1

Jabatan Pertanian Malaysia

8 Julai 2011

LAPORAN PENILAIAN

LEPASAN KURSUS PERTANIAN

BELIA TANI KE JEPUN

1. LATAR BELAKANG PENILAIAN

2. RASIONAL PENILAIAN

3. LATAR BELAKANG KURSUS

i. OBJEKTIF, BHU, OUTPUT & OUTCOME

ii. SYARAT PERMOHONAN

iii. STATUS SEMASA

4. OBJEKTIF PENILAIAN

5. TEMUAN PENILAIAN

i. MAKLUMAT PROJEK

ii. IMPAK KURSUS

7. CADANGAN PENAMBAHBAIKAN

8. RUMUSAN PENILAIAN

9. PENUTUP

10. LAMPIRAN 1 : SEBAHAGIAN GAMBAR RESPONDEN BAGI PENILAIAN TAHUN 2011

2

KANDUNGAN LAPORAN

1. Dua (2) penilaian telah dilaksanakan :

i. Penilaian tahun 2006 melibatkan seramai 57 (30%) daripada 190 orang lepasan dari tahun 1985 hingga tahun2000.

ii. Penilaian tahun 2011 pula melibatkan seramai 9 orang (100%) lepasan yang mengikuti Kursus Pertanian Belia Tani ke Jepun pada tahun 2005. Mereka dipilih sebagai responden kerana dipercayai tempoh selama 5 tahun (2006 - 2010) adalah mencukupi untuk mereka memulakan dan mengembangkan kerjaya dalam bidang pertanian.

2. Pendekatan penilaian adalah secara temubual dengan menggunakan borang soal selidik berstruktur dan tinjauan ke lokasi projek responden.

3. Analisis data soal selidik menggunakan SPSS ver. 18.

3

LATAR BELAKANG PENILAIAN

4

Melalui penilaian ini, Jabatan Pertanian akan dapat :

i. Maklumat bagi mengukur keberkesanan kursus dalam melahirkan usahawan tani.

ii. Melaksanakan penambahbaikan untuk memantapkan keberkesanan kursus di masa hadapan.

RASIONAL PENILAIAN

i. Kursus Pertanian Belia Tani ke Jepun telah dimulakan pada tahun 1985 dan ia merupakan kerjasama antara Jabatan Pertanian bagi pihak Kerajaan Malaysia dan Japan Agricultural Exchange Council (JAEC) bagi pihak Kerajaan Jepun.

ii. Kursus ini dianjurkan bagi memberi pendedahan kepada peserta kursus berhubung teknologi terkini dan kemahiran pengurusan ladang melalui latihan hands-on serta sesi pembelajaran secara teori.

iii. Setiap tahun seramai 7 – 10 orang beliatani akan dihantar ke Jepun untuk menjalani latihan hands-on di ladang keluarga angkat Jepun bagi tempoh 11 bulan.

iv. Setelah kembali ke Malaysia, lepasan kursus ini akan terus dipantau oleh pihak JAEC dan keluarga angkat Jepun. Program lawatan pemantauan akan dibuat dua (2) tahun sekali di mana keluarga angkat dan pihak JAEC akan melawat belia tani yang pernah tinggal dan menjalani latihan di ladang mereka.

5

LATAR BELAKANG KURSUS

OUTCOMEOUTPUTBHU *OBJEKTIFNAMA

PROJEK

Memberi

pendedahan

kepada peserta

kursus berhubung

teknologi terkini

dan kemahiran

pengurusan ladang

melalui latihan

hands-on serta

sesi pembelajaran

secara teori

Teknologi moden dan kemahiran pengurusan ladang

1. Bilangan lepasan yang mengikuti Kursus Pertanian Beliatani ke Jepun.

2. Bilangan lepasan kursus yang terlibat dalam bidang pertanian.

1. Bilangan lepasan kursus yang berjaya memperolehi pendapatan RM3,000 sebulan.

2. Bilangan lepasan yang mengamalkan pertanian secara komersil.

OBJEKTIF, BHU, OUTPUT & OUTCOME

Kursus Pertanian

Beliatani ke

Jepun

6

* BHU : Bidang Hasil Utama

1. Belia lelaki berumur 21 – 28 tahun dan belum berkahwin.

2. Lulus Sijil Pelajaran Malaysia (SPM).

3. Berpengalaman melaksanakan projek pertanian sekurang-kurangnya dua (2) tahun.

4. Berpotensi untuk menjadi pemimpin peladang di masa akan datang.

5. Sanggup meninggalkan bidang usaha/ keluarga selama 14 bulan (3 bulan Kursus Persediaan Ke Jepun di PLKP Serdang dan 11 bulan latihan di Jepun).

6. Sanggup bekerja sepenuh masa, tinggal dan makan bersama keluarga petani Jepun.

7. Tidak dibenarkan meninggalkan kursus walaupun menghadapi sebarang masalah.

SYARAT PERMOHONAN

7

8

STATUS SEMASA

BILANGAN LEPASAN KURSUS PERTANIAN BELIA TANI KE JEPUN BAGI TEMPOH 1985 – 2010

MENGIKUT NEGERI

9

JUMLAH LEPASAN DARI TAHUN 1985 – 2010 : 273 ORANG

Sumber : Bahagian Pengembangan Pertanian dan IAT

(15%)

(13%)

(12%)

(11%)(10%)

(9%) (9%)

(6%)

(4%) (4%)

(3%) (3%)

(1%)

Catatan : Pertanian merangkumi projek tanaman, ternakan haiwan, akuakultur, IAT dan perkhidmatan.

Sumber : Bahagian Pengembangan Pertanian dan IAT

BILANGAN LEPASAN KURSUS MENGIKUT TAHUN

Jumlah lepasan : 273 orang

Bil. yang terlibat dalam pertanian : 152 orang (56%)

Julat peratus lepasan yang terlibat dalam pertanian :

13% (tahun 1986) - 90% (tahun 2003)

10

5

89

1011

14 14 14

19

14 14

12 1211

13

10 10

8

10

89

89

7 7 7

2 1

3 3

65

89

5

76

9

78

7

5

76

9

78

3

7

5 54

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Bil

an

ga

n L

ep

asa

n (

Ora

ng

)

TAHUN

Bilangan lepasan yang mengikuti kursus Bilangan lepasan terlibat dalam pertanian (selepas kursus)

PEKERJAAN UTAMA LEPASAN KURSUS PERTANIAN BELIA TANI

11

152 (55.7%) daripada 273 oranglepasan mempunyai pekerjaanutama dalam bidang pertanian (samada mengusahakan projek tanaman, ternakan, akuakultur, IAT dan perkhidmatan pertanian).

CATATAN :

i. Perkhidmatan pertanian adalahseperti kontraktor pertanian dan mengambil upah kerja-kerja pertanian.

ii. Lain-lain pekerjaan adalah seperti kakitangan kerajaan/ swasta,jurujual, pemandu dan mekanik.

iii. Tiada maklumat termasuk 2 orang (0.7%) lepasan yang telah meninggal dunia.JUMLAH LEPASAN DARI TAHUN 1985 – 2010 : 273 ORANG

Sumber : Bahagian Pengembangan Pertanian dan IAT

JENIS PROJEK PERTANIAN YANG SEDANG DILAKSANAKAN

12

Seramai 130 (86%) daripada 152 orang lepasan menjalankan projek tunggal iaitu samada tanaman/ternakan/ akuakultur/IAT. Didapati 115 orang (75.6%) lepasan melaksanakan projek tanaman sahaja.

Seramai 22 (14%) daripada 152 orang lepasan menjalankan projek secara integrasi (kombinasi pelbagai bidang usaha seperti projek tanaman dan perkhidmatan pertanian/projek tanaman dan ternakan).

JUMLAH LEPASAN YANG TERLIBAT DALAM PERTANIAN ADALAH SERAMAI : 152 ORANG

Sumber : Bahagian Pengembangan Pertanian dan IAT

i. Menentukan keberkesanan Kursus Pertanian Belia Tani ke Jepun terhadap lepasan kursus.

ii. Mengenalpasti isu dan halangan yang dihadapi oleh lepasan kursus sepanjang mengikuti program di Jepun dan semasa melaksanakan projek pertanian di Malaysia.

iii. Memberi cadangan dan syor penambahbaikan bagi mengatasi isu dan halangan yang dihadapi.

OBJEKTIF PENILAIAN

13

14

I. MAKLUMAT PROJEK

1. Responden Yang Terlibat Dalam Bidang Pertanian Sebelum dan Selepas Mengikuti Kursus.

2. Jenis Projek Pertanian Yang Diusahakan Selepas Mengikuti Kursus.

3. Jenis Tanaman Yang Diusahakan Selepas Mengikuti Kursus.

4. Keluasan Ladang Yang Diusahakan Sebelum dan Selepas Mengikuti Kursus.

5. Bilangan Pekerja Selepas Mengikuti Kursus di Jepun.

6. Pendapatan Sebulan Hasil Daripada Projek Pertanian Yang Dijalankan Pada Tahun 2010.

15

16

(57 orang)100%

(9 orang)100%

(47 orang)83%

(9 orang)100%

0

20

40

60

80

100

120

Penilaian 2006 Penilaian 2011

Pe

ratu

s (

%)

Sebelum kursus(terlibat dalambidang pertanian)

Selepas kursus(terlibat dalambidang pertanian)

RESPONDEN YANG TERLIBAT DALAM BIDANG PERTANIAN SEBELUM DAN SELEPAS MENGIKUTI KURSUS

(perbandingan 2006 & 2011)

Sampel yang dinilai pada tahun 2006, 83% kekal dalam pertanian.Sampel yang dinilai pada tahun 2011, keseluruhan responden (100%) masih kekal dalam pertanian.

45%

22%

17%

56%

15%

0

15%11%

8%11%

0

10

20

30

40

50

Pera

tus (

%)

Tanaman

Tunggal

Tanaman

pelbagai

Projek

Integrasi *

Projek

ternakan /

akuakultur

sahaja

Lain-lain**

Kategori Projek

Penilaian 2006 Penilaian 2011

JENIS PROJEK PERTANIAN YANG DIUSAHAKAN SELEPAS MENGIKUTI KURSUS (perbandingan 2006 & 2011)

Penilaian 2006 melibatkan47 responden yang aktif dalam pertanian.

Penilaian 2011 melibatkan9 responden yang aktif dalam pertanian.

17

* Projek integrasi : tanaman & ternakan/akuakultur** Lain-lain : perkhidmatan pertanian seperti pemborong

sayur, agropelancongan

Penilaian tahun 2006 menunjukkan 45% responden mengusahakan tanaman tunggal. Walau bagaimanapun, trend yang berbeza ditunjukkan pada tahun 2011 di mana 56% responden mengusahakan kombinasi pelbagai jenis tanaman.

(21 o

rang)

(2 o

rang)

(8 o

rang)

(5 o

rang)

(7 o

rang)

(7 o

rang)

(1 o

rang)

(4 o

rang)

(1 o

rang)

Penilaian tahun 2006 menunjukkan 39 (83%) daripada 47 orang responden yang aktif dalam pertanian mengusahakan projek tanaman. Walau bagaimanapun, 8 orang (17%) responden telah bertukar bidang usaha daripada projek tanaman kepada projek ternakan/akuakultur/perkhidmatan pertanian.

Penilaian tahun 2011 pula menunjukkan 8 orang (89%) daripada 9 orang responden yang aktif dalam pertanian terlibat dengan projek tanaman di mana 50% responden mengusahakan tanaman buah-buahan dan kelapa sawit.

JENIS TANAMAN YANG DIUSAHAKAN SELEPAS MENGIKUTI KURSUS

18

JENIS TANAMAN YANG DIUSAHAKAN SELEPAS MENGIKUTI KURSUS (perbandingan 2006 & 2011)

Catatan :Penilaian 2006 melibatkan 39 responden yang terlibat dalam projek tanaman. Penilaian 2011 melibatkan 8 responden yang terlibat dalam projek tanaman.

* Terdapat responden yang mengusahakan lebih daripada satu jenis tanaman. 19

41

50

26 25

36

13

10

50

0

13

3

00

10

20

30

40

50

Pe

ratu

s (

%)

Buah-

buahan

Sayur-

sayuran

Padi Kelapa

sawit

Tanaman

lanskap

Getah

Kategori Tanaman

Penilaian 2006

Penilaian 2011

(21 o

rang)

(4 o

rang)

(10 o

rang)

(2 o

rang)

(14 o

rang)

(1 o

rang)

(4 o

rang)

(4 o

rang)

(1 o

rang)

(1 o

rang)

Penilaian tahun 2006 menunjukkan 41% responden mengusahakan tanaman buah-buahan, 36% tanaman padi dan 26% sayur-sayuran .

Penilaian tahun 2011 pula menunjukkan majoriti responden terlibat dengan tanaman buah-buahan (50%) dan kelapa sawit (50%).

Penilaian tahun 2006 tidak menunjukkantrend yang nyata dalam usaha respondenuntuk meluaskan skala penanaman. Didapati julat keluasan ladang kurang1 hektar telah meningkat daripada 41% (sebelum kursus) kepada 49% (selepaskursus).

Penilaian tahun 2011 pula menunjukkanberlakunya peningkatan keluasanladang di mana peratus responden yang mengusahakan ladang kurang 1 hektartelah menurun iaitu daripada 75% (sebelum kursus) kepada 25% (selepaskursus).

Secara keseluruhannya, peningkatanjumlah keluasan ladang yang diusahakanadalah seperti berikut :

a. Penilaian 2006 : 254 hektar kepada573 hektar (peningkatan 126%).

b. Penilaian 2011 : 11 hektar kepada66 hektar (peningkatan 500%).

KELUASAN LADANG YANG DIUSAHAKAN SEBELUM DAN SELEPAS MENGIKUTI KURSUS

(perbandingan 2006 & 2011)

4149

75

25

31 20

25

25

13 13

15 18

37

13

0

20

40

60

80

100

Penilaian 2006

(Sebelum

kursus)

Penilaian 2006

(Selepas

kursus)

Penilaian 2011

(Sebelum

Kursus)

Penilaian 2011

(Selepas

Kursus)

Pe

ratu

s (

%)

< 1 Hektar 1 - 3 Hektar 4 - 6 Hektar > 6 Hektar

Catatan : Maklumbalas daripada responden yang mengusahakan projek tanaman sahaja. (Penilaian 2006 : 39 orang; Penilaian 2011 : 8 orang).

20

BILANGAN PEKERJA SELEPAS MENGIKUTI KURSUS DI JEPUN (perbandingan 2006 & 2011)

56

16

33

57

11

27

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Pe

ratu

s (

%)

Pekerja ahli

keluarga

Pekerja tetap Pekerja sambilan

Kategori Pekerja

Penilaian 2006 Penilaian 2011

Catatan :

Bilangan pekerja bagi responden yang terlibat dengan projek tanaman. Jumlah pekerja (penilaian tahun 2006) : 114 orangJumlah pekerja (penilaian tahun 2011) : 51 orang 21

Penilaian tahun 2006 menunjukkan 56% tenaga kerja adalah daripada kalangan ahli keluarga (jumlah pekerja ahli keluarga adalah 64 orang).

Walau bagaimanapun, trend yang berbeza ditunjukkan bagi penilaian tahun 2011 di mana 57% tenaga kerja adalah merupakan pekerja tetap (jumlah pekerja tetap adalah 29 orang). Ini disebabkan skala perusahaan yang semakin besar mendorong responden untuk menggunakan tenaga kerja tetap.

Bil.

Pekerj

a =

64 o

rang

Bil.

Pekerj

a =

8 o

rang

Bil.

Pekerj

a =

38 o

rang

Bil.

Pekerj

a =

12 o

rangB

il. P

ekerj

a =

29 o

rang

Bil.

Pekerj

a =

14 o

rang

PENDAPATAN SEBULAN HASIL DARIPADAPROJEK PERTANIAN YANG DIJALANKAN PADA TAHUN 2010

(perbandingan 2006 & 2011)

22

1814

56

18

22 23

711

20

11

0

10

20

30

40

50

60

Pe

ratu

s (

%)

< RM1,000 RM1,000 -

2,000

RM2,001 -

3,000

RM3,000 -

4,000

RM4,000 -

5,000

RM5,001 -

6,000

> RM6,000

JULAT PENDAPATAN SEBULAN

Penilaian 2006 Penilaian 2011

Analisis menunjukkan 50% responden (penilaian tahun 2006) dan 22% responden (penilaian tahun 2011) berjaya mencapai pendapatan melebihi RM3,000 sebulan. Walau bagaimanapun, masih terdapat 18% responden bagi penilaian tahun 2006 yang mempunyai pendapatan kurang daripada RM1,000 sebulan.

Catatan : Bagi responden 2006, maklumbalas pendapatan hanya diperolehi daripada 47 orang sahaja (3 orang responden telah bertukar pekerjaan).

Sumber : Bahagian Pengembangan Pertanian dan IAT.

II. IMPAK KURSUS

1. Pengurusan Rantaian Nilai Yang Diaplikasikan Selepas Kursus.

2. Aplikasi Latihan Yang Diterima Kepada Masyarakat Setempat Bagi Perkembangan Pertanian.

3. Aktiviti dan Penglibatan Responden Dalam Masyarakat Setelah Kembali ke Malaysia.

4. Faedah Kursus Pertanian Belia Tani di Jepun.

23

PENGURUSAN RANTAIAN NILAI YANG DIAPLIKASIKAN SELEPAS KURSUS

(perbandingan 2006 & 2011)

Penilaian tahun 2011 menunjukkan trend responden dalam memodenkan operasi ladang dengan penggunaan jentera (78%) dan perubahan dalam sistem pemasaran (67%) termasuk memulakan aktiviti mengeksport hasil pertanian (11%).

24

20 40 60 80

Memulakan aktiviti pemprosesan hasil pertanian

Memulakan aktiviti mengeksport hasil pertanian

Mengurangkan penggunaan racun kimia /melaksanakan pertanian organik

Menambah bidang usaha dengan tanaman atauternakan baru

Perubahan sistem pemasaran hasil pertanian

Penggunaan jentera dalam aktiviti pertanian

11% (1 orang)

11% (1 orang)

44% (4 orang)

44% (4 orang)

67% (6 orang)

78% (7 orang)

6% (3 orang)

40% (19 orang)

21% (10 orang)

57% (27 orang)

26% (12 orang)

Peratus (%)

Penilaian 2007

Penilaian 2011

APLIKASI LATIHAN YANG DITERIMA KEPADA MASYARAKAT SETEMPAT BAGI PERKEMBANGAN PERTANIAN

(perbandingan 2006 & 2011)

Setelah kembali ke Malaysia, didapati responden turut bersama-sama memberi sumbangan kepada masyarakat setempat bagi perkembangan pertanian dalam negara.

Temuan penilaian tahun 2011 menunjukkan penglibatan responden yang tinggi dalam masyarakat untuk mengembangkan ilmu pertanian berbanding tahun 2006. Sebagai contoh, seramai 78% responden mula melatih petani muda atau bakal petani (penilaian tahun 2011) berbanding 19% sahaja pada tahun 2006.

25

22%

33%

56%

78%

6%19%

15%

19%

20

40

60

80

100

Memulakan aktivitipemprosesan danmemasarkan hasil

pertanian bersama-sama petani

Membentukorganisasi

penghasilanpertanian

Memulakan aktivitimembeli benih,

racun kimia, baja,peralatan atau

jentera bersama-sama petanitempatan

Mula melatih petanimuda atau bakal

petani

Penilaian 2011

Penilaian 2006

AKTIVITI DAN PENGLIBATAN RESPONDEN DALAM MASYARAKAT SETELAH KEMBALI KE MALAYSIA

(perbandingan 2006 & 2011)

Penilaian tahun 2011 menunjukkan majoriti responden (67%) merupakan ahli persatuan / koperasi pertanian di samping menjadi ahli Persatuan Belia (56%). Ini memberi indikator kepada kecenderungan mereka untuk bertindak sebagai pemimpin tempatan bagi mengembangkan lagi ilmu pengetahuan yang dimiliki.

26

Catatan : Bagi penilaian 2006, maklumbalas diperolehi daripada 26 responden sahaja.

5

5

35

4

67

33

44

56

20

40

60

80

Ahli Persatuan /KoperasiPertanian

Ahli PersatuanPolitik

Ahli JKKK

Ahli PersatuanBelia Tempatan

Penilaian 2006

Penilaian 2011

FAEDAH KURSUS PERTANIAN BELIA TANI DI JEPUN (perbandingan 2006 & 2011)

27

Kedua-dua penilaian yang telah dilaksanakan pada tahun 2006 dan 2011 menunjukkan responden mengakui mereka memperolehi pelbagai faedah terutamanya dari aspek teknik pertanian dan pengurusan.

20 40 60 80 100

Mendapat pengalaman budaya masyarakat Jepun

Mempelajari kaedah dalam pemasaran produk

Mempelajari sikap semasa bekerja

Penggunaan masa yang lebih efektif

Mempelajari teknik pengurusan yang efisien

Mempelajari teknik pertanian

21% (12 orang)

19% (11 orang)

51% (29 orang)

32% (18 orang)

53% (30 orang)

49% (28 orang)

56% (5 orang)

67% (6 orang)

67% (6 orang)

67% (6 orang)

67% (6 orang)

89% (8 orang)

Peratus (%)

Penilaian 2011

Penilaian 2006

CADANGAN PENAMBAHBAIKAN

(PERSEPSI RESPONDEN

PENILAIAN TAHUN 2011)

28

BIL CADANGAN PENAMBAHBAIKAN (*) BIL .

LEPASAN PERATUS

(%)

1 Panjangkan masa latihan di Jepun kepada lima (5) tahun

2 29

2 Memilih peserta yang mempunyai asas pertanian / ketahanan mental supaya pembelajaran lebih efisien

2 29

3 Keluarga angkat diberi pendedahan berhubung agama Islam bagi mengelakkan salah faham kepada anakangkat yang beragama Islam

2 29

4 Diberi kesempatan mengendalikan projek pertanianberskala besar menggunakan elaun sendiri

1 14

5 Memperbanyakkan lagi penggunaan teknologi jentera dan peralatan moden semasa menjalankan projek

1 14

6 Mempunyai jadual pembelajaran yang sistematik 1 14

* Maklumbalas daripada 7 responden sahaja.

CADANGAN PENAMBAHBAIKAN BAGI MEMANTAPKAN KURSUS PERTANIAN BELIA TANI KE JEPUN

29

30

31

i. Kursus pertanian di Jepun telah berjaya melahirkan usahawan beliadalam sektor pertanian dengan majoriti responden terlibat dalamprojek tanaman.

ii. Trend pemilihan jenis tanaman menunjukkan kecenderunganresponden mengusahakan kombinasi pelbagai jenis tanaman(penilaian tahun 2011) berbanding tanaman tunggal (penilaiantahun 2006).

iii. Penilaian tahun 2011 menunjukkan berlakunya peningkatankeluasan ladang yang nyata berbanding penilaian tahun 2006. Peratus responden yang mengusahakan ladang kurang 1 hektartelah menurun daripada 75% (sebelum kursus) kepada 25% (selepas kursus).

iv. Penilaian tahun 2006 menunjukkan 56% tenaga kerja adalahdaripada kalangan ahli keluarga. Walau bagaimanapun, trend yang berbeza ditunjukkan pada tahun 2011 di mana 57% tenaga kerjaadalah merupakan pekerja tetap.

32

v. Seramai 50% responden (penilaian tahun 2006) dan 22% responden (penilaian tahun 2011) berjaya mencapai pendapatan melebihi RM3,000 sebulan. Walau bagaimanapun, masih terdapat 18% responden bagi penilaian tahun 2006 yang mempunyai pendapatan kurang daripada RM1,000 sebulan.

vi. Penilaian tahun 2011 menunjukkan trend responden dalam memodenkan operasi ladang dengan penggunaan jentera (78%) dan perubahan dalam sistem pemasaran (67%) termasuk memulakan aktiviti mengeksport hasil pertanian (11%).

vii. Temuan penilaian tahun 2011 menunjukkan penglibatan responden yang tinggi dalam masyarakat untuk mengembangkan ilmu pertanian berbanding tahun 2006. Sebagai contoh, seramai 78% responden mula melatih petani muda atau bakal petani (penilaian tahun 2011) berbanding 19% sahaja pada tahun 2006.

viii. Kedua-dua penilaian yang telah dilaksanakan pada tahun 2006 dan 2011 menunjukkan responden mengakui mereka memperolehi pelbagai faedah terutamanya dari aspek teknik pertanian dan pengurusan.

sambungan ….

33

Kursus Pertanian Belia Tani ke Jepun telah berjaya memberi impak positif kepada responden dalam memberi pendedahan berhubung teknologi terkini dan kemahiran pengurusan ladang. Walau bagaimanapun, dicadangkan agar kajian dijalankan ke atas semua lepasan terlibat bagi mengukur impak dan keberkesanan kursus tersebut secara menyeluruh.

34

PENUTUP

35

LAMPIRAN 1 :

SEBAHAGIAN GAMBAR RESPONDEN BAGI PENILAIAN TAHUN 2011

Mohd. Zulpukhairi bin Mohd. Kassim

TKPM Lekir, Perak.

Jenis Tanaman : Sayur-sayuran, melon, durian, kelapa sawit

Ahmad Ismail bin Kamsah

Pt. Hj. Kamsah Chenderong Balai, Perak.

Jenis Tanaman : Padi, kelapa sawit

Julaineh bin Waimin

Kundasang, Ranau, Sabah.

Bidang Usaha : Landskap & agro pelancongan

Mohd DarulNizzam bin Mansor

Kg. Pulau Sayak, Kuala Muda, Kedah.

Bidang Usaha : Akuakultur

Mohammad Idrus bin Che Kah @ Busra

327 Felda Kerteh 6, Ketengah Jaya, Dungun Terengganu.

Jenis Tanaman : Cili, timun, melon

Mashezal bin Baharum No. 1-044, Kg. Baru Mukim Penyur 1, Pekan, Pahang.

Jenis Tanaman : Betik, petola, limau nipis, nangka madu