1

M

C

L

C

B Tt Tnh Khng

Li Gii Thiu

Li Tri n

Bng Vit tt

Biu

[0

1]

I. GII THIU

L do chn ti

1. Khng hong Chin tranh

2. Khng hong v Gia tng Dn s

3. Khng hong Sinh thi

4. Khng hong nn o c Con

ngi

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/01.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/01.htm

2

5. Tc tin trin nhanh n Th

gii hin i

6. Vn Trao i T duy

Hng ngh

1. Trch nhim Th gii

2. Xu hng cc Tn gio

3. Xu hng c th ca Pht gio

a. Quan im Khng Gio iu

b. Quan im Tr tu

c. Quan im Lng tin

d. Quan im v Con ngi

e. Quan im Tnh khng

Bin php Gii quyt

[0

2]

II. KHI NIM B TT

nh ngha t Bodhisatta

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/02.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/02.htm

3

(Bodhisattva)

nh ngha cc thut t:

1. Ch thin

2. A-la-hn

3. Thanh-vn

4. Bch-chi Pht

5. c Pht

Khi nim B-tt trong Kinh tng

Pali

1. T thi gian thi t S-t-a

Xut gia n trc khi Ngi gic

ng

2. T thi gian thi t S-t-a

Nhp thai n trc khi Ngi gic

ng

3. T cc c Pht Nhp thai n

trc khi Ngi gic ng

4

4. Tin thn ca cc c Pht

[0

3]

III. PHNG PHP TU TP

CA B TT TRONG KINH

TNG PALI

1. Thc tnh Bn cht cuc i

2. Tm cu Chn l

3. Trung o

4. Thin nh

5. Tr tu

[0

4]

IV. NGUN GC V S PHT

TRIN HC THUYT B TT

I THA

Khi nguyn dn n hc thuyt

B tt

1. Cc Khuynh hng Pht trin

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/03.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/03.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/04.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/04.htm

5

trong Pht gio

a. i tha

b. Khi nim mi v c Pht

c. Tn (Bhakti)

2. nh hng cc Truyn thng

khc

a. o B-la-mn: Bhagavata v

Saiva

b. o th Thn la

c. o th Rng

d. Ngh thut Hy-lp

e. Tn gio v Vn ho Ba-t

f. S Truyn o gia cc B lc

mi

S Thng hoa Hc thuyt B tt

V tr v ngha ca Mahasattva

6

[0

5]

V. KHI NIM KHNG

TRONG KINH TNG PALI

1. Khng nh Khng vt th

2. Khng nh Mt thc ti

3. Khng nh V ng

4. Khng nh L Duyn khi hoc

Trung o

5. Khng nh Nit bn

[0

6]

VI. KHI NIM TNH KHNG

TRONG KINH IN I THA

Tng quan v Kinh in i tha

Kinh Bt nh Ba-la-mt

a. Kinh Kim Cang Bt nh Ba-la-

mt

b. Bt nh Tm kinh

Khi nim Tnh khng trong kinh

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/05.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/05.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/06.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/06.htm

7

in i tha

1. nh ngha Tnh khng

2. Cc so snh ca Tnh khng

3. Nhng ngha ca Tnh khng

a. Tnh khng l Bn cht thc ca

Thc ti thc nghim

b. Tnh khng l L Duyn khi

c. Tnh khng l Trung o

d. Tnh khng l Nit-bn

e. Tnh khng vt ra ngoi ph

nh v khng th m t c

f. Tnh khng l nhng phng tin

ca Chn v Tc

Mi Lin quan gia hai khi nim

Khng v Tnh khng

[0 VII. B TT HNH

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/07.htm

8

7] Khi Tn tm

Pht B tm

Tu Ba-la-mt

1. Mi Ba-la-mt trong Kinh in

Pali

2. Mi Ba-la-mt trong Kinh tng

Sanskrit

Vai tr Tnh khng trong B tt

hnh Gii-nh-tu

Phm hnh ca B tt Mi Lin

quan gia Ba-la-mt v a

[0

8]

VIII. C PHT QUA KHI

NIM PHT THN

Khi nim Pht thn trong Kinh

tng Pali

Quan im v c Pht Thi k

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/08.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/08.htm

9

phn chia B phi

Khi nim Pht thn trong i

tha

1. ng thn

2. Ho thn

3. Php thn

S Lin quan gia ng thn, Ho

thn v Php thn

[0

9]

IX. KT LUN

Tnh ng nht trong Kinh in

Pali v i tha

S ng dng ca Khi nim B tt

1. Hc thuyt B tt trong s ci

thin C nhn v X hi

2. Hc thuyt B tt trong s nghip

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/09.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/09.htm

10

Hong php

S ng dng ca Khi nim Tnh

khng

1. Tnh khng v Quan im v

Con ngi cng nh x hi

2. Tnh khng v Khoa hc

3. Tnh khng trong mi Lin quan

vi cc Tn gio khc

[1

0]

Danh hiu B tt trong ting

Phn v Trung Hoa

Sch Tham kho

-ooOoo-

B TT V TNH KHNG

TRONG KINH TNG PALI V

I THA

http://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/10.htmhttp://www.buddhanet.net/budsas/uni/u-tanhkhong/10.htm

11

C hai khi nim su sc, tinh t v

ph bin trong tt c cc kinh in i-

tha (Truyn thng Pht gio Pht

trin) l B tt v Tnh khng. Tht ra,

hai khi nim ny c ngun gc t kinh

tng Pali (Truyn thng Pht gio

Nguyn thu). Ni cch khc, tc phm

ny nhm gii thiu quan im sng v

phng php tu tp thc tin tu

gic Tnh khng v minh chng vi

cc c gi nhng hc thuyt trong

Pht gio i tha v Nguyn thu

thc cht l cng ngun gc, bn cht

v mc ch. c gi cng s cm

nhn th no m thut t Tnh khng

nghe c v nh ph nh, bi quan

nhng chn ngha ca Tnh khng li

l nng lc chnh khin v B tt tr

12

nn tch cc v tn lng trong vic xy

dng mt th gii nhn tm ti y.

*

LI GII THIU

Trong kinh tng Pli, khi nim B-tt

(Bodhisatta) l ch cho t lc thi t

S-t-a xut gia n trc khi ngi

chng ng, hoc t khi ngi (hay cc

b tt) nhp thai n trc khi ngi

(hay cc b tt) gic ng hoc b tt l

kip trc ca cc c Pht. Vi th

k tri qua, khi i tha xut hin, khi

nim b tt trong kinh in Pli pht

trin tr thnh hc thuyt B tt

(Boddhisattva) vi l tng ch o

ng vai tr chnh trong phong tro i

tha.

13

Trong cc tn gio hu thn nh Thin

cha gio hay Hindu gio th Thng

hay thn Shiva c xem l ng ti

thng, ng sng to ti cao c nng

lc thng pht v chng sanh au kh

cn phi c nng lc siu nhin cu

ri Trong Pht gio, b tt c xem

nh bc i nhn, cc ngi cng l con

ngi bnh thng vn b chi phi bi

lut sinh dit, nhn qu tuy nhin, b

tt n lc chuyn ho nghip xu, au

kh ca chnh mnh v ch con ng

gii thot, li lc cho chng sanh bng

tt c tm lng t bi h x v lng,

ch cc ngi khng phi bt t hay

thng lnh, lm ch nh mnh ca

nhn loi.

14

Mt trong nhng phng php tu tp

ca b tt hay ng c chnh khin b

tt hnh b tt hnh (Boddhisattv-

cry) khng mt mi l tu gic tnh

khng. K tha khi nim khng

(Sunnat) trong kinh in Pali, tnh

khng (Snyat) trong i tha c

xem nh l mt thc tng Bt-nh, l

con ng dn n s ton tri l

duyn khi, trung o, nit-bn v nh

. Vi ngha , tnh khng c

xem nh nim cn bn ca i tha,

l mt khi nim tch cc m ngi

Long-th khng nh:

With Snyat, all is possible; without

it, all is impossible.1

15

Ngha l Do Tnh khng m cc php

c thnh lp, nu khng c Tnh

khng, th tt c php khng th hnh

thnh.

Edward Conze cng ni rng c hai

iu cng hin ln m i tha cng

hin cho t tng nhn loi, l vic

sng to ra l tng B tt v chi tit

ho hc thuyt Tnh khng.2

Trong tc phm B tt v Tnh khng

trong kinh tng Pli v i tha dch

t lun n Tin s Boddhisattva and

Snyat in the Pli Nikyas and

Mahyna Stras: An Analysis ca t-

kheo-ni Gii Hng, tc gi n lc

nghin cu v a ra nhiu dn chng

t nguyn bn kinh Pli cng nh Hn

16

tng so snh, chng minh mi lin

quan gia hai khi nim B tt v Tnh

khng. Thit tng y l mt tc

phm nghin cu nghim tc s gip

ch nhiu cho cc hc gi c tm huyt

mun tm hiu su v o Pht, c

bit v lnh vc ny.

Xin trn trng gii thiu.

Ngy 28, thng 3, nm 2006

Ho Thng Thch Mn Gic

Vin ch cha Vit-nam ti Los

Angeles, Hoa K

GHI CH:

1 The Middle Treatise, T 1564 in Vol.

30, tr. By Kumarajiva in 409 A.D.,

XXIV: 14; Nagarjunas Twelve Gate

17

Treatise, viii, Boston: D. Reidel

Publishing Company, 1982.

2 Edward Conze, Thirty years of

Buddhist Studies, London, 1967, tr. 54.

*

TH CA N

(Ha Thng Thch Mn Gic)

Tnh Khng nh sch vo lng

Trn gian cn li o hng cho con

Thng ngy tu hc mi mn

Ci ln mt ting vng bn ngn

nm.

(B tt v Tnh Khng)

Ngy 29 thng 03 nm 2006

*

18

LI GII THIU

Vo thng 10 nm 2005 ti Trung Tm

Tu Hc Vin Gic B o Trng,

n , ti nhn c nhng quyn

sch gi biu v tng ca S C

Gii Hng, gm: Boddhisattva and

Sunyata in the Early and Developed

Buddhist Traditions phin bn n hnh

ln th 2 ca nh xut bn Eastern

Book Linkers, Delhi; tip theo l quyn

B Tt v Tnh Khng trong kinh tng

Pali v i Tha; quyn Ban Mai X

n gm 3 tp; quyn Vn Nai, Chic

Ni Pht Gio v quyn X Li ca

c Pht sch dch t ting Anh.

Quyn B Tt v Tnh Khng ti chn

c trc. c sut my ngy mi

19

xong ca hn 500 trang sch v khi

gp sch li, ti c ni vi qu Thy,

qu C ti B o Trng lc y

rng: "y l mt lun n Tin S ng

cho im ti u". Ti khng bit khi

S C ra trng im my, khng thy

cp ni tiu s; nhng theo ti, sau

khi c sch xong, mi ngi chc c

th cng cm nhn c nh ti vy.

y l nhng l do:

Th nht a phn nhng lun n

nghin cu nh th c tnh cch kh

khan; nhng y ch trong vng 2

nm m sch xut bn v ti bn 2

ln (2004 v 2005). Nh th phi l

mt loi sch l, cha c ai vit v v

th m nhiu nh nghin cu mua

tham kho.

20

Th hai - Khi i vo ni dung mi thy

c ting Anh ln ting Vit, tc gi

so snh Tnh Khng theo hai truyn

thng Pali v i Tha rt cht ch,

hp l; khin thu ht c th hiu ca

ngi c.

Tnh Khng hay Khng Tnh

(Sunyata) vn l tn gi khc ca Chn

Nh, m Chn Nh th la s chp

ng v chp php; th m ngn ng

vn cn dng c chuyn ti Chn

Nh, qu l mt ngi bt ti tnh. Tuy

ngn ng dng mt cch dung d c

ting Anh ln ting Vit; nhng ni

dung th vt thot c tam gii. y l

mt lun n, mt tc phm hay.

21

Bt Bt Trung o ca Ngi Long Th

(Nagajuna) nh bt sanh bt dit; bt

thng bt on; bt kh bt lai v bt

nht bt d i chi li vi 8 s si

m ca: Sinh dit, thng on, kh lai

v nhn d. Vn khng mt v

chng khc - ngha l trong ci ny c

ci kia v trong ci kia hm cha ci

ny. iu y nht nguyn lun, nh

nguyn lun v Tam on Lun ca

Ty Phng kh b m snh ni vi t

tng ca Trung o y. Nu c, ch

nm phn hnh nhi h hc m thi;

ch khng th so snh phn hnh nhi

thng hc v ci v sinh hay v hc

c.

