LỜIGIỚITHIỆU

TÂMLÝTHỊTRƯỜNGCHỨNGKHOÁN

I-VÒNGQUAYĐẦUCƠ

II-SUYLUẬNNGƯỢCVÀNHỮNGHỆLỤY

III-“HỌ”

IV-HẪMLẪNGIỮAHIỆNTẠIVÀTƯƠNGLAI-DỰBÁO

V-NHẦMLẪNGIỮACÁIRIÊNGVÀCÁICHUNG

VI-KHỦNGHOẢNGVÀBỦNGNỔ

VII-TÂMLÝNHỮNGNGƯỜIĐẶTLỆNHTHEOTỶLỆ

VIII-TÂMLÝNHÀĐẦUTƯCÁNHÂN

LỜIGIỚITHIỆU(ChobảntiếngViệt)

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

“Làmthếnàođểkiểmsoátđượccảmgiácsợhãicùngtâmlýhoàinghivàdựđoánđượcxuthếtănggiảmcủathịtrường?”làcâuhỏikhiếnkhôngítcácnhàđầutưtrênthịtrườngchứngkhoánphảiđauđầutìmlờigiảiđáp.

Xácđịnhchínhxácmứcđộvàdũngcảmđốimặtvớicáccảmxúcđó,đồngthờiluôngiữchomìnhmộtcái“đầulạnh”đểcóthểđưarađượcnhữngđánhgiákháchquanlàđiềukhôngphảinhàđầutưnàocũnglàmđược.Phầnđôngnhữngngườithamgiathịtrườngchứngkhoánđềutìmcáchtránhnénhữngrủirovànỗibấtanbằngcáchlàmtheonhữnggìngườikhácđanglàm,vớitâmlýlàsốđôngluônđúng.Điềunàychínhlànguyênnhângâyrasựcuồngloạncủađámđông,khirủiroxảyrasẽkéotheohàngloạtcáctổnthấtvàbiếnthànhthảmhọa.

NhàđầutưvĩđạithếkỷXX,BenGrahamtừngnhậnxétrằng:“ĐầucơcổphiếuchủyếulàcâuchuyệnxoayquanhviệcanhAcốgắngnghĩxemanhB,CvàDđangnghĩgì–trongkhiB,CvàDcũngcốlàmynhưthế.”

Liệucócáchnàogiúpcácnhàđầutư,đặcbiệtlànhữngngườimớichậpchữngđặtchânvàothịtrườngchứngkhoántránhđượcnhữngcạmbẫycủaviệcđầutưtheosốđôngvàđưarađượcnhữngquyếtđịnhsángsuốtbấtchấpsựcuồngloạncủađámđôngquanhmìnhhaykhông?

Đểtìmkiếmlờigiảichonhữngcâuhỏitrên,cácchuyêngiachứngkhoánđãkhôngngừngđưaranhữnglýthuyếtvàcácphươngphápluậntântiếnđểápdụngvàothịtrườngchứngkhoán.Cáctràolưuđầutưliêntụcquayvòng,songcácnhàđầutưvẫnkhôngtránhkhỏivòngxoáynghiệtngãcủanạnđầucơcùngcácthảmhọatàichínhkhác.

Bằngnhữngkiếnthứcchuyênsâuvềthịtrườngchứngkhoáncùngkhảnăngphântíchtâmlýtàichínhtàitình,GeogreCharlesSeldenđãmôtảnhữngbímậtẩngiấuđằngsaucácnguyênlýhoạtđộngcủathịtrườngchứngkhoán,cungcấpnhữngbàihọcquýbáugiúpcácnhàđầutưcócáinhìnxuyênsuốtvàkháchquantrongviệcđưaranhữngquyếtđịnhmangtínhsốngcòn.

Đượcxuấtbảnnăm1912,đãtrảiquahơn100nămnhưngPsychologyofStockMarketvớiphiênbảntiếngViệtmangtênTâmlýthịtrườngchứngkhoánvẫngiữnguyênđượcgiátrịcủanóchođếnhômnay.

Vớilốidiễnđạtđơngiảnnhưnglogic,ngắngọnnhưngsâusắc,tácphẩmcủaG.C.Seldenxứngđángđượctônvinhlà“cuốnsáchbấttửvớithờigian”,vàtrởthành“kinhthánh”chocácnhàđầutưchứngkhoán,đặcbiệtlàvềtâmlýthịtrường.

Bêncạnhnhữnglờikhuyênbổíchcùngnhữngkiếnthứcvôgiávềkinhdoanhchứng

khoán,Tâmlýthịtrườngchứngkhoáncũnggiúpngườiđọcthayđổimộtsốcáchnhìntruyềnthốngvềtâmlýđámđôngtrênthịtrường.NhưchínhG.C.Seldenđãnói,khibạnnhậnthứcđượcvềtâmlýđámđôngtheocáchnày,cũnglàlúcbạncóthểbướcvàothịtrườngchứngkhoánvàkhámphánhữngđiềuthúvịcùngnhữngbímậtẩngiấuphíasautròchơikinhdoanhvĩđạinhấtmọithờiđại.

Chúccácbạnthànhcông.

HàNội,ngày09tháng06năm2011

CÔNGTYSÁCHALPHA

G.C.SELDEN

TÂMLÝTHỊTRƯỜNGCHỨNGKHOÁNBảnquyềntiếngViệt©2011CôngtySáchAlpha

PhươngLandịch

NHÀXUẤTBẢNTHỜIĐẠI

Cuốnsáchnàyđượcviếtdựatrênquanđiểmchorằngsựbiếnđộngcủagiácảtrêncácthịtrườngchứngkhoánphụthuộcrấtnhiềuvàotâmlýcủađámđôngcácnhàđầutưvàkinhdoanhởđó.ĐâylàkếtquảcủanhiềunămnghiêncứucũngnhưtíchlũykinhnghiệmcủatácgiảvớitưcáchlànghiêncứusinhtạitrườngđạihọcColumbia,phóngviêntintức,chuyêngiathốngkêvàthànhviênbanbiêntậpcủatạpchíWallStreetJournal.

Tácgiảmongmuốncuốnsáchsẽtrởthànhcôngcụhữuíchphụcvụnhữngngườiđangquantâmtrựctiếphaygiántiếptớithịtrường;vàcũnghyvọngrằng,vềmặthọcthuật,nósẽlànhữnglýluậncơbảnbanđầutrongmộtlĩnhvựcmớimẻ,nơicơhộichonhữngnghiêncứusâusắchơnvẫncònđangrộngmở.

G.C.SELDEN

NewYork,28thángNăm,1912

I-VÒNGQUAYĐẦUCƠHầuhếtnhữngngườikinhdoanhchứngkhoánchuyênnghiệptrênthịtrườngsẽđều

phảithừanhậnrằngnhữngbiếnđộnggiácảkhôngđángkể–daođộngtrongkhoảngtừnămđếnmườiđô-la–xảyraởnhữngcổphiếucótínhđầucơcao–phầnlớnđềulàdovấnđềtâmlý.Chúnglàkếtquảcủarấtnhiềucáchphảnứngkhácnhaucủađámđông,haynóichínhxáchơnlàtháiđộcủanhữngngườiđangthamgiathịtrườngtạithờiđiểmđó.

Nhữngbiếnđộnggiácảnhưvậythườngbắtnguồntừnhững“yếutốkinhtếcơbản”–nghĩalànhữngthayđổithậtsựtrongchínhsáchtrảcổtứchaysựbiếnđộngtrongkhảnăngsinhlờicủamộtcôngtyniêmyếtnàođó.Tuynhiên,nócũngcóthểhoàntoànkhôngphảivậy.Thôngthường,nhữngbiếnđộnglớntrênthịtrườngtrongvòngmộtvàithánghaythậmchílàmộtvàinămlàkếtquảcủanhữngthayđổitrongkhíacạnhtàichính;nhưngnhữngbiếnđộngnhỏvàngắnhạnhơnthườnglàkếtquảcủanhữngthayđổitrongsuynghĩcủađámđôngcácnhàđầutưvàkinhdoanh,thứcóthểcóhoặckhôngtrùngkhớpvớinhữngthayđổitrongcácyếutốcơbảncủanềnkinhtế.

Đểbạnđọcthấyrõhơnyếutốtâmlýđangtừngngàytừnggiờảnhhưởngtớithịtrườngchứngkhoánnhưthếnào,tasẽcùngnghelạimộtmẩuđốithoạigiữanhữngngườikinhdoanhchứngkhoánchuyênnghiệp,vàđâyhoàntoànlànhữngđiềucóthểđượcnghethấyhàngngàytrênPhốNewhaytạicácquáncàphêquanhđó.

“Thếnào,anhbiếtđượcgìrồi?”Mộtngườihỏibạnanhta.

Câutrảlờilà:“Cóvẻnhưthiênhạđềuđãbánkhốngvàgiờđangnợcổphiếu.VậynêntôivừamớimualạisốcổphiếuSteelcủamìnhrồi”.

“Nhữngngườitôigặpđềunghĩhệtnhưanh.Aicũngrasứcmualạivìnghĩnhữngngườikhácđãbánkhống–trongkhithịtrườngthìvẫnchưacódấuhiệuđilênrõrệt.Tôicholàlúcnàykhôngmấyngườicầnmualạicổphiếunữađâu,vànếuđúnglànhưthếthìthịtrườngsẽcòngiảmnữa.”

“Đúngthế,chỉcóđiềubâygiờaicũngnóinhưanhcả–tấtcảhọđãbánvìnghĩnhữngngườikhácđãmuarồi.Tôinghĩbánkhốnglúcnàyvẫncólợinhưtrướcđâythôi.”

Rõrànglàchuỗitưduyđócóthểsẽtiếpdiễnkhôngbaogiờngừng.Nhữngthayđổinhanhchóngtrongđánhgiávềthịtrườngcủamọingườikhiếntaliêntưởngtớitròchơibậpbênh,trongđómỗibênlầnlượtgiànhphầnthắngchomìnhtrongchuỗitưduyliêntụcvàcuốicùngchẳngcóaiđitớicáiđíchcụthểnàocả.

Suyluậncủahainhânvậtnàydựavàomộtđiểmmấuchốt,họchorằngsuynghĩcủamộtngườiđangđầutư(hayđầucơ)theogiálênsẽhoàntoànkhácsovớisuynghĩcủamộtngườiđangđầucơtheogiáxuống.Vàdođó,trongnhữngcuộchộithoạinhưthếnày,điềumàhọđangnóitớichínhlàtháiđộcủađámđôngnhữngngườiđangthamgiavàothịtrườnglúcbấygiờrasao.Nếuphầnđôngcácnhàđầutưlướtsóng,vốnrấtdễlunglay,lạcquanchorằngthịtrườngsẽđilênthìbấtcứdấuhiệunàocủađiềungượclạicũngsẽkhiếnhọnhanhchóngbánra,kếtquảlàthịtrườngsẽđixuống.Trongkhiđó,nếuphầnđôngnhữngngườinàychorằngthịtrườngđangđixuốngthìmộtdấuhiệuđilênsẽlạikhiếnhọlậptứcmuavào

vàcùngvớinóthịtrườngsẽđilên.

Vấnđềtâmlýtrongđầucơcóthểđượcxemxéttừhaikhíacạnhvớitầmquantrọngtươngđương.Mộtlà,tâmlýcủacôngchúngsẽcótácđộngnhưthếnàotớithịtrường?Vàmộtthịtrườngbịảnhhưởngbởitâmlýnhưvậysẽdiễnbiếnrasao?Hailà,tâmlýcủacánhânmộtnhàđầutưhaykinhdoanhsẽảnhhưởngthếnàotớikhảnăngcóđượclợinhuậncủachínhanhta?Liệuanhtacóvượtquađượctrởngạidochínhnhữngkỳvọng,nỗisợhãi,sựdèdặtcũngnhưngoancốcủabảnthângâyrahaykhông?Vànếucóthìanhtasẽlàmđượctớiđâu?

Haikhíacạnhnàytrongthựctếliênquantớinhauchặtchẽđếnmứckhảnăngxemxétchúngmộtcáchriêngrẽlàhầunhưkhôngcó.Đầutiênchúngtacầnnghiêncứuvấnđềtâmlýđầucơmộtcáchtổngthể,rồisauđómớicóthểthửđưaracáckếtluậnvềcảnhữngtácđộngcủanólênthịtrườngcũngnhưảnhhưởngcủanótớikhảnăngthànhbạicủacánhâncácnhàđầutư.

Đểchothuậnlợicólẽchúngtanênbắtđầubằngcáchtìmlạinguồngốcsâuxacủamộtchukỳđầucơđiểnhình,mộtkịchbảnlâunayvẫnlặpđilặplại,hếtlầnnàyđếnlầnkhác,hếtnămnàysangnămkhácởcácthịtrườngchứngkhoánvàđầucơtrêntoànthếgiới–vàcólẽsẽcòntiếpdiễnchừngnàogiácảvẫnđượcđịnhđoạtthôngquaquátrìnhtranhgiànhlợiíchgiữangườibánvàngườimuacònconngườithìvẫnmảimiếtchạyđuatìmkiếmlợinhuậnvàtránhxakhỏithualỗ.

Banđầu,giaodịchkhônghềsôiđộng,giácảbiếnđộngrấtítcòncôngchúngthìhầunhưchẳngđểtâmchútnàotớithịtrường.Sauđógiácảcódấuhiệunhíchlênđôichút,nhưngmơhồđếnnỗikhómàcảmnhậnđược.Khôngcólýdohợplýnàogiảithíchchođiềunàyvàmọingườiđềuchorằngnóchỉlàhiệntượngnhấtthờigâyrabởimộtvàigiaodịchcủacácnhàkinhdoanhchuyênnghiệp.Tấtnhiên,trênthịtrườnglúcnày,cũngnhưmọithờiđiểmkhác,luôncómộtlượngcổphiếunàođóđãđượcbánkhống,đang“ngủyên”chờđợithờicơđượcmuađểtrảlại.Bởimộtcổphiếucótínhđầucơcaohiếmkhicóthểthoátkhỏivòngxoáycủahoạtđộngđầucơkiểunày.

Tuynhiên,vàogiaiđoạnđầucủachukỳ,hoạtđộngđầucơtrongcôngchúngvẫncònkháhiếmhoi,chỉcómộtsốítngườisẵnsàngbáncổphiếumìnhđangsởhữuđểhưởngphầnchênhlệchkhigiátăng,dođógiácảđãkhônghềbịảnhhưởngbởihoạtđộngchốtlờitrênquymôlớn.Tuynhiên,sốítnhữngnhàkinhdoanhchuyênnghiệpthìlạinhìnnhậntheomộthướngkhác.Chorằngmộtsựnhúcnhíchnhỏlàđiểmsángduynhấtcóthểhyvọngvàothờiđiểmnàyvàcơhộidùnhỏvẫncầnđượctậndụngnếumuốnkiếmchútlợinhuận,họnhanhchóngđivaycổphiếuvàbánrathịtrường.Lànsóngđókhiếnchogiácảgầnnhưquaytrởvềmứcnguộilạnhbanđầu.

Ítlâusau,mộtđợttăngđiểmkháclạidiễnra,lầnnàymạnhmẽhơnlầnđầuđôichút.Mộtsốnhàkinhdoanhnhạybénngaylậptứcnắmbắtxuhướngvàbắtđầumuavào.Nhưngcôngchúngthìvẫnthờơcònlượngcổphiếuđangchờđượcmualạivẫntiếptục“ngủyên”bởiphầnlớntrongsốchúngđãđượcvayđểbánravớigiácaohơngiáhiệntạirấtnhiều.

Dầndần,giácảtăngmạnhhơnvàbắtđầuởvàomứccao.Mộtsốngườiđangnợcổphiếutỏraengại,họtiếnhànhmuavào,hoặclàđểbảotoànmộtphầnlợinhuận,hoặclàđểtránhkhôngthualỗ.Xuhướngtăngtrởnênrõrệtvàmộtlànsóngmạnhmẽnhữngngườikinhdoanhbắtđầunhậnrađiềuđó,họnhàotheoconsóngvàtíchcựcmuavào.Côngchúngcũngnhậnthấysựtănggiávàmộtmặtbắtđầunghĩrằngthịtrườngcóthểsẽcòntiếnxahơn

nữa;thếnhưngmặtkhácvẫnchorằngcơhộiđểmuavàovẫncònđangởphíatrướckhithịtrườngcóphảnứngđiềuchỉnh.

Chẳnglấygìlàmlạkhikịchbảnấykhônghềdiễnra.Nhữngngườichầnchừđãkhôngcóđượccơhộiđểmuavàonữa.Giácảcànglúccàngvọtlênnhanhhơn.Đươngnhiêncũngcónhữngkhoảngthờigiannócóvẻchữnglạinhưngcứmỗilầnnhưthếthịtrườnglạicóvẻ“quámongmanhđểcóthểmạohiểm.”Vàđếnkhităngtrởlại,giácảthườngdiễnbiếnrấtnhanhvớimứctăngnhảyvọtkhiếnchonhững-nhà-đầu-tư-hay-do-dựnàybịtụtlạiphíasaungàycàngxahơn.

Dầndần,ngaycảnhữngtaybánkhốnglìlợmnhấtcũngphảilolắngtrướckhoảnnợđangtănglêntừngngàytừnggiờvàbắtđầumuavàovớisốlượnglớn.Vớihọ,nhữngkẻluôntheodõisátsaothịtrườngthìcóvẻnhưnóđang“sôilênsùngsục”vàcóthểlậpđỉnhmớivàobấtcứthờiđiểmnào.Dùniềmtincủahọvàoxuhướnggiágiảmcóchắcchắnđếnđâuthìrốtcuộc,họcũngphảiđầuhàngsaukhichứngkiếnhếtđợttăngđiểmnàyđếnđợttăngđiểmkhác.Họbuộcphảimualạitấtcảnhữnggìcóthểrồitựanủirằngmìnhsẽkhôngphảigánhthêmkhoảnthualỗnàonữa.

Lúcnày,đámđôngcôngchúngbắtđầukếtluậnrằngthịtrườnghiệnnay“quávữngchắcđểcóthểđảochiều”vàđiềuduynhấtnênlàmlà“muavàobằngbấtcứgiánào”.Suynghĩnàylạilàmxuấthiệnmộtlànsóngmuavàomạnhmẽhơnnữavàđiềunày–đếnlượtnó–lạiđẩygiácảlênnhữngmặtbằngmới,caohơn.Đểrồinhữngkẻnhanhtaymuavàolạicócơhộihỉhảvớinhauvềnhữngmónlờikiếmđượcmộtcáchdễdàngvànhanhchóngcủamình.

