LËVIZJET THEMELORE TE MAKINAT METALPRERËSE-

ELEMENTET THEMELORE TË REGJIMIT TË PËRPUNIMIT ME PRERJE

Për përftimin e sipërfaqeve sipas kushteve teknike, lënda e parë (copa nistore-pjesa që përpunohet) dhe vegla prerëse fiksohen në makinat metalprerëse, organet punuese të të cilave u transmetojnë atyre lëvizje. Për realizimin e suksesshëm të procesit të prerjes, lëvizjet duhet të jenë plotësisht të përcaktuara.

Këto lëvizje janë të ndryshme për makina të ndryshme metalprerëse .

LËVIZJET THEMELORE TE MAKINAT METALPRERËSE

Lëvizjet e organeve punuese të makinave metalprerëse me qëllim të realizimit të përpunimit me prerje (heqje ashkle- gëdhendje), pavarsisht llojit të procesit mund të jenë:

lëvizje themelore (bazë) dhe

lëvizje ndihmëse.

Lëvizjet themelore(bazë) janë të lidhura drejtpërdrejtë me procesin e heqjes së ashklës nga sipërfaqja e lëndës së parë që përpunohet (pjesës-copës) dhe ndahen nëe:

lëvizje kryesore dhe lëvizje të hapit (ushqimit-avancimit).

Lëvizja kryesore realizon procesin e prerjes dhe shpesh emërtohet edhe si lëvizje e prerjes.

Lëvizja e hapit (ushqimit-avancimit) siguron vazhdimësinë e procesit të prerjes në të gjithë gjatësinë e sipërfaqes që përpunohet (punohet).

Drejtimi i lëvizjes së hapit mund të jetë: gjatësor-longitudinal-aksial tërthor-transverzal-radial pjerrët (kithtë)

Gjatësor Tërthor I pjerrët

Lëvizjet ndihmëse siç tregon edhe emërtimi, ndihmojnë në realizimin e procesit të përpunimit (punimit) me heqje ashkle. Ndër lëvizjet ndihmëse mund të përmenden:

lëvizjet për vendosjen dhe heqjen e detalit,lëvizjet për afrimin dhe largimin e veglës

prerëse,lëvizjet për ndryshimin e regjimeve të

punimit,lëvizjet për matjen e përmasave të punimit,

etj.

Lëvizjet ndihmëse, në varësi të shkallës së automatizimit të procesit mund të kryhen nga:punëtori,makina,punëtori dhe makina së bashku.

Vlen të theksohet se parimisht lëvizja kryesore realizohet gjithmonë me shpëjtesi më të madhe së levizja e hapit-ushqimit.

Lëvizjet themelore dhe ato ndihmëse u transmetohen organeve të punës të makinave metalprerëse nga punëtori ose me ndihmen e mekanizmave përkates. Këto mekanizma transmetojnë lëvizjet nga burimi i energjisë (elektromotorit) deri tek organet e punës.

Në përgjithësi:

Gjatë tornimit lëvizja kryesore është rrotulluese, të cilën e bën pjesa që i nënshtrohet përpunimit, kurse lëvizja e hapit-ushqimit është translatore (drejtvizore) dhe e bën vegla prerëse (thika).

Broaching machine

Broaching tools

Complex hole shapes cut by broaching

Broaching machine

Broaching tools

Complex hole shapes cut by broaching

ELEMENTET THEMELORE TË REGJIMIT TË PËRPUNIMIT ME PRERJE

.

Regjimi: Ecuria e procesit të përpunimit (punimit) me prerje, mënyra dhe rregullat e realizimit të procesit të përpunimit me prerje.

Përpunimi (punimi) i metaleve në makinat metalprerëse përfshin heqjen me radhe të shtresave të caktuara të metalit nga lënda e parë (copa-pjesa) që punohet, deri në përftimin e detalit me:formë të specifikuar, përmasa të specifikuara dhe vrazhdësi (ashpërsi) të specifikuar.

Për tu realizuar kjo punë, nevojitet që të caktohen drejt elementet e regjimit të prerjes.

Vlen të theksohet se për përcaktimin e elementeve kryesore të regjimit të përpunimit me prerje, mund të shfrytëzohen dy varianta:

1-llogaritja e përafërt e elemeneteve përkatëse të procesit, duke tentuar gjithmonë në përcaktimin e vlerave optimale,

2-shfrytëzimi i të dhënave të standardizuara, të dhëna në tabela dhe grafikone nëpër doracakë (manuale) të ndryshëm.

Elementet themelore të regjimit të përpunimit me prerje janë:

shpejtësia e prerjes-(v-N),

hapi (ushqimi)-(S-f),

thellësia e prerjes-(δ-d).

Përveç këtyre elementeve themolore, në grupin e elementeve të prerjes mund të merren edhe elementet e shtresës së prerë: trashësia e shtresës së prerë-(a), gjerësia e shtresës se prerë-(b), sipërfaqja e seksionit tërthorë të prerjes-(f), vëllimi i ashklës-(Q)

Në elementet e regjimit të prerjes bën pjesë edhe koha (t ose T).

Shpejtësia e prerjes paraqet raportin e rrugës së kaluar në njësinë e kohës të një pikë të sipërfaqes së përpunuar të pjesës (detalit) ose të tehut të veglës prerëse, varësisht nga ajo se kush e kryen rolin e lëvizjes kryesore.

Shpejtësia e prerjes matet në metra në minut (m/min) ose m/s, për makinat retifikuese.

Për makinat metalprerëse me lëvizje kryesore rrethore, shpejtësia e prerjes përcaktohet me anën e barazimit:

ku:

v-shpejtësia e prerjes, në (m/min ose m/s),

D-diametri i pjesës që përpunohet (punohet) tornimit ose diametri i veglës prerëse gjatë frezimit, shpimit dhe retifikimit, në (mm),

n-numri i rrotullimeve të elementit (boshtit të punës ose veglës) që rrotullohet, në (rr/min).

)min(

1000

mDnv

π= )(601000 s

m

x

Dnv

π=

Për makinat metalprerëse me lëvizje kryesore drejtvizore, shpejtësia e prerjes përcaktohet me barazimin:

ku:L-gjatësia e hapit të pjesës-elementit që kryen

lëvizjen kryesore drejtvizore, në (mm),t,

0-kohëzgjatje e një hapi, në (min).

min)/(10000

'm

xt

Lv =

Te këto makina metalprerëse me hap vajtje-ardhje, përveç lëvizjes kryesore punuese kemi edhe lëvizje këthyese-boshe. Nëse me t’’

0- shënohet kohëzgjatja e hapit këthyes-bosh, atëhere ciklet e lëvizjes që quhen hapa të dyfishtë të makinës (n l) shprehen nëpërmjet barazimit:

min)/..(1

0''

0'

dhtt

nl +=

Te mekanizmat te të cilët transmetohen hapa të dyfishtë është i rëndësishëm raporti në mes të hapit të punës dhe hapit bosh:

dhe gjithmonë K>1

Nëse :

K

tt

0'

0'' =

0''

0'

t

tK =

Nëse t’0 zëvendësohet në barazimin për

shpejtësinë e prerjes, atëhere fitohet:

)1(

1

0'

0'

0' +

=+

=Kt

K

K

tt

nl

)1(0'

+=

Kn

Kt

l

min)/(1000

)1(m

K

xnKLv l+=

Sasia e ashklës së prerë

Cilësia e sipërfaqes

Jetëgjatësia e veglësJetëgjatësia e veglës

Rezistenca e prerjesRezistenca e prerjes

Spjetësia e prerjesSpjetësia e prerjes

K a

r a

k t

e r

i s

t i

k a

tK

a r

a k

t e

r i

s t

i k

a t

Faktorët ndikues në shpejtësine e prerjes:

-lloji i materialit që i nënshtrohet përpunimit,

-lloji i materialit të veglave prerëse,

-përmasat e pjesës,

-vrazhdësia e specifikuar e sipërfaqes së punuar,

-thellësia e prerjes,

-shtangësia e makinës, etj.

Hapi (ushqimi-avancimi)-S paraqet vlerën e çvendosjes së tehut prerës (thikës) në drejtim të sipërfaqes që përpunohet (punohet) për një rrotullim të pjesës (detalit). Hapi-S matet me mm/rrot, mm/h.d., mm/min.Gjatë tornimit kemi hap-ushqim gjatësor (Sgj), që kryhet në drejtim të aksit gjatësor të pjesës; hap-ushqim tërthor (St), që kryhet në drejtim pingul me aksin e pjess; hap-ushqim të pjerrët (Sp), që kryhet nën një kënd të caktuar kundrejt aksit të pjesës që përpunohet (punohet). Hapi-ushqimi i pjerrët u dedikohet sipërfaqeve konike.

Llojet e hapit (ushqimit) gjatë tornimit

Korrelacioni ndërmjet shpejtësisë së prerjes dhe madhësisë së hapit (ushqimit) varet dukshëm edhe nga lloji i materialit të thikës dhe mund të paraqitet në mënyrë tabelare ose grafike.

Shp

ejtë

sia

e pr

erje

sS

hpej

tësi

a e

prer

jes

Madhësia e hapitMadhësia e hapit

Tabela-shpejtësia e prerjes-tornimit

Tabela-Shpejtësia e hapit

Hapi (ushqimi) gjatë zdrugthimit

Në varësi të vazhdimësisë së realizimit, hapi-ushqimi mund të jetë:

-kontinual (i pandërprerë)-diskontinual (i ndërprerë-periodik)

Nëse me L(mm) shënohet rruga e veglës prerëse nëpër material te makinat metalprerëse me lëvizje rrethore, me tk(min) koha e kaluar për rrugën L dhe me n (rr/min) numri i rrotullimeve të boshtit të punës, atehëre për madhësinë e hapit (ushqimit) S, ftohet shprehja:

)/( rrmmxnt

LS

k

=

Në mënyrë analoge për makinat metalprerëse me lëvizje drejtvizore fitohet shprehja:

ku:

B-gjerësia e sipërfaqes që përpunohet, në (mm),

tk-koha e makinës (koha kryesore), në (min),

nl-numri i hapave të dyfishtë për (min).

.)./( dhmmxnt

BS

lk

=

Nëse zëvëndesohet vlera e nl , atëhere fitohet relacioni:

përkatësisht:

)/(( )0

''0'

rrmmt

ttBS

k

+=

)./()1( 0'

dhmmKxt

tKBS

k

+=

Thellësia e prerjes-(t,δ) është distanca ndërmjet sipërfaqes që përpunohet (punohet) dhe sipërfaqes së përpunuar (punuar), e matur në drejtim pingul me sipërfaqen e përpunuar (punuar).

Në qoftë se një copë cilindrike me diameter (D) tornohet me një kalim të thikës deri në diametrin (d), thellësia e prerjes do të jetë:

)(,2

mmdD

t−== δ

Thellësia e prerjes

Elementet e shtresës së prerë-ashklës trashësia e shtresës së prerë-(a), gjerësia e shtresës së prerë-(b), sipërfaqja e seksionit tërthorë të prerjes-(f), vëllimi i ashklës-(V)

Trashësia e shtresës së prerë-(a) është distanca ndërmjet dy pozicioneve të njëpasnjëshme të sipërfaqes së prerjes për një rrotullim të copës që punohet, e matur në drejtim pingul me tehun kryesor prerës në rrafshin kryesor.

Trashësia e shtresës së prerë mund të shenjohet me shenja të ndryshme (në rastin tonë është shenjuar me (a).

Vlen të theksohet se për të njejtën madhësi të hapit (ushqimit), me ndryshimin e këndit kryesor në plan (φ), trashësia e shtresës së prerë ndryshon. Me rritjen e këndit (φ), trashësia e shtresës rritet dhe e kundërta.

Gjerësia e shtresës së prerë(ashkles)-b është distanca ndërmjet sipërfaqes që përpunohet (punohet) dhe sipërfaqes së përpunuar(punuar) që matet gjatë tehut kryesor prerës në sipërfaqen e prerjes.

Vlen të theksohet se gjerësia e shtresës së prerë është në varësi të drejpërdrejtë nga këndi kryesor në plan (φ).

Sipërfaqja e seksionit tërthore të prerjes-f të ashklës është produkti i thellësisë së prerjes (t) dhe hapit (ushqimit-S) ose produkti i gjerësisë së prerjes (b) dhe i trashësisë së prerjes (a).

f= t x S (mm2) ose f= b x a (mm2)Sipërfaqja e seksionit tërthorë të prerjes

së ashklës që përcaktohet me anë të kësaj formule ka vetëm karakter njehësues (llogaritës), sepse vlera reale e saj ndryshon për një përqindje të caktuar (afro3%).

Sipërfaqja e seksionit tërthorë të ashklës shërben për llogaritjen e forcave të prerjes, që krijohen gjatë procesit të prerjes.

Vëllimi i ashkles-V që pritet për njësi të kohës (minut) përcaktohet me formulën:

V= t x S x v= f x v (m3/min) ndërsaPesha (masa) e ashklës përcaktohet me

formulën:

ku:γ-pesha (masa) specifike (dendësia) e

materialit (kg/m3)

min)/(81,9100081,91000kg

x

fxvx

x

VxG

γγ ==

Ndër faktorët tjerë që e formojnë procesin teknologjik hyn edhe koha që harxhohet për heqjen e ashklës, respektivisht koha për përpunimin e detalit të gatshëm. Koha e nevojshme për përpunimin (punimin ) e një detali në kushte tekniko-organizative ose ndryshe norma teknike e kohës përbëhet:

koha kryesore e makinës (koha makinë)-tkkoha ndihmëse-tnkoha e shërbimit të vendit të punës-tshkoha për nevoja fizike dhe çlodhje-tfç

Koha e tërsishme për përgatitjen e një pjese (detali) përcaktohet me formulën:

tp=tk+tn+tsh+tfç (min)

Koha kryesore e makines (tk) harxhohet drejtpërsëdrejti për heqjen e ashklës.

Koha ndihmëse (tn) që harxhohet për vendosjen dhe heqjen e pjesës (copës), për afrimin dhe largimin e veglës prerëse, për kyçjen dhe çkyçjen e makinës, për ruajtjen e përmasave, etj.

Koha e shërbimit në vendin e punës (tsh) që harxhohet për vendosjen dhe regjistrimin e veglës prerëse, për vajosjen dhe pastrimin e makinës, etj.

Koha për nevoja fizike dhe çlodhje (tfç) i dedikohet personalisht punëtorit për kryerjen e procesit të përpunimit.

Koha kryesore e makinës (tk) dhe koha ndihmëse (tn) kryesisht e determinojnë kohën e tërsishme për përgatitjen e një detali nga pjesa që i nënshtrohet përpunimit, prandaj edhe zvogëlimi i tyre e rrit dukshem rendimentin e punes (afro 90% e tp) .

Vlen të theksohet se për caktimin e kohës së punës për çdo lloj të përpunimit me prerje ekzistojnë manualet përkatëse .

Normatimi i punës është një fushë e veçantë e përpunimit me prerje dhe i kushtohet poashtu kujdes i veçantë nga se ka ndikim të konsiderueshëm në rendiment.

Reduktimi i kohës në makinë