GEWELD & LEIDERSCHAP

OLL ELSPEET

16 juni 2009

WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

Inhoud

Inleiding

Wat is agressie?

Slachtofferschap

Leiderschap

Inleiding

Is er iets veranderd?• JA

• JA, de wereld is een veel veiliger plek geworden

• JA, de mensen zijn veel minder gewend aan geweld

• JA, we zijn multiculti & begrijpen elkaar niet echt

• NEE• NEE, de menselijke natuur is al 200000 jaar gelijk

• NEE, maar het leven is veel meer georganiseerd

• NEE, maar de media moeten dat wel roepen

De wereld is veiliger geworden

• Moordcyfers goede indicatie voor geweldniveaus

• Geweldniveaus zijn in 500 jaar met een factor 10 gedaald

• Overigens zijn ook ongevallen sterk teruggebracht

• En is de gem. leeftijd sterk gestegen

• Gevolg: mensen zijn niet meer aan geweld gewend

• Daardoor: we zijn nog nooit zo bang geweest

• En ook: er zijn bij ons niet veel gelegenheden meer voor heldendom

Moorden per 100.000. 1200-heden

De risicoloze maatschappij• Wildavsky: Riskless society• Ulrich Beck: Risk society

– We zijn nog nooit zo veilig geweest als nu– Ongelukken, ziekten > Gemiddelde leeftijd– Misdaden (behalve kleine criminaliteit)– Discriminatie en misbruik minderheden– Vechterij en mishandeling

– We zijn nog nooit zo bang geweest als nu– Media en psychologen werken hier duchtig aan mee– Alles wat gebeurt wordt gerapporteerd en gearchiveerd– Slachtoffer- en klaag-cultuur wordt steeds sterker– Afstanden tussen subculturen en leeftijden zijn groot (apartheid)– Door beschikbaarheid wereld wijde info lijkt het meer– Door vele getallen raken mensen in de war (ongecyferdheid)

– Grenzen beginnen bereikt te worden

© 2006 JP van de Sande RuGDe mens reist langs twee sporenNATUUR

Voortplanting Kinderzorg Erbij horen Status Agressie Communicatie Verkennen Eten/Drinken Voorraad maken Territorium makenJagen

BouwenRuilen

Lichaamsverzorging

Uitrusten Migratie Spel

CULTUURRELATIES EN OPVOEDING

HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES

MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Stad vs platteland)

REGELS, NORMEN, GEWOONTES, FOLKLORE

REGERING, POLITIEK SYSTEEM, RECHTSPRAAK

TAAL, MANIER VAN UITDRUKKEN

WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE

IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN

TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS

ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS

KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN

VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN

© 2006 JP van de Sande RuGDe samenleving kent ook twee sporenNATUUR

Niets dierlijks is ons vreemdInstincten en emotiesHedonisme Langzame ontwikkeling

Samenleving: GemeinschaftBehoefte aan erbij horenGroepsdoelen Plicht; Eer; TraditieConservatief; StabiliteitReligie; MagieStrong ties

Specifieke reacties op onvredeSociale steun zoeken/gevenToename cohesieStrijd zoeken met vijandAcceptatie van lot

CULTUURRatio beïnvloedt gedrag

Normen & WaardenKosten-Baten analyseSnelle planning

Samenleving: GesellschaftBehoefte aan vrijheidIndividualistische doelenVrijheid; Geld; VernieuwingProgressief; SchijnveranderingIdeologie; TechniekWeak ties

Specifieke reacties op onvredeSteun professional zoekenToename isolementZoeken rationele oplossingVerzet tegen lot

Wat is agressie?

© 2006 JP van de Sande RuGWat is agressie?• Letterlijk: toenaderen (in plaats van vluchten)

• Alle dieren kennen een Fight/Flight mechanisme

• Zeer snelle en omkeerbare beslissing ogv schatting

• Twee soorten A: Binnen Soort (affectief) en Tussen Soorten (prooi)

• Affectief Systeem kent vele remmen en controlemechanismen– instinctief: Niet te ver gaan, Dominantie, Schattigheid– Cultureel: normen, formele aspecten, wetten en

practische bezwaren (cf Elias)

• Prooi systeem veel minder. (cf ontmenselijking)

Twee soorten1. Prooi agressie (lustmoord, oorlog, genocide)

1. Wordt meestal instrumenteel gebruikt2. Is onder bewuste controle3. Status object belangrijk, maar geen remming4. Leidt tot ernstig letsel5. Emotie: minachting, walging, lustbeleving

2. Emotionele agressie (Ruzie, amok, rellen)1. Wordt meestal gebruikt als uiting van gevoel2. Niet goed te controleren3. Hoge status zorgt voor remming, mits O niet bang4. Eerder dreigen dan doen, maar: rood waas5. Emotie: woede, haat, wraak

Prooi agressie: plezier in rellen en doden

Verdere wetenswaardigheden over agressie• Agressie is een natuurlijke en positieve emotie

– Denk aan voetballerij, computergames, films, nieuws

• Frustratie-agressie hypothese; Stortbak model; Pers.heid• Aandrift is algemeen, remmingen varieren. (Drank etc.)• Vecht-vlucht balans: Agr. vnl bij waargenomen kans succes• Typische dader agressie is Jong, arm, en man

• Typisch slachtoffer agressie is Jong, arm, en man

• Er zijn sexeverschillen, maar vnl vanuit cultuur• Vaak is het toeval wie dader en wie slachtoffer is

– Hierover wordt niets gepubliceerd

• Agressie wordt getriggerd (geluiden, wapens etc)

• Manier van agressie wordt gecopieerd van media• Er is geen bewijs voor katharsis hypothese• Winnen verhoogt T productie, verliezen verlaagt het

Hoe wordt AGRESSIE gestuurd?

PERSOON gewoonten eigenschappen sexe, opleiding etc vaardigheden karakter

SITUATIE

WAARNEMING SITUATIEPRETTIG? (AKELIG) STIMULEREND? (REM) CONTROLE? (BANG) UITDAGEND? (SAAI)

WIJ-GEVOEL? (WIJ/ZIJ), FORMEEL (LOSJES)

EMOTIE

GEDRAG

NADENKEN

SITUATIEDWANG

SLACHTOFFERSCHAP

DADER >>>><<<<SLACHTOFFER• Als er een dader is, “moet” er ook een slachtoffer

zijn

• Wie wie is, hangt af van de afloop

• Naast daders en slachtoffers zijn er ook anderen

• Daders zijn slecht, slachtoffers goed en de anderen tellen niet mee

• Om als slachtoffer mee te tellen moet je wel echt iets hebben

• Bij gebrek aan fysieke wonden is dus de psychologische wond bedacht

Het trauma1. Van Grieks Wond (mv: )

2. In medicijnen massieve verminkende verwonding3. In psychologie restanten van ernstige schok4. Ligt opgeslagen in geheugen5. Herinnering door sommigen moeilijk te verdringen6. Levert sinds ca. 1985 solide claim op slachtofferschap7. Heeft groot apparaat van hulpverleners opgeroepen8. Daardoor ook officiële status: PTSS (of PTSD)

9. Trauma is dus factor van betekenis geworden10.

Post Traumatic Stress Syndrome• Klinkt heel geleerd

• Officiële symptomen: • Flashbacks, slapeloosheid, verslaving

vermijdingsgedrag, concentratieverlies, emotionele instabiliteit

• Therapieën: • Afleiding/verdringing/gewenning: Is normaal, werkt redelijk

• Wachten: na enkele weken verdwijnt het bij de meesten

• Herbeleving: Werkt maar zeer ten dele. Werkt onmiddellijk na afloop zelfs averechts

• Medicijnen (tranquillizers etc): Symptoombestrijding

• Omscholing trauma deskundigen: nog niet geprobeerd

Moderne ziekten II• ADD, ADHD, Anorexia, Asperger, Autisme, Automutilatie • Bereavement,Bindingsangst, Borderline, Boulemie, Burnout• Chronische voedselweigering, CVS • Dependent personality disorder, Depersonalisatie, Dyslexie • Faalangst, Fibromyalgie, Gokverslaving • Hechtingsstoornis, Hoogbegaafdheid, Hypochondrie • Lege Nest syndroom, ME, Munchausen by proxy, NLD• Obesitas, ODD, Overspanning • Posttraumatisch stress syndroom, Restless legs, RSI• Sexual arousal disorder, Sexverslaving, Slaap apneu• Voedselallergie• Whiplash (zie ook: www.psychowijzer.nl)

En tenslotteAls alles faalt, kunt U altijd nog iets nemen

Leiderschap, Agressie en slachtofferschap

Formele vs Informele hierarchie

Probleemoplossen voor lage status

Probleemoplossen voor hoge status

P = VRM²

P= pleuris-sterkteV= verwijtbaarheidR= relevantieM= mediageniekheid

Met dank aan Siske Klaassens

Macht wordt gegeven• Om macht te krijgen moet men zich bewijzen• Als lageren geen vertrouwen hebben, heeft machtige geen

werkelijke invloed• De evaluatie van gedrag (vaak prestaties) is het draaipunt• Daarbij hoort duidelijk: Bejegening & Sociale vaardigheid• Vandaar belang van sociaal netwerk (de Waal, 1982)

• Coalities vormen de motor van evaluaties en daarmee van statustoekenning

• Meeste mensen zijn onrealistisch optimistisch• Ook collega’s, superieuren en vrienden beoordelen gedrag

onrealistisch optimistisch• Ze proberen dit optimisme te beschermen tot het niet meer

kan. Dan desertie of devaluatie

De alpha

• Als het over macht gaat zijn we snel verblind:

• Door grootte

• Door mooie kleuren

• Door indrukwekkende displays

• Door angstaanjagendheid

• Door opvallendheid

De onderdanen• De leider trekt alle aandacht, in de pers, in het

dagelijks leven en zelfs in de wetenschap

• Toch zouden we liever naar de volgelingen moeten kijken, want:

MACHT WORDT GEGEVEN• Macht berust op coalities

• Veel mensen hebben een talent voor ondergeschiktheid

• Minder mensen hebben talent voor leidinggeven

• Veel mensen vinden verantwoording griezelig

• Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige (charismatisch leiderschap)

Charismatisch leiderschap. Freud’s visie (1921)• Basisidee

– Mens heeft ingeboren sociale mechanismen– Deze komen helder tot uiting in de “oerhorde”– Moderne groepen vertonen nog vele kenmerken van oerhorde

• Uitgangseisen– Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee– Leider heeft Narcistische persoonlijkheid– Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling– Leider is minder geïnteresseerd in omgang met hogeren of gelijken

• Ontwikkeling– Op grond van zijn competenties verwerft leider crediet– Leider heeft door Narcisme grote behoefte aan zelfbevestiging– Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze– Volgers merken dat hun steun de leider sterker maakt– Volgers beginnen zich door libidineuze mechanismen te identificeren met leider– Deze identificatie bevestigt narcistische keuze verder

• Gevolgen:– Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld– Leider wordt steeds sterker– Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider

Hoe ontstaat Wij-Zij tegenstelling?• Mensen denken van nature in termen van wij-zij• Overheid is ideale ZIJ, deskundigen ook• Dus professionals in dienst van overheid…..• Deze tweedeling wordt versterkt door:

– Professionalisering– ‘Klonteren’ – Op afstand houden van publiek– Geen communicatie met publiek, geen uitleg– Bij ramp: Of slachtoffer, óf hulpverlener– Technologisering– Protocollair werken– Preventieve benaderingen

MANAGERIALISM(Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002)

• Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen

• Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden

• Efficiency en groei zijn de toverwoorden

• Nadruk op korte termijn -output en -resultaten

• Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten

• Nadruk op de voordelen van concurrentie

• Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams• De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM)

• Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk)

• Marketingdenken: het gaat om subjectieve beleving

• Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale uniforme dienstverstrekking

• Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak

ConclusiesAgressie is normaal en Er zijn twee soorten van

Agressie is te beheersen, maar dat moet geleerd

Culturen verschillen daarin

Status van object speelt sterk mee

Agressie blijft lang ondergronds

Tracht wij-zij te vermijden: Leef U in in standpunt ander

Trauma is een nogal overschat verschijnsel

De leider, mits vertrouwd, is belangrijke factor bij verwerking

De verliezer kan zijn verlies als trauma opvatten

Traumata gaan net als gewone wonden weer over

EINDE