Pht Hc vn sng ngi ci tri

ng qua my ngn nm lch s, di

22

s gic ng ca c Pht, ri n cc

bc T S truyn tha t n nh

M Minh, Long Th, V Trc, Th

Thn ri n Trung Hoa nh Hu Vin,

Lm T, Bch Tng v Vit Nam nh

Vn Hnh, Khung Vit, Trn Thi

Tng, Tu Trung Thng S v.v... u

l nhng bc T S mt thi khi

ngn n chnh php, ging cao t

tng ca Tnh Khng nhp th;

nhng khng b i bin o ci ha;

m ngc li chuyn ha cuc i

ny t kh au i n an lc, gii

thot, gic ng, ging nh phm Thin

N Hin Hoa trong kinh Duy Ma Ct.

Khi hoa ri, hoa ch ng li ni vai

ca Thanh Vn; cn B Tt th mc

cho hoa ri; nhng tm ca B Tt th

23

khng m nhim; nn hoa t ng

phi ln i ni khc.

y tinh thn Bt nh, tinh thn Bt

nh, tinh thn tnh Khng ca hai

truyn phi ln trong Pht Gio t

ngn xa c S C Thch N

Gii Hng gii thiu qua nhiu

chng sch khc nhau. Khi qu v i

vo su ni dung ca tng trang sch,

s r bit iu . Nay S C nh cho

ti bn, bn ting Vit ti Hoa K v

mong ti vit li gii thiu v ti

ty h. V l trong sut nhng nm m

S C hc ti n cho n nm

2003 ra Tin S Trit Hc ti , ti

v Cha Vin Gic ti Hannover c

quc bo tr cho S C l mt trong

hng trm v hc v ng cng

24

nh s ra trng. Do nhn duyn y m

ti c c hi vit li gii thiu cho

S C v tc gi v tc phm ny.

Gio Dc vn l vn nhn bn ca

con ngi. Cy gio dc phi trng

trong hng 10 hay 20 nm mi c th

gt hi c kt qu v l li u t

ca rt nhiu ngi; nu mun Pht

Gio v x hi ny pht trin mt cch

ng b. Ti vn thng hay ni: "S

hc n khng lm cho con ngi gii

thot c; nhng nu mun m cnh

ca gii thot kia khng th thiu s tu

v s hc c". chnh l nguyn l

v cu cnh. Nay ti tui gn 60 nhng

vn cn ham hc hi. Do vy rt vui

khi thy qu Thy, qu C tui trn

di 40 va mi ra trng, mang kh

25

nng, s hc hi, s tu luyn, trau gii

gii c i vo i qua con mt t

bi v tr tu trong tinh thn Tnh

Khng ca o Pht, th mong rng

mt mai y hng hoa gii thot s

lan ta khp chn trn gian ny.

Ti c i li gii thiu v mong rng

khi i su vo phn ni dung, qu c

gi s thu hiu nhiu hn v mong

rng c c nhiu tm hn v tha

cho i v cho o c sng ngi

trn ci th ca ngy nay v mai hu.

Mong c nh vy.

Vit xong vo mt sng ma Xun nm

2006 ti th phng cha Vin Gic

c Quc.

26

Thch Nh in

Phng Trng cha Vin Gic,

Hannover, c quc

*

LI TRI N

Trong thi gian lu tr ti n-

theo hc kho Tin-s Pht-hc (Ph.D.)

ti trng i-hc Delhi, C Ho-

thng Tnh-Vin, HT Tr-Qung, TT

Nh-in, TT Minh-Chn, C TT

Minh-Thnh khng ch ng h con

bng vt cht v c tinh thn con

tm c hnh trang m yn tm theo

ui ton kho hc cho n ngy thnh

tu. Tht khng sao din t cho ht

lng mang n ca con i vi cc ngi.

27

Trong qu trnh nghin cu lun-n, ti

cng mun by t lng bit n n

Tin s I.N. Singh, v Gio s c vn

lun n vi phng php hng dn

khoa hc gip cho ti c tm nhn

khch quan, t tin v tinh thn t lc.

Ti cng mun by t lng bit n n

cc v Gio-s ca Phn khoa Pht-hc

trc tip hoc gin tip hng dn

ti trong sut thi gian t kho hc

Cao-Hc Pht-hc (M.A.) cho n nay.

Cng xin cm nim cng c tt c

qu thy c, thin-hu tri-thc v qu

Pht-t gip ti hoc bng cch ny

hay cch khc lun n c hon

thnh tt p m qu danh rt nhiu,

ni y khng th lit k ht.

28

Cui cng, ti cng chn thnh mang

n cc tc gi ca nhng quyn kinh

sch hay m ti c, trch dn v

tham kho trong tc phm nghin cu

ca mnh.

y l tc phm Lun-n Tin-s ti

trng i hc Delhi, trong lc dch ra

Vit vn, ti c sa cha, thm bt

cht t nhm lm sng t ngha. Mc

d ti c c gng rt nhiu nhng kin

thc v kh nng dch thut cn yu

km, tp sch vn khng sao trnh khi

nhng thiu st v hn ch nht nh.

Knh mong nhn c nhng li gp

chn tnh nhng ln ti bn sau tp

sch c hon ho v c ngha hn.

29

Ma thu ti k-tc-x WUS, Delhi,

n , 2005

Knh bt,

T-kheo-ni Gii Hng

(thichnugioihuong@yahoo.com)

*

BNG VIT TT

A AGUTTARA NIKYA

(Kinh Tng Chi)

BB BODHISATTVABHMI (B

tt a)

BDBS

L

THE BODHISATTVA

DOCTRINE IN BUDDHIST

SANSKRIT LITERATURE (

B tt trong Kinh in ting

Phn)

BGS THE BOOK OF THE

30

GRADUAL SAYINGS (Kinh

Tng Chi)

BIHP BUDDHIST IMAGES OF

HUMAN PERFECT (Hnh

tng Con ngi Siu vit ca

c Pht)

BKS THE BOOK OF THE

KINDRED SAYINGS (Kinh

Tng ng)

Bs BUDDHIST SCRIPTURE

(Kinh in Pht gio)

CPB THE CENTRAL

PHILOSOPHY OF

BUDDHISM (Tinh hoa Trit l

Pht gio)

D DGHA NIKYA (Kinh

Trng b)

DB THE DIALOGUE OF THE

31

BUDDHA (Trng b)

DCBT A DICTIONARY OF

CHINESE BUDDHIST

TERMS (T in Pht hc

Trung-Anh)

DPPN DICTIONARY OF PLI

PROPER NAMES (T in

Pali)

Dha DHAMMAPADA (Kinh Php

c)

EB ENCYCLOPAEDIA OF

BUDDHISM (Bch khoa Pht

hc)

EE THE EMPTINESS OF

EMPTINESS (Tnh Khng ca

Tnh khng)

EL THE ETERNAL LEGACY

(Gia ti bt dit)

32

GBWL A GUIDE TO THE

BODHISATTVAS WAY OF

LIFE (B tt Hnh)

GD THE GROUP OF THE

DISCOURSES (Kinh Tp ca

Tiu b)

I THE ITIVUTTAKA (Kinh

Pht thuyt Nh vy)

J JTAKA (Kinh Bn sanh)

LS THE LOTUS SUTRA (Diu

Php Lin Hoa kinh)

LSPW THE LARGE STRA ON

PERFECT WISDOM (Kinh

i Bt-nh)

Mt MAJJHIMA NIKYA (Kinh

Trung b)

Mhvu MAHVASTU (Kinh i-s)

MK MDHYAMIKA KRIKS

33

OF NGRJUNA (Trung

qun lun ca Long th)

MLS THE MIDDLE LENGTH

SAYINGS (Kinh Trung b)

PED PLI-ENGLISH

DICTIONARY (T in Pali-

Anh vn)

PP THE PATH OF

PURIFICATION

(VISUDDHIMAGGA) (Lun

Thanh-tnh o)

S SAYUTTA NIKAYA (Kinh

Tng ng)

SBFB STORIES OF THE

BUDDHAS FORMER

BIRTHS (Kinh Bn sanh)

Sn SUTTA NIPATA (Kinh tp)

SSPW SELECTED SAYINGS FROM

34

THE PERFECTION OF

WISDOM (Php thoi trong

Kinh i Bt-nh)

IKSAMUCCAYA (Lun

i tha tp B tt hc)

Vi VISUDDHIMAGGA (Lun

Thanh tnh o)

*

BIU

1. Tin trnh Pht trin nn Vn minh

Phng ty

2. Tin trnh thin chng (Jhnas)

3. Ba Tr

4. Mi hai Nhn duyn (Prattya-

samutpda)

5. Mi lin quan gia Duyn qun,

Khng qun, Gi qun v Trung qun

35

6. Bn loi Bin lun Ph nh

(Chatuskoti vinirmukta)

7. Chn

8. Nh qua ba Trnh khc nhau

9. Tc (Savti-satya) v Chn

(Pramrtha-satya)

10. Vai tr Tnh khng (nyat) trong

mi Ba-la-mt (Pramits)

11. Mi lin quan Gii-nh-tu vi

su Ba-la-mt

12. Mi Lin quan gia Cng c, Tr

tu, T lng vi Gii-nh-tu

13. Mi lin quan gia mi Ba-la-mt

v mi a (Bhmis)

-ooOoo-

-1-

GII THIU

36

L do chn ti

Con ngi qun rng mnh c mt

tri tim. Nu mnh i x th gii n

cn th th gii s p li nh vy.

Ngy nay, s nh ngha v nn pht

trin v tng trng cn phi c xem

xt li. Gi thit cho rng x hi cng

vn minh hn th con ngi cng tr

nn n c, lo lng, cng thng, s

hi v bt an hn. Khoa hc c

nhng kh nng to ra c v cht

lng ln s lng nhng cng cn c

v s ngi i ng vi d dy trng

rng, v s ngi cht m khng c

thuc men, v s tr con phi sm

dn thn i lm v ngng bt bc

chn n cng nh trng. Th gii

37

con ngi cng nghe thng bo nhiu

hn v hu qu ca s thoi ho gim

phm cht mi trng, nhim

Nhng trong khi , c ch u t

phng th v nhng cuc th nghim

ht nhn ngy cng tng nhanh, s

lng xe c c gii c sn xut v

s dng cng tng nhanh th din tch

ca rng rm nhit i cng b xm ln

ph hoi trm trng. Tm li, c th

ni ngn gn rng th gii hin nay

trn y nhng khng hong.

Trong k nguyn ca v tinh-truyn

thng v k thut tin trin, con ngi

gt hi nhng tin b ln trong lnh

vc khoa hc c th gii quyt

nhiu vn vt cht nhng cng

li nhiu vn khng gii quyt c

38

nh s au kh, ngho nn, bnh tt,

bt ng quan im, lng th ght,

lng ghen t, nghi ng v chin tranh.

Trevor Ling trong cun Buddha, Marx

v God (c Pht, Marx v Cha

tri)3 ni rng ngi phng Ty

to nhiu ca ci vt cht giu c,

nhng h cng git hng triu ngi

trong nhng cuc bng n tun hon

ca nhng cuc bo ng m h

thng cao vi nhng mnh danh

ca chin tranh v y cng l ln u

tin trong lch s loi ngi, con ngi

phi gip mt vi s hm do tiu

dit chng tc con ngi v tt c

nhng i sng trn hnh tinh ny

bng nhng chin tranh ht nhn, bom

nguyn t v nhng i loi khc.

39

V hm nay chng ta cng tha

nhn rng x hi chng ta nh mt

tng th, mt khi chm ngp y

nhng khng hong. Chng ta c th

c v nghe thy nhng biu hin v

s ca n mi ngy trn bo ch v

i radio. Chng ta ang gip mt vi

s lm pht v nn tht nghip cao,

chng ta b khng hong v nng lc,

v vn y t, nhim, v ln sng

khi dy ca nhng bo ng, ti c v

v s nhng tai ha mi trng khc.

Chng ta ang sng trong mt th gii

c mi lin h ton cu trong tt c

nhng hin tng mi trng, x hi,

tm l v sinh vt hc u ph thuc

ln nhau. V ngy nay chng ta tm

thy mnh trong tnh trng khng

40

hong nh hng su sc n ton th

gii. Chnh l s khng hong a chiu

v su sc m nhng kha cnh ny c

lin quan n mi mt trong i sng

ca chng ta nh sc kho, sinh k,

cht lng ca mi trng, kinh t, k

thut v chnh tr... Ni cch khc,

trong k nguyn ny con ngi chnh

ang gip mt vi nhng vn nh

chin tranh, tng dn s, nhim mi

trng, suy thoi o c, nh hng

t s trao i t tng ng v Ty,

s chuyn i nhanh n th gii hin

i

1. Khng hong Chin tranh

Fritjof Capra, tc gi ni ting ca

cun The Tao of Physic (o Vt l)

41

v The Turning Point (Bc Ngoc)4

cp v cuc khng hong chin

tranh rng con ngi d tr hng

ngn nhng v kh ht nhn ph

hu ton b th gii vi ln v cuc

chy ua lc lng v trang ang tip

tc vi mt tc khng khip.

Vo thng 11, 1978 trong khi Hoa k

v Lin bang S Vit ang hon thnh

cuc thng lng th hai ca h v

Hip c Gii hn Chin lc V kh,

Pentagon tung ra mt chng trnh

sn xut v kh ht nhn y tham

vng nht trong hai thp nin. Hai nm

sau , chng trnh ny pht trin

ln n cc im trong s bng n

qun i ln nht trong lch s: Ngn

sch 1,000 t la cho s phng th.

42

Chi ph cho chng trnh ht nhn ny

tht s gy y sng st.

Trong khi , mi nm hn 15 triu

ngi hu ht l tr con cht i v

thiu n, 500 triu ngi khc suy

dinh dng trm trng. Gn 40% dn

s th gii khng c nhng c s y

t chuyn nghip. 35% nhn loi thiu

nc sch ung, th hn mt na

nhng nh khoa hc v k s trn th

gii dn mnh vo k thut sng to

v kh.

S hm do ca chin tranh ht nhn l

mi nguy him nht m nhn loi ngy

nay ang gip mt 360 l v kh ht

nhn ang hot ng ton cu v hn

hng trm nhng k hoch tng t

43

tr thnh mi e do chnh cho hnh

tinh chng ta.5

Thc t, ngy nay th gii chia con

ngi thnh nhiu thc h khc nhau

theo khi quyn lc ca

chnh h, h cng hin hu ht

nhng tm tr v nng lc vo cuc

chin tn khc, tiu cc v v ch. Th

gii khng th no c ho bnh cho n

khi no con ngi v quc gia t b

lng tham mun ch k, t b tnh ngo

mn chng tc v ty sch nhng tham

vng ch k v quyn s hu v sc

mnh ca chnh bn thn h. S chia

ch thc h dn n mu thun.

thc h di nhng hnh thc a dng

nh chnh tr, tn gio, kinh t, x hi

44

v gio dc. thc h l mt s n

trnh khi thc t. N lm con ngi

thnh hung c v gi anh ta trong tnh

trng n l ca s cung tn v bo

ng.

V th, h tin rng cch duy nht

u tranh li quyn lc l ng dng

nhiu quyn lc na dn n nhng

cuc chay ua lc lng v trang gia

cc cng quc. V cuc cnh tranh

nng cao v kh chin tranh mang

nhn loi n chnh b vc thm nhanh

chng ca s t hu dit hon ton.

Nu chng ta khng lm g c i vi

vn ny, th chin tranh sp ti s

chm dt th gii, con ngi v mi

vt trn hnh tinh ny b tiu hu v

th gii s khng c k chin thng m

45

cng khng c nhng nn nhn duy

c nhng thy cht.

Chng ta cn thc mi thit hi ln

lao y, nu chng ta gii quyt

nhng vn ca chng ta v mang

hnh phc cng nh ho bnh n bng

cch chp nhn phng php c vn

ho ny v bng cch hy sinh lng t

ho kiu hnh nguy him ca chng ta.

Khi Lin hip quc c hnh thnh

sau nhng cn rng mnh ca chin

tranh th gii th hai, lnh t ca

nhng quc gia hp li k hip

c vi li ni khai mc l:

"T chnh tm con ngi m chin

tranh bt u, th cng chnh t tm

46

con ngi m thnh lu ca ho bnh

c xy p."6

2. Khng hong v gia tng Dn s

Tht khng th tng tng rng ch

trong mt thi gian ngn m dn s ca

th gii tng khng khip. Khng

th so snh vi bt c thi k no ca

lch s c i. Nhng nn vn minh

rng ln hin hu v bin mt

Trung , Trung ng, Chu phi v

Chu m c i. Khng c nhng iu

tra dn s ca nhng nn vn minh ny

thm ch l mc rt t. Dn s cng

nh mi th khc trong v tr b chi

phi bi chu trnh ca vng sanh v

dit. Trong vi ngn nm va ri,

khng c bng chng chng minh

47

rng vi ni trn tri t c nhiu

ngi hn by gi. S lng con

ngi hin hu trong nhiu h thng

th gii khc nhau tht s l v tn.

Mt trong nhng nguyn nhn chnh

ca s khng hong ny l dc vng

mnh m ca con ngi nh Ho

thng K.Ri. Dhammananda trong tc

phm What the Buddhist believe

(Pht t chnh tn) ch ra nguyn

nhn chnh ca vic tng nhanh t l

sanh sn l dm dc hoc kht i v

Ho thng a ra mt gii php cho

vn ny l:

"Dn s s tng nhanh hn, tr khi nu

con ngi bit ch ng lng kht i

ca chnh mnh."7

48

Nh th, s nh hng hoc trch

nhim ca tng dn s hu nh c

quy cho l s hng th dc lc thi

qu, hoc khng bit cc kin thc

khc hoc nhng mn gii tr tiu

khin lnh mnh c sn khc. S nh

hng hoc trch nhim ca tng dn

s l khng phi nh phn cho bt c

mt tn gio ring bit no hoc bt c

mt nng lc bn ngoi no nh qun

chng tin rng con ngi c Cha

tri hoc Thng to ra. Nu tin

rng Cha tri sanh ra tt c, th th ti

sao li c nhiu au kh nh ngho

nn, bun ru, chin tranh, i thiu,

bnh tt, tai ho ging cho nhng

chng sanh do ngi to? Tt c nhng

bin c khng may ny ph hu

49

mng sng con ngi l khng lin

quan n ca Cha tri hoc thch

bt thng ca mt s ma qu, thay v

vy ti sao Cha tri khng iu khin

dn s cho gim xung?8

3. Khng hong sinh thi

Mt nguyn nhn khc lm cho

nhiu ngi lo lng l nhng tai ha

m con ngi trn khp th gii phi

chu trong khong thi gian gn y.

iu ny chng minh rng by gi

bn thn thin nhin s gin d

t v ca mnh chng li con ngi vi

nhng hnh thc nh bo lt, hn hn,

ng t, ni la y l kt qu ca

s hu dit vi nhiu hnh thc a dng

ca h thc vt v h ng vt lm

50

cho mi trng b nhim v tng lai

bn thn qu t ny khng an ton.

Nh chng ta bit, khng hong nn

sinh thi hin ti l khng hong mi

trng bao gm: khng kh, nc, t

do nhng th nghim cht nguyn t,

th nghim nhng v kh ho hc,

nhng ga c t nhng x nghip cng

trnh v do bi s tng nhanh ca dn

s vv...

Gim c ca B -nhim nn sinh

thi trong bn bo co Hi phc li

cht lng ca nn sinh thi chng ta

(Restoring the Quality of our

Environment) ti y ban T vn Nn

sinh thi t chc vo thng 11, 1965

51

nh ngha thut t nhim nh

sau:

" nhim nn sinh thi l mt s thay

i bt li cho mi trng xung quanh

chng ta, ton th hoc phn ln - sn

phm ca con ngi qua nhng hiu

ng thay i trc tip hay gin tip

trong nhng mu nng lng, nhng

tng phng x, c ch vt l hay ho

hc v nhng t chc a dng khc.

Nhng s thay i ny c th nh

hng trc tip n con ngi hoc

ngang qua vic cung cp nc, hp

cht sinh vt hc v nng nghip ca

con ngi, nhng s hu hoc i th

vt l ca con ngi hoc nhng c

hi gii tr v thng thc thin nhin

ca con ngi."9

52

cp vn Nng lng nguyn t,

nh vt l hc ni ting Fritjof Carpa

ni rng:

"Nng lc phng x tit ra t nhng l

phn ng ht nhn th cng ging nh

nhng l sn xut bi phng x bom

nguyn t. Hng nghn tn nhng cht

c thi ra trong nn sinh thi do

nhng cuc bng n ht nhn v l

phn ng ht nhn trn ra. Khi chng

c tch lu trong khng kh chng ta

th, thc phm chng ta n v nc

chng ta ung to thnh bnh ung

th v nhng bnh di truyn hc tip

tc tng nhanh. Hu ht cht c nht

ca cht c phng x, cht ho hc

Pluton l c th phn hch, c ngha l

n c dng to bom nguyn t. V

53

vy, cng sut ht nhn v v kh ht

nhn c lin h cht ch, xut

hin vi nhiu hnh thc khc nhau

nhng u cng nh hng n mng

sng con ngi. Vi s tip tc pht

trin ca chng, rt c kh nng s

tiu dit ton cu mi ngy tr thnh

ln hn."10

i vi vn nhim nc v thc

phm, Fritjof Capra thm vo nh

sau:

"C nc chng ta ung v thc phm

chng ta dng b u bi mt s

lng cht c. Hoa k, s gia tng

thc phm tng hp, thuc tr su,

cht do v nhng cht ho hc khc

nh du t l hin nay mi nm c

54

ti hng ngn hp cht ho hc mi.

Nh l hu qu, cht c ho hc

tr thnh mt phn tng nhanh ca i

sng phong ph ca chng ta. Hn

na, s e da n sc kho chng ta

qua s nhim khng kh, nc v

thc phm l thy r rng nht, hiu

ng trc tip ca cng ngh con ngi

trn nn sinh thi t nhin. t thy

nhng hu qu hiu ng v cng nguy

him ny, con ngi ch nhn ra mi

y v vn cha c hiu hon

ton."11

Thm vo , vic s dng xng du

thi qu mi y a n vic bun

bn lu, cc tu ch du vi nhng s

c va chm thng xuyn, khin cho

mt s ln xng du b trn ra bin.

55

Nhng du b ny khng ch lm

nhim nhng b v bi bin Chu u

m cn ph hoi nhng sinh vt di

bin v v vy to nn mi nguy

sinh thi hc m nhng iu ny con

ngi vn cha hiu hon ton. Vic

to in t than th nguy him hn v

nhim hn in c lm ra t du.

Nhng m du di t to ra nhiu s

nguy hi cho nhng th m v s khai

m bng my to ra hu qu mi

trng trm trng, t nhng m

thng b hu b, mt khi than ht

hn, vi hu qu l s lng t ai

li b tan hoang. S nguy hi trm

trng hn tt c do vic t than l nh

hng n mi trng v sc kho con

ngi. Nhng k hoch t than

56

ti ra mt s lng khi, tro, kh v

nhng hp cht hu c, nhiu loi

trong chng c bit l cht c hoc

cht gy ung th. S nguy him ca

kh l cht ioxyt lu hunh c th lm

suy yu phi trm trng. Mt cht thi

nhim khc t vic t than l cht

Oxit Nito, n cng l thnh t chnh

lm nhim khng kh t khi t. K

hoch t than c th loi ra nhiu cht

Oxit Nito nh l vi trm ngn xe hi

ti ra Nguyn nhn chnh thng l

quy cho s hiu bit qu thin cn v

h sinh thi, kt hp vi lng tham

vng tt ca con ngi.

Los Angeles, 60 thnh vin ca

trng i hc Y khoa California12

cp nh sau: "S nhim khng kh

57

tr thnh mi nguy cho sc kho

i vi hu ht cng ng ny sut

trong nhiu nm". S nhim khng

kh lin tc khng ch nh hng con

ngi m cn ph v nhng h thng

sinh thi. N gy thng tn v git

nhiu cy ci v nhng s thay i

trong i sng thc vt ny c th to

ra s thay i mnh m v t s ng

vt m sng tu thuc vo nhng thc

vt ny.

V h tuyn b rng khng tnh n

s e da ca nhng thm ho ht

nhn, nn sinh thi ton cu v s

thng hoa i sng hn na trn hnh

tinh ca chng ta b nguy him

nghim trng v c th kt thc tt p

trong mt quy m ln ca tai ha sinh

58

thi ging xung. Dn s tng nhanh v

k thut cng nghip gp phn trong

nhiu cch lm suy thoi trm trng

nn sinh thi t nhin m trong

chng ta hon ton tu thuc vo. Hu

qu mang n l sc kho ca chng ta

v nhng ngi khc ang b nguy

him nghim trng.

iu r rng v chc chn l cng ngh

ca chng ta ang quy ry d di v

c th thm ch tiu dit nhng h sinh

thi m chng ta ang tn ti trong .

Chng ta c th hnh dung s nguy

him bit bao cho vn nhim mi

trng hin ti trn hnh tinh ny!

Khng c s an ton cng khng c s

cng bng c tm thy khp ni.

S khng bo m v khng an ton

59

tr thnh mt tai ng cng khp. Kht

vng chinh phc thin nhin

khng thnh cng trong vic em s

sung tc hoc ho bnh n cho mi

ngi. S nhim ny hn l mt hu

qu hin nhin ca mt nn vn minh

khoa hc hin i vi vn tc khng

khip, khng th kim sot c ca

nn pht trin cng nghip v kinh t.

Trong vng quay ngc li, nn vn

minh l kt qu ca nh cao t duy,

cch ngh v hng th nim vui. Nh

vy, nhng nguyn nhn chnh gy ra

khng hong mi trng nh c

cnh bo chnh l tham vng v v

minh ca con ngi.

4. Khng hong nn o c Con

ngi

60

Mt trong nhng cuc tranh lun kh

si ni phng ty hin nay, c bit

nc Hoa k l lin quan n vn

suy thoi nn o c.

Tht s rng nhng nc pht trin

chuyn bin nhanh tho mn tham

vng ca h, mang s giu c thnh

vng ngang qua s tin b ca tt c

thnh t k thut-khoa hc-vi tnh-

khng gian, h c gi l nhng x

hi lnh mnh, nhng vi s nghin

cu ng n, chng ta s thy rng

chnh nhng x hi ny b bnh

hon, vi t l cao ca nhng vn t

t, git ngi, du cn, bi bc, cn sa,

t nghin ru, ccain v nhng hnh

thc try lc trc tng khc vv S

nh hng tng nhanh cng vi vic

61

tng s lng ca ru, t t v

nhng tin b ca khoa hc v k thut

ph hu c s vng chc ca i

sng c tnh cch o c ca chnh

n S gio dc o c x hi

cng nghip th khng c coi trng.

Hu ht mi ngi ch c coi trng lm

th no t c nhiu tin. H nh

gi con ngi qua bao nhiu tin m

ngi y c c, bt k ngh nghip

v phng tin g. Trong nhng t

nc x hi ni m tnh chuyn ch,

ch ngha gio iu, ch ngha c nhn

v t tng b phi thnh hnh, th

phc li phn ln ca qun chng b

chuyn ch v tc ngi thiu s b

loi ra, tt c nhng ngun kinh t u

nm trong tay nhng ngi c quyn

62

lc. Cc khuynh hng x hi trn

cao gi tr vt cht, chuyn con

ngi thnh nhng ci my cho s sn

xut v tin th lao m khng mng

n l tng hoc o c.

Ni mt cch khc, nhng t nc m

cho l "dn ch, ho bnh v thnh

vng nht" ang tr nn b kh s vi

nhng bnh tt nguy him. Nh tm l

hc M ni ting Erich Fromn, trong

tc phm The Sane Society (X hi

lnh mnh) cho rng bc tranh n

gin ca mt x hi in cung lin

quan phn ln n nc Hoa k hn

nhng nc Chu u.13

khng nh iu ny, Erich Fromn

thm rng:

63

"Con ngi thng lnh thin nhin

v sn xut ngy cng nhiu nhng

ca ci vt cht tr thnh mt mc

ch ti cao trong i sng. Trong tin

trnh ny, con ngi chuyn mnh

thnh vt, i sng tr thnh ph

thuc vi vt cht, l b c thng

tr. Ngun gc ca vn ho phng

Ty, k c Hy-lp v Do- thi, coi

trng mc ch ca i sng, s hon

thin con ngi, con ngi hin i

qua s hon thin ca vt cht v kin

thc th no sn xut vt cht."14

V Erich Fromn i n kt lun rng

tuy nc Hoa k l cng quc, thnh

vng v tin b nht nhng li cho

thy mc ln nht v nn tinh thn

suy sp v mt thng bng.15

64

ng v mt tm l hc, khi i mt

vi nhng mt kh khn ngy cng

tng nhanh, con ngi cm thy hi

hp, lo lng, hoi nghi hn v v mun

lng qun thc t , bng cch h

lao vo th hng khoi lc i sng

v chn vi mnh trong t nghin ru,

thuc phin, git ngi v t vn

Tht l hp l, khi Erich Fromn gi

rng mc d c s tng nhanh trong

sn xut, tin nghi, k thut, khoa

hc phng Ty, nhng tht ra

hnh phc ca phng Ty ch da

trn vng tng ca y vt cht v

tin bc, t t con ngi cm thy mt

bn thn h v cm thy sng khng

mc ch, trng lng, n c n ni

65

h than ln rng th k XX l th k

con ngi cht.16

R rng cuc khng hong chin tranh,

tng nhanh dn s v nhim mi

trng to ra s nguy him cho con

ngi trn hnh tinh v lm suy thoi

o c dn n khng hong x hi

trong nhiu cch. Nhng cuc khng

b tn cng, nhng chin tranh, tham

nhng, ti c vi tr con, ph n v

ngi gi xy ra trong th gii ny

tht s l mt ni au kh, khng c

hnh phc sng v con ngi tr

thnh xa l, trung lp vi mi iu xy

ra trn th gii ny. Thi trung lp,

lnh m, tn bo lt mt con

ng cho mt kiu i sng nhn

tm, khng bnh ng v bo ng

66

ngay c c nhiu tin b khoa hc

nhng vn khng qun l c nh J.

Krishnamurti trong tc phm ni ting

Education and Signification of Life

(Gio dc v ngha ca cuc sng)

vit rng:

"Nhng tin b k thut gii quyt

tc th vi loi vn no ca con

ngi mt trnh no , nhng n

cng lm cho vn tr nn phc tp

v su hn. sng mt mc no

m khng quan tm n tng th

i sng l t to thm s au kh v

hu dit. Nhu cu ln nht v vn

nn nht ca tng c nhn l hi

nhp vo tng th i sng c th

gip cho v y ng u vi nhng

phc tp ang gia tng khng ngng.

67

Tt nhin, kin thc cng ngh s

khng c phng hng gii quyt

vn bn trong chng ta, nhng sc

p, xung t tm l v chnh v chng

ta thu nhn kin thc cng nghip m

khng c s hiu thu tin trnh tng

th ca i sng nn cng ngh tr

thnh mt phng tin t tiu dit

chng ta. Con ngi bit lm th no

chia ch bom nguyn t nhng nu

khng c tnh thng hin hu trong

tri tim th ngi y s tr thnh mt

qui vt."17

5. Tc Tin trin n Th gii

hin i

Th gii by gi chuyn nhanh vi mt

tc khng th tng tng c

68

trong thi hin i. Chng ta thy mt

s chuyn i nhanh trong hot ng

v t chc ca con ngi n ni

nhng vn tr thnh vn quc

t. Nhng c mt s kin khng th

chi b l nhng thnh t trong khoa

hc v k thut ph hu np sng

o c vng chc v chuyn con

ngi tri dt ti mt th gii xa l v

kh khn. Th gii ang thay i

nhanh n khng ng.

Tht ra, nhng thun li trong khoa

hc mang s gii phng n cho

loi ngi v lm giu thm nn vn

ho ca chng ta chng hn n lm

cho chn tri kin thc rng ra nhng

n cng lm cho cuc sng chng ta

69

tr nn phc tp v kh khn nhiu

lnh vc no .

6. Vn Trao i T duy

S thnh t ca ci gi l Vn minh

k thut khoa hc ca th k XXI

lm cho cc x hi trn th gii gn vi

nhau hn trc v c th p ng

nhng nhu cu v i hi ca nhau

hn. c bit vi s thnh t cao ca

k thut - khoa hc - vi tnh - khng

gian, phng Ty v ng, phng

Nam v Bc c th trao i ln nhau

v t duy, kin, cng nh cc mt

ca i sng nh tn gio, chnh tr,

kinh t, x hi, tm l v vn ho H

c th gp nhau v trao i ln nhau

trong mt phm vi rt ln v su sc

70

m trc cha tng c v chnh v

l do m nh vt l hc Fritjof

Capra thng gi l H bin ho- mt

s chuyn i su sc trong t duy,

khi nim v gi tr hnh thnh mt

ci nhn c bit v thc t v ng

cho mt s ghi ch ngn v lch s ca

s trao i nh sau:

"H bin ho by gi ang chuyn i

thng tr nn vn ho ca chng ta

vi hng trm nm, sut trong thi k

n hnh thnh x hi phng Ty

hin i v c nh hng ng k

n nhng phn cn li ca th gii.

M hnh h bin ho ny bao gm mt

s nhng tng, gi tr kt hp

vi nhng dng khc nhau ca nn vn

ho phng ty, bao gm s Cch

71

mng khoa hc, s Khai sng v Cch

mng cng nghip. Chng bao gm

lng tin trong phng php khoa hc

nh l mt s tip cn ng n duy

nht i vi kin thc, lng tin v v

tr quan nh l mt h thng c kh

bao gm nhng khi hp nht vt cht

c bn, s tn ti v lng tin qua s

pht trin k thut v kinh t t

c vt cht v tn."18

Nh x hi hc Pitirim Sorokin19

ch gii m hnh h bin ho hin i

nh l mt phn ca tin trnh nht

qun, mt giao ng lin tc ca nhng

h thng gi tr c th thy trong x hi

phng Ty. Sorokin bt u tho

lun v vic nh gi li cc gi tr m

72

khng g ngoi qu o thuyt ng

lc ca vn ho v x hi.

Bng I

Tuy nhin, ngy nay trong qu trnh

bin i tm hiu ln nhau gia nhng

nn vn ho ang tip tc vi ni, th

s hp nht ca th gii lm cho

nhiu x hi con ngi v thc h a

dng cng ni bt hn, gy ra s cng

thng v i khng cha h thy trong

tt c lnh vc ca i sng. Thi i

ton cu sp n ang to ra mi bt

ng, to ra s truy tm ci gi l ng

nht hn v ho hp hn. S khc bit,

i lp v mu thun gia cc thc

h, nhng h thng gi tr v cch suy

73

ngh a dng tr nn cng nhiu hn

trn khp th gii. Mi nn vn minh

hay vn ho c kt cu vi nhiu gi

tr a dng, mt s gi tr cn bn v

mt s thng thay i. Nhng gi tr

v tng ny c th khc nhau thm

ch trong cng mt nn vn ho bt

c giai on no theo s thay i bt

thng ca v tr a l hoc s thay

i thi gian theo h t tng ni bt

ca thi i.

X hi con ngi mt khi duy tr

nhng mu tri thc v vn ho ca

chnh h m by gi kt hp vi

nhau trong mt dng ln mnh x y

ca lch s th gii, to thnh nhng

ln sng v hm h va mnh di ngc

li nhau. S ng b ho ton cu bng

74

nhng cng ngh vn chuyn v thng

tin i hi tt c mi ngi ng vai

tr quan trng trong din n chung

ca lch s th gii v hy vng rng h

thc c vai tung ca h trn ngh

thut sn khu ny. Tuy nhin, ch sau

khi nhng phn chia v i lp c

khc phc th chn tri tinh thn mi

ca nhn loi c m ra: mt cuc

sng chn tht ho hp vi nhau.

Chng ta bit r rng lch s th gii s

khng n gin c thnh lp nu

khng c nhng lc lng lao ng

ca s tin b k thut khoa hc v lc

lng hot ng ca tinh thn bn

trong thm tm con ngi.

75

Lm th no chng ta tm thy mt

nn tng tinh thn chung trong th gii

a nguyn m khng lm tn hi

nhng c trng c o ca mi

truyn thng vn ho v tinh thn? y

cng l mt trong nhng vn khn

cp m nhn loi ngy nay i mt.

Hng ngh

1. Trch nhim Th gii

S khng hong ca con ngi qu su

sc v gy kinh s n ni nh

hng tt c nhng lnh vc x hi

trong nhng mi lin quan t c th

trong gia nh n cng ng ca c

th , khng ni no trn tri t ny

thot khi s nguy him ca nhng vn

khng th rt lui ang e da chnh

76

s hin hu trn tri t nh vy. iu

ny bao gm nhiu khi nim mi ca

nhng mi quan h v rng buc trong

x hi tc ng n quan im gio

dc ton cu v ch iu ny mi c th

lm gim i tnh cht hn hp ca ch

ngha dn tc v ch ngha b quyn

ca cng quc bt ngun t nhng

vng ln qun ca mi th hn, nn

phn bit chng tc v nhng thnh

kin bp cht bn cht thin trong

chng ta, trong tt c tn gio v trong

vn ho (gp phn hnh thnh nhng di

sn phong ph cho mi thi i). Nu

chng ta hy vng mang ho bnh n

cho chnh mnh v ngi khc, th

chng ta nn khp mnh vo k lut

77

trong mt cch no mang li

hnh phc v ho bnh chn tht.

hiu nhng khng hong vn ho

a dng, chng ta cn phi chp nhn

mt tm nhn rng ln v thy chnh

mnh trong ng cnh ca s tin ho

vn minh con ngi. Chng ta phi

chuyn quan im ca chng ta ti mt

hng tt p hn.

2. Khuynh hng Tn gio

Nh chng ta thy mc d k thut v

khoa hc c tin b nhiu nhng

khng th chuyn i cm ho tm tr

con ngi. Khoa hc c th gii quyt

nhng vn tc thi, c th nui

dng nhiu ngi, m c nhiu

ngi hn nui dng; Khoa hc c

78

th ko di mng sng con ngi

nhng ngc li khoa hc cng c

nhiu phng php hiu qu hn

ph hu mng sng con ngi. Theo

Robert F. Spencer trong tc phm The

Relation of Buddhism to Modern

Science(Mi quan h Pht gio vi

Khoa hc hin i) ni rng:

"Quan im ngy nay cho rng khoa

hc khng g khc hn l mt phng

php v tm cch o su p ng

nhng vn v cu hi v trng thi

tuyt i ca vn mnh con ngi. y

l quan nim lm lc, v n hnh thnh

mt khoa hc gio iu m ni

khng c mt ca tc ng tn

gio."20

79

V vy, mc ch ca khoa hc l vt

cht tha mn tham vng ca con

ngi hn l tinh thn ci thin o

c con ngi. gii quyt nhng s

khng thng bng hin nhin ny gia

khoa hc, cng ngh, o c v tinh

thn, th khng c cch no khc l tr

li nn tng ca trit hc i sng m

A.J. Toynbee din t nh sau:

"Ti tin rng hnh thc ca mt nn

vn minh l s biu hin tn gio ca

n v l mt nn vn minh c

quyt nh trn nn tng tn gio."21

Ngha l tn gio ng dng cho nhng

nhu cu tinh thn ca con ngi v l

c s ca nn vn ho nc nh

H.G. Wells trnh by rng:

80

"Tn gio l phn trung tm ca nn

gio dc xc nh t cch o c

ca chng ta." 22

Kant, nh trit hc c ni ting pht

biu rng:

"Tn gio l nhng nguyn l o c

nh l lut l khng c vi phm." 23

V thng ip ca c Pht v i

sng o c tn gio nh sau:

"Khng lm cc iu c,

Gng lm cc vic lnh,

Gi tm trong sch.

li ch Pht dy."

(Sabba ppassa akaraam, kusalassa

upasampad, sacittapariyodapana,

eta buddhna ssana).24

81

Ni rng hn, chng ta nn hiu rng

tn gio nu tht s l tn gio cn

phi ly ton con ngi lm trung tm

ch khng phi ly mt lnh vc no

ca i sng con ngi. Con ngi

tt ngha l mt ngi phi theo tn

gio ca mnh, bit rng s khng c

hnh phc v ho bnh no trn tri t,

khi ni cn c s ngho nn, i

kht, bt bnh ng v n p, nn phn

bit chng tc, s bt lc, s khng

cng minh, ni s hi, s khng tin cy

v nghi ng ln nhau. Lng t trng

khng gy chin tranh vi k khc l

cn thit i vi hnh phc nh thc

phm v nu khng cn c s t

trng th h khng th t c s tin

trin y nhn cch ca h.

82

Tuy nhin, mt s kin khng th ph

nhn rng khng phi tt c tn gio

u hu dng v tt cho mi ngi.

Nhng lch s l mt bng chng khi

mt tn gio no thnh cng trong

vic p ng nhu cu tn ngng, tu

tp c th tht s dn con ngi n

thn v tm an lc, th tn gio tn

ti v sng lu di. Tn gio a nguyn

cng l mt hin tng tn gio v vn

ho ni bt trong thi i chng ta v

mt trong nhng vn quan trng

c cc nh tn gio v nh t tng

ca mi truyn thng cp n. Tn

gio a nguyn l mt vn thng

thng thch thc vi mi tn gio

trong k nguyn ca chng ta nhng

mc nghim trng v s thch thc

83

ca n th khng phi l ng nht tt

yu vi tt c tn gio.

Tuy nhin, ng v phng din khc

bit gia Thin cha gio v Pht gio,

mc d trong vi th k trc kia,

Thin cha gio ng u vi vn

tn gio a nguyn, v trong vi th

k gn y, hng c s c quyn

tn gio Chu u v Chu m. Ch

mi y, vi s sp quan im

Chu u trung tm th gii v s pht

trin nhanh ca quan h tng tc quc

t trong nhiu lnh vc ca cuc sng

con ngi, nhng tn C c n v

ln na thy thc t mnh m ca tn

gio a nguyn. H mi nhn ra s tn

ti tn ngng v gi tr ca nhng h

thng tn gio-khng phi Thin cha

84

gio, khng ch cc nc ngoi m

cn Chu u v Chu m. Th l i

vi nhng tn C c, tn gio a

nguyn by gi xut hin nh l

mt thch trm trng i vi thuyt

mt thn ca Thin cha gio.

Mc khc, Pht gio ngang qua lch s

lu di tn ti v tri rng khp

Chu trong mt bi cnh a tn gio:

n , Pht gio cng tn ti vi

B-la-mn gio, o Lo th v nhiu

hnh thc khc ca o Hindu; Trung

hoa, Pht gio kt hp vi Khng gio

v Lo gio; Nht bn, Pht gio ho

nhp vi Shinto v Khng gio... V

vy, i vi hu ht cc Pht t, a

tn gio khng lm chn ng nh

cc con chin Thin cha gio.25

85

Trong s ni kt gii quyt nhng

vn khng thng bng trong tn

gio, khoa hc, kinh t trn, Albert

Einstein - nh khoa hc ni ting vi

Thuyt Tng i ca th k XX c

li khuyn rt khn ngoan rng chng

ta nn kt hp tn gio v khoa hc

nh sau:

"Khoa hc ch c sng to t nhng

ngi hon ton hng n chn l v

hiu bit. Song iu ny xut pht t

phm tr tn gio v t nim tin v

nhng quy lut gi tr ph hp vi

cuc sng thc ti, ngha l c th l

gii suy lun. Ti khng th hiu

mt nh khoa hc chn chnh li khng

c lng tin su sc . Trng thi ny

c th din t qua hnh nh: khoa hc

86

khng c tn gio th qu qut, tn

gio khng c khoa hc th m lo."

26

Trong khi Trevor Ling, gio s dy

mn Tn-gio-hc trng i-hc

Manchester t hi rng: "Sau cuc

chm trn ny, tn gio no c th

thch hp nht?" Theo ng ta, tht l

rt hu dng tr li cu hi ny vi

s tham kho v Pht gio. Mt, bi v

Pht gio l mt mu tn gio c

nhiu ngi cng nhn l tng hp

vi xu hng th tc hin i hn l

cc tn gio khc v mt khc, cuc

gp g vi ch ngha th tc, s bin

ci t tng ca n i vi Pht gio

nh l s th thch v iu ny i vi

cc tn tn gio khc k c Pht t

87

c v c ngha ng k.27 Cng cng

ny, Tin s Radhakrishman nhn

mnh rng:

"Pht gio thu ht c t tng hin

i, bi l Pht gio l khoa hc thc

nghim v khng da trn bt c gio

iu no."28

3. Khuynh hng C th ca Pht

gio

Thit ngh, iu m chng ta cn

khc phc nhng khng hong a dng

l khng ch bng nng lc m cn l

s thay i su sc v gi tr, thi v

cch sng tng ng vi hon cnh

hin ti, Pht gio ( ) c bit i-

tha ( ) hoc B-tt tha (

88

) vi hc thuyt Tnh-khng ( )

v T bi ( ) dng nh l thch

hp vi iu ny.

Nhn vo lch s, chng ta c th thy

c hai khi nim rt su sc, t nh v

nh hng rt nhiu n cc kinh in

i-tha ( ), l khi nim

B-tt ( ) v Tnh-khng ( )

nh kinh Kim-cang bt-nh ba-la-mt

( ) dy rng:

"Cha bao gi ri b tt c chng

sanh v thy nh tht cc php l

khng."29

Vo khong th k I, II trc ty lch

(sau khi c Pht nhp nit bn 3, 4

89

th k), i-tha bt u pht trin

v hc thuyt B-tt (Bodhisattva)

c k tha t khi nim B-tt

(Bodhisatta) trong kinh in Pli tr

thnh l tng ch o ng vai tr

chnh trong phong tro i-tha ny.

Hc thuyt B-tt c t t chuyn

n pha ng-bc nh Chu , i

hn, c bit l Trung hoa, Nht bn

v Vit nam V quan im ca l

tng B-tt ( ), mt hnh

thc ca i-tha Pht gio c cho

n v nh hng rng n mi tng

lp ca i sng qua cc mt tn gio,

chnh tr, kinh t, x hi, tm l v vn

ho t thi c i n thi hin i nh

Edward Conze ni rng c hai iu

cng hin ln m i-tha cng

90

hin cho t tng nhn loi l vic

sng to ra l tng B-tt v chi tit

ha hc thuyt Tnh-khng.30

Tuy nhin, c nhiu iu m chng ta

cn phi khng nh hiu su hn v

mc ch ca Pht gio cng nh

ngha v s thch ng ca khi nim

B-tt v Tnh-khng ny nh sau:

a. Quan im khng Gio iu

Nh chng ta bit, Thin cha gio l

mt tn gio cu ri trong khi o Pht

l con ng tu gic. Ni mt cch

khc, s gii thot ca Thin cha gio

l cu gip khi ti li ngang qua v

Cu tinh, da trn nhng gio iu no

m tn phi tin tng nu h c

m c ln thin ng sau khi cht.

91

Trong tn iu ca Apostle lit k

nhng lng tin nh vy v trong

Crossing the Threshold of Hope, John

Paul II a ra nhiu tn iu v

tuyn b rng chng l ti hu m

nhng con chin Thin cha gio ch

phi tun theo hoc t chi.

V cng trong nhng tn gio phng

Ty, ngi ta tin rng Cha tri c

nhng thuc tnh ca cng l, hoc s

cng bng nh quan ton, hoc tnh

yu hoc lng nhn t, tha th. Cha

tri l sui ngun cng l, nh vy mi

iu Cha tri lm u c tin cy l

ng n. Li phn quyt hoc gio

iu ca Cha tri l hon ton ng

tuyt i, nhn quyn ch c nh

ngha di s phn x ca Cha tri.

92

Khi nim cng l hoc s cng bng

l mt thanh gm hai li. Mt mt,

n gip mi th phi ng theo th t,

nhng mt khc n phn bit r rng

gia chnh v bt chnh, ha hn cho

ngi chn chnh mt hnh phc vnh

vin, nhng s kt n ngi bt chnh

b s trng pht vnh cu. Hn na,

Cha tri trong nhng tn gio X-mt

khng ch l mt Cha tri tuyt i

trong ngha bn th hc m cn l

mt v Cha tri ch thc v sng

ng, ngi dy con ngi qua sch

Phc m ca Cha v yu cu con

chin phi p li.

Theo hc thuyt ca mt s tn gio,

ngang qua lng tin tuyt i vo ng

Sng to hoc Cha tri, s truyn

93

thng gia nhng tn v Cha tri

hoc ng sng to c thnh lp v

nhng con chin s c ngi ban n

cho may mn hay hnh phc trong hin

ti cng nh tng lai.

c Pht khng ng h quan im cho

rng nhng nghi l v nghi thc ca

tn gio l phng tin duy nht cho

con ngi gii thot.

Theo c Pht, s pht trin gii-nh-

tu l nhng yu t quan trng trong

i sng phm hnh a n gii thot

ti hu.

Ngi ch ra rng ngi c o phi

sng mt i sng v hi, khng th

ch trch, knh trng, ng n, cao

thng v thanh tnh. Hnh ng cu

94

nguyn dng cng l vt hoc tun theo

tn iu bn thn n khng lm cho con

ngi thnh c o hoc t c s

hon thin gii thot.

c Pht khuyn chng ta trnh xa

nhng hnh ng ti li. Nh th s

mang li an lc cho cc chng sanh ch

khng phi bi v s Cha tri hay s

b phm vo nhng gii iu ca Cha.

c Pht ch l bc o s, ngi

ch cho con ngi c lng tin vo tr

tu ca chnh mnh. Ngi khuyn

chng ta khng nn tr thnh n l cho

nhng i tng bn ngoi, tri li phi

pht trin nhng nng lc n tng bn

trong chng ta vi lng t tin.

b. Quan im Tr tu

95

iu m chng ta gi l tr tu, l s

hiu v suy ngh ng thy cc php

nh tht. Trong kinh Php-c, c

Pht nhn thc v hu qu ca

ngi khng c tr tu nh sau:

"m di i vi k mt ng, ng xa

i vi l khch mi mt. Cng th,

vng lun hi v tn i vi ngi ngu

khng hiu chnh php ti thng."

(Dgh jgarato ratti, dgha santassa

yojana,

dgho blna sasro, saddhamma

avijnatam).31

y l ting than van thng thit ca

ngi tm cu hnh phc, chn l ti

hu vnh vin. Chnh s kht ngng

ny l mt cm hng sng ng cho s

96

xut hin cc nguyn l trit hc, o

c, tm l cng nh nhng t tng

tn gio trn th gii.

Nu ngha ca tr tu ny l vng

theo Cha tri ngha l lng tin, l tn

iu cn bn ca cc tn gio khc th

c Pht dy rng lng tin nh vy

khng hng dn Pht t tiu dit cc

phin no, hoi nghi, kht i, phin no

v au kh, cng khng dn con ngi

i n hnh phc chn tht. Lng tin

m ch da vo tr tu, tu tp, t kinh

nghim v n lc ca chnh bn thn

th v y mi c th t t b au kh

duy tr th gii hnh phc, thnh vng

v ho bnh cho v y v mi ngi

trn hnh tinh ny. l l do K.N.

Jayatillaka trong tc phm ni ting

97

Early Buddhist Theory of Knowledge

(Tri thc lun trong Pht gio Nguyn

thy) vit rng:

"i vi ngi c tr, c Pht dy

rng khng nn chp nhn li tuyn b

ca bt c ai da trn quyn lc m

khng xem xt n trc. V y hy nn

qun st n bng chnh tr tu v kinh

nghim ca chnh mnh vi mc ch

qun chiu mi quan h ca chng i

vi chn l, ri mi chp nhn. V

nht nh ch tr li bng kinh nghim

ca chnh mnh."32

Trong kinh Trung b c mt cu rt

hay bin chng cho vn tr tu

nh sau: Chnh php ca ta khng

phi l n tin m n thy v tu

98

tp. R rng rng thng ip ny rt

n gin, y ngha v thc tin,

chng minh c Pht nh gi cao

khi nim bit v thy hn l thun

lng tin v y l mt trong nhng

im khc nhau gia Pht gio v cc

tn gio khc. c Pht dy thm rng:

"Ai y tr v hnh s l bc ti cao

gia tri v ngi."

(Vijjcaraa-sampanno so seho

devamnuse).33

c. Lng Tin

Trong Pht gio, khng c nghi thc

trang trng ca l ra ti mc d c

hi ging vi hnh thc quy y ca

Pht gio. Tht ra, l quy y cng ch l

phng tin nhng Pht t chp

99

nhn c Pht nh mt bc thy ch

ng, chnh php nh chn l nh

tht hay con ng i n i sng gii

thot an lc v tng chng l nhng v

i theo con ng phm hnh .

Nim tin (Saddh, ) ca Pht t

ng ngha vi nim tin c tr tu dn

dt tin tng ba ngi bu (Tam bo) l

ni xng ng nng ta. Ni y

khng c lng tin m qung, cng

khng c phi tin hoc b a y.

Tht ra, c nhng trng hp khi t

ca nhng o s ny t b thy ca

h v hng lng trung thnh ca h

mun n quy y vi c Pht. c

Pht can ngn v khuyn h nn suy

ngh k hn na. Khi h c khng

100

khng theo h th c Pht khuyn

h nn tip tc gieo trng cng c v

tn tm vo cc bc thy ca h.

on vn bt h trong kinh Klma

dy bi hc ng ghi nh nh sau:

"Ny Klma, ng c th nghi ng, c

th lng lc. Hy vn nghi ng

khi ln. Ny Klmas hy t hi

mnh: Ch c tin v nghe theo li ngi

ta ni, hoc do n i, hoc do kinh

tng truyn tng. Ch c tin v l s

bt chc, hp l hoc s suy din cn

ct. Ch c tin v l s ph hp vi

ch trng, hoc xut pht ni c

quyn uy hoc v bc sa mn l thy

ca mnh. Nhng Klmas, khi chnh

ng t bit: nhng iu ny l khng

101

ch li, ng khin trch, b ngi tr

ph bnh; nhng iu ny khi thc

hnh s gp phn sinh ra s mt mt

v au bun th tht s nn t b

chng, Klmas."34

(Ala hi vo Klm kakhitu ala

vicikicchitu. Kakhniye va pana vo

hne vicikicch uppann. Etha tumhe

Klm m anussavena m

paramparya m itikirya m

piakasampadnena m takkahetu ma

nayahetu m kraparivitakkena m

dihinijjhnakkhantiy, m

bhavyarpatya m samao no gar ti,

yad tumhe Klm attan va

jneyythaime dhamm akusal ime

dhamm svajj ime dhamm

vigarahit ime dhamm samatt

102

samdinn ahitya dukkhya

savattant tiatha tumhe Klm

pajaheyytha).35

Mt bng chng khng th tranh ci

c l con ngi c quyn t do la

chn. iu ny trnh by kh dt

khot, y khng c s chp nhn do

da trn nn tng ca truyn thng,

hoc quyn lc ca bc o s, hoc

bi v quan nim ny c s ng hay

nhng ngi ni ting chp nhn.

Mi vn u phi c cn nhc,

thc nghim v nh gi liu l n tht

hay sai trong nh sng ca chnh s tin

chc ca mnh. Nu iu l sai th

chng ta khng nn chi b thng

thng m xem xt li. Chng nhng

nghi ng khng coi l mt ci ti trm

103

trng m cn c khuyn khch mt

cch tch cc.

l quan im v lng tin ca Pht

gio.

d. Quan im v Con ngi

Tht ra, th gii ngy nay ri rm vi

nhng s hiu sai v thc h, chng

tc, tn gio, chnh tr v x hi.

gii quyt nhng vn phc tp ny,

con ngi () ng vai tr trung tm

v ch yu. Con ngi hn phi bit

mnh v chnh mnh l kin trc s xy

dng vn mnh ca mnh ch khng ai

khc nh kinh Php c minh ho nh

sau:

104

"Chnh mnh l ch nng cho mnh,

ch lm sao nng ngi khc c?

T mnh tu tp y s t n ch

nng ta cao qu."

(Att hi attano ntho, ko hi ntho paro

siy?

attanva sudantena ntham labhati

dullabha.)36

Cng ging trn, mt bi k khc

trnh by nh sau:

"Bi chnh ta lm iu c, bi chnh ta

lm nhim. Bi chnh ta m iu lnh

c lm, bi chnh ta m thanh tnh.

Thanh tnh hay nhim u do mnh,

ch khng ai c th lm cho ngi

khc thanh tnh c."

105

(Attanva kata papa attan

sakilissati;

attan akata papa attanva

visujjhati;

Suddh asuddh paccatta; no

aa visodhaye). 37

V vy, con ngi c kh nng to ra

mi iu tt p nu v y bit th no

pht trin v iu khin tm ng

n. Nhiu ngi vn c kh kh chp

ly quan nim sai lm, c bit l o

B-la-mn v Thin cha gio tuyn

b rng mi vt trn th gii ny liu l

tn ti hay khng tn ti, tt hoc xu,

may mn hoc khng may mn tt

c u t nng lc ca ng sng to

ti cao. ng sng to duy nht ny c

nng lc thng pht, hoc con ngi

106

trn hnh tinh ny l nhng chng sanh

au kh cn phi c nng lc siu

nhin cu ri.

V dng nh rng theo cc tn gio

hu thn nh Thin cha gio v

Hindu gio, B-tt trong Pht gio

c xem ging nh Cha tri l

ngi c th cu v gii thot au kh

ca chng sanh trn hnh tinh ny. y

l s hiu sai lm trong php thoi ca

c Pht s a n s suy gim Pht

gio nu khng c s iu chnh kp

thi. Gii php chnh yu nhn mnh

rng chng ta phi iu chnh quan

im v lng tin rng v tr con ngi

trong Pht gio l ti thng bi v con

ngi c ba phm cht: tr nh, cch

i x tt v tnh kin nhn. Tr nh

107

ca con ngi mnh hn cc loi khc.

Bit km ch nhc dc tham m, thc

hin hnh ng o c v li ch ca

ngi khc, thng hy sinh li ch bn

thn mnh l iu c bit trong cch

c x ca con ngi. Con ngi c kh

nng chu ng nhiu au kh v khc

phc hu ht bt c kh khn no tn

ti trong th gian ny. ch v kin

nhn l phm cht ti cao khc m con

ngi s hu. Ni mt cch khc, con

ngi l ch nhn ng ca chnh mnh

v khng c chng sanh hoc nng lc

no cao hn c th phn xt vn mnh

ca v y.

Bi v nhng tnh cch ny, c Pht

dy, khuyn khch v khuyn chnh

mi con ngi phi pht trin bn thn

108

mnh a n s gii thot ca

chnh mnh. Con ngi c nng lc

gii thot mnh khi nhng rng buc

qua s n lc v tr tu ca chnh mnh.

T nn tng y, chng ta nh rng Pht

gio khng phi l mt tn gio trong

ngha nh mi ngi hiu, v Pht gio

khng phi l h thng ca lng tin v

th phng. Trong Pht gio, khng c

nhng iu nh lng tn trong gio

iu, lng tin vo ng cu ri, ng

sng to ra v tr, thc th ca mt

linh hn bt t hoc thin s - ngi

thc hin theo mnh lnh ca Cha.

Trong Pht gio, c nhiu B-tt (

) c xem nh l ch thin ( )

hoc thnh thn, nhng b tt l nhng

109

chng sanh ging nh chng ta b chi

phi bi lut sanh v dit, nhn v qu.

B tt khng phi bt t, cng khng

phi thng lnh v lm ch nh mnh

ca nhn loi. c Pht khng yu

cu chng ta chp nhn lng tin vo bt

c ng ti cao no hoc bt c iu g

m khng tri qua s thc nghim ca

chnh mnh.

e. Quan im Tnh-khng

Gio s Masao trong tc phm

Buddhism and Interfaith Dialogue (i

thoi v o Pht v Lng tin) kch

lit phn i nhng suy lun khng

hon chnh ca a s cc nh ph bnh

phng Ty khi bn lun v tn gio

trong mt cch tng phn gia thn

110

hc t nhin v o c (C.P.Tile),

gia tn gio huyn b v tin tri

(F.Heiler) v gia tn gio phim thn

v mt thn (W.F. Albright A. Lang).

a ra nhng s tng phn nh vy,

nhng nh ph bnh phng Ty ni

chung bn lun v nhng c im

ln ca o Do thi-Thin cha gio-

Hindu gio v ngc li, tt c tn gio

khc c ngun gc xut pht phng

ng.

Bng phng php ny, cc hc gi

phng Ty tm thy s khuy kho

trong vic hnh thnh mt cuc nh

gi tng i c lng nhng

phm cht ca mt tn gio, m t quan

tm n liu s tip cn ny lm xo

trn h khi tm hiu nhng tn gio

111

trong tinh thn xc tht ca nhng nh

sng lp xng v s phong thnh

c truyn t qua phng tin truyn

khu. S kt tp kinh in thi im

sau khi c pht nhp dit, trc ht

trong hnh thc kinh tng, ri lut tng.

Khong thi gian gia cuc kit tp ln

th nht v s thnh lp kinh in, gia

kinh tng tn ti hin nay v nh khi

c bin tp thi ban u l hon

ton khng r rng. Kinh v lut tng

l nhng ngun ti liu chnh ca vic

nghin cu hin i v Pht gio

Nguyn thu.

Tht ra, v bn cht Pht gio khng

ch trng ng tuyt i l siu vit

hn con ngi. Thay v vy, c Pht

dy l 12 Nhn duyn hoc gi l

112

Duyn khi ( , ). L

Duyn khi nhn mnh tt c cc php

trong v ngoi v tr ny l tu thuc

ln nhau, cng ng sanh v ng dit

vi tt c cc php khc (chng nhng

v mt hin tng m c v bn th).

Khng c g tn ti c lp hoc c th

ni l t tn ti. Cho nn, cc php l

tng i, lin quan, khng thc th v

thay i. Ngay c c Pht cng

khng t tn ti m phi hon ton c

mi lin h qua li vi con ngi v

thin nhin. y l ti sao m c Pht

C-m ( ), nh sng lp ra

Pht gio khng chp nhn Kinh

V- ca B-la-mn gio, v tin rng

c mt thc th duy nht trong v tr.

113

Tng t nh vy, Pht gio khng

chp nhn khi nim thuyt mt thn

ca ng tuyt i nh l mt thc th

ti hu, thay v ch trng Tnh-

khng v Chn nh ( ) nh l mt

thc th.

Tnh-khng ( ) l mt thc t ti

hu hay l mt phng php tu tp c

th ca Pht gio. Ngha en l khng

hoc trng rng v c th biu th

cho Tnh-khng tuyt i. Bi v

Tnh-khng l hon ton khng c i

th, khng c khi nim v khng th

t c do l lun hoc ch. N

cng ch ra s vng mt ca ng v

php. N vt ra ngoi nh bin m

cng bao gm chng.

114

Tu gic Tnh-khng l khng chp

vo chng sanh v c Pht, lun hi

( ) v nit bn ( )... Nh th,

khng c c Pht cng khng c nit

bn v cng khng c s gic ng ca

Tnh-khng, bn th cc php l

tu gic Tnh-khng ti hu.

Tu gic Tnh-khng ca cc php

khng c ch th l khng ngoi l

Duyn khi ( , ). Ch

khi no hiu c cc php th gian

khng c thc th c nh (mc d n

c tnh cch tm thi, bin i) v cc

php ny tng quan ln nhau th mi

gic ng c l nhn duyn. Chng ta

lu i thc th ho cc php cng

nh t ng nh thc th chng ta v

115

cc php l thng cn vnh vin v

khng thay i, thc th ho t ng

(dn n chp ng) v thc th ho tn

gio ca t ng (a n ch ngha tn

gio). Thc th ho ny v nhng tm

chp th l ngun gc to ra au kh

cho chng ta. Pht gio nhn mnh s

tnh thc Tnh-khng ( ), s

khng bn th ca mi php bao gm

ng v ngay c bn thn c pht

c th gii thot kh au. Do , c

Pht ch trng v ng ( ) v tnh

thc cc php (), hn l lng tin vo

c Pht ( ).

Vi ngha , tc gi mun trnh by

Pht gio hin ti ngang qua tc phm

116

vi ta : B-tt v Tnh-khng trong

Kinh tng Pli v i-tha.

3. Bin php Gii quyt

Trong phn ny, chng ta cn phi

khng nh mt im then cht l khi

nim B-tt c coi nh l mt con

ngi vi nghip ca chnh mnh ci

i ny nh nhng ngi khc, nhng

v B-tt bng chnh s n lc ca

mnh (khng ph thuc vo nhng yu

t bn ngoi) tu tp theo phng php

c th v thc t Tnh khng do

c Pht khm ph v hng dn,

vt qua nhng xung t bn trong

tm (nghip xu, v au kh, ) v

nhng khng hong bn ngoi (chin

tranh, dn s tng, nhim mi trng,

117

tai ho, suy thoi o c) c th

thay i trng thi mt thng bng v

tt c cng sng vi nhau trong mt

th gii bnh an, thnh vng v hnh

phc.

hiu vn ny, chng ta khng

nn xem B-tt nh mt ch thin (

), thnh thn hoc mt thc th vnh

vin c s hin hu thc cho mc

ch th phng, m B-tt ch l mt

tnh cht tng trng ca Pht php

( ) do cc v t sng sut to ra sau

khi c Pht nhp nit bn, tho

mn nhu cu tn gio ca cc Pht t

v duy tr Pht gio tng ng vi

hon cnh thuyt a thn hoc a tn

118

gio xut hin trong mt hay nhiu x

hi m mt giai on lch s no

ti n v cc nc Chu .

V khi nim Tnh-khng l phng

php tu tp truyn thng ca B-tt

trong o Pht gic ng thc th ca

i sng v v tr, c th v mi

trng, tinh thn v vt cht... m tt c

cng cng sanh v cng dit bi l

Duyn khi. iu ny ph nh s

hin din ca mt ng sng to v

gip cho chng ta mt ci nhn khch

quan v khoa hc hn v th gii hin

hu lin quan ti l nhn duyn. Ni

mt cch khc, ni y khng c mt

ci g t sng to v t tn ti, m php

ny phi tu thuc vi nhng php

khc. Tt c ng, nhn, php, yu t

119

trong th gii ny c nh ot bi

l duyn khi, di hnh thc ca s

sanh, thnh, hoi v dit. Con ngi l

mt v tr nh. Con ngi c tn ti

khng ch bi v y m bi s hot ho

ca lut bin i v thng.

Vi nh sng ca Tnh-khng, B-tt

l mt con ngi, c th vt qua mi

chp th ca nhng t kin, t t duy,

nhng h thng chnh tr, phong tc,

cch sng, tn gio, tn ngng, chng

tc, gii tnh v mi trng, v vi

tu gic Tnh-khng, chng ta c th

tr li cho nhng khi nim sai lm v

Pht gio, thng , ng, con ngi,

nghip, th gii vi nhng cu hi

chng hn nh: Ti l ai?, Con

ngi t u n v s i v u?,

120

Ti sao con ngi li sanh, gi, bnh,

cht?, Con ngi s i u sau khi

cht?, Th gii ny l tm b hay

thng hng?, Ai to ra th gii

?vv v t , con ngi trong nhiu

t nc hay nhiu tn gio c th lin

kt vi nhau trong mi quan h thn

thit, c th ngi li cnh nhau, thng

cm v yu thng ln nhau cng

xy mt th gii tt p hn.

*

GHI CH:

3 Trevor Ling, Buddha, Marx and God,

London, 1979, trang 5-6.

4 Fritjof Capra, The Turning Point,

London, 1982, trang 1.

121

5 Nh trn, trang 2-3.

6 Xem Ho thng K. Sri

Dhammananda, What Buddhists

Believe, CBBEF, Taipei, 1999, trang

285.

7 Cng trang sch dn.

8 Nh trn.

9 Edward J. Kormondy, Concept of

Ecology, New Delhi, 1991, trang 246.

10 Fritjof Capra, The Turning Point,

London, 1982, trang 3.

11 Paul R Ehrlich and Anna H. Ehrlich,

Population Resources Environmental,

San Francisco, 1972, trang 147.

12 Cng trang sch dn.

122

13 Trevor Ling, Buddha, Marx and

God, London: 1979, trang 5.

14 Erich Fromm, Psychoanalysis and

Zen Buddhism, trang 79.

15 Trover Ling, nh trn, trang 6.

16 Minh Chi-H Thc Minh, i

Cng Trit Hc ng Phng,

Trng i hc Tng Hp, TPHCM,

1993, trang 32-3.

17 J. Krishnamurti, Education and the

Signification of Life, 1994, trang 19.

18 Nh trn, trang 17.

19 Pitirim A. Sorokin, Social and

Cultural Dynamics, 4 tp, New York,

1937-41.

123

20 Ed. Buddhadasa P. Kirthisinghe,

Buddhism and Science, Delhi, 1996,

trang 18.

21 A. Toynbee - Daisaku-Ikeda, Man

Himself Must Choose, Tokyo, 1976,

trang 288-0.

22 Ho thng Dr. K. Sri

Dhammananda, Buddhism as a

Religion, Malaysia, 2000, trang 7.

23 Ho thng Dr. K. Sri

Dhammananda, Buddhism as a

Religion, Malaysia, 2000, trang 7.

24 Dhammapala, cu 183, trang 97-8.

25 Masao Abe, Buddhism and

Interfaith Dialogue, ed. by Steven

Heine, Hong Kong, 1995, trang 17-8.

124

26 Albert Einstein, Ideas and Opinions,

London, 1973, trang 46.

27 Xem chi tit trong Buddha, Marx

and God, nh trn, trang 8-9.

28 Wang Chi Buu, "A Scientists

Report on Study of Buddhist

Scripture", CBBEF, Taipei, R.O.C.

29 Edward Conze, Buddhism: Its

Essence and Development, Delhi,

1994, trang 130.

30 Edward Conze, Thirty Years of

Buddhist Studies, London, 1967, tr. 54.

31 Dha, cu 60, trang 33-4.

32 K.N. Jayatillaka, Early Buddhist

Theory of Knowledge, 1963, trang 391.

125

33 Trch trong The Nature of Buddhist

Ethics, Damien Koewn, London, 1992,

p. vii.

34 BGS, tp I, Chng Ba php, Phm

5, Mc 66. Salha, s 7, trang 171-2.

35 A, tp I, trang 189.

36 Dha, cu 160, trang 83-4.

35 Dha, cu 165, trang 87-8.

-ooOoo-

-2-

KHI NIM B TT

Khi no, ti sao v th no khi nim

B-tt ( ) bt ngun ti n v

tn ti trong chui lch s lu di ca

Pht gio. y l nhng vn ang

126

c quan tm trong gii Pht gio

trn khp th gii. Khi nim B-tt

u c xut hin trong kinh tng

Nguyn-thy38 ( ) ln i-

tha ( ) nn d dng a

n s khng nh rng l tng B-tt

sau ny gn lin vi l tng B-tt

trong Pht gio Nguyn-thy (

). Khi nim B-tt dng nh

khng c xa l vi truyn thng

Nguyn-thy, mc d t th k th V

ty lch ngc li thi im ca

Nikaya, phm vi pht trin dn dn thu

hp li.

Cu tr li chnh xc cho vn liu

kinh in thi k u (Tiu-tha)39 c

127

vay mn tng t i-tha hay

khng l ty thuc vo vic nghin cu

cc ngun ti liu Pht gio c in.

Mc d c nhiu trng phi khc

nhau nhng u cn c vo li dy cn

bn ca c Pht v khng vt ra

khi truyn thng chung.40

S pht trin l tng B-tt (

) tht s l biu trng c th ca

trng phi i-tha (truyn thng

Pht gio Pht trin). Dng nh cc

nh Nguyn-thy tha k l tng b

tt ny t truyn thng trng tng c

xa nht hn l vay mn n t trng

phi khc. Cng nh vy, ng E.J.

Thomas41 c kin rng khng c

trng phi Pht gio no cho l c

128

ngi u tin khi xng l tng

B-tt, cng khng c bt k ngun

thng tin chnh xc no c th xc nhn

cc trng phi khc vay mn khi

nim B-tt.

Khi nim B-tt trong i-tha l mt

h lun su sc trong gii nghin cu

Pht gio. Pht t thuc Pht gio

Nguyn-thy tin rng duy nht c c

Pht C-m m nhng kip trc ca

ngi l mt B-tt. Nh kinh Bn sanh

dy B-tt c tnh t kip khi u

khi ngi l mt b-la-mn Tnh Hu

(Sumedha) cho n kip cui cng ca

ngi trn cung tri u sut (trc khi

ngi ging xung trn). L mt v B-

tt, ngi sng mt i nh mt

ngi bnh thng lun lm iu tt v

129

trnh iu xu. Trong nhiu kip, ngi

hy sinh k c thn mng thc

hnh trn vn su hnh ba-la-mt (theo

i-tha) hoc mi ba-la-mt (

)(theo Nguyn-thu / Tiu-tha).

Theo kinh Thuyt Xut-th-b ca

i-chng b (Mahsnghika

Lokottaravdis) dy rng trong kip

cui cng B-tt l Thi t S-t-a,

ngi khng c th thai trong bng

m v tht s khng sanh ra nh nhng

chng sanh bnh thng. Tuy ngi th

hin nh mt con ngi bnh thng,

vn sng i sng c gia nh nhng

li n lc truy tm con ng thot

kh.42

130

Pht gio i-tha tin rng h pht

trin phong ph khi nim B-tt ca

Pht gio Nguyn-thy. H chng

minh rng trong th gii con ngi c

nhng B-tt pht b tm, tu tp cc

hnh nguyn ba-la-mt nh vy v s

tr thnh Pht. S pht b tm i

hi b tt phi hy sinh bn thn trong

nhiu i v khi no chng sanh gii

thot ht th mi n ngi gii thot.

Bi v nu ch gii thot cho ring

mnh trc ngi khc th ngha ca

b tm s khng c pht trin y

.

Theo cc nh i-tha, B-tt nhiu v

s nh s ct sng Hng khng th

m ht c. Tht ra, v bn th mi

chng sanh l mt v B-tt, bi mi

131

con ngi u c tim nng, chng t,

bn cht tr thnh B-tt trong i

sng ny v nhiu i k tip. C nhiu

tng mo c th v c hnh ring

bit c gn cho mt s cc B-tt.

Trong kinh in i-tha ban s nhn

mnh v phm hnh ca B-tt hn l

hnh tng. Trong khi cc kinh in

i-tha v sau th ngc li. Trong

kinh Php hoa, kinh i-tha Trang

nghim Bo vng (Kraavyha) v

nhiu kinh khc m t nhiu v

c hnh v nng lc ca cc v B-tt

lp nguyn tip chng sanh; cn

mt chng sanh no cha gii thot th

cc ngi cha thnh Pht. Hoc ni

mt cch khc, v mt siu hnh, tm

ca cc ngi vt khi vng i i

132

hai bn gia cng c v khng cng

c; nn s thc hin tu tp t bi ch l

phng tin cu kh chng sanh.

Theo dng thi gian, cc v B-tt

c gn cho nhiu hnh tng v

nhiu biu tng p ng mc ch tn

ngng th phng vi nhng nghi

thc tn gio chi tit v nhiu khi

nim huyn thoi thu dt cc hnh

tng B-tt nhiu thn ging nh cc

thn v n thn ca b-la-mn gio. V

vy, dng nh rng hc thuyt B-tt

c du nhp v lm mnh yu t

ca Bhakti (tn tm, ) trong Pht

gio.43

Vi khi nim B-tt ny, cc nh i-

tha thm chi tit hnh nghip ca

133

B-tt, trong nhn mnh khng ch

thc hin y cc ba-la-mt m cn

tu tp nhiu phng php thin nh

hng n gic ng php-khng ()

hoc chn nh ( ). V iu ny r

rng tr thnh phng php tu tp

ca cc B-tt.

Kh m xc nh giai on no khi

nim B-tt c xut hin. Mun r

iu ny chng ta phi xc nh thi

gian hnh thnh kinh Bn sanh (trong

Pali v Sanskrit) v Kinh Th d

(Avadna, ting Phn pha trn) trong

tng thut nhng kip trc ca

c Pht nh l v B-tt. y c th

ni thm rng khi nim B-tt c th

xut hin vo khong thi gian sau khi

134

kinh Bn sanh ra i. Ri theo dng

thi gian tin trin, cc nh i-tha

chuyn khi nim B-tt ny thnh mt

tha ring bit c bit l B-tt tha

( ). Tht ra, B-tt l mt thut

t c gii thch, din dch v nh

ngha rng ri. T , t nguyn ca t

B-tt gy ra nhiu tranh lun v s

ng dng ca khi nim ny cng tr

nn rt a dng. iu ny c th c

xem nh mt hin tng ni bt ca

bc ngot lch s trong ngha v

gi tr ca t B-tt tri qua nhiu

thay i ng k trong tin trnh pht

trin gio l v tin ha lch s.

135

Th nn trc ht, chng ta cn tm

hiu ngha chuyn mn thut t ca

B-tt.

nh ngha t B-Tt

Nh chng ta bit khi nim B-tt l

mt trong nhng khi nim quan trng

nht trong c hai truyn thng Pht

gio Nguyn-thu v i-tha. Theo t

nguyn hc, t B-tt (Boddhisatta)

xut pht t t gc budh ngha l tnh

thc. Danh t bodhi (gic) c ba

ngha: (i) tri (ii) gic v (iii) tr tu ca

c Pht.44

Trong Tng chi b kinh t bodhi c

ngha l tri, gic, bt ng hnh php

(Aparihny Dhamm v nit bn

Nibbna).45

136

Thng-ta-b cho rng khi bodhi

(gic) kt hp vi satta, th bodhi

ngha l tr tu ca bc thanh tnh

vt qua tt c phin no.46

Theo t nguyn hc, Buddhi l kt

hp vi t Bodhi nh thng thy

trong nhng h thng trit l B-la-

mn gio. Trong trit l S Lun Du

gi phi (Skhya-yoga), buddhi

mang ngha tm l hc, l kt qu

u tin ca s tin trin t tnh

(Prakti).47

V vy, t bodhi l a n nit bn

v nit bn l s an lc ti hu.

Theo Bch-khoa Ton-th Pht-hc,48

t nguyn hc ca t ny c chia

lm hai phn bodhi v sattva: bodhi l

137

t gc ca budh ngha l thc tnh hoc

gic v sattva rt t sant l phn t

hin ti ca gc as c ngha l mt

hu tnh hoc ngha en l mt chng

sanh. Nh vy, bodhisattva ngha l

hu tnh gic, mt ngi i tm cu

gic ng hay mt v Pht s thnh. V

t Pli bodhisatta c rt t bodhi v

satta (Sanskrit: Sakta xut pht t saj)

l mt hu tnh tm cu gic ng.

Theo Bch-khoa Ton-th ca Tn-

gio v o-c hc,49 Bodhisattva

thng c dch l chng sanh c tr

tu hon ho (sattva: bn cht, nht

th, nh svabhva l thc th). C th

rng y l ngha chnh ca t ny, tuy

nhin, v mt lch s, tht ra B-tt l

mt chng sanh ang trn ng t

138

gic ng, ngha l mt v Pht tng

lai nh Monier Williams ni trong

t in Sanksrit-English.

T satta (Sanskrit l sattva: tnh), rt

t sat+tva thng c ba ngha (i) hu

tnh, chng sanh v ngi c l tr (ii)

linh hn v (iii) bn cht.50

Har Dayal trong tc phm ni ting

The Bodhisattva Doctrine in Buddhist

Sanksrit Literature (Hc thuyt B-tt

trong Vn hc Pht gio ting Phn)51

ng rng bodhi ngha l gic v

bn rng ngha sattva theo t

nguyn hc52 a ra nhiu cch

khc nhau ca nhiu t in v hc gi

chn ra ngha gn nht ca t

sattva trong hp t bodhivattva.

139

Sau khi kho st nhng quan im c

cn c chnh xc ca nhiu nh hc

gi, Har Dayal cho rng: "Cch tt nht

l lun lun tham kho t Pli khng

coi trng nhiu s dch thut ca nhng

nh trit hc hoc nhng nh t in

hc sau ny". V ng i n kt lun

rng "sattva" ngha l bt c chng

sanh hoc hu tnh no (nh t in

Sanskrit ca M.W) "ein lebendes

Wesen" (Skt. Dicy. Pbg). T Pli satta

c l l mt chng sanh, con ngi,

sinh vt c tnh thc (Pli. Dicy. S.v).

Hu ht cc hc gi hin i chp nhn

s dch ny."53 Har Dayal ch gii

ng t satta trong ng cnh ny m

khng biu th ch l mt con ngi

bnh thng. Har Dayal cng chng t

140

thm rng r rng lin quan n t

Vedic, satvan ngha l kelegar mt

thnh vin, anh hng, ngi can m

v mnh m.54

Trong Thanh-tnh o-lun

(Visuddhimagga) (IX 53) cho rng

Satta: "Chng sanh (Satta): nhng

ngi nm gi (Satta), chp th

(Visatta) do kht i kt t vi th cht

to ra, do h l chng hu tnh

(Satta).

c Pht dy iu ny nh sau:

"Ny Rdha, bt c tham i no i

vi sc, bt c tham dc no i vi

sc, bt c h lc no i vi sc, bt

c kht i no i vi sc, nm gi

141

(Satta), chp cht (Visatta) n, l

mt chng sanh (Satta)."55

T Sat xut hin trong trit l Veda

c ngha l: (i) th gii xut hin hoc

(ii) bn cht tht hin hu ca Ng

(tman).56 Trong Trit S-lun Du gi

(Skhya Yoga), t Sattva biu th

yu t t tnh (Prakti) c bn cht ca

s an lc, khinh an v sng sut.57

T Bodhisattva (Bodhi+sattva) ni

chung l mt chng sanh gic ng,

chng sanh hng n t s gic ng

hon ton hoc Pht qu.58 Trong li

ch thch ca Trng-b-kinh59

nh ngha t ny nh sau: "Bodhisatto

ti paitasatto bujjhanasatto; bodhi-

sakhtesu v catsu maggesu satto

142

laggamnaso ti bodhisatto." Ngha en

ca t B-tt l (i) ngi c tr, hoc

(ii) ngi quyt nh hoc nm gi bn

con ng a n gic ng.60

Theo Thng-to-b nh ngha

Bodhisattva l mt ngi chc chn s

tr thnh Pht. V y l bc sng sut

c ngi c tr bo v v ng h.61

Trong lun Bt-nh Ba-la-mt (Praj-

pramit stra) ca ngi Long th

(Ngrjuna) cng gii thch ging

vy.62

Trong B- Hnh kinh lun

(Bodhicaryvatra Pajik

crya Prajkaramati63dy rng:

Tatra (bodhau) Sattva

abhipryosyeti bodhisattva.64 Tng

143

t trong Nht-bch-thin-tng Bt-nh

Ba-la-mt (atashasrik

Prajpramit)65 cng ni rng:

"bodhau sattvam abhipryo ye te

bodhisattv"66 tc B-tt l mt v

m tm, nguyn, t tng hoc c

m hng n gic ng.

Trong Bt-thin-tng Bt-nh Ba-la-

mt (Aashasrik Prajpramit

Khng c ngha no tht

cho t B-tt, bi v B-tt tu tp

khng chp th i vi tt c cc php.

V B-tt l bc thc tnh khng

tham m, hiu tt c cc php v

gic ng l mc ch ca B-tt.67

T.R.V. Murti qun st Bodhisattva cho

rng khng ngoi ngha ngi lng

144

thin, o c v l ci ngun tt c

iu lnh cho th gian.68 Charls Elliot

ni rng B-tt l bc tr tu.69 H.

Kern ng Bodhisattva l mt chng

sanh gic ng.70

Tm li, t nguyn hc B-tt ( )

ngha l mt chng sanh gic ng (

) mt v Pht s thnh hoc mt

ngi kht ngng t gic ng".

V t ny biu th bt c ai tm cu

gic ng ( ) bao gm ch Pht (

), Bch-chi Pht ( )v nhng

t ca c Pht hay ni chung l

thng dng ch nhng ngi kht

ngng tr thnh c Pht. Trong tp

145

sch ny, chng ta c th hiu t B-tt

nh mt ngi bnh thng, v anh

hng vi chnh nghip lc ca mnh

trong i sng ny nh tt c ngi

khc, nhng vi lng quyt tm v n

lc tu tp phng php thc tin do

c Pht C-m khm ph v hng

dn, vt qua nhng nghip xu v

au kh t gii thot an lc. Ngay

c sau ny khi nim B-tt c pht

trin trong kinh in i-tha, B-tt

tr thnh mt ngi tm cu chnh

ng chnh gic(Samsak-sambodhi,

) Anuttara-Samsak-sambodh

( ,

),71 v li ch ca tt c chng

sanh m ngi tu tp cc Ba-la-mt

146

(pramits, ) thi gian v s

au kh i vi B-tt khng quan

trng, mc ch chnh ca ngi l em

ht tm lc, ch kin cng tu tp v

li ch cho chng sanh m tm cu gic

ng v thc hin cc ba-la-mt gip tt

c chng sanh t gic ng vin mn.

Tuy nhin, chng ta cng nn nh mt

s tht rng B-tt trong kinh in i-

tha l nhng biu tng ca nhng

c hnh kt tinh t c Pht lch s,

hoc l s m t tht v cc thnh nhn

cc hnh tinh khc. B tt l biu

tng ca nhng c hnh kt tinh t

c Pht lch s c thnh ho nh

nhng bc thnh nhm p ng nhu

cu tn ngng ca qun chng v bi

147

cnh a thn ca x hi n lc by

gi.

ngha ca thut t cc bc Thnh

khc

hiu B-tt r hn, chng ta cng

cn phi phn bit nhng thut t khc

trong Pht gio cng biu th ngha

cc bc thnh nh ch thin ( ),

A-la-hn ( ), Thanh-vn (

), bc Bch-chi Pht ( ) v

c Pht ( ).

1. Ch thin

Khi nim ch thin ( ) mc d c

trnh by trong kinh Pht nhng y

148

khng phi l php thoi trung tm, cn

bn ca tu tp. Pht gio l h thng

trit l v thn. iu ny c ngha l

khng chp nhn Cha tri hoc ng

sng to ra con ngi v th gii.

Trong kinh Aggaa ca Trng b

(Dgha Nikya)72 trnh by kh r

rng th gii t nhin v con ngi l

khng phi sn phm ca bt k mnh

lnh sng to ca mt v Cha tri no,

m chng n thun l nhng kt qu

ca tin trnh tin ho.

Trong t in Pli-Anh ca Hi Pli

Text nh ngha ch thin theo

truyn thng Pht gio nh sau:

"Theo t nguyn hc dev xut pht

t ngha chi, vui; mt v tri, v

149

thin thn thng s nhiu ca dev l

Gods (ch thin). Khi tc v ny c

gn cho bt c chng sanh siu vit

no th c xem nh l thuc lnh

vc trn loi ngi Ch thin

thng n gin biu th cho s sng

chi, linh ng, nt p, iu thin v

nh sng v nhng thuc tnh ny nh

i ngc li vi nhng nng lc bng

ti ca iu xu v hy dit."73

Theo Pht gio, khi nim th gii c

ngha l th gii ca ch thin v con

ngi. V vy, trong nhng kinh in

ca hai h Nguyn-thu (Pli) v i-

tha (ting Phn v Hoa) c nhiu thn

v n thn c m t. Trong i Kinh

S t hng (Mah Sihand thuc

74 m t nhng cnh

150

gii khc nhau ca s hin hu nhiu

loi ch thin. Th mng ca ch thin

cng tng t nm trm nm trn ci

tri T-i-thin vng

(Ctummahrjika) hoc mi su

ngn nm trn ci Tha-ho-t-ti thin

(Paranimmitavasavatti) hoc... lu mau

ty theo phc c gieo trng ca ch

thin. Pht-bn-hnh Tp kinh d bn

(Mahvastu)75 v Thn-thng Du-h

kinh (Lalitavistara, trang 232) m t

kh r rng nhng tng bc khc nhau

ca ch thin v thin n. Chng hn

nhng n thn nh Gauri, Laxmi,

Durg, Kli, Sarasvati rt c tn th

trong thuyt a thn ca o Hindu.

iu ny cng nh hng n cc nh

i-tha to ra nhng thin n bng

151

cch thnh ho cc i tng ca hin

tng thin nhin, nhng tng tru

tng v nhng i th khc. Tuy

nhin trong Pht gio v tr ca ch

thin v thin n khng c coi trng

nh cc tn gio khc, bi v ch thin

nh vy c c Pht xem nh l

mt trong nhng loi chng sanh cha

gii thot khi lut v thng v vn

cn b chi phi bi lut sng v cht,

ngay c mc d h siu nhin hn

ngi tron