Cóngườimuaắtcókẻbán–hay,nóichochínhxáchơn,cóbaonhiêucổphiếuđượcmuavàothìcũngsẽcóbấynhiêucổphiếuđượcbánra,bởiởgiaiđoạnnày,trênthựctế,sốlượngngườimualớnhơnrấtnhiềusovớisốlượngngườibán.Vàothờigianđầucủađợttănggiá,nguồncungcổphiếuthườngnhỏgiọtvàthưathớt;nhưngkhigiácảtăngcaohơn,ngàycàngcónhiềungườinắmgiữcổphiếuthỏamãnvớimứclợinhuậncủamìnhvàsẵnsàngbánra.Nhữngkẻvẫnganlìtinvàoxuhướnggiảmcũngbắtđầutìmcáchhãmbớtđàtăngđiểmbằngviệcbánkhốngmỗikhigiácảvọtlênvớihyvọngđósẽlàđỉnhcaonhấtvàsaukhiđãđạtđỉnh,giánhấtđịnhphảiđixuống.Nhưngnhữngmứcđỉnhmớicứtiếptụcđượclậpravàhọtiếptụcchịusứcépphảimualạivớigiácaohơnhếtlầnnàyđếnlầnkhác,mỗilầnchịuthêmmộtchútlỗchođếnkhicáiđỉnhthựcsựđượcxáclập.

Việcbánratronggiaiđoạnnày,theoquyluật,khôngxuấtpháttừnhữngngườiđangnắmgiữnhiềucổphiếunhất.Nhữngngườinàythườngcókhảnăngphánđoánđủchínhxáchoặccónhữngmốiquanhệđủsâurộngđểđảmbảorằnghọluôncólợinhuận;vàcảhaiđiềunàyđãngăncảnhọbánratronggiaiđoạnđầucủađợttăngđiểm,khiviệctiếptụcnắmgiữcổphiếuđanghứahẹnsẽcònmanglạinhữngkhoảnlợinhuậnlớnhơnrấtnhiều.

Việcgiácảbịđẩylêncaotớimứcnàosẽtùythuộcvàotìnhtrạngcủanềnkinhtế.Nếutíndụngđượcthảlỏngvàcácngànhkinhdoanhnóichungđangtronggiaiđoạnphátđạtthìcóthểhyvọngvàomộtđợttăngđiểmkéodài;cònnếucácngânhàngsiếtchặtchovaytrongkhisảnxuấtkinhdoanhchẳnglấygìlàmsôiđộngthìsứctăngchắcchắnsẽchỉởmộtmứcgiớihạnnàođó.Nếumôitrườngkinhtếvĩmôkhôngthuậnlợithìnhữngđợtbánraồạttừnhữngtaybánkhống–trênthựctế–sẽchấmdứtđàtăngcủathịtrường;nhưngnếuthịtrườngđượchỗtrợbởinềntảngkinhtếvĩmôổnđịnhthìđàtăngsẽđượcduytrìchođếnkhixuấthiệnlựcbánratừnhữngngườimuacổphiếuđểđầutưthựcsự,vànhữngngườinàysẽchỉbánrakhichorằnggiácảđãđạtđỉnh.

Ởmộtkhíacạnhnàođó,thịtrườngluônlàsànđấugiữanhữngngườiđầutưvàđầucơ.Mốiquantâmchủyếucủacácnhàđầutưthựcsựlàtỷlệlãisuất,nhưnghọcũngkhôngngầnngạikiếmlờibằngcáchmuathấpbáncao.Nhữngngườinàysẵnsàngđầutưvàomộtcổphiếumàhọcholàcótiềmnăngởmứcgiácóthểđemlạitỷlệlãisuất6%mộtnăm;songhọcũngcóthểbánchúngrangaylậptứcđểđổilấymứclờichỉ4%.Trongkhiđó,mộttayđầucơchẳngbaogiờthèmquantâmtớitỷlệlãisuất.Anhtamuốnmuavàotrướckhigiátăngvàbánkhốngtrướckhigiágiảm.Anhtacũngcóthểmuangaycảkhigiáđangởđỉnhcủamộtđợttăngđiểmmạnh,miễnlàanhtabiếtsẽcònnhữngđợttăngtiếptheo.

Bởivậy,khithịtrườngđilên,cácnhàđầutưlầnlượtcảmthấythỏamãnvớitỷlệlãisuấtđạtđượcvàquyếtđịnhbáncổphiếucủamìnhđi.Dođó,lượngcổphiếuđượcquayvòngbởicácnhàđầucơsẽliêntụctănglêntựanhưmộtquảcầutuyếtcànglănlạicàngphìnhtora.Thôngthường,trongmộtđợtbiếnđộnggiáởmứctrungbình,vớimứctăngtừ5đến20đô-lamộtcổphiếu,giaodịchcủacácnhàđầutưlàíthơnnhiềusovớicácnhàđầucơ.Cứmỗimộttrămcổphiếubánraởmứcgiá150,nhàđầutưthuđược15.000đô-la;nhưngcũngvớisốtiềntrên,nhàđầucơcóthểdễdàngquayvònglượngcổphiếulớnhơnđếnmườilần.

Lýdokhiếnlượngcổphiếuđượccácnhàđầutưbánrathịtrườngtạođượcảnhhưởnglớnđếnnhưvậykhôngnằmởsốlượngcổphiếuđượcbánrathịtrườngvàothờiđiểmđó,màbởivìchúngcólượngcungcốđịnhvàkhôngbaogiờbịthiếuchođếnkhigiácảbịxuốngthấpmộtcáchđángkể.Ngượclại,nhữngngườiđầucơcóthểsẽmualạinhữnggìchínhanhtahaynhữngnhàđầucơkhácđãbánđingàyhômtrước.

Đếnmộtlúcnàođó,dườngnhưtấtcảđềuđangmuavào.Giácảtrởnênrốiloạn.Mộtcổphiếucóthểtăngvọtvàkhiếnnhữngtaybánkhốngkiêncườngnhấtcũngphảihốthoảng.Mộtcổphiếukháccũngtăngmạnhtươngtự,nhưngrồisauđólạilặnglẽhạnhiệtngaylậptứctrongkhicònchưacóaikịpđểmắttớinó,giốngnhưmộtchúếchconbấtngờnhảyrakhỏigiếngrồilặnmấttăm.Mộtvàicổphiếukháccũngdaođộngmạnhkhôngkém,tuychỉlàquanhmộtmứcnhấtđịnh,giốngnhưchiếctàukhổnglồchạybằngguồngnướcđangcốthoátkhỏichỗcạntrênbãicátởcửasông.

Nhưngrồicuốicùng,thịtrườngcũngphảiđixuốngchútít,nếukhôngnóilàđiềuchỉnhmạnh,nótròngtrànhnhưthểchiếcthuyềnđangbịcơnbãolớnđedọanuốttrôitấtcảhànghoátrênboong.Đâylạiđượcxemnhưmột“sựđiềuchỉnhtíchcực”,mặcdùnóchẳngcólợichoaingoàinhữngnhàđầucơtheogiágiảm.Nhưngsauchútsónggió,giácảlạitrởlạimứccaonhưcũvàmọingườiđềuhàilòng,ngoạitrừmộtvàikẻbảothủnhấtvẫncònảotưởngvềxuhướngđixuốngvữngchắccủathịtrường.Họsẽlậptứcbịcoinhưnhữngkẻtầmthườngchỉđánglàmchủđềchonhữngcâuchuyệnphiếm.

Kỳlạthay,dùgiácảđangởmứccaovàmọingườiđềuđangmuavàonhưngdườngnhưvẫnluôncóđủcổphiếuchàobánchonhữngngườimớimuốnthamgiavàothịtrường.Vàmộtvàitưduyđủkỳquặcđểdànhthờigianlàmbậnđầumìnhvớinhữngđiềunhưthếcònnhậnrarằnggiácổphiếunóichunggiờđâykhôngcòntăngmạnhnhưtrướcnữa,nếukhôngmuốnnóilàđangdậmchântạichỗ.Nhữngtayđầucơnắmgiữnhiềucổphiếunhấtnhậnthấythịtrườnggiờđãđủlớnđểhấpthụlượngcổphiếukhổnglồcủahọnênđangbánradầndần.Vànhưvậylàvẫnluôncóđủcổphiếuquayvòngtrênthịtrường.Nhữngnhàđạitưbảncủachúngtahiếmkhinàolạiởtrongtìnhtrạng“hếthàng”.Họchỉđơngiảnlàcónhiềucổphiếuhơnkhigiáthấpvàítcổphiếuhơnkhigiálêncaomàthôi.Hơnnữa,rấtlâutrướckhinguồncungcổphiếucónguycơcạnkiệt,rấtnhiềucổphiếumớiđãrađời.

Khithịtrườngđangsôiđộngvớilượngngườithamgiađôngđảo,mộtlượngbánchốtlờicóthểđượchấpthụtrongvòngba,bốnngàyhaymộttuần,sauđógiácảmớigiảmxuống.Nhưngnếulượngđầucơkhôngnhiều,thịtrườngsẽcóthểtrụvữngởmứcđỉnhtrongvàituần,thậmchílàvàitháng.Nhữngngườinắmnhiềucổphiếusẽcócơhộikiếmđượcnhữngmónlợinhuậnlớnnhờbándầnnhiềuđợtvớisốlượngnhỏrathịtrườngtrướckhigiácảchìmsâu.Nhữngtaybánkhốngquymôlớnhóaralạikhôngphảilànhữngngườihùngkhôngthểbịđánhbại.Họthườngbánraquásớmvàsauđóngậmngùichứngkiếnthịtrườngliêntiếplậpnhữngkỷlụcmới,hoặclànắmgiữquálâuvàphảichịuthualỗnặngtrướckhithoátkhỏithịtrường.

Trongnhữngđợtbánchốtlờinhưthếnày,cácnhàđầutưgiálênsẽvôtìnhnhậnđượcrấtnhiềusựgiúpđỡkhôngchủýtừphíacácnhàđầutưgiáxuống.Tuynhiên,dùnhữngkẻchịuơnnàycócẩntrọngchegiấuđộngtháibánracủamìnhđếnđâuchăngnữathìhọcũngvẫnsẽbịcácchuyêngiaphântíchvànhữngngườithườngxuyêntheodõibiểuđồdiễnbiếncủathịtrườngpháthiện.Vàmộtlượngđángkểcácgiaodịchbánkhốngnhỏlẻsẽdiễnratrongkhithịtrườngdaođộngtrongkhoảngmộtvàiđiểmquanhmứcđỉnhcủanó.Đâylàmộttrongnhữnglýdogiảithíchtạisaoởnhữngcổphiếucótínhđầucơcaothườngcósựbiếnđộnggiácảngắnvàíthơnsovớinhữngcổphiếukhác–vàđiềunàyngượclạivớinhữnggìmọingườivẫnlầmtưởng.Hìnhthứcbánkhốngrấtkhótồntạitrongthịtrườnghạnhẹp.

Mộtkhikhoảngtrùngtrìnhởđỉnhthịtrườngbịphávỡ,đàsụtgiảmsẽcótốcđộnhanhhơnnhiềusovớitốcđộtănggiátrướcđó,nguồncungnhanhchóngtănglênvàcổphiếuđượcchuyểnquachuyểnlạihếtnhàđầucơnàyđếnnhàđầucơkhácvớimứcgiángàymộtthấphơn.Đôikhichúngđượcgiữlạikhálâubởibàntaycủanhữngkẻngoancốnhấtđịnhchờgiálênrồimớibánra,khiếnmộtbộphậnnhữngngườiđangnợcổphiếupháthoảngvàphảimuangaylại.Thịtrườngnhờvậymàcóđượcmộtđợthồiphụcđángkể.Songnhìnchung,chừngnàolượngcổphiếuđóvẫncòntrôinổitrênthịtrườngthìxuhướngchungcủagiácảvẫnsẽlàtiếptụcđixuống.

Trướckhicácnhàđầutưvàtưbảnđầucơtầmcỡquaytrởlạithịtrường,lượngcổphiếuđượcnắmgiữbởiđámđôngcácnhàđầucơgiálênvẫntiếptụctănglênkháđềuđặn.Trongkhiđó,nguồncungtrôinổicáccổphiếutrênPhốWallvẫnkhônghềgiảmsútvàcácgiaodịchbánkhốngcũngngàycànggiatăng.Dĩnhiên,cácnhàđầucơtheogiálênsẽphảigánhcảlượngcổphiếubánkhốngcũngnhưlượngcổphiếutrôinổiđó,bởilẽcókẻbánắtphảicóngườimua,chodùđólàcổphiếuđầucơtheogiálênhaygiáxuống.Trênthựctế,cáccổphiếuđãđượcbánkhốngcũngliêntụcđượcmuatrảlạimỗikhithịtrườnggiảmsâu,nhưngtronghầuhếttrườnghợpcácnhàđầucơđềutrởlạivòngquayvàbánkhốnglầnnữa,ởmứcgiácaohơnhoặcthấphơntùyvàocơhộimàhọnắmbắtđược.Tínhtrungbình,lượngcổphiếuđượcbánkhốngsẽlớnnhấtkhigiácảởnhữngmứcthấp,mặcdùtạimộtvàithờiđiểmtrongsuốtquátrìnhđixuốngcủathịtrường,lượngbánkhốngsẽnhiềuhơntạithờiđiểmthịtrườngchạmđáy,khiđó,chínhlượngcổphiếuđượcmuavàođểtrảnợlạichínhlàcứucánhchonhữngcơnhoảngloạncựcđộcủađámđông.

Sựđixuốngcủathịtrường,cũnggiốngnhưlầnđilêntrướcđó,mộtlầnnữasẽphụthuộcvàocácđiềukiệnkinhtếcơbản;bởinếunềnkinhtếđangvậnhànhtrơntruthìcácnhàđầutưvàtưbảnđầucơsẽtrởlạithịtrườngsớmhơnsovớikhidòngvốnđầutưđangkhanhiếmvàviễncảnhcủacácngànhsảnxuấtkinhdoanhkhôngcógìtươisáng.Nhưmộtquyluật,lượngngườimuavàosẽkhôngtăngmạnhchođếnngày“đạihạgiá”,thờiđiểmmộtlượngrấtlớncổphiếuđượcbánravớigiáthấpbằnghàngloạtcáclệnhbáncắtlỗ.Cácnhàkinhdoanhtrựctiếptrênsànlậptứcnắmlấycơhộinàyđểdìmgiáxuốngvàhậuquảlàhàng

loạtcổphiếumấtgiámạnhtrêndiệnrộng.

Thịtrườngbỗngnhiêntrànngậpcáccổphiếurẻbấtngờvànhữngnhàđầutưvàđầucơkhônngoan–cảlớnlẫnnhỏnhưngphầnnhiềulàlớnhoặcsắptrởnênnhưvậy–liềnmảimêthunhặtchúng.Giớihạngiácủarấtnhiềunhàđầutưcũngbắtđầubịphávỡdothịtrườngliêntụcpháđáyvàhọkhôngthểtiếptụcmuavàonữa.Nhữngngườinàysẽkhôngmuavàotrởlạichotớikhimộtchukỳtănggiámớibắtđầu.

Rấtnhiềucổphiếukhốngcũngđượcmualạitạinhữngthờiđiểmthịtrườngthủngđáynhưthếnày,nhưngkhôngphảitấtcả.Vàcáikếtcủamộtngày“đạihạgiá”chínhlàsựxuấthiệnmộtlượnglớncổphiếukhốngcầnđượcmualại.Giácảnhờthếmàhồiphụcđôichútnhưngkhilượngcầutạmthờinàyquađi,thịtrườnglạitiếptụcquayđầuđixuốngvàrơivàotrạngtháiảmđạmkéodài.Vàđâycũngchínhlàtìnhtrạngtạithờiđiểmbắtđầucủavòngquayđầucơmàchúngtavừaphântích.

Nhữngdiễnbiếntrongmộtchukỳcủathịtrườngnhưtrênthườngrấtgiốngnhauhếtlầnnàyđếnlầnkhác,dùnócóthểkéodàimộttuần,mộtthánghaylàmộtvàinăm.Mộtchukỳdàithườngtrảiquarấtnhiềugiaiđoạnchuyểntiếp,nhữnggiaiđoạnnàyđếnlượtchúnglạibaogồmnhữngvòngquaytươngtự.Cácnhàđầutưthườngsẽkhôngthamgiavàomộtchukỳnhỏ,nhưngnhữngyếutốliênquantớimộtchukỳbiếnđộnggiátrongkhoảngbađiểmsẽhầunhưgiốngvớinhữnggìliênquantớimộtđợtbiếnđộngtrongkhoảng30điểm,mặcdùsẽrấtkhóđểnhậnrachúng.

Đếnđâychúngtachợtnhậnramộtsựthậthiểnnhiênrằngnhữnggìđượcmôtảởtrênthựcchấtlàcâuchuyệnvềnhữngniềmhyvọngvànỗisợhãicủaconngười;vềnhữngdiễnbiếntâmlýxuấtpháttừchínhtrạngtháicủamộtnhàđầutưhayđầucơtrênthịtrườngchứkhôngphảitừnhữngđánhgiákháchquanvềtìnhhìnhthựctếcủahọ;vềsựphảnchiếukhônghềchắcchắncủamộthiệntạichủquanvàomộttươnglaibấtđịnhdùkhôngphảilàhoàntoànkhôngthểdựđoántrước,đượcthựchiệnbởitrítưởngtượngphongphúcủađámđôngcôngchúng.

Tạmthờigạtsangmộtbênảnhhưởngcủanhữngyếutốcơbảncủanềnkinhtế,nhiệmvụcủachúngtalàtìmkiếmcảnguyênnhânlẫnảnhhưởngcủanhữngyếutốtâmlýnàytớihoạtđộngđầucơ.

