dit te kunnen realiserenheeft het waterschap de bovenloop bij Drijber via een soort

watergoot over het Linthorst Homankanaal met de midden-loopt van de beek verbonden. Door deze constructiestroomt er meer water in de beek en kan het hier ook langerin blijven stromen. Momenteel zijn er natuurontwikkelingsprojecten in voor-bereiding voor de Roode Brand bij Drijber, de Pesserma bijStuifzand en de stadsrandzone van Hoogeveen. Als alles overvele jaren is gerealiseerd dan zal het Oude Diepgebied een prachtige ecologische verbinding vormen met deBoerenveensche Plassen. Tot die tijd moet Stichting ‘HetDrentse Landschap’ zich inzetten om de natuurwaarden inhet heidegebied zo hoog mogelijk te maken. Dat gebeurtonder andere door ingrepen zoals die in 2002 in het reservaatverricht zijn. Zo werd onlangs door de IVN-afdeling enscouting Hoogeveen een valleitje met Pitrus opgeschoond.Al snel daarna stond het gebied vol met prachtige paarseKlokjesgentianen.

Terreinbeschrijving 7

foto

: Joh

n St

oel

* H. Moorlag is correspondent bij deHoogeveensche Courant en bestuurslidvan ‘Het Drentse Landschap’.

De reis startte met een lezingvan de National Trust for Ireland (An Taisle) in de Tailors Hall, een gildehuis uit 1627, in het stadscentrum van Dublin.

Het was een lang en gecompliceerdbetoog. Maar eigenlijk kwam het eropneer dat de particuliere natuur-bescherming in Ierland bar weinigvoorstelt, hetgeen meteen één van deredenen is waarom er in de natuur- enlandschapsbescherming zoveel kansengemist worden. An Taisle heeft nau-welijks bezittingen en telt slechts 5000leden. Wat opvalt is dat zij zeer veelaandacht besteedt aan educatie en datze veel taken uitvoert die in Nederlanddoor de milieufederaties en het IVNworden uitgevoerd. Ook de aandachtvoor de eigen cultuur in de meestbrede zin viel op.De rijksoverheid bemoeit zich via drieministeries met het natuur- en cultuur-beleid, hetgeen tot een redelijkonoverzichtelijk beleidsveld leidt.Ierland zet sterk in op het realiserenvan een zestal Nationale Parken. HetIerse Staatsbosbeheer, The HeritageService, ook wel Duchas genaamd,houdt zich bezig met aankoop enbeheer van deze parken. Het streven is

om ongeveer 10 procent van Ierlandonder de reservaatstatus te brengen,maar qua wetgeving is slechts 1% veilig-gesteld. Net als in ons land faalde deIerse regering bij het adequaat toe-passen van de Habitat- en Vogel-richtlijn en de Wetlandsconventie .Ook hier schijnen de politici niet goedte begrijpen dat de regering bepaalde verplichtingen in Europees Unie-

verband is aangegaan. De verdragenmet de Europese Unie lijken denatuurbescherming tegen de nalatig-heid van de eigen regering te beschermen. Een situatie die zich in de huidige politieke constellatie ook in ons land lijkt te gaan voordoen.

Wicklow MountainsVlakbij Dublin ligt het Nationale Park

Reisverslag8

foto

: Eric

van

der

Bilt

De rentmeesters van de 12 provinciale Landschappen houden elke twee jaar een excursie naar het

buitenland. Ierland vormde dit keer de bestemming van deze studiereis. Een ideaal reisdoel omdat het

zeer afwisselend is en vele typen landschappen herbergt: heidevelden, hoogvenen, bossen en bergen,

maar ook prachtige kusten, rivieren en onvoorstelbaar veel monumenten vanaf de Steentijd.

Ierland is ongeveer 2,5 keer zo groot als Nederland en telt slechts 3,8 miljoen inwoners.

Een land met ontstellend veel ruimte dus.

Ierland Het Groene Eiland* E r i c v a n d e r B i l t

Dublin

Carlow

Limerick

Tipparary

Killarney

Gallway Tullamore

PowerscourtHouse >

Wicklow Mountains. In de hoofdstadwonen 1,4 miljoen Ieren, hetgeen ook te merken valt aan de soms ongecontroleerde uitbreiding van destad. Toch is er sprake van een geleide-lijk groene overgang naar de met bos,heide en grasland bedekte WicklowMountains. Een prachtig ontspannings-oord voor de vele dagjesmensen.De randen van de Wicklow Mountainszijn bezet met dorpjes, statige land-goederen, bosjes en beekjes. Webezochten Powercourt House, eenenorm grijs kasteel met prachtige tuinen dat zich vanaf de 11e eeuw van-uit een motte heeft ontwikkeld tot eenweelderig landgoed. Mooie formeletuinen met beelden, vijvers met fonteinen en enorme trappen. Sleutel-bloemen, Boshyacinten en zware exotische bomen bepalen de sfeer.Tijdens een bezoek aan het bezoekers-centrum in Glendalough werd duidelijkdat Duchas zeer sterk inzet op educatie.Men besteedt enorm veel tijd aan hetbewust maken van de Ierse burger hoewaardevol, uniek en belangrijk natuuren cultuur voor Ierland zijn.De wandeling langs het meer en de hutvan St. Kevins en een ruïneachtigkerkje was prachtig. Glendalough methaar vroeg Middeleeuwse kerken enbegraafplaats was indrukwekkend.Vanaf de 6e eeuw heeft hier hetKeltische christendom gebloeid. DeIeren voelen zulke magische plekkenook als het hart van hun wereld. Wezagen hier het bewijs dat Duchas zichin hoge mate inzet voor het behoudvan abdijen, kastelen, musea, tuinen,landgoederen, forten en archeologie.

Natuur en cultuur vielen hier prachtigsamen in het weelderige en bosrijkedal, omgeven door de paarse heuvelsvan de Wicklows, een Nationaal Park,opgericht in 1991. Het park is op ditmoment zo’n 20.000 ha groot.

Killarney Nationaal ParkOp weg naar het helemaal aan dewestkust van Ierland gelegen parkbezochten we de Rock of Cashel.Onverwacht rees vanuit de vlakte vanTipparary een Middeleeuwse vestingop, hoog gelegen op een rotspunt.Vanaf de 5e eeuw heersten hier dekoningen van Munster, één van de vieroude koninkrijken van Ierland. In1101 werd Cashel aan de kerkgeschonken, waarna het kasteel zichtot een bloeiend klooster ontwikkelde.In 1647 nam Cromwell het in en vermoordde de bewoners.

We werden verwelkomd in het prachtige 9e eeuwse Muckross House,midden in het Killarney National Park.Dit ca.11.000 ha grote park ontstondin 1932 nadat het huis met 4000 ha aande Ierse Staat was geschonken. De landschappelijke schoonheid isonovertroffen. Naast het grootste meerLough Leane rijzen de hoogste bergenvan Ierland uit het water op. Uit-gestrekte bossen, doorsneden doorbeken en rivieren, bieden eensprookjesachtige entourage. Muckross House en de tuinen zijnduur in onderhoud. Meer dan een miljoen mensen bezochten inmiddelsal het park, zo’n 250.000 bekeken ooknog eens het huis. Vrijwilligers speleneen belangrijke rol in de opvang en hetrondleiden van de bezoekers. Duchaszorgt voor het onderhoud. Men moetelke inkomstenbron aangrijpen om het

foto

: Eric

van

der

Bilt

Flora 9

WicklowMountains

10 Reisverslag

geheel in stand te houden. Een ook inDrenthe bekend beeld.Rond het huis waren ruime parkeer-plaatsen, een bezoekerscentrum, winkelen horeca gesitueerd met daaromheende tuin. Alles werkte als een soort‘strooppot’. Maar weinig mensen kwamen in de prachtige natuur bijLough Leane. Wij wandelden uit-gebreid door het fameuze eikenbos.

Een feeërieke wereld van mosbos metHulst, Taxus en de Aardbeiboom.Men sprak van hyberico-lusitaanselevensgemeenschappen. Door het klimaat en de warme golfstroom groeien hier namelijk veel planten-soorten die ook in Spanje en Portugalte vinden zijn. Het was echt sprookjes-achtig door het allesoverheersendegroen van het mos.

Bos en Ierland’s Middags liepen we in Toms Wood,één van de zeldzame stukjes oud loof-bos in Ierland. Ook hier is er de eeuwige discussie tussen bosbouwersen natuurbeheerders, tussen ingrijpersen nietsdoeners. Er waren veel en veelte veel verwilderde Sika-herten, eenAziatische soort ter grootte van eenklein edelhert, die elke verjongingonmogelijk maakten. Uitgerasterdedelen lieten verjonging als haren opeen hond zien. Oplossing is dus eenmoordend jachtregime of de introductievan roofdieren als Wolf en Lynx. Eenheel gevoelig punt in een land metveel schapenboeren. Ierland was vroeger bedekt met imposante eikenbossen die echter alheel vroeg in de geschiedenis gekapt

en gebrand werden. Er zijn maar heelweinig stukjes oorspronkelijk loofbosover. Vandaar dat men ze als ‘couveuse-kindjes’ behandelt. De introductie vanhet exotische Sika-hert is fout, maarhet planten van de uit de Himalayaafkomstige Rododendron pakt nogveel catastrofaler uit. Deze struik verspreidt zich in een moordend tempoin de bestaande vochtige bossen. Alleondergroei en bosverjonging wordtverstikt en er lijkt zich een grote rampte ontwikkelen. Gelukkig worden numet behulp van de Europese Unie vrij-wel alle bossen in Ierland van deze opzich prachtige wintergroene struikenontdaan. In plaats van sterk verzurendefijnsparbossen legt men nu vaak in-heemse bossen aan op de grote opper-vlakten van het voormalige hoogveen.

The BurrenDe volgende bestemming van de reiswas het Nationale Park The Burren,een langs de westkust gelegen kaalkalkplateau. Dit gebied is woest enledig met een prachtige mediterraanaandoende begroeiing. Een gevolg vande relatief warme winters en de kalk-rijkdom. Vlakbij treffen we ook arctischesoorten uit de ijstijden aan die in ditfo

to: E

ric v

an d

er B

iltfo

to: J

ohan

Vos

Dennyclare Forrest

Papegaaiduiker

11Reisverslag

barre gebied overleefden. De wandelingnabij de kale berg Mullagh Mor waseen feest, het barre vervreemdendeheuvellandschap met karstverschijnselenen stapelmuurtjes met Roodborst-tapuiten, gentianen, orchideeën en fossielen eveneens. De beheerder vanDuchas kiest er – in onze ogen tenonrechte – voor om niets aan hetbeheer van dit ongeveer 1200 ha grotereservaat te doen. Hierdoor kan deHazelaar in een razend tempo dit oudecultuurlandschap overgroeien. Slechtseen groep verwilderde geiten houdteen deel van het gebied nog kaal. Eenforse winterbegrazing zou dit land-schap haar kwaliteit doen behouden.Opvallend is de indrukwekkende hoeveelheid prehistorische resten.Dolmens, ijzertijdbegraafplaatsen ensteentijdforten op elke heuveltop. Een verplicht bezoek betrof de ca. 220 meter hoge, steil uit deAtlantische Oceaan oprijzende kliffenvan Moher. Stampvol met Noorsestormvogels, Drieteenmeeuwen,Zeekoeten en Alken, maar ookPapegaaiduikers, slechts even zichtbaarwanneer ze uit hun holletjes opdokenen naar zee vlogen.

