Libro Crisis (2)

8/17/2019 Libro Crisis (2)

1/96

1

PENSAR O NOSO TEMPO

FILOSOFAR EN ÉPOCAS DE CRISE

ÍNDICE

PRÓLOGO

I. A CRISE ECOLÓXICA

I.1. Gaia está enferma: o deterioro ecolóxico.......................................................................I.1.1. A deforestación e desertificación.............................................................................I.1.2. O efecto invernadoiro e os cambios climáticos .......................................................I.1.3. A desparición dos xeos polares e continentais..........................................................

I.2. A necesidade de facer “aterrar” á filosofa: proposta d!n “xiro ecolóxico” para o pensamento........................................................................................................................

I.3. A constitución dunha “ecosofía”2.3.1. A “arca"orixinaria"terra” e o sentido cósmico da #!manidade......................................2.3.2. O “homo oecologicus” e a conciencia dos lmites...........................................................

I.4. A constitución dunha “ecoética”I.$.1. A actit!de de coidado da %at!re&a e o imperativo cate'órico d!n#a “eco(tica”.........I.$.2. )or !n#a economa s!stentable.....................................................................................I.$.3. A nosa patria e o planeta: a necesidade de constr!r !n#a sociedade ecolóxica..........

I.*. A constitución dunha “ecoestética”: #abitar esteticamente aterra....................................

II. A CRISE HUA!I"ARIA# A PO$RE%A

II.1. +illos da terra ,!e sofren a -istoria: as cifras do #oloca!sto........................................II.2. a!sas e sol!cións da pobre&a.........................................................................................

III. A CRISE &I!A!CEIRA# O U!'O COO U! GRA! “O!OPOL(” .

I) A CRISE SOCIAL# OS CO!&LIC"OS 'A UL"ICUL"URALI'A'E

$.1. Inmi'ración e sociedades m!ltic!lt!rais............................................................................$.2. /odelos do m!ltic!lt!ralismo...........................................................................................$.3. As dimensións x!rdicas e polticas do m!ltic!lt!ralismo: “Ubi libertas, ibi patria .....$.$. As dimensións (tico"filosóficas do m!ltic!lt!ralismo: 0!niversalismo (tico !ersus relativismo c!lt!ral.................................................................................................................$.*. 0onflicto o! diálo'o de civili&acións )or !n#a sol!ción interc!lt!ral..........................$.. As dimensións (tico"existenciais do m!ltic!lt!ralismo: !n problema de peda'oxasocio"poltica e de ecoloxa mental...........................................................................................

I). A CRISE 'A CO!)I)E!CIA I!"ER!ACIO!AL# GUERRA E

"ERRORISO

*.1. A '!erra perpet!a...............................................................................................................


2/96

2

*.2. “)or al'o máis ,!e !n p!ado de dólares”: o ne'ocio da '!erra.*.2. O terrorismo sacrificial.......................................................................................................

). A CRISE 'O PE!SAE!"O E O PAPEL 'O I!"ELEC"UAL

4.1. )ensar o noso tempo5 esa ( a tarefa..............................................................................4.2. 6a 'lobali&ación dos problema á nacionali&ación das sol!cións..................................

EP*LOGO

$I$LIOGRA&*A


3/96

3

PRÓLOGO

7!i&ais a obri'a máis esencial5 a f!nción máis !rxente ,!e tea !n como filósofo sexa5como aconsellaba -e'el5 a de pensar e comprender o se! tempo. )ode ,!e todo o importante navida est( xa pensado5 pero non por mn. A mia circ!nstancia5 ,!e cecais sexa tam(n a

circ!nstancia de moitos o!tros5 debo facela verdadeiramente mia5 debe caer baixo a atenta p!pila da propia conciencia5 resoar nas recollidas estancias do me! solitario5 perplexo e preoc!pado cora&ón. 8en d9bida5 esta ( a primeira obri'a de todo librepensador: poer o se!m!ndo e o se! tempo baixo a s9a in,!isitiva mirada e facer !n !so p9blico da s9a intelixencia5como demandaba de toda ra&ón il!strada ant.

ando me poo a mirar e pensar o me! tempo5 creo ,!e me toco! vivir n!n#a (pocafascinante5 ,!i&ais !n#a das máis creadoras e dinámicas de toda a #istoria da #!manidade. Acome&os deste terceiro milenio5 ,!e ( cando escribo esta epocal meditación5 as invenciónss!c(dense a !n#a velocidade de v(rti'o5 pero tam(n o #ome toma conciencia5 cada ve& máiscrecente e precisa5 da s9a rica5 si5 mais ambivalente #istoria. ;n efecto5 pode rastrexar as s9as

orixes biolóxicas percorrendo5 case sen interr!pcións5 a cadea evol!tiva da s9a especie< tenacadado tal coecemento do !niverso5 ,!e lo'ro! entrar xa na intimidade da materia e descifrar os códi'os se'redos ,!e rexen o f!ncionamento da vida< lo'ro! vencer a 'ravidade da =erra5viaxando ó se! areoso planeta< enva naves de exploración polos espa&os siderais e5 a trav(s daimaxinación e do cálc!lo fsico"matemático5 ten remontado at( os primeiros instantes da 'raneclosión do espa&o"tempo na ,!e nace! o !niverso< pode tam(n com!nicarse oral e vis!almenteó instante con cal,!era l!'ar do 'lobo< almacenar en dimin!tos microc#ips billóns de bits deinformación< nave'ar polas prof!ndidades s!bmarinas en compaa dos peixes< facelo poloespa&o virt!al da rede en ami&ade cos demais #omes< voar polos ceos máis rápido e alto ,!e asmesmas aves5 estendendo5 en fin5 o se! dominio por toda a faciana da terra. 8ntese dono e seor de ceos e infernos. /ais t(mome ,!e a s9a 'ran for&a ( tam(n a s9a feble&a: moitas das s9ascon,!istas acaban revolv(ndose contra del5 amea&ando a s9a s!pervivencia. =al vontade de poder e dominio ,!i&ais o acabe arrastrando5 cas demais especies5 a !n fin tráxico se nonalcan&a a poerlle lmites a s9a extrema ambición e cobi&a.

A !n tócalle tam(n pensar en “tempos sombros”5 ,!e dira -anna Arendt. ;scribo este breve prólo'o no da do “'ran crash”: o venres 1> de o!t!bro do ano 2>>?. ;ste da pec#a !n#a“semana ne'ra” para o postmoderno capitalismo 'lobali&ado5 de nat!re&a financeiro"espec!lativa e de inspiración neoliberal5 ,!e impera no m!ndo desde #ai d(cadas. Asistimos ás9a terceira 'ran crise: #oxe as bolsas acaban de pec#ar con cadas s!periores ós dos 'randesdesastres de 1@2@ e 1@?5 e cabe temer ,!e a depresión económica5 ,!e sempre se'!e a estascatástrofes bolssticas5 sexa d!n#a extrema d!re&a e acabe provocando enormes estra'os de

lar'a d!ración na economa prod!ctiva e moi 'raves e doorosos perx!&os ó conx!nto da#!manidade traballadora.

O certo ( ,!e este terceiro milenio parece ter nacido baixo ne'ros a!'!rios. Os atentadosdas =orres Bemel'as de %ova CorD en 2>>15 os de /adrid e Eondres de 2>>$5 as '!erras deAf'anistán e IraD5 coa conc!lcación do dereito internacional e cos atentados á di'nidade#!mana en Ab! G#raib e G!antánamo5 o #oloca!sto planetario provocado pola crise ecolóxica5o act!al desastre económico perpetrado polos espec!ladores de Fal 8treet5 polos exec!tivos dasentidades financeiras de medio m!ndo e polas a!toridades polticas ,!e non os re'!laron están a provocar !n inicio de milenio ,!e invita ó máis sombro pesimismo.

n non ,!ixera ser o Beremas do se! tempo5 mais 0cómo se pode permanecer

calado mentres ó noso carón se desata o desastre< cómo impasible se miles5 millóns dem!lleres #omes e nenos va'an en rebaos polas sabanas5 mist!rados cas bestas na


4/96

$

proc!ra d!n alimento incerto 0ómo non levantar o dedo ac!sador ante a avaricia eirresponsabilidade dos espec!ladores5 ante a '!la e codicia cos ,!e os pases ricossa,!eamos os bens escasos e limitados da terra O #ome occidental tena pos!do con talvontade de poder5 tena violentado con tal f!ror5 ,!e non ,!eda xa nin'9n espa&o virxesobre o planeta. áse,!e todo foi xa invadido5 explotado e es,!ilmado. 6a ver'oacomprobar ,!e onde o #ome civili&ado pon o se! pe5 al o resto das especies come&an aestrar en peri'o: o ar e as a!'as se envelenan5 os detrit!s se amontonan5 os rec!rsos sees'otan e moitas especies animais e vexetais come&an !n rápido camio cara a s9aextinción.

n non ,!ixera ser o Beremas do se! tempo. )ero 0cómo i'norar esta idademonstr!osa5 violenta e desesperada na ,!e #ome anda con saa perse'!e5 maltrata5#!milla e extermina ó #ome sen ,!e apenas nin'!(n ofre&a xa !n#a man solidaria o!levante a vo& para condenar tanta colectiva vile&a 0ómo sac!dirnos a inm!ndiciaape'ada ó corpo do noso tempo5 cómo desfacernos desa extrema ver'oa e c!lpa

acarrexada desde A!sc#Hit&5 -iros#ima o! %a'asaDi5 o! desde a,!eles das non tanlonxanos nos ,!e os tort!rados !l!laban desde os infernos da asa da /ecánica5 oestadio de 8antia'o de #ile5 as r9as de o#anesb!r'o o! 8araJevo5 mais tam(nrecentemente desde as prisións de G!antánamo o! Ab! G#raib5 desde as terras cálidasde )alestina5 8!dán5 6arf!r o! -ait 0ómo taparnos os ollos diante d!n#a realidade,!e se abrasa a cada intre no l!me da '!erra5 da fame5 da i'norancia e do desastreecolóxico

%on5 !n non ,!ixera ser o Beremas do se! tempo. O lamentarse sempre nos ten parecido !n exercicio melancólico e van: pode desafo'ar momentáneamente a

in,!iet!de da alma5 máis sempre deixa intacta a terrible realidade. /áis ben5 !n ,!ixera pensar e comprender o se! tempo. A eso foi c#amado en ra&ón da s9a vocaciónfilosófica. %este perodo crep!sc!lar da modernidade5 onde as actit!des est(ticas

parecen ter s!stit!ido ós compromisos (ticos5 onde se fai a todas #oras a apoloxa e oeloxio do carpe "iem5 o pensador debe facer !n sobreesfor&o de empata co real parasentirse apelado e responsabili&ado co sentido da #istoria e co f!t!ro do m!ndo. ;l non

pode ceder ó desencanto5 ó ,!e o pode emp!rrar o se! tempo5 nin ó escepticismofilosófico e vital5 ó ,!e o pode condenar !n#a visión demasiado pesimista sobre a#istoria do m!ndo e sobre as for&as do propio pensamento.

)ois ben5 estas breves páxinas ,!ixeran ser !n#a il!sionada e apaixonada invitación a

participar con novos bros nesta batalla espirit!al5 ,!i&ais a 9nica ,!e merece ser librada e'aada: a batalla por reali&ar colectivamente os intereses e fins da ra&ón neste m!ndo5 por conse'!ir ese “!so p9blico da ra&ón en todos os dominios”5 tal como demandaba xa no se!tempo o il!strado ant< por lo'rar5 en definitiva5 !n#a a!toconciencia !niversal ,!e nos fa'asar a todos desa minora de idade c!lpable na ,!e estamos5 permitndonos ser cada ve& máisresponsables do noso obrar e da marc#a e destino ,!e leva o m!ndo5 xa ,!e non #ai 'arantanin'!n#a de ,!e exista !n#a )rovidencia ,!e vele pola sorte e destino desta #!manidade doentee errante.

%on5 non creemos ,!e nin'9n profeta vaia ac!dir a '!iarnos e socorrernos5 ,!enin'!n#a deidade vaia a salvarnos. 8abemos ,!e ( difcil manter en alto a bandeira do

optimismo5 mobili&ar con fe a vontade5 comprometer o entendemento por al'!n#a ca!sa x!stacando todo ó noso derredor parece afo'ar a esperan&a. %estes tempos de postmoderna apata5 o


5/96

*

peri'o do narcisismo e do pesimismo acompaa por i'!al ó pensamento e a ,!en o exerce. 6ea ,!e sexa no #ori&onte d!n#a filosofa non acad(mica5 senón máis ben sapie#cial, no marcod!n pensamento militante e esperan&ado5 ,!e desexa servir ás necesidades e menesterosidadesda vida5 no ,!e trato de inscribir estas reflexións persoais sobre o ,!e considero os máis 'raves problemas do me! tempo. Obedecen ó ideal de ,!e a filosofa debe servir ás necesidades da

vida5 responden todas á orte'!iana certe&a de ,!e o filósofo non se salva5 nin como #ome nincomo pensador5 si non salva a s9a menesterosa e necesitada circ!nstancia. ; o noso m!ndo enredor5 afectado de prof!ndas e 'raves crises5 entre as ,!e5 por certo está a do propio pensamento5 necesita5 ,!i&ais #oxe máis ,!e n!nca5 do !rxente exercicio clarificador e salvador da filosofa.

Iria $la!ia, %& "e outubro '&&(

II

A CRISE ECO)*+ICA

“Kaprender a pensar d!n#a nova maneira para ,!e a #!manidade poida sobrevivir nanova sit!ación creada polo pro'reso da ciencia e da tecnoloxa”

Lertrand M88;EE N Alfred ;I%8=;I%: Ma#iesto "e %-../

'/%/ 0aia est1 e#erma2 Algu#os "atos para la rele3i4#/A nosa circ!nstancia5 se por al'o se caracteri&a5 ( por estar afectada d!n#a moi 'rave e

destr!ctora crise ecolóxica. ;ste par(cenos o problema máis apremante5 máis !rxente e de máisdifcil sol!ción ,!e debemos resolver #!mana e filosoficamente na act!alidade. )or isocome&amos a tarefa de “pensar o noso tempo” por (l. remos ,!e o #ome n!nca se tiaenfrontado5 en toda a s9a dilatada #istoria5 a !n reto tan extremo e de tan lon'o alcance5 pois xanon ( !n problema estrictamente de escala #!mana5 senón de alcance planetario: ( a =erraenteira a ,!e se atopa5 por primeira ve& na #istoria5 seriamente afectada e amea&ada nascondicións xerais da s9a vida. +a'amos !n#a breve redio'rafa dal'9ns males medioambientais,!e están a deteriorar os e,!ilibrios ecolóxicos do noso planeta. 8ó nos oc!paremos de anali&ar os fenómenos vencellados co efecto invernadoiro5 por ser (sta a m!tación climática máisimportante e 'rave5 dados os se!s efectos destr!ctivos ,!e provoca.

2.1.1/ A "eorestaci4# e "esertiicaci4#: A todos desde a escola primaria5 ensináronos,!e as plantas teen esa misteriosa e marabillosa misión de transformar o velenoso dióxido decarbono en osxeno. O reino vexetal constit9e5 pois5 !n verde p!lmón a trav(s do ,!e a =erravive e respira. )ois ben5 a extrema avaricia e est!lticia #!manas teen amp!tado boa parte dese p!lmón ,!e constit9en os bos,!es e selvas do planeta. A tala máis salvaxe prod9cese precisamente al onde a vexetación ( máis rica e5 polo tanto5 onde se xera máis osxeno: nas

selvas tropicais e s!btropicais de Am(rica Eatina5 Asa e frica. 6esde o s(c!lo B4III Po s(c!loda revol!ción ind!strial e tam(n da explosión demo'ráfica" calc9lase ,!e a =erra ten perdido


6/96

!n#a s!perficie de bos,!es e,!ivalente a de toda ;!ropa. 8irva5 como !n botón de mostra5 estedato: se'!ndo !n est!dio1 d!n e,!ipo independente5 dirixido por Fillian +. Ea!rance5 do8mit#sonian =ropical Mesearc#5 o ritmo act!al de deforestación na Ama&onia brasileira ( de campos de f9tbol por min!to5 ( dicir5 !ns 1>.>?> campos ó da. %o perodo est!diado poloe,!ipo5 os cinco anos ,!e van do 1@@*"2>>>5 t(ense deforestado no Lrasil !ns 1> millóns de

#ectáreas5 ( dicir5 o e,!ivalente a toda a extensión de )ort!'al e a provincia de E!'o x!ntas. AAma&onia ( a maior selva virxe do m!ndo Qa s9a extensión ( e,!ivalente a de& ;spaasR ealber'a o 23 S da a!'a potable do planeta. )ois ben5 non só se deforesta para sacar madeira5senón tam(n para crear &onas de pastos para a 'andeira e a a'ric!lt!ra. deforestacións9masen os incendios para estes o!tros fins. 8ó en 2>> #o!bo na selva ama&ónica brasileira2>.>>> incendios intencionados. )or cada Dilómetro c!adrado destr!ido prod9cense 22.>>>toneladas de O2. %as selvas de olombia5 o ritmo de deforestación ( al'o máis ,!e nas doLrasil: 5 campos por min!to. ;n todo o m!ndo p(rdense ó ano 1 millóns de #ectáreas de bos,!es.

)ero ó arrasar as selvas non só se perde capacidade “p!lmonar” no planeta5 senón ,!e

da deforestación dervanse !n conx!nto de efectos o! procesos non menos prex!diciais para asa9de medioambiental da nosa terra: menos dióxido de carbono QO2R eliminado pola masavexetal e máis concentración d(l na atmosfera5 cambio climático5 incremento dos desastresnat!rais Ql!mes5 in!ndacións5 f!racáns5 erosión dos terreos5 etc..R5 perda da biodiversidade5red!cción dos rec!rsos #dricos s!bterráneos5 desertificación5 secas...5 en fin5 a!mento da pobre&a dos 'r!pos #!manos ,!e #abitan no entorno deforestado.

8e'!ndo !n est!dio presentado pola O% no ano 2>>*5 coincidindo co “6a /!ndialda Eoita contra a 6esertificación e a 8eca”5 o $153 S das s!perficies terrestres do planeta sonsistemas secos5 e neles calc9lanse ,!e viven !ns 2.>>> millóns de persoas: o 3$5 S da poboación do planeta. 6estes do!s mil millóns5 1.2>> millóns #abitan xa en terreos

desertificados. %acións nidas estima ,!e nos próximos anos a desertificación for&ará a 13*millóns de persoas no m!ndo Po e,!ivalente á poboación da act!al Alemaa e +rancia x!ntas" aabandonar os se!s fo'ares e territorios para atopar terras prod!ctivas onde poidan ter lea coa,!e ,!entarse e cociar5 a!'a ,!e beber e pe,!enos animais do bos,!e cos ,!e alimentarse. Asrexións máis v!lnerables á desertificación son a frica s!bsa#ariana e Asia central. )ara o 2>2>as proxeccións prev(n > millóns de persoas ,!e se despra&arán cara o norte de frica e;!ropa. n fenómeno similar estase a dar na Am(rica Eatina5 anda ,!e con menor intensidade,!e en frica.

O referido est!dio calc!la ,!e a desertificación ocasiona perdas d!ns $2.>>> millóns dedólares an!ais no sector a'rcola m!ndial5 anda ,!e os máis prex!dicados son os pasesempobrecidos de frica e Asia. As terras desertificadas son tam(n máis escasas en rec!rsos

#dricos: a dispoibilidade de a!'a potable ( nelas d!ns 1.3>> metros c9bicos an!ais por persoa5cando a O% ten calc!lado ,!e a cantidade de a!'a para c!brir as necesidades mnimas do ser #!mano ( d!ns 2.>>> metros c9bicos.

)ero ,!i&ais sexan bastantes os ,!e descoe&an ,!e a =erra5 como o corpo #!mano5respira a trav(s de do!s 'randes p!lmóns: o verde dos bos,!es e selvas5 e o a&!l dos mares eoc(anos. 85 este p!lmón a&!l ( tan importante o! máis ,!e o verde. O fitoplancto e asmicroal'as en s!spensión nas a!'as marias captan tam(n o O2 do ar5 convert(ndose enelementos f!ndamentais na eliminación da atmosfera deste letal 'as ,!e ( o dióxido de carbono.-oxe sabemos ,!e estas microespecies vexetais marias son moi sensibles á radiación

1 Filliam +. EAMA%;5 Ana ./. AEL;M%AT e arlos 6A O8=A: “Isdeforestation acceleratin' in t#e Lra&ilian Ama&on”5 en E#!iro#me#tal Co#ser!atio#52>>15 nU 2?5 páxs. 3>*"311.


7/96

!ltravioleta ,!e5 debido á dimin!ción da capa de o&ono estratosf(rico5 está c#e'ando ás!perficie do planeta en niveis ,!e empe&an a ser letais para o fictoplanto. O p!lmón a&9l5 sofre5como o verde5 !n enfisema p!lmonar ,!e está a mermar drásticamente a capacidade respiratoriae p!rificadora do noso cada ve& máis asfixiado planeta.

'/%/'/ O eecto i#!er#a"oiro e os cambios clim1ticos2 Os niveis de O2 no planeta nonfixeron máis ,!e medrar desde o ano 1?15 ano no ,!e ames Fatt invento! a má,!ina de vapor e abri! o camio ó cons!mo masivo de comb!stibles fósiles. alc9lase ,!e en 1?> o ar contia2@> partes por millón QppmR< en 1@*? eran xa 31*5 en 1@?@ xa estaba en 3*25 e act!almente estáen 3* ppm. V ritmo ,!e vai a ind!striali&ación de pases como #ina e a India5 calc9lase ,!e para o ano 2>*> a concentración c#e'ará ás **> ppm. 7!i&ais esta cantidade se alcance moitoantes5 pois as previsións de red!cción dos 'ases efecto"invernadoiro previstas polo )rotocolo deioto non se están a c!mprir. %o m!ndo emtense an!almente !ns .>>> millóns de toneladasde O22.

;spaa contrib9e con $>> millóns delas5 sendo o pais ,!e máis retrasado vai no

c!mprimento do )rotocolo5 se'!ndolle )ort!'al5 con !n incremento do 2$5? S. O noso paisemite #oxe !n $* S máis de O2 ,!e en 1@@>5 cando se'!ndo o compromiso da ; adoptadoen ioto en decembro de 1@@5 e ,!e entro! en vi'or o 1 de febreiro do 2>>*5 ;spaa podaa!mentar ata o 2>12 as s9as emisións tan só n!n 1* S respecto de 1@@>. ;stamos5 pois5 atriplicar a cantidade acordada5 polo ,!e non só deberemos pa'ar as m!ltas ,!e a ; anda nonten est!diadas nin5 por tanto5 detalladas5 senón ,!e teremos ,!e mercar dereitos de emisión á pases terceiros5 menos contaminadores5 para compensar os nosos excesos. =am(n as nosasind!strias terán ,!e facer fronte ós c!stos derivados das melloras tecnolóxicas para c!mprir no posible con ioto. O plan do act!al 'oberno ( red!cir !n $ S das emisións ata finais deste ano2>>. ;sta red!cción c!stará ?* millóns de e!ros ás empresas. O 'roso da red!cción farase no

perodo 2>>?"2>125 na certe&a de ,!e5 para esa data lmite5 ;spaa só terá red!cido a s9a taxaata o 2$S5 ( dicir5 !n @S por riba do incremento acordado en ioto5 ,!e era5 como dixemos5 do1*S. =em(monos ,!e este cálc!lo ( anda demasiado optimista5 se temos en conta o tempo perdido para adaptarnos ó )rotocolo5 e o elevadsimo c!sto ,!e s!porá para as empresas o ter ,!e abordar a red!cción dos se!s niveis de contaminación en tan c!rto tempo.

omo se sabe5 o dióxido de carbono forma con o!tros 'ases Pmetano5 óxidonitroso5 o&ono tropoesf(rico5 clorofl!rocarbonados5 etc." !n#a verdadeira barreira ,!e impide,!e a radiación infrarroxa procedente do sol5 volva ó espacio !n#a ve& ,!e incide na s!perficieterrestre5 enfriando as o noso planeta. %a era preind!strial a temperat!ra media da =erra era de1$5?> e #oxe está en 1*5$>. A temperat!ra 'lobal media na terra s!bi! no 9ltimo s(c!lo entre!n >5** e !n >5@2 'raos. ;n 2>>1 a Comisi4# I#terguber#ame#tal sobre o Cambio Clim1tico5

dependente da O%5 cifro! ,!e a temperat!ra do planeta5 debido ós 'ases invernadoiro5 s!birad!rante o s(c!lo BBI entre 15$ e *5? 'raos. n#a s!ba de * 'raos foi s!ficiente para prod!cir a9ltima 'laciación. 8en embar'o5 est!dios máis recentes indican ,!e a =erra podera estar

2 )ara ,!e o lector poda facerse !n#a idea desta inxente cantidade5 imaxinemos ,!emetemos cada Dilo de dióxido de carbono n!n bote de tetabriD ,!e adoitan ter !n litro devol!men e poden alber'ar5 por tanto5 1 Dilo de peso no se! interior. Os devanditos botesacost!man a medir 1> cm de anc#o por 1* cm. de lar'o. Imaxinemos a'ora ,!emetemos os .>>> millóns de toneladas nos botes e ,!e empre'amos a cantidade totaldos mesmos como ado,!ns para pavimentar !n#a a!toestrada de 2* metro de anc#o.

0Imaxinan vostedes ,!( lonxe c#e'ara esa a!toestrada %ada máis e nada menos ,!edara W@> voltas á terraX Qa lonxit!de do meridiano terrestre ( de $>.>>> DmR. W; isto n!nsó anoX


8/96

?

,!entándose moito máis rápido do ,!e preva a omisión da O% en 2>>1. 8e'!ndo !nest!dio3 dirixido por ames -anser5 director do Instit!to Goddard de ;st!dios ;spaciais da %A8A5 e p!blicado en setembro do 2>>5 a =erra alcan&o! na act!alidade a temperat!ra máisalta desde #ai 12.>>> anos. O est!dio5 ,!e contemplo! as temperat!ras tomadas en todo om!ndo d!rante o pasado s(c!lo BB5 afirma ,!e a temperat!ra act!al está a !n só 'rao do

máximo rexistrado no 9ltimo millón de anos5 ,!e ( o nivel crtico a partires do cal cambiara demaneira radical o clima do planeta. 6e feito5 este inverno 2>>"2>>5 ,!e acaba de terminar5 foio máis cálido da #istoria: no #emisferio norte foi 15U s!perior á media. Eembremos ,!e as olasde calor no vran de 2>>3 provocaron en ;!ropa a morte d!n#as 3>.>>> persoas$

A =erra está5 pois5 a s!frir !n ,!entamento moi acelerado: desde #ai 3> anos5 atemperat!ra s!be >52 'rados cada d(cada. ;n ;spaa e )ort!'al a temperat!ra d!rante o s(c!loBB s!bi! bastante máis ,!e no conx!nto do planeta: 1 'rao cent'rado. O est!dio reali&ado polo 'r!po investi'adores5 ó ,!e se fai referencia na nota 11 a pe de páxina5 prev( para o noso pas !n incremento relativamente !niforme de >5$ 'rados por d(cada en inverno e >5 'raosd!rante os meses do verán. omo se ve entre o dobre e o triple ,!e no resto do planeta: a

penns!la Ib(rica ( !n dos l!'ares do m!ndo máis sensibles ó cambio climático. A s!ba previstanela para finais do s(c!lo rondará os 'rados. As consec!encias deste cambio seránimportantsimas: as &onas #9midas do norte de ;spaa pasarán a ser s!b#9midas< o clima árido,!e afecta #oxe só a /!rcia e Almera5 afectará a Andal!ca e astilla"Ea /anc#a< o nivel domar s!birá !n promedio de *> centmetros5 co ,!e se ane'arán as &onas baixas como o 6elta do;bro5 Elobre'at5 a /an'a do /ar /enor e a costa de 6oana< moitas das praias das nosascostas desaparecerán< baixarán os ndices pl!viom(tricos5 a!mentarán as secas e os incendios5moitas das &onas de c!ltivo desaparecerán5 as especies vexetais e animais irán despra&ándosecara ó norte5 os 'laciares de montaa desaparecerán definitivamente.

'/%/5/ A "esaparici4# "os 3eos polares e co#ti#e#tais/ O ,!entamento máis pron!nciado está a s!ceder precisamente nas altas latit!des do#emisferio %orte5 sendo maior na terra ,!e nos oc(anos5 debido a ,!e a neve e xeos dasmontaas5 ó derreterse5 deixa á exposición solar 'randes s!perficies de terra esc!ra5 ,!eabsorben máis radiación solar ,!e as s!perficies brancas de neve5 contrib!ndo ó ,!entamentodo planeta de maneira más acelerada ,!e os oc(anos5 ,!e teen maior inercia t(rmica5 anda ,!eson estes 9ltimos5 pola s9a extensión e vol!me5 como pola importancia capital ,!e teen nare'!lación da temperat!ra5 o elemento decisivo nos cambios climáticos ,!e estamos a vivir.omo se sabe5 os 'laciares da =erra estanse a derreter moi de presa. 8e'!ndo datos ofrecidos polo 6orl"7atch I#stitute o mar rtico perde! !n $>S do se! vol!me de xeo nos 9ltimos 3>anos. =an só en 2>>* perde! !n#a extensión e,!ivalente á metade de ;spaa. O ritmo de desxeo

( d!n ?S cada d(cada. A este ritmo o xeo desaparecerá do rtico para o 2>>. O proceso ( !ncirc!lo vicioso: ó desaparecer o xeo5 o sol ,!enta máis a a!'a ,!e estaba por debaixo da capaxeada5 o ,!e s!be a s9a temperat!ra5 contrib!ndo non só a ,!e se derreta anda máis a

3 ames -A%8;%5 /aDiDo 8A=O5 Meto M;6C5 en EO5 6avid F. E;A and /artin/;6I%A";EITA6;: “Global temperat!re c#an'e”5 en Procee"i#gs o The Nacio#al

Aca"em8 o Scie#ces o the U#ite" Status o America, september 2 Q2>>R5 vol. 1>35 páxs. 1$2??"1$2@3.$O dato foi aportado polo ecólo'o os( /an!el /oreno5 responsablede presentar as concl!sión do“Informe sobre Impactos do ambio limático en ;spaa”5 en car'ado polo /inisterio de /edioAmbiente espaol5 e reali&ado por $? investi'adores coa colaboración de $>> ciantficos. %ós citamos de

;va ven den L;MG: “ambio climático en ;spaa”5 en Natio#al 0eographic Espa9a, o!t!bro5 2>> Qoarti'o aparece sen paxinación na revistaR.


9/96

@

plataforma ártica5 senón a ,!e cando c#e'!e o inverno non se forme tanto xeo5 co ,!e a capa (cada ve& máis del'ada. 6e feito5 se'!ndo est!dios da %A8A5 a temperat!ra no )olo %orte foi en2>>* de 25* 'raos s!perior á media. %ese ano5 por primeira ve& na #istoria5 en pleno mes dexaneiro c#ove! nas illas 8valbard5 moi cerca xa do polo5 en l!'ar de nevar. A Antártida tam(nempe&a a derreterse. n est!dio por sat(lite desc!bri!5 en mar&o de 2>>*5 ,!e está a perder 1*2

Dm3 de a!'a por ano Qpensemos ,!e !n só Dm3 e,!ivale á a!'a do derro'ado trasvase do ;broR.Groelandia5 c!n#a s!perficie e,!ivalente á de todo /(xico5 desx(ase a !n#a velocidade ,!e sed!plico! nos 9ltimos * anos. 8e'!ndo medicións feitas por ;ric Mi'not5 cientfico doEaboratorio de )rop!lsión a #orro Q)ER da %A8A5 só en 2>>* Groenlandia perdi! 22$ Dm 35máis do doble ,!e #ai 1> anos*. 8e Groenlandia se f!ndira5 calc9lase ,!e os oc(anos poderans!bir ata metros.

Os expertos adoitan dicir ,!e o rtico ( o “canario” do clima5 por ser o primeiro l!'ar no planeta ,!e responde as alteracións climáticas. )ois ben5 os sat(lites da %A8A miden periodicamente a extensión do xeo desde 1@@5 e cada ano o rtico ofrece !n record ne'ativo:en mar&o de 2>> #aba 3>>.>>> Dm2 Qo e,!ivalente ó >S da extensión de ;spaaR menos de

xeo ,!e en 2>>*.)ero non son só as s!perficies xeadas árticas e antárticas as ,!e se f!nden5 senón tam(n

os 'laciares continentais se están a derreter: as5 a c!berta 'lacial dos Alpes f!ndi!se xa n!n*>S desde 1?*>< no -imalaNa oriental desapareceron !n 2>S dos 1>.>>> 'laciares censados< oilimanJaro ten #oxe !n > S menos de xeo< o )ar,!e Glaciar do anadá tia 1*> 'laciares en1?*> e #oxe ten menos de *>< na Antártida a lin'!a do Glaciar )ine Island ,!e sae ó mar retrocede! 152 Dm en catro anos5 e a s9a capa de xeo dimin9e 35* m por ano. ;n ;spaa5 1$ dos2 'laciares ,!e tia o noso pas desapareceron desde 1@?>. ; os ,!e ,!edan5 están a retroceder de maneira moi rápida e irreversible n exemplo: o 'laciar do maci&o /aladeta"Aneto está as!frir !n#a red!cción dramática: si a mediados do s(c!lo BIB tia >> #ectáreas5 en 1@@> eran

1?> e neste ano do 2>> eran tan só @> #ectáreas.=odas estas 'randes masas xeadas operan como refrixeradores climáticos ,!e impiden,!e o ,!entamento do planeta sexa menor do ,!e tera ,!e ser por mor dos 'ases invernadoiro5 polo ,!e a s9a desaparición contrib9e5 cada ve& máis si'nificativamente5 ás s!bas datemperat!ra do planeta. )ero tam(n son elementos básicos nos e,!ilibrios da flora e fa!na dosterritorios nos ,!e se atopan5 no r(xime tanto das a!'as freáticas como de s!perficie5 naadaptación o! non dos c!ltivos5 etc.

As especies vivas son extremadamente sensibles ó cambio climático. 8e'!ndo !nest!dio de =errN Moot5 da niversidade estado!nidense de 8tanford5 reali&ado sobre !n#amostra de 1.$3 especies animais e vexetais de todo o m!ndo5 o ?1 S xa está a s!frir transformacións biolóxico"ecolóxicas relacionadas co cambio climático prod!cido por esa s!ba

media de >5> do noso planeta. -oxe5 bolboretas e lib(l!las ori9ndas de Andal!ca e /!rcia

* ito de =im A));%T;EE;M: “;l 'ran des#ielo”5 en Natio#al 0eographic Espa9a, oct!bro5 2>>5 páx.31.

=errN E. MOO=5 .=. )MI;5 .M.-AEE5 8tep#en -. 8-;I6;M5 . MO8;%F;IG5.A. )O%68: “+in'erprints of 'lobal Harnin' on animals and plants”5 en Nature5an!arN 15 2>>35 vol. $215 @1?5 páxs. *"*@. O!tro traballo máis recente sobre a mesmamateria ( o de =errN E. MOO=5 6ena /A /C%OF8I5 /ic#ael 6:/A8=MA%6M;A5 8t#efen -. 8-%;I6;M: “-!man"modified temperat!ras ind!ce

species c#an'es: oint attrib!tion”5 en Procee"i#gs o The Nacio#al Aca"em8 oScie#ces o the U#ite" Status o America, maN 15 2>>*5 vol. 1>25 nU 215 páxs. $*"$@.


10/96

1

están a coloni&ar atal!a5 mentres ,!e as ,!e #abit!almente #abitaban esta &ona sedespra&aron máis ó norte5 e poden verse xa en rexións do s!r de +rancia. O mapa cinex(tico penins!lar tam(n está a cambiar. A'ora as r!las aparecen con máis frec!encia e cantidade nonoroeste5 mentres ,!e os paspallás e as perdices escasean nas terras baixas das d9as astelas5,!e era onde tian os se!s predios máis #abit!ais.

Os reloxos biolóxicos das especies xa non están sincroni&ados: as floracións de moitasespecies vexetais adiántanse !n o! do!s meses Pas prm!las5 ,!e reciben o se! nome por serenas primeiras flores do ano5 en ve& de floreceren en xaneiro o fan a finais de o!t!bro< amad!ración de moras nas illas Lritánicas5 ,!e an!ncia o o!tono5 está a s!ceder al'9n ano xa enx!llo< a prod!cción de mel en ;!ropa está a decaer por estes desax!stes dos procesos defloración< os bancos de anc#oas do Golfo de Liscaia están a despra&arse5 pola s!ba detemperat!ra do mar5 cara Irlanda e o mar do %orte5 onde atopan a!'as máis fras. ;n fin5 comosinala o est!dio de =errN Moot5 case a totalidade das especies están a alterar os se!s cost!mes e aabandonar os se!s territorios #abit!ais5 na proc!ra do!tros ,!e respondan ás s9as necesidades biolóxicas e ós se!s patróns de comportamento.

O ascenso da temperat!ra do planeta non só está a alterar os e,!ilibrios biolóxicos deespecies vexetais e animais5 senón ,!e está a transformar os mesmos e,!ilibrios bio"climáticos:expansión t(rmica dos mares e oc(anos5 a!mento de ciclóns5 f!racáns5 tornados e ts!namis5alternancia de 'randes tormentas con 'randes secas5 cambios nas correntes marias ,!e re'!lano clima5 etc. n conx!nto de alteracións ,!e están a prod!cir 'randes perdas #!manas5económicas e ecolóxicas. %!n informe presentado polos responsables de %acións nidas para o/edio Ambiente Q%;)R o * de novembro de 2>>5 sinala ,!e no 8a#el as c#!vias demin!iron!n 2*S d!rante os 9ltimos 3> anos. ;n 2>2* calc!lan ,!e !n $?> millóns de africanos terán problemas de a!'a potable. A desertificación avan&a no planeta de maneira imparable: #oxeafecta xa a 1.2>> millóns de persoas. O 3$5 S da poboación m!ndial vive en terras secas5 terras

,!e s!poen o $153 S da s!perficie terrestre. A mortandade infantil en terras afectadas pola seca( de *$ nenos por cada 1.>>> nacementos: 1> veces máis ,!e nos pases ind!striali&ados e odobre ,!e nas rexións pobres de clima #9mido. A desertificación ocasiona5 se'!ndo a O%5$2.>>> millóns de dólares an!ais de perdas só no sector a'rcola.

Eembremos ,!e o tsu#ami do 2 de decembro de 2>>$5 ,!e arrasaba as costas o Yndico5ca!so! máis de 2>>.>>> mortos. ;n 1@> o ciclón ,!e asolo! Lan'lades# fixo ,!e morreranmáis de 3>>.>>> persoas. A O% calc!lo! ,!e en 1@@$ !ns 2.>>> millóns de persoas foronafectadas por catástrofes nat!rais e ,!e faleceron arredor d!n millón de personas. O dato máisimportante ( ,!e as catástrofes van en ascenso: se'!ndo a oficina de %acións nidas para osdesastres5 a media d!rante os anos sesenta era d!n centenar de catástrofes por ano5 mentres ,!eno primeiro l!stro deste s(c!lo BBI5 a media de catástrofes está entre $>> e *>>. )ara 6ebarati

G!#a 8apir5 director do Ce#tro "e Colaboraci4# para a I#!estigaci4# "a Epi"emiolo3:a "os Desastres5 dependente da niversidade de Eovaina5 o incremento dos desastres d(bese sobretodo ó a!mento das secas e das in!ndacións. 8e'!ndo 8apir5 o n9mero de in!ndacións crece! !n*S en 2>>* e as secas !n $ S respecto de 2>>$.

)ero o deterioro medioambiental prod!ce por si mesmo tam(n !n conx!nto de efectosnocivos para a sa9de. 8e'!ndo !n est!dio da O/8 presentado o 1* de x!o de 2>>5 o 2$S dasmortes e o 23S das enfermidades no m!ndo d(bense xa a problemas medioambientais.6iarreas5 infeccións respiratorias5 pal!dismo5 cólera5 etc. prod!cen a maiora das mortes5 sendoa poboación infantil a máis sensible e casti'ada: $ millóns de nenos morren ó ano Q!n 3 S dototalR por enfermidades prod!cidas por factores medioambientais.

A lista de desastres e de efectos perniciosos do cambio climático podamola contin!ar como !n#a monótona e tráxica letana. )ero por !n principio de economa e de non fati'ar ó


11/96

1

lector c!n exceso de datos ,!e sat!rase o se!s !mbrais de atención e inter(s5 ,!ixemos recordar a,! só al'9ns aspectos deste #oloca!sto ecolóxico ,!e estamos entre todos provocando: !ns5embarcados n!n proceso prod!ctivo desbocado altamente contaminante< o!tros5 os ,!e máis5ce'ados por !n#a paixón desmedida do cons!mo< moitos5 sen d9bida demasiados5 sofrindo as perniciosas consec!encias da avaricia e codicia d!ns po!cos< case todos presos d!n#a

inconsciencia e irresponsabilidade infants ,!e5 si perseveramos nelas5 levaranos a nós e ó restodas especies a !n#a sit!ación de colapso biolóxico c!n#as consec!encias ,!e nin a mente máis pesimista pode #oxe imaxinar.

'/'/ A #ecesi"a"e "e acer ;aterrar 1 iloso:a2 proposta "u# ;3iroecol43ico para o pe#same#to//

%on imos a anali&ar a,! todas e cada !n#a das tarefas ,!e o pensamento de#oxe tera ,!e abordar para responder a esta 'rave crise ecolóxica. 8on tarefas ,!eimplican !rxentes transformacións en tódalas áreas da actividade #!mana: ( necesariocamiar cara !n#a economa ,!e sexa ecoviable5 cara !n#a nova xestión poltica ,!esexa definitivamente sensible cas necesidades ecolóxicas5 cara !n#a (tica ,!e fa'a do#ome pastor da creación enteira< compre modificar o noso modo de #abitar a terra5 frear eses procesos de ac!m!lación demo'ráfica nas 'randes !rbes e me'alópolis5in'obernables e xeradoras de marxinalidade5 pobre&a e violencia< compre camiar cara!n novo m!ndo de valores ,!e modifi,!e prof!ndamente os nosos irracionaiscomportamentos de prod!cción e excesivo cons!mo< compre cambiar a nosa idea do,!e ( !n#a vida boa e feli&. Z i'!almente necesario e !rxente ,!e a filosofa sexasensible á necesidade de adaptarse5 tam(n ela5 a esta nova e dramática circ!nstancia. O

modo filosófico de pensar debe ser fondamente cambiado por,!e o obxecto da s9a preoc!pación e reflexión ( tam(n o!tro.

6esde ,!e a fins de 1@?@ redactaba O pla#eta eri"o e reali&aba na s9a primeira parte !n#a radio'rafa e dia'nóstico dos principais problemas medioambientais P explosión demo'ráfica5 deforestación5 contaminación5 efecto invernadoiro5 etc." oalcance e 'ravidade deste males non fixo máis ,!e a!mentar. 8e !n compara a,!elesdatos cos ,!e a'ora acabamos de ofrecer poderá eval!ar o a'ravamento da sit!aciónclimática do noso planeta. O proceso de deterioro vai máis rápido do ,!e prevan osexpertos aló polos anos 1@?@"@>. )or iso as respostas e sol!cións deben ser #oxeextremadamente !rxentes e eficaces.

O ,!e na,!el tempo me preoc!paba era cómo a filosofa deba contrib!r5 tam(n ela5á sol!ción desta 'rave crise ecolóxica. ; o pensamento potmoderno5 o “ pe#siero"


12/96

1

civili&ación occidental. )reoc!pábame sobre todo definir as tarefas da filosofa nestacirc!nstancia de crise civili&atoria e de '!erra medioambiental5 c!n#as consec!encia

para a s!pervivencia non só da #!manidade senón do conx!nto das especies vivas demoi alto risco e5 por tanto5 'ravidade. ra na,!el tempo5 e si'o a cr(elo #oxe5 ,!e talcirc!nstancia ten para nós5 os e!ropeos5 !n fondo si'nificado #istórico5 poltico5 moral e

filosófico. =en sido !nánime a opinión de ,!e certos desastres acaecidos no s(c!lo pasado tiveron !n#a relevancia #istórica extrema. Z o caso do s!cedido en A!sc#Hit& enos demais campos de exterminio na&i5 nos ,!e a maldade e i'nominia #!manasalcan&o! 'rados inimaxinables de cr!eldade e terror. ertos pensadores viron enA!sc#Hit& non só !n smbolo da barbarie #!mana más extrema5 senón tam(n !nacontecemento ,!e s!pón !n#a inflexión determinante no c!rso da #istoria:acontecemento tras o cal o pensamento filosófico non pode ser xa o mesmo QAdornoR5crime ,!e abre a postmodernidade QENotardR.

8en embar'o5 na,!el libro nós consideramos máis relevante5 desde !n p!nto de vista#istórico e civili&atorio5 o s!ceso de #ernóbil?5 da,!el desastre atómico ,!e s!p!xo,!e d!rante das !n#a inmensa n!be radioactiva@ recorrese como !n letal cabalo

A xenealoxa desta crise civili&atoria ( complexa e de fondo alcance #istórico. 8efósemos #eide''eriáns deberamos ir a rastreala nos albores da mesma c!lt!ra filosófica're'a5 cando os pensadores es,!ecen pre'!ntar polo 8er e se contentan con pre'!ntar

polo ente5 a fin de coecelo e dominalo. %on #ai necesidade de ir tan lonxe: ,!i&ais sexaa come&os da modernidade cando se prod!ce o extravo ca aparición e #exemonad!n#a racionalidade mermada e miope como ( a racionalidade intr!mental cientfico"t(cnica5 ,!e non só desencadena !n#a “crise das ciencias e!ropeas” Q-!sserlR senóntam(n !n#a verdadeira crise da nosa c!lt!ra e civili&ación. 8obre este tema da crise5

poden lerse os pará'rafos 1.*. “A crise ideolóxica da modernidade: o soo da ra&ón crea

monstros” e 1.. “A crise da c!lt!ra e!ropea: crise das ciencias5 crise do pensamento”da 8e'!nda )arte da obra nosa obra xa citada5 O Pla#eta eri"o/ Por u#ha ra>4#ecol43ica/ Memito tam(n ás propostas recentes ,!e sobre o tema da crise civili&atoria sefai na obra colectiva de os( AEI%A +MA%- e /arisa AEZ8 LOM6;= Qeds.R:

?acia u#a i"eolog:a para el siglo ++I2 a#te la crisis ci!ili>atoria "e #uestro tiempo,;ditorial ADal5 /adrid5 2>>>.?“)ensar despois de #ernóbil” era o tt!lo do primeiro pará'rafo do capt!lo primeiro correspondente á8e'!nda )arte de O pla#eta eri"o/

@;ste accidente prod!cido o 2 de abril de 1@? libero! !n#a radioactividad e,!ivalente a cinc!entaveces a das bombas de -iros#ima e %a'asaDi. Os efectos da n!be radioactiva ,!i&ais n!nca se alcancen asaber con certe&a. A Asociaci4# I#ter#acio#al "e M


13/96

1

apocalptico o noso vello continente. ramos ,!e el s!poa5 si5 !n#a inflexióndefinitiva no esprito e proxecto da modernidade5 pois simboli&aba5 mellor ,!e nin'9no!tro acontecemento da recente #istoria5 os poderes devastadores5 de alcance xa

planetario5 ,!e encerraba no se! seo a nosa moderna civili&ación tecno"atómica. 8ereparamos5 A!sc#Hit& e os demáis acontecimentos do exterminio na&i e tam(n aliado

"lembremos -iros#ima e %a'asaDi" son problemas restrinxidos ó ámbito do #!mano.6iramos ,!e foron crmes de lesa huma#i"a"e5 ,!e apelan á sensibilidade (tica propiada /odernidade5 ,!e fixera do #ome o centro de s9a preoc!pación filosófica e (tica.

%on as #ernóbil5 ,!e cremos ( !n crime de lesa oi@:a ,!e ten alcan&ado !ndramatismo ,!e trascende o crc!lo da nosa especie5 implicando ó conx!nto de tódolosseres vivos e á mesma trama xeral da vida. ;sta diferencia levarános5 cando tratemosmáis adiante dos problemas (ticos ,!e se derivan da relación do #ome ca nat!re&a5 a

presentar conciencia (tico"ecolóxica como o máis alto 'rado de conciencia eresponsabilidade (ticas ,!e pode alcan&ar o ser #!mano.

Z sabido ,!e o empre'o crecente da ciencia e da t(cnica non só foi conformando orostro d!n novo m!ndo a nivel económico5 ind!strial o! comercial5 senón tam(n Pe

,!i&ais sexa o máis importante e decisivo" ten transformado moi fondamente o nosom!ndo social5 as nosas relacións inter#!manas5 a nosas actit!des5 #ábitos ecomportamentos5 o noso m!ndo axiolóxico e simbólico5 e ate o noso máis fondo ese'redo imaxinario con falsas imaxes de felicidade ,!e teen ,!e ver máis c!ncomp!lsivo cons!mo de bens banais ,!e c!n proxecto de vida boa Qeu"aimo#:aR o!x!sta. Anda ,!e pode5 dadas as s9as nefastas consec!encias5 ,!e o máis 'rave sexan afondas transformacións ,!e tanto a ciencia como a t(cnica introd!ciron nas relacións do#ome ca %at!re&a. Abonda con recordar5 a modo de exemplo5 a,!elas prácticas e ab!sos,!e contrib!ron á desastibili&ación dos fráxiles e,!ilibrios ecolóxicos5 o! o!tros máisrecentes5 como os derivados da creación de novos seres vivos a trav(s da manip!lacióne clonación xen(ticas. )or iso5 criamos Pe se'!imos a cr(elo #oxe" ,!e #ernóbil marcana conciencia do #ome tardo"moderno !n fito tras o ,!e nin o pensamento5 nin a moral5nin a #istoria5 nin a nosa confian&a ce'a en ,!e a ciencia e a t(cnica comportan por for&a !n pro'reso #!mano pro'resivo e irreversible poden ser xa os mesmos.

reemos ,!e todos estes procesos e desastres teen contrib!do a poer en crise aconfian&a na ra&ón #!mana promoveron entre os #omes desta postmodernidadecrep!sc!lar !n#a desconfian&a sobre a capacidade ,!e a ra&ón ten para resolver a crisemedioambiental5 para crear modelos de desenvolvimento económico e socialecoviables5 o! para arbitrar5 en fin5 os crecentes conflictos entre individ!os5 pobos5nacións e c!lt!ras. ;sta postmodernidade5 ,!e en moitos dos se!s p!los parece xa

perder alento nestes nosos tempos5 foise fra'!ando á sombra de desastres b(licos e

catástrofes ecolóxicas ,!e parecen estar indicando !n#a crecente perda de control do#ome sobre os se!s poderes racionais e5 ó mesmo tempo5 revelando tam(n ainconsistencia e inanidade de boa parte do pensamento e da c!lt!ra e!ropea.

8inalaba antes ,!e esta catástrofe tia tam(n !n#a alta transcendencia filosófica. ;nefecto5 os 'raves problemas ecolóxicos5 de alcance xa planetario5 lán&anlle ó

pensamento !n novo e 'rave reto5 diante do cal estimamos ,!e a filosofa se atopa co paso cambiado: ten respostas vellas5 isto (5 filosofas egol43icoa#tropol43icas5 para problemas novos: pla#etarioecol43icos/ ;ntre o extremo d!n#a filosofa teoc(ntrica P

bec,!erelios por ,!ilo'ramoX O peor de todo ( ,!e as a!toridades do /inisterio de A'ric!lt!ra bávaro pro#ibiron div!l'ar datos de medicións ,!e arroxasen máis de .>>> bec,!erelios. WA intelixente sol!ción

adoptada polas centrais foi mist!rar leite de distintos 'raos de contaminación5 coa fin de rebaixa"lamediaKX” Qfr. O pla#eta eri"o/ Por u#ha ra>4# ecol43ica, ;d. cit.5 pá's. ??"?@R


14/96

1

na ,!e se movera toda a Idade /edia P,!e faca de 6e!s a instancia primeira e 9ltimade toda preoc!pación e reflexión5 e o o!tro extremo d!n#a filosofa antropoc(ntrica P

promovida ó lon'o da /odernidade" ,!e faca do e'o #!mano o centro constit!nte detodo o dado5 ,!ixen5 na obra xa referida5 sit!ar o p(nd!lo da filosofa n!n p!ntointermedio entre os de!ses e os #ome: a =erra 1>. O me! tempo for&ábame a elo: a vella

oi@:a estaba en peri'o por primeira ve& na #istoria.-oxe ,!ixera renovar esta xa anti'a pero non cad!ca e !rxente proposta. reofirmemente ,!e ( no #ori&onte dos problemas ecolóxicos onde a filosofa pode e debeatopar !n#a das s9as tarefas máis vivas5 máis necesarias e máis act!ais. n#a filosofa,!e se atopa #oxe non só desf!ndada5 senón tam(n desfondada o! desmorali&ada5 comolle '!staba dicir ó vello Aran'!ren. A tendencia ,!e se'!i! a c!lt!ra e!ropea nestetempos postmodernos foi precisamente a a#arBu:a5 a falla de ar=< o! f!ndamento.EipovetsDN5 na s9a obra )re "u !i"e, reali&o! !n#a radio'rafa bastante c#!sca destaera vac!a e inf!ndada ,!e ( a nosa. 8en ar=“=oda a filosofa deste s(c!lo5 e a filosofa moderna desde 6escartes5 estivo centrada no ego5 nos!xeito #!mano. ;ste era o s!xeito e obxecto do coecemento. O pensamento de toda a modernidadeadopto!5 pois5 a forma d!n#a egolo3:a5 tivera a,!el !n#a preoc!pación epistemolóxica5 crtica o! benexistencial. 8empre o s!xeito era o ponto cero desde onde se encetaba o disc!rso filosófico5 pero acababasendo tam(n5 irremediablemente5 o p!nto final onde este repo!saba. 8abemos ,!e a salva de pre'!ntasreali&adas pola artillera de ant acababa disparando de s9peto !n tiro final: “0,!e ( o #ome” %esta#erdan&a antropoc(ntrica5 e'olóxica5 vivimos at( #oxe. A 9ltima pol(mica entre modernos e

postmodernos veremos ,!e tam(n se incribe neste correr arredor do #ome. %ós coidamos ,!e esta#erdan&a debe trascenderse5 creemos na necesidade de ,!e o pensamento comece !n#a nova xeira. A

proposta ,!e fa'o para os anos vindeiros ( ,!e en l!'ar d!n#a filosofa e'olóxica5 constr!amos !n#a iloso:a ecol43ica5 !n pensamento descentrif!'ado5 aberto cara !n m!ndo ,!e non ten centro5 servidor

d!n ecosistema no ,!e tódalas partes teen a mesma importancia5 no ,!e tódolos elementos se atopaninte'rados e colaborando.” Qfr. O pla#eta eri"o, ;d. cit.5 páxs. 1>*"1>R


15/96

1

Arendt115 d!n#a violencia extrema ,!e alcan&a a todos e a todo. Z !n#a violencia ,!esost(n e alimenta !n verdadeiro ecocidio5 !n#a '!erra xorda5 silenciosa5 lenta peroconstante ,!e mantemos ca %at!re&a.

)or iso #oxe o pensamento non pode ser xa o mesmo. Z en ra&ón desta !rxencia etraxedia vitais5 ,!e estimo prioritario dar !n “xiro ecolóxico” á filosofa5 pensar

fenomenolóxicamente5 non tanto a di'nidade constit!nte do e'o #!mano Q-!sserlR5senón a orixinariedade f9ndante do oi@os terrestre. +ronte á “diferencia ontolóxica”5s!bliada por -eide''er< fronte á “diferencia cosmolóxica” proposta por ;!'en +inD5,!i&ais convea nestes nosos tempos de crise ecolóxica tomar conciencia do ,!e

p!ideramos c#amar a “"iere#cia ecol43ica”< !n#a diferencia5 se se ,!ere5 máis c(rcanae dom(stica5 toda ve& ,!e estara establecida5 non entre o 8er e o ente Q-eide''erR5 nintampo!co entre os entes e a totalidade do cosmos Q+inDR5 senón entre do!s entes ,!e sonal'o máis ,!e entes: o #ome e a =erra. 6iferencia entre !n ontos #!mano ",!e non (certamente !n entre os demais entes5 nin moito menos ;u#e chose e#tre les choses”5como mal escribi! E(vi" 8tra!ss125 senón o ente ,!e ten a capacidade de recoecer ósdemais entes no se! ser5 valide& e sentido" e a oi@:a5 ,!e ( moito máis ,!e o ontos

“=erra”5 ,!e non ( tampo!co !n#a co!sa entre as demais5 !n ente entre os demais entesdo cosmos5 senón !n#a instancia 9ltima o! primeira5 se'!ndo se mire5 á ,!e os demaisentes5 incl!do o #ome remiten. ;la (5 en definitiva5 o p!nto cero de toda x(nese5 detodo desenvolvemento5 de toda orientación e teleoloxa animal e #!mana. ompre5 pois5facer “tomar =erra” á filosofa5 obri'ala a aterrar5 permintindo ,!e ela e ,!en a practicasexan por fin “fieis ó sentido da =erra”5 como demandaba o Tarat!stra.

reo ,!e este novo pensamento ten ante si tres 'randes tarefas: a constit!ción d!nnovo saber filosófico5 ,!e #ai anos c#amei “ecoso:a”13 , a constit!ción d!n#a novamoral o! “eco4# ecol43ica5 ;ditorial %ovo 8(c!lo5 Iria+lavia")adrón5 1@@>.


16/96

1

contemplados e comprendidos no fl!xo e a trama máis xeral da vida terrestre. A vella terra non ( para esta nova filosofa ,!e c#amamos “ecosofa”tampo!co !n ente 'aláctico5 !n obxectocósmico ,!e 'ravita ó redor d!n#a l!minaria c#amada sol5 como o podera definir e estr!diar aciencia. ;sta sabid!ra filosófica da oi@:a ten ,!e empe&ar por desc!brir e lo'o por empre'ar filosóficamente a terra como !n co#cepto trasce#"e#tal, froito de reali&ar !n#a red!cción5tam(n trascendental pola ,!e deixamos de vela como !n ente m!ndano5 como !n#a co!sa entreas demáis co!sas do cosmos5 e a desc!brimos como !n#a i#sta#cia protoco#stitu:#te, como!n#a instancia f!ndante do ser do #ome5 de todo o se! poder poi(tico5 creador5 e tam(n orixe efonte de todas as co!sas5 acontecimentos e feitos ,!e s!ceden neste perisolar planeta ,!e osromanos deron en c#amar “=erra”.

O primeiro paso d!n#a ecosofa (5 pois5 “desm!ndani&ar” a =erra5 “des"obxectivala” o!“des"co!sificala”: ela5 mais ,!e !n#a co!sa o! !n ente m!ndano5 ( !n eleme#to primor"ial, !n

proto"eleme#to no sentido presocrático" do ,!e saen e ó ,!e volven tódolas co!sas e entescreados sobre a s9a morna s!perficie. ;la máis ,!e !n planeta ,!e xira e se move5 ( !n fo'ar firme e inmóvil no ,!e as especies animais viven confiadas< máis ,!e !n corpo inerte5 ( o berceda vida< máis ,!e !n obxecto solitario circ!nvalando o espacio sideral cecais sexa !n dos po!cos l!'ares cósmicos de emer3e#cia de vida intelixente< máis ,!e terra valda , ( o#te

poiame#to e deau#"ime#to, de creaci4# e de "estrucci4#5 de 3


17/96

1

constit!ción do mu#"o e#ome#ol43ico2 por,!e o me! corpo e a terra están feitos da mesmaestofa material e sensible5 por iso ( posible a e#ome#i>aci4#, o feito primeiro de ,!e al'oapare>ca a al'!(n. A carne mat(rico"sensible do corpo das co!sas terrestres ro&a5 toca5 afecta5 sean!ncia á carne mát(rico"sensible]sentinte do me! corpo tam(n terrestre. )or,!e ambos estamosfeitos da mesma “madre” Qlembremos ,!e a palabra “materia” ven de “ mater ”: a materia ( a“madre”5 no mesmo sentido do ,!e falamos da “madre” do vioR5 por iso ( posible acom!nicación entre ámbolos do!s.

Z a terra a ,!e f!nda esta co##aturali"a"e5 ( a terra a ,!e fai posible esa relaciónse'!nda5 f!ndada5 d!al #ome"m!ndo5 “en"s”"“para"s”5 s!xecto"obxecto. A terra encanto eleme#to ( a !nidade previa a toda d!alidade #ome"m!ndo5 nat!re&a"esprit!5corpo"alma. nidade ,!e f!nda a posibilidade da diferencia. )ropiamente falando ela (máis ben !n protoeleme#to premu#"a#o ,!e orixina e f!nda a m!ltiplicidade deelementos Qa!'a5 terra5 aire5 l!meR5 ,!e ( orixe da variedade e ri,!e&a de entes e feitosm!ndanos. A terra poi(tica5 nat!rante5 f!nda e patrocina todo obrar #!mano5 precede ef!nda todo poder de creación e constit!ción da s!bxectividade trascendental5 mesmo

prescribe toda posibilidade e imposibilidade a esta. A s!bxectividade trascendental5

acoplada sempre á s!bxectividade m!ndana5 arrai'a na terra5 ten a esta como a s9acondición de posibilidade5 de ser. O poder ontolóxico5 poi(tico5 xerador da terra ( nonsó o u#"ame#to Q0ru#" R do poder constit!nte5 poi(tico da s!bxectividadetrascendental5 senón o o#"o5 o abismo Q Abgru#" R no ,!e a propia s!bxectividadetrascendental non fai pe5 se perde e desfonda. O poder constit!nte5 prod!ctor de“m!ndo” ,!e a s!bxectividade trascendental (5 atopa a s9a fonte 9ltima no poder

poi(tico e nat!rante da terra.A conciencia arrai'a5 en “9ltima instancia” Qn!nca mellor ditoR na terra: ela ( tam(n a

“matri>” do espacio e do tempo< !n corpo celeste a partir do ,!e o #ome xermolo! e tam(natopo! o se! berce primeiro no ,!e poder nave'ar polo espacio"tempo infinito docosmos. ; se ben ( certo ,!e ate #ai ben po!co a =erra era esa instancia estable e se'!ra

onde os animais5 incl!do o #ome5 poan a planta do se! pe en c#an firme e #abitabann!n#a confian&a inconsciente e “nat!ral”5 a'ora5 para des'racia e desasose'o de todosos seres vivos5 podemos dicir Pn!n senso moi lonxano do de Galileo" ,!e a =erra semove. ;la #oxe xa non nos presta a natalicia se'!ridade de sempre: sabemos ,!e oscampos están contaminados de abonos5 #erbicidas e pra'!icidas5 ,!e os ros e a!'asfreáticas se atopan empon&oadas e contaminas5 ,!e a atmosfera recibe an!almentemillóns de toneladas de 'ases e s!stancias nocivas para a vida e para os e,!ilibriosecolóxicos do planeta5 ,!e por toda a cadea trófica se transmiten miles de s!stanciasvelenosas ,!e acaban ac!m!lándose nos or'anismo vivos5 provocándolles non po!costrastornos e enfermidades. Zste (5 en verdade5 o verdadeiro e a!t(ntico terrorismo: oecolóxico5 pois compre lembrar ,!e “terror” ven de “a"terrar”5 isto (5 de ceder o! sacar

de debaixo dos p(s a terra ,!e nos sost(n e nos da se'!ridade.-oxe a =erra xa non nos ( se'!ra5 e sen embar'o se'!e a ser a nosa “arcaorixinaria”5 a casa com9n de todas as especies vivas ,!e #abitan este perisolar planeta.

6iciamos ,!e tiamos elixido para a filosofa !n f!ndamento fráxil e inestable5 e#oxe o ( máis ca n!nca. )ero precisamente por iso debemos exercitar con el o amor e a

piedade d!n novo pensamento. ; a primeira tarefa deste creo ,!e debe ser ax!dar a ,!eo #ome rec!pere os se!s rotos vnc!los ca terra e o cosmos. A #istoria do olvido do 8er

pode ter !n#a x(nese anti'a5 como nos s!xeri! -eide''er5 pero olvido da =erra e arot!ra dos la&os e vnc!los co cosmos por parte do #ome se nos antolla máis recente.


18/96

1

+oi a civili&ación moderna5 tecida en boa medida pola ra&ón cientfico"tecnolóxica5a ,!e obro!5 como sabemos5 o "ese#ca#tame#to do m!ndo1*. ;ste converti!se para o#ome n!n 'ran escenario desacrali&ado no ,!e exercer o se! asoballante dominio5 no,!e ala'ar a s9a enfermi&a vontade de poder5 no ,!e satisfacer apetencias e necesidades,!e non responden a ;ros5 ó instinto e imp!lso de vida5 senón máis ben a =#ánatos5 ó

instinto de morte. A =erra xa non ( vista por este #ome postmoderno e descrido como oalfa e ome'a5 o principio e a fin5 a orixe e o destino de toda a s9a existencia. A =erradeixo! de ser Solo Q Fo"e#R firme5 ;$o#"o e “ $u#"ame#to Q0ru#" R se'!ros< deixo!de ser o ?umus, sobre o ,!e enra&a a nosa vida5 para ser tan só plana Supericie ,!emedir5 pro'ramar5 vender o! visitar. 0ómo poidemos es,!ecer nós5 #omesromani&ados5 ,!e o noso propio nome5 ;homo, procede de ;humus ;?omo "ehumo, dican os nosos devanceiros romanos: “ De terra < o home/ ;n efecto5 o #ome

procede do limo15 dese #!m!s n!tricio no ,!e xermina todo o vivo5 incl!dos o nosocorpo e o ánima ,!e o espirit!ali&a e dinami&a. 0ómo i'norar ,!e o corpo e a almateen o se! derradeiro f!ndamento na materia1 e nas enerxas e for&as cósmicas ,!erecorren o !niverso 8e o pensamos “ a fondo”5 isto (5 coa intención de ir ate “o +ondo”

Q0ru#" R5 este corpo ,!e temos non ( máis ,!e !n ana,!io l!minoso e intelixente5anda morno5 sado desa o!tra 'ran masa &9mbante e móvente ,!e ( a =erra5 a cal ten ass9as entraas ardentes por ser o resto anda a medio enfriar d!n 'ran na!fraxio cósmico5d!n#a colosal explosión estelar acaecida #ai al'o máis de catro mil millóns de anos 1?.Caelisti sumus om#es semi#e oriu#"i Q“=odos procedemos d!n#a semente celeste”R5

1* 6este as!nto tratamos con máis detenemento no soso traballo “Ea ra&ón de ;!ropa.8obre el devenir de la c!lt!ra e!ropea en la modernidad”5 en LAMM;IMO LAMM;IMO5Bos( E!s: Ilustraci4# e mo"er#i"a"e/ Os a!atares "a Ra>4#, niversidade de 8antia'ode ompostela5 8antia'o de ompostela5 2>>15 páxs. 2"3>1.

1 omo afirma Lertrand M!ssell5 “)odemos pensar lo ,!e ,!eramos5 pero somos criat!ras de latierra< n!estra vida forma parte de la vida de la tierra5 N nos n!trimos de ella5 i'!al ,!e las plantas N losanimales. QKR )ara el nio5 más a9n ,!e para el #ombre5 es necesario mantener al'9n contacto con losfl!Jos N refl!Jos de la vida terrestre. ;l c!erpo #!mano se #a ido adaptando d!rante millones de aos aeste ritmo5 N la reli'ión #a encarnado parte del mismo en la fiesta de )asc!a. QKR /!c#os placeres5 N el

J!e'o p!ede ser !n b!en eJemplo5 no poseen nin'9n elemento de este contacto con la tierra. 6ic#os placeres5 en el instante en ,!e cesan5 deJan al #ombre apa'ado e insatisfec#o5 #ambriento de al'o ,!e nosabe ,!( es. ;stos placeres no dan nada ,!e p!eda llamarse ale'ra. ;n cambio5 los ,!e nos ponen encontacto con la vida de la tierra tienen al'o prof!ndamente satisfactorio< c!ando cesan5 la felicidad ,!e

provocaron permanece5 a!n,!e s! intensidad mientras d!raron f!era menor ,!e la de las disipaciones másexcitantes.” Qfr. M88;EE5 Lertrand: )a co#Buista "e la elici"a", 6iario “;l )as”. lásicos del si'loBB5 /adrid5 2>>35 páxs. 3"$R. A pensadora -anna# Arendt5 cando iniciaba a s9a reflexión sobre “acondición #!mana” empe&aba precisamente por recordarnos tam(n este natalicio vnc!lo ca =erra5

perdido polo emancipado e sec!lari&ado #ome da modernidade cientfico"t(cnica: “Ea emancipación Nsec!lari&ación de la ;dad /oderna5 ,!e comen&ó con !n desvo5 no necesariamente de 6ios5 sino de !n6ios ,!e era el )adre de los #ombres en el cielo5 0#a de terminar con !n rep!dio todava más ominoso de!na =ierra ,!e f!e la /adre de todas las criat!ras vivientes baJo el firmamento

Ea =ierra es la misma ,!intaesencia de la condición #!mana5 N la nat!rale&a terrena5 se'9n lo,!e sabemos5 ,!i&á sea 9nica en el !niverso con respecto a proporcionar a los seres #!manos !n #ábitaten el ,!e moverse N respirarsenesf!er&o ni artificio” Qfr. AM;%6=5 -anna#: )a co#"ici4# huma#a,;diciones )aidós5 Larcelona5 1@@35 páx. 1$R.

1n crente como =eil#ard de #ardin ten elaborado !n#a lo!ban&a mstica á materia cósmica ,!e nin omellor materialista se atrevera o! sera capa& de facer. i"/ -AM6I%5 =eil#ar: ?im#o "el U#i!erso5;ditorial =rotta5 /adrid5 2>>$. n fermoso comentario a este “-imno á materia” pode lerse na

interesantsima obra de )ZM;T )MI;=O5 4ictorino: Do teu !er"or ci#gui"o/ Ecolo3ismo e cristia#ismo5;spiral /aior5 or!a5 1@@5 páxs. 1"1?>.


19/96

1

escribi! con ra&ón o sabio E!crecio. 0)or ,!( #oxe xa non o cremos5 por ,!( xa nonsentimos !n eco lonxano de irmandade mineral e cósmica cando tomamos nas nosasmanso polbo da terra o! cando elevamos os nosos ollos cara os l!ceiros ,!e levitan nainfinda noite5 dos cales5 en efecto5 procedemos

-oxe5 para des'racia de todos5 o #ome perde! o se! sentido cósmico 1@5 privo! á

=erra de todos os se!s vellos poderes e encantos. ;sta foi explotada5 desacrali&ada e ate profanada na s9a máis se'reda intimidade por !n !so miope e torto da ra&ón cientfico"t(cnica5 foi #omoxenei&ada e abstracti&ada espacialmente pola ra&ón xeom(trica ear,!itectónica5 de'radada biolóxicamente pola ra&ón económica5 maltratada e i'norada

pola ra&ón social e poltica5 e mesmo banali&ada e rebaixada a ser simple “paisaxe” decons!mo pola ra&ón comercial ,!e #oxe todo o invade e todo o 'oberna5 Mecordo a-eide''er cando a s9a sensate& lle faca escribir ,!e o #ome act!al5 marc#ando ó bordeextremo do precipicio ,!e diante del abre o abismático $o#"o5 e sentndose amea&ado5“pavon(ase na fi'!ra de seor da terra.”2>

4ana cren&a no #ome a do se! seoro5 a da s9a omnipresencia e omnipotencia naterra. O #ome non ( seor e amo da creación5 seno o se! menestrel< non ten !n dominio

paternal sobre a nat!re&a5 senón !n#a relación filial verbo dela. %este caso5 osf!ndamentos da s9a liberdade afondan5 paradóxicamente5 no c#an da s9a dependenciada nat!re&a5 as 'arantas de s9a sa9de en canto ser vivo radican no se! arrai'o e

perten&a ó +ondo5 a iso ,!e tam(n podemos c#amar ca verba presocrática ph8sis/ =anest!lto or'!llo5 tan pretensiosa vaidade impiden ,!e o #ome se recoe&a a si mesmocomo !n ente ,!e está enrai&ado n!n +ondo Q0ru#" R paradóxicamente sen fondo: neseabismo Q Abgru#" R dos abismos ,!e ( o !niverso5 e ,!e ( contin!amente portado5re,!irido e interpelado por ese misterio dos misterios ,!e ( o cosmos.

A asentar na conciencia do #ome moderno esta vontade de dominio contrib!! a#exemona da ra&ón cientfico"t(cnica. Gracias a ela sabemos ,!e todos os entes e feitosdeste m!ndo podan ser censados5 descritos5 anali&ados e interpretados baixoal'arismos. Laixo o se! imperio as relacións do #ome co m!ndo e dos #omes entre si,!edaron s!xeitas ó cálc!lo5 á medición e c!antificación. omo escribi! /ax F(ber5“todo poder ser dominado co cálc!lo e a previsión”21. +oi o !so desta “ra&óncalc!ladora” a ,!e permitirá !n proceso de desencantamento e "esacrali>aci4# dom!ndo: todo misterio pode ser desvelado pola ra&ón cientfica5 para a vontade de saber non #ai lmite e5 tarde o temperán5 a nat!re&a acabará por entre'ar todos os se!sse'redos. ;sta h8bris'' co'noscitiva creo ,!e estivo amamantando en se'redo a

1? 8e a idade do !niverso se cifra #oxe en 13.>> millóns de anos5 a idade da =erraronda os $. *>> millóns. Os primeros #omnidos seran criat!ras moi recentes: nonteran máis de millóns de anos. ; a aparición en frica do noso máis anti'o

devanceiro5 do ,!e procedemos5 o homo sapie#s sapie#s QcromaónsR remóntase a nonmáis de 2>>.>>> aos.1@ 6ebo ó cineasta Andrei =arDoHsDi5 a trav(s do dito polo prota'onista do se! film Solaris, o facermeconsciente de ,!e ,!i&ais sexa (ste5 a perda do sentido cósmico5 o maior d(ficit e olvido ,!e arrastra o#ombre act!al.

2> fr. -;I6;GG;M5 /artin< “6ie +ra'e nac# der =ec#niD“ en ortGge u#" AusGt>e, 4erla' G^nt#er %esDe5)f!lli'en5 1@*$5 páxs. 3$"3*. Q=rad. ó espaol de Adolfo ). arpio: “Ea pre'!nta por la t(cnica” 5 en Hpoca "e $iloso:a, nU 15 Larcelona5 1@?*5 páx. 23R.

21 F;L;M5 /ax: El pol:tico 8 el cie#t:ico5 Alian&a ;ditorial5 /adrid5 1@25 páx. 2>>.

22 Eembremos as reflexións de %iet&sc#e sobre a p!lsión co'noscitiva como apetito de poder5 comoactit!de prometeica e fá!stica do #ome moderno: “omo #emos dic#o5 esto es lo ,!e oc!rre con todas lascosas b!enas de ,!e #oN estamos or'!llosos< incl!so medido con el metro de los anti'!os 'rie'os5 todo


20/96

2

incondicionada confian&a do #ome moderno no poder da ciencia< !n#a confian&a ,!e#oxe compre someter a crtica5 pois non vai de se! ,!e todos os problemas da vida#!mana e tam(n a,!eles moi 'raves ,!e o crecente desenvolvemento económico"tecnolóxico da #!manidade ten introd!cido poidan ser resoltos no f!t!ro por mediod!n#a mellor ciencia e t(cnica. ompartimos a idea de E!dHi' Eand'rebe cando afirma

,!e “esta fe pode máis facilmente cond!cir á destr!cción do m!ndo #!mano5 ,!e a s9aconservación”23. -ai xa bastantes anos recordabámolo tam(n nós: “A cren&a Pbastanteestendida" de ,!e os problemas ecolóxicos5 motivados case na s9a inmensa maiora polodesenvolvimento tecno"ind!strial5 poden ser resoltos c!n#a f!t!ra mellor tecnoloxa5 (!n#a cren&a inf!ndada e s!icida. %on podemos a'ardar a ,!e no f!t!ro !n#a t(cnicamáis perfecta poida sol!ciona"los erros da act!al5 por,!e o máis se'!ro ( ,!e nos,!edemos sen f!t!ro. %on son xa os problemas ecolóxicos problemas estrictamentet(cnicos: son epistemolóxicos5 polticos e (ticos. 6emandan cambia"la nosacomprensión do m!ndo5 cambia"la nosa ed!cación5 os nosos modos de vida5revol!ciona"la nosa poltica.”2$

'/5/'/ O “#omo aecolo'ic!s” e a co#cie#cia "os l:mites/

ant insisti! ,!e ,!i&ais a maior das virt!des d!n#a ra&ón il!strada e sabia sexa ade pos!r !n#a clara conciencia dos lmites5 en definitiva5 !n#a extrema l!cide& verboda finit!de #!mana. A h8bris ,!e entolece! sempre ó #ome foi o se! desmes!rado afánde e,!ipararse a 6e!s na s9a omnisciencia e omnipotencia. ;n verdade5 o pecadoorixinal do #ome non foi5 como nos trato! de facer crer !n#a #ermen(!tica p!ritanaeclesial5 !n pecado de co#cupisce#tia se3ualis5 senón !n pecado de co#cupisce#tiai#tellectualis: ,!erer ser como 6e!s5 coecedor do ben e do mal. A ra&ón ,!e debe de

promover !n verdadeiro pensamento ecolóxico5 isto (5 o ,!e temos c#amado !naecoso:a'.5 ( !n#a ra&ón ,!e se sabe #eterodependente5 inserta na 'ran trama daexistencia cósmica.

7!i&ais !n#a das perversións da ra&ón moderna foi a de crerse a!tónoma ea!tos!ficiente5 desli'ada da “'ran cadea do ser”2 á ,!e5 ,!eira recoecelo o! non5 está

n!estro ser moderno5 en c!anto no es debilidad5 sino poder N consciencia de poder5 se presenta como p!rah8bris _or'!llo sacrle'o` e impiedad< QKR ?8bris es #oN toda n!estra actit!d con respecto a la nat!rale&a5n!estra violentación de la misma con aN!da de las má,!inas N de la tan irreflexiva inventiva de lost(cnicos e in'enieros< QKR h8bris es n!estra actit!d con respecto a #osotros5 "p!es con nosotros #acemosexperimentos ,!e no nos permitiramos con nin'9n animal5 N5 satisfec#os N c!riosos5 nos saJamos el almaen carne viva: W,!( nos importa Na a nosotros la “sal!d” del almaX” Qfr. %I;=T8-;5 +riedric#: )a ge#ealog:a "e la moral, Alian&a ;ditorial5 /adrid5 1@25 pá's. 131"132R.

23 “,!esta fid!cia p! molto pi! facilmente cond!rre alla distr!&ione del mondo !mano c#e alla s!aconserva&ione” Qfr. EA%6GM;L;5 E.: “Mesponsabilit storica dell[;!ropa. Il tema fondamentale della“risis” di -!sserl5 en 8IG%OM;5 /. Qed.R: ?usserl/ )a ;Crisi "elle Scie#>e Europee e larespo#sabilit storica "ellEuropa, +ranco An'eli5 /ilano5 1@?*5 páx. 2?.

2$ O pla#eta eri"o, ;d. cit.5 páx. 12@.

2* Op/ cit/, páx. 133. 4id. tam(n Arne %A;88: Ecolog8, commu#it8 a#" liestile/ Outli#e o a# ecosoph8,ambrid'e5 ambrid'e niversitN )ress5 2>>1.

28!xerentes son os comentarios de Mafael Ar'!llol sobre a “an'!stia cósmica” e a ne!rose ,!e prod!ceno #ome moderno5 precisamente por estar este atrinc#erado na s9a soedade psicolóxica5 alleo á “'ran

cadena del ser”5 polo ,!e “podemos ded!cir ,!e s! rec!rrencia a la ra&ón instr!mental5 a la ,!e se #alla#ipotecado5 sea en realidad !n movimiento defensivo5 !n atrinc#eramiento frente a la percepción delvaco.” Qfr. AMGEEOE5 Mafael e =MYA85 ;!'enio: El ca#sa#cio "e Occi"e#te5 ;diciones 6estino5


21/96

2

li'ada toda a s9a sorte. A ra&ón ( !n#a ra&ón ,!e só ( posible e viable como tal no"m!ndo5 en compaa das co!sas e dos demais racionais. %in contempladaexcl!sivamente desde !n p!nto de vista da s9a actividade teórica5 a ra&ón ( a!tónoma:

para establecer o ,!e ( verdadeiro5 bo o! x!sto cómprelle asistir ó =rib!nal do O!tro5isto (5 debe contar co a!xilio dos demais s!xeito racionais5 coa fin de ,!e lle ratifi,!en

o! ben lle rectifi,!en nese diálo'o inters!bxectivo as s9as propias evidencias. O logos para a!toesclarecer necesita sempre do "ialogos5 da acción com!nicativa ear'!mentativo"deliberativa. A ra&ón de vocación ecolóxica debe tam(n saber ,!e asabedora só se ad,!ire n!n exercicio contin!ado e teim!do de rectificación5 n!nintercambio e esclarecemento m!t!o de opinións5 de d9bidas o! de pretendidascerte&as. 6e a ,!e sexa necesario5 anda ,!e non s!ficiente5 o ,!e as ciencias si'anmantendo !n diálo'o interdisciplinario entre si. ompre m!dar o principio mesmo polo,!e se parcelo! o obxecto de saber5 polo ,!e se fra'mento! o coecemento da %at!re&aen m9ltiples disciplinas< !n “obxecto” Qa expresión xa ( inx!sta e cosificanteR decoecemento ,!e se por al'o se caracteri&a ( por estar constit!do por elementos e

procesos interrelacionados non só entre si5 senón tam(n con esa 'ran “se'!nda

%at!re&a” ,!e ( a c!lt!ra e ca sociedade ,!e a creo!.;stes distintos territorios do saber pro'rámanse e estr!ct9ranse polos poderes

p9blicos se'!ndo as necesidades do sistema prod!ctivo5 o cal esixe5 como sabemos5!n#a permanente renovación de t(cnicas e expertos na ,!e cooperan tanto o sector

privado como o p9blico. O sistema ed!cativo or'an&ase e xestiónase Pmoitos máisneste tempos de predominancia ideolóxica neoliberal2" c!n#a extrema mentalidadetecnocrática e economicista. ;sta mentalidade ca!sa perniciosas consec!encias: osistema ed!cativo instr9e5 pero non ed!ca< forma prod!ctores con competencia t(cnica5

pero non #omes con sabedora vital< xera e alimenta cons!midores de bens e servicios5 pero non cidadáns ed!cados e responsables.

Os problemas e retos ecolóxicos creo ,!e obri'an ó cientfico e sobre todo ó filósofoa redefinir o se! “l!'ar nat!ral”. )ode ,!e este tam(n si'a preso do sndrome daespeciali&ación5 oc!pándose de parcelas do saber filosófico Q;st(tica5 Ztica5 /etafsica5Ontoloxa5 -istoria5 etc.R5 pero a realidade ,!e debe ser pensada e salvada poloexercicio do pensamento se'!irá artic!lándose á marxe destas fra'mentacións ,!e fai osaber5 tan do '!sto da postmodernidade5 n!ns procesos ,!e cada da son máiscomplexos e máis interdependentes5 ,!e necesitan con !rxencia ser interpretados eesclarecidos desde ópticas menos especiali&adas e si máis omnicomprensivas. )or isocremos ,!e o ,!e !rxe ( elaborar !n novo pensamento ,!e transcenda afra'mentariedade e a incom!nicación das ciencias e se esforce por comprender atotalidade do real5 o sistema 'lobal da vida. ;ste novo saber non pode ser !n bioloxismo

máis5 mellor o! peor reciclado. n#a nova ciencia da vida só pode ser !n#a ecoloxaentendida n!n novo sentido máis amplo ,!e o ,!e act!almente ten como disciplinaimpartida nas fac!ltades !niversitarias de Lioloxa. /áis ,!e !n saber debe ser !n#asabedora sobre a oi@:a, !n#a verdadeira ecoso:a'( ,!e transcenda esa racionalidade

Larcelona5 1@@25 páx. 11R.

2 4id. )AM6O )ZM;T5 !an arlos e GAMYA =LYO5 Alfonso: Neoliberalismo e E"ucaci4#56epartamento de +ilosofa e Antropoloxa 8ocial5 +ac!ltade de +ilosofa da niversidade de 8antia'o58antia'o de ompostela5 2>>1.

2? Optamos polo termo ecoso:a coa fin de contrapoer sabedora ó disc!rso5 a soph:a ólogos. O ,!e crece! d!rante os 9ltimos s(c!los foi o saber5 o disc!rso5 non a sebedora.=emos moito saber obxectivado "en libros5 microc#ips5 videos5 ced(sK"5 pero po!co


22/96

2

instr!mental5 racionalidade restrinxida e miope ,!e anda se'!e act!ando nas prácticasco'nitivas das ciencias. 8abedora do novo ;homo aecologicus ,!e ax!de a crear !nnovo modo de racionalidade máis #olstica5 máis omnicomprensiva5 ,!e sexa capa& deest!diar todo a,!elo ,!e s!cede na bioesera5 o cal5 como sabemos #oxe con certe&a5non ( alleo ós acontecementos ,!e o #ome pon en marc#a na socioesera. n#a e o!tra

estiveron desde sempre fonda e intimamente vencelladas. Os problemas ecolóxicos nonsó son problemas de nat!re&a fsica o! biolóxica5 senón máis ben son problemas de ra&e alcance social5 como teremos ocasión de ver.

ompre ,!e este saber tea sobre todo conciencia dos lmites: a ra&ón ecolóxica non pode ser !n#a ra&ón or'!llosa e vaidosa ,!e cre ,!e pode facer ,!e todo o real sexaracional. O #ome ( !n ser finito ,!e coece sempre con sombras< mesmo diramos ,!ecanta máis l!& arroxa sobre as co!sas máis fortes son as sombras ,!e as acompaan5mas conciencia toma o #ome do moito ,!e lle resta por saber. ; res!lta c!rioso ,!e o#ome de #oxe5 ,!e ten desenvolvido !n#a alta competencia na obtención de me"ios5sexa cada ve& máis torpe e i'norante á #ora de meditar e decidir sobre as i#s. Oscoecementos e desc!brimentos s!c(dense e ac!m9lanse sen sentido e dirección

al'!n#a. )ro'r(sase sen saber cara ónde5 para ,!( o! por ,!(. A ciencia e a t(cnicateen ren!nciado enfrontar esas pre'!ntas meta"fsicas5 ,!e están mai alá dos intereses

prácticos e concretos cos ,!e operan no m!ndo fsico. )or eso estimamos ,!e compete a!n#a ra&ón ecolóxica recoller esta reflexión sobre o se#ti"o do ,!e coecemos5facemos5 temos e mesmo desexamos5 e tam(n sobre as i#s ,!e perse'!imos odeberamos perse'!ir. O pensamento ecolóxico debe ax!dar a establecer !n diálo'o entreas tecno"ciencias e a existencia eco"#!mana. Os cientficos5 tecnólo'os e filósofos tout court non están en condicións de reali&ar este labor de b!sca do sentido5 pois t(ensedesinteresado da teleolo3:a'-5 isto (5 de pre'!ntar polos fins ,!e perse'!e e polo sentido,!e levan os procesos #istóricos.

ompete a !n novo pensador Pded,!ese este ó c!ltivo da ciencia5 da t(cnica o! dafilosofa" o volver a pensar o presente5 come&ar de novo5 cal 8sifo5 !n#a comprensiónradical desta realidade ,!e fomos constr!ndo5 pre'!ntando por en(sima ve& de ondevimos5 onde estamos e a onde nos cond!ce todo esto ,!e fixemos entre todos o! ,!edeixamos de facer5 pois os pecados de omisión poden ser #istoricamente tan 'raves o!mas ,!e os de acción. ; se pre'!nta polo sentido ,!e levan os procesos #istóricos5desc!brirá ,!e moitos deles son a!todestr!ctivos. A crise ecolóxica apareceralle ante osollos como !n bo fo cond!ctor para dia'nosticar os males ,!e afectan á s9acivili&ación. ;la ( !n indicio incontestable de ,!e tal entramado civili&atorio (ecoi#!iable. 6e a ,!e as tarefas ,!e se lle abren á ecosofa sexan inmensas: comprecrear !n novo sistema económico ,!e permita o (xodo d!n sistema prod!ctivo5

comercial e de cons!mo ecoinviable a o!tro compatible cas necesidades desaber s!bxectivado. irc!la moita información5 están dispoibles moitos coecementos5

pero nin'!(n sabe nada. ;sta sociedad #ipercomplexa converti! ós se!s membros ena!t(nticas mónadas sen fiestras: encla!strado no se! !niverso partic!lar5 na s9aespecialidade5 esclavo da lei do rendemento e a eficacia ,!e rexe neste sistema

prod!ctivo fra'mentado5 o #ome s!fre !n#a perda crecente na s9a capacidade deentender a vida5 de comprender o alcance e consec!encia dos s!cesos e feitos5 mesmoda,!eles ,!e el prota'oni&a.2@O importantisimo tema da teleolo3:a t(molo tratado no primeiro vol!me do noso Curso "e Est2R.


23/96

2

s!pervivencia tanto da bio"esfera como da socio"esfera< compre re#abilitar a poltica5fac(ndoa máis participativa e rec!perando para ela !n#a a!tonoma perdida a mans dos

poderes económicos< compre transformar a sociedade occidental para facela compatiblecas necesidades da bioesfera e cos dereitos a !n#a vida di'na do resto das sociedades

por ela empobrecidas< compre promover !n#a eco(tica ,!e insta!re actit!des de

pr!dencia5 de fr!'alidade e de solidariedade para con todas as especies ,!e #abitan o planeta< compre5 en fin5 manter aberta a !topa para ,!e todas as nosas prácticasteóricas5 a nosas decisións polticas5 os nosos comportamentos (ticos5 os nosos sistemasde valores e ate o noso imaxinario non sexan presas d!n realismo e pra'matismo ,!eafo'!en en nós toda esperan&a e toda capacidade de cambiar radicalmente este m!ndo.6e todo isto imos a tratar nas páxinas ,!e se'!en5 coa brevidade ,!e impón !n traballodesta nat!re&a.

2.%. A constitucin !un"a #ecoética$.

'/J/%/ A actitu"e "e coi"a"o "a Nature>a e o imperati!o categ4rico "u#ha eco>2. 6o mesmo a!tor tam(n cabe ler con proveito a obra: )a Dig#i"a" "e la Tierra/

Ecolog:a, mu#"iali>aci4#, espirituali"a"2 la emerge#cia "e u# #ue!o para"igma,/adrid5 =rotta5 2>>>.31;n O pla#eta eri"o facamos da (tica ecolóxica !n#a (tica de valide& e alcance !niversal5 ,!i&ais a9nica ,!e mere&ca este verdadeiro adxectivo. %o mesmo ano da p!blicación da nosa obra Q1@@>R5 oteólo'o -ans %G5 p!blicaba !n#a obra5 na ,!e a dimensión ecolóxica estaba moi presente5 c!n tt!lo,!e pretenda ap!ntar ó mesmo: Pro=e@t 6eltethos/ Q=rad. ó espaol: Pro8ecto "e u#a


24/96

2

recond!cir o noso m!ndo tecnolóxico e prod!ctivo5 a nosa sociedade ind!strial e decons!mo cara !n e,!ilibrio ,!e5 anda sendo sempre fráxil e limitado5 empece a ser

biolóxicamente viable. 8abemos ,!e o #ome metasti&o! a s9a poboación nos 9ltimosanos d!n#a maneira letal tendo en conta os rec!rsos limitados do planeta. 7!i&ais aexistencia mesma do #ome prod!&a pola for&a trastornos no medio nat!ral5 pode ,!e

sexa esta a cr!& da s9a victoria5 o trib!to ,!e debe pa'ar polo se! dominio sobre a terra.8en embar'o5 o #ome pode e debe ser capa& de ,!e as act!acións ,!e reali&a sobre oconx!nto dos ecosistemas co# traspase# #u#ca os l:mites "a irre!ersibili"a"eecol43ica/ )or esa ra&ón5 pensamos ,!e todo o se! saber5 tanto no presente como nof!t!ro5 ten ,!e ser !n saber !i3ia#te e pre!e#ti!o. =emos ,!e cambiar o vello adaxiocomtiano por este o!tro: “8aber para prever5 prever para sobrevivir”. O coecementodebe poerse ó servicio non dos amos do m!ndo e do se! poder5 senón ó coidado d!n#avida ferida e amea&ada.

8e'!ndo o ,!e acabamos de dicir5 res!lta ra&oable ,!e sentemos como m13imaeco>2.

33 4id. sobre este as!nto a obra de GAMYA /IMA5 Micardo5 8AL;6O A8A/;EE;5 os( /. eMO/AC /AM=Y%;T5 os(: Culture, e#!iro#me#tal actio# a#" sustai#abilit8, International Associationfor )eople";nvironement 8t!dies5 Qonference 15 2>>2. A or!aR5 ambrid'e Q/AR5 -o'refe -!ber)!blis#ers5 2>>3.

3$ 4id. as obras de Gi!lano )O%=AMA: Htica 8 ge#eracio#es uturas, Ariel Larcelona5 1@@< a obracolectiva a car'o de ;. GI8 e 8. L8==IE Qeds.R: 6ath $uture or $uture 0e#eratio#sL5 =#e+o!ndation for International 8t!dies5 niversitN of /alta5 1@@$. =am(n or'e MI;-/A%% dedica do!scapt!los da s9a obra El mu#"o !ul#erable/ E#sa8os sobre ecolog:a, >>R a tratar especficamente o tema da responsabilidade cas xeracións f!t!ras: ap.4I: “Ztica N ecolo'a: !na c!estión de responsabilidad Q#acia la biosfera5 los seres vivos ,!e la #abitan Nlas 'eneraciones f!t!ras de seres #!manosR5 Qpáxs. 1*@"1?R e ap. 4II: “Mesponsabilidad #acia las'eneraciones f!t!ras Qen el contexto de la crisis ecoló'icaR5 Qpáxs. 1@"2>$R.

3* Ademáis do libro de onas5 reseado na se'!inte nota a pe de páxina5 vid. LO6;%-;I/;M5 ;d'ar: Philosph8 o Respo#sabilit8, +red L. Mot#man o. Eittleton QoloradoR5 1@?>. ;ntre nós5 e al'o máis

recentemente5 pode cons!ltarse a obra de /an!el MT: ?acerse cargo/ Sobre respo#sabili"a" ei"e#ti"a" perso#al, Larcelona5 )aidós5 1@@@.


25/96

2

poas en peri'o as condicións para a s!pervivencia indefinida da #!manidade sobre a=erra.”3

omo era de esperar5 a ra&ón práctica necesita sempre ser il!minada pola ra&ónteórica: !n#a ra&ón ecolóxica plenamente responsable só pode ser !n#a ra&ón ,!e

proc!ra con afán a s9a il!stración5 isto (5 ,!e trata de coecer a nat!re&a5 o alcance e as

consec!encias do se!s actos. 6e a ,!e a cond!cta do homo oecologicus non pode estar baseada na inconsciencia o! a boa fe. As máximas ,!e propoiamos teen comoimperativo previo o de coecer as cond!ctas ,!e ca!san o! xeran trastornos ecolóxicosirreparables. 8e a ra&ón ecolóxica ten ,!e medrar en responsabilidade e encoecemento5 esto implica !n#a tarefa non só individ!al senón colectiva. Z a sociedadeno se! conx!nto a ,!e debe velar para ,!e esta sensibilidade5 estes saberes ecomportamentos ecolóxicos sexan patrimonio do conx!nto dos cidadáns. ;sto implica,!e debe ser xa desde o proceso ed!cativo onde se as!ma esta transcendental tarefa. )or esta ra&ón5 nos parece esencial ,!e no ensino primario e sec!ndario se lle impartan ósal!mnos coecementos ecolóxicos moi precisos e sobre todo ,!e se lle xeren #ábitosconcretos5 no sentido de asentar neles esa sabedora ecovital á ,!e nos temos referido.

%on podemos permitirnos enrolar a o!tra xeración nesta '!erra ,!e libramos contra a %at!re&a. ;sta xeración ,!e se c#ama a si mesma ecolo3ista debe facer o posible para,!e a se'!inte xeración sexa !n#a verdadeira xeración ecol43ica.

'/J/'/ Por u#ha eco#om:a suste#table/

-oxe5 emendando a %apoleón5 ,!en deca ,!e “a poltica ( o destino”5 teriamos ,!edicir ,!e a forma destinal ,!e parece ad,!irir o noso tempo sexa a economa. )arecera,!e o sistema económico vixente5 o capitalismo5 asentado xa de maneira planetaria traso desmoronamento das economas estatali&adas e centrali&adas das sociedades

pretendidamente socialcom!nistas5 non só non ten modelos anta'onistas ,!e lle opoanresistencia5 senón ,!e tampo!co se albiscaran no #ori&onte modelos alternativos. 8enembar'o5 empe&a a asentarse na conciencia de non po!cos economistas ,!e o devanditomodelo ( contrario ós intereses non só da biosfera5 senón tam(n da viabilidade f!t!ra da#!manidade. -ai xa bastantes anos Q1@2R5 o l!b de Moma alertaba dos l:mites "ocreceme#to5 5 ( dicir5 da inviabilidade ecolóxica e social de extrapolar o! estender omodelo prod!ctivo e de cons!mo dos pases ind!striali&ados e ricos ó conx!nto da#!manidade. 8e tal co!sa se fixese5 o planeta entrara n!n colapso non só ecolóxico5senón tam(n social. 4inte anos máis tarde5 o mesmo e,!ipo do /.I.=. QInstit!to=ecnolóxico de /assac#!settsR ,!e reali&o! o informe5 repeti! o est!dio introd!cindoa'ora novos datos no modelo prospectivo ,!e servira de base para o primeiro informe

do l!b de Moma: os res!ltados foron máis preoc!pantes. A dia'nose adverta de certos procesos ,!e tian traspasado xa os lmites sostibles3?. Ata a p!blicación deste informes

3 “Gef#rde nic#t die Ledin'!n'en f^r den indefiniten +ortbestand der /ensc#eit a!f ;rden” Qfr.O%A85 -ans: Das Pri#>ip era#t7ortu#g/ ersuch ei#er Ethi@ r "ie tech#ologische i!ilisatio#,8!#rDamp5 +ranDf!rt am /ain5 1@?$5 páx. 3. -ai edicións en espaol: Pri#cipio "e respo#sabili"a", enirc!lo de Eectores5 1@?$ e en ;ditorial -erder5 1@?*.

3 /;A6OF85 6onella -.5 /;A6OF85 6ennis E5 MA%6;M85 or'en andL;M;%8 III5 FIEEIA/ L.: The )imits to 0ro7th/ A Report or ta Club o Romes

Pro=ect o# the Pre"icame#t o Ma#@i#", )otomac5 Eondres5 [email protected]?“;n 1@1 lle'amos a la concl!sión de ,!e los lmites fsicos en el !so #!mano de materias N ener'as

distaban a9n varias d(cadas. ;n 1@@15 c!ando revisamos los datos5 el modelo de ordenador N n!estra propia experiencia del m!ndo5 nos dimos c!enta de ,!e5 a pesar de las meJoras tecnoló'icas m!ndiales5!na maNor consciencia N polticas medioambientales más firmes5 m!c#os fl!Jos de rec!rsos N de


26/96

2

eran moi po!cos os ,!e poan en c!estión os efectos devastadores dos sistemaind!strial e comercial capitalista. /oi po!cos5 por non dicir5 nin'9n5 se alarmabandiante dos efectos contaminantes da ind!stria5 diante do ritmo es'otador de extracción econs!mo dos comb!stibles fósiles e do!tras materias primas5 nin'!(n pareca reparar nesa bomba de reloxera ,!e era a explosión demo'ráfica< nin'9n economista

comp!taba os c!stos medioambientais da prod!cción5 comerciali&ación e ac!m!laciónde resid!os xerados polo cons!mo masivo< po!cos5 por non dicir nin'9n5 introd!can asvariables ecolóxicas nos se!s est!dios económicos.3@ -oxe afort!nadamente a sit!aciónten cambiado5 e xa son n!merosos os economistas ,!e teen !n#a preoc!pación e !n#aorientación estrictamente ecolóxica.

;n primeiro l!'ar5 !n pensamento ecolóxico debe deixar clara !n#a distinción< ,!e ocrecemento económico P!n dos do'mas de máis vixencia da ideoloxa capitalista" nons!pón nin ( i'!al a crecemento o! desenvolvimento social. )ódese xerar ri,!e&a5a!mentar o )IL sen ,!e a devandita ri,!e&a sexa e,!itativamente repartida o! dela se

beneficien os se'mentos da sociedade máis desfavorecidos. )olo xeral5 nos 9ltimos anosa ri,!e&a non fixo máis ,!e medrar $> nos pases ricos5 pero non ( menos certo ,!e cada

ve& se vai concentrando en mans de menos xente. -oxe en +rancia5 po dar !n exemplo5o 1>S da poboación detenta o ** S da ri,!e&a nacional. )ero nos ;stados nidosQ I#ter#atio#al ?eral" Tribu#e do 1@ de abril de 1@@*R o 1S das persoas con maior fort!na controlan o $> S da ri,!e&a do pas. As 23 empresas máis importantes dom!ndo pos9en o > S do comercio m!ndial. 8e e,!iparáramos a poboación act!al do

planeta a 1>> #abitantes5 “a metade da ri,!e&a total do m!ndo estara en mans de só seis persoas. As seis persoas seran de nacionalidade norteamericana”$1. Act!almente !n'ran n9mero de cidadáns e!ropeos atópanse for&ados a vivir na excl!sión laboral5 namarxinalidade social e na desconfian&a e apata polticas. -oxe contabil&anse na nión;!ropea Qsen incl!r a poboación dos pases recentemente ad#eridosR !ns 2> millóns dedesempre'ados5 e se a eles en'adimos os excl!dos de todo tipo c#e'amos a !ns *>

contaminación #aban traspasado los lmites sostenibles.” Qfr. /;A6OF85 6ennis E. et al.: M1s all1 "elos l:mites "el crecimie#to, ;l )as"A'!ilar5 /adrid5 1@@25 páxs. 21"22.

3@8irva de exemplo5 o est!dio encar'ado a fins dos anos oitenta pola ;; a !n e,!ipo internacional deeconomistas5 dirixidos por =omasso )adoa"8c#ioppa5 tit!lado U#ha estrate3ia para a e!oluci4# "o sistema eco#4mico "a Comu#i"a"e "e Europa/ %o devandito est!dio a palabra “ecoloxa” apareca só deforma marxinal d9as veces. W; o est!dio pretenda ,!e o sistema económico da ;; alcan&ase a;Eicacia, a estabili"a"e e eBui"a"e Qtal era o tt!lo xeral do informeR5 sen introd!cir nas s9as análisesas variables ecolóxicas ,!e condicionaban xa da,!ela a econ

Documents

Libro Crisis (2)