Thậtkhóđểmộtngườibìnhthườnglàmngượclạinhữngquanniệmphổbiến.Trênthịtrườngchứngkhoánđiềunàycònkhóhơn,bởirõrànglàvềlâudài,giácổphiếuphảiđượcxácđịnhbởiquanđiểmchung,phổbiếncủasốđôngcôngchúng.Cóđiềulàchúngtađãquênmấtrằngquanđiểmcủacôngchúngtrongmộtthịtrườngđầucơđượcđođạcbằngđồngđô-la,chứkhôngphảibằngquymôcủađámđôngcôngchúngđó.Quanđiểmcủamộtngườiđangnắmgiữmộttriệuđô-lacổphiếusẽcósứcnặnggấpnămlầnquanđiểmcủatổngsốnămtrămngườitrongđómỗingườichỉsởhữucómộtnghìncổphiếu.Tiềnchínhlàsứcmạnhcủathịtrường–sốlượngngườithamgiavàođókhôngcóchútýnghĩanào.

Đólàlýdotạisaoquanđiểmphổbiếncủađámđônglạilàthịtrườngsẽđilêntrongkhinóđangởđỉnhvàsẽđixuốngnóđãchạmđáy.Vànhưvậy,cácnhàkinhdoanhnhỏlạithườngmuavàothờiđiểmgiáđạtđỉnhvàbánkhốnghoặcrờikhỏithịtrườngkhigiávừachạmđáy.Trênthựctế,việcmuavàoởđỉnhthịtrườngcủahọchothấymộtđiềuchắcchắnrằngphảicómộtnguồncungcổphiếuvẫnnằmđâuđótrênthịtrường.

Trởlạivớingườiđangnắmgiữmộttriệuđô-lacổphiếu,hóaraanhtalạilàkẻcâmlặng.Thờiđiểmanhtacầnnóiraýkiếncủamìnhđãqua–giờđâytiềnsẽthayanhtalàmcôngviệcđó.Cònhàngnghìnnhữngkẻđangchỉcóvẻnvẹnmộtnghìnđô-lacổphiếuthìlạithườnghaydôngdàivàtỏramìnhrấtcóảnhhưởng.Trongsốđócócảnhữngtaychuyênviếtlách–phóngviêntintứchaynhữngkẻchuyênđilượmlặtnhữngchuyệnngồilêđôimáchchocáccôngtymôigiớichứngkhoán.

Suyluậntrênsẽdẫnchúngtatớimộtkếtluậnrằngphầnlớnnhữngngườinóivàviếtvềthịtrườngthườngsailầmhơnlàđúngđắn,ítnhấtlàkhihọđềcậpđếnnhữngbiếnđộngmangtínhđầucơ.Độcgiảcủanhữngtờbáoăntheothờicuộcchắchẳnsẽphảithừanhậnđiềunàymặcdùnhữngtờbáokhôngphảilànguyênnhânkhiếnchoquanđiểmcủađámđôngtrởnênsailầm.Nhìnchung,báochíchỉphảnánhsuynghĩcủađámđông;vàtrongthịtrườngchứngkhoán,theomộtcáchrấtlô-gic,báochísẽthườngcóxuhướngchorằngthịtrườngsẽđilêntrongkhinóđãngựtrênđỉnhcaongấtngưởngvàchorằngnósẽđixuốngtrongkhiđãthủngđáyquásâu.

Chúngtasẽthấyrằngmộtngườibìnhthườngluôncóxuhướnglạcquankhinhìnvàocôngviệckinhdoanhcủaanhtavàbiquankhinhìnvàocôngviệckinhdoanhcủanhữngngườikhác.Vàtấtnhiên,quyluậtnàycũnghoàntoànđúngvớimộtngườikinhdoanhchuyênnghiệptrênthịtrườngchứngkhoán.Theonhưlô-gictrên,anhtathườngsẽchorằngnhữngngườikhácđangphạmsailầmvàtinchắcrằngnhữngphântíchcủabảnthânvềthịtrườnglàđúngđắn.Anhtachỉđánhgiácaoýkiếncủamộtvàingườimàanhtacholàthànhcôngmộtcáchchungchung;ngoàinhữngngườinàyrathìcàngnghenhiềunhữngquanđiểmchorằngthịtrườngsẽđilên,anhtalạicàngnghingờsựkhônngoancủachínhmìnhkhiđồngtìnhvớinhữngquanđiểmđó.

Sựtráingượcnàycủathịtrường,dùrấtdễhiểukhimổxẻnguyênnhânsonglạilàmnảysinhmộtkiểuhoàinghikhákỳlạtronggiớicácnhàkinhdoanhchuyênnghiệp–bởivậymàhọthườngkhôngtintưởngvàonhữngđiềuhiểnnhiên,rõràngvàđingượclạinhữngsuyluậnthôngthườngkhitiếpcậnbấtcứvấnđềnàocủathịtrường.Trongsuynghĩcủanhữngngườinày,nhữngsuyluậnngượcthườngmanghìnhtháikỳcụcvàthấtthườngnhất,vàchúngchínhlànguyênnhântạoranhữngsựbiếnđộngvôlýcủagiácả–điềuthườngđược

quykếtlàâmmưunhằmthaotúngthịtrường.

Vídụ,mộttaybuônchứngkhoánbắtđầuvớigiảthiết:Thịtrườngvừacómộtđợttăngđiểmấntượng;tấtcảcácnhàđầutưnhỏlẻđềutinvàothịtrườnggiálên;chắchẳnmộtvàingườinàođóđãbánchohọnhữngcổphiếumàgiờhọđangcầmgiữ;vậythìrấtcóthểnhữngnhàtưbảntầmcỡđãbánkhốnghaychốtlời,giờđâyhọđangsẵnsàngchohànhđộngtiếptheovàđórấtcóthểlàsựchuẩnbịchomộtthịtrườngđixuống.Sauđó,nếumộttintứctốtlànhhậuthuẫnchothịtrườnggiálênxuấthiệnvà,hãygiảdụrằngnógâyramộtthayđổiquantrọngtrênthịtrường–anhtasẽlậptứckếtluận:“À,vậyrađâylàcáchhọkéothịtrườngđilên!”Hoặc:“Họđangtungtintốtđểđẩygiánhằmbáncổphiếurađâymà.”Vàvậylàanhtarasứcbántoànbộsốcổphiếuđầucơmàanhtacóhoặccóthểlàđivaycổphiếuđểbánkhống.

Suyluậncủaanhtacóthểđúngmàcũngcóthểkhông.Nhưngdùsaothìhànhđộngbánracủaanhtahaycủabấtkỳaikháccósuyluậntươngtựrõràngđãlàmxuấthiệnmộtxuhướnggiảmđiểmchothịtrườngtrongkhimộttintứctốtvừađượccôngbố.Sựgiảmđiểmnàyxemrathậtngớngẩntrongmắtnhữngngườingoàicuộcvàhọbuộcphảibámvàocáilýlẽtruyềnthốngđãcũríchcủamình:“Tấtcảlàmộtâmmưuthaotúngthịtrường.”

Quytắcngượcđờinàythậmchícònđixahơnnữa.Bạnsẽthấycácnhàkinhdoanhchứngkhoánchuyênnghiệplýluậnrằngcácchỉsốđẹpđẽvềngànhthépđãđượcdựnglênđểchonhữngngườiđangcầmgiữcổphiếunàycóthểbánchúngđivớigiáhời;haylànhữngbảnbáocáouámđượctungranhằmkhuyếnkhíchcácnhàđầutưtíchtrữcổphiếuđó.Dođó,họcóthểhànhđộngngượclạivớinhữngtintứcđóvàkéothịtrườngđitheosuynghĩcủahọ.

Mộtnhàđầutưcàngítbiếtvềthựctrạngcủanềntàichínhbaonhiêuthìnhữngsuyluậncủaanhtatrongtrườnghợpnhưthếlạicàngdễsailầmbấynhiêu.Nếuanhtahoàntoàntựtinvàothựctrạngcủanềnkinhtế,anhtasẽdễdàngchấpnhậnviễncảnhmàmộttintứctốtlànhcóthểtạora.Nếukhông,anhtasẽcótháiđộnghingờvàthậmchícònlấyđólàmcơsởđểbánkhống.Ngượclại,nếuanhtabiếtrằngnềnkinhtếđangtrongtìnhtrạngkhôngổnđịnh,anhtasẽkhôngsuydiễnmộttintứcxấulàmộtâmmưunhằmthúcđẩysựtíchtrữcổphiếu.

Lốisuyluậntheokiểutươngtựcũngđượcápdụngtrongnhữngvụmuavàovớiquymôlớnthôngquacáctaymôigiới,nhữngkẻluônmangtiếngxấulàcấukếtvớigiớitưbảncỡbự.Trênthựctế,trongtrườnghợpnàychúngtasẽthấyquátrìnhsuyluậnngượcthậmchícòndiễnratớihailần.Việcmuavàonhưvậysẽgâyấntượngchonhữngngườiquansáttheobacách:

1.Nhữngngườingoàicuộcsẽnhậnđịnhđólà“xuhướngđilêncủathịtrường,”đúngnhưnhữnggìnóthểhiệnbênngoài.

2.Mộtnhàkinhdoanhchuyênnghiệphơnmộtchútcóthểnhậnđịnhrằng:“Nếuhọthựcsựmuốncóđượcsốcổphiếuđóthìchắcchắnhọđãkhônggiaodịchthôngquacáctaymôigiớimàsẽcốgắnggiấugiếmnóbằngcáchđặtcáclệnhmuarảirácởnhiềucôngtykhácnhau.”

3.Mộtchuyêngiakháccóthểlạiđảongượcsuyluậnđómộtlầnnữavàchorằng:“Họđangmuavàothôngquacáctaymôigiớiđểđánhlừachúngtavàlàmchochúngtatinrằng

aiđóđangsửdụngnhữngtaymôigiớiđólàmbìnhphong.”Theolốisuyluậnnàythìanhtasẽđitớikếtluậngiốngnhưnhững“ngườingoàicuộc”trongtrườnghợpthứnhất

Suyluậncủacácnhàkinhdoanhcòncóthểtrởnênphứctạphơnnữakhimộtlượngmuahaybánlớnđượcthựchiệncôngkhaibởimộttaychuyênnghiệpcótầmcỡtrênthịtrường,vốnnổitiếnglàkiếmđượcnhữngkhoảnlợinhuậnkhổnglồthôngquahoạtđộngmuađibánlại.Nếuanhtamuavào50.000cổphiếu,nhữngngườikinhdoanhchứngkhoánkhácsẽsẵnsàngbánchoanhtatrongkhinhậnđịnhcủahọvềthịtrườngkhôngbịtácđộngnhiều,đơngiảnvìhọbiếtrằnganhtacóthểsẽbánchúngđingayngàyhômsauhaythậmchílàchỉvàigiờsauđểkiếmlời.Chínhvìlýdonàymàđôikhinhiềunhàtưbảnlớnthựchiệngiaodịchthôngquanhữngtaykinhdoanhsừngsỏnàynhằmthựchiệnchođượcmụcđíchcủamìnhmàkhônghềgâynghingờ.Dođó,tròchơitrítuệtinhvixungquanhnhữngvụmuabánlớnnhưthếthườngtrởnênvôcùngphứctạp.

Chúngtasẽthấyphươngphápsuyluậnngượcnàyđặcbiệtcótácdụngtạithờiđiểmthịtrườngđangởđỉnhhoặcchạmđáy,khiquátrìnhphânphốihaytíchtrữđangdiễnratrênquymôlớn.Mộtthịtrường“thừacổphiếu”nhìnchungsẽliêntụcthờơvớinhữngtintứctốtlànhdùnóvừatrảiquamộtđợttăngđiểmkhámạnh.Ngượclại,mộtthịtrườngkhônghềsụtgiảmtrướctintứcxấuchứngtỏnóđang“khátcổphiếu.”

Ởkhoảnggiữahaiđiểmcựcđó,cácnhàtưbảnsẽchẳngcólýdogìmàphảichegiấuđộngtháicủamình.Mộtkhiđãtíchlũyđủởmứcgiáthấp,họsẽkhôngngầnngạilộmìnhlànhữngngườiđiđầutintưởngvàoxuhướngtănggiácủathịtrườngvàcóđầyđủlýdođểcôngkhaithựchiệncáclệnhmua.Vàđiềunàysẽcòntiếpdiễnchotớikhihọđãsẵnsàngbánra.Tươngtự,khiđãbánđượclượngcổphiếulớnvớigiáhời,họcũngkhôngcầnthiếtphảichegiấuhànhđộngcủamìnhnữa,mặcchonhữnglệnhbáncôngkhaicủahọgiờđâycóthểkhiếntìnhtrạngthịtrườngxấuđitrongvàithánghaythậmchílàcảnăm.

Còntrongsuốthànhtrìnhđilêncủathịtrường,một“concừunonngơngác”mớichínhlàkẻkiếmratiền,bởianhtabiếtchấpnhậnsựthựcnhưnhữnggìnóvốncó,trongkhiđó,mộttaykinhdoanhchuyênnghiệplạithườngcốtìnhđingượclạixuthếvàthualỗnặngbởichínhthóiquensuyluậnngượcvớiđầyhoàinghivàtheokiểu“cầmđènchạytrướcô-tô”củachínhmình.

Mộtnhàkinhdoanhthànhcôngcuốicùngsẽhọcđượccáchnhậnbiếtkhinàonênđingượclạinhữngdiễnbiếntựnhiêntrongsuyluậncủamìnhvàkhinàonêngiữchúngnguyênnhưvậy.Dầndầnanhtasẽtôiluyệnnóthànhbảnnăng.Tuynhiên,vớimộttaylínhmớitrênthịtrườngchứngkhoánthìkiểusuyluậnngượcnàylạirấtnguyhiểm,bởianhtasẽápdụngnótrongbấtkỳtrườnghợpnào.Đốivớianhta,mộttintốtcóthểlà(1)biểuhiệncủamộtxuthếđilênmạnhmẽcủathịtrườnghoặclà(2)dấuhiệuchothấy“aiđó”đangcốlàmgiáđểdễdàngbánra.Tinxấucóthểđơnthuầnchỉrarằngthịtrườngđangđixuốnghoặccóthểlàmộtâmmưunhằmtíchlũyđượclượngcổphiếulớnvớigiáthấp.

Mộtngườibuônbánchứngkhoánnghiệpdưdođósẽcảmthấyvôcùngbốirối.Anhtanhưthểđangchơiđùavớinhữngcôngcụcủacáctaybuônchuyênnghiệp,vôcùngsắcbénnhưngcũngdễgâythươngtíchnếukhôngbiếtcáchsửdụng.Vậyphỏngcóíchgìkhianhtacứcốcôngápdụngsuyluậncủamìnhvàomọidiễnbiếncủathịtrườngtrongkhimọisựkiệnxảyrađềucóthểsuydiễntheohaicáchkhácnhau?

Thựcra,cũngkhómàchắcchắnđượcliệuthóiquenhoàinghinhữngđiềuhiểnnhiêncủamộttaybuônchuyênnghiệpcómanglạichoanhtanhiềulợiíchvềlâudàihaykhông.Có

lẽaitrongchúngtacũngtừngchạmmặtvớinhữngngườinhưvậy,đặcbiệtlànhữngkẻ“vôcôngrồinghề”tạicácvănphòngmôigiớichứngkhoán,nhữngngườiluônluônhoangmangbởichínhsuynghĩmáymóccủamình–điềuvốnlàhậuquảcủaviệcliêntụcthayđổiquanđiểmvềthịtrường.Họluôncốcôngtìmkiếmnhữnglýdosâuxacủamọithứkểcảnhữngđiềuđãtrởnênrõràngnhất.Họchorằng–thậmchíquykết–MorganvàRockefellerlànhữngkẻchuyêndùngthủđoạnnhỏnhen,xấuxanhấtvàgánchohọnhữngâmmưuxảoquyệtnhấtđốivớinhữngsựviệcmàhainhàtàichínhnàythậmchíchẳngbuồnmảymayđểtâmtới.Bộmáytưduycủahọcólẽcũngbịtrụctrặcdophảiđảochiềuquánhiềulần.

Cólẽkhôngmộtquytắcchungnàothíchhợphơntronghoàncảnhnàybằngnguyêntắcngắngọn,cơbảnnhất:“Hãytuântheolẽtựnhiên.”Giữchođầuóctỉnhtáovàcởimở,tránhsuydiễnxaxôi.Tuynhiên,còncómộtvàigợiýkhácnhưsau:

Nếuđangthamgiathịtrường,đừngcốbênhvựcniềmtinsailầmcủabảnthânbằngcáchvậndụnglốisuyluậnlắtléotrướcnhữngsựthựchiểnnhiên.Nếubạnđangmuavàohoặclàbánkhống,bạnsẽcóxuhướngđánhgiásựviệcmộtcáchchủquanvàsẽcốxoaychuyểnnótheohướnggiốngvớinhữngđịnhkiếnbạnđãmangsẵntrongđầu.Cólẽlàkhôngquákhinóirằngđâychínhlàtrởngạilớnnhấttrênconđườngdẫntớithànhcông.Điềutốithiểunhấtmàbạncóthểlàmlúcnàylàhãytránhsuyluậnngượcnhằmcốbiệnhộchotrạngtháicủachínhmình.

Saumộtđợttăngđiểmkéodài,đừngcốdùngsuyluậnngượcđểthuyếtphụcbảnthânrằnggiásẽcònlêncaonữa;tươngtự,saumộtđợtxuốnggiámạnh,đừngđểnhữngsuydiễnbiquantrởnênquáphứctạp.Hãytỏranghingờtintốtkhigiácảđãlêncaovàtinxấukhigiácảđãxuốngthấp.

Hãynhớrằngmộttintứcchỉcóthểgâyra“một”sựbiếnđộngtronggiácả.Nếusựbiếnđộngđãxảyratrướckhitintứcđóchínhthứcđượccôngbố,dokếtquảcủanhữnglờiđồnhaykỳvọngcủađámđông,thìsẽkhônglặplạilầnnữasaukhilờicôngbốchínhthứcđượcđưara;nhưngnếutrướckhitintứcđóđượcchínhthứccôngbốmàkhôngcósựbiếnđộngnàovềgiácảthìsauđónósẽtácđộngtớitìnhhìnhhiệntạicủathịtrườngvàcóthểgâyrasựbiếnđộngvềgiácả.

