Cải thiện kỹ năng truyền thông trong giáo dục sức khỏe

Phạm Vũ ThiênVũ Ngọc Dũng

Các kỹ năng nào cần quan tâm khi truyền thông – giáo dục sức khỏe?

• Lắng nghe tích cực• Kỹ năng nói/ thuyết trình• Kỹ năng đặt câu hỏi• Phản hồi/ nhận xét• Kỹ năng kể chuyện• Sử dụng phim ảnh để truyền thông• Kỹ năng thuyết phục

Kỹ năng lắng nghe tích cực

Thế nào là lắng nghe tích cực?• Nghe và nắm bắt được thông tin mà người

giao tiếp với mình trình bày• Lắng nghe là kỹ năng rất quan trọng trong quá

trình giao tiếp, lắng nghe giúp:– Thể hiện sự thân thiện, tôn trọng người cùng trao

đổi– Nắm bắt được ý kiến, quan điểm của đối tượng

trước khi trao đổi

Lắng nghe tích cực (tiếp)

Thể hiện lắng nghe tích cực như thế nào?• Giữ ánh mắt thân thiện, bao quát đến đối

tượng (keep eye contact) – nhìn vào mắt người nói, và bao quát người nói, không nhìn chằm chằm, không nhìn quá lâu vào cơ thể người nói

Lắng nghe tích cực (tiếp)

• Tỏ thái độ lắng nghe: – Biểu cảm trên nét mặt phù hợp với câu chuyện, tình

huống mà người nói trình bày (mỉm cười, …)– Gật đầu nhẹ, thể hiện sự quan tâm, tán đồng…

• Quan sát thái độ của người nói, có những biểu cảm cho biết thái độ của người nói:– Thích thú - Quan tâm– Buồn chán - Khó chịu– Mệt mỏi

• Sử dụng phản hồi nội dung, tóm tắt vấn đề theo cách khác

Kỹ năng đặt câu hỏi

• Sử dụng câu hỏi mở “như thế nào, suy nghĩ gì về… tại sao…”

• Tránh sử dụng câu hỏi đóng, câu hỏi dẫn dắt “có/ không”; “có phải không?”/ đúng không?”

Kỹ năng thuyết trình

• Chuẩn bị trình bày: có dàn ý cụ thể cho phần trình bày, chuẩn bị các ví dụ, câu chuyện, tình huống để minh họa

• Trình bày lần lượt từng vấn đề: vấn đề tôi trình bày có 3 ý, ý thứ nhất là… ý thứ hai là… ý thứ ba là… cách này giúp người nghe dễ nhớ vấn đề

• Tránh trình bày lặp đi, lặp lại… trình bày không trật tự, sẽ là rối và người nghe bị hạn chế khả năng ghi nhớ thông tin

• Sử dụng ví dụ, câu chuyện, tình huống để minh họa, làm rõ và tạo sự hấp dẫn của vấn đề được trình bày

Kỹ năng thuyết trình (tiếp)

• Sử dụng âm lượng vừa phải, phù hợp với không gian và số lượng người nghe

• Âm điệu: lưu ý âm điệu, tiết tấu để thu hút người nghe, tránh nói đều đều, nên sử dụng giọng nói thật, tránh sử dụng kỹ xảo để thay đổi âm điệu

• Tốc độ nói: vừa phải, đặc biệt với những vùng miền, có giọng nói khác nhau

Kỹ năng thuyết trình

• Kiểm tra mức độ lắng nghe: – quan sát thái độ người nghe, nếu người nghe thể

hiện sự mệt mỏi, buồn chán, mất tập trung cần phải thay đổi cách trình bày, tăng cường ví dụ, dẫn chứng, liên hệ thực tế của người nghe

– Đặt câu hỏi để xem người nghe có hưởng ứng và quan tâm không

– Ngừng nói để xem thái độ và sự tập trung của người nghe

Kỹ năng phản hồi

Người phản hồi cần:• Khen trước• Nhận xét – góp ý sau

Tâm lý người nhận phản hồi• Sợ bị chê, bị đánh giá

… phản hồi (tiếp)

Người phản hồi cần:• Chỉ phản hồi 2-3 vấn đề trong

một lần, không nên cố gắng đưa quá nhiều vấn đề

Khả năng tiếp nhận• Không thể tiếp nhận quá

nhiều thông tin cùng một lúc

• Nhận xét lần lượt từng vấn đề, không nhảy cóc từ ý này sang ý khác

• Ví dụ: nhân xét nội dung, rồi nhân xét cách thực hiện, sau đó là thái độ

… phản hồi (tiếp)