Het Ierse veenIerland barst van de venen. Van dedalen tot op de toppen van de heuvels.Al sinds mensenheugenis wordt veenals brandstof gestoken en men hoefdedan ook niet op een turfje te kijken.Overal wordt veen gewonnen; tegen-woordig zelfs op industriële schaal.De laatste 15 jaar is men het veen inIerland mede onder invloed van

Nederlandse biologen anders gaanbekijken. Als een waardevolle en zeld-zame levensgemeenschap die alleszinsde moeite van het beschermen waardis. Sinds kort wordt een deel van devenen dan ook beschermd. Als een bij-drage van Ierland aan het Europese erf-goed. Een van de meest aansprekendevenen is het grote veen van

Roundstone in Connemara waar wijeen 10 km lange sompige wandelingdoorheen maakten.Wat een belevenis om in dit gebiedtussen water, veen, mist en land temogen zwerven. Met op de achter-grond altijd bergen. Het viel niet meein dit door meertjes vergeven land-schap droog te blijven en koers te

foto

: Eric

van

der

Bilt

Cliffs of Moher

houden. Dankzij luchtfoto’s en GPSlukte dat. Er schijnen zo’n 100 Ottersin het gebied te leven, maar we zagener geen.Ongeveer 50.000 ha van het veen inIerland valt inmiddels onder deHabitatrichtlijn. Ook zorgt de drukvanuit de Europese Unie voor eenactiever natuurbeleid en natuurbeheer.Toch worden er door Duchas nauwe-lijks gronden aangekocht en dat is eengroot gemis. Dit spreihoogveen is hetbelangrijkste van heel Europa en zouzeker gezien de vele illegale en halflegale verveningen met de ‘worst-machines’ gewoon verworven moetenworden. Druk vanuit de EuropeseUnie heeft inmiddels geleid tot hetreduceren van de graasdruk door schapen met 30 procent. Saillant detailis overigens dat diezelfde Europesegemeenschap deze vorm van beheerdaarvoor met de ooipremie gestimuleerdhad. Opnieuw blijkt de geweldigeimpact van de Europese Unie op hetnationale natuurbeleid.

OntginningHet afscheid van Ierland was wat pijn-lijk. In de buurt van de rivier deShannon en het religieuze hart van

Ierland bij Clonmacnoise reden wedoor een immense veenontginning.Op industriële schaal wordt hier veenvoor elektriciteitscentrales gewonnen,hier en daar aangevuld met een soort‘worstmachines’ die turf in grote slangenmaken voor privégebruik. Overigensneemt het turfgebruik thuis af, omdathet stoken van de kachel moeilijk metwerken valt te combineren. De Iersevrouwen hebben veelal een baan enniet meer de tijd om op de kachel teletten. Recent zijn overigens nog groteconcessies uitgegeven. Hoewel er nogveel veen is, moeten de Ieren lerenzuinig te zijn op wat er nog rest.In korte tijd hebben we 4 van de 6 nationale parken in Ierland kunnenbezoeken, hetgeen ons duidelijk maaktehoeveel prachtige natuur en hoeveelimposante landschappen dit land bezit.De ontwikkelingen in de landbouw,het ontbreken van een adequate ruimtelijke ordening, de grootschaligeverveningen en Sitkabebossingen vormen niet geringe bedreigingen.Deze worden niet helemaal adequaatdoor de Ierse overheid tegemoet getreden. Denk maar aan de chaotischeorganisatie van de natuur- en land-schapsbescherming. Toch ziet men in

toenemende mate het belang van denatuur in, zeker nu het toerisme ineconomische zin van grote betekeniswordt. Ook de snel in welvaartgegroeide eigen bevolking waardeertnatuur en landschap meer en meer.Hoopgevend zijn tevens het integrerenvan natuur en cultuur in het beleid ende liefde van de doorsnee Ier voor zijnerfgoed. Bij de huidige onverschilligehouding van onze eigen regering voornatuur en milieu voelde het als eengeruststelling te merken dat de EuropeseUnie de nationale regeringen vanEuropa op haar verplichtingen wijst.

Roundstone Moor

* drs E.W.G. van der Bilt is directeur/rentmeester van Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

foto

: Eric

van

der

Bilt

13Fauna

foto

: Rob

Rei

jen/

FN

Fier Steenuiltjeheeft het zwaar

A r e n d J . v a n D i j k *

De Steenuil houdt van een

rommelig landschap met oude

boerderijen, schuurtjes, wat los-

lopend vee en knoestige bomen.

In onze strak gereguleerde platte-

landswereld, waar efficiëntie en

netheid vaak de boventoon

voeren, heeft de Steenuil vaak

het nakijken. Het gaat niet goed

met deze medebewoner van

onze boerenerven. Werden we

vroeger nog wel eens wakker

gehouden door het fel roepende

uiltje, tegenwoordig is het een

bijzonderheid hem nog in

Drenthe te horen.

De kleine Steenuil, ongeveer net zogroot als een duif, woont bijna altijddicht bij mensen, soms zelfs onder het-zelfde dak. Als nestplaats kiest hij eendonker gat in een gebouw of holleboom. Bij gebrek hieraan wordt somstoevlucht gezocht in speciale nest-kasten. In Drenthe bewoont deSteenuil vooral streken waar oude

14 Fauna

boerderijen schots en scheef doorelkaar staan. De percelen zijn er meestalonregelmatig van vorm, met veel oudebomen, houtwallen en liefst enkelegeknotte bomen. Soms gaat het omstatige oude boerderijen met historischeeiken of linden, maar evengoed vallenkeuterijen in de smaak. Boerderijenwaar nog enigszins ouderwets geboerdwordt oefenen speciaal aantrekkings-kracht uit. Vaak zijn daar nog mest-hopen, hoekjes met ruigte en rommel,weinig verharding en er worden watkoeien, varkens of ander vee gehouden.Gebouwen met hier en daar een gat,losse plank of dakpan bieden al nest-gelegenheid. Vindt nieuwbouw plaatsof krijgt ‘bedrijfshygiëne’ de overhanddan is het pleit voor de Steenuil meest-al beslecht. Boerenbedrijven die door

burgermensen (zoals ze dat in Drenthezeggen) bewoond gaan worden kunnenons uiltje fataal zijn, wanneer alles keurig netjes wordt ingericht en oudeschuurtjes worden gesloopt en kromme,holle bomen omgehakt. Het kan ookanders, want er zijn voldoende voor-beelden van aanpassing van bewoningen erf waarbij het Steenuiltje de vastemedebewoner bleef.

NabootsenOpsporen van de Steenuil is geduldignachtwerk. In maart en april kunnenroepende uiltjes worden gelokaliseerd.De roep, een min of meer monotoon‘ghuuk’, duidt op een nestplaats. Ingebieden met weinig uilen wordt deroep nauwelijks ten gehore gebracht.Vogelaars nemen dan soms toevluchttot het afspelen of nabootsen van deuilenroep. De echte uil reageert daaropdoor ook te gaan roepen. Hij denktnamelijk dat er een indringer in zijnterritorium zit. Dit is een goede trucom Steenuilen op te sporen, maar dezetruc vereist deskundigheid, want voorje het weet vindt er verstoring plaats.Navraag bij bewoners levert ook veelinformatie op.Steenuiltjes zijn soms ook overdagactief. Ze hebben vaak vaste zitplaatsenen zitten dan in het zonnetje en speurende omgeving af naar een muis, mol,vogeltje, kikker, kever of worm.

Vergane glorieHet mag duidelijk zijn dat de glorie-dagen voor het Steenuiltje in Drentheachter ons liggen. Vroeger had elkboerendorp z’n eigen Steenuil. Somszaten er meer en die hielden in vroege

voorjaarsnachten met hun ‘geschreeuw’de buurt nog wel eens wakker. Komdaar nu eens om. Het kleinschaligeboerenlandschap herbergt de meesteSteenuilen. Zo’n dertig jaar geledenzaten ze vrijwel overal verspreid inDrenthe als het gebied maar niet teopen (Veenkoloniën) of te bebost was.Eldorado’s met tientallen paren warenhet gebied van de Drentse Aa, de om-geving van Dwingeloo-Ruinen-Havelte en Aalden-Gees-Oosterhesselen.Het Drentse totaal kwam op zo’n 200 paren. In de beginjaren negentigwas de stand aanzienlijk uitgedund totongeveer 100 en anno 2002 mogen weblij zijn als we de 75 paren nog halen.Meer dan de helft van de vroegerbezette plekken is verlaten. Het middenvan Drenthe lijkt uitgestorven, zelfslangs de Drentse Aa en bij Aalden enGees. Er zitten thans nog enkele parentussen Roden, Norg en Eelde, inDiever, Ruinerwold, De Wijk, Echten,Veeningen, langs de Reest, bijCoevorden, Oosterhesselen, langs hetSchoonebekerdiep en hier en daarelders. Alleen de omgeving Dwingeloo-Ruinen kan nog bogen op een enigszinsouderwetse stand van 20 tot 30 paren. Het aantal Steenuilen in een gebiedschommelt sterk. In jaren met veelmuizen haalt de Steenuil topaantallenen in muizenarme jaren loopt de standterug. Strenge winters veroorzakensoms een aderlating, vooral omdatstrenge vorst en ijzel het de Steenuilmoeilijk maken zijn kostje bij elkaar tescharrelen.

MaatregelenDe Steenuil blijft zitten waar hij zit.fo

to: A

rend

J. v

an D

ijk

15

foto

: Rob

Rei

jen/

FN

* A.J. van Dijk is medewerker vanSOVON Vogelonderzoek Nederland

Jonge vogels zwerven wel wat uit,maar daarbij is tien kilometer al heelver. Het is een super-standvogel. Ditbelemmert herstel van de stand, wantde kans op migratie vanuit de goedegebieden, zoals in Gelderland, isminiem. Eenmaal verlaten gebiedenworden thans nauwelijks herbevolkt.Problemen waar de Steenuil tegen aanloopt zijn gebrek aan voedsel en nest-gelegenheid. Het landschap is een-vormiger geworden, percelen zijnrecht getrokken, groter gemaakt, ontwaterd en veel opgaand geboomteis gekapt. De grasmat is welhaast sterielen ruige randen en bermen wordenniet getolereerd. Daarnaast spelen veranderingen op het boerenerf eenrol. Gebouwen worden opgeknapt ofvervangen door nieuwe, het erf is grotendeels verhard en bovenal is het

er vaak keurig en netjes. Door toe-genomen agrarische efficiëntie valt ervoor de Steenuil in dit veranderdelandschap weinig meer te halen.Het zal duidelijk zijn dat het voor deSteenuil welhaast vechten tegen debierkaai is. Soms is het uiltje echter tehelpen met vrij simpele maatregelen.Menige Steenuil heeft al dankbaargebruik gemaakt van een speciale horizontaal geplaatste langwerpigenestkast. In sommige dorpen hangeninmiddels de nodige kasten en weet destand zich op het huidige niveau tehandhaven. Als u in het buitengebiedwoont, kunt u ook zelf wat doen, bijvoorbeeld door in de tuin of op heterf enkele achteraf hoekjes te laten verruigen, de halfdode holle boom nogeen paar jaar te laten staan evenals hetoude bijna verzakte schuurtje. De

Steenuil past in een wat rommeligeomgeving.Zeker op de lange termijn zijn anderemaatregelen nodig, meer gericht ophet weer geschikt maken van het land-schap. In het kielzog hiervan profiterenook andere dieren en planten. Hierbijkan gedacht worden aan het minderintensief gebruiken van de naasteomgeving van de (woon)boerderij.Maai bijvoorbeeld de bermen van percelen en wegen minder vaak, maakeen drassige plek aan de rand van hetland, plant (fruit)bomen aan of knotbepaalde bomen etc. Misschien dat dezemaatregelen de kans vergroten dat u opzekere dag wordt aangekeken door defelle blik van een Steenuil.