III-“HỌ”Nếumộtngườihoàntoànxalạvớithịtrườngchứngkhoánphảidànhravàingàyđể

nghengóngnhữngcuộcnóichuyện,traođổicủacácnhàđầutưvànhữngngườikinhdoanhchứngkhoánhòngthuthậpthôngtinvềnguyênnhâncủanhữngbiếnđộngvềgiácảthìcólẽcâuhỏicấpbáchnhấttrongđầuhọsaukhoảngthờigianngắnngủikhókhănnàysẽlà:“‘HỌ’làai?”

Điđếnđâuanhtacũngnghevề“HỌ”.Tạiphònggiaodịchcủamộtcôngtychứngkhoánkhôngtămtiếng,anhtabắtgặpmộtgãđànôngtrẻtuổi,chỉgiaodịchvẻnvẹnmườicổphiếunhưnglạiđangtranhluậnmộtcáchrấthiểubiếtvềnhữngđiềumà“HỌ”sẽlàmtiếptheo.Cảcácchuyêngialẫnnhữngtaynghiệpdưsẽchoanhtabiếtrằng“HỌ”đangtíchlũycổphiếuSteelhayđangphânphốicổphiếuReading.Nhữngngườikinhdoanhtrựctiếptrênsàngiaodịchcũngnhưthànhviêncủasởgiaodịchsẽthầmthìtonhỏvớinhaurằng“HỌ”đangđưathịtrườngđilênhayđixuống,tùyvàotìnhhình.Cảnhữngnhàđầutưđiềmtĩnhnhấtcũngcóthểchoanhtabiếtrằng,mặcdùthịtrườnghiệntạiđangrấtảmđạm,chắcchắn“HỌ”sẽphảitạmthờikéothịtrườnglêncaonhằmtốngkhứlượngcổphiếukhổnglồmà“HỌ”đangnắmgiữđi.

Lýthuyếtvề“HỌ”xemrarấtphổbiếncảtronggiớikinhdoanhthànhcôngcũngnhưnhữngngườimớivàonghề–nhómnàycóvẻđôngđảohơnnhiều.Ngườitacũngcóthểtranhcãivềlýdotạisao,nhưngbảnthânđiềuđólàmộtsựthậthiểnnhiênkhôngthểchốicãi.Chodù“HỌ”cólàmộttruyềnthuyếthaylàmộtthựcthểrõrànghiệnhữuđichăngnữathìrấtnhiềungườicũngđangkiếmtiềnnhờnghiêncứuthịtrườngxéttừlăngkínhnày.

NếubạnthửdạoquanhPhốWallvàhỏicácnhàkinhdoanhxem“HỌ”làai,bạnsẽnhậnđượcvôsốcáccâutrảlờikhácnhautươngđươngvớisốngườiđượchỏi.Mộtngườisẽnói:“TậpđoànMorgan”;ngườikháclạichorằng:“StandardOilvàcácthếlựccólợiíchliênquan”–câutrảlờinàyquảlàrộnglớn;ngườikhác:“Nhómtưbảnngânhàng”;lạimộtngườikhác:“Cácnhàkinhdoanhchuyênnghiệptrênsàn”;ngườithứnăm:“Nhómnhữngngườinắmgiữcáccổphiếucógiátrịtrênthịtrườngítnhiềucómốiquanhệlàmănvớinhau”;ngườithứsáucóthểnói:“Nhữngnhàđầucơkhônngoanvàthànhcông,dùhọlàaihayởđâu”;trongkhiđốivớingườithứbảy:“HỌ”cóthểlànhữngnhàkinhdoanhnhạybéntrênthịtrườngnóichung,ngườichủđộng“làmgiá”bằngcáchmuavàohoặcbánratrướcnhữngngườikhác.

Thựcra,mộttácgiảvớikhốikiếnthứcuyênbácvềtìnhhìnhthịtrườngtinrằngtoànbộdiễnbiếncủathịtrườngchứngkhoánNewYorkđềunằmdướisựkiểmsoátcủamộtcánhânnàođó,theocáchnàyhaycáchkhác,làđạidiệntheocáchnàyhaycáchkháccủanhữngliênminhlợiíchtolớn.

Tìmkiếmhayxácđịnhnguồngốccũngnhưdấuvếtcủanhữngthếlựcnắmquyềnkiểmsoátnhưthếlàđiềukhôngthể.Bởicácthịtrườngchứngkhoántrênthếgiớithườngdiễnbiếntươngtácvớinhauthànhnhữngchukỳliênhoàn,nếuquảcómộtthếlựcnàonhưthếthìhẳnnóphảilàliênminhtàichínhlớncótầmcỡtoàncầu,nắmquyềnkiểmsoáttấtcảcácthịtrườngchứngkhoánlớntrênthếgiới.Mộtnhàquansátbìnhthườngcólẽcũngsẽthấykhómàtiêuhóađượcmộtgiảthuyếtnhưvậy.

Tôitinrằngchínhnhữngcốgắngnhằmbiếntoànbộcáckỹnăngđầucơvàđầutư

thànhnhữngđiềurõràngđếnkhôngtưởngvàđơngiảnđếnlýtưởnglànguyênnhâncủarấtnhiềuthấtbại.A.S.Hardy,mộtnhàngoạigiao,nguyênlàgiáosưtoánhọcvớinhiềutácphẩmvềphươngphápđạisốbiểudiễnphépquay(tổhợpquaternion)vàphéptínhviphân,đãtừngnhậnxétrằngtoánhọclàmộtmônkhoahọcnghèonàn,bởinókhôngkíchthíchtưduyphêpháncủaconngười.Vớinhữngđịnhđềcốđịnhvàchắcchắn,mộtnhàtoánhọcsẽđưaramộtkếtluậnchínhxác;tuynhiên,trongnhữngvấnđềthựctế,cáikhólạinằmởviệcbạnphảichọnđịnhđềnào.

Vậylà,nhữngnhànghiêncứuthịtrườngtheotrườngpháitoánhọcsẽluôntìmkiếmmộtquyluậthaymộtchuỗicácquyluật–một“điềuchắcchắn”nhưcácnhàkinhdoanhvẫnnói.Anhtahẳnsẽkhôngtìmkiếmnhữngquyluậtnhưthếnhằmtìmkiếmthànhcôngtrongviệckinhdoanhhoaquảhaybuônđồcũ;ngượclại,anhtasẽphântíchtừngtìnhhuốngcụthểnảysinhvàhànhđộngchophùhợpvớihoàncảnhấy.

Đốivớitôi,thịtrườngchứngkhoánhoàntoànlàmộtvấnđềcủathựctế.Cácphươngphápkhoahọccóthểđượcápdụngchobấtcứngànhkinhdoanhnào,từchứngkhoánchođếnchănnuôigiacầm,nhưngnóhoàntoànkhácvớiviệccốgắngđơngiảnhóanhữngbiếnđộngtrênthịtrườngthànhnhữngđịnhđềchắcchắnđúngcủatoánhọc.

Bởivậy,khithảoluậnvềdanhtínhcủa“HỌ”,chúngtabuộcphảichấpnhậnnhữngsựthậthiểnnhiênnhưnóvốncómàkhôngcốnhàonặnranhữnglýthuyếttốtđẹpvàchuẩnmựctheoýmình.

Kháiniệm“HỌ”cóchútcơsởthựctếnếuđượchiểutheobanghĩa.Thứnhất,“HỌ”cóthểvàthườngđượchiểulànhữngnhàkinhdoanhtrênsàntạiSởgiaodịchchứngkhoán.Họchínhlànhữngngườicómốiliênhệtrựctiếpvớicáclệnhchàobánvàmua,lậpnhómnhằmkiểmsoátmộtcổphiếunàođóhaynhữngcánhânđangthaotúngthịtrường.

Cácnhàkinhdoanhtrênsàncóảnhhưởngquantrọngtớinhữngbiếnđộngtứcthờicủagiácảtrênthịtrường.Giảsử,họquansátthấycórấtítcáclệnhchàomuacổphiếuReading.Dùgiácógiảmnhưngthanhkhoảnvẫnkhôngđượccảithiệnvàchỉcómộtsốrấtítlệnhmuavàbánđượckhớpởmứcgiácao.HọbắtđầucảmthấyrằngnếukhôngcóbiếnđộnglớnnàoxảyrathìReadingsẽkhônggiảmgiámạnh.Mộtđiềutựnhiênmàhọcóthểlàmđólàmuavàomỗikhigiáxuốngthấp.Vậylàngaykhicổphiếuđượcchàobánvớigiáhời,họsẽngaylậptứcchộplấy.

Kếtquảcủasự“vơvét”nàylàcổphiếuReadingbắtđầutrởnênkhanhiếmvàcácnhàkinhdoanhtrênthịtrườngbắtđầutinrằnggiásẽtănglên.Họbắtđầu“làmgiá”.Điềunàyhoàntoànkhôngkhóbởitấtcảhọtrongthờiđiểmnàyđềuđangđồngtìnhủnghộmộtmặtbằnggiácaohơn.Giảsửthịtrườngđangkhớplệnhởmức161⅛,chàobánởmức161¼.Họnhậnthấylàchỉcó100cổphiếuđượcchàomuaởmức¼,và200cổphiếuởmức⅜.Vàhọkhôngchắccóbaonhiêucổphiếuđangđượcchàomuaởmứcgiá½,nhưngnhưvậylàđủdữliệuchomộtphánđoánkhônngoan.Mộthaynhiềunhàkinhdoanhsẽmuavàokhoảng500cổphiếu,vàbuộcthịtrườngphảikhớpgiáởmức½.Cácnhàkinhdoanhkháctấtnhiênsẽkhôngsẵnsàngchấpnhậnmứcchênhlệchcònquáítỏinàyvàsẽchờxemliệucóaiđóngoàithịtrườngchúýtớibiếnđộngnhỏvừadiễnrahaykhông,vànếucóthìanhtasẽđặtlệnhmuahaybán.Nếucómộtvàilệnhmua,nósẽđẩygiákhớplênđến⅝hoặc¾.Cònnếulàlệnhbánthìcóthểnóilàhọđãthànhcông,họsẽmuanhữnglệnhchàovớigiáthấpvàlạilặplạitoànbộkịchbảnvàongàyhômsau,cókhilàchỉvàigiờsau.Cuốicùng,bằngcáchnắmlấymọicơhộithuậnlợicóthể,họđãđẩygiácổphiếulênkhoảnghaitớibađiểmmàkhôngcầnphảimuavàolượngcổphiếunhiềuhơnnhữnggìhọmongmuốn.

Nếumộtbiếnđộngnhưvậylạiđượctiếpnốibởimộtbiếnđộngkhác,thịtrườngcóthểdễdàngtănglênmườiđiểmmàkhôngcầnbấtcứmộtsựthayđổithựcsựnàotrongtriểnvọngkinhdoanhcủaReading–mặcdùmộtthayđổinhưvậycóthểchínhlànguyênnhânkhiếncổphiếuReadingtrởnênkhanhiếmtrướckhibiếnđộngvềgiácảnàydiễnra.Cònngượclại,nếumộtlượngcổphiếulớnbịbántháongaykhigiátănglênvàiđiểmthìnhữnghậuquảkhibongbónggiácảvỡtungcũnghếtsứcnhẹnhàngđốivớicácnhàkinhdoanhtrênsàn.

Việcmộtliênminhđượchìnhthànhđểnắmquyềnkiểmsoátmộtcổphiếunàođókhôngdiễnrathườngxuyênvàphổbiếnnhưngườitavẫnnghĩ.Córấtnhiềutrởngạicầnphảivượtquatrướckhimộtliênminhnhưthếđượchìnhthành,đoànkếtlạivớinhauvàcùnghànhđộngmộtcáchthànhcông.Cáchđâykhônglâu,chúngtađãcócơhộichứngkiếntrườnghợpcủaHockingCoal&Iron.Nhưngnếumộtliênminhnhưthếthựcsựđãtồntạithìhoạtđộngcủanóthườnglàsựápdụnglặplạitrênquymôlớnvàtrêncơsởnhữngthỏathuậnràngbuộccácphươngphápmàgiớikinhdoanhtrênsànđãthựchiệnvớiquymônhỏvàtrêncơsởsựhợptáctìnhnguyện,khôngràngbuộc,bắtnguồntừnhữnglợiíchchungmàtấtcảcùnghướngđến.Còntrườnghợpcủacánhânmuốnthaotúngthịtrườngthìđơngiảnđólàmộtliênminhchỉbaogồmmộtthànhviên.

Thứhai,nhiềungườichorằng“HỌ”làliênminhcácnhàtưbảnđầyquyềnlực,nhữngngườicóthểcùnglúctiếnhànhnhữngchiếndịchcóquymôlớntrêncácthịtrườngchứngkhoánchủchốttrêntoànthếgiới.Cóthểnóirằngmộtliênminhbềnvữngvàcốđịnhnhưthếchắcchắnkhôngtồntại,mặcdùhoàntoànkhôngdễdàngđểchứngminhđiềunày.Tuynhiên,khimộtthếlựclớnnhưngđơnlẻnàođónắmquyềnkiểmsoátthịtrường,nhữngthếlựckhácsẽtạmthờichấpnhậnkhoanhtayđứngnhìnhoặccùngthamgianhưngvớiquymônhỏhơnhoặcchờđợicơhộithuậnlợiđểđónđầuxuhướngmới.

ĐếnđâychắcđộcgiảcũngcóthểhìnhdungnhữngcáitênnhưStandardOil,Gates,MorganvàHarriman,trongquákhứchắcchắnđãkhôngchỉmộtlầncùngnhaunắmquyềnkiểmsoáttrongmộtchiếndịchquymô.Hiệntại,nhữngnhómlợiíchlớncóthểchialàmbanhánh:Morgan,StandardOilvàKuhn-Loeb.

Mộtthỏathuậnrõrànggiữacácnhómlợiíchnàychắcchắnlàđiềukhôngthể,trừkhichúngphụcvụchonhữnglợiíchcụthểvàtạmthời.Mànhữngmụcđíchnhưthếcàngkhôngcónhiềubởicácnhàtàiphiệtvĩđạinàychẳngmấytintưởnglẫnnhauvàbảnthânmỗiliênminhlợiíchdạngnàycũngchỉlàmộtsựràngbuộckhôngchắcchắncủarấtnhiềuthànhphầnđadạngvớimộtđiểmchungduynhất–quyềnkiểmsoátvốn.Mộtliênminhnhưthếkhôngphảilàmộtđộiquân,kẻphảnbộikhôngbaogiờbịđưaratòaánbinhvàbịxửbắn.Đólàmộtkiểubăngnhóm,vànócầnđượcdẫndắtchứkhôngphảichỉhuy.Tấtnhiênkẻphảnbộibịpháthiệncũngcóthểbịxửtử,songchỉvềmặttàichính,nhưngtrongthịtrườngchứngkhoán,kẻphảnbộikhôngthểbịpháthiện.Trừkhihoạtđộngcủahắntaquácôngkhaivàdiễnratrênquymôlớn,cònkhônghắnsẽluônẩnmìnhkhỏisựchúýcủađồngminh.

Xéttừphươngdiệnnàythì“HỌ”cólẽkhôngthườngxuyênhoạtđộngmộtcáchcóhiệuquảtrênthịtrường.Cácchiếndịchlớnthườngchỉđượctiếnhànhmộtcáchantoànởnhữngthờiđiểmmàtạiđóviễncảnhtươnglaiđượcđảmbảochắcchắnởmộtmứcđộnhấtđịnhnàođó.Mộtkhitươnglaicònbịbỏngỏ,khihàngloạtcácsựkiệnhỗnđộnvẫnthườngxuyênxenvàođờisốngchínhtrịvàtàichính,thìcácnhàtàiphiệtsẽvẫnvuivẻthuhẹphoạtđộngcủamìnhởphạmvicánhân,hoặcítnhấtlàcũngtrìhoãnkhôngđểmộthoạtđộngtrênquymôlớnnàodiễnrachođếnkhimọithứtrởnênrõrànghơn.

Thứba,“HỌ”cóthểđượchiểumộtcáchđơngiảnlàcácnhàđầucơvàđầutưnóichung–mộttậphợphỗntạprấtnhiềucánhânthuộcnhiềuthànhphầnkhácnhau,rảiráckhắpnơitrêntoànthếgiới,trongđómỗingườiđềuđónggópmộtphầnrấtnhỏbécủamìnhvàonhữngcơnbiếnđộnggiácảtrênthịtrườngchứngkhoán.Xéttheoquanđiểmnàythìtacóthểhoàntoànchắcchắnvềsựtồntạicủa“HỌ”và“HỌ”ởđâycũngchínhlàvịquantòacuốicùngquyếtđịnhxemgiácảsẽởmứcnào.Nóicáchkhác,đâychínhlànhữngkháchhàngđíchthựctrênthịtrườngchứngkhoán,nhữngngườimàtấtcảchúngtađangdựđịnh,sớmhaymuộn,trựctiếphaygiántiếp,sẽbáncổphiếuchohọ.

Bạncóthểdẫnmộtchúngựađếnbêndòngsuối,nhưngkhôngthểbắtnóuốngnước.Bạnhaytôihaybấtcứmộtnhàtàiphiệtgiàucónàocũngcóthểđưaramộtmứcgiáchocổphiếucủamình,nhưngkhôngthểbắt“HỌ”phảimuachúng,trừkhi“HỌ”thựcsựcónhucầuvàsứcmua.Vậythìtrongmọitrườnghợp,luôncómộtkháiniệmvề“HỌ”giúpchúngtacócơsởđểlýgiảinhữnggìđangdiễnra.

Trongtrườnghợpmộtchiếndịchlớnđangđượctiếnhành,lýthuyếtgiátrịcủa“HỌ”chắcchắnsẽgiúpíchrấtnhiềutrongquyếtđịnhtíchlũyhayphânphốicổphiếu.Trongthựctế,ởgiaiđoạnsaucủamộtđợttănggiácóchủý,nhữnglậpluậnphổbiếnmàtathườngđượcnghesẽtươngtựnhưsau:“Phải,giácảđangcaovàkhảnăngsẽdiễnramộtđợttănggiálớnnữalàkhôngsángsủalắm–nhưngcổphiếuđangđượcnắmgiữbởinhữngtaycóquyềnlựcvà“HỌ”sẽphảiđưagiálêncaohơnnữađểdễbềbánra.”Tươngtự,saumộtđợtgiảmđiểmkéodài,chúngtathườngngheđượcthôngtinrằngmộtvàingườiđanggặprắcrốivà“HỌ”sẽcònphảihạgiáxuốngnữachođếnkhimộtđợtmuavàovớisốlượnglớnvàổnđịnhdiễnra.

