L-IŻVILLUPP TA’ MALTA BĦALA NAZZJONI

L-EWWEL PARTI1800 – 1849

Minn Franck Testa

L-INGLIL-INGLIŻŻI JIDI JIDĦĦLU MALTALU MALTA

L-Ingliżi ġew Malta fl-1800.

Ġew biex jgħinu lill-Maltin ikeċċu lill-Franċiżi.

Sir Alexander ball

L-ewwel mexxej ingliż tal-maltin

Ball kien maħbub ħafna mill-Maltin u wara mewtu għamlulu monumenti li jinsab fil-

Barrakka t’Isfel

IL-PAIL-PAĊĊI TA’ AMIENSI TA’ AMIENSFl-1802 fil-belt ta’ Amiens fi Franza l-Ingliżi u l-Franċiżi ffirmaw trattat ta’ paċi.

Skond il-ftehin ta’ dan it-trattat Malta kellha terġa’ taqa’ taħt il-ħakma tal-Kavallieri ta’ San Ġwann.

L-INGLIL-INGLIżżI JI JżżOMMU LIL MALTAOMMU LIL MALTA

L-Ingliżi ma żammewx il-ftehim ta’ Amiens għaliex lil Malta ħaduha taħt idejhom.

GGĦĦALIEX L-INGLIALIEX L-INGLIżżI BAQGI BAQGĦĦU U MALTA?MALTA?

Bil-qagħda ċentrali tagħha fil-Mediterran, Malta kienet ideali biex l-Ingliżi jħarsu l-interessi kummerċjali u militari tagħhom fl-Ewropa t’isfel u fl-Afrika.

Pajjiżna għandu portijiet naturali fejn bastimenti Ngliżi setgħu jsibu kenn u jħottu l-merkanzija tagħhom.

RARAĠĠUNIJIET OUNIJIET OĦĦRA LI RA LI ĠĠIEGIEGĦĦLU LU LilL-INGLIZI JIBQGHU MALTALilL-INGLIZI JIBQGHU MALTA

Malta kellha waħda mill-ikbar tarzni fil-Mediterran u l-ikbar sptar tal-kwarantina.

IL-MEXXEJJA TAL-MALTIN U L-IL-MEXXEJJA TAL-MALTIN U L-INGLIINGLIżżII

Il-mexxejja tal-Maltin ma ħadux gost bil-ftehim ta’ Amiens.

Huma bagħtu petizzjoni lir-Re ta’ l-Ingilterra msejħa D-DRITTIJIET TAL-POPLU MALTA

F’din il-petizzjoni huma talbu:

{A} li l-Maltin ikollhom sehem dirett fit-tmexxija ta’ Malta

{B} Li Malta tibqa’ taħt il-protezzjoni ta’ l-Ingliżi

1813 MALTA SSIR KOLONJA 1813 MALTA SSIR KOLONJA INGLIZAINGLIZA

Fl-1813 il-Gvern Ingliż bagħat Kummissjoni Rjali biex tistħarreġ il-qagħda ta’ Malta u t-talbiet tal-Maltin

Il-Kommissjoni rrapputat:

{A} li l-Maltin qatt ma kienu jmexxu lilhom infushom.

{B} Li Malta kellha ssir kolonja ta’ l-Ingilterra

SIR THOMAS MAITLAND SIR THOMAS MAITLAND L-EWWEL GVERNATURL-EWWEL GVERNATUR

Fis-sena 1813 Malta saret Fis-sena 1813 Malta saret uffiuffiċċjalment kolonja Nglijalment kolonja Ngliża.a.

F’dik l-istess sena wasal l-F’dik l-istess sena wasal l-ewwel Gvernatur: Sir Thomas ewwel Gvernatur: Sir Thomas Maitland.Maitland.

Meta wasal f’Malta kien hawn Meta wasal f’Malta kien hawn il-pesta.il-pesta.

Hu Hu ħa s-sitwazzjoni taa s-sitwazzjoni taħt idejh t idejh u l-pesta malajr gu l-pesta malajr għaddiet.addiet.

Maitland ma Maitland ma ħalliex il-Maltin alliex il-Maltin jindajindaħlulu u kien kwalulu u kien kważi i dittatur.dittatur.

Il-Maltin laqqmuh KING TOMIl-Maltin laqqmuh KING TOM

TILWIM MA’ L-INGILTERRATILWIM MA’ L-INGILTERRAIl-mexxejja tal-Maltin ma kinux kuntenti b’din is-sitwazzjoni.

Fl-1830 Camillo Sciberras u George Mitrovich iffurmaw IL-COMITATO GENERALE MALTESE. Dan talab lill- Gvern Ingliż jagħti sehem lill-Maltin fit-tmexxija ta’ Malta.

George Mitrovic mar Londra u ħa żewġ ittri lill-Gvern Ingliż.

Waħda minn dawn l-ittri kienet imsejħa THE CLAIMS OF THE MALTESE PEOPLE.

IL-KOSTITUZZJONI TA’ 1835IL-KOSTITUZZJONI TA’ 1835

Fl-1835 il-Gvern Ingliż iddeċieda li jagħti kostituzzjoni lil Malta. Il-punti ewlenin tagħha kienu:

•Jiġi ffurmat Kunsill ta’ Gvern magħmul mill-Gvernatur, erba’ uffiċċjali iffurmati minnu u żewġ rappreżentanti min-negozjanti Maltin u żewġ rappreżentanti min-negozjanti Ingliżi.•Il-poter ta’ dan il-Kunsill tal-Gvern wieħed konsultattiv, jiġifieri li jagħti biss pariri lill-Gvernatur.•Il-poter ta’ tmexxija kien f’idejn il-Gvernatur.

IL-MALTIN MHUX KUNTENTIIL-MALTIN MHUX KUNTENTI

George Mitrovich reġa’ mar Londra biex jippreżenta petizzjoni Maltija iffirmata minn aktar minn 2000 ruħ.Il-Maltin ilmentaw li: •Fil-Gvern ma kienx hemm rappreżentanti Maltin.•F’Malta ma kienx hawn liberta` ta’ l-istampa.•Maltin ma tħallewx jieħdu karigi għolja fis-servizz Ċivili.•L-edukazzjoni kienet f’qagħda ħażina.•Kien hemm konfużjoni fil-liġijiet.•Bis-saħħa ta’ William Ewart u Daniel O’Connell l-ilmenti tal-Maltin tqajmu fil-House of Commons fil-Parlament Ingliż.

IL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1849IL-KOSTITUZZJONI TA’ L-1849Il-Maltin baqgħu jinsistu li riedu sehem fit-tmexxija ta’ Malta u l-Ingliżi baqgħu iżommu iebes.

Fl-1846 laħaq Ministru tal-Kolonji Earl Grey u rċieva rapport li f’Malta setgħet tqum rewwixta.

Biex jikkalma l-affarijiet ħatar għall-ewwel darba Gvernatur Kattoliku Richard Moore O’Farrell.

Dan fehem it-talbiet tal-Maltin u bis-saħħa tiegħu Malta ingħatat Kostituzzjoni ġdida.

L-aktar punt importanti ta’ din il-kostituzzjoni kien li fil-Kunsill tal-Gvern kien se jkun hemm 18-il membru.

8 minn dawn il-membri kienu se jiġu eletti f’Elezzjoni Ġenerali.

Dan il-Kunsill ta’ Gvern ma kellu ebda poter

B’riħet din il-Kostituzzjoni f’Awissu ta’ l-1849 saret l-ewwel Elezzjoni f’Malta

F’din l-Elezzjoni kellhom dritt jivvutaw 3.5% tal-poplu Malti