dece künyesiyle tanınanlarla haklarında yeterli bilgi bulunmayanlar da zikredil­mektedir. Eseri neşreden Ebu Kuteybe N azar Muhammed el-Faryabl (Ri ya d 1417/ 1996). daha önce kitap üzerinde Mekke Camiatü Ümmi'l-kura'da Abdülazlz b. Ab­dullah b. U beydullah er-Rahmanl tarafın­dan doktora çalışması yapıldığını, ancak bu çalışmada 1 00 kadar biyografiye yer verilmediğini, ayrıca esere Müslim'in Ki­tabü'l-Künd'sından 700 biyografinin yan­lışlıkla eklendiğini ve daha başka hatala­rın da bulunduğunu belirtmiştir. Eserin bir kısmı Seven Dedering tarafından da yayımlanmıştır (Uppsala 1927) 3. Tesmi­yetü '1-meşayi]] elle?,ine yervi 'anhüm el-İmam Eb(l 'Abdillah MuJ:ıammed b. İsma'il el-Bu]]ari (Esaml meşayil]i'l­Bul]arl). Buharl'nin el-Cami'u'ş-şaJ:ıiJ:ı'­teki 309 hocasının adını ihtiva eden ese­rin Dublin'de Chester Beatty Library'de bulunan tek nüshası (nr. 5 ı 65/ı. vr. ı -ı ı)

Arthur John Arberry tarafından tanıtıl­mış (IQ, Xl/ ı- 2 1 ı967J) ve Nazar Muham­med ei-Faryabl tarafından neşredilmiş­tir (Ri ya d 14 ı 2/ ı 99 ı ). 4. el-Esami ve'l-kü­na (Chester Beatty Library, nr. 5 ı 65/2, vr. ı 2-28). Bu eserin Zehebl'nin el-Küna adıyla kaydettiği kitap (A'lamü'n-nübe­la', XVII , 33) veya FetJ:ıu'l-bdb ti'l-küna ve'l-el]fiib olması muhtemeldir.

C) Akaid. 1. Kitabü'l-lman. Eserde 109 konu başlığı altında senedieriyle bir­likte zikredilen 1 089 rivayette imanın ma­hiyeti, kısımları, imanla İslam arasındaki ilgi, imanın altı esası, kelime-i tevhidin önemi, oruç, zekat, hac, cihad, Allah ve peygamber sevgisinin imanla ilgisi , ves­vese ve iman, Ehl-i kitabın imanı, büyük günahları işleyenierin imanı . Hz. Peygam­ber'in bildirdiği bazı husustarla kıyamet­ten önce ve sonra meydana geleceğini haber verdiği olaylara inanmak gibi konu­lar yer almaktadır. İbn Mende'nin oğlu Ebu Amr Abdülvehhab ile talebesi Batır­kani tarafından rivayet edilen nüshayı, eser üzerinde Camiatü ümmi'l-kura'da (Külliyyetü'ş-şerla. ı 398/1978) İbn Men­de ve Kitabü'I- lman adıyla bir doktora çalışması yapan Ali Muhammed b. N asır el-Fükayhl yayımiarnıştır (1-11 1, Medine ı 40 1 / 1 98 ı ; 1-11 , Beyrut 1406/1985, 1407/ 1987). İbn Mende'nin Kitabü'I-lman 'ale'I-ittita]f ve't-teterrüd (Darü' l-kütü­bi 'z-Zahiriyye , Hadis . nr. 338, vr. l - 102) adıyla anılan eseri de muhtemelen bu ki­taptır (Sezgin, l, 2 15 ). Z. Kitabii't-TevJ:ıid ve ma'riteti esma'illahi 'azze ve celle ve şıtatihi 'ale'l-ittifa]f ve't-teterrüd.

132 konu başlığı altında senedieriyle bir­likte zikredilen 914 rivayette genel hatla­rıyla Allah Teatil'nın vahdaniyyeti, ulGhiy­yeti , isimleri ve sıfatları incelenmekte, her konu ayet, hadis ve Selef alimlerinin sözleriyle açıklanmaktadır. Ali Muham­med b. Nasır el-Fükayhl. diğer neşirlerde görülmeyen bir usulle her konunun biti­minde hadislerin muhtevasını bazan ol­dukça geniş şekilde açıklayarak ve riva­yetlerin sıhhat derecesini belirterek eseri neşretmiştir (Medine 1988- 1989; 1-111 , Me­din e 1 4 1 4/ ı994) . 3. er-Red 'ale'J-Ceh­miyye. Allah Teala'nın yed, vech gibi sı­fatları konusunda Cehmiyye'nin düştüğü hataların ele alındığı eseri Ali Muham­med b. N asır el-Fükayhl yayımiarnıştır (Med ine 1401/1981. 141411994). İbn Men­de'nin ayrıca Kitdbü'ş-Şıtat, Kitdbü'r­Red 'ale'l-Laf?ıyye, Kitdb ti'n-nets ve'r­nJ.J:ı, Dela'ilü'n-nübüvve (ibn Hacer. el­İşabe, ı . 481 ; Se h avi. s. 166) adlı eserleri­nin bulunduğu kaydedilmektedir.

Zehebl'nin İbn Mende'nin kitapları ara­sında sayıp çok hacimli olduğunu söyle­diği et-Tari]] ile (A'lamü'n-nübela', xvıı. 33) Hediyyetü'l-'aritin'de (ll. 57) Tari­]]u İşbahan adıyla zikredilen eser muhte­melen aynı kitaptır. Brockelmann'ın Ebu Abdullah İbn Mende'ye nisbet ettiği et­Tari]]u'l-müsta]]rec min kütübi'n-nas li't-te?,kire ve'l-müstetrai min aJ:ıvali'n­nas li'l-ma'rife adlı eser oğlu Ebü'l-Ka­sım Abdurrahman'ın, Sezgin'in Cüz' ii­men 'dşe mine'ş-şaJ:ıabe mi'e ve 'işrin adıyla müellifin kitapları arasında saydığı ( GAS, ı , 21 5) ve Süleymaniye Kütüphane­si'nde (Laleli. nr. 3767, vr. 135'-136') bu­lunduğunu söylediği eser ise Süyutl'nin­dir ve RiJ:ıu'n-nisrin time n 'aşe mine'ş­şaJ:ıabe mi'e ve 'işrin adını taşımakta­dır. Bu konuda İbn Mende'nin tarunu Ebu Zekeriyya İbn Mende'nin Cüz' fihi men 'aşe mi'eten ve 'işrine seneten mine'ş-şaJ:ıabe adlı bir çalışması bulun­maktadır (nşr. MecdT es-Seyyid ibrahim. Bulak 1409/1989; nşr. Meşhur Hasan es­Se lman. Beyrut 1412/1992). Yine Sezgin'in Zikru 'adedi ma li-külli vaJ:ıid mine'ş­şaJ:ıQbe mine'l-J:ıadiş adıyla Ebu Abdul­lah İbn Mende'ye nisbet ettiği, ancak mü­ellifi konusunda bazı tereddütler bulun­duğunu belirttiği eser ( GAS, ı. 21 5) Baki b. Mahled'e ait olup İbn Hazm tarafından düzenlenmiştir (nşr. Ekrem Ziya el-ömer!, Bal!:! b. Mal]led el-~ur(ubl ue Mukaddime­tü Müsnedihf: 'Adedü ma li-kü lli uaf:ıid mine'ş-şaf:ı[ıbe mine'l-f:ıadlş, Beyrut 1404/ 1984, s. 77-168; ayrıca bk. DİA , IV. 542).

iBN MENDE, Ebu Zekeriyya

BiBLİYOGRAFYA :

Ebu Abdullah İbn Mende, KWibü 'L-iman (nş[ Ali Muhammed b. Nas ır el-Fükayhl). Beyrut 1406/ 1985, neşredenin girişi, 1, 22-78; a.mlf .. Kita­bü 't-Teuf:ıfd (nşr. Ali Muhammed b. N asır ei-Fü­kayhl). Medine 1414/1994, neşredenin girişi, 1, 9-42; Ebu Nuaym el-isfahiinl, likru af;ba.ri İş­bahan (nşr. Seyyid Ki s rev! Hasan). Beyrut 1410/ 1990, ll , 278; İbn Ebu Ya'lii, Tabakatü'L-Hana­bile, ll , 167; Haziml, Şürütü'L-e'immeti'L-tJ.amse (nşr. Zahid ei-Kevserl), Kah i re 1991, s. 31; İbnü'I­Eslr, Üsdü '1-gabe, 1, 1 O, ll; Zehebl, Te?kiretü '1-f:ıuf{~. IJI , 1031-1036; a.mlf .. A'Lamü'n-nübe­La', XV, 335; XVII, 28-43; XXII, 382-383; a.mlf .. TaritJ.u ' / -İslam: sene 381-400, s. 320-324; a.mlf., Mlzanü'L-i 'tidal, lll, 479-480; Safedl, el­Va{f, ll, 190-191; İbn Keslr, el-Bidaye, XI, 336; ibnü'I-Cezerl. Gaye tü 'n-1'/ihaye, ll, 98-99; İbn Hacer. Lisanü '1-Mfzan, V, 70-72; a.mlf., el-işabe, I, 48 ı ; a.mlf., el-Mecma'u '1-mü'esses Li'L-Mu'ce­mi'l-müfehres (n ş r. YOsuf Abdurrahman ei-Mar­·aşll) . Beyrut 1415/1994, ll, 153, 426-427; lll, 66; Sehavl. el-İ'Lan bi't-teubitJ., s. 166; Brockel­mann. GAL Supp l. , 1, 281; Hediyyetü'L-'ari­{fn, ll , 57; Sezgin, GAS, I, 214-215, 415; Elbanl, MatJ.tütfıt, s . 119-120; Kays AI-i Kays, el-lraniy­yün, 11/2, s. 464-469; Cezzar. MedatJ.ilü'L-mü­'elli{fn, IJI, 1628-1629; Salihiyye, el-Mu'cemü'ş­şamil, V, 170; F. Rosenthal, "Ib n Manda", Ef2 (Fr.). IJI , 887-888; Muhammed Mehdi Müezzin-i Caml. "İbn Mende", DMBi, IV, 697-699; M. Ya­şar Kandemir, "Baki b. Mahıed", DİA, IV, 542; Osman Türer. "Ebu Nuaym eı-isfahan!", a.e., X, 202. r:zı

~ M. YAŞAR KANDEMİR

L

İBN MENDE, Ebu Zekeriyya ( Q~ oY' li'..fj }'! l)

Ebu Zekeriyya Yahya b. Abd.ilvehhab b. Muhammed el-Abd! el-İsfahan!

(ö. 512/1119)

Muhaddis , fakih ve tarihçi. _j

19 Şewal434'te (1 Haziran 1 043) İsfa­han'da doğdu. Ailesi hadis ve tarih alan­larında yetiştirdiği alimlerle meşhurdur. Dedelerinden İbrahim b. Velid ' in lakabı Mende olduğu için İbn Mende künyesiyle tanınmıştır(ibn Hallikan, Vl , 168). Küçük yaşlarda ilim öğrenmeye başladı ve önce babasıyla amcalarından, sonra da diğer meşhur alimlerden ders aldı . Horasan, Nlşabur, Hemedan. Cibal, Basra ve Bağ­

dat gibi ilim merkezlerini dolaştı. 498 ( 11 05) yılında hacca giderken uğradığı Bağdat'ta bir süre kaldı ve Mansur Ca­mii'nde hadis yazdırdı. Daha sonra tekrar İsfahan'a döndü ve ömrünün geri kalan yıllarını burada geçirdi. Babası ve amca­ları Ebü'l-Kasım Abdurrahman b. Muham­med ile Ebü'l -Hasan Ubeydullah b. Mu­hammed dışında Ebu Bekir b. Rize. Ah­med b. Mahmud es-Sekafi. Muhammed

179

iBN MENDE, EbO Zekeriyya

b. Ali b. Cessas, Ahmed b. Mansur b. Ha­lef, Ahmed b. Muhammed el-Feddad, Ebu Tahir b. Abdürrahlm, Ebü'l-Fazl Ab- . durrahman b. Ahmed er-Razi ve ünlü mu­haddis Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyin el­Beyhaki hocalarından, Hafız Ebü'l-Kasım ismail b. Muhammed el-Kureşl. Hafız Ebu Said Muhammed b. Abdülvahid el-isfaha­nl, Ebü'l-Hüseyin Mübarek b. Abdülceb­bar el-Bağdadl, Ebü'l-Berekat Abdülveh­hab b. Mübarek el-Enmatl, Ebü'l-Fazl Mu­hammed b. Hibetullah b. Ala el-BurGcirdl, Muhammed b. ismail et-TarsGsl, Ebu MG­sa ei-Medlnl ve meşhur mutasawıf Ab­dülkadir-i Geylani ise t alebelerinden ba­zı larıdır; Sem'anl de icazet yoluyla onun öğrencisi olmuştur.

Muhaddis, hafız, imam, vaiz, fakih, ta­rihçi ve çok hadis rivayet eden, kuwetli hafızaya sahip bir alim olarak nitelendiri­len ibn Mende güvenilir kişiliğiyle tanın­mıştır. O yıll arda senediyle hadis rivaye­tinden vazgeçilmeye başlandığı halde ibn Men de bu geleneği sürdürmüş , hatta Ah­med b. Hanbel'in menkıbelerine dair yaz­dığ ı eserde onun kendi sözlerini dahi se­nedli nakletmiştir (ibn Receb, 1, 130 vd) Aynı zamanda Hanbeli alimlerinin önde gelenlerinden olan ibn Men de kıraat alim­leri arasında zikredilmektedir (ibnü'I-Ce­zer!, ll, 374). Kıraat bilgisini Muhammed b. ibrahim el-Seka ve Hüseyin b. Muham­med b. ZencGye'den öğrendi. Ebü'l-Ala el­Hemedanl de kendisinden rivayette bu­lundu. Taberanl'nin el-Mu'cemü'l ke ­bir'i ve e1-Mu'cemü'ş-şagir'i, Ebu Ya'­la'n ın Müsned'i, Ahmed b. Abdullah el­Berl<i'nin Kitdbü't-Tdril]'i, Ahmed b. MG­sa el-MerdGye'nin Kitdbü'l-Emşdl'i ve Kitô.bü'1- 'İlm'i. Ebu Bekir b. Asım'ın Ki­tdbü'r-RühO.n'ü, Yahya b. Osman'ın Ki­tdbü'1-Mendhi'si. Salih b. Ahmed el-He­medanl'nin Kitdbü't-Taba]fat 1i-ehli'l­'ilm ve't-taJ:ıdiş bi-Hemeddn'ı. Yahya b. Abdullah b. Bükeyr'in et-Tdril]'i. Dare­kutnl'nin e1-Müctebd fi's-sünen'i, Ebü'l­Abbas el-Müstağfirl'nin Kitdbü '1-Mul]te-1if ve '1-mü'te1if' i ve Ebu Ahmed el-As­sal'ın Kitô.bü'1 -'A?-ame'si gibi kitapları sema yoluyla elde ettiğ i söylenir. Bazı kay­naklarda onun şairliğine temas edilerek şiirlerinden örnekler verilmiştir. ibn Men­de 1 O Zilhicce 512 'de (24 Mart 1119) isfa­han'da vefat etti (ibn Hallikan, vı, 170); 12 Zilhicce 511'de (6 Nisan 1118) öldüğü de rivayet edilir (a.g.e., a.y.). Katib Çele­bi'nin , ölümü için kaydettiği 445 (1 053) yılı yanlıştır (Keşfü'?-?Unün, 1, 282).

Eserleri . 1. Kitdb fihi ma'rifetü esd­mi erddfi'n-nebi. ibn Mende bu eserin-

180

Ebü Zekeriyya ibn Mende'nin Erba'atü mecalis min emaU ibn Mende adlı eserinin ilk iki sayfası (Köprülü Ktp. , Fazı! Ahmed Paşa, nr. 252/4)

de, çeşitli yolculuklar sırasında Hz. Pey­gamber'in ter ki sine aldığı otuz yedi sa­habiyi sayarak her biriyle ilgili haberleri kendi isnadıyla nakletmiştir. Kitap Yahya Muhtar Gazzavl tarafından yayımlanmış­tır ( Beyrut 14 ı 0/1 990). Z. C üz' fihi ~ikrü Ebi'I-Kasım Süleyman b. AJ:ımed et-Ta­berdni (Menakıbü't-Taberanf). Ebu Ca'­fer Muhammed b. Ahmed es-Saydalanl'­nin rivayetine istinaden Taberanl'nin bi­yografisini ve eserlerinin bir listesini içer­mektedir; Harndi Abdülmecld es-Selefi tarafından Taberanl'nin e1-Mu'cemü 'l­kebir' inin (Kahire, ts .) XXV. cildinin so­nunda (s. 329-368) yayımlanm ı ştır. 3. Cüz' fihi men 'aşe mi'eten ve 'işrine seneten mine'ş-şaf:ıdbe. Ashaptan 120 yı l yaşamış olanların hayatlarını konu alır. Hz. Peygamber zamanında yaşadı ğı hal­de onu göremeyenlerden (muhadramOn) on dört kişinin de isimleri doğum , ölüm ve ihtida tarihleriyle birlikte verilmiş, bazılarının rivayet ettiği hadisler de kay­dedilmiştir. Ayrıca eserin sonunda til­bilnden Kadi Şüreyh ile müşriklerden Ut­be b. Rebla'nın isimleri de kayıtlı bulun­maktadır. Müellif kitabını hazırlarken Ta­beranl'nin e1-Mu'cemü'1-kebir, Ebu Ya'­la'nın Müsned, Ebu lsa et-Tirmizl'n in

Tesmiyetü aşf:ıdbi Resulillô.h şallalla­hü 'aleyhi ve sellem, Buharl'nin et-Tô.­ril]u'1-kebir ve Hadraml'nin e1-Mefdrid adlı çalışmalarından faydalanmıştır. Eser M ecd! es-Seyyid ibrahim (Bul ak 1989) ve Meşhur Hasan Selman ( Beyrut 1992) tarafından yayımlanmıştır. 4. Erba'atü mecd1is min emdli İbn Mende. Kitabın iki nüshası Köprülü Kütüphanesi (Fazı! Ahmed Paşa, nr. 252/4) ve Darü'l-kütübi'z­Zahiriyye'de (Hadis, m 118) bulunmakta­dır. s. Tdril]u İşbahdn . Sem'anl, Yaküt el-Hamevl, ibn Hallikan ve Zehebltarafın ­dan kaynak olarak kullanılan eserin günü­müze sadece küçük bir bölümü ulaşabil ­

miştir (Darü' l-kütübi'z-Zahiriyye, Hadis, nr. 119).

ibn Mende'nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır : Mend]fıbü 'I­İmam Af:ımed b. Ijanbe1; Kitdb (Mu­sannef) 'a1e'ş -Şaf:ıif:ıayn (bazı kaynaklar­da eserin adı Kitabü 'ş-Şaf:ıi/:ı 'a la Kitabi Müslim b. el-fjaccac şekl i nde kaydedi lerek sadece Müslim'in eseri hakkında o lduğu

söylenmektedir; bk. ibn Receb, 1, 129); Me­nd]fıbü '1-'Abbds; et-Tenbih 'ald af:ıvd -

1i'1-cühhdl ve '1-münô.fi]fin; Ta'li]fat ve izdtdt (DMBİ, IV, 700); Cüz' men reva hü­ve ebuhü ve ceddühu ( Cüz' flhi men

'aşe, neşrede nin g irişi, s. 26-29; Kettani. s. 90)

BiBLiYOGRAFYA :

İbn Mende. C üz' {ihi m en 'aşe mi'eten ve 'iş­rin e şenete n mine'ş-şal).abe(nşr. Meşhur Hasan Sel man) . Beyrut 1412/1992, neşredenin giriş i,

s. 26-29, 38; Sem'ani. et-Tal).bir, ll , 378-382; İb­nü'I -Cevzi. el-Munt~am, IX, 204; İbnü ' I-Esir. el­Kamil, X, 192 , 546; İbrahim b. Muhammed es-Sarifini. Taril)u f'lisabür: el-Münlel)ab mi­ne 's-Siya~ (nş r. M. Kaz ım el-MahmOdl). Kum 1362 hş., s. 747; İbn Hallikan . Ve{eyat, VI, 168-171; Zehebi, el-'iber, ll , 398; a.mlf .. A'la­mü 'n-nübela', XIX, 395-396;a .mlf .. Te?kiretü'l­l).uffa?, IV, 1250-1252; a.mlf .. Düvelü '/-islam, Beyrut 1405/1985, s. 265; Ahmed b. Aybek ed­Dimyati. el-Müste{ad min leyli Taril)i Bagdad (nş r. Kayser EbO Ferah, Taril)u Bagdad, XIX için­de). Haydarabad 1391/1971, s. 256-257;Yiifii. Mir'atü '1-cenan, lll, 202-203; İbn Receb. e?-leyl 'a la Taba~ati'l-ljanabile, Kahire 1372/1952--> Beyrut, ts. (Darü 'l-ma' rife).l, 127-137; Zeynüd­

din el-lrakl. el-El{ıyye (n ş r. Muhammed b. Hü­seyin el-lraki ei-H üseyni). Beyrut, ts. (Darü'l-kü­tübi ' l-i lmiyye). lll , 39-40; İbnü'I-Cezeri. Gaye­tü'n-f'lihaye, ll , 374; İbn Tağriberdi , en-f'lücu­mü'z-zahire, V, 21 4; SüyOti. Taba~atü ' l- l).ufffi?

(Lecne). s. 454; Ebü'I-Yümn ei-Uieymi. el-Men­hecü'l-al).med ( n şr. Abdülkad ir el-ArnaOt v . dğ r.) .

Beyrut 1997, lll , 68-73; Keş{Cı '?·?unun, ı , 282; ll, 1464; İbnü'I-İmad. Şe?erat, IV, 32; Brockel­mann. GAL Suppl., 1, 289, 949; Hediyy etü'l­'ari{ın , ll , 520; Zirikli. el-A' lam, IX, 194; Kehha­le. Mu 'cemü '1-mü'elli{in, XIII, 210-211; Kettani. er-Risa letü 'l-müstetra{e, s. 90-91 , 131 , 159; F. Rosenthal. A History of Muslim Historiography, Leiden 1986, s. 283, 406, 459; a.mlf. , "1bn Man­da", EF (İng). lll , 864; Nuri Topaloğlu . Selçuklu Devri Muhaddisleri, Ankara 1988, s. 79-80; Mu­hammed Mehdi Müezzin-i Cami. "İbn Mende", DM Bi, IV, 700-701. r:iiJ

l!t.ı SELMAN BAŞARAN

L

İBN MENDE, Ebü'l-Kasım ( ö.>.:..o .;_,.ı f f'>""IAlf }!i)

Ebü ' I-Kasım Abdurrahman b. Muhammed b. İshak

el-Abdi ei-İsfahani (ö. 470/1078)

Hadis hafızı ve biyografi alimi. _j

383'te (993) İsfahan 'da dünyaya geldi. 381 (991) veya 388' de (998) doğduğu da söylenmiştir. Aynı aileden yetişen diğer alimler gibi Ebü'I-Kasım da büyük dedesi İbrahim'in lakabıyla tanındı. Tahsiline İs­fahan'da başladı. Babası EbG Abdullah b. Mende en çok faydalandığı hacası olup EbG Ca'fer İbnü'I-Merzüban ei-Ebherl. İbn MerdGye, İbn MencGye, Ebü'I-Feth Hi­lal b. Muhammed ei-Haffar. Muhammed b. İbrahim ei-Cürcanl. Ebu Zer İbnü't-Ta­beranl diğer hocalarından bazılarıdır. İbn Mende 406 (1 015) yılında hadistahsiliiçin

Bağdat'a gitti. Burada bazı hocaları he­nüz hayatta iken 407'de (1016) hadis ri­vayet etmeye başladı (Zehebi. A'lamü 'n­nübela', xv ııı. 354) Vasıt. Mekke, Nlşa­bur, Hemedan, Şiraz ve Dlnever'de tah­silini devam ettirdi. Zahir b. Ahmed es­Serahsl. Abdurrahman b. EbG Şüreyh, Ha­kim en-Nisaburi ve daha birçok muhad­disten ici~zet aldı. Kendisi de hadisleri bu metotla rivayet ettiğini söyler (Zehebl. Te?kiretü 'l-f:ıuff~. lll. I 165) . EbG Nasr Ah­med b. ömer el-Gazi. Ebu Sa'd el-Bağda­di, EbG Abdullah Hüseyin b. Abdülmelik ei-Hallal, Ebu Bekir ei-Bağban, İbnü'I-Ha­dıbe gibi muhaddisler onun talebeleri ara­sında yer alır. İbn Mende 6 (veya 16) Şev­va! 470'te (22 Nisan veya 2 Mayıs 1 078) İs­fahan'da vefat etti. Ölüm tarihi 469 ve 487 (1094) olarak da zikredilmiştir.

Zehebi, İbn Mende'nin hadisleri titizlik­le seçmediğini, bazı değersiz rivayetleri deriemekten çekinmediğini söylemekte­dir (A'lamü'n-nübela' , XVIII. 354) Hadis öğrenmeye ve öğretmeye önem veren İbn Mende'ye Şu 'be b. Haccac ' ın, "Kim­den bir hadis yazdımsa onun kölesi olu­rum" dediği nakledilince, kendisi, "Kim benden bir hadis yazarsa ben onun köle­si olurum" demiş. Eş'ariler'e muhalif ol­duğu için onlardan dinlediği hadisleri ri ­vayet etmemiştir.

Yeğeni EbG Amr İbn Mende'nin belirt­tiğine göre Ebü'I-Kasım İbn Mende bid­' atçılara karşı acımasız davranan, iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya çalı­

şan sabırlı ve ağır başlı bir i:ııimdi. Bulun­duğu yerlerde pervasız tavrıyla sünneti savunduğu için onu Mücessime veya Mü­şebbihe'den, hatta Hariciler'den olduğu iddiasıyla suçlayanlar olmuşsa da İbn Mende Ehl-i sünnet dışı cereyanlardan uzak du rm uştur. İbnü ' I-Esir . İsfahan 'da İ bn Mende'nin itikadi ve arneli görüşleri­ni benimseyen ve kendilerine Abdurrah­maniyye denen bir grubun mevcut oldu­ğunu belirtmiştir. İbn Mende'ye su bu­lunduğu halde teyemmümü caiz gördü­ğü , teravih namazını bid'at kabul ettiği gibi bazı görüşler isnat edilmişse de bun­ların doğru olmadığı belirtilmiştir (İbn Re­ce b, 1, 30)

Eserleri. 1. (et-Tarll]u '1-)Müsta.l]rec min kütübi'n-nas li't-teıkire ve'l-müstetraf min aJ:ıvali'n-nas li'l-ma'rife. Eserin gü­nümüze gelip gelmediği bilinmeyen 1. cil­dinde Hz. Peygamber'in hayatı ile aşere-i mübeşşerenin biyografilerinin yer aldığı tahmin edilmektedir (Hamed ei-Cas ir. VI IIII-3 [ı 9741. s. 56) Kronolojik bir tarih

iBN MENDE, Ebü'I-Kasım

Ebü ' I- Kasım lbn Mende'nin fvlüstal]rec min kütübi'n· nas li't-te?kire ·ue'l-müstetra{ min af:ıua/i'n-nas /i'l­ma'rife adlı eserinin ll l. cildinin ilk sayfası (Köprüıü Ktp.,

Fazıl Ahmed Paşa, nr. 242)

mahiyetindeki ll. ciltte 198 (813-14) yılı­na kadar meydana gelen olaylarla birlikte tanınmış şahsiyetlerin biyografileri bu­lunmaktadır. Eserin bu cildinin bir nüsha­sı Köprülü Kütüphanesi'nde kayıtlıdır (Fa­zı! Ahmed Paşa. nr. 242). Z. er-Red 'ald men ye]fül "e lif ldm mim" J:ıarfün li­yenfiye'l-elifve'l-lam ve'l-mim 'an Ke­lamillah 'azze ve c elle ( n ş r. Abdullah b. YOsuf ei-Cüdey', Ri ya d 1409/ 1 989) 3. TaJ:ı­

rimü ekli't-lin ve J:ıdlü akilih ii' d-dün­ya ve'l-a{ıire (Cüz' f[ ekliHln). Kitapta çamur yemenin haram olduğuna dair ri­vayetler bir araya getirilmiş olup Ahmed b. Hüseyin ei-Beyhaki eserdeki hadisle­rin hiçbirinin sahih olmadığını söylemiştir (Sehavl, s. 146) Yazma nüshası Kudüs'te­ki Jewish National and University Library'­de (Yahuda Ar. 409) bulunan eser üzerin­de Georges Vajda tarafından bir çalışma yapılmıştır (bk bibL) 4. Kitdbü'l-Kifa­ye. Son tarafından önemli bir kısmı ek­sik nüshası Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye'de­dir (Mecmua, nr. 42, vr. 33-35 ).

İbn Mende'nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır : lfurmetü'd­din, Şıyamü yevmi'ş-şek, Tdril].u İşbe­hdn, Tari{ıu Mekke, el-Müsned, Kita-

181