Tấtcảnhữngđiềunàythựcchấtchỉlàmànkịchdùngđểchemắtnhữngtayđầucơnguxuẩnnhất.Mặcdùkhigiácảđãquácaosovớithựctếcủanềnkinhtếvàkhônglýdogìhợplýđểbiệnminhchoviệcnósẽcòntănghơnnữa,mộtvàingườivẫncốtìnhmuavàobởilýdo“HỌ”cũngcóthểsẽlàmnhưvậy.Hoặcnếuđámđôngkhôngthểmuathêmvàovớisốlượnglớnnữathìnhữngngườinàycũngkhôngdámbánkhốngvìsợhãi“HỌ”sẽlàmnhưvậy.

Mộtnhànghiêncứuchuyênnghiệpnhữngtìnhtrạngcủathịtrường–ngườikiếmtìmlợiíchcảngắnhạnlẫndàihạn–đềutỏrarấtchắcchắnkhiđưaraquyếtđịnhchủyếudựatrênnhữngđiềuanhtanghĩ“HỌ”sẽlàm.Hìnhdungvề“HỌ”trongtưtưởngcủaanhtagiốngnhưnhữnggìchúngtađãnhắcđếntronggiảthuyếtthứnhất–nhữngnhàmôigiới,cácnhómđầucơhaynhữngkẻmuốnthaotúngthịtrường.Quảthựcanhtathuđượcrấtnhiềutừđiềunàybởilẽnólàmanhtatạmquênđinhữngtintứcnónghổihaynhữngtinđồnđanglantỏaxungquanhvàngănkhôngchonhữngquyếtđịnhcủaanhtabịảnhhưởngbởitìnhtrạnghiệntạicủathịtrường.

Khithịtrườngrơivàotrạngtháiđuốisứcnhất,nhữngtintứcxấunhấtliêntụcxuấthiện,khiaiaicũngđềucảmthấyrằngthịtrườngđangởđáycủamộtđợtgiảmgiámạnh,đólàlúcthíchhợpđểmuavào,điềumàkẻkhờkhạonhấtcũnghiểu.Nhưngnếumộtngườibiếtrằngkhinhữngtintứcxấuvừaxuấthiện,mộtcơnlũcổphiếuđangtrànratứphíanhưngchẳngcóaibuồnđếmxỉađếnchúngthìanhtacũngsẽgầnnhưkhôngdámlaovàocơnlũđó.Nhưngmặtkhác,nếuanhtachorằng“HỌ”chỉđangcốtìnhgiángchothịtrườngmộtđònthậtmạnhhòngtạocơhộimualạiđámcổphiếumà“HỌ”đãbánkhốngvớigiácaotrướcđóítlâu,anhtasẽcóđủdũngkhíđểmuavào.Quanđiểmđócóthểđúngmàcũngcóthểsai,nhưngítnhấtanhtacũngtránhđượcviệcmuavàoởđỉnhvàbánraởđáyvàhơnnữacòncóđủdũngkhíđểmuavàokhithịtrườngđangởmứcthấpvàbánraởmứccao.

Nguyênnhânvìsaokháiniệmvề“HỌ”theoquanđiểmcủamộtngườikinhdoanhchứngkhoánđiểnhìnhlạimơhồđếnvậylàvìanhtachỉquantâmđếnviệc“HỌ”hànhđộngnhưthếnàotrênthịtrường.Cònviệc“HỌ”làaithìanhtalạikhôngtòmòcholắm.

Tuynhiên,phântíchmộtcáchrõràngvàchínhxáctìnhhìnhluôntốthơnchỉhiểumơhồvềnó,mộtnhàđầutưsẽlàmtốthơnrấtnhiềunếuloạibỏđượcrakhỏisuynghĩquanniệmvề“HỌ”.“HỌ”sẽchẳngcóýnghĩagìnếukhôngcómộtđịnhnghĩarõràngđượcnhắctớiởphầntrước.Vànếucứdùngtừđóthườngxuyêntrongtìnhtrạngnhưvậythìthậtlàmộtsựcẩuthảtrongngôntừ.“HỌ”,theonghĩalàcácliênminhlợiíchngânhànglớncóthểsẽtráingượcvới“HỌ”theonghĩalànhữngcánhânđangthaotúngthịtrường;vànhữngcánhânđócũngcóthểlạimẫuthuẫnvới“HỌ”theonghĩalànhữngnhàkinhdoanhtrựctiếptrênsànchứngkhoán.

Thựctế,diễnbiếnthịtrườngkhôngthểđượcphánđoándựatrênnhữngphátbiểuthiếucơsởvềviệc“HỌ”sẽhànhđộngrasao.Bạnkhôngthểxácđịnhđượctháiđộđốivớithịtrườngcủatừngcánhânđangthamgiavàođó,nhưngchắcchắnlàbạncóthểxácđịnhđượcnguồngốccủacáclệnhbánvàmuasắpđượcđưara,nhữngđộngcơsẽkhuyếnkhíchcácnhàđầutưvàđầucơ,vàtrạngtháicủanhữngcổphiếungắnhạncũngnhưdàihạn.Tómlại,saukhiđãquansátvànghiêncứu,bạnsẽcóđượcmộtđịnhnghĩarõràngvề“HỌ”vàchắcchắnsẽcóđượcđiềuđónếuhànhđộngdựatrênthựctếthịtrường.

Cómộtthựctếlàcácnhàđầutưvàbuônbánchứngkhoánnghiệpdư,vàthậmchíphầnlớnnhữngngườichuyênnghiệpđềuđãvàđangđầucơdựavàonhữngsựkiệnĐÃxảyra.Vídụ,thunhậpcủangànhđườngsắtđượccôngbốchothấycósựtăngtrưởngròng.Rấtnhiềungườisẽngaylậptứclậpluậnmộtcáchnonnớtrằng:“Lợinhuậntăngcónghĩalàcổtứccũngsẽtăng.Giácảsẽlên.Tôisẽmuavào.”

Nhưngthựctếhoàntoànkhôngphảinhưvậy.Lẽraphảinóirằng:“Giácảđãtăngmộtkhoảngtươngđươngvớimứctăngtrưởnglợinhuậnrồi,trừkhicómộtyếutốkhácđãbùđắpsựtăngtrưởngđócủagiácả.Vậytiếptheosẽrasaođây?”

Conngườithườngtinvàođiềumàchúngtacholàhiểnnhiênrằnghiệntạisẽluônluôntiếpdiễnnhưnóvốncó.Cuộcsốngcủachúngtadườngnhưvẫnđangdiễnradựaphầnlớnvàogiảđịnhđó.Khigiábộtmìlêncao,ngườinôngdântăngsảnlượngcủahọvìchorằngtrồnglúamìsẽcólợihơn,khigiácảthấphọlạigiảmsảnlượngđi.Tôinhớmộtlầnnóichuyệnvớimộtngườinôngdântrồngkhoaitây,ôngtanóiđãkiếmđượcrấtnhiềutiềnbằngcáchđơngiảnlàđingượclạilốisuynghĩtrên.Khigiákhoaitâythấpôngtatrồngrấtnhiều;khigiácaoôngtatrồngrấtítvìchorằngnhữngngườikhácchắcchắnsẽlàmđiềungượclại.

MộtconngườibìnhthườngkhônghayđượcChúatrờibanphátcho–haylàbắtgánhlấy,tùytheocáchbạnnhìnnhậnnó–mộtbộnãobiếtphântích.Chúngtađềunhìncuộcđờiquamột“lăngkínhtốimàu.”Tưtưởngcủachúngtathườngbịnhữngmànsươngmờảobaoquanhvàsuyluậncủachúngtathườngchỉmãiđitheomộtlốimònmàphảirấtkhókhăn,thậmchílàkhôngthểnào,thoátranổi.Rấtnhiềucảmxúcvàhànhđộngcủachúngtachỉlànhữngphảnứngtựnhiênkhôngchủđíchđốivớicáctácnhânbênngoài.

Mộtvídụminhhọađơngiảnchođiềunàylàmốiáccảmmàchúngtadànhchochiếcđồnghồbáothứcvẫnngàyngàygọichúngtadậyvàobuổisáng.Chúngtađãcẩnthậnđặtgiờvàđểnócạnhgiường,vànóhữuíchtớimứcnếumộtngàynàođónókhônghoạtđộngnữa,cólẽchúngtasẽlâmvàonhữnghoàncảnhvôcùngkhóxử.Ấyvậymàtấtcảnhữnggìchiếcđồnghồtrungthànhnhậnđượcchỉlàsựghétbỏcủachúngta.

Mỗikhimộtchuyếntàuđiệnbịhoãnlại,chíntrongsốmườingườiđangđứngđợitrênsângasẽliêntụcnghểncổlênnhìnxemliệunósắpđếnhaychưa,trongkhinhữnghànhkháchđangngồitrênchuyếntàubịchậmđó,nhữngngườiđangcónguycơrấtcaolàsẽlỡnhữngcuộchẹnquantrọng,thìtỏravôcùngcăngthẳng,cứnhưthểlàmnhưthếsẽkhiếnđoàntàuđinhanhhơn.Quađóchúngtanhậnramộtquyluậtlàthayvìphântíchvàtínhtoán,dườngnhưchúngtađãlãngphíquánhiềunănglượng,cảvềthểchấtlẫntinhthầnđểsuynghĩvềviệcđạtđượcđiềugìđó.

Đốivớinhữngvấnđềphứctạpnhưgiácổphiếu,sựmơhồcủachúngtatănglên,tỷlệthuậnvớiđộphứctạpcủavấnđềcũngnhưsựthiếuhiểubiếtmàchúngtadànhchonó.Từnhữnggìđọc,quansátvàtraođổiđược,chúngtatựtiêmnhiễmvàođầumìnhrấtnhiềuýtưởngmàdựavàođóchúngtakếtluậnrằngthịtrườngđangđilênhayđixuống.Ngaycảcáchdiễnđạt“thịtrườngđangđixuống”–chứkhôngphảilà“thịtrườngsẽsớmđixuống”–cũngchỉrarằngchúngtađangđểhiệntạilàmlumờtươnglaibằngchínhnhữngphánxét

thiếucơsởcủamình.

Bấtcứmộttaybuônbáncổphiếuthànhthậtnàocũngsẽthừanhậnrằnggiácảsẽởmứccaonhấtkhinhữngtintứctạithờiđiểmđólànhữngthôngtintốtnhất;vìthếbạnsẽthấyanhtamuacổphiếuSAUkhinhữngtintứcđóxuấthiệnvớihyvọngđónđượcxuhướngcủathịtrường.

Tronghầuhếtnhữngsựkiệnsắpdiễnra,nhữngdấuhiệuthườngxuấthiệntừtrướcđó,vànhữngnhàđầucơthôngminhnênlấychúnglàmcơsởchohànhđộngcủamình.Sựbiếnđộnggiátheochiềuhướngđónđầumộtsựkiệnnhưvậythườngđượcgọilà“sựdựbáo”vàquátrìnhnàyrấtđángđểchúngtaxemxétmộtcáchkỹlưỡng.

Suynghĩđầutiênđếnvớichúngtacólẽsẽlàcómộtvàisựkiệnkhôngthểdựbáotrướcđược,thậmchícảvớinhữngtrítuệđượccholàsángsuốtnhấtcũngnhưcácliênminhngânhànglớnmạnhnhất–điềumàtừgócđộthựctếchỉlàsựảotưởng.TrậnđộngđấtkinhhoàngdiễnratạiSanFranciscolàmộtvídụchuẩnmựcvềnhữngsựkiệnkhôngthểdựbáotrướcđược;nhưngcũngkhôngnhấtthiếtphảilànhữngthứdo“ChúaTrời”gâyrakiểunhưvậymớilàkhôngthểdựbáo.ChắcchắnlànhữngchủngânhànghàngđầunướcMỹcũngmùmờchẳngkémgìmộtkháchhàngkhiêmnhườngnhấttạimộtvănphòngmôigiớichứngkhoánvôdanhvềchuyệnmộtvịquantòatạiTòaántốicaosẽđưaralờiphánxửcuốicùngrasao.

Nếutácđộngcủamộtsựkiệnnàođókhôngthểkhiếnngườitacảmnhậnđượcnótrướckhinóxảyrathìsaukhinóxảyrachắcchắnngườitacũngphảicảmthấynó.Trongkhithảoluậnvềsựdựbáo,chúngtaphảiluônghinhớđiềunàyđểkhôngbịlạcquáxakhỏichủđề.

Mặtkhác,mộtsựkiệnđôikhicònbịdựbáoquálên.Nếucổtứccủamộtcổphiếunàođósẽtăngtừ4lên5%,nhữngtayđầucơhăngháinhấtsẽsẵnsàngtungtinđồnrằngtỷlệcổtứcmớisẽcóthểlà6hay7%,đểđếnkhitintứcchínhthốngđưaraconsố5%thìđósẽđượccoinhưmộtsựthấtvọngvàlàmgiácủacổphiếuđóxuốngthấp.

Nóichung,bấtcứsựkiệnnàodướisựkiểmsoátcủanhữngnhàtưbảnlớn,haynhữngyếutốtàichínhchịusựchiphốicủacácliênminhngânhàngđềucóthểđượcdựbáotrước.Vàvớimộtđiềuchắcchắnsẽxảyra,sẽluônluôncónhữngnguồnlựcxuấthiệngiúpngườitatậndụngđượcnó,chodùnóchỉlàchắcchắnhoặccóthểdựbáotrướcđốivớimộtsốrấtítngười.

Songmứcđộbiếttrướcvềmôitrườngkinhdoanhtrongtươnglaicủanhững“ngườitrongcuộc”lạithườngbịthổiphồngquámức.Doquábịphụthuộcvàocácvụmùa,tháiđộcủangườidâncũngnhưchínhsáchcủacácnhàcầmquyền,đặcbiệtlàởMỹ,viễncảnhvềmôitrườngkinhdoanhđãtrởthànhmộtvấnđềkháphứctạp.KhôngmộtthếlựcnàocóthểđiềukhiểnđượcngườidânMỹ.Bởivậymàbấtcứmộtâmmưunàonhưthếđềuphảiđượcthựchiệnmộtcáchrấtkhônkhéovàtinhvi.

Hơnnữa,ýkiếncủacôngchúngđangngàycàngtrởnêndễbịlunglayhơnbởisựphổbiếncủathôngtinvàsựlớnmạnhnhanhchóngcủabộphậnnhữngngườiquantâmtớithờicuộc.Thậtdễhiểukhimộtnhàtàichínhcókinhnghiệmcũngphảithốtlênrằng:“Giámàtạithờiđiểmnăm1870tôicóđượcnguồnvốnkhổnglồnhưbâygiờđểđầutư”hay“Giámàngàyhômnaycũnggiốngnhưnăm1870!”

Mộtkếtluậnchínhxácnhấtvềthờiđiểmkếtthúcsựtácđộngcủamộtsựkiệnnàođócóthểđượcrútratừviệcphântíchkỹlưỡnghoàncảnhtừmọigócđộ.Câuhỏilớnởđâylà,khinàoxuhướngbánhoặcmuatrởnênphổbiếnvàrõràngnhất?Vídụnhưnăm1907,thờiđiểmantoànvàthuậnlợinhấtđểmuanhữngcổphiếucótỷlệcổtứccaonhấtlàvàongàythứHaisaukhihàngloạtcácnhàbăngcôngbốtỷlệdựtrữcủahọgiảmmạnh.Thịtrườngmởcửaởmứcthấphơnvàiđiểmdosứcépthanhkhoản,nhưngsaucùng,nhữngcổphiếuchủđạovẫngiữđượcgiá.Cóthểgiảithíchsựviệcnàymộtcáchđơngiảnlàtìnhhìnhđãkhôngcòncóthểxấuhơnđượcnữavàtấtcảcácbênliênquansẽphảihợpsứcđểcùngnhaugiảiquyếtnếukhôngmuốnchứngkiếnmộtsựđổvỡkinhhoàng.

Trongchiếndịchbầucửtổngthốngnăm1900cũngvậy,giácổphiếuđãxuốngmứcthấpnhấtkhiBryanđượcđềcử.Tấtcảđềunhưđồngthanhthốtlên:“Ôngtakhôngthểtrúngcửđược.”Chínhvìvậy,việcôngtađượcđềcửđãlàđiềutồitệnhấtcóthểxảyravàđócũngchínhlàthờiđiểmcủacáctintứcthờisựbiquannhất.Sauđó,sựthấtbạicủaBryanngàycàngtrởnênrõràngvàchắcchắnhơn,giácổphiếuvìvậycũngphụchồitrởlại,phảnánhđúngtìnhhìnhkinhtếvàtàichínhlúcbấygiờ.

Tuynhiên,đốivớicácnhàtưbản,việcdựbáotrướccácsựkiệncóthểdiễnrakhôngphảilàkhókhănlớnnhất.Trởngạilớnnhấtchínhlàsựkhôngchắcchắntrongchiềuhướngtácđộngcủacácsựkiệnấy.Nókhiếnnhữngđầuócminhmẫnnhấtvànhữngthôngtinchínhxácnhấtcũngchỉcóthểgiảiquyếtđượcnhữngkhảnăngmangtínhcânbằng,cóphạmvibógọntrongmộtxuhướngnhấtđịnh.

Trongmộtsốtrườnghợp,sựkhôngchắcchắnnàycòngâyranhiềuáplựchơncảnhữnghậuquảtồitệnhấtkhisựkiệnđóthựcsựdiễnra.Mộtvídụđiểnhìnhlàquyếtđịnhcủatòaántốicaovềmộtchínhsáchvốnvẫnkhôngrõràngkhiếnchorấtnhiềudoanhnghiệplolắngvàthậmchícònkhôngdámtiếnhànhmộtdựánhaykýkếtmộthợpđồngquantrọngnàocóliênquan.ĐólàthờiđiểmcôngtyNorthernSecuritiesbịkiệnvìđộcquyềnnăm1904.“Nhữngcôngtylớn”khócóthểtựđánhgiáđượcliệumìnhcóđang“độcquyền”haykhông.Chínhsựkhôngchắcchắnđólàmchothịtrườngđixuống.Chínhvìvậy,mộtkếtcụcbấtlợilàđiềuđãđượcnhiềungườidựđoántrước,chodùcuốicùngchưachắcmọichuyệnđãtồitệđếnvậy.

