Лекц 3

Бие хүний зан төлвийн

сэдэлжүүлэлт

Агуулга

1. Сэдэлжүүлэлтийн тухай ерөнхий

ойлголт

2. Эртний сэдэлжүүлэлтийн онолууд

3. Орчин үеийн сэдэлжүүлэлтийн

онолууд

1. Сэдэлжүүлэлтийн тухай

ерөнхий ойлголт

1. Сэдэлжүүлэлт бол зан үйлийг

тодорхойлогч дотоод, гадаад хүчин

зүйлүүдийн систем гэж авч үздэг.

Сэдэлжүүлэлт

Хүмүүсийн хэрэгцээг хангах замаар байгууллагын

зорилгод хүргэхэд чиглэсэн өндөр түвшний хүчин

чармайлт юм.

сэдэлжүүлэл гэдэг нэр томъѐо орчин үеийн сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд хоѐр утгыг илэрхийлж байдаг.

Дотоод хүчин зүйлд – тухайн хүний сэтгэл зүйн

өвөрмөц шинжийг бүрдүүлдэг сэдэл, хэрэгцээ,

санаа бодол, сонирхол, зорилго, эрмэлзэл,

үнэлэмж зэргийг хамруулдаг.

Гадаад учир шалтгаанд – тухайн байдлаар биеэ

авч явахад хүргэж байгаа хүрээлэн байгаа орчин

нөхцлийг оруулж үзнэ.

2. Сэдэлжүүлэлт бол идэвхтэй зан үйлийг

өдөөх, тодорхой түвшинд тогтоон барих

үйл явц гэсэн утгыг илэрхийлдэг.

Удирдахуйн ухаанд хоѐрдахь утгыг

өргөн хэрэглэж өөрийгөө болон бусдыг

хөдөлмөрт идэвх зүтгэлтэй хандуулахын

тулд хэрэглэж байгаа арга хэмжээнүүдийн

нийлбэр цогцыг сэдэлжүүлэлт гэж ойлгох

нь түгээмэл.

Company Reward Шагнал

Apple Computer Хувьцаа эзэмших эрх

Publix Super Markets Хэсэгчилэн өмчлөх эрх

Advanta Corporation Шинэ ажилчидад туслах сургалт үйл ажиллагаа

Westin Hotels Ажлын байранд үнэгүй хоолоор үйлчилэх

Worthington Industries Үс засалтын үйлчилгээнд $2 үйлчилдэг

Reader’s Digest 5-р сарын турш тав дахь өдөр бүр амардаг

Pitney Bowes Үл хөдлөх хөрөнгийн курс, голф, зургийн, торт

чимэглэх

Steelcase Аялал зугаалгын хэрэглэл тоног төхөөрөмж

ашиглах боломж

Delta Airlines Ажилчиддаа жилд нэг удаа эхнэр, нөхрийн

хамт үнэгүй аялах тиз

Сэдэлжүүлэлтийн механизм

6 үе шаттай явагддаг.

1) Хэрэгцээ үүсэх. Гадаад дотоодорчны нөлөөллийг улмаас хүнд ямарнэгэн зүйл дутагдах, гачигдахыгмэдрэх байдлаар хэрэгцээ илэрнэ.

2) Хэрэгцээг шийдвэрлэх аргазамыг хайх. Нэгэнт хэрэгцээ бийболсон бол хүн түүнийг хангах,хойшлуулах, үл анзаарах, тасланзогсоох зэргээр ямар нэг шийдвэргаргах болдог.

3) Үйлдлийн зорилгоо тодорхойлохүе. Энд тухайн хүн юунд хүрэх вэгэдгийг тогтооно.

4) Үйлдлийг гүйцэтгэх. Эцсийн үрдүнгээрээ хэрэгцээг үгүй хийх эсвэлхангах үйлдэлд хүн хүч, чармайлтаазориулж тодорхой үйлдэл хийнэ.

5) Үр дүнд хүрэх. Үйлдлийн төгсгөлдхэрэгцээг хангах эсвэл хангажчадахуйц зүйлээр сольж болохзүйлийг хүн хүртэнэ.

6) Хэрэгцээг “үгүй хийх”, өөрхэрэгцээнд урган орох.

2.Эртний сэдэлжүүлэлтийн

онолууд

1950 оны үеэс сэдэлжүүлэлт нь ашиг тустай зүйл болох тухай ойлголт дэвшин гарч ирсэн.

1. Хэрэгцээний шатлан захирах ѐсны онол

2. Х ба У онол

3. Эрүүл ахуйн онол

1. Хэрэгцээний шатлан захирах ѐсны

онолАбрагам Маслоу хүн бүрийн ахуй амьдралд шаталсан 5 хэрэгцээ байдаг гэж үзсэн.

Физиологийн хэрэгцээ: өлсөх, цангах, орон байр, хувцаслах

Аюулгүй байдлын хэрэгцээ: сэтгэл санааны хохирол, эрүүл мэнд, амь нас

Нийгмийн хэрэгцээ: Хайр дурлал, найз нөхөд, магтаал сайшаал

Хүндлүүлэх хэрэгцээ: Амжилт гаргах, эргэн тойрондоо хүдлэл хүлээх

Өөрийгөө хэрэгжүүлэх хэрэгцээ: өөрийн чадлын боломжит түвшинд хүрэх өсөлт, хөгжил, сэтгэл хангалуун байдал

Энэ онолоор удирдагч хүн бүрийн

хэрэгцээ адилгүй тул урьдаас хүнээ

танин мэдэж тэдэнд ялгавартай хандаж,

ялгавартай шагнал урамшуулал олгох,

өөр ажил үүрэг даалгах байдлаар

хүндээ тохирсон идэвхжүүлэх үйл

ажиллагааг явуулах нь зүйтэй.

Маслоугийн хэрэгцээний шатлалын

онол.

ӨӨРИЙГӨӨ ИЛЭРХИЙЛЭХ ХЭРЭГЦЭЭ

ХҮНДЭТГҮҮЛЭХ ХЭРЭГЦЭЭ

НИЙГМИЙН ХЭРЭГЦЭЭ

АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ХЭРЭГЦЭЭ

ФИЗИОЛОГИЙН ХЭРЭГЦЭЭ

Дээд шатны

хэрэгцээ

Доод шатны

хэрэгцээ

2. Дуглас Мас Грегор Х ба У онол

Х онол нь хувь хүний хэрэгцээнд нөлөө үзүүлэхдээ захиран сүрдүүлэх хэрэгтэй

У онол нь хувь хүний хэрэгцээнд нөлөө үзүүлэхдээ дээд зэргийн дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй

3. Эрүүл ахуйн онол

Герцберг сэтгэлийн таатай болон таагүйсэтгэгдлийг бий болгож байгаа хүчинзүйлсийг багцлан өөрийн дүгнэлтээгаргасан.

Сэтгэл ханамжийг бий болгож байгааажлын агуулгатай холбоотой хүчинзүйлсийг идэвхжүүлэгч хүчин зүйл,сэтгэлийн таагүй байдлыг бий болгоходнөлөөлж байгаа ажлын орчин нөхцөлтэйхолбоотой хүчин зүйлсийг эрүүл ахуйнхүчин зүйлс гэж нэрлэсэн.

Эрүүл ахуйн хүчин

зүйлс

Удирдлагаас авч

хэрэгжүүлж байгаа

бодлого

Ажлын нөхцөл

Цалин хөлс

Удирдагч

ажилчдын

хоорондын

харилцаа

Ажилд тавих

хяналт

Энэ хүчин зүйлс

бүрдсэн бол сэтгэл

ханамжгүй байдал

багасна

Хэрэв энэ хүчин зүйлс

бүрдээгүй бол сэтгэл

ханамжгүй болно.

СЭТГЭЛ

ХАНАМЖИЙГ

БИЙ

БОЛГОХГҮЙ

Хэрэв энэ хүчин зүйлс

бүрдээгүй бол сэтгэл

ханамжгүй болно.

ИДЭВХЖҮҮЛЭГЧ

ХҮЧИН ЗҮЙЛС

Ажлын

амжилт

Хүлээн

зөвшөөрөх

Ажлын

агуулга

Хариуцлага

Идэвхжүүлэгчийг

хэрэглэвэл сэтгэл

ханамжийг

нэмэгдүүлнэ

Идэвхжүүлэгчийг

хэрэглэхгүй бол сэтгэл

ханамжийг бууруулна.

СЭТГЭЛ

ХАНАМЖИЙГ

БИЙ

БОЛГОНО.

3.Орчин үеийн сэдэлжүүлэлтийн онолууд

Альдерферийн 3 шатлал бүхий

хэрэгцээний онол.

Тэрээр эмпирик судалгаануудаар

батлагдсан хүний хэрэгцээний ангиллын

загварыг боловсруулсан. Түүнийг ERG

онол гэж нэрлэдэг.

1) Оршин байх хэрэгцээ – энэ төрлийн

хэрэгцээ материаллаг эд зүйл ба ажлын

нөхцлөөр хангагддаг.

Мотивацийн агуулгын онолууд

2) Харилцаатай байх хэрэгцээ – Тухайн хүн

байгууллагын бусад гишүүдтэй санал

бодлоо солилцох, нээлттэйгээр харилцах

үндсэн дээр хангагддаг.

3) Өсөлтийн хэрэгцээ – хувь хүн ажил

үүрэгт идэвх зүтгэлтэй оролцож, амжилт

гаргаж байгаа тохиолдолд хангагддаг.

Маслоугийн хэрэгцээний онол

К.Альдерферийн хэрэгцээнийERG онол

Өөрийгөө

илэрхийлэххэрэгцээ

Хүндлүүлэх хэрэгцээ

Нийгмийнхарилцаа

Аюулгүй байх хэрэгцээ

физиологийнхэрэгцээ

ӨСӨЛТИЙН

ХАРИЛЦААНЫ

ОРШИН

ТОГТНОХ

3.Орчин үеийн сэдэлжүүлэлтийн онолууд

Үйл явцын онолд: Хүлээлтийн онол Шударга байдлын онол Портер – Лоулерын загвар багтдаг. Хүлээлтийн онол. Виктор Врум

боловсруулсан. Тухайн үйлдлийг хийснээртодорхой үр дүнд хүрнэ, хэрэгцээгээхангаж чадна гэсэн итгэл найдвар хамгийнчухал, харин хүнийг идэвхжүүлэхэд данганц хэрэгцээг авч үзэх нь хангалтгүй гэжүзсэн.

Хүлээлт гэдэг нь тодорхой үйл ажиллагаагхийсний дүнд хүртэж болох үр дагаврын тухайсубъектив үнэлгээ юм.

Энэ онолд хөдөлмөр зарцуулалт, үр дүн, үнэцэнэ гэсэн ойлголтуудыг хэрэглэдэг.

Хөдөлмөр зарцуулалт гэдэг нь та хэрхэнөөрийн мэдлэг, ур чадвар, эрч хүч, цаг заваатухайн үйл ажиллагаанд зориулснаартодорхойлогдоно. Энэ зарцуулсан хөдөлмөртодорхой нэг үр дүнд хүргэнэ. Үнэ цэнэ гэдэг ньүр дүнгийн улмаас хүртсэн шагнал хэр чухал,хэрэгцээтэй гэж ойлгогдож байгаа байдал.

Хүлээлтийн онолд гурван хамаарлыгавч үздэг. Үүнд:

Хөдөлмөр зарцуулалт – үр дүн

Үр дүн – шагнал урамшуулал

Үнэ цэнэ зэрэг юм.

Врумын тайлбарласнаар эдгээр 3хамаарал хамтдаа мотивацийг бийболгодог.

Энэ онол хувь хүний болонбайгууллагын зорилгын уялдаа холбоогтайлбарлахад тусалдаг.

Шударга байдлын онол. Социологич

Дж Стейси Адамс танин мэдэхүйн

хандлагад түшиглэсэн энэхүү онолоо

боловсруулсан.

Ажилтны ажлын гүйцэтгэл ба ажлаас

авах сэтгэл ханамжид ажлын байран

дээрх шударга байдлын түвшин шууд

нөлөөлдөг гэсэн санаанд тулгуурладаг.

Мотивацийн үйл явцын онолууд

Шударга байдлыг дараах нөхцөлд л

мэдэрнэ.

В

В

А

А

Ажлын гүйцэтгэл, сэтгэл ханамжийн

харилцан холбоог Портер - Лоулер

нарын боловсруулсан загвараар

тайлбарладаг.

Портер-Лоулер нар мотиваци нь

сэтгэл ханамж болон гүйцэтгэлтэй

адил биш юм. Мотиваци, сэтгэл

ханамж, гүйцэтгэл зэрэг нь тусдаа

ялгаатай хувьсагчид гэж үзсэн.

Шан харамжийн үнэ цэнэ

Чармайлт шан харамжийн

хамаарлын үнэлэлт

Чармайлт

Ажилтны үүргийн ойлголт

Үр дүн

Авьяас билиг ба зан төрх

Шудрага шагналынтухайн ойлголт

Дотоод шан харамж

Гадаадшан харамж

ха

на

мж

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë

1. Ä. Áîëîðìàà “Áàéãóóëëàãûí çîõèîí

áàéãóóëàëòûí çàí òºëºâ” ÓÁ õîò

2008 îí

2. Óâø, Õýðëýí “ Áàéãóóëëàãûí çàí

¿éë” ÓÁ õîò 2004 îí

3. Robert Kreitner, Angelo Kinicki

“Organizational behavior” In the

United Stated of America 1991 year