Niveli i studimeve: BachelorLnda: Etika n Kontabilitet dhe AuditimProf.dr.Muhamet Aliu- Prishtin

Kapitulli 1

Prgjegjsit profesionale dhe shoqrore t kontabilistve dhe auditorveProf.dr.M.Aliu

Prof.dr.M.AliuPrmbajtja: Prgjegjsit profesionale dhe ligjorePse duhet t brengosemi pr etiknSjellja etikePrfitimet nga sjellja etikeEtika e dobt dhe pasojatNdikimi i etiks n shoqriNdikimi i etiks n individVendimet etikeNegocimi si veprim etik

Prgjegjsit profesionale dhe shoqrore

Biznesi dhe profesionistt (kontabilistt, auditort) n kuadr t biznesit (organizats) nuk veprojn t izoluar nga mjedisi.Mjedisi i jashtm (largt)Mjedisi industrial (konkurues)Mjedisi i afrtKontabilistt dhe auditort veprojn n kaudr t kufijve t shoqris. Q karakterizohen me:Prparsi dhe Kufizime Profesionistt (Kontabilistt dhe auditort) kan prgjegjsiEkonomike LigjoreMjedisoreFilantropiEtike

Prof.dr.M.Aliu

Pse duhet t brengosemi pr etikn?

A sht etika vetm nj trend?Pse sht apo pse nuk sht?

A mund t mendoni pr dika, e cila sht e ligjshme por jo etike?

A mund t mendoni pr dika, e cila sht Etike por jo ligjore?!

Industria Tobacco lobon ju bn presion grupeve t caktuaraDuhanpirsve dhe t tjervePirja e duhanit sht e dmshme! Duhani vret!

Mir ? Keq?

Shrbimet profesionale t kontabilitetit dhe auditimit promovojn rritje t fitimeve dhe cilsi t shrbimeve,! Ligjore?Etike

Apo a duhet thjesht t ndalohen t gjith duhanxhit?

Apo a duhet thjesht t ndalohen t gjitha promovimet?Prof.dr.M.Aliu

Po kjo (nuk) zbatohet tek ne apo jo?

Pse ne duhet t lexojm pr etikn profesionale? Ne t gjith jemi t mir, t menur, t denjNuk ndikon tek ne, apo jo? Gabim sht prgjithsimi t gjith t mir t kqinj! Jasht ktyre mureve t fakultetit, ekzistojn mashtrues, gangster, kontabilist, auditor, korruptues, politikan, rregullues t vulave, njerz t sigurimeve dhe disa miq t kqij n prgjithsi!Ne kemi nevoj pr mbrojtje para se t bhet shum von! A mundet dikush t jap nj shembull t ndonj situate etike n punn kontabile dhe audituese me t ciln ne mund t ndeshemi? Prof.dr.M.Aliu

Sjellja etike Definicioni..

Sjellja e cila prbhet nga principet, normat dhe standardet e praktiks n kontabilitet dhe auditim, t cilat jan t pranueshme nga shoqria

"Kjo "roja publike krkon q kontabilisti gjat funksionit t ruaj pavarsin e plot nga klienti n t gjitha kohrat, krkon besnikri dhe besim t plot ndaj publikut.Warren Burger Shefi i Drejtsis (1984)

A mundet dikush t jap nj definicion m t mir apo m pak t mrzitshm se ky? Prof.dr.M.Aliu

Fushat t cilat ndikohen nga sjellja etike

Vrtetsia e t dhnave (informacionit) kontabl t pasqyrave dhe raporteve financiareDhnia e siguris prdoruesve t raporteve financiareReklamimSiguria e ProduktitPrgjegjsit e njerzve prgjegjsReputacioni i Korporats (apo tregtarve t vetm)Siguria dhe Shndeti i StafitMjedisiProf.dr.M.Aliu

Motivi pr t qen Etik

Teoria klasike e ekonomis thot: qenjet njerzore jan t motivuara parimisht nga intereset personale.Njeriu merr vendime bazuar n principet e kostove \ benefiteve (prfitimeve)N at pun far ka brenda saj pr Mua)Jeta mund t jetohet n shum mnyra, por ekzistojn edhe mnyra t cilat pamundsojn jetn!Pyetje pr student: A pajtoheni me dy vlersimet e para?A mund t jen t motivuar nga arsyet tjera?Prof.dr.M.Aliu

Gjithsesi se kemi edhe motive tjera.