Tuynhiên,điềuđólạikhôngđúngvớitrườnghợpvụkiệncủatậpđoànStandardOilvàAmericanTobaccovàonăm1911,bởiquyếtđịnhcủatòalúcđóchínhlàđiềmbáovềnhữngrắcrốisẽđến.Đầutiên,nóđượcđónnhậnbởihàngloạtđộngtháitíchcựctrênthịtrườngdomọimốinghingờđãđượcphábỏ.NhưngmộtđợtđixuốnglạibắtđầungaysauđóvàkhônghềđượcngănchặnchođếnkhichínhphủtuyênbốkhởikiệnTậpđoànthépTheUnitedStatesSteelCorporation.Đâyđượcxemlàđiềutồitệnhấtcóthểxảyra,vàtheosauđólàđiềutốtđẹphơn,thịtrườngtăngđiểmtrởlại.

Thườngthìkhicómộtsựkiệnkhôngchắcchắnnàođóxảyra,thịtrườngsẽđóngvaitròlàngườiđánhgiáchínhxácnhấtcáckhảnăng.Mỗingườithamgiavàođóđềucólýlẽđểhậuthuẫnchoquanđiểmcủamình,vàanhtasẽbiệnminhchonómộtcáchmạnhmẽnếucảmthấytựtinvàvừaphảinếuvẫncònđôichútnghingờ.Kếtquảcủanhữngýkiếntráichiềunhaucóthểlàmộtmứcgiákhôngbiếnđộnghaybiếnđộngtrongmộtkhoảnghẹp,hoặclàthayđổitheocảhaichiềuhướng,nhiềuhayítcònphụthuộcvàotỷlệmạnhyếugiữabênmuavàbênbán.

Đươngnhiên,chúngtavẫncầnnhớrằngtiềnmớilàthứquyếtđịnhchứkhôngphảilàsốlượngngườibánhaymua.Quanđiểmmàmộtvàinhàtưbảntầmcỡcóđượcthôngqua

cáckênhthôngtinđángtincậyvềmộtsựkiệnnàođósắpdiễnracóthểlàđốitrọngđángkểchoquanđiểmtráingượccủahàngnghìnnhàđầutưnhỏlẻ.Trongthựctế,đólàđiềurấtthườngthấy,nhưnhữnggìđãđượcgiảithíchtrongchươngtrước.

Thậmchí,hànhđộngcủacánhânmộtnhàđầutưcũngcóảnhhưởngđếngiácảtheochiềuhướngmàanhtatintưởng.Khitinrằnggiáđangthấptrongkhimọithứđangchothấymộtxuhướngđilên,anhtasẽtậptrungnguồnlựcđểtíchlũycàngnhiềucổphiếucàngtốt.Saukhigiáđãtăngmộtmứcnhấtđịnh,nếunhậnthấymộtvàiyếutốcóthểlàmchogiágiảm,thìdùkhôngthựcsựtinvàođiềuđócholắm,anhtavẫnchorằngsẽlàkhônngoanhơnnếubánbớtnhữnggìđãtíchlũyđượctrướcđóvàthulờimộtcáchantoàn.Sauđó,nếuthấygiáđã“đủcao”,anhtasẽlàmộtngườibánhàngrấtdễtính;vànếucảmthấynhữngbấttrắccóthểxảyra,anhtasẽ“bánsạchsẽ”vàthoảimáiđónnhậnbấtcứkếtquảnào.Nhưngrồinếunhữnggìanhtacholàmộtsựđầucơthiếuantoànlạivẫncứkhiếnchogiátiếptụcđilên,anhtasẽmuốnbánkhốngmộtvàitrămcổphiếunàođó,nhưlàmộtcáchgiảitỏađốngtiềnvừathuvềcũngnhưchochínhđầuóccủaanhta.

Tuynhiên,chínhsựkhácbiệttrongquanđiểmcủacácnhàđầutưmớilàthứcóảnhhưởnglớnnhấtkhiếnthịtrườngphảnứnglạivớinhữngthayđổi.Mộtsựkiệnkhiếnmộtnhàđầutưphảixảbớtsốcổphiếuanhtađangcầmgiữđôikhilạilàmộtdiễnbiếnvôhại,thậmchílàcólợivớimộtaiđó,khiếnngườinàyánbinhbấtđộnghaythậmchílàmuathêmvào.Bằngtậphợpmuônmàusắccủanhữngýkiến,tínhcách,thôngtinđốilậpvàđadạng,giácảđượcxácđịnh,vàđómớichínhlàchỉsốthựccủamôitrườngđầutư.

Từnhữngphântíchtrên,chúngtacầnthấyrằngkhôngchỉcócáckhảnăng,màthậmchícảnhữngkhảnăngxaxôinhấtvềnhữngđiềusắpxảyracũngđềuđượcphảnánhtrênthịtrường.Thậtkhócómộtsựkiệnnàovớitầmquantrọngđủđểthuhútsựquantâmchungcủatấtcảmọingườilạidẫnđếnmâuthuẫntrongcáchnhìnnhậnvềxuhướngtácđộngcủanólênthịtrường.Vàcũngsẽchẳngcógìlàlạkhimộtcâuhôhàoxuấthiệntrênmặtbáorằng:“nhữnghànhđộngcầnthiếtcủatoànthểdântộcchínmươitriệungườiđãtạoravàduytrìkhốilượnggiaodịchlớn”sẽkhiếnmộtvàikẻlạcquanmùquángmuavào100cổphiếuUnionđồngthờikhiếnnhữngkẻbiquantộilỗicoiđólàbằngchứngrõràngvềsựthiếuvắngcáctintứctốtlànhtrênthịtrườngvàsẵnsàngbánkhống100cổphiếuUnionđểthểhiệnsựchắcchắncủamìnhvềđiềuđó.

Chínhnhữngkẻđầucơtrênphạmviquárộngmớilàthủphạmgâyraphầnlớnnhữngbiếnđộngngớngẩnnhấttrênthịtrường.Bởiviệckhiếnmộttayđầucơdạngnàymuavàokhisốlượngcổphiếuanhtavayđểbánkhốngđã“ngậptớitậncổ”làviệcquádễdàng.Mộttintứcbịcoilàkhôngcómấyýnghĩanhữnglúckhácđốivớianhtasẽcómộttầmquantrọngđángkểvàolúcđó.Nỗisợhãicủaanhtatăngtheocấpsốmũsovớitốcđộtăngcủakhốilượngcổphiếumàanhtacầnmualại.Tươngtự,mộttayđầucơđangngậptrongcổphiếucóthểsẽ“némcổphiếuquacửasổ”khinghethấymộtcâuchuyệnngớngẩnvềcuộcchiếntranhnàođógiữaHondurasvàRoumaniatrongkhichẳngbuồnđểmắtxemvịtríđịalýcủahaiđấtnướcxaxôiđólàởđâutrênbảnđồ.

Nhữngbiếnđộngdonhữngsựnguxuẩnnhưvậygâyrathườngtươngđốinhỏ.Vànguyênnhânthườnglànỗisợhãibịphóngđạiquámứcvềnhữnggì“ngườikhác”cóthểlàm.Vềmặtcánhân,cólẽanhtasẽkhôngsợhãicuộcchiếngiữaHondurasvàRoumania;nhưngbiếtđâunhữngtayđầucơkháclạitìmcáchlantruyềntinđồnđóhòngphágiáthịtrường?Vàbạnthìđangcóquánhiềucổphiếuđểcóthểngồiyênmànhìnchuyệnđóxảyra.Hơnnữa,chodùnhữngngườinàykhôngcóýđịnhpháthịtrường,thìbiếtđâulạichẳngcómộtcơsốnhữngkẻkháccũngsẽnghĩgiốngbạn,cũngsợmộtcuộctấncôngnhưvậy,cũng

sẽcốbánracàngnhiềucổphiếucàngtốtvàlàmchothịtrườngđixuốngthựcsự?

Mộtnhàkinhdoanhchuyệnnghiệp,nếusuynghĩtheochiềuhướngnàythìtrongngắnhạn,hànhđộngcủaanhtasẽkhôngdựatrênthựctếthịtrườngmàdựatrêntintưởngcácsựkiệnsẽkhiếnnhữngngườikháchànhđộng–haychínhxáchơn,làdựatrênnhữngquansátcủaanhtavềcácsựkiệnđangkhiếnngườikháchànhđộng,bởilẽbàntaycủaanhtaluôncóxuhướngđặtsẵnlênnútnhấnđặtlệnhmuahaybán.

Tuynhiên,cáctaykhôngchuyênsẽkhôngđờinàođểđầuóccủamìnhđilạcquásâuvàomatrậnbíẩnvềnhữnggìngườikháccóthểsẽlàm.Tươngtựnhưlýthuyếtvề“HỌ”,đólàmộtnơiđầynguyhiểm,nókhiếnchúngtađánhmấtsựtỉnhtáođểnhìnnhậnnhữngđiềubìnhthườngnhất;hơnnữa,nhữngkẻkháccóthểsẽkhôngngungốcnhưchúngtanghĩvềhọ.Thậmchíngaycảkhithịtrườngcóxuhướnggóigọntrongmộtkhảnăng,chúngtalạicóquánhiềukhảnăngđểcóthểlựachọnramộtkhảnăngcólợinhất.

Xétvềkhíacạnhdựbáotrước,cũngnhưtrongphầnlớnnhữngsựkiệndiễnratrênthịtrường,phươngphápđốiphótốtnhấtchínhlàcốgắngtránhkhôngđơngiảnhóanhữngbiếnđộngvềgiácảthànhcácquyluật,cácchỉsốhaycáctrườnghợptươngtự.Cầnphảiphântíchtừngtrườnghợpcụthể.Việcsosánhchúngvớicácsựkiệnđãdiễnratronglịchsửđềudẫnđếnnhữngsailầm.Mỗisựkiệnxảyrađềucầnđượcxemxéttừdữkiệnthựctếcủachínhnócũngnhưnhữngđánhgiácóđượctừcácsựkiệnliênquan.Trongphầnlớncáctrườnghợp,vấnđềnàocũngcóthểđượcgiảiquyết,nhưngngườinghiêncứunócầnhọccáchnhìnvàotươnglaivàcoihiệntạichỉnhưmộtsựchỉdẫnchotươnglaiđó.Giácảsẽbiếnđộngđếncựcđiểmkhitintứcmàmọingườiđangchờđợitrởnênrõràngnhấtvàđượcpháttánrộngrãinhất.Vàkhithờiđiểmđóđãqua,câuhỏisẽluônlà:“Tiếptheosẽthếnàođây?”

V-NHẦMLẪNGIỮACÁIRIÊNGVÀCÁICHUNG

Chươngtrước,chúngtađãđềcậptớikhókhănlớnnhấtmàmộtnhàđầutưgặpphảilàlàmsaogiữchođầuóctỉnhtáovàkháchquankhianhtathựcsựtinvàoxuhướngtănghaygiảmcủathịtrường.Nhưngvôtìnhanhtalạichophépquyếtđịnhcủamìnhbịdaođộngbởichínhnhữngkỳvọngcủabảnthân.

MộtnhàđầucơtầmcỡtạiSàngiaodịchhànghóakỳhạnChicago(ChicagoBoardofTrade),saumộtthờigiandàibiquanchorằngthịtrườngbộtmìchắcchắnsẽđixuống,trongmộtngàytìnhcờđãlàmchotấtcảbạnbècủamìnhphảingạcnhiênkhimualạitoànbộcáchợpđồngđãbánkhốngtrướcđây,đồngthờimuathêmmộtlượnglớncáchợpđồngnữađểtíchlũy.Ôngtacònlớntiếngchorằngthịtrườnggiờđãđếnlúcđảochiềuđilên.Tronghaingàysauđó,ôngtatiếptụcduytrìtrạngtháicủamình,nhưngthịtrườngvẫnkhôngnhúcnhíchlênchútnào.Vậylàôngtaquaylạitinvàoxuhướngđixuốngcủathịtrườngmộtcáchchắcchắnhơnnữa.

Xétởmộtmứcđộnàođóthìhànhđộngcủaôngtagiốngnhưmộtphépthửvớithịtrường,nhưngphầnnhiềulàphépthửchobảnthân–đểxemliệuviệcthayđổichiếnlượcvàhànhđộngngượcvớinhữnggìmìnhđangtheođuổicóthểkhiếnôngtatựthuyếtphụcchínhmìnhthayđổiquanđiểmbiquanhiệntạivềthịtrườnghaykhông.Vàkhikhôngthayđổiđược,ôngtalạicàngthêmchắcchắnvềquanđiểmcũvàsẵnsànghànhđộngquyếtliệthơnnữa.

Thựcrađócũnglàđiềudễhiểu,bởinếucảmthấythậtkhókhănđểgiữchotưduytỉnhtáovàđộclậpkhithựchiệncáccamkếttrênthịtrường,thìcũngchẳngdễdànggìkhiphảilàmđiềutươngtựvớinhữngthứliênquantrựctiếptớilợiíchcánhân.Giốngnhưmộtquyluật,chúngtacóthểtìmramuônvànlýdođểlàmnhữngđiềumìnhmuốnvàkhônglàmnhữngđiềumìnhkhôngmuốn.Câungụybiện:“Dùthếnàođiềuđócũngđúng”đượchầuhếtchúngtathayđổithànhmộtcâudễsửdụnghơn:“Bấtcứđiềugìtôimuốncũngđúng.”Lúcnàyhẳntrongđầubạnđọcđãhiệnratêncủamộtnhânvậtxuấtchúng,ngườivẫnthườnghànhđộngtheophươngchâmnày.

NếuSmithvàJonescómộtthỏathuậnmiệngvớinhaumàsaucùng,thỏathuậnđóhóaralạicólợichoJones,Smithsẽluônluônnhớrằngđóchỉlàmộtthỏathuậnkhôngchínhthứcvàcóthểbịxóabỏbấtcứlúcnào,trongkhiJoneslạichorằngđórõrànglàmộtbảnhợpđồnghợppháp,vàhoàntoàncóthểràngbuộccácbênnếunhưnóđượcviếtra.Talleyrandnóirằngngônngữcómộtmụcđíchđólàchegiấusuynghĩthậtcủaconngười.Vàdườngnhưnhiềungườichorằngsựlô-gicđượcdùngđểbiệnhộchonhữngmongướccủachúngta.

Chỉcómộtsốrấtítngườicókhảnăngtựxemxétbảnthânvàhọcóthểbiếtđượckhinàonhữngchiềuhướngcólợichobảnthânxuấthiệnvàkhinàonóbiếnmất.Sốngườicốgắnglàmbằngđượcđiềunàylạicàngíthơn.Phầnlớnchúngtađềuhướngcáchnhìnnhậncủamìnhtheonhữngquyềnlợiíchkỷcủabảnthân.Đốivớichúngta,vấnđềkhôngphảilàliệuchúngtađãnhậnthứcđúngvấnđềhaychưamàlàliệuchúngtacóthể“vượtquanó”đểbảotoànniềmtincủamìnhhaykhông.

Nhưngkhichúngtatiếnhànhhoạtđộngmuavàbán,điềuđósẽkhôngđượcphépxảyra.Thịtrườngrấtnghiệtngã.Nósẽkhôngbaogiờbịsựngụybiệncủachúngtalàmlunglay.Nósẽphảnứnglạichínhxáchànhđộngcủatấtcảcáclựclượngvàcánhânđangthamgiatrongđó.Chúngtakhôngthểchỉhànhđộngvìlợiíchcủariêngmìnhnhưởnhữngngànhkinhdoanhkhác–điềuduynhấtchúngtacóthểlàmđólàkhiếnnhữnglợiíchcủachúngtaphùhợpvớitìnhhìnhmàthôi.

Đểcóđượcthànhcôngvĩđạinhất,mộtnhàkinhdoanhcầnphảihoàntoànquênđitrạngtháicủaanhtatrênthịtrường,quênđicảlợinhuậnlẫnthualỗ,sựchênhlệchgiữagiácảhiệntạivàmứcgiámàanhtađãmuavàohaybánravàphảigắnsuynghĩcủaanhtavàotrạngtháicủathịtrường.Nếuthịtrườngđixuống,anhtacầnbánra,bấtkểđangcólãihaylàthualỗ,bấtkểđãmuavàocảnămhaychỉvừamớihaiphúttrước.

Thôngquahộithoại,chúngtasẽthấymộtnhàđầutưbìnhthườngxarờithựctếtrênnhưthếnào,nócũngchothấyrấtnhiềulýthuyếtvềđầucơhoàntoànkhôngđápứngđượckháiniệmnày.

Mộttaymôigiớiđưaralờikhuyên:“Anhđãcó5%lợinhuậnrồi,anhnênchốtlờiđithôi.”Điềuđócóthểchấpnhậnđượctrongtrườnghợpbạnkhônghềhiểubiếtgìvềthịtrường;nhưngchỉcầncómộtchútkiếnthứcthôithìbạncũngsẽhiểurằngthờiđiểmchốtlờilàkhixuhướngtăngđiểmđãđạtđếncựcđiểm,bấtkểtrạngtháicủabạncóthếnào.

“Hãycắtlỗđi,hãyđểlợinhuậncủaanhtănglênmàkhôngcầnphảibùđắpthualỗnữa”,đólàcâunóiđượcxemnhưvôcùngkhônngoanđốivớimộtkẻmớivàonghề.Nhưngvấnđềlàởchỗkhinàothìnêncắtlỗvànênđểlợinhuậntăngđếnmứcnào.Nóicáchkhác,thịtrườngsẽlàmgì?Nếubạncóthểbiếtđượcđiềunàythìlỗvàlãisẽkhôngcònlàvấnđềnữa.

Mộtngườinàođóthậmchíđãtínhtoánrấtkỹcàngvàtỏrarấthàilòngvềkếtluậnmàmìnhđưararằng7%làlãisuấttốiđanênduytrìkhiđầucơvàocổphiếuUnionPacificcònthualỗthìchỉnênđượchạnchếở2hay1,5%.Khônggìcóthểngungốchơnnhữngconsốnày.Ôngtađangcốépthịtrườngphảiphùhợpvớiviệcmuabáncủaôngtathayvìđiềungượclại,làmchoviệcmuabáncủaôngtaphùhợpvớithịtrường.

Ởbấtcứmộtvănphòngmôigiớichứngkhoánnào,bạncũngsẽđểýthấyrằngphầnlớncáccâuchuyệnđềuxoayquanhlỗvàlãicủacácnhàđầutư.Brownđãlãitới10%,vậymàsauđólạiđểnóvuộtmất.Anhbạnthôngtháicủaanhtanói:“Scottvĩđạiơi!Anhcònmuốngìnữanào?Anhcònchưahàilòngvới10%lợinhuậnhaysao?”Chodùhiếmkhitanghethấy,nhưngcâutrảlờiđánglẽphảilà:“Tấtnhiênlàkhông,nếutôibiếtrằngthịtrườngsẽcònlêncaohơnnữa.”

Mộtlần,mộttaymôigiớinóivớimộtngười:“Hãyđểhọchốtlờivớimộtkhoảnlợinhuậnnhỏthôi.Nếukhônghọsẽgiữchúngmãivàsẽphảichịuthualỗđấy.Họchẳngbaogiờchịuhàilòngvớilợinhuậncóđượcđâu.”Cóthểđósẽlàmộtchiếnlượctốtnếunhưcảngườimôigiớivàkháchhàngcủaanhtađềukhônghềhiểubiếtgìvềthịtrường;nhưngsẽthậtlàvônghĩađốivớimộtngườimuốnhướngtớitínhhợplývàkhoahọc,chodùởmứcđộnhỏnhất.

Sựthựclàmộtnhàđầutưcàngđểchođầuócanhtatậptrungvàotrạngtháicủamìnhtrênthịtrườngbaonhiêuthìnhữngsuyluậncủaanhtasẽcàngtrởnênméomóbấynhiêuvà

kếtquảlàanhtasẽkhôngtiếpnhậnnhữnggìđingượclạivớiquanđiểmđãđịnhsẵntrongđầuanhta.

Bạnphảithửthìmớibiếtđượcbảnthânvôlýnhưthếnàokhiđãquátintưởngvàomộtxuhướngnàođócủathịtrường.Nhưngtrongchứngkhoán,kiênquyếtcónghĩalàngoancố,vàsựthựclàmộtngườivớiýchímạnhmẽvàtưduylô-giclạithườngkhôngcóđượcthànhcôngnhưnhữngkẻbịxemlànôngcạn,dễdaođộngvàsẵnsàngnghiêngtheochiềugiónhưmộtchiếcphongvũbiểuđothờitiết.Đólàvìtrongtrườnghợpnày,nhữngngườicươngquyếtđangthamgiavàomộthoạtđộngkinhdoanhtrongđóanhtakhôngthểsửdụngđượcsứcmạnhhayýchícủabảnthânđểthựchiện–cáiduynhấtanhtacóthểtậndụngchỉđơngiảnlàkhảnăngquansátthựctếvàlýgiảinómàthôi.Thếnhưng,vềlâudài,ngườicóchútđầuócvẫnsẽlàngườithànhcônghơn,bởicuốicùnganhtacũngsẽhọcđượccáchthứctiếpcậnnhữngthựctếđócủathịtrườngvớitháiđộkháchquanvàtỉnhtáohơn.

Nhữngngườivớiđầuócđơngiảnhơn,saukhiđãđitheomộtchiềuhướngnàođócủathịtrường,thườngdễdàngbịảovọngcủabảnthânlàmcholunglạc.Họcóthểmuavàodogiácảbiếnđộngđilên.Nếugiáđãlênđếnmộtmứcnàođó,họthấythịtrường“cóvẻmạnh”đikèmvớiđólàmộtloạtcáctintứctốtxuấthiệnvàhọlạihyvọngcóđượclợinhuậnlớnhơn.Saukhiđãtăngnămđiểm,họlạihyvọngnósẽtăngthêmmười,vàkhiđạtđếnmườihọlạimuốnmườilăm,haimươiđiểmnữa.

Mặtkhác,nếugiácảđixuống,họquykếtrằngaiđóđã“thaotúngthịtrường”hay“phágiáđểdễbềtíchlũy”vàhyvọngthịtrườngsẽphụchồi.Đốivớihọ,nhữngtintứcxấudườngnhưlàđểđẩychothịtrườngxuốngthấphơnnữa.Nhưngđếnkhisựgiảmsútđógâyratổnthấtnặngnềchohọ,họbènđiđếnkếtluậnrằng:“Nếu‘HỌ’cóthểđẩygiáxuốngmứcthấpđếnnhưvậythìliệusựchốngchọiyếuớtcủachúngtasẽcótácdụnggì?”Vàthếlàbằngmộtloạtlệnhbánkhống,chínhnhữngngườinàylạiđẩygiáxuốngthấpđúngnhưchínhhọdựbáo.

Nhữngnhàđầutưnhưvậy,hầuhếtđềumắcphảisailầmdohọcònquátrẻ,hoặcdochưacóđượcsựnhạybéntrongkinhdoanh,thậmchílàcảhai.Họsẽcócảquãngthờigiandàiphíatrướcđểhọchỏi,vànếukiêntrì,chắcchắnhọsẽthànhcông.Chỉcóđiều,đaphầnlạikhôngđủnhẫnnạiđểđạtđượcđiềuđó.

Phầnđôngnhữngngườithôngminhhơnmộtchút,nhữngngườicóthểđượccoinhưnhữngnhàđầutưthựcthụ,khôngđểchotrạngtháicủamìnhlàmmờmắtmàluônđểtâmxemxéttintứcvàbiếnđộngcủahoàncảnh.Tuynhiên,họlạikhôngnhìnnhậnmộtcáchđúngđắnyếutốquantrọngnhất–mứcđộtácđộngcủanhữngthayđổilêngiácổphiếu.

Họmuacổphiếuvớikỳvọnglàtìnhhìnhsẽtốtlên.Tìnhhìnhsauđóquảthựccóbiếnchuyểnvàgiácảđãtăng.Chiềuhướngngượclạicóxảyranhưngkhôngcógìquánghiêmtrọng.Tintứctốtvẫntrànngậpthịtrường.Tronghoàncảnhđó,họsẽthấychẳngcólýdogìđểbánracả.

Nhưngcóthểđãcómộtlýdovôcùngquantrọngđểhọbánrađólàgiácảđãtăngvớimứcvừađủtươngứngvớisựtốtlêncủatìnhhình–vàhọsẽnhậnthấyvànắmlấythựctếđónếuđangởtrongvaitròcủamộtngườiquansátkháchquan,khônghềcólợiíchgìliênquan.

Mộttrongnhữnglýdocơbảngiảithíchtạisaocácnhàđầutưthuộcnhómnàylạicho

phépmìnhđánhgiásailầmtácđộngcủagiácảlàmộtthịtrườnggiálênthườngcaomộtcáchvôlýtrướckhiđạtđỉnh.Trongnhữngvídụtrước,nhàđầutưcóthểđãbánraởmứcmàanhtacholàhợplý,nhưngsauđólạiđứngnhìnthịtrườngtiếptụcđilênvàtiếcnuốirằnggiámàanhtagiữlạithìgiờđâyđãcóđượclợinhuậngấphailần.

Trongnhữngtrườnghợpnhưvậy,nhữngkiếnthứcchuyênsâuvềđầucơlàrấtcầnthiết.Nếunhàđầutưkhôngcóđượcnhữnghiểubiếtnàyvàcũngkhôngthểxinđượclờikhuyêncủaaithìanhtasẽbuộcphảibằnglòngvớimứclợinhuậnkhiêmtốncóđượcvàbỏquakỳvọngsẽnhậnđượcphầnlờitốiđa.Nhưngvớimộtkiếnthứctươngđốivềthịtrường,anhtasẽnắmbắtđượcđàtănggiácủacổphiếubấtchấptrạngtháicủamìnhvàthườngcóđượclợinhuậncaohơnlàkhichỉđơngiảndựavàonhữnghiểubiếtthôngthường.

Sailầmlàkhianhta,vốnkhôngcóchúthiểubiếtnào,vẫntựchophépmìnhgiữcổphiếulạivớihyvọnggiásẽcònlêncaohơntrongkhithựctếlànóđãlênđếnmứccaonhấtcóthểtươngxứngvớisựcảithiệntìnhhìnhlúcđó.Trongsốmộtnghìnnhàđầutưchắcchắnchưacótớimộtngườicóthểcóđượckinhnghiệmdàydạnvàsựchuyênnghiệpcaotớimứccóthểhoàntoànvượtquađượcnhữngảnhhưởngdotrạngtháicủamìnhgâyrađốivớisuyluậncủabảnthân.Chúngthườngxuấthiệnmộtcáchâmthầmvàkhónắmbắt.Mộttrongnhữngkhókhăncơbảnmàmộtchuyêngiaphảivượtqualàlàmsaongăntrítưởngtượngphongphúcủabảnthânkhiếnanhtatìmthấynhữnggìmìnhđangtìmkiếmchỉbởivìanhtađangtìmkiếmchúng.

Mộtvídụsẽlàmrõđiềunày.Cứcholàmộtchuyêngiarútratừkinhnghiệmcủabảnthânrằngsựxuấthiệncủa“nhữnghốđen”trênthịtrườnglàmộtbiểuhiệnchothấysựđuốisứccủanó.“Nhữnghốđen”ởđâycónghĩalàtìnhtrạngtrongđóthịtrường,mộtcáchđộtngột,khônghấpthụtiếpcổphiếunữa.Mộtvàitrămcổphiếucótínhthanhkhoảntươngđốicaođượcchàobán.Xuhướngchunghiệntạicủathịtrườnglàđilên,nhưngkhôngcóngườimuanàoxuấthiệnchođếnkhigiácủanóhạxuốngnửađiểmhaymộtđiểm.Điềunày,đốivớimộtcổphiếucótínhthanhkhoảncaolàkhôngbìnhthường;vàmặcdùgiácủanócóthểhồiphụcsauđónhưngcácchuyêngiathìsẽkhôngquênsựthấtbạitrongphútchốcđócủathịtrườngvàsẽkhôngchấpnhậnmuavàovớimứcgiácaonhưcũnữa.Đốivớianhtađólàbiểuhiệncủamộtthịtrườngđã“hếtlựcmua”.

Giờhãygiảsửmộtnhàđầutưđãtínhtoánrằnggiaiđoạntăngtrưởngcủathịtrườngsắpkếtthúcvàthựchiệnbánkhốngtheođúngnhưdựbáocủaanhta.Anhtadựđoánrằngcácnhàđầutưkhácgiờđãchấtđầycổphiếuvàotàikhoảncủahọ,chỉcóđiềulàkhônghoàntoànchắcchắnvềđiềuđó.Tronghoàncảnhnày,bấtcứsựxuốngdốcrấtnhỏnàocũngcóthểlà“hốđen”đốivớianhta,chodùtrongnhữnghoàncảnhkhácanhtathậmchísẽkhôngbuồnđểýhaynghĩngợigìvềnó.Lúcnày,anhtađangkiếmtìmdấuhiệuchothấythịtrườngđãđuốisứcvàđiềunguyhiểmlàởchỗtrítưởngtượngsẽchoanhtathấyđiềumìnhđangtìmkiếmchodùnócóthựcsựtồntạihaylàkhông!

Điềutươngtựcũngxảyratrongtrườnghợpaiđómuốnxácđịnhxemthịtrườngđangởgiaiđoạntíchlũyhayphânphối.Nếubạnmuốnmộtsựphânphốisauđợttăngđiểmmạnh,khảnăngrấtcaolàbạnsẽnhậnthấynó.Nếubạnđãbánravàmuốnmộtphảnứngngượclạicủathịtrườngđểcóthểmualại,bạnsẽthấyrấtnhiềudấuhiệucủasựphụchồi.CómộtcâungạnngữmàPhốWallrấthaysửdụngđólàkhôngcóaitintưởngrằngthịtrườngsẽđixuốngmạnhmẽbằnganhchàngvừabánhếtcổphiếucủamìnhvàđangmuốnmualại.

Khinghiêncứunhữngyếutố“kỹthuật”củathịtrườngnhưvậy,mộttìnhhuốngcóthểđượchiểutheohaichiềuhướngkhácnhau.Nhữngdấuhiệutừcảhaiphíađềurấtnhiềuvà

cânbằngnhau,mộtvàidấuhiệuthậmchícòncóthểđượclýgiảitheohaicáchtráingược;vàmộtnhàđầutưvàothờiđiểmđócònchưamấyquantâmtớithịtrườngsẽchọncáchmàanhtacholàkhônngoanhơncả,đólàđứngngoàicuộcchođếnkhinhậnthấynhữngdấuhiệurõrànghơncủaxuhướngmàanhtanghĩlàđangdiễnra.

Trongnhữnghoàncảnhkhôngrõràngnhưthế,bạnsẽnhậnthấymộtquyluậtgầnnhưbấtbiếnrằngmộtnhàđầutưđãtíchcựcmuavàoítlâutrướcđósẽlýgiảirằngđólànhữngyếutốchothấythịtrườngđangđilên,trongkhimộtngườikhác,đãvàđangbánkhốngsẽnhậnthấydấuhiệuchodùlàmờnhạtvềsựđixuốngcủathịtrường.Quảlàkỳlạ,nhưnghoàntoàndễlýgiải.

Trongnhữngtìnhhuốngnhưvậy,khiđánhgiácủamộtcánhânvềthịtrườngđãbịquanđiểmcủaanhtatácđộngthìkhôngcócâuthầnchúnàohiệunghiệmhơnlà“Đừng”.Bởilẽ,khimộtnhàđầutưđãnhậnrarằnganhtakhôngcònnhàquansátkháchquannữathìcónghĩaanhtađãđạtđượcmộtbướctiếnlớn.Nhậnthứcnàysẽgiúpanhtakhôngmùquángtintưởngvàođiềumàlúcđóanhtatinlàmộtsựsuyluậnhợplýtrongkhilạichỉđơngiảnlàmộtsựthôithúcquámạnhmẽcủalòngtham.

Cácnhàphântíchnhậnthấyphầnlớnđámđôngcôngchúngthườngtinrằngthịtrườngsẽcònđixuốngkhinóđãởđáy,vàngượclại,cònđilênkhiđãđạtđỉnhnênhọlạilànhữngngườichiếnthắngvàđánhbạicáctriệuphútrongchínhtròchơicủamìnhbằngcáchđơngiảnlàlàmngượclạinhữnggìhọcholàđúngđắn–muakhicảmthấycầnbánvàbánkhicảmthấycầnmua.TomLawson–trongthờikỳhoàngkimcủamình–dườngnhưtừngcólầnmơtưởngrằngcôngchúngsẽbánlạichocácnhàtưbảncủatậpđoànStandardOilnhữngcổphiềuđãmuatừhọvàdồntấtcảvàomộtchỗ–chắcchắnThomas,vớisựnhânáicủamình,làngườiđầutiênápdụngphươngphápbánkhốngtrênthịtrường.

Nhưngcôngchúnggiờđâyđãkhôngcònngâyngôvàươngngạnhnhưxưanữa.Rấtnhiềunhàđầutưnhỏmuavàovàbánramộtcáchthôngminhvàsốlượngngườixemviệcthamgiathịtrườngchỉnhưtròcácượcmayrủiđãgiảmđángkể–chắcaicũnghàilòngvềđiềuđó,trừcáctaymôigiớitrướcnayvẫnlàmgiàunhờsựngâyngôcủacácvịkháchhàngđángkínhcủamình.

Tuynhiên,cómộtđiềusẽvẫnluônluônđúngđólàthờiđiểmthịtrườngcóvẻsungsứcnhấtcũnglàlúcnógầnđạtđỉnhnhất,vàthờiđiểmkhigiádườngnhưbắtđầurơitựdolàlúcnógầnđáynhất.Bởivậy,phươngphápthựctếnhấtmộtnhàđầutưcóthểdùngđểápdụngnguyêntắcnàylàsẵnsàngbánrakhiniềmtinvềxuhướngđilêncủathịtrườngđãlanrộngkhắpnơi,vàmuavàokhicôngchúngđangởtrạngtháibiquannhất.Nguyêntắcnàyđặcbiệtquantrọngvànhàđầutưnhấtthiếtphảighinhớnếumuốncóđượclợinhuậntừnhữngquanđiểmcủamìnhvềthịtrường,vìsẽđếnlúclợiíchcủaanhtatrùngkhớpvớixuhướnggiácảcủathịtrường.

Tómlại,mộtnhàkinhdoanhhayđầutưchứngkhoánđãnghiêncứuvềchứngkhoánđủlâuđểđọccuốnsáchnày,cókhảnăngsẽkhôngthểkiếmlợinhuậnbằngcáchđingượclạichínhsuynghĩcủamình,thậmchínếuđiềuđólàcóthể;nhưnganhtacóthểcốgắngđểđưaranhữngđánhgiákháchquan,khôngđịnhkiếnvànghiêncứutâmlýcủađámđông,đặcbiệtlàkhinóđượcthểhiệnquasựbiếnđộngcủagiácả.

Cảhaihiệntượngkhủnghoảngvàbùngnổtrênthịtrườngrõràngđềulànhữnghiệntượngmangtínhtâmlý.Điềuđókhôngcónghĩalànhữngyếutốcơbảntạinhữngthờiđiểmđókhôngđủđểkhiếngiácảtănghaygiảmmạnh.Tuynhiên,“khủnghoảng”tựbảnthânnócũngđãthểhiệnmộtsựsụtgiảmnghiêmtrọnghơnnhữnggìcácyếutốbênngoàicóthểgâyra,màthườnglàbởitrạngtháiquákhíchcủađámđôngđikèmvớisựcạnkiệtcủacácdòngvốn;trongkhiđó,từ“bùngnổ”đượcdùngđểchỉmộtsựtăngtrưởngmangtínhđầucơcaohơnmứccầnthiết.

Cónhữngđiểmđặcbiệtliênquanđếnhaihiệntượngkhủnghoảngvàbùngnổrấtđángđượcchúngtaxemxétmộtcáchriêngbiệt.