Người phản hồi cần:• Chuẩn bị bằng chứng cụ thể

để thuyết phục• Phản hồi dựa vào bằng chứng

Tâm lý người nhận phản hồi• Không chấp nhận ngay những

điểm hạn chế của mình

… phản hồi (tiếp)

Người phản hồi cần:• Khen đúng, phù hợp với

thực tế…• Không khen lấy được và

chê lấy được

Tâm lý người nhận phản hồi• Thích được khen nhưng…

khen vống cũng không phải là cách khuyến khích tốt

• Nhận xét mang tính xây dựng, hỗ trợ để người được phản hồi cải thiện kỹ năng, kiến thức

Kỹ năng thuyết phục

• Cách duy nhất để buộc một người làm bất cứ điều gì là khiến cho họ thích làm điều đó (Dale Carnegie)

Kỹ năng thuyết phục (tiếp)

• Đặc tính và lợi ích:– Đặc tính: là tính chất của sản phẩm– Ví dụ: khám sàng lọc tiểu đường, hiệu quả xét nghiệm, tính

tiện ích của xét nghiệm – Lợi ích: việc khám sàng lọc có lợi ích gì – Mọi sự kiện hành động đều có tính hai mặt nên ngược lại với

lợi ích có được từ hành động hoặc sản phẩm người ta sẽ có những điểm bất lợi gì khi thực hiện hành động hoặc mua sản phẩm đó

– Khi thuyết phục cần tập trung vào giải thích rõ đặc tính của sản phẩm/ hành động và lợi ích có được của việc thực hiện hành động/ hoặc chọn sản phẩm đó

Kỹ năng thuyết phục (tiếp)

• Lợi ích/ trở ngại: Tại sao tôi lại cần bỏ ra 20 nghìn đồng để khám sàng lọc đái tháo đường và tăng huyết áp, tôi vẫn khỏe mà?

Lợi ích Trở ngại/ bất lợi

Phát hiện sớm được bệnh tật Mất tiền khám sàng lọc

Dễ dự phòng được các biến chứng nặng của bệnh

Mất thời gian, Mất công mất việc

Chi phí khám thấp, điều trị dự phòng thấp chi phí điều trị khi phát hiện muộn và biến chứng sẽ rất lớn

Vẫn thấy mình khỏe mạnh

Kỹ năng kể chuyện

• Kể chuyện giúp làm phần trình bày trở nên sinh động, có dẫn chứng cụ thể

• Tăng tính hấp dẫn và khả năng thuyết phục người nghe

• Ví dụ: kể chuyện một người bệnh đã gặp những khó khăn gì trong điều trị bệnh

Kỹ năng kể chuyện (tiếp)

• Chuẩn bị câu chuyện/ ví dụ: đủ thông tin cần đưa đến cho người nghe, lược bỏ chi tiết, thông tin thừa. Bỏ thông tin cá nhân nếu câu chuyện đó nhạy cảm hoặc có khả năng gây ra kỳ thị, phân biệt đối xử

• Sử dụng câu chuyện trong quá trình giáo dục sức khỏe:– Cách 1: trong quá trình trình bày, câu chuyện/ ví dụ được sử dụng để

minh họa, như: “chúng ta vừa trao đổi về tác hại của đái tháo đường, tôi xin kể một trường hợp để chúng ta thấy rõ hơn về những tác hại của bệnh, ở… có một bác năm đó 45 tuổi, rất khỏe mạnh… “

– Cách 2: kể chuyện để gợi mở vấn đề, với cách này, người kể chuyện sẽ kể trước câu chuyện, sau đó đặt câu hỏi để mọi người cùng suy nghĩ và sắp xếp các chi tiết có trong câu chuyện để nêu ra được các vấn đề.

Sử dụng phim ảnh trong truyền thông

• Cách dùng 1: Dùng để minh họa– Sau khi trình bày vấn đề chiếu một đoạn phim,

hoặc đưa hình ảnh để minh họa– Ưu điểm: dễ làm, thói quen chung của nhiều

người làm truyền thông– Nhược điểm: làm người nghe thụ động, không cần

suy nghĩ nhiều

Sử dụng phim ảnh trong truyền thông (tiếp)

• Cách 2: sử dụng phim, ảnh để mở đầu thảo luận/ trao đổi– Chiếu đoạn phim/ hình ảnh– Đặt câu hỏi cho người xem cùng trao đổi – Ưu điểm: làm tăng tính chủ động của người nghe

tăng suy nghĩ về vấn đề được truyền thông