Meer weten?

Voor vragen of

advies over de

Steenuil kunt u

terecht bij de

Steenuilen-

werkgroep Drenthe,

p/a H. Bloem,

Rusthoven 7,

9301 TD Roden,

050-5016044.

16

In Nederland zijn vanaf 1856 zo’n 260 watertorens voorde centrale drinkwatervoorziening gebouwd. Door deforse afmetingen en de vaak markante situering in hetvlakke Hollandse landschap beschouwden de water-leidingmaatschappijen de watertoren als hun visitekaartjeen besteedden ze veel aandacht aan het uiterlijk. De technische ontwikkeling leidde tot steeds vernuftigerreservoirtypen, waardoor steeds slankere draagconstructiesmogelijk werden. Vrijwel alle architectuurstromingenhadden elk hun eigen opvatting over het uiterlijk. Dat heeft een unieke verzameling torens opgeleverd.Eén van deze torens staat in Assen en is eigendom van de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD).

De watertoren in Assen

Oude watertorenDe watertoren van de NV Asser Bronwaterleidingverrees in 1897 aan deRolderstraat, vlakbij het toen-malige station aan de wegnaar Groningen. Naast denormale functie van voor-raadvat had de toren in dietijd een nevenfunctie; er wasnamelijk een openbare bad-inrichting in ondergebracht.Mensen die thuis niet kondenbaden, gingen naar de torenvoor de hygiëne. In 1961 is detoren gesloopt, omdat hij inslechte staat verkeerde en deopslagruimte te klein werd.

Nieuwe watertorenDe nieuwe watertoren is injuni 1961 in gebruik genomen,net voordat de oude werd af-gebroken. De toren staat aande noordkant van de Vaart.De toren is hier gebouwdomdat het toen een centraleplek was, vlakbij de meestehuizen van Assen. Vroegerhad de watertoren de functievan voorraadvat die het wateronder druk bij de burgersbracht. Door het reservoirhoger te plaatsen dan de tap-kranen in de woningen is ervoldoende druk. In de loopder tijd hebben moderneresystemen hun intrede gedaan.Nu is de watertoren nog eenhulpmiddel om het productie-en distributieproces gelijk-matiger te laten verlopen.Sinds 1970 valt de torenonder de verantwoordelijk-heid van de WMD.

OntwerpDe watertoren is een ontwerpvan de heer W. ter Braake,het toenmalige hoofd bouw-kunde en stedenbouw vangemeentewerken Assen. Detorens die in de periode tussen1957 en 1965 gebouwd zijn,kenmerken zich door de zicht-baarheid van de functioneleaspecten als grootte en hoogtevan het reservoir, constructieveopzet en materiaalgebruik. Bijhet ontwerp werd veelal uit-gegaan van het materiaal-besparende principe van een slanke onderbouw incombinatie met een uitkragendreservoir. De watertoren vanAssen is een duidelijk voor-beeld van deze generatiewatertorens. De toren is 33 meter hoog, heeft 154 traptreden en bevat550000 liter water.

Meer informatie: www.wmd.nl

Deze pagina wordt verzorgd door

NV Waterleidingmaatschappij Drenthe

WandelrouteB e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l tEen eindje om met Het Drentse Landschap

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

21

Orvelte enOrvelterzand

We hoeven u niet te vertellen dat Orvelte één van de mooiste Drentse

dorpen is. Wie kent Orvelte niet? Alom wordt het dorp geroemd als

één van de meest gave exemplaren van het Drentse esdorp. Vandaag

laten we u kennismaken met de meer onbekende kanten van Orvelte.

We maken een wandeling door het veld ten westen van het dorp,

langs de oude Noordesch en aan de overkant van het Oranjekanaal.

Daar ligt één van de weinige overgebleven stukken van het Ellertsveld:

het Orvelterzand dat sinds jaar en dag eigendom van de Stichting

‘Het Drentse Landschap’ is.

Orvelte/Orvelterzand

1 2

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

2

1

4

35

6

7

8

910

11

12

Start

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Situatie rond 1900

Ga vanaf de parkeerplaats

links richting dorp. Bij het tolhuis

loopt u meteen linksaf het dorp

uit. Voorbij de boerderijen neemt

u rechtsaf het weggetje

Kromboom.

Omdat Orvelte destijds één van de

weinig overgebleven gave Drentse es-

dorpen bleek, is het dorp een ingrijpende

ruilverkaveling bespaard gebleven. In

1961 werd Orvelte aangewezen als

beschermd dorpsgezicht. Vanaf eind

jaren zestig begon de Stichting Orvelte

de monumentale boerderijen in het

dorp te kopen. Men probeerde het dorp

eruit te laten zien zoals het er halver-

wege de negentiende eeuw uitzag.

Tegelijkertijd ging Staatsbosbeheer in

de omgeving van Orvelte esgronden en

weilandjes verwerven om ze op de

ouderwetse manier te gaan beheren.

Toen de Stichting Orvelte in 1999 in

de problemen kwam, heeft ‘Het

Drentse Landschap’ zich ontfermd over

het beheer van de eigendommen.

Staatsbosbeheer en ‘Het Drentse Land-

schap’ werken sindsdien nauw samen

bij het beheer van dit unieke stukje

Drents esdorpenlandschap. In de

Dorpsstraat vindt u een informatie-

centrum van beide natuurorganisaties.

Kromboom wordt een asfalt-

weggetje. Neem het eerste zand-

pad links richting Reijntjesveld.

Bij de bosrand rechtsaf. Aan het

eind van de bosrand ziet u de

IJzertijdboerderij.

De vondsten van sporen van bewoning

bij de aanleg van de nieuwe ‘rondweg’

ten zuiden van Orvelte brachten

archeologen op het idee een boerderij

uit de IJzertijd na te bouwen. Dit tijd-

perk begon circa 750 v.Chr. en duurde

tot het begin van de jaartelling. Uit-

gangspunt was de opmeting van één

van de plattegronden van een boerderij

die op het Hijkerveld gevonden was.

Eiken palen vormen het skelet van de

boerderij in Orvelte. De wanden zijn

gevlochten van twijgen en aangesmeerd

met leem. Op het dak ligt riet. Een

schoorsteen is er niet. De rook van het

haardvuur verdwijnt gewoon door het

rieten dak. Binnenin heeft de boerderij

één grote ruimte. Hier leefde het

boerengezin samen met hun dieren.

(Het zou tot in de achttiende eeuw

duren voor in Drenthe een scheidings-

muur tussen de woning en het bedrijfs-

gedeelte normaal was. Ook in de

Bruntingerhof, de oudste boerderij in

het dorp Orvelte, leefden in het begin

mens en dier nog in één ruimte.)

P

Orvelte/Orvelterzand

Honden Niet toegestaan

vanwege de Schotse hooglanders

op het Orvelterzand.

Startpunt Parkeerplaats aan

de westkant van het dorp,

d.w.z. aan de kant van

Westerbork, kosten € 3,00

(parkeerautomaat bij de uitgang).

Openbaar vervoer Vanaf

NS-station Assen de bus richting

Zweeloo nemen.

3

4

5

6

7

Lengte route 8 km (U kunt de

tocht halveren door bij de

Orvelterbrug (nummer 8 in de

beschrijving) terug te gaan naar

het dorp. Bewaar dan het ‘rondje

Orvelterzand’ voor een andere

keer. Het startpunt is dan de

parkeerplaats bij punt 11.

Benodigde tijd 2 à 21/2 uur

Begaanbaarheid padenUitstekend te belopen (In natte

jaargetijden zijn enkele paden

aan het begin van de wandeling

wellicht wat modderig).

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Orvelterzand

Vanaf de boerderij neemt

u het pad links van het paadje

over de akker waarlangs u

gekomen bent. Op de asfaltweg

gaat u linksaf.

Ga rechts van het pad de dam

over en steek het veld recht over.

Ga bij de sloot rechtsaf en blijf

de sloot twee haakse bochten

lang volgen.

U loopt over het Rustveld, een tot

landbouwgrond ontgonnen heideveld.

Onder andere door het gebied te laten

begrazen probeert Staatsbosbeheer de

natuur hier nieuwe kansen te geven en

zo de effecten van de ontginning weer

terug te draaien. Regelmatig loopt in

dit gebied de schaapskudde van Orvelte.

Deze kudde telt zo’n 300 Schoonebeker

heideschapen. De schaapskooi vindt u

aan het begin van de Schapendrift in

het dorp.

Een bruggetje brengt u naar

de overkant van de sloot. Ga op

het pad rechtsaf: het Stroakkers-

diekie.

Het pad brengt u naar een

klinkerweggetje. Dit is de oude

Schapendrift van het dorp.

Ga linksaf en volg de Schapen-

drift tot aan het Oranjekanaal.

Onderweg houdt u op de

driesprong rechts aan.

Langs de Schapendrift bracht de scheper

van Orvelte zijn kudde naar het

Ellertsveld ten noorden van het dorp.

Struikgewas aan weerszijden moest

voorkomen dat de dieren zich onder-

weg aan het akkergewas op de essen

tegoed gingen doen.

Links van het pad ligt de Noordesch,

in totaal zo’n acht hectare groot en

verdeeld in meer dan vijftig akkertjes.

Staatsbosbeheer is hier jaren geleden

begonnen om de oude akkergewassen

weer in te zaaien. Het belangrijkste

product is Winterrogge. Daarnaast

worden onder andere aardappelen,

Boekweit, Haver en voederbieten

verbouwd. Met deze oude gewassen

keerden ook ‘ouderwetse’ akkerkruiden

als Korenbloem, Kamille en Korensla

terug.

Rechts van de Schapendrift liggen

weilandjes die afwateren op het

Orvelterstroompje. Verderop op

de Schapendrift passeert u het

(gekanaliseerde) stroompje.

Ga bij het Oranjekanaal

rechtsaf.

Halverwege de negentiende eeuw was

een dorp als Orvelte nog helemaal van

het Ellertsveld afhankelijk. Voor een

vruchtbare es was veel schapenmest

nodig. Om een grote kudde schapen te

kunnen houden moest je over een flink

heideveld kunnen beschikken. U kunt

zich dan ook voorstellen dat de boeren

de aanleg van het Oranjekanaal met

lede ogen aanschouwden.

Desondanks gingen in 1853 de

Drentsche Veen en de Midden Kanaal

Maatschappij vol enthousiasme aan de

slag, Men slaagde erin om binnen een

paar jaar een kanaal aan te leggen van

de Drentsche Hoofdvaart naar de

Bargervenen bij Emmen. Economisch

gezien is het kanaal nooit een succes

geworden. Er waren teveel sluizen en

het Oranjekanaal bleek te ondiep!

huisplaatsen is in de loop van de tijd

herbouwd met oude panden elders uit

Drenthe. De grootste en ‘oudste’

boerderij van het dorp is de Bruntinger-

hof. Deze vakwerkboerderij is in 1968

hierheen verplaatst vanuit Bruntinge.

De oudste delen van de boerderij

stammen uit circa 1650.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (juni 2003)

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 – 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

Orvelte/Orvelterzand

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

12

11

10

8

9

Op zoek naar de geschiedenis van OrvelteIn Orvelte wandelt u over keienstraatjes langs oude boerderijen met prachtige erven. Naast expositiesworden er ook bijzondere verzamelingen van ambachtelijke spullen en kunstnijverheid tentoongesteld.Van het vroege voorjaar tot het late najaar worden er in het dorp allerlei evenementen georganiseerd.Orvelte is voor voetgangers en fietsers vrij toegankelijk. Voor sommige bezienswaardigheden moet eentoegangsprijs worden betaald. Het informatiecentrum van ‘Het Drentse Landschap’ en Staatbosbeheeraan de Dorpsstraat 1a is vrij toegankelijk. In het nabij gelegen Ottenshoes kunt u de spectaculairemultimediavoorstelling Het Orvelter Dagboek bekijken. Het Amerikaanse meisje Kathy Williams vindthet dagboek van haar overgrootmoeder, die rond 1900 onderwijzeres in Orvelte was. Haar overgroot-moeder emigreerde naar Amerika, maar waarom? Vanwege een ongelukkige liefde? Kathy gaat inOrvelte op zoek naar het verleden van overgrootmoeder.Zie voor meer informatie over wat er in Orvelte te zien en te doen is, de website op het adreswww.orvelte.net.

Steek het kanaal bij de

Orvelterbrug over en ga aan

de overkant rechtdoor.

Vroeger strekte zich hier het eindeloze

Ellertsveld uit, nu is het aardappelland

zover als het oog reikt. Het veld verloor

zijn functie als ‘mineralenreservoir’ toen

de kunstmest de rol van de schapenmest

overnam. Daarna duurde het overigens

nog heel wat jaren voor het Ellertsveld

interessant voor investeerders werd.

Dit deel van het veld werd pas na de

Tweede Wereldoorlog ontgonnen.

U ziet rechts een paadje uit

het natuurgebied komen.

Via het wildrooster gaat u het

Orvelterzand op. Volg linksaf de

paaltjesroute (paarse koppen).

Het Orvelterzand is een restant van het

Ellertsveld. Toen de Stichting ‘Het

Drentse Landschap’ het terrein begin

jaren zeventig in bezit kreeg, was de

heide bezig vol te groeien. Besloten

werd de ‘verbossing’ een halt toe te

roepen door het terrein door schapen

en later door Schotse hooglanders te

laten begrazen. Lopend over het

Orvelterzand kunt u goed zien dat de

‘grazers’ een buitengewoon waardevolle

bijdrage kunnen leveren aan het in

stand houden van een heidelandschap.

Het deel van het Orvelterzand waar de

route door loopt, heeft zich in de loop

van de jaren ontwikkeld tot een fraaie

‘boomheide’.

Op enkele plaatsen is nog goed te zien

waar het Orvelterzand zijn naam aan te

danken heeft, want er komt nog altijd

– zij het op kleine schaal – open stuif-

zand voor. Vroeger werd het zand los-

gemaakt door de schapenhoefjes en het

steken van heideplaggen. Tegen-

woordig zijn het vooral de hooglanders

die de begroeiing steeds weer open-

trappen.

De paaltjesroute brengt u via

het wildrooster naar de overkant

van het Orvelterzand. Aan de

andere kant van het raster

meteen rechtsaf de laan volgen.

Op het laatst buigt het pad naar

links naar de weg.

De route laat heel fraai zien wat er met

de ‘grote stille Drentse heide’ gebeurd

is. Een deel werd ontgonnen tot land-

bouwgrond, u zag het toen u het

Oranjekanaal passeerde. Een ander

deel was te slecht, te zanderig en te

geaccidenteerd om te ontginnen.

U merkte het op het Orvelterzand.

En dan had je nog grond die te slecht

voor landbouwgrond was, maar te goed

om zo maar te laten liggen. Je kon hier

immers altijd nog een productiebos met

dennen, sparren en lariksen aanleggen.

U ziet zo’n bos links van het pad. Het is

eigendom van Staatsbosbeheer.

Op de weg gaat u rechtsaf

naar het Oranjekanaal. Daar weer

recht terug naar de Orvelterbrug.

U kunt het beste het pad tussen

de bomen en de sloot nemen.

Vanaf de brug brengt de

Brugstraat u terug naar Orvelte.

Ga rechtsaf het dorp in om wat

rond te kijken. Via de Dorpsstraat

komt u terug bij de parkeer-

plaats.

Van de zeventien boerderijen die het

dorp vroeger telde, zijn er acht over-

gebleven. Een deel van de overige

Beek

Je staat ergens, aan de oever van een beekom je heen een paradijselijk dalwallen met kleine eiken, uitbundig bloeiend gras,en aan je voeten gaat het water,oud, heel stil water – zo langzaam,het is alsof het aarzelt, niet wildat het voorbij gaat.

Rutger Kopland

Uit: Over het verlangen naar een sigaret, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam 2001

22 Interview

Simon Jelsma werd geboren inGroningen. Van kinds af aan wilde hijnet zoiets worden als priester in dekerk. Mensen iets meegeven: vreugde,blijdschap, troost, bemoediging, dat wasmooi! Bovendien sprak het religieuzetheater van zang, muziek, versieringenen gewaden hem bijzonder aan. Op 12 jarige leeftijd wilde Simon nogsteeds priester worden. Daarom ginghij naar een internaat in Tilburg omdaar het gymnasium te voltooien. Vlak voor het einde van de TweedeWereldoorlog (1944) werd hij totpriester gewijd. Hij reisde voor verlofaf naar zijn familie in Groningen waarhij noodgedwongen, vanwege despoorwegstaking, moest blijven en duszijn laatste jaar practicum niet konafmaken.Toen de kapelaan van een parochie inGroningen door de Duitsers werddoodgeschoten, werd aan Simongevraagd om deze functie over tenemen. In de laatste maanden van deoorlog zette hij zich in voor dezeparochie, gaf onderwijs, preekte opzondag en steunde de onderduikers.Na de bevrijding is hij gaan werken inDen Haag. Dit was het begin van eencarrière als theoloog/journalist. Hij

werkte onder meer voor de KRO ende NOS. Vooral bij de laatste omroepkwam hij veel in aanraking met deproblematiek van de ontwikkelings-landen. Dat greep hem aan! Hij vonddat de politiek, maar ook het publiekvan Nederland, onvoldoende aandachthad voor de ellende in de wereld.Deze interesse leidde in 1956 tot het oprichten van de NOVIB(Nederlandse Organisatie VoorInternationale Bijstand). Samen met Boudewijn Poelmann enHerman de Jong hield Jelsma zich metname bezig met fondsenwerving, hetvinden van geld voor goede doelen.Dat was niet altijd eenvoudig. In dejaren ’80 toen ze alle drie inmiddels albij de NOVIB weg waren, ontstondhet idee voor de Nationale PostcodeLoterij. Een loterij die als een soort‘geldmachine’ werkte voor goede doelen in binnen- en buitenland.

Succes Op het initiatief werd enthousiastgereageerd en Vluchtelingenwerk,NOVIB, Natuurmonumenten,Greenpeace, KPN en Joop van denEnde besloten mee te werken. Daar-mee was de loterij een feit. Aan Jos

Brink was de eer in zijn programma“de 64.000 gulden vraag” de nieuweloterij te lanceren. Jelsma was verbaasd over het enthousiasme waarmee de PostcodeLoterij door het grote publiek onthaaldwerd. Ook de snelle stijging van hetaantal verkochte loten verraste hem:van 500.000 naar 1 miljoen en al snelstond de teller op 2 miljoen, 3 miljoen,

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Simon Jelsma al bijna 60 jaar inzet voor ee

Simon Jelsma was tot mei 2001 voorzitter van de Nationale Postcode Loterij. Niet het bereiken van de

respectabele leeftijd van 84 jaar heeft hem doen besluiten te stoppen, maar hij wilde graag het stokje

overdragen aan zijn mede-initiatiefnemer Boudewijn Poelmann. De Nationale Postcode Loterij keerde

over het jaar 2002 maar liefst 203 miljoen euro uit aan 44 goede doelen. Wij gingen op bezoek bij

Simon Jelsma en keken terug op zijn leven, de start van de Nationale Postcode Loterij en de samen-

werking met de 12 provinciale Landschappen.

M o n i q u e v a n B i j s t e r v e l d *

23

de groei leek onbegrensd. Op ditmoment worden er maandelijks zo’n 4 miljoen loten verkocht en spelen er2,4 miljoen mensen mee aan dezegrootste Goede Doelen Loterij. “Doorhet succes kunnen nu 44 goede doelenin Nederland zich nog beter inzettenom de natuur te beschermen, hulp teverstrekken aan ontwikkelingslanden enop te komen voor de rechten van demens en dat is prachtig!”, aldus Jelsma.

Rechtvaardiger wereldNaast ontwikkelingshulp heeft de ex-voorzitter grote affiniteit met de natuuren dan met name met de zee die netals zijn gedachten en gevoelens onbegrensd is. Hij ziet bedreigingenvoor de natuur. De klimaat-veranderingen, de vervuiling, de ontbossing en de verstedelijking.Jelsma vindt het beschermen van de

mondiale natuur een taak van ons alle-maal. “Het is treurig dat de overheidzich steeds meer terugtrekt ook uit denatuurbescherming”, stelt Simon.“Veel politieke partijen hebben natuuren milieu niet hoog in het vaandelstaan. Natuurbeschermende organisatieszouden meer van zich moeten latenhoren, lawaai moeten maken, luidkeelsmoeten verkondigen dat ze het er nietmee eens zijn. Er moet continue pressieuitgeoefend worden op de overheidom tot een rechtvaardige, betere, schonere en mooiere wereld te komen.”

Natuur dichtbijHet goede van de provinciale Land-schappen vindt Jelsma dat zij zich voor-al bezighouden met de beschermingvan de natuur dichtbij. Niet de ‘vervan mijn bed show’ maar natuur injouw eigen provincie. In iedere

provincie zijn natuurgebieden waarmensen kunnen genieten, ontspannenof inspiratie opdoen. Jelsma heeft de provinciale Land-schappen leren kennen als plezierigeorganisaties om mee samen te werken.Zij zetten zich in om de PostcodeLoterij te betrekken bij het werk datzij doen voor de natuur en dat doen zegoed. De loterij is opgericht om doel-stellingen en idealen van goede doelente realiseren, geld is daartoe een middel. Zo kan meer worden gedaanvoor het behoud van natuur en cultuurin Nederland. Nu Jelsma zijn taak als voorzitter heeftneergelegd, gaat hij de functie vanambassadeur vervullen. Dit betekentdat hij op zoek gaat naar bedrijven/instellingen die kunnen helpen bij hetin stand houden van de geldmachinevoor goede doelen. Simon Jelsma is niet weg te denken uitde wereld van de Postcode Loterij.Zijn hart zal altijd daar zijn waar goededoelen hem nodig hebben. Hoewel hijzich blijft zich inzetten voor eengezonde, eerlijke en rechtvaardigewereld, willen we hem nu alvast danken voor zijn inzet en betrokken-heid in de afgelopen jaren!

* M. van Bijsterveld is als communicatie-adviseur werkzaam voor de het bureau vanDE LANDSCHAPPEN, het samen-werkingsverband van de 12 provincialeLandschappen.

en gezonde, eerlijke en rechtvaardige wereldInterview

24 Onderzoek

’t Endede geschiedenis van een authentieke boerderij

M i r j a m B a r e n d s e n e n S o n j a v a n d e r M e e r *

In maart 2002 vond de feestelijke oplevering plaats van de restauratie van boerderij ’t Ende in De Stapel.

In het achterste gedeelte van deze karakteristieke boerderij bevinden zich het informatiecentrum, een

rayonkantoor en werkschuur van de stichting. Het voorhuis is aan particulieren in erfpacht uitgegeven.