Ekzistojn raste (fakte) t cilat vrtetojn se njerzit veprojn edhe pr arsye altruiste dhe morale! Kthimi prapa i kuletave me para t humbura Ndihma e dhn t tjerve n raste pikllimiDhurimi i gjakut \ organeve \, etjPrmirsimi (korrigjimi) i pasqyrave financiare.Raportimi i drejt pr gabimet dhe lshimet eventuale t ndodhura m hert.Pra, mund t veprojm sipas dy arsyeve! Prof.dr.M.Aliu

Motivimi i Organizats

Bizneset edhe pse kan pr qllim fitimin, ato njkohsisht jan t motivuara nga intresi personal dhe altruist.Interes PersonalIkja nga procedurat ligjoreAnkimi ndaj legjislacionit qeveritarMohimi i detyrimeve kriminaleLargimi i reputacionit t keq me konsumator Interesi AltruistikMe kontribuar n komunitetDonacione vullnetareSkemat pr prmirsimin e mjedisitKontribut ndaj prdoruesve me informacione t sakta.Ndrgjegja pr vendimin e tjetrit far do t jet ai?

Prof.dr.M.Aliu

Prfitimet nga sjellja Etike

T jashtmeNdrton reputacion tek konsumatortKrijon besim brenda komunitetit biznesor Zvoglon Kostot e biznesitT brendshmeNgrit Moralin e kolegveRrit besimin e puntorve. Puntort prcjellin (observojn) t gjitha sjelljet e kontabilistve dhe auditorveAta nuk do tju besojn mbikqyrsve t tyre edhe n qoft se shohin nj sjellje shum t vogl jo etike!!!

A mund t mendoni pr prfitime tjera?

Prof.dr.M.Aliu

Etika e dobt..Ndikimi n organizat dhe shoqri

Rezultati i sjelljes joetike apo mashtruese n organizat mund t jet shkatrrues apo shokues! Enron (Houston, Texas) 2002 (Enron Corporation, ishte nj ndr shtat shoqrit shumkombshe, e cila merej me tregtimin e energjis me seli n Hjuston, Teksas, SHBA).Ngjarjet u bn rrmuj brenda 5 ditveKompania e $105bn u b e pavlefshme Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalitM shum se 20.000 puntor humbn vendet e puns (n mbar botn..)Pensionet e puntorve t pavlefshmeKush jan shkatrruesit kryesor? Kontabiliteti dhe AuditortDrejtort u burgosn*marr nga The Smartest Guys in the Room (M t menurit n dhom) nga Bethany McLean dhe Peter Elkind

Prof.dr.M.Aliu

Ndikimet n Organizat

Shembulli 2WorldcomDrejtort me vetdije kan rritur shpenzimet n pasqyrn e t ardhuraveRezultate jo t sakta (e shkruar ajo q nuk sht e vrtet)Ekstra para u jan paguar menaxherve t lart (senior) Parregullsit jan mbuluar nga auditortPrap drejtort dhe auditort burgosnDnime t rnda nga SEC pr Worldcom RezultatiNdryshime t mdha n ligjet pr korporata n Shtetet e Bashkuara t Ameriks (U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te Bashkuara)!Shtrngime apo kufizime t rndsishme sa i prket rregullave pr qeverisje t firmave kontabiliste dhe audituese dhe klientve t tyre

Prof.dr.M.Aliu

Ndikimi n shoqrin m t gjer

Ekonomia e tregut t lir ndrtohet mbi besimin! Tregu ngritet nga besimi dhe perceptimi i pjesmarsve.Pr kt arsye humbja e besimit t investitorit shpie deri te zvoglimi i investimit dhe konsumit.Organizatat nuk kan dshir q tregu i tyre t vuaj disa dme n kredibilitet dhe besueshmri (pse do t investosh n nj mall apo aksion kur e din q parat tua do t vjedhen?)Njerzit humbin punn dhe bukn e gojsPensionet bhen t pavlefshmVshtirsit financiare shkaktojn problemet shoqrore Prof.dr.M.Aliu

Ndikimet n individ?

Humbja e karriers n qoft se merreni me shtje joetike!Humbja e Statusit (pozits)N shoqri N familjeN vendin e punsHumbja e liris RuajtjaHumbja e pavarsis ekonomikePapunsi, munges t t hyrave, pa perspektivProf.dr.M.Aliu

Disa lajme t mira..

Situatat etike n punn profesionale mund t jen t parashikueshmeN nj faz t karriers suaj mund t gjendeni para nj situate ku pronari-kontraktuesi ju ofron para apo ndonj stimulim tjetr (pushim t cilin gjithmon e keni ndrruaruhh) pr t bler produktin e tij...Kjo meq ra fjala quhet ryshfet (mit)!!!Mos t przihet me pagesat ndihmseDo t jeni m t prgatitur t merreni vesh me ta kur parashikoni m hert far do t ndodh nga kjo. Prof.dr.M.Aliu

Nj mendimDiskriminimi..

A sht diskriminimi problem etik? A mund t jet delikatN fazn e punsimitGjat vendimeve t promovimitGjat pushimeve nga puna Deprtimi n zemr t konceptit human pr drejtsi, mund t ndikoj direkt m moralin e puntorit!!A mendoni q ndikon vetm tek qenjet njerzore t diskriminuara?Prof.dr.M.Aliu

Termi tjetr.. Konflikt Interesash

Ryshfetet e hapura.. Gjra t mira apo t kqija? Diskutoni.N far bazash duhet t vendosni t bleni dika pr kompanin tuaj?Prokurime transparenteKonkurenc e lir dhe mundsi t barabartafar mund t shkoj gabim nse blen nj produkt inferior pr arsye t gabueshme? Nse punsoni nj mik tuajin prkundr kandidatve m t shquara fiton apo humb kompania juaj?Prof.dr.M.Aliu

Si veprojm me Vendimet etike

Rreziku se mund t bhemi shum filozofik Mund t prqendroheni n rezultatefar mund t ndodh nse bhemi shum filozofik..Cili sht neto bilanci i rezultateve t mira mbi t kqijat.Ose, mund t prqendroheni n Detyra dhe PrincipeCila sht tani detyra ime kur e di se ka sht etike?A ka prshkrim t sakt ajo detyr? A duhet t mbshtetet n parimet e drejtsis / ndershmris, etj?Patjetr, sepse duke ditur se cila detyr sht primare ndonjher mund t jet mashtruese, sepse rrtehanat mund t ndryshojn!

Prof.dr.M.Aliu

8 hapat pr t qen etik n marrjen e vendimeve!

Mos merrni vendime kur jeni t pasigurt dhe jo rehat me krkesn..

Grumbulloni faktetDefinoni shtjet etikeIdentifikoni grupet e ndikuaraIdentifikoni rezultatetRezultatet afatgjata prball atyre afatshkurtraRezultatet simbolikeRezultatet e fshehtaIdentifikoni obligimetMerrni parasysh karakterin dhe ndershmrin tuajMendoni n mnyr kreative pr veprimet potencialeKontrolloni ndjenjat e brendshmeProf.dr.M.Aliu

Goditja vrshllyese

Si mjet t fundit, njeriu etik (mashkull apo femr) vendos kur sht mjaft sht mjaft koha pr t komunikuar me media apo kdo q dgjon!

sht qndrim i guximshm. sht vendim etik ....por,..Cilat jan rezultatet e goditjes vrshllyese?Kur t goditni? Filloni betejat(konfliktin-luftn)Kujt ti tregoni? Mbikqyrsve, menaxherve, shokve, familjes, shtypit, Kombeve t Bashkuara.. Dhe cilat jan prfitimet (benefitet) potenciale?T`i diskutojm bashkrisht!Prof.dr.M.Aliu

5 aspekte t sjelljeve etike

Ndershmria: Trajtoi t tjert ashtu si ki qef t tjert me t trajtua ty.Serioziteti: Konsumatori duhet t llogarit q ju dhe produkti apo shrbimi juaj do t jet n rregullMirsjellja: Bhu i sjellshm, miqsor dhe i dashurRespekti: Konsideroj njerzit tjer si t vlefshm dhe t rndsishmKomunikimi: Trego respekt pr t tjert dhe vetveten duke prdorur gjuhn e duhurProf.dr.M.AliuModule 12

Negocimi sht pr kompromis

Mbaj n mend!Negocimi sht pr kompromis, jo pr fitoreKompromisi sht ofrimi i disa gjrave pr t marrur dika q dshironPersoni tjetr me t cilin negocioni nuk sht armiku juajNegociatat m t mira jan ato fitues/fitues marrveshje

Mund t`i hupsh t gjitha duke mos dhuruar pak!Prof.dr.M.Aliu

Rregullat pr negocim

Vendos qllimet dhe organizo mendimetVendos se ku e keni kufirin dhe mos e tejkaloniVendose vetveten n pozit t tyre dhe vendos se cila sht mnyra m e mir pr t negociuarMos bisedoni pr shuma t parave deri n kohn kur sht e obligueshmeProf.dr.M.Aliu

Rregullat pr t`u mbajtur n mend gjat negociatave

Lejoni personin tjetr q ta thot mimin i pariQetsia sht nj mjet i rndsishm Mendo para se t`i prgjigjesh pyetjes.Bhu i gatshm pr kompromisTento me marr vendim. Thnia JO sht m e mir n koh afatgjate se sa thnia NDOSHTAProf.dr.M.Aliu

Prof.dr.M.Aliu*

Ju faleminderit pr vmendje

************************Ass. Hidajete Jashari ''Analiza Financiare''*