Lanaco ECDL Modul 7... · Lanaco ECDL priručnik - Modul 7: Internet i elektronska pošta – IE i Microsoft office Outlook 6 7 Internet i elektronska pošta* ^Modul 7: Internet i

Lanaco ECDL® priručnik

Modul 7: Internet

i elektronska pošta

Lanaco Edukacija

Banja Luka, 2011.

v1.2.

Copyright©

2010

Umnožavanje, reprodukcija ili na drugi način korištenje i objavljivanje tekstova iz ovog priručnika, bez naknade i

bez dozvole autora ili izdavača, kažnjivi su po članu 120. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima

(“Službeni glasnik BiH”, broj 7/02).

Lanaco ECDL priručnik - Modul 7: Internet i elektronska pošta – IE i Microsoft office Outlook

2

Sadržaj

7 Internet i elektronska pošta* ..................................................................................................................... 6

7.1 Internet .............................................................................................................................................. 7

7.1.1 Osnovni pojmovi ........................................................................................................................ 7

7.1.1.1 Šta je Internet? ....................................................................................................................... 7

7.1.1.2 Šta je World Wide Web (WWW)? .......................................................................................... 7

7.1.1.3 ISP, URL, hiperveza ................................................................................................................. 7

7.1.1.4 Struktura web adrese ............................................................................................................. 9

7.1.1.5 Web preglednici ..................................................................................................................... 9

7.1.1.6 Web pretraživači .................................................................................................................. 10

7.1.1.7 RSS feeds (čitaj: er-es-es fidovi) .......................................................................................... 11

7.1.1.8 Podcast ................................................................................................................................. 12

7.1.2 Sigurnost na internetu ............................................................................................................. 14

7.1.2.1 Sigurne web stranice ............................................................................................................ 14

7.1.2.2 Digitalni sertifikat web stranice ........................................................................................... 14

7.1.2.3 Enkripcija (šifrovanje)........................................................................................................... 16

7.1.2.4 Opasnosti vezane za internet: virusi, crvi, trojanci, spyware, malware .............................. 16

7.1.2.5 Važnost ažuriranog antivirusnog softvera ........................................................................... 18

7.1.2.6 Važnost firewall-a protiv upada u sistem ............................................................................ 18

7.1.2.7 Zaštita pristupa mrežama pomoću naloga i lozinki ............................................................. 19

7.1.2.8 Rizici vezani za online aktivnosti .......................................................................................... 20

7.1.2.9 Roditeljska pažnja na Internetu ........................................................................................... 21

7.2 Rad sa web preglednicima ............................................................................................................... 23

7.2.1 Osnove pregledanja web-a ...................................................................................................... 23

7.2.1.1 Prikazivanje web stranice u novom prozoru ........................................................................ 23

7.2.1.2 Zaustavljanje učitavanja web stranice ................................................................................. 23

7.2.1.3 Osvježavanje web stranice ................................................................................................... 24

7.2.1.4 Korištenje pomoći ................................................................................................................ 25

7.2.2 Podešavanja ............................................................................................................................. 27

7.2.2.1 Podešavanje početne stranice web preglednika ................................................................. 27

7.2.2.2 Brisanje istorije pregleda ..................................................................................................... 28

7.2.2.3 Pop-up prozori ..................................................................................................................... 29

7.2.2.4 Cookies – Kolačići ................................................................................................................. 29

7.2.2.5 Privremeni internet fajlovi ................................................................................................... 30

7.2.2.6 Ugrađeni alati ....................................................................................................................... 30


3

7.2.2.7 Prikazivanje i isključivanje ugrađenih traka sa alatima ........................................................ 31

7.2.3 Navigacija ................................................................................................................................. 32

7.2.3.1 Aktiviranje hiperveze ........................................................................................................... 32

7.2.3.2 Opcije “nazad” i “naprijed” u navigaciji ............................................................................... 32

7.2.3.3 Navigacija do početne stranice ............................................................................................ 32

7.2.3.4 Prikaz posjećenih web stranica ............................................................................................ 33

7.2.4 Bookmarks – Označavanje stranice ......................................................................................... 35

7.2.4.1 Označiti web stranicu, izbrisati oznaku ................................................................................ 35

7.2.4.2 Prikaz označene web stranice .............................................................................................. 35

7.2.4.3 Kreiranje i brisanje novih fascikli ......................................................................................... 35

7.2.4.4 Dodavanje web stranica u “Favorites / Bookmark” fasciklu ................................................ 37

7.3 Korištenje web-a .............................................................................................................................. 38

7.3.1 Obrasci ..................................................................................................................................... 38

7.3.1.1 Ispunjavanje web obrazaca .................................................................................................. 38

7.3.1.2 Poslati ili izbrisati web-baziran obrazac ............................................................................... 39

7.3.2 Pretraga .................................................................................................................................... 39

7.3.2.1 Selektovanje određenog pretraživača ................................................................................. 39

7.3.2.2 Izvođenje pretrage ............................................................................................................... 40

7.3.2.3 Napredne tehnike pretraživanja .......................................................................................... 41

7.3.2.4 Pretraga web-baziranih enciklopedija i rječnika .................................................................. 42

7.4 Preuzimanje materijala sa Interneta ............................................................................................... 45

7.4.1 Snimanje fajlova ....................................................................................................................... 45

7.4.1.1 Spremanje web stranice na disk računara ........................................................................... 45

7.4.1.2 Spuštanje fajlova sa web stranice ........................................................................................ 46

7.4.1.3 Kopiranje teksta, slike, URL sa web stranice u dokument ................................................... 47

7.4.1.4 Kopiranje slike korištenjem komande „Copy“ ..................................................................... 51