Het resultaat van de restauratie is prachtig geworden. ’t Ende is een boerderij die van binnen voldoet

aan alle eisen van deze tijd, terwijl de sfeer van het verleden aan de buitenzijde op een goede manier

behouden is gebleven. Een historisch onderzoek heeft ‘Het Drentse Landschap’ inmiddels inzicht

gegeven in de bewonersgeschiedenis van deze boerderij.

De geschiedenis van het kleine buur-schap De Stapel gaat terug tot in deMiddeleeuwen. Veel bewoners vandeze streek hebben hun wortels bij defamilies Harms, Kiers of Stapel. Enhoewel De Stapel, net als toen, eenoverwegend agrarisch karakter heeft, is er door de eeuwen heen veel veranderd. Oude boerderijen hebbenplaatsgemaakt voor nieuwe gebouwenen door vererving zijn er veel nieuwe

boerderijen ontstaan. Slechts aan enkelegebouwen is nog de eeuwenoudegeschiedenis van de buurschap af telezen. Eén daarvan is ’t Ende, eenboerderij met een rijke historie. Hetgebouw heeft de tand des tijds door-staan en is de laatste 50 jaar niet mee-gegroeid met de schaalvergroting vande landbouw. In 1997 stelden de laatstebewoners, de familie Van WeydomClaterbos, Stichting ‘Het Drentse

Landschap’ in de gelegenheid om heterf met de bijbehorende gronden tekopen. Na de aankoop heeft zij hetachterste deel van de boerderij grondiggerestaureerd en geschikt gemaakt voorwerkschuur, rayonkantoor en informa-tieruimte. Hierbij is getracht zoveelmogelijk de oorspronkelijke uitstralingvan de oude boerderij te handhaven.Het 19e eeuwse voorhuis is in gebruikals particuliere woning.

25Onderzoek

‘Het Drentse Landschap’ vindt hetbelangrijk dat de relatie tussen de boerderij en het omliggende landschapzo oorspronkelijk mogelijk blijft.Daarom verwerft ze niet alleen natuur-gebieden, maar zet ze zich ook in voorhet behoud van het culturele erfgoedvan Drenthe, in al haar facetten.

TiendplichtAan het einde van de Middeleeuwen zal’t Ende slechts één van hoogstens vierboerderijen zijn geweest. De Stapel waseen woest, bosrijk en onontgonnengebied. De bestaande boerderijenwaren gebouwd op de hogergelegendekzandkoppen. Om te kunnen boeren werden de woeste grondensteeds meer ontgonnen. In 1606 begint de geslachtslijn van debewoners van ’t Ende concrete vormenaan te nemen. De boerderij wordt danbewoond door Jan ten Stapel en JanHendriks ten Stapel. In 1630 neemt dezoon van Jan, Willem Jans, de boerderijover. In die tijd was ’t Ende zoals demeeste erven in De Stapel nog tiend-plichtig. Hij moest jaarlijks één stuiveren twaalf penningen betalen aan deabdij Dickninge en aan Harmen vanden Camp, eigenaar van de havezateDunningen. Omdat het slecht gingmet het landgoed deed Van den Campeen deel van de bijbehorende tiendenvan de hand. Dit gaf Willem Jans demogelijkheid om een deel af te kopen,waarna hij alleen nog tienden hoefdete betalen aan de abdij. Het voortdurend groeiende bezit vanhooilanden aan de Reest (zowel inDrenthe als in Overijssel) in combinatiemet rogge- en boekweitteelt en hetbezit van te beweiden heidegronden,

maakte een succesvolle gemengdebedrijfsvoering op de boerderij ’t Endemogelijk. De inventaris uit 1792 geeftons een beeld van het omvangrijkebezit van de familie Ten Stapel. Deveestapel bestond uit 30 koeien, terwijlhet gemiddelde bezit in De Wijk op9,2 lag. Daarnaast waren er 100 schapen,negen varkens en vijf paarden. Hetbezit van paarden wijst op een voorDrentse begrippen zeer groot boeren-bedrijf. Het aanzien van een boer werdnamelijk ontleend aan het aantal paardenop het bedrijf. Als onroerende goederenwaren er naast ’t Ende verschillendeandere boerderijen in hun bezit. Zobezaten zij bijvoorbeeld tevens het zeerwelvarende ‘Wiltschutserve’ en deboerderij met de daarbij behorendegronden die bewoond werd doorHendrik Posthoorn. Tot in de negentiende eeuw zal dit beeld blijven bestaan. Hierbij valt op dat er verschillende connecties met welvarende families zijn, zoals de families Steenbergen, Schoonvelde en Schiphorst.

VerervingIn 1700 trouwt de dochter van deinmiddels overleden Jan Willems, AlijtJans ten Stapel met Frederick Geertsten Heuvel. In de huwelijksakte staattevens het testament van Egbertien Jansopgesteld. Hierin geeft zij aan dat alhaar bezit naar haar oudste zoon zalgaan en de overige drie kinderen uit-gekocht zullen worden. Haar dochterkrijgt tot ‘stuijr van het Houwelijck’vervolgens 3450 caroli guldens, eenkast, bed, moeders zilverwerk en ‘kleederen naa Staatsgelegentheijt’.Met deze ‘kleederen’ zal hoogstwaar-

schijnlijk de kledij bedoeld worden diebij officiële gelegenheden als bruiloftenen begrafenissen werd gedragen.Hoewel vererving vaak leidt tot versnippering, bleek dit bij ’t Ende niethet geval. In vrijwel alle gevallen, zoalsbijvoorbeeld in de hierboven genoemde,ging het erf naar de oudste zoon. Eentraditie die overigens in heel Noord-Nederland gewoon was. Omdat de

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Schetskaart vanDe Stapel naar desituatie van 1853van W. Koops(Bron: Poortman /Nefkens archief)

26 Onderzoek

Arc

hief

HD

L

foto

: Dre

nts

Mus

eum

bezittingen uitgestrekt waren, was hetdaarnaast ook mogelijk de andere kinderen redelijk te bedelen. Boven-dien waren er relatief gezien weinigjongens in de familie. De familie Ten Stapel kocht ook regel-matig landerijen aan, waardoor hetbezit niet verdeeld hoefde te worden.Zo kreeg Geuchien Willems Stapel nade dood van zijn vader aan het eindvan de 19e eeuw de pas aangekochtelanderijen, die voorheen bij de‘Nieuwenhof’ hadden gehoord. ’t Ende ging vervolgens naar zijnoudere broer Lucas Willems Stapel.Hun vader had namelijk op 83-jarigeleeftijd nog het slimme plan gehad omenkele ter veiling komende landerijenaan te kopen. Natuurlijk zou hij hierzelf weinig meer aan hebben, maar hetvormde wel een goede basis om tevoorkomen dat zijn erfgoed versnipperdraakte. Zijn oudste zoon zou dankbaargebruik maken van zijn erfenis. Hijbracht ’t Ende tot het hoogtepunt vanhaar bloei aan het eind van de 19e

eeuw.

Zelfstandige damesErfgenaam Lucas Willems trouwde in1862 met Zwaantje van Beugelen. De

formulering in het huwelijkscontract is opvallend. Waar over het algemeenvrouwen in officiële akten wordenaangeduid als ‘zonder beroep’ werdZwaantje genoteerd als zijnde ‘land-bouwersche’. Daarbij komt dat zij niet ingemeenschap van goederen trouwden,maar slechts het vruchtgebruik isgemeenschappelijk. Wel is vastgelegddat, als zij mocht komen te overlijden,haar gehele bezit naar Lucas Willemsgaat. Dat gebeurt in 1874, waarnaLucas Willems alles erft. Zwaantje enLucas kregen zes kinderen, waarvan erslechts twee in leven zijn gebleven. Na de dood van zijn vrouw trouwt hijmet Hendrikje Luten (opnieuw niet ingemeenschap van goederen), die tevenseen zeer vermogende, zelfstandige dameis. Ook zij staat als ‘landbouwersche’

genoteerd, maar wat nog veel meeraandacht trekt, zijn haar aandelen.Hendrikje Luten was eerder getrouwdmet Roelof Hoogte uit Ruinerwold enneemt uit dat huwelijk een behoorlijkkapitaal mee. Dit omvat een pakketaandelen met onder andere obligaties vanverschillende spoorwegmaatschappijen,van Rusland tot Zuid-Italië, met eentotale waarde van 12.202 gulden!Helaas waren deze aandelen na verloopvan tijd niet veel meer waard. Waar-schijnlijk worden ze daarom in het testament van Hendrikje, in 1890, ookniet meer genoemd. Hierin wordtbepaald dat het vruchtgebruik van haarbezit zal toekomen aan haar man. Derest van haar bezittingen verdeelt zeonder de dochters van haar man uit zijnhuwelijk met Zwaantje en/of hun na-komelingen en haar broers en zussen.

Rijkdom’t Ende was als boerenbedrijf nogsteeds erg succesvol. Het houden vanschapen zou zoals vermeld zeer langstand houden in De Stapel, en dus op’t Ende. Tot in het midden van de 19e eeuw zijn er kuddes geweid. Aanhet eind van de 19e eeuw begon hetbelang van schapenteelt echter aanbelang in te boeten. De prijzen waren

Opsteken van‘roggenmijten’

Familie Stapel gefotografeerdvoor ’t Ende (ca. 1923)

foto

: Sip

ke v

an d

er V

een

niet langer gunstig en door de opkomstvan kunstmest werden de kuddes over-bodig. Er kon steeds meer heide wordenontgonnen tot bouw- en weiland, wat de melkveehouderij aanzienlijk stimuleerde. Met de komst van demelkfabriek in Rogat in 1888 was detoekomst van De Stapel als melkvee-gebied gewaarborgd. Ook ’t Ende gingin deze verandering mee en veranderdelangzamerhand steeds meer in eenmelkveebedrijf. Het vee uit De Stapel had een goedenaam, wat voor de zaken een gunstigeontwikkeling was. Om te laten ziendat het goed gaat met de boerderij laatLucas Willems aan de voorzijde vanhet huis een groot en stads uitziendvoorhuis aanbouwen. Ook wordt ereen grote, moderne tuin aangelegdnaar Engels voorbeeld. Terwijl debouw al in volle gang is, toont ‘Luuksvan ’t Ende’ zich toch niet helemaaltevreden met de omvang van het voor-huis. Ter plekke bepaalt hij dan ook,dat het allemaal best groter kan. Zijncommentaar: “Doe d’r nog maar eenpaar meter bij an.” In die dagen wasdat geen probleem, er hoefden geenextra vergunningen voor worden aangevraagd, dus aan zijn wens werd voldaan.

Bloeiend bedrijfLucas Willem Stapel overleefde veelvan zijn familie. Zijn beide echtgenotesen zijn jongste dochter waren al langdood toen hij in 1926 overleed aan een darmontsteking. Op dat momentleefden er drie generaties op deboerderij: Lucas Willems, zijn schoonzoon Willem Schoonvelde en Arendine, een van zijn drie klein-

dochters. Zijn oudste kleindochterHendrikje was toen reeds getrouwdmet Albert Cornelis van WeijdomClaterbos, afkomstig uit een Haarlemsefamilie. Zij zorgen ervoor dat hetbedrijf tot ver in de 20e eeuw eenbloeiend melkveebedrijf blijft. Hunzoon, Frederik van Weijdom Claterbos,neemt de bedrijfsvoering over tot aanzijn dood in 1980. Omdat hij ongehuwdwas en geen kinderen had, betrekt zijnzus Klazine samen met haar manPopko de Jong ’t Ende. Toen bleek,dat hun kinderen geen belangstellinghadden om het boerenbedrijf voort tezetten, werd na lang beraad beslotenhet eeuwenoud familiebezit aan ‘HetDrentse Landschap’ te verkopen. Dezekreeg de opdracht om ’t Ende in haarvolle luister te behouden.Hoewel het erf zoals gezegd veel vanhaar oorspronkelijke uiterlijk heeftbehouden, zorgt de afwezigheid vanboerenbedrijvigheid voor een anderaanzicht van de boerderij. ‘Het DrentseLandschap’ heeft bij de ingrijpendeverbouwingen getracht om het 19e-eeuwse uiterlijk van het voorhuisen de veel oudere bedrijfsgebouwen teherstellen. En wie goed kijkt kan zichvast wel een voorstelling maken vanhoe boer Luuks hier de scepter zwaaideover één van de grootste boerenervenvan Drenthe.

* M. Barendsen heeft als stagiaire Geschiedenisvan de Rijksuniversiteit Groningen voorStichting ‘Het Drentse Landschap’ historischonderzoek gedaan naar ’t Ende.* drs. S. van der Meer is PR-functionarisvan Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Houtteelt

Veel boerderijen in De Stapel waren vroeger in bezitvan hun eigen oppervlakte hakhout en eikenbosjes,die ook voor commerciële houtverkoop werdenbenut. Dit was uitzonderlijk, omdat over het algemeen de houtteelt in handen was van de grotere landgoederen Dickninge en De Havixhorst.Bij de meeste boerderijen is inmiddels het particulierebos verdwenen. ’t Ende vormt hierop een verrassendeuitzondering. Niet alleen is ’t Ende in bezit van eenoriginele ‘eikengaard’ op het erf zelf, maar ookheeft ’t Ende uitgestrekte stukken hakhoutbos in de

omgeving in bezit. Een mooi voorbeeld hiervanis het ‘Stapelerbos’, dat in 1997 gelijk met ’t Endedoor Stichting ‘Het Drentse Landschap’ werdaangekocht. Het bos ziet er nog prachtig uit. Dat de houtteelt voor ’t Ende van belang isgeweest, is niet alleen zichtbaar aan de omvangvan het bos, maar ook aan de afwaterings-greppels in het Stapelerbos.Deze duiden eropdat het gebied er nat was. Door greppels aan te leggen kon men op de hogere, drogere delen(rabatten) bos planten. Hieruit blijkt dat er veelzorg aan dit bezit werd besteed.

Sinds enkele jaren kunnen begunstigers van Stichting ‘Het Drentse Landschap’ vlees-pakketten kopen. Het vlees is afkomstig van de grazers die de Stichting inzet voor het beheer van haar terreinen. Heideschapen, Limousins en Schotse Hooglanders zorgen voor een gevarieerd landschap waar ook andere planten en diersoorten weer afhankelijk van zijn.

De grazers genieten in de reservaten een grote bewegingsvrijheid. En dat heeft eenzeer positieve invloed op de kwaliteit van het vlees dat zeer mals en smakelijk is. Als begunstiger van ‘Het Drentse Landschap’ kunt u dit zeer hoogwaardige vleeskopen. Een prettige gedachte in een tijd dat we voortdurend worden geconfronteerdmet de risico’s van ons voedsel.

Het produceren van vlees is een bijkomend beheerseffect. ‘Het Drentse Landschap’vindt het echter uitermate belangrijk dat dit op een verantwoorde wijze gebeurt; eengezonde veestapel staat hierbij voorop. Daarom worden de dieren regelmatig gekeurden wordt een degelijk fokbeleid gevoerd. Hierdoor zijn we in staat om een kwalitatiefgoed product te leveren.

De met zorg samengestelde vleespakketten bestaan uit sucade-, rib- en braadlappen,biefstuk of rosbief, gehakt en enkele soepbeenderen. Gehakt maakt onderdeel uit vande vleespakketten van 15 en 30 kg, maar is ook afzonderlijk verkrijgbaar per portievan 5 kg.

U kunt uw bestelling kenbaar maken op de bijgevoegde antwoordcoupon. Helaas zijnwe genoodzaakt een prijsverhoging door te voeren omdat er meer keuringskostenmoeten worden betaald. De uiterste inzenddatum is 1 september 2003. Alle aanvragenworden behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang de voorraad strekt.

Voor nadere informatie kunt u op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur (behalve opwoensdag) contact opnemen met het rentambt, telefoon 0592-313552.

Vlees van het landschap

29Berichten

Kortweg

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Hijkerveld 34

Dit voorjaar werden de laatste hectares aangeplant vanhet nieuwe bos dat 35 hectaregroot is. Maar liefst 200.000boompjes werden met steunvan het Groenfonds gepoot. De steun werd verleend omdatdit bos de komende decenniavele tonnen CO2 in hout zalvastleggen. Een kleine terug-koppeling op het broeikas-effect. Misschien een druppelop de gloeiende plaat, maartoch een goed initiatief.

Reestdal 7

In het gebied Rabbinge werdeen Bosuil met een nest vandrie eieren gevonden. Dit wasde eerste keer dat deze uilen-soort hier aangetroffen werd.

Net als in andere jaren werd op23 maart een open dag op debeheersboerderij Wildenberggehouden. Maar liefst 350mensen kwamen kijken hoe deStichting hier met behulp vaneen zoogkoeienhouderij hetoude cultuurlandschap van deReest probeert te beheren.

Op 9 april werd het eersteboekje van de Loop van Reestdoor de heer Heetfelt van deANWB en wethoudermevrouw Van der Ziel van deGemeente De Wolden uit deReest gevist. Met steun vangenoemden, het Essent-Fondsen het VSB Fonds kon dezeprachtige cultuurhistorischewandelroute van 100 kilometerworden gemaakt. In het projectwerkte ‘Het Drentse Land-schap’ samen met LandschapOverijssel en de BOKD.Restaurant Poortman sponsordehet project in natura door decatering van de presentatiegeheel voor haar rekening te

nemen. Onze hartelijke dank hiervoor.

Hoe zeer men op dit boekje zatte wachten bleek uit het feit dater in een mum van tijd meerdan duizend exemplaren vanverkocht waren. Beide provinciale Landschappenonderstreepten bij de feestelijkegebeurtenis in de Wheem bijOud Avereest hoe belangrijkhet behoud van rust, ruimte enstilte in het Reestdal is. Metnadruk werd gevraagd om eenterughoudende benaderinginzake de cultuurhistorie,natuur en landschap en derecreatieve ontwikkeling. Ditook in de context van hetgebiedsproject Reestdal. De gids is voor € 9,00 (excl. verzendkosten) bij het rentambt te bestellen (0592) 31 35 52.

Doldersummerveld 22

Op dit grote heideveld is alvanaf half april een paartjeRaven te zien. Raven levenvan aas, afval en kleine dieren.Het zijn schuwe vogels diemenselijke bebouwing vermijden. Het Doldersummer-veld vormt samen met hetWapserveld en de bossen vanBoschoord en Berkenheuveleen uitgestrekt en stil gebied.We zullen moeten afwachtenof er voldoende voedsel aan-wezig is in dit uitgestrektegebied, alleen dan zullen devogels er gaan broeden. DeRaaf is als broedvogel om-streeks 1925 uit Nederland verdwenen. Na herintroductiein de jaren zestig, komt deze

grote kraaiachtige vooral op de Veluwe weer voor.Tijdens de voorjaarstrek is nògeen zeldzame vogel op hetDoldersummerveld waar-genomen. Zowel op 30 april,maar ook tijdens een vogel-excursie op 6 mei is eenOrtolaan gezien. Deze fraaigekleurde gors trekt eind april,begin mei van Afrika naarScandinavië. In Nederlandworden jaarlijks kleine aantal-len van deze trekvogel waar-genomen. Als broedvogel is deOrtolaan in Nederland vrijweluitgestorven, vroeger kwamenze nog wel in kleine groepjesvoor in het zuiden en oostenvan ons land.

De Reest

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

1022

7

7

34

34

30

Hunze 34

De nieuwe natuur in hetHunzedal is erg in trek bijvogels. Het gebied lijkt vooraleen sterke aantrekkingskrachtuit te oefenen op exotische reigerachtigen. De Grote zilverreiger werd er al vakerwaargenomen. Recentelijkwerden er ook twee Kleine zilverreigers gesignaleerd.

Op 5 maart bezocht een dele-gatie van D’66 onder aanvoeringvan de heer Engels het Hunze-dal. Belangrijke gast wasLousewies van der Laan, lidvan de Kamerfractie van D’66.Tijdens de bijeenkomst werdhet Hunzeproject door ver-schillende partijen toegelicht.D’66 juicht deze ontwikkelingvan harte toe en betreurt hetdat er voor 2003 een aankoop-stop is ingesteld.

Inmiddels is het projectGathering Stones afgerond.Samen met het NationaalHunebed Informatiecentrumheeft de Stichting de over-blijvende zwerfstenen van hetgrootste hunebed van Drenthegekocht. Voor een deel zijn destenen geplaatst op markanteplekken in het Hunzedal. Hier-bij is met name gekozen voorlocaties in de pas opgeleverdenatuurontwikkelingsprojecten inde deelgebieden Annermoeras,Elzenmaat en Duunsche Landen.De grootste stenen wachtennog op een plekje binnen deGemeente Borger-Odoorn. Dit gebeurt zodra de projectenDe Branden en Voorste Diepklaar zijn.

Diversen

• Schenkingen Cordis te Roden heeft eenenergieprijs gewonnen van duizend dollar. Deze zal aaneen natuurorganisatie besteedworden en daarvoor heeftCordis ‘Het Drentse Landschap’gekozen. Onze hartelijke dankhiervoor.Een mevrouw uit Stuifzandheeft de Stichting voor dekomende 10 jaar een bijdragevan € 1.000,– per jaar toe-gezegd waarvoor we zeerdankbaar zijn.Verschillende particulierengeven soms een extra bedrag of verhogen vrijwillig hunbegunstigersbijdrage. Iets waarwe echt dankbaar voor zijn.Een familie uit Rotterdamschonk ons in april zomaar eenbedrag ter ere van hun 50-jarige huwelijksfeest.Dergelijke steunbetuigingenzijn hartverwarmend.

• AankopenDe gevolgen van de aankoop-stop zijn in de achterliggendeperiode duidelijk geworden: deStichting heeft geen enkelehectare aangekocht. In plaatsvan concrete aankooponder-handelingen wordt nu van demedewerkers veel tijd gevraagdom uit te leggen waarom erniets meer gebeurt. Ook vragende knelgevallen veel aandacht,zonder dat concrete oplossingenkunnen worden geboden. Diverse aankoopmogelijkhedenmoesten onbenut blijven,waardoor soms unieke kansenom de inrichting van een reservaat af te maken geendoorgang konden vinden.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Op 15 april heeft ‘Het DrentseLandschap’ zich gepresenteerdaan Dorpsbelangen vanMidlaren. In paviljoenMeerzicht werd de visie van deStichting op de ontwikkelingenin het Hunzedal en meer specifiek rond het Zuid-laardermeer uiteengezet. De discussie spitste zich na-drukkelijk toe op het samenmet de Gemeente Tynaarloopgezette project Zuidoevers.In het project worden verschillende functies gekoppeld, te weten natuur-ontwikkeling, dorpsuitbreidingvan De Groeve en revitaliseringvan de recreatie rond de zuid-zijde van het meer. Ondanksde spanning die tussen de verschillende belangen bestaatis er door het bureau N+N+Seen aansprekend projectplangemaakt. Op 27 mei is dat plan aan de bevolking gepresenteerd.

Eveneens in april werden wegeconfronteerd met het zo-genaamde Lofar-project. Erbestaat een plan om op eenoppervlakte van 320 ha eensoort alternatieve radio-telescoop opgebouwd uit vele duizenden onderling verbonden pyramide-vormigeantennes, te realiseren. Dit intechnologische zin aanspre-kende project van Astron heefteen geweldige impact op hetopen landschap van hetHunzedal, ter hoogte vanExloo-Valthe. Deze plek is uit-verkoren om het feit dat het erzo open, stil en onbebouwd is.Er bestaat een vrij breed draag-vlak voor bij politiek en burgerij. De NLTO ziet hetproject vanwege het ruimte-beslag niet zo zitten. ‘HetDrentse Landschap’ is bedacht-zaam negatief en wil alleenmeewerken indien er een sub-stantiële en zekere natuurwinstop termijn mee te behalen is.Bijvoorbeeld via een natuur-technisch inrichting van de 320 ha en de zekerheid datdeze oppervlakte na 30 jaarnatuurgebied zal zijn.

Annermoeras

Berichten

31Berichten

Bovendien gaan hierdooropgelegde kansen verloren omgoedkoper en efficiënter tebeheren.

• Geopark de EifelEen werkgroep, bestaande uitvertegenwoordigers van hetNationaal Hunebed Informatie-centrum, het Drents Museum,de Provincie Drenthe, NNBT,Synthens, ‘Het Drentse Land-schap’ en de Kamer van Koop-handel, heeft begin april in hetkader van cultuurtoerisme eenbezoek gebracht aan de Eifel.Dit gebied heeft de laatste jareneen sterke toeristische impulsgekregen door zich te richtenop het thema geologie. Zoalswellicht bekend, heeft de Eifeluitgedoofde vulkanen. Dit ishet uitgangspunt voor de arrangementen die de toeristischesector aanbiedt. Een dergelijkeaanpak zou ook voor de toeristische branche in Drenthezinvol kunnen zijn, waarbij danhet thema archeologie gekozenzal worden. Hierbij kangedacht worden aan de hunebedden, grafheuvels en het oude landschap van onze provincie.Het is belangrijk je te realiserendat de bezoekers aan zowel deEifel als aan Drenthe zich primair aangetrokken voelentot de mooie natuur en hetprachtige landschap. Het is duseen voorwaarde om ervoor tezorgen dat dit landschap inieder geval haar kwaliteitenbehoudt. Verder heeft zo’nthematische benadering alleenzin indien er provinciebreedwordt samengewerkt tussenoverheden, instellingen enondernemers.

• Jacht en politiekNa jaren voorbereiding werdals eindresultaat van vele (politieke) discussies de Flora-en Faunawet in 2002 van kracht.Amper na de invoering lijkt denieuwe wet al de speelbal teworden van nieuwe politiekekrachtverhoudingen. In deTweede Kamer werden motiesaangenomen met voorstellenom de wet op essentiële onder-delen te gaan aanpassen om zode jacht op een aantal soorten,bijvoorbeeld de Vos, te verruimen. Ook binnen deProvinciale Staten van Drenthewerd een meerderheid gevonden om de Vos weervogelvrij te verklaren. Dit heeftgeleid tot een provinciale verordening. Door de rechterwerd deze verordening vervolgens, vanwege onvol-doende motivering en onder-bouwing, weer van tafelgeveegd. In de wet staat dat een Fauna-beheerseenheid een belangrijkerol speelt in het advies en deuitvoering van de bepaling vanhet afschot van bepaalde soorten(vrijstellingen en ontheffingen).De Faunabeheerseenheid moethiervoor een faunabeheersplanvoor Gedeputeerde Statenopstellen. Hierin werken vertegenwoordigers van grond-eigenaren, waaronder denatuurbeschermingsorganisaties,samen met vertegenwoordigersvan de landbouw en de jagers.Deelname aan een Fauna-beheerseenheid heeft alleen zinwanneer er ruimte blijft voorargumenten en afwegingen,zonder dat deze door wetsaan-passingen overbodig worden.

Het getuigt niet van een consistent overheidsbeleid dat,terwijl de inkt van de wet nog nat is, de zorgvuldigebenadering, die deze wet vereist, weer (deels) wordtteruggedraaid. Terrein-beheerders als ‘Het DrentseLandschap’ worden hierdoorook in een positie geplaatst die

het niet eenvoudig maakt eengenuanceerde opstelling tehandhaven. Het draagvlak binnen de Stichting om deel te blijven nemen aan deFaunabeheerseenheid wordtsteeds kleiner.

foto

: Har

ry C

ock

In memoriam Berend Groen

Op 15 maart overleed na een ziekbed van maandenonze vriend de landschapsschilder Berend Groen. Met hem gaat een groot ambassadeur verloren van hetdoor ons zo geliefde Drentse landschap. Zijn werk wasvorig jaar te bewonderen tijdens een overzichtstentoon-stelling in het Drents Museum. Achteraf een welgemeendeen goedbezochte ode aan zijn kunstenaarschap. Nog pas56 jaar had hij nog zoveel moois kunnen maken, maarhet mocht niet zo zijn. Een prachtig werk van zijn handzal blijvend het rentambt sieren.

32 Berichten

Veenhuizen

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

• VeenhuizenOp 4 februari ontving ‘HetDrentse Landschap’ de staten-fractie van de PvdA. Na hetbespreken van zaken zoals hetProgramma Beheer en onzemoeilijker wordende financiëlepositie, werd een bezoek aanVeenhuizen gebracht. Hierbijwaren ook de PvdA-gemeente-raadsleden van Noordenveldaanwezig. We hebben onsnadrukkelijk uitgesproken overonze zorg over de toekomst vandit prachtige dorp. De hoop isnu gevestigd op de nieuwegedeputeerde Hans Schaap, dienaast economie ook cultuur entoerisme-recreatie in zijn portefeuille heeft. In de ogenvan ‘Het Drentse Landschap’zullen met name de Provincieen de Gemeente

Noordenveld het initiatiefmoeten nemen om Veenhuizeneen nieuwe toekomst te geven.

Ook samen met de Statenfractievan het CDA werd een bezoekaan Veenhuizen gebracht.Tijdens dit bezoek werd metname aandacht gevraagd voorhet behoud van de beide kerken die momenteel beidegerestaureerd worden. Echterdoor de kleiner wordendegeloofsgemeenschappen wordthet steeds moeilijker ze tebehouden. De Katholieke Kerkis eigendom van de StichtingDrents Overijsselse Kerken dieeen grote inspanning verrichtbij de restauratie. De Rijks-gebouwendienst is in gesprekmet ‘Het Drentse Landschap’om de Koepelkerk over te

dragen. Het CDA is bereid ommee te denken over een op-lossing voor de onderhouds-problemen waarmee veel kerken in Drenthe kampen.

• OrvelteOp 16 april werd het nieuweinformatiecentrum van deStichting ‘Het Drentse Land-schap’, de Stichting Orvelte enStaatsbosbeheer geopend.De Stichting Orvelte beheertveel gebouwen, terwijlStaatsbosbeheer het landschaprond Orvelte mooi houdt.Zoiets vraagt natuurlijk omsamenwerking. Wethouder E. Bolhuis van de GemeenteMidden-Drenthe opende hetmodern ogende centrum. Inéén grote wand bevinden zicheen achttal televisieschermenwaarop korte en bondige film-pjes over thema’s uit hetOrvelte van 1900 te zien zijn.Een levendig en informatiefcentrum dat heel goed aansluitbij de multimediavoorstelling‘Het Orvelte Dagboek’ dat inhet Ottenshoes te bewonderenis. Er is weer iets moois aanOrvelte toegevoegd. Met dankaan het bureau JBF en NicoletteWever uit Groningen die hetinformatiecentrum hebbeningericht. Het centrum isfinancieel mede mogelijkgemaakt door de NationalePostcode Loterij en de ANWB.

Met het in gebruik nemen vanhet centrum vond tevens depremière plaats van de filmover scheper Noordhuis. Dedocumentaire geeft onder meereen beeld van hoe hij woonde

en leefde, welke rol de schaaps-kudde in de vorige eeuw haden hoe Noordhuis zich inzettevoor het behoud van hetSchoonebeker ras. De productiewas in handen van bureauBeeldtaal uit Deventer. Metsteun van het Prins BernhardCultuurfonds, afdeling Drenthe,kon de film worden gemaakt.

• Uitreiking Harry deVroome penningOp 17 april vond in Eelde voorde eerste keer de uitreiking vande Harry de Vroome penningplaats. Het initiatief tot de uit-reiking van deze penning isgenomen door de provincieDrenthe, ministerie van LNVNoord, Staatsbosbeheer,Natuurmonumenten en ‘HetDrentse Landschap’. De penning is bedoeld om hetgedachtengoed van Harry deVroome levend te houden.Harry de Vroome, overleden in2001, heeft zich jarenlang in-gezet voor het behoud vannatuur en landschap in Drentheals natuurbeschermings- enlandschapsconsulent. Ook washij vele jaren een zeer actief lid van het bestuur van ‘HetDrentse Landschap’.De eerste penning werd uit-gereikt aan Jan Abrahamse,hoofdredacteur van Noorder-breedte. De jury vond datAbrahamse door zijn niet aflatende stroom publicatiessteeds opnieuw de aandachtheeft gevestigd op natuur, land-schap en cultuurhistorie inNoord-Nederland en dat hijdaarmee een belangrijkespreekbuis is geweest van

33Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

datgene dat Harry de Vroomebezighield. Het project Hoogstamfruit-bomen dat onder de vlag vanLandschapsbeheer Drenthewordt uitgevoerd kreeg de eerste prijs. De aandacht werddaarbij met name gericht op degemeente Westerveld waar hetproject nu wordt uitgevoerd.De stimuleringsprijs ging naarhet project voor het herstel vanhet Domineespaadje inHavelte. De HistorischeVereniging en de kerkenraadvan de Nederlands Hervormdegemeente te Havelte zijn deinitiatiefnemers van dit plan.

• ProjectenDe Stichting heeft bij de provincie Drenthe een viertalprojecten ingediend voor POP-, ICES- en SGB-subsidies. Hetbetreft een groot natuur-ontwikkelingsproject op hetLandgoed De Vossenberg(Reigerveen), een recreatie-project in het Hunzedal, eenonderzoek naar de mogelijk-heden voor natuurontwikke-ling in het Torenveen (Hunze-dal) en het omleggen van eenwaterschapsleiding inDoldersum. Dankzij deNationale Postcode Loterij en anderen hopen we de co-financiering van deze groteprojecten rond te krijgen.Inmiddels zijn de POP-beschikkingen voor de restauratie van de keuterijMidlaren en de boerderijKamps toegekend en kunnenwe de aanbestedingen voor-bereiden.

• Tentoonstelling overboerderijen in DrentheHet Drents Museum in Assenpresenteert in het kader van hetJaar van de Boerderij foto’s vanSake Elzinga over het tweedeleven van de boerderij inDrenthe. Elzinga, vooralbekend door zijn werk voorNRC Handelsblad en het foto-agentschap Hollandse Hoogtein Amsterdam, heeft een over-zicht gemaakt van boerderijendie niet meer als boerenbedrijfin gebruik zijn, maar tegen-woordig dienst doen als bij-voorbeeld paardenpension, atelier, sauna, theater, sex-,vakantie- of museumboerderijof als caravanstalling. Nog nieteerder is dit boeiende fenomeenintegraal op foto vastgelegd.Hiermee is het veranderendegezicht van het Drentse platteland als tijdsbeeld gedocumenteerd. De (kleuren)foto’s, met afmetingen van 1 x 1 meter, zijn van 10 junit/m 16 november in het DrentsMuseum te zien.

• BedrijfssponsorenDe Grontmij heeft ‘HetDrentse Landschap’ een extrahoge sponsorbijdrage van € 2.500,– gegeven om ons eenhart onder de riem te steken.Door de aankoopstop en hetgebrek aan middelen wordt hetvoor de Stichting moeilijkerom onze doelen te verwezen-lijken. Steun van onverwachtezijde doet in zo’n situatie veeldeugd.

JBF Communicatie, een anderebedrijfssponsor, is genomineerdvoor de Nederlandse SAMAward, te vergelijken met denationale Oscar voor opdracht-films. Het gaat om de film dierecent voor het Noorder dierenpark in Emmen isgemaakt.

Op 26 maart werd BenNederhoed van HarwigElectriciteitswerken te Emmenondernemer van het jaar vanDrenthe. Hetgeen een felicitatiewaard is. Harwig steunt hetwerk van onze Stichting aljaren. Bijzonder is dat hetbedrijf maar liefst 1000 nieuwehandboeken van ‘Het DrentseLandschap’ koopt om alsrelatiegeschenken te gebruiken.

Omslag van het nieuwe handboek dat binnenkort bij u op de mat valt.

Hunebed bij Loon

Agenda

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagenmeestal een vogelkenner aanwezig, die u graaghet een en ander vertelt over het vogelleven opde vloeivelden. De hut is te bereiken door vanafhet Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is metborden aangegeven. Wie dubbel wil genietenmoet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uurnaar de heide en komt om 16.30 uur terug bij dekooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf hetdorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp isde route aangegeven met bordjes.

Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster

• Open het gehele seizoen van 10.00 uur tot zonsondergang

’t EndeStapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk)

Open:

• van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

• van 1 november tot en met 31 maart alleen op zondag van 11.00-17.00 uur

Orvelte Dorpsstraat 1a te Orvelte

• van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

Huenderhoeve Huenderweg 5 te Doldersum

• dagelijks van 10.00-17.00 uur

za. 5 juli 14.00 uurLimousinrunderen en akkerkruiden Een rondleiding over en rondomonze beheersboerderij Sophiahoevebij het Doldersummerveld.Start: Sophiahoeve, Huenderweg 2,Doldersum.

zo. 6 juli 14.00 uurHet Oude Diep mag weer kronkelenEnkele jaren geleden is het OudeDiep in ere hersteld. Gidsen vertellen over natuurontwikkelingin dit beekdal. Start: op de parkeerplaats van deBlinkerd bij de kiosk aan hetVAM-kanaal, bereikbaar vanaf deweg Wijster-Drijber. Staat metbord aangegeven.

di. 8 juli 14.00 uurDe zandheren van DrouwenEen wandeling over hetDrouwenerzand, een van de laatstestuifzandgebieden van Drenthe.Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand,Gasselterstraat 7, Drouwen.

wo. 16 juli 19.00 uurTurf, jenever en achterdochtEen avondwandeling door het verveningsgebied Dalerpeel.Start: bij de rode veldschuur aan de Steigerwijk, één kilometer tenoosten van Dalerend.

vr. 25 juli 19.00 uurOp zoek naar de Grondster in hetNuilerveldHet bijzondere plantje dat alleenkan leven als het wordt vertrapt...Start: op de parkeerplaats aan denoord-oostzijde van hetNuilerveld, nabij Pesse.

di. 29 juli 14.00 uurDe zandheren van DrouwenEen wandeling over hetDrouwenerzand, een van de laatstestuifzandgebieden van Drenthe.Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand,Gasselterstraat 7, Drouwen.

za. 9 aug. 14.00 uurHeiderestanten op het HoltherzandHet Holtherzand is een onderdeelvan het ooit uitgestrekte heide-gebied Scharreveld.Start: bij het grote wildrooster vanhet Holtherzand bij Holthe.

di. 12 aug. 19.00 uurAvondwandeling over deBoerenveensche PlassenNat, nat en nog eens nat: één vande laatste vochtige en venige heidevelden in Drenthe.Start: achter de Hervormde kerkdie ligt aan de weg tussen Pesse en Stuifzand.

do. 14 aug. 19.00 uurSteltlopers op DiependalMet een vogelaar op stap op zoeknaar trekvogels die tijdelijk opDiependal zijn neergestreken.Start: de Vogelkijkhut. Deze isbereikbaar door in het dorp Oranjevanaf het Oranjekanaal, vlakbij‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. De route is met bordjes aangegeven.

za. 16 aug. 14.00 uurStapelerveld en bezichtiging boerderij ’t EndeEen bezoek aan de gerestaureerdeboerderij en het informatiecentrumaan de Reest en haar omgeving.Start: informatiecentrum ’t Ende,Stapelerweg 20 te De Stapel, bij De Wijk.

za. 16 aug. 14.00 uurHeide in bloei op het DoldersummerveldGidsen laten de bloeiende heidezien. De schaapherder geeft hierbijeen demonstratie.Start: schaapskooi Huenderhoeve,Huenderweg 1 bij Doldersum.

za. 16 aug. 10.00 uurPaterswolde van toenVereniging Natuurmonumenten enStichting ‘Het Drentse Landschap’organiseren samen een stevigewandeling langs de landgoederenVosbergen, De Braak, Vennebroeken Lemferdinge.Start: koetshuis landgoed Vosbergen,Paterswolde. Duur wandeling: 6 uur. Opgave vooraf: (0592) 313552.

zo. 17 aug. 14.00 uurEen wandeling over het SmilderOosterveldGidsen vertellen u over de verveningsgeschiedenis van hetSmilder Oosterveld en laten u dekarakteristieke heide- en vennen-vegetaties zien.Start: aan het einde van de verhardeweg die vlak ten zuiden van detelevisietoren bij Hoogersmildeloopt.

di. 19 aug. 19.00 uurAvondwandeling langs het Oude DiepTijdens deze wandeling wordtingegaan op de ontwikkeling van‘nieuwe natuur’ in dit beekdal.Start: op de parkeerplaats van deBlinkerd bij de kiosk aan hetVAM-kanaal, bereikbaar vanaf deweg Wijster-Drijber. Staat metbord aangegeven.

34

35Agenda

zo. 21 sept. 14.00 uurMoeraswolfsklauw en Ronde zonnedauwBijzondere planten in de Boeren-veensche Plassen.Start: achter de Hervormde die ligt aan de weg tussen Pesse en Stuifzand.

zo. 21-28 sept.Week van het LandschapEen hele week met activiteiten op en rond boerderij ’t Ende in de Stapel bij de Wijk. Kijk voorhet actuele programma opwww.drentslandschap.nl of bel (0592) 313552.

zo. 28 sept. 14.00 uurFietsexcursie in het HunzedalOp de fiets worden enkele mooieplekjes langs de Hunze bezocht.Start: café ’t Keerpunt, Oostermoer 1,Spijkerboor. Duur fietstocht: 2 uur.

zo. 28 sept. 10.30 uurEen wandeling over het OrvelterzandDe gidsen nemen u mee over ditprachtige stuifzandreservaat.Start: op de picknickplaats vanStaatsbosbeheer. Vanaf Orvelte deOrvelterbrug over en vervolgensrechtsaf langs het Oranjekanaal rijden. Eerste weg links nemen enna ongeveer 500 meter aan de linkerkant ziet u de picknickplaats.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Voor alle activiteiten geldtdat honden helaas nietmee mogen; ook niet aan-gelijnd!

Kleine vuurvlinder

vr. 22 aug. 19.00 uurAvondwandeling door Het Zwarte Gat-KerkenveldHet Zwarte Gat dankt zijn naamaan het donkere water van het ven.Deze wandeling gaat ook langs debeek De Egge. Start: vanaf De Egge. U kunt hierkomen door vanaf de wegHoogeveen-Ommen de afslagAlteveer-Kerkenveld te nemen.Hier neemt u de weg richtingAlteveer (Oosterweg). Vervolgensde eerste weg rechts (De Egge) endeze weg volgt u tot het einde vande verharding.

zo. 24 aug. 14.00 uurNieuwe natuur in de ElzemaatDe gids geeft uitleg over deze enandere natuurontwikkelings-projecten in het Hunzedal.Start: bij het informatiepaneel aan de Elzemaat tussen Eexterveen en Eextermade.

di. 26 aug. 14.00 uurDe zandheren van DrouwenEen wandeling over hetDrouwenerzand, een van de laatstestuifzandgebieden van Drenthe.Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand,Gasselterstraat 7, Drouwen.

do. 4 sept. 20.00 uurVleermuizen in de schemeringEen vleermuisexcursie over hetLandgoed Vledderhof.Start: op de parkeerplaats aan deSolweg (hoek Huenderweg/Storklaan). Dit is de weg Vledder-Doldersum.

za. 13 en zo.14 sept. 14.00 uurOpen monumentendag: De HavixhorstOp diverse plekken zijn monumenten van ‘Het DrentseLandschap’ opengesteld. Onderandere kunt u een kijkje nemen ophet landgoed De Havixhorst. Opzaterdagavond is er om 20.00 uureen vleermuizenexcursie. Zie vooractuele informatie: www.drentslandschap.nl.Start: parkeerplaats van De Havixhorst aan deSchiphorsterweg bij De Wijk.

zo. 14 sept. 14.00 uurInsecten op het HijkerveldDe betekenis van insecten in denatuur.Start: bij de schaapskooi op hetHijkerveld. Deze is te bereikenvanaf Hijken via de Leemdijk.Vanaf het dorp is de route aan-gegeven met bordjes.

zo. 14 sept. 14.00 uurPaddestoelenexcursie op RheebruggenMet spiegeltjes en een paddestoelen-boek op zoek naar de kleurrijkeschimmels.Start: bij de beheersboerderij van ‘Het Drentse Landschap’,Rheebruggen 8 in Ansen.

Laarzen of waterdichte schoenen aanbevolen.

We raden u aan een verrekijker mee te nemen

We raden u aan een vergrootglas mee te nemen

Nederlands kampioenschapschapendrijven met hondenOp zaterdag 9 en zondag 10 augustus organiseert deBorder Collie Club Nederland,in samenwerking metStichting ‘Het DrentseLandschap’, het NederlandsKampioenschap schapendrij-ven met honden. Dit kampioenschap wordtgehouden bij de schaapskooivan Het Drentse Landschapop het Hijkerveld en vindenplaats vanaf 9.00 uur. De kooiis te bereiken vanaf Hijkenvia de Leemdijk. Vanaf hetdorp is de route aangegevenmet ronde bordjes.

• Koninklijke BOOM UITGEVERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• Royal HaskoningGroningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADISAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 368 86 88Wees wijs met water

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 1 – 7860 AA OosterhesselenNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• KONINKLIJKE VAN GORCUM BVUitgeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

• DAGBLAD VAN HET NOORDENGroningen (050) 584 44 44

• BARSINGERHORN CONSULTANCYDelfzijl (0596) 61 22 66Training en coachen van personeel en organisatieadvies

• BTL UITVOERINGVestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nlAanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groenen historische buitenplaatsen

• Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAFMeppel (0522) 25 57 96

• DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V.Veendam (0598) 61 45 64Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties

• OCTANORM®

Bunne (050) 309 51 33Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouw- en displaysystemen

• RANDSTAD DRENTHEAssen (0592) 39 77 11Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad

• JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIEGroningen (050) 313 59 20De Verhalenvertellers

• CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDELMeppel (0522) 25 36 31Hout- en bouwmaterialenhandel

• OOSTERHUIS BVNijeveen (0522) 49 16 86Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: