Lasy jako czynnik rozwoju cywilizacji: współczesna i przyszła wartość lasów

 Prof. dr hab. Józefa Famielec

Katedra Polityki Przemysłowej i Ekologicznej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Instytut Badawczy LeśnictwaSękocin Stary 15 październik

2013

Lasy jako czynnik rozwoju cywilizacji: współczesna i przyszła wartość lasów

Las i efekty zewnętrzne gospodarki leśnejjako dobra wspólne/publiczne

Czy las i efekty zewnętrzne gospodarki leśnej to dobra publiczne i wspólne?

Las ma różnorodne znaczenia

• potoczne – obszar zalesiony• ekonomika leśnictwa – forma użytkowania

ziemi, drzewostany i źródło różnych surowców

• kategoria prawna – nieruchomości, grunt pokryty roślinnością, grunt pod budynkami i budowlami związany z gospodarką leśną

• kategoria ekonomiczna – warsztat pracy i miejsce tworzenia dóbr ekonomicznych, rynkowych

• kategoria biologiczno-ekologiczna – kompleks ekosystemów leśnych

Las jako ekosystem lądowy – obieg materii, procesy fotosyntezy,

konsumpcja organizmów i materii organicznej przez zwierzęta – układ

pokarmowy

środowisko abiotyczne producenci → konsumenci I rzędu konsumenci II i

wyższych rzędów → destruenci środowisko abiotyczne

Świadczenia lasu jako zbiornik retencyjnego• korony drzew osłaniają od zbytniego nagrzania przez

słońce podłoża, w nocy zapobiegają wypromieniowaniu ciepła

• las hamuje pęd wiatru• wnętrze lasu utrzymuje stosunkowo wysoką

wilgotność, stanowiąc przez to naturalną cieplarnię dla wszystkich istot

• pnie drzew – ich biomasa (obumierające pnie, części roślin) - są wielkim magazynem węgla na naszej planecie

• las zatrzymuje wodę, zapewniając wilgotności, ale także chroniąc przed powodziami,

• las reguluje obieg wody w przyrodzie • procesy fotosyntezy odnawiają zapasy tlenu w

atmosferze, wiążąc dwutlenek węgla z powietrza i łagodząc efekt cieplarniany (szklarniowy)

• las umożliwia bytowanie wielu gatunkom roślin i zwierząt, chroniąc różnorodność przyrody i jej zasoby genowe

• las oczyszcza środowisko tłumiąc hałas, zmniejszając siłę wiatru, zatrzymując pyły i gazy

• lasy stabilizują klimat i kształtują krajobraz, tworzą warunki do wypoczynku, rekreacji, poprawy zdrowia

Gospodarka leśna - działalność (człowieka i podmiotów) w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów leśnych i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania drewna (ale nie skupu), żywicy, choinek, karpiny, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oaz realizację pozaprodukcyjnych funkcji lasu.

Zagospodarowanie lasów to:

• hodowla lasów • ochrona lasu • pozyskanie i sprzedaż drewna • udostępnianie lasu oraz

zagospodarowanie turystyczne • budowa oraz utrzymanie sieci dróg

leśnych • zabudowa cieków i potoków • zabiegi ograniczające erozję

Efekty zewnętrzne gospodarki leśnej 1. Efekt zewnętrzny jest obecny jeśli funkcja

użyteczności lub funkcja produkcji jednostki A zawiera realne (niekoniecznie pieniężne) zmienne, których wartości zostały ustalone przez inne jednostki (osoby, podmioty, rząd), bez uwzględnienia przez nie wpływu na poziom dobrobytu jednostki A (przebieg tych funkcji nie zależy od danych podmiotów).

2. Efekty zewnętrzne występują wówczas, gdy w gospodarce opartej na zdecentralizowanych procedurach regulacyjno - optymalizacyjnych występują niedostateczne bodźce do tworzenia efektywnych rynków i czynników produkcji, co prowadzi do sytuacji, w której równowaga rynkowa nie spełnia warunków optymalności Pareto.

Negatywne efekty zewnętrzne są określane mianem strat ekologicznych – definiowane w ekonomii neoklasycznej jako zmniejszone korzyści (poniesione szkody) i utracone korzyści (utracone sposobności) z tytułu użytkowania zasobów i walorów środowiska, co wyrazić można zwłaszcza obniżeniem bieżącego oraz przyszłego dobrobytu społecznego.

Źródła negatywnych efektów zewnętrznych gospodarki leśnej:

• niedostosowanie danego rodzaju działalności gospodarczej i jej zakresu do istniejących warunków ekosystemów leśnych

• nieracjonalne użytkowaniu zasobów naturalnych i innych elementów ekosystemów

• stosowanie niedoskonałych ekologicznie technik i technologii produkcji

• nadmierna eksploatacja zasobów leśnych, zwłaszcza drzew

• składowanie w lesie odpadów produkcyjnych i komunalnych, w ilości przekraczającej pojemność asymilacyjną ekosystemów

Źródła pozytywnych efektów zewnętrznych gospodarki leśnej:

• wspieranie procesów życiowych i klimatu• dostarczanie energii i surowców (zasobów

odnawialnych i nieodnawialnych)• pochłanianie ubocznych skutków i

produktów działalność społecznej oraz gospodarczej człowieka

• doznania piękna krajobrazu, odpoczynku oraz kontaktu z przyrodą przez człowieka

W ujęciu rynkowym dzieli się dobra na wolne i ekonomiczne.

Wolna dobre – dary natury, występują w obfitości, obdarzyła nas nimi natura.Jeśli ich ilość przekracza potrzeby ludzkie, to ich cena wynosi zero.

Dobra ekonomiczne – są rzadkie, czyli jest ich mało w stosunku do potrzeb. Powstaje konieczność wyboru, które z nich, w jakiej ilości, w jaki sposób i kto możne je pozyskać.

Własność jako atrybut dobra - daje właścicielowi maksimum uprawnień względem rzeczy, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób – w tym prawo do pobierania pożytków naturalnych. Przedmiotem własności jest mienie, nieruchomości, część gospodarstwa rolnego, które mogą być własnością osób prawnych lub fizycznych. W odniesieniu do osób prawnych odróżnia się własność mienia, która należy do podmiotu prawnego oraz własności kapitału, która należy do akcjonariuszy, udziałowców.

Własność wspólna - tragedia (przekleństwa) wspólnego pastwiskaElinor Ostrom, ekonomistka, która jako jedyna kobieta otrzymała w 2009 roku nagrodę Nobla z ekonomii, podważa założenie o egoistycznej racjonalności każdej jednostki.Społeczność zarządza dobrem wspólnym, poprzez uznanie norm i zasad, które grupa ustali. W tej współpracy istnieje przestrzeń do efektywnego rozwiązywania konfliktów pojawiających się w ramach grupy.

Czyste dobra publiczne Uniwersalne dobra mieszane 1. Obronność suwerennego

państwa2. Ład prawno-instytucjonalny,

zapewniający sprawne funkcjonowanie państwa, w tym z zapewnienie ochrony środowiska ( w tym lasu i ekosystemów leśnych), zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

3. Bezpieczeństwo wewnętrzne

4. Ochrona własności prywatnej oraz wolności jednostek gwarantowanym w społeczeństwie demokratycznym

1. Edukacja2. Ochrona zdrowia3. Infrastruktura

gospodarcza4. Ochrona środowiska

(działania zapobiegające zanieczyszczeniom i likwidujące ich skutki, w tym lasów i ekosystemów leśnych)

5. Sektor badań i rozwoju6. Pomoc socjalna7. Sektor samorządowy

Dojrzałą formą dóbr wspólnych są dobra relacyjne – przyjaźń, akceptacja społeczna, sympatia, solidarność, wsparcie emocjonalne, poczucie przynależności.

Nie mają na nie wpływu niedobory materialne, ale społeczne.

Dobra wspólne obejmuje wszystko, od dziedzictwa wiedzy i kultury, przez spójność ekosystemów, przestrzeń publiczną i tradycje społeczności, niezbędne do życia wspólnie użytkowane lasy, łowiska i uprawy, aż do niezliczonych innych zasobów, jakie moralnie lub prawnie współposiadamy. Las jako kompleks ekosystemów leśnych, jego usługi (dary) spełniają wszystkie przesłanki traktowania go jako dóbr wspólnych, których istotą jest wspólny, samoorganizowany przez społeczności sposób gospodarowania lasem i jego ochrony.

 Dziękuję za Państwa życzliwą Sympatię

 

Foto: Stanisław Famielec