Chúngtasẽthựcsựkinhngạckhibiếtnỗisợhãimộtcuộckhủnghoảngcótácđộnglớnnhưthếnàotớitâmtrícácnhàđầutư.Kýứcvềnhữngsựkiệndiễnratrongnăm1907chắcchắnđãgiúpkiềmchếrấtnhiềuquymôcủacáchoạtđộngđầucơtrongkhoảngthờigiantừđóchotớinay(ThángTưnăm1912).Nhữngcơnhoảngloạnvớimứcđộnghiêmtrọngtươngtựchỉthựcsựdiễnramộtvàilần,vàxácsuấtđểnódiễnratrongvòngmộtthángthậmchícònnhỏhơnxácsuấtthualỗcủacáckhoảnđầutưdocáccôngtynhậnvốnbịphásản.Thếnhưng,bóngmacủanhữngtrậncuồngphongđóvẫnthườnghiệnlêntrongđầucủanhữngkẻnongan,thiếukinhnghiệmbấtcứkhinàohọnghĩđếnchuyệnmuavào.

Mộtnhàđầutưcóthểnói:“Phải,cổphiếuReadingcóvẻđangrấtvữngchãiđấy,nhưnghãyxemnóđượcbánvớigiábaonhiêuvàonăm1907–chỉcó70đô-lathôi!”

Nhiềungườithườngchorằnggiágiảmtrongmộtđợtkhủnghoảnglàdosựbộcphátbấtngờcủanỗisợhãi,thứđếnrấtnhanhnhưngcũngquađichóngvánh.Nhưngkhôngphảivậy.Theomộtcáchnàođó,nỗisợhãibắtđầukhigiáđãlêngầntớiđỉnh.Mộtvàinhàđầutưthậntrọngbắtđầulosợrằngsựhưngphấncủathịtrườngđãquavàrằngmộtđợtsụtgiảmnghiêmtrọngsẽđếnliềnngaysaukhitràolưuđầucơgiálênđãđiquáđà.Họbánradướitácđộngcủasuynghĩnày.

Trongkhithịtrườngđixuống,xuhướngnàycóthểkéodàiđếnvàinăm,càngngàycàngcónhiềungườicảmthấymôitrườngtàichínhvàkinhdoanhtrởnênkhókhănvàhọthanhlýdầncổphiếucủamình.Sựthậntrọnghaynỗisợhãinàycóbiếnđộng,lúctrồilên,lúclạisụtxuốngnhưnhữngconsóng,nhưnglạilớnlênsaumỗilầnđãlùixabờ.Sựhoảngloạnkhônghềđếnbấtngờ,nólàkếtquảcủamộtquátrìnhtíchlũylâudài.

Đáysâuthựcsựcủamộtđợtkhủnghoảngthườnglàkếtquảcủasựcùngđườnghơnlànỗisợhãi.Cácnhàđầutưcảmthấysợhãivìcổphiếumìnhđangnắmgiữbịsụtgiásẽtừbỏchúngtrướckhigiáchạmđáy.Nhữngmứcgiáthấpnhấtthườngđượctạorabởilệnhbáncủacácnhàđầutưmànguồnvốncủahọđúngtrongthờiđiểmcấpbáchnhưthếlạiđangcạnkiệt.Phầnlớnhọđềubịbấtngờvàvẫncóthểhuyđộngđượcsốtiềncầnthiếtđểduytrìtrạngtháicủamìnhnếucóthêmchútthờigian;thếnhưngtrênthịtrườngchứngkhoán,“thờigianchínhlàđiểmmấuchốtcủamọihợpđồng,”vàthậtkhôngmay,luônlàthứduynhấthọthựcsựkhôngcó.

Nguyênnhânchínhkhiếnmộtnhàđầutưphảigánhthualỗnghiêmtrọngtạinhững

thờiđiểmđixuốngcủathịtrườngchínhlàviệcanhtakhônggiữđủtỷlệvốncótínhthanhkhoảncao.Anhtabịràngbuộcbởiquánhiềuthỏathuậnđếnmứcchẳngcònnhậnrađiềugì.Anhtacóthểcórấtnhiềutàisản,nhưnglạikhôngcómộtxutiềnmặt.Tìnhtrạngnày,đếnlượtnó,làhậuquảcủalòngtham,sựvộivã,thamvọngvàsựtintưởngquádễdàngvàotươnglai.

Trongcáccuộckhủnghoảng,cómộtđiềurấtđángchúýđólà,mộtđợtgiảmgiáthườngậptớikhigầnnhưtấtcảmọingườiđềunghĩrằnggiáđãxuốngtớimứcthấpnhấtcóthể,vàdođó,giácảtiếptụctụtxuốngmứccònthêthảmhơnthế.Kếtquảlàrấtnhiềunhàđầutư,nhữngtưởngrằngmìnhđã“chạmđúngđáy”,nhậnrarằngđóchỉlàcáiđáygiảvàmộtlầnnữađànhđứngnhìnnhữnggìmìnhvừamuavàoxuốnggiáthảmhại.

Bởitấtcảnhữnggìchúngtavừanhắcđếnởtrênmàđáycủanhữngcơnkhủnghoảngtrênthịtrườngthườnglàkếtquảcủasựcùngđường,hơnlànhữngsuynghĩbiquan.Vídụ,năm1907,mộtngườibìnhthườngnhấtcũnghiểurằngcổphiếuđangởmứcgiáthấphơngiátrịthựccủanó–vấnđềlàởchỗlúcđó,cácnhàđầutưkhôngcònđủtiềnđểmuavàonữa.

Mặtkhác,saumộtthờigiandàithịtrườngđixuống,giácảsẽởmứcthấp,nhưngbảnthânnólạichưaphảilàlýdođầyđủkhiếnngườitamuavào.Vậycònlýdonàokhácchăng?Chìakhóacủacâuhỏinàynằmở“sựtíchlũyvốncótínhthanhkhoảncao”,điềucóthểdễdàngnhậnthấybởisựphụchồinhanhchóngcủasốdưtiềngửisovớitổngnợvaytạicácngânhàngởNewYork(tấtnhiênlàtrừcácquỹđầutư,nơicáckhoảnnợvôcùngđadạngvàkhókiểmsoát).Tuynhiên,chủđềnàycólẽsẽđưachúngtaxarờichủđềchính.

Chínhbởivìgiaiđoạncuốicủacuộckhủnghoảngđãdiễnrakhôngphảidoquanđiểmhaysựsợhãicủacôngchúngmàlàbướcđườngcùngcủacácnhàđầutưkhôngcòntiềnđểbảotoàntrạngtháicủamình,nêngiaiđoạnđầucủathờikỳphụchồisauđócũngthườngdiễnramàkhôngcầnbấtcứmộtlýdocụthểnào.

Cácnhàkinhdoanhchuyênnghiệpsẽnói:“Thờikỳkhủnghoảngđãqua,nhưngcổphiếukhólònglêngiáđượctrongtìnhhìnhkhôngmấytriểnvọngnhưhiệnnay.”Thếnhưngđiềuđóhoàntoàncóthểvàcổphiếuđangthựcsựđilên,bởivìchínhhọđanglấylạitrạngtháimàhọđãphảitừbỏtrướcđây–bịbuộcphải“bántháo”cổphiếumìnhđangnắmgiữđi.

Cólẽtừ“sợhãi”đãbịlạmdụngquánhiềutrongkhiphântíchthịtrườngchứngkhoán.Nóchỉbaohàmmộtsốítnhữngngườiđãthựcsựbáncổphiếuđidướitácđộngtrựctiếpcủacảmgiác“sợhãi.”Thếnhưngmộtcảmgiácthậntrọngđủmạnhmẽkhiếnngườitabánra,haymộtniềmtincứngnhắcrằnggiáphảigiảmcũngsẽtạoramộtdạngbiếnthểkháccủasựsợhãi,vàcũngđemlạikếtquảtươngtự.

Tácđộngcủasựsợhãihaythậntrọngtrongmộtđợtkhủnghoảngkhôngchỉdừnglạiởviệcngườitađembáncổphiếu,màquantrọnghơnnócònngănngườitamuavào.Ngăncảnmộtnhàđầutưtrìhoãnmuavàodễdànghơnnhiềusovớiviệckhiếnanhtabánra.Chínhvìvậy,chỉmộtkhốilượngnhỏcổphiếubịđẩyrathịtrườngđanghoảngloạncũngcóthểgâyrasựsụtgiámạnhmẽhơnnhiềusovớinhữnggìnólàmđượctrongmộthoàncảnhkhác.Lệnhbáncóthểrấtnhỏ,nhưngvấnđềlàkhôngaimuốnnócả.

Cũngchínhvìyếutốnàymàsựhồiphụcsaukhủnghoảngthườngdiễnranhanhhơn.Cácnhàđầutưthậntrọng,biếtchờđợirấtsợphảiđốimặtvớimộtthịtrườngcònđầyrẫy

nhữngvếttíchcủakhủnghoảng,xongmộtkhinhữngdấuhiệuđilênđãxuấthiện,họsẽlũlượtkéonhaumuavào.

Bởivậymàsựbùngnổ,theorấtnhiềunghĩa,chỉlàsựđảochiềucủakhủnghoảng.Cũnggiốngnhưnỗisợhãicứlớndầnvàlantỏakhắpnơi,sựtựtinvàniềmhứngkhởicũngsinhsôinảynởngàycàngrộngchotớikhinóngựtrịtrongtâmtríhàngnghìnngười,rấtnhiềutrongsốhọcòntươngđốitrẻvàthiếukinhnghiệmnhưngđãkiếmcảđốngtiềntrongsuốtthờikỳgiálên.

Nhữngnhàtriệuphúhoangtưởngnàyxuấthiệnrấtnhiềutrongnhữngthờikỳhưngphấnkéodàicủathịtrường,nhưngrồisauđórơirụnggầnhếtngaykhigiácảđixuống.Nhữngkẻđầucơnày,thựctếchỉlànhữngkẻvôtráchnhiệm.Chínhsựvôtráchnhiệmcủahọđãgiúphọkiếmtiềnnhanhchóngnhờgiácổphiếulêncao.Nhữngngườicẩntrọngthườngchỉkiếmđượcnhữngkhoảnlợinhuậnkhiêmtốnkhigiálên–nhưngchínhhọcuốicùnglạilànhữngngườiđượclợinhiềunhất.

Khinhữngkhoảnlợinhuậnkhiêmtốnđóđãđượctíchlũyđủ,thịtrườngđôikhitạmthờirơivàotaynhữngkẻhoangtưởngliềulĩnhtrên.Chínhviệcmuavàomộtcáchtáobạođãkhiếngiácảtănglênnữasaukhinóđãởmứcđủcao–cũnggiốngnhưviệcnótiếptụchạxuốngsaukhiđãđủthấp.

Khigiácảvượtkhỏingưỡngbìnhthường,nhữngngườimuốnbánkhốngđểkhaithácthịtrườngsaukhinóđạtđỉnhxuấthiện.Ýtưởngcủahọthậtđúng,chỉlàquásớmmàthôi.Vàtrongkhithịtrườngvẫntiếptụcđilên,họthườngphảimualạivớigiácaohơn,mộtđiềuthậtbấthợplýxéttừmọikhíacạnh.Xuhướngnàykhiếnnhữngkẻtínhtoánvộivàngnàyphảitạmthờiẩnnấpởnơiantoànvàchờđợicơhộitốthơn.

Tácđộngtâmlýtrêndiệnrộnghơncũnggópphầnlàmchothịtrườnggiálênđạttớinhữngmứccaođếnvôlý.Mộtthịtrườngnhưvậythườngđikèmvớisựtănggiáởtấtcảcácngànhkinhdoanh,vàsựtănggiánhưvậythườngkhiếncácnhàkinhdoanhnghĩrằngcôngtycủahọđangcólãihơnsovớithựctế.

Nguyêndocủaấntượngsailầmnàycóthểđượckhámpháthôngquathịtrườnghànghóa.Vídụ,mộtngườibuônhàngtạpphẩmđangcótrongtaylượnghànghóatrịgiá10.000đô-lavàotháng1/1909.Vàothờiđiểmđó,chỉsốgiáhànghóacủaBradstreetđứngởmức8,26.Tháng1/1910,chỉsốnàylà9,23.NếugiácủarấtnhiềuloạihànghóatrongkhohàngcủaanhtatăngvớitỷlệbằngtỷlệcủaBradstreetvàanhtavẫngiữnguyênmứcdựtrữnhưvậythìanhtađangcótrongtaytàisảntrịgiá11.168đô-lavàotháng1/1910.

Vậylàanhtađãcómộtkhoảnlợinhuận1.168đô-latrongvòngmộtnămmàkhôngcầnphảilàmgì,vàcólẽcũngchẳngphảitínhtoángì?Nhưngkhoảnlợinhuậnnàykhônghềcóthậtbởivớisốtiềnchênhlệch1.168đô-lavàotháng1/1910đó,nhữnggìanhtamuađượckhôngnhiềuhơnsovớithờiđiểmanhtacóthểmuavới10.000đô-lavàotháng1/1909.Anhtađãtựlừadốikhichorằngmìnhđanggiàucóhơn,vàýtưởngsailầmnàyđãkíchthíchnhucầutiêudùngtrongđờisốngvàđầucơkinhdoanh.

Hậuquảgiántiếpcủaảotưởngrằngmìnhđangtrởnêngiàucóhơnbởigiácảtăngcaothậmchícònnghiêmtrọnghơncảhậuquảtrựctiếpcủanó.Chẳnghạn,anhchàngbuônhàngtạpphẩmcủachúngtaquyếtđịnhdùng1.168đô-lanàyđểmuamộtchiếcôtô.Quyếtđịnhnàyquảrấtcólợichongànhxehơi.Nhiềuđơnđặthàngđếnsẽkhiếncáccôngtymở

rộngnhàmáysảnxuất.Điềuđócónghĩalàhọsẽmuathêmnhiềunguyênvậtliệuvàthuêthêmlaođộng.Nhucầutăngkhiếngiácảtăngcaoởkhắpmọingànhnghềkinhdoanh;vàbởivậy,đếnhếtnămtiếptheo,cóthểanhchàngbuônhàngtạpphẩmcủachúngtalạicóthêmmộtkhoảnlợinhuậntưởngtượngnữa,vàlầnnàyanhtadùngnóđểmuanhàhaysắmthêmnộithấtchẳnghạn.

Thịtrườngchứngkhoánđươngnhiênsẽngaylậptứccảmnhậnđượcnhữngbiếnđộngtănggiánày.Nhưngdotoànbộcâuchuyệngiàucóởtrênchỉlàtròlừatâmlýnênsớmhaymuộnanhchàngbuônhàngtạpphẩmcủachúngtacũngsẽphảikiếmtiềnthựcsựbằngcáchlaođộngchămchỉ,sốngtiếtkiệmvàtínhtoánđểbùđắplạikhoảnchiphíthựcsựchoôtôvàđồnộithấtmớicủamình.

Mộtlầnnữa,giácổphiếuvàgiáhànghóalạitươngtácvớinhau.Nếuanhchàngbántạpphẩmcủachúngta,thêmvàokhoảnlợinhuậntưởngtượng1.168đô-la,lạithấygiácủamấycổphiếumàanhtamuađểđầutưtăngthêmkhoảng10%,chắcanhtasẽcòntiêuxàinhiềuhơnnữa;vàcũngnhưvậy,nếucácnhàtưbảnnhậnthấythịtrườngđãđilênkhoảng10%,cóthểhọsẽthuêthêmngườilàm,nhucầucủagiađìnhhọgiờđâytănglênvàbởivậyhọcầnphảimuanhiềuhàngtạpphẩmhơn.Cứnhưvậy,cảmgiáctựtinvàhứngkhởicứlanrộngramãigiốngnhưnhữngconsóngđượctạoratrênmặtnướckhitanémmộthònđáxuống.Vàtấtcảnhữngdiễnbiếnnàyđềuđượcphảnánhtrungthựctrênchiếcphongvũbiểulàthịtrườngchứngkhoán.

Kếtquảlà,trongnhữngnăm1902hay1906,giácổphiếucaocũngnhưsựsôiđộngtrongcáchoạtđộngthươngmạihoàntoàndựatrênnhữngcảmnhậnsailầmbắtnguồntrựctiếphaygiántiếptừviệcchúngtađođạcmọithứbằngtiền.Chúngtachorằngthướcđonàylàcốđịnhvàkhôngbaogiờthayđổibấtchấpthựctếlàgiátrịcủatiềncũngbiếnđộnggiốngnhưsắtthéphaykhoaitâytrênthịtrườnghànghóa.Chúngtađãquenvớiviệcxácđịnhgiátrịcủabộtmìbằngtiền,nhưnglạiluôngặpvấnđềlớnkhiphảixácđịnhgiátrịcủatiềnbằngbộtmì.

Nhưngkhimọichuyệnvỡlở,thịtrườngchứngkhoán,vớivaitròlàchiếcphongvũbiểucủanềnkinhtế,lạisụtgiảmđầutiêntrongkhicácngànhkinhdoanhkhácnhìnchungvẫnhoạtđộngtốt.Côngchúnggiờđâylạiquaysang“nguyềnrủa”những“concámậpkhátmáucủaphốWall”vàtấtcảchỉmuốnquétsạchchúngnhanhgọnnhấttheocáchnàođó.Thịtrườngchứngkhoán,nếukhôngđilênthìsẽchẳngbaogiờđượcưachuộng;songvềlâudài,việcnóđixuốngsẽlàmlợichoquốcgiahơnrấtnhiềubởinhữnggìxảyđếnvớinósẽlàmdịuđinhữnggìchắcchắnsẽđếnvớitoànbộnềnkinhtế,nócũngcảnhbáotrướcchochúngtanhữngvấnđềcầnđốimặt,giúpchúngtachuẩnbịsẵnsàngchonó.

Nhìnchung,xácđịnhthờiđiểmkếtthúccủamộtđợtbùngnổtrênthịtrườngthườngkhóhơnnhiềusovớiviệcxácđịnhkhinào,mộtcuộckhủnghoảngđãhoàntoànđiqua.Tuynhiên,nguyêntắcchocảhaiviệcnàylạirấtđơngiản.Chínhsựdưthừanguồncungvốnlàđiềusẽkhiếnthịtrườngbắtđầuđilênsaukhikhủnghoảngkếtthúc.Tươngtự,cạnkiệtvốncũngchínhlàđiềukhiếnxuhướngđilêncủathịtrườngchấmdứt.Sựcạnkiệtnàycóthểđượcnhậnthấynhờlãisuấtvayđầutưngắnhạntăng,sốdưtiềngửisovớitổngnợvaytạicácngânhàngởNewYork,lãisuấtchiếtkhấucