1

Leczenie otyłości

Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu

2

Definicja otyłości

Otyłość

to uwarunkowane nadmiernym 

rozwojem tkanki tłuszczowej zwiększenie masy 

ciała znacznie powyżej wartości prawidłowych, 

ustalonych dla danego wieku, płci i rasy. Od 

1985 roku uznaje się

ją

oficjalnie za chorobę

przewlekłą.

3

Przyczyny otyłości

Przyczyną

otyłości jest przyjmowanie nadmiaru energii w 

stosunku do jej zużycia. Nie zawsze jest ona bezpośrednią konsekwencją

przejadania się

i braku aktywności fizycznej. 

Występowanie otyłości warunkują: 

czynniki genetyczne (ok. 20% przypadków), 

zaburzenia czynności gruczołów wydzielania  wewnętrznego, 

niewłaściwy skład diety, 

częstość

i obfitość

spożywanych posiłków, 

zażywanie niektórych leków 

uszkodzenie podwzgórza mózgu

4

Przyczyny otyłości

Często jest uwarunkowana psychospołecznie 

(„zajadanie stresów”, niekorzystne nawyki żywieniowe w 

rodzinie) i ekonomiczne. 

Otyłość

może być

także skutkiem niedożywienia płodu, które 

jest rekompensowane w okresie pourodzeniowym

lepszą

przyswajalnością

pokarmu oraz wzmożonym łaknieniem. 

Stałe przekarmianie dziecka zwiększa prawdopodobieństwo 

jej wystąpienia.

5

Przyczyny otyłości

Zaburzenia przemiany

materii 

Obecność

tzw. „oszczędnych

genów”

Programowanie otyłości w okresie płodowym 

Zaburzenia utleniania

węglowodanów 

Brak uczucia sytości 

Ograniczenie termogenezy

poposiłkowej

6

Przyczyny otyłości

Zaburzenia czynności gruczołów wydzielania  wewnętrznego 

Podwyższona aktywność

białek stymulujących  syntezę

trójglicerydów

Nieodpowiednia dieta i nieregularne posiłki 

Ograniczenie ruchu i wysiłku fizycznego 

Zaburzenia funkcji neuronów 

7

Ocena masy ciała

Otyłość

u osób dorosłych stwierdza się, gdy odsetek tłuszczu w ciele 

niezależnie od wieku przekracza 25% należnej masy ciała u mężczyzn i 

30% u kobiet. Otyłość

rozpoznaje się

najczęściej na podstawie pomiarów 

antropometrycznych. 

W celu wyliczenia idealnej masy ciała

(IMC) stosuje się

wzór Lorenz’a:

IMC = (wzrost [cm] -

100) 2-

{(wzrost [cm] 2

150) : K}

Współczynnik K dla kobiet wynosi 4, a dla mężczyzn 2.

8

Ocena masy ciała

Za najlepszy sposób oceny masy ciała uważa się

wyznaczenie  wskaźnika masy ciała (WMC), zwanego także wskaźnikiem  Queteleta, lub BMI (ang. body mass index). 

Jest to stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach do  kwadratu wzrostu podanego w metrach.

BMI = aktualna masa ciała [kg] / {wzrost [m]}2

9

Ocena masy ciała pacjentów dorosłych na podstawie średnich wartości BMI (w

kg/m2).

Typ

Kobiety

Mężczyźni

Norma

21

23

Otyłość

umiarkowana

25

29,9

Otyłość

znaczna

30

39,9

Otyłość

patologiczna

>40

>40

Typy otyłości

Otyłość

typu "jabłko" - (inne określenia: otyłość

brzuszna, wisceralna - tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest głównie wewnątrz jamy brzusznej) częściej dotyczy mężczyzn.

Otyłość

typu "gruszka" - (udowo- pośladkowa) częściej występuje u kobiet.

Obydwa typy otyłości można w prosty sposób zróżnicować, obliczając stosunek obwodu talii do obwodu bioder, tzw. wskaźnik talia/biodra lub WHR (ang. waist to hip circumference ratio)

11

Klasyfikacja otyłości u osób dorosłych według kryterium WHR

Typ otyłości

Kobiety

MężczyźniOtyłość

trzewna

WHR

0,8

WHR 1,0

Otyłość

udowo WHR < 0,8 WHR< 1,0

– pośladkowa

12

Konsekwencje otyłościZaburzenia oddychania

Schorzenia układu sercowo-

naczyniowego

Kamica żółciowa

Zaburzenia hormonalne

Dna moczanowa

Udar mózgu

Choroba niedokrwienna serca

Cukrzyca

Zmiany zwyrodnieniowe stawówNowotwory złośliwe

Żylaki kończyn dolnych

13

Programy walki z otyłością

mogą obejmować:

Zmiany w środowisku życia tj. modyfikację

stylu życia,  zmianę

zawodu, miejsca zamieszkania, sytuacji rodzinnej, 

sposobu wypoczynku oraz zainteresowań

i celów  życiowych. 

Zmiany zachowań

indukowane za pomocą

zajęć

edukacyjnych oraz oddziaływań

psychoterapeutycznych.

14

Programy walki z otyłością

mogą obejmować:

Wprowadzenie kontrolowanego sposobu żywienia wg 

zaleceń

lekarza lub dietetyka (5 posiłków dziennie z 

niedoborem energetycznym o różnym nasileniu). 

Zwiększenie ilości ruchu i wysiłku fizycznego.

15

Wymiennik węglowodanowy

‐

1 WW (jednostka chlebowa) ‐

jest to taka ilość

pożywienia, w której znajduje się

10 gram 

cukru lub jej kaloryczna równoważność. Jako wzorzec przyjęto 

kromkę

chleba o wadze 25 gram o wartości energetycznej około 

40 kcal.

16

Wymiennik białkowy

(WB) ‐

jest to taka ilość

pożywienia, w której 

znajduje się

10 gram białka zwierzęcego lub jego równoważność. Jako 

wzorzec przyjęto porcję

mięsa cielęcego o wadze 50 gram. Dostarcza 

ono ok. 40 kcal energii.

17

Wymienniki tłuszczowe (WT)

‐

jest to taka ilość

pożywienia, w 

której znajduje się

10 gram tłuszczu lub jego równoważność. 

Jako wzorzec przyjęto porcję

masła o wadze 12 gram.

18

Leczenie otyłości u dorosłych

dietaTabela . Zasady diety niskokalorycznej u dorosłych

Okres trwania

Kaloryczność2 tygodnie

1500 kcal

2 tygodnie

1000 kcal2 tygodnie

500 kcal

Stopniowo

Powrót do diety o deficycie 500 ‐

1000 kcal w stosunku do zapotrzebowania

wysiłek fizyczny

farmakoterapia

19

Farmakologiczne leczenie otyłości u dorosłych

Wycofane z lecznictwa leki przyspieszające zużycie energii

Nazwa leku

Działanie niepożądane

Hormony tarczycy

Nadczynność

tarczycyDinitrofenol

Neuropatia i zaćma

Aminorex

Pierwotne nadciśnienie płucneAmfetamina

Uzależnienie

Fenfluramina

wady zastawek, nadciśnienie

płucne

Leki stosowane w terapii otyłości Nazwa

leku

Teronac(syn. Mazindol)

Sibutramina(syn. Meridia)

Orlistat(syn. Xenical)

Mechanizm działaniaHamuje łaknienie ośrodkowo, hamuje

wychwyt

zwrotny noradrenaliny i dopaminy

w OUN, jest jednym z

najsilniejszych leków hamujących łaknienie

Hamuje wychwyt zwrotny: serotoniny - nasila poposiłkowe

uczucie sytości,

noradrenaliny –

nasilając termogenezę zwiększa wydatek energetyczny,

podwyższając przy tym częstość

bicia serca i ciśnienie krwi

Inhibitor lipazy trzustkowej, zmniejszający  przyswajalność

tłuszczów, stosuje się

go z dietą

ubogotłuszczową, aby nie wywołać

biegunek  tłuszczowych

21

Preparaty stosowane we wspomagającym leczeniu otyłości u dorosłych Preparat

Fucus

–

lek homeopatyczny

L-karnitynaHerbatki zawierające

senes lub kruszynę

Bio-Chrom

Herba

Ton

Mechanizm działania

Stymuluje wytwarzanie hormonów tarczycy, dzięki czemu  zwiększa zużycie energii

Zwiększa transport kwasów tłuszczowych do mitochondriów,  gdzie zachodzi ich spalanie 

Działają

przeczyszczająco, skracają

czas przebywania pokarmu  w jelicie cienkim, a tym samym wchłanianie składników 

odżywczychPreparaty zawierające chrom nasilają

przemianę

materii

Preparat zawiera wyciągi: z morszczynu, owoców głogu, liści  brzozy, ziela pokrzywy oraz kory kondurago; przyspiesza  podstawową

przemianę

materii, poprawia trawienie 

poprzez pobudzanie wydzielania żółci oraz soku  żołądkowego i trzustkowego, działa także słabo  moczopędnie

22

Preparaty stosowane we wspomagającym leczeniu otyłości u dorosłych

PreparatRedusan

Trimline

Mechanizm działaniaPreparat złożony (tabletki + kapsułki) ‐

składniki tabletek 

(fosforany, siarczan cynku oraz drożdże wzbogacone w  chrom) nasilają

przemianę

materii, składniki kapsułek 

(polisacharydy: gumy oraz glukomannan) pęcznieją powodując uczucie sytości

Preparat złożony zawierający włókna ksantynowe

oraz  witaminy: A, C, D, PP, kompleks witamin B oraz sole  mineralne: żelazo, miedź

i cynk; pęcznienie włókien 

ksantynowych

przyspiesza wystąpienie uczucia sytości;  witaminy i minerały zapobiegają

wystąpieniu niedoborów, 

którym sprzyja dieta z ograniczeniem ilości kalorii

23

Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie-

środki wypełniające żołądek i

jelita

Chudeus-syt

, suplement diety, zawierający włóknik buraka cukrowego, tabletki pomagają

w zwalczaniu nadmiernego

łaknienia, ponieważ

błonnik pęczniejąc w żołądku wywołuje uczucie sytości.

Ananas –

tabletki zawierające błonnik i naturalny enzym z ananasa bromelinę, która dodatkowo wspomaga przemianę

materii

Bioslank

–

suplement diety, kapsułki zawierające: glukomannian (rodzaj błonnika), ekstrakt z mącznicy wywołujący działanie

moczopędne i drożdże w połączeniu z chromem, które dodatkowo regulują

poziom glukozy we krwi.

24

Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie-

preparaty pobudzające procesy

podstawowej przemiany materii

Biogal

–suplement diety, olej z nasion ogórecznika w kapsułkach, 

reguluje min. przemiany związków tłuszczowych w organizmie. 

Citrin

500

–

suplement diety,tabletki

na bazie ekstraktu z rośliny 

Garcinia

Cambogia

zawierającej kwas hydroksycytrynowy, który wpływa  na metabolizm węglowodanów i lipidów. 

Bio‐Slim

–

suplement diety, kapsułki zawierające ekstrakt z 

Garcinia

Cambogia, L‐karnitynę, koenzym Q10, chrom, które mają

dodatkowo wspomóc działanie wyciągu roślinnego.

25

Preparaty ziołowe wspomagające odchudzanie-

środki działające żółciopędnie,

żółciotwórczo oraz moczopędnie

Korzeń

mniszka

– zioła do sporządzania odwaru. 

Cynacholin

– płyn zawierający wyciąg z karczocha 

zwyczajnego. 

Slim

– krople zawierające wyciągi z ziela dziurawca, liścia 

brzozy i melisy oraz ziela skrzypu. 

Hipokrates

– mieszanka ułatwiająca trawienie. Zawiera ziele 

mięty, koszyczek rumianku, ziele dziurawca, owoc kminku,  owoc kopru włoskiego, ziele melisy i owoc jałowca. 

26

Preparaty ziołowe wspomagające

odchudzanie- środki przeczyszczające

ich stosowanie w leczeniu otyłości powinno być

krótkotrwałe i 

dotyczyć

jedynie przypadków wystąpienia zaparć

w trakcie kuracji 

odchudzającej, których nie można zniwelować

dietą, ani 

przyjmowaniem dużych ilości płynów. 

Błędnym jest przeświadczenie, że preparaty przeczyszczające wykazują

działanie odchudzające!

27

Preparaty ziołowe wspomagające

odchudzanie- środki przeczyszczające c.d

Degrosan

–

mieszanka ziołowa regulująca wadliwą

przemianę

materii. Zawiera korzeń kruszyny, morszczyn, ziele mniszka, ziele krwawnika, ziele fiołka, kłącze perzu, kwiatostan lipy.. 

Chudeus‐fix

–

mieszanka ziołowa stosowana w nadwadze, zaparciach

nawykowych, przy  nadmiernej fermentacji i wzdęciach. Zawiera liść

senesu, miętę

pieprzową, nasiona babki płesznik, 

ziele nawłoci, kwiat hibiskusa i liście herbaty czarnej. 

Neonormosan

– zioła stosowane w zaparciach

nawykowych, niestrawności, zaburzeniach w  trawieniu i wadliwej przemianie materii. Zawierają

korzeń

rzewienia, kłącze perzu, owoc kminku, 

ziele mięty, owoc bzu czarnego, korzeń

mniszka. 

Normosan–

zioła stosowane w zaparciach

nawykowych, niestrawności, zaburzeniach w trawieniu i  wadliwej przemianie materii. Zawierają

korę

kruszyny, liść

senesu, kłącze perzu, owoc kminku, 

ziele mięty, owoc bzu czarnego, korzeń

mniszka. 

Regulavit

– składniki mieszanki wykazują

działanie rozkurczające mięśnie gładkie jelit,  przywracające prawidłowe ruchy perystaltyczne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i 

żółci, przeczyszczające, regulujące przemianę

materii, słabo moczopędne. Zawiera ona korę kruszyny,liść

mięty, koszyczek rumianku, korzeń

mniszka, kłącze tataraku.. 

Slim

Var

– zioła wykazujące słabe działanie przeczyszczające, żółciopędne i moczopędne. Zawierają korzeń

kruszyny, morszczyn, kłącze perzu, korzeń

lukrecji i korzeń

mniszka.

28

Leczenie otyłości u dzieci

Dieta niskotłuszczowa

Terapia ruchowa

Modyfikacja zachowań

29

Aby skuteczniej zapobiegać

otyłości u dzieci należy:

1. Zwiększyć

częstotliwość

i czas karmienia niemowląt 

piersią. 

2. U dzieci do 2 roku życia zmniejszyć

zawartość

białka w 

diecie, zwiększyć

natomiast zawartość

tłuszczu. 

3. W żywieniu dzieci w wieku szkolnym zmniejszyć

zawartość

tłuszczu na rzecz węglowodanów i błonnika. 

30

Aby skuteczniej zapobiegać

otyłości u dzieci należy:

4. Uzmysłowić

rodzicom, że potrzeby psychiczne dziecka  można zaspokajać

bez podawania słodyczy, 

stosowanego jako metoda „nagradzania”

bądź „pocieszania”.

Poprzez

nacisk organizacji

konsumenckich

doprowadzić do ograniczenia liczby reklam niezdrowej żywności,  emitowanych w godzinach najwyższej oglądalności  telewizji przez dzieci i młodzież.

31

Preparaty roślinne stosowanie w leczeniu zaburzeń

lipidowych

siemię

babki jajowatej (Semen Plantaginis ovatae),

ziele bratka (Herba Violae Tricoloris),

liść

bobrka (Folium Menyanthidis),

korzeń

mniszka (Radix Taraxaci),

czosnek (Allium Sativum),

poziomka pospolita (Fragaria Vesca),

morszczyn pęcherzykowaty (Fucus Vesiculosus),

wiesiołek (Oentherae Biennis),

oraz preparaty lecytyny sojowej i pyłków kwiatowych.

ziela karczocha (ziela karczocha (CynaraeCynarae herbaherba) )