7.4.2 Priprema i štampanje ............................................................................................................... 52

7.4.2.1 Priprema web stranice za štampanje ................................................................................... 52

7.4.2.2 Pregled web stranice prije štampanja ................................................................................. 52

7.4.2.3 Izbor opcija pri štampanju web stranica .............................................................................. 53

7.5 Elektronska komunikacija ................................................................................................................ 55

7.5.1 Koncepti i pojmovi ................................................................................................................... 55

7.5.1.1 Objašnjenje pojma “e-mail” ................................................................................................. 55

7.5.1.2 Struktura e-mail adrese ....................................................................................................... 55

7.5.1.3 SMS poruke .......................................................................................................................... 56

7.5.1.4 VoIP komunikacija ................................................................................................................ 56


4

7.5.1.5 IM komunikacija ................................................................................................................... 56

7.5.1.6 Online virtuelne zajednice ................................................................................................... 57

7.5.2 Sigurnost .................................................................................................................................. 60

7.5.2.1 Lažne poruke i opasnosti ..................................................................................................... 60

7.5.2.2 Objašnjenje pojma “phishing” ............................................................................................. 60

7.5.2.3 Opasnosti od virusa .............................................................................................................. 61

7.5.2.4 Digitalni potpis ..................................................................................................................... 61

7.5.3 Osnove e-mail komunikacije .................................................................................................... 62

7.5.3.1 Prednosti e-mail komunikacije ............................................................................................. 62

7.5.3.2 Pravila ponašanja ................................................................................................................. 62

7.5.3.3 Mogući problemi u e-mail komunikaciji............................................................................... 62

7.5.3.4 Polja adresiranja u e-mail poruci ......................................................................................... 62

7.6 Korištenje e-mail sistema ................................................................................................................. 64

7.6.1 Slanje e-mail poruke ................................................................................................................ 64

7.6.1.1 Otvaranje i zatvaranje programa za rad sa e-mail porukama .............................................. 64

7.6.1.2 Kreiranje nove e-mail poruke............................................................................................... 65

7.6.1.3 Unošenje adrese u polja To, Copy (Cc), Blind copy (Bcc) ..................................................... 66

7.6.1.4 Unošenje naslova poruke u polje Subject ............................................................................ 66

7.6.1.5 Kopiranje teksta u tijelo e-mail poruke ................................................................................ 66

7.6.1.6 Umetanje i uklanjanje priloga u e-mail poruci ..................................................................... 67

7.6.1.7 Snimanje radne verzije poruke (draft poruke) ..................................................................... 68

7.6.1.8 Alat za provjeru pravopisa ................................................................................................... 69

7.6.1.9 Slanje e-mail poruke sa određenim prioritetom.................................................................. 70

7.6.2 Primanje e-mail poruke ............................................................................................................ 71

7.6.2.1 Odgovor na e-mail poruku ................................................................................................... 71

7.6.2.2 Prosljeđivanje e-mail poruke ............................................................................................... 71

7.6.2.3 Snimanje priloga u fasciklu na računaru .............................................................................. 71

7.6.2.4 Pregled prije štampanja i štampanje e-mail poruke ............................................................ 72

7.6.3 Poboljšanje produktivnosti ...................................................................................................... 74

7.6.3.1 Dodavanje i uklanjanje kolona u tabelarnom prikazu kartice Inbox .................................... 74

7.6.3.2 Podešavanje komande Reply ............................................................................................... 75

7.6.3.3 Označavanje poruka zastavicama ........................................................................................ 76

7.6.3.4 Prepoznavanje i označavanje poruke kao pročitane i nepročitane ..................................... 77

7.6.3.5 Prikaz ostalih traka sa alatima ............................................................................................. 78

7.6.3.6 Funkcija Help ........................................................................................................................ 79

7.7 Upravljanje e-mail porukama .......................................................................................................... 81


5

7.7.1 Organizovanje e-mail poruka ................................................................................................... 81

7.7.1.1 Pretraga e-mail poruka po pošiljaocu, subjektu, sadržaju ................................................... 81

7.7.1.2 Sortiranje e-mail poruka ...................................................................................................... 83

7.7.1.3 Kreiranje i brisanje e-mail foldera ........................................................................................ 83

7.7.1.4 Prebacivanje e-mail poruka u e-mail fascikle (foldere) ....................................................... 85

7.7.1.5 Brisanje e-mail poruke ......................................................................................................... 85

7.7.1.6 Vraćanje izbrisane e-mail poruke ......................................................................................... 86

7.7.1.7 Brisanje svih stavki iz foldera Deleted Items ....................................................................... 86

7.7.2 Adresar (Kontakti) .................................................................................................................... 87

7.7.2.1 Dodavanje i brisanje detalja o kontaktu .............................................................................. 87

7.7.2.2 Promjena podataka u adresaru pomoću dolazeće e-mail poruke ....................................... 88

7.7.2.3 Distributivna lista za slanje e-mail poruka ........................................................................... 89

7.8 Dodatak ............................................................................................................................................ 92

7.8.1 Rječnik stranih pojmova ........................................................................................................... 92


6

7 Internet i elektronska pošta*

“Modul 7: Internet i elektronska pošta” iz programa ECDL obuke pruža osnovne informacije o traženju

informacija preko interneta, te o komunikaciji pomoću elektronske pošte. Ovaj modul je podijeljen na dva

dijela.

U prvom dijelu, Internet, objašnjavaju se:

Osnovni koncepti interneta i pojmovi, uz napomene o sigurnosti

Vršenje uobičajenih zadataka vezanih za pretraživanje interneta, uz podešavanje programa

za pregledanje web stranica (tzv. web preglednici)

Traženje infromacija i ispunjavanje elektronskih obrazaca

Snimanje web stranica i spuštanje i kopiranje sadržaja sa interneta

Drugi dio, elektronska komunikacija, obrađuje oblasti:

Osnovni koncepti elektronske pošte, te prednosti i nedostaci njene upotrebe

Ponašanje na mreži i sigurnosni aspekti

Kreiranje, provjera gramatike i pravopisa, slanje elektronske pošte

Odgovaranje na poštu, prosljeđivanje pošte, rad sa prilozima, štampanje

Povećanje produktivnosti u radu sa programima za elektronsku poštu, organizovanje i

upravljanje elektronskim porukama

*Verzije programa korištene u ovoj skripti su Internet Explorer 9.0 i Microsoft Outlook 2010


7

7.1 Internet

7.1.1 Osnovni pojmovi

7.1.1.1 Šta je Internet?

Internet (engl. INTERnational NETwork) predstavlja svjetski fenomen razmjene informacija ili kako ga još

nazivaju „mreža nad mrežama“. Sam početak Interneta, datira iz 60-tih godina u SAD, kada je uspostavljen

sa ciljem da se poveže više udaljenih računara i uređaja putem telefonskih linija. Projekat koji je započet

1969. god., pod nazivom ARPA, predviđao je povezivanje svih bitnijih vojnih, vladinih i naučnih institucija u

SAD-u, u cilju jačanja odbrambene moći. Realizacija projekta u potpunosti je završena 1973 god., kada je

nastala prva računarska mreža, pod nazivom ARPAnet. Poslije toga, prva javna mreža počinje sa radom

između dva računarska centra Yale i City 1981 god.

Od tada, pa do danas, ta mreža proširila se na sve kontinente svijeta.

Internet je mreža više miliona računara, koji su povezani tako da se sa bilo kog od njih, na neki drugi

računar, može proslijediti proizvoljna količina informacija. Da bi vaš računar pristupio Internetu, potrebno

je da se prvo poveže sa računarom – serverom Internet provajdera (kao što su MTEL, INECCO, BLIC, ELTA

itd.), najčešće preko vaše telefonske linije, a pomoću modema.

Provajder je na sličan način (ali bržom vezom) povezan sa svojim provajderom i ta se hijerarhija proteže

naviše. Hijerarhija se završava na nekoliko velikih svijetskih provajdera, povezanim moćnim vezama.

Internet nema vlasnika.

7.1.1.2 Šta je World Wide Web (WWW)?

Kao što smo rekli, Internet je “mreža svih mreža”, koja pruža različite usluge, tj. servise svojim korisnicima

(pretraživanja web stranica, slanja i primanja elektronske pošte, slušanja audio i video sadržaja, prenosa

velikih fajlova, itd.).

WWW (World Wide Web) je jedan od servisa, tj. najpopularniji servis Interneta. On omogućava pregledanje

web stranica sa tekstovima, slikama, animacijama, itd.

Web stranice su međusobno povezane, vezama zvanim hipervezama (linkovima) koji podržavaju, tzv. HTTP

protokol, za razmjenu informacija (HTTP je protokol koji pretvara jezik za kreiranje web stranice u grafičku

prezentaciju stranice u web pregledniku).

WWW se definiše i kao skup mrežnih resursa, dostupnih svima. Pronalaženje određenog resursa se

ostvaruje unošenjem adrese (web adrese) u program za pregledanje web stranica (web preglednik).

7.1.1.3 ISP, URL, hiperveza

ISP (engl. Internet Service Provider) je kompanija koja ima hardverske, softverske i ljudske resurse da

omogući svojim pretplatnicima vezu sa internetom. ISP ima stalnu brzu vezu sa internetom, te tu vezu

ustupa svojim korisnicima. Pojam “provajder” se ustalio i u našem jeziku, što znači “pružalac usluga”, a u

slučaju ISP-a radi se o pružanju internet usluga. Da bi korisnik, tj. pretplatnik, koristio resurse interneta,

potrebno je da uspostavi vezu između svog računara i provajdera (ISP), tj. da se uspostavi konekcija sa

provajderom. Da bi se uspostavila konekcija, korisnik mora imati otvoren Internet nalog (račun) kod

provajdera sa određenim parametrima koje dobija od samog provajdera.

Postoje različite vrste konekcija koje provajder daje svojim pretplatnicima – dial-up (modemska veza preko

telefonske analogne linije), ISDN (preko telefonske digitalne linije), ADSL (preko telefonske digitalne linije),

kablovska konekcija (preko TV kabla), “wireless” – bežična (putem radio talasa), GPRS, Edge, 3G... (preko

mobilnih telefona) itd.


8

URL adresa (engl. Uniform Resource Locator) je simbolički način označavanja jedinstvenog mjesta (web

stranice ili nekog drugog resursa) na Internetu. Svaka web stranica ima svoju jedinstvenu web adresu koja

se zove URL – Uniform Resource Locator (jedinstveni lokator resursa).

Svaki računar uključen u internet mrežu, može da se adresira na dva načina: navođenjem broja (numeričke

adrese) ili mnemoničke (simboličke) adrese. Numerička adresa (IP adresa) je, u stvari, niz od 32 nule ili

jedinice (npr. 11000010011101101110110000010011), ali se predstavlja kao 4 decimalna broja međusobno

odvojena tačkom (npr. 194.118.204.19) i preko numeričke adrese računari znaju komunicirati (tj. adresirati i

isporučivati pakete informacija). Ljudi lakše pamte i koriste simbolička imena umjesto brojeva. Komponente

simboličkog imena razdvajaju se tačkama.

Jedan primjer URL adrese(simboličkog imena) je http://www.ecdl.ba – gdje je:

http:// - oznaka servisa HTTP (protokola za prikazivanje web stranica)

www – oznaka najpopularnijeg servisa na Internetu (predstavlja oznaku web servera)

ecdl – domensko ime (ime domena koje se registruje na Internetu)

ba – „top level“ domen, odnosno ekstenzija domena koji se registruju na Internetu (npr. „ba“

domen podrazumijeva web adrese firmi ili pojedinaca iz Bosne i Hercegovine)

Drugi primjer URL adrese je: ftp://www.pcwebopedia.com/stuff.exe - gdje je:

ftp:// – oznaka servisa FTP (protokola za prebacivanje velikih fajlova)

www.pcwebopedia.com – web adresa na Internetu

stuff.exe –fajl na navedenoj lokaciji

Domensko ime ili samo domen (kombinacija naziva domena i „top level“ domena) je ime koje neka

kompanija odabere da preko njega bude poznata na Internetu. Ovo ime, kad se registruje (zakupi),

jedinstveno je na svjetskom nivou i niko ga drugi ne može koristiti. Npr. domen Asocijacija informatičara

BiH je zakupila domensko ime „ecdl.ba“ i niko drugi ga ne može koristiti ili objaviti nešto pod tim domenom

bez posjedovanja parametara.

Domeni se razlikuju po svojoj ekstenziji, koja predstavlja njihov identifikacioni kod. Tri najpopularnija

tipa „top level“ domena (TLDs), koji su nezavisni od države u kojoj se nalazite, su:

.COM: Skraćeno za .commercial. .COM domeni su najpopularniji tip domena, koji su dostupni i pojedincima

i organizacijama.

.NET: Skraćeno za .network, prvenstveno namijenjeni "tehničkim" site-ovima. Međutim, dostupni su bilo

kome, ko želi ovakvu ekstenziju svog "Internet imena".

.ORG: Skraćeno za .organization. Prvenstveno namijenjeni neprofitabilnim organizacijama, ali i drugima

koje žele da imaju takvo ime.

ICANN organizacija (the Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) je odgovorna za

administraciju „top level“ domena širom svijeta, odobrila je i upotrebu raznih drugih ekstenzija za domene:

.areo .biz .info .museum .name .pro .tv .cc …

Domen imena, mogu takođe koristiti ekstenziju koja je dodijeljena određenoj zemlji. Za Bosnu i

Hercegovinu, ekstenzija je .BA. Svaka zemlja ima određeno tijelo, nadležno za dodjeljivanje domena na

nivou države i svoja pravila. Za .BA domen je zadužen Univerzitetski tele-informatički centar (UTIC) u

Sarajevu (www.utic.ba).


9

Hiperveza (engl. Hyperlink)

Na web stranicama ćete se susresti sa hiperlinkovima (hiperveze, linkovi). Kao veze između stranica,

koristimo tzv. hiperveze. Hiperveza (hipelink ili jednostavno link) je osobina pojedinih, posebno označenih

riječi, slika ili dijelova, koje predstavljaju vezu ka dodatnim informacijama ili drugim web stranicama.

Hiperveze predstavljaju referencu ili navigacioni element, ka drugoj web stranici (odjeljku), fajlu ili dijelu

neke druge web stranice. Najčešće se klikom miša na hipervezu, prelazi na drugu tekstualnu stranu ili se

slika prikaže u većoj rezoluciji ili dimenzijama.

7.1.1.4 Struktura web adrese

Web adresa se upisuje u adresno polje Internet Explorera (ili nekog drugo programa za pregledanje web

stranica – kao što je Mozilla Firefox, Google Chrome, itd.) i označava lokaciju web stranice na Internetu. Kad

upišete adresu kliknite mišem na dugme Go ili samo pritisnite Enter na tastaturi. Ukoliko ste ispravno unijeli

adresu, otvoriće vam se željena web stranica.

Neki primjeri Web adresa su:

www.inecco.net Internet provajder INECCO

www.lanaco.com Preduzeće LANACO

www.nezavisne.com Internet izdanje Nezavisnih novina

www.microsoft.com Microsoft korporacija

www.microsoft.com/bih Microsoft korporacija za BiH

Web adresu morate tačno upisati da biste dobili željenu stranicu na Internetu.

Oznaka http:// ispred upisane adrese, predstavlja protokol preko kog se stranice prenose sa nekog

računara iz svijeta i prikazuju u vašem programu (Internet Explorer-u, Mozilla Firefox-u ili sl.) na vašem

računaru (nije obavezno da se unese ručno).

Ponekad ćete dobiti poruku o grešci "address is not valid" jer ste možda pogrešno upisali:

http:///www.nesto.com (sa tri kose crtice umjesto dvije)

www.nesto drugo.com (prazan prostor u web adresi)

ww.nesto.org (samo dva slova w u adresi)

www.nesto.gov.b (top nivo domena je .ba, a ne .b)

7.1.1.5 Web preglednici

Programi kojima se pregledaju web stranice, nazivaju se web preglednici. Najpoznatiji su: Internet Explorer,

Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera...

Internet Explorer je jedan od najkorišćenijih web preglednika danas u svijetu. Naravno prije

pokretanja Internet Explorera (IE) potrebno je uspostaviti konekciju između računara i Internet

provajdera. Pokretanje IE-a vrši se na više načina: jedan je da kliknete dva puta na ikonicu IE na desktopu,

drugi je da kliknete na dugme Start - Programs i na izborniku odaberete opciju Internet Explorer ili klikom

na ikonicu na liniji zadataka. Na sljedećoj slici, prikazane su alatke koje možete vidjeti u prozoru Internet

Explorer-a, a koje imaju sljedeće značenje:

nazad naprijed Adresno polje Pretraga, Osvježavanje, Stop


10

Slika 7-1 Izgled komandi u Internet Explorer-u (IE verzija 9)

Nazad – Povratak na prethodno izabranu stranu

Naprijed – Povratak na posljenu posjećenu stranu

Adresno polje – Polje za unošenje web adrese

Pretraga – Pretraživanje već posjećenih stranica; Pretraga se u IE 9 može raditi i direktno u adresnom polju

Osvježavanje – Ponovno učitavanje stranice

Stop – Zaustavljanje učitavanja tekuće stranice

New Tab – Nova kartica za prikazivanje Internet stranice (IE 7 i kasnije verzije organizuju prikaz stranica preko tzv.

Tabova)

Standardna traka sa komandama – kao u bilo kom Microsoft programu (prozoru) postoje standardna traka sa

komandama

Komandna traka – posebno izdovjena traka preko koje dolazite ili podešavate redom: Početnu stranicu (Home

Page); Feeds (čitaj: fidove); Elektronsku poštu (mail); Štampanje, Stranicu, Sigurnost, Alate itd.

Izdvojeno – 3 ikonice često korištene su posebno izdvojene na traci: Home Page; Favorites i Alati

Slika 7-2 Izgled organizacije favorizovanih stranica (favorita)

Na sljedećim slikama dat je prikaz još nekih popularnih web preglednika:

Slika 7-3 Izgled web preglednika Mozilla Firefox

Slika 7-4 Izgled web preglednika Google Chrome

7.1.1.6 Web pretraživači

Pretraživanje podataka na Internetu, u današnje vrijeme, nezamislivo je bez upotrebe Internet pretraživača.

Internet pretraživač ili web pretraživač servis u obliku web stranice koji korisnicima omogućava unošenje

jedne ili više ključnih riječi na osnovu kojih prikazuje listu web stranica sa traženim pojmovima.

Komandna traka Izdvojeno

Standardna traka sa komandama


11

U mnoštvu Internet stranica, bilo bi jako teško da nasumično kucate web adresu stranice sve dok ne bi

dobili ono što tražite. Ako, na primjer, želite da saznate informacije o kulturnim zbivanjima u gradu Banja

Luka, a ne znate tačnu web adresu prezentacije grada Banje Luke, bez upotrebe pretraživača, vi biste mogli

samo pogađati web adresu koja sadrži ime grada (npr. www.banja-luka.com ili www.banjaluka.org itd.).

Postoji mnoštvo kombinacija riječi koje biste morali unositi da biste došli do prave adrese. Upotrebom

Internet pretraživača olakšavate pretraživanje i dolaženje do prave adrese i informacije. Dovoljno je samo

da upišete ključne riječi u pretraživač i on će sam naći odgovarajuće web stranice vezane za tu ključnu riječ.

Internet svakim danom sve više raste, tj. svakim danom se pojavljuju nove stranice, pa stoga i Internet

pretraživači svakim danom ažuriraju svoje baze, tako da su vam nove informacije dostupne u svakom

momentu.

Najpoznatiji internet pretraživači su:

Google – www.google.com

Yahoo – www.yahoo.com

Altavista – www.av.com

Bing – www.bing.com

U novijim web preglednicima pretraživači su već ugrađeni u njih same, te je dovoljno da korisnik u adresno

polje samo počne kucati neku riječ, a web preglednik će predložiti različite stranice koje sadržavaju ukucani

pojam.

Slika 7-5 Pretraga ugrađena u adresno polje IE 9

7.1.1.7 RSS feeds (čitaj: er-es-es fidovi)

RSS (engl. Really Simple Syndication) je standardizovan format prikaza objavljivanja promjenljivih sadržaja,

poput blogova i novosti. RSS dokument (koji se naziva “feed”, “web feed” ili “kanal”) uključuje puni ili

sumirani tekst, plus dodatne podatke poput vremena objavljivanja i autora teksta (“feed” – “hraniti”,

“snabdijevati”,…). Kreatori web stranica nude mogućnost korisnicima da se „pretplate“ na njihov kanal

(stranicu), te na taj način da budu obaviješteni kad dođe do promjene sadržaja stranice.

Npr. ukoliko otvorite web stranicu Nezavisnih novina (www.nezavisne.com) klikom na komandu za

dodavanje RSS feed-a , otvoriće se nova stranica gdje korisnik treba da izabere opciju “pretplate”,

tj. prijave: Subscribe to this feed, te da unese naziv feed-a i potvrdi na Subscribe opciju.

http://www.google.com/

http://www.yahoo.com/

http://www.av.com/

http://www.bing.com/

http://www.nezavisne.com/


12

Slika 7-6 Pretplata na RSS “ feed”

Na kartici Feeds u web pregledniku možete vidjeti sve svoje RSS „fidove“ (one na koje ste se prijavili).

Karticu Feeds možete vidjeti klikom na opciju Favorites u web pregledniku.

Slika 7-7 Prikaz “fidova” preko Favorites opcije

Slika 7-8 Prikaz “fidova” na koje je korisnik prijavljen

7.1.1.8 Podcast

Podcast (čitaj: podkast) je digitalni fajl koja sadrži audio ili audio-video zapis koji se prenosi putem Interneta

koristeći RSS tehnologiju, a namijenjen je gledanju (ili slušanju) na računaru. Naziv podcast je složenica

riječi POD (Personal On Demand) što znači „lično na zahtjev“ i engleske riječi broadcast koja znači

„emitovanje“ – dakle, podcast predstavlja emitovanje nekog sadržaja na lični zahtjev korisnika. Iako su na

početku podcasti bili isključivo audio datoteke, najčešće u mp3 formatu, danas se za podkastom uglavnom

smatraju video sadržaji.


13

Prijava na podkast se radi pomoću programa koje spustite sa interneta i instalirate na vaš računar (iTunes,

Zune, ZENCast). Kad instalirate te programe, dobićete opciju da se prijavite na određen podkast ili

prekopirate link sa stranice u sam program.

Slika 7-9 Prijava na podcast pomoću programa

Slika 7-10 Prijava na podcast

Prijava na podkast se može raditi i pomoću My Yahoo ili Google čitača (engl. reader). My Yahoo

(http://my.yahoo.com) i Google čitač (http://www.google.com/reader ) su popularni online čitači za

podkastove koji se koriste za prijavu i slušanje. Za njihovo korištenje trebaće vam e-mail adresa. Pomoću

fidova se takođe možete prijaviti na podkastove:

Slika 7-11 Poznati čitači podcast-ova

Slika 7-12 Prijava na podcast preko RSS feed-a

Nakon prijave na standardni feed, korisnik će dobijati linkove prema najnovijim podcast-ovima.

Slika 7-13 Ponuđeni podcast-ovi u RSS feed-u

http://my.yahoo.com/

http://my.yahoo.com/


14

7.1.2 Sigurnost na internetu

7.1.2.1 Sigurne web stranice

Za stranice na kojima korisnici unose korisničko ime, lozinku, broj kreditne kartice, i slično, potrebno je

osigurati siguran transfer tih informacija sa računara korisnika do servera koji je tražio te podatke. Siguran

transfer podrazumijeva da niko ne može presresti vaše podatke i zloupotrijebiti ih. Da bi se kreirala ta

zaštita, podaci se šifruju (enkriptuju). Na taj način, samo onaj kome su podaci namijenjeni može dobiti

korisnu informaciju, tj. može ih dešifrovati.

Stranice koje osiguravaju transfer podataka imaju oznake:

Stranice koje počinju sa https://; stranice koje koriste sertifikate za zaštitu saobraćaja

Simbol katanca - označava da je stranica zaštićena sertifikatom

Slika 7-14 Oznake da su stranice zaštićene

Ako kliknete na simbol katanca, dobićete dodatne informacije o sertifikatu: ko potvrđuje identitet stranice

(ime stranice), informacija o tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zaštićena), a ako kliknete na

opciju View Certificates, dobićete još detaljniji pregled sertifikata.

7.1.2.2 Digitalni sertifikat web stranice

Na Internetu postoji mnogo stranica koje će od vas tražiti da unesete vaše lične podatke za registraciju

(ime, prezime, adresa, telefon...) da biste pristupili toj stranici, kupovali preko online prodavnica, otvorili

nalog za elektronsku poštu (google mail, yahoo mail, hotmail, windows live...) itd. Vrlo je važno da u svakom

trenutku znate kome dajete vaše podatke, odnosno, da li možete vjerovati toj stranici da se neće

zloupotrijebiti vaše lične informacije. Iz tog razloga se koriste digitalni sertifikati.

Digitalni sertifikat je elektronska "lična karta" (identifikacioni dokument) koja potvrđuje vaš identitet ili

identitet nekog drugog tijela na Internetu i u elektronskom poslovanju. Digitalni sertifikat, omogućava

jednoj strani u komunikaciji, da se uvjeri u stvarni identitet druge strane i obrnuto.

Što se tiče Interneta, one stranice koje zahtijevaju vaše lične podatke, u većini slučajeva, koriste digitalne

sertifikate koje daju korisniku na uvid - da se korisnik uvjeri u pravi identitet te stranice (da je neka poznata

ovlaštena organizacija izdala taj sertifikat toj stranici). Takođe, takve stranice koriste sertifikate i za

enkripciju saobraćaja između vašeg računara i servera te ustanove ili preduzeća, što znači da vaše podatke

niti jedan zlonamjernik ne može "presresti" i pogledati.


15

Ako kliknete na simbol katanca koji označava zaštićenu stranicu digitalnim sertifikatom, dobićete dodatne

informacije o sertifikatu: ko potvrđuje identitet stranice (neka ovlaštena organizacija za izdavanje

sertifikata), te informaciju o tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zaštićena).

Slika 7-15 Prikaz zaštite web stranice digitalnim sertifikatom

Ako kliknete na opciju View Certificates dobićete još detaljniji pregled sertifikata:

Slika 7-16 Detalji o digitalnom sertifikatu

Šta znači informacija "Koje je sertifikaciono tijelo izdalo sertifikat" (engl. Issued by)?

Na slici je prikazan primjer sertifikacionog tijela VeriSign koje je izdalo sertifikat, tj. puni naziv

sertifikacionog tijela je "VeriSign Class 3 Extended Validation SSL CA". Internet Explorer koji je instaliran kao

dio operativnog sistema Windows CP ili Windows 7, ima na sebi već definisanu listu izdavača sertifikata

kojima vjeruje (Trusted Publishers), a jedan od njih je i navedeni Verisign. To znači da će vaš Internet

Explorer prihvatiti prikazani sertifikat kao validan, tj. sa datom stranicom možete komunicirati bez bojazni

da će neko ukrasti vaše podatke koje upisujete na stranicu.

Ako otvarate neku stranicu koja je potpisana i zaštićena digitalnim sertifikatom, a Internet Explorer na

vašem računaru nema u svojoj listi informaciju o izdavaču tog sertifikata, on će vas automatski obavijestiti

da mu izdavač sertifikata nije poznat i da je pristup takvoj stranici rizičan. Naravno, vi možete i nastaviti sa

pristupom, ali to vam se ne preporučuje ukoliko niste apsolutno sigurni o kojoj je stranici riječ, te da

prihvatate sertifikat koji nije ugrađen u Internet Explorer.

Komanda View

certificates


16

Slika 7-17 Upozorenje o digitalnom sertifikatu

Poruka sa slike govori o tome da sertifikat ove stranice nije izdat od sertifikacionog tijela kome Internet

Explorer vjeruje, odnosno ne nalazi se u listi "Trusted Publishers". Ako se radi o stranici za koju sigurno

znate kome pripada (npr. preduzeću u kom radite), obavezno kontaktirajte administratora web stranice ili

kliknite opciju Continue to this website (not recommended).

Za sve ostale stranice za koje ne znate kome pripadaju, a dobijete ovo upozorenje, preporučuje vam se da

je ne otvarate, tj. da kliknite na opciju Click here to close this webpage.

7.1.2.3 Enkripcija (šifrovanje)

Enkripcija ili šifrovanje podrazumijeva skrivanje podataka od neželjenih strana u komunikaciji. Enkripcija

(engl. encryption) je, dakle, proces kojim se vrši izmjena podataka tako da se poruka, odnosno informacija,

učini nečitljivim za osobe koje ne posjeduju određeno znanje (ključ). Ovaj pojam se najviše koristi u

informatici, gdje se određeni podaci enkriptuju, i najčešće tako zaštićeni šalju putem e-maila ili preko web

stranica.

Prva poznata metoda šifrovanja datira iz vremena rimskog vojskovođe Julije Cezara, po kojem je i dobila

ime, a sastoji se u jednostavnoj zamjeni slova poruke pomicanjem za određeni broj mjesta u abecedi. U

originalnoj verziji, pomakom za tri mjesta unazad, riječ FDHVDU otkriva ime Caesar. Onaj ko ne poznaje

ključ šifrovanja (u ovom slučaju pomicanje tri mjesta unazad u abecedi) riječ FDHVDU ne bi znao pročitati

ispravno i ne bi mu ništa značila.

Postoji simetrična enkripcija, u kojoj se za enkripciju i dekripciju (dešifrovanje) koristi isti ključ i asimetrična

enkripcija, u kojoj se za ta dva procesa koriste različiti ključevi, međusobno povezani matematičkim

operacijama.

7.1.2.4 Opasnosti vezane za internet: virusi, crvi, trojanci, spyware, malware

Virus je program ili kod koji se sam može replicirati (kopirati) u bilo koji program, dokument ili sektor za

podizanje računara, i na taj način zaraziti, odnosno promijeniti sadržaj te datoteke kopirajući u nju svoj kod.

Virusi se sastoje iz dva dijela:

Dio koji je samokopirajući kod koji omogućava razmnožavanje virusa

Dio koji je korisna informacija koja može biti opasna ili bezopasna

Postoje više tipova virusa:

boot sektor - napadaju Master boot sektor (sektor za podizanje računara)

parazitski - zaraze izvršnog fajla dodavanjem svog sadržaja u strukturu programa

svestrani virusi - napadaju boot sektore i izvršne programe

virusi pratioci - stvaraju .com fajl koristeći ime već postojećeg .exe programa i ugrađuje u

nju svoj kod

link virusi - u trenu inficiraju računarski sistem

1


17

makro virusi - imaju mogućnost da sami sebe kopiraju, brišu i mijenjaju dokumente

Najčešći način napada virusa na računar je preko USB diska, floppy diskete i otvaranjem stranica i hiperveza

koji su zaraženi virusima. Već smo prije spomenuli da, u današnje vrijeme korištenjem Interneta bez ikakvog

programa za zaštitu od virusa, izlažete vaš računar i vaše privatne podatke velikom riziku. Ako već koristitite

antivirusni program, veoma je bitno da vam on bude i ažuriran (ima najnovije definicije i module protiv

virusa). Pošto svaki antivirusni program ima svoju bazu sa listom virusa koje on može pronaći i otkloniti

(baza se nalazi na računaru), ažuriranjem (update) baze vi samo proširujete tu listu i omogućujete da vaš

program pronađe i novije viruse. Ne preporučuje se da baza bude starija od 3 dana, jer se jako puno novih

virusa pojavi na Internetu na dnevnom nivou.

Kada pretražujete Internet, budite pažljivi šta otvarate. Često će vam se desiti da se na nekoj stranici pojavi

poruka tipa "osvojili ste putovanje, kliknite ovdje..." ili "vi ste milioniti posjetilac ove stranice; osvojili ste

nagradu; kliknite ovdje....". Ako kojim slučajem naiđete na ovakav tip reklame, mi vam preporučujemo da je

ne otvarate, jer u najvećem broju slučajeva ona sadrži neki tip virusa. Budite pažljivi sa stranicama i e-mail

porukama koje su vam sumnjive, te ih ne otvarajte ako niste sigurni šta predstavljaju. Jedan klik može da

napravi jako veliku štetu. Svi proizvođači operativnih sistema se trude da idu u korak sa zaštitom svog

proizvoda, na taj način što stalno prate kako virusi djeluju na njihov operativni sistem. Taj vid praćenja

olakšava pravljenje sigurnosnih zakrpa (patch-eva) za sistem koji se trebaju redovno preuzimati sa

Interneta.

Kompjuterski crv

Kompjuterski crv je program (ili skup programa) koji je sposoban raširiti svoje funkcionalne kopije ili samo

neke segmente na druge računare (putem e-mail sistema ili operativnog sistema). Crvi relativno rijetko

posjeduju destruktivan kod namijenjen uništavanju podataka, no zbog svoje sposobnosti neograničenog

kreiranja vlastitih kopija, u stanju su zagušiti promet na pojedinim segmentima mreže.

Trojanski konj (trojanci)

Trojanski konj sam po sebi nije destruktivan softver, ali vrlo često sadrži program koji se aktivira nakon što

korisnik pokrene naizgled neki bezazleni program. Trojanci se šire putem mreža (mreža za razmjenu

datoteka) ili e- mailom “pretvarajući” se da su trenutno popularni programi.

Malware

Riječ “malware”, skraćenica od “malicious software” što znači zlonamjerni softver, je softverski program

namijenjen ubacivanju na korisnikov računar bez njegovog znanja i pristanka. Softver se smatra

zlonamjernim ako ima neku skrivenu namjeru svog kreatora, prije nego neku karakteristiku koju korsinik

računara namjerno želi da iskoristi i instalira. Pod malware softver spadaju: kompjuterski virusi, crvi,

trojanci, neiskrene reklame, i drugi neželjeni softveri.

Spyware

“Spyware” su relativno mali programi koji se potajno (ili čak javno glumeći korisne programe kako bi ih

korisnik sam instalirao) instaliraju na računar, te od tog trenutka prikupljaju podatke o korisniku. Dotični

podaci mogu biti relativno bezopasni (npr. koje ste web stranice posjetili) pa do vrlo opasnih koji

pokušavaju uhvatiti vrlo bitne podatke tipa broj kreditne kartice.

HOAX - lažna uzbuna


18

Čest slučaj na ineternetu je slučaj lažnih upozorenja. Npr. možete dobiti poruku o pojavi novog virusa, koji

se nalazi na vašem računaru i ako ga ne izbrišete u roku od nekoliko dana, može vam izbrisati sve podatke

na računaru. U poruci vas još pozivaju da izbrišete neki fajl na svom računaru koji predstavlja virus, te vas

mole da proslijedite to upozorenje svim vašim poznanicima. Radi se o često neškodljivim upozorenjima, na

koja nasjedaju naivni korisnici interneta, te šalju sva ta lažna upozorenja dalje i stvaraju nepotreban

saobraćaj na mreži i paniku.

7.1.2.5 Važnost ažuriranog antivirusnog softvera

Već smo spominjali termin "antivirusni program" (u daljem tekstu AV program). To je program koji "čuva"

vaš računar od virusa. Ono što je veoma značajno kod AV programa jeste da on vrši zaštitu računara u

realnom vremenu (Real-time Protection). To znači da sve što otvarate na računaru (datoteku, fasciklu,

program, internet stranicu) on automatski provjerava. Ako kojim slučajem AV program uoči datoteku koja

je zaražena virusom, on će vas odmah o tome obavijestiti i ponuditi da odaberete određene akcije. S

obzirom da se novi virusi svakodnevno puštaju na mrežu, vrlo je važno da vaš AV program zna za postojanje

tih novih virusa. Osvježavanje baze o virusima na vašem računaru radi sam AV program preko interneta

(automatski, na svakih nekoliko sati ili ručno, kad kliknete na opciju ažuriranja (engl. update)).

Kad AV program prepozna virus na nekoj stranici, u fajlu i sl. on će izvršiti jednu od tri akcije:

Quarantine - ako AV program nema u svojoj bazi definisan neki virus, a pronađe fajl koji mu je „sumnjiv“

(npr. ima neke karakteristike virusa), ponudiće opciju da taj fajl smjestite u karantin. Na taj način fajl neće

moći uticati na vaš računar, a AV program, kad bude imao informaciju u bazi o takvom virusu, pokušaće da

ga dezinfikuje (očisti od virusa).

Desinfect - da pokušate dezinfikovati datoteku od virusa. U tom slučaju datoteka neće biti obrisana nego

očišćena.

Delete - da obrišete datoteku zaraženu virusom.

Prvo pokušajte sa dezinfekcijom. Ako AV program ne uspije dezinfikovati datoteku, on će vam odmah zatim

ponuditi da je obrišete.

Kad instalirate AV program, podesite ga na automatsko dezinfikovanje zaraženih fajlova, a ako ne uspije,

onda da zaraženu datoteku izbriše bez obavještavanja korisnika o daljim akcijama. Većina AV programa

nudi ovu opciju. Na ovaj način ste 99% sigurniji nego da vi odlučujete šta da uradite sa zaraženom

datotekom iz tog razloga što nekad možete slučajno pritisnuti opciju Skip (preskoči) koja vam se takođe

nudi kao opcija u obavještenju, pa da na taj način da propustite virus u vaš računar.

Ako posjedujte stalni pristup Internetu, podesite vaš AV program da sam, automatski, ažurira bazu. Tako

ćete biti sigurni da nećete zaboraviti da je sami ažurirate i da samim tim izložite vaš računar opasnosti.

Ukoliko se na internet konektujete s vremena na vrijeme, neka vaša prva akcija bude ažuriranje (engl.

Update) AV programa najnovijim informacijama o virusima.

7.1.2.6 Važnost firewall-a protiv upada u sistem

Documents

Lanaco ECDL Modul 7... · Lanaco ECDL priručnik - Modul 7: Internet i elektronska pošta – IE i Microsoft office Outlook 6 7 Internet i elektronska pošta* ^Modul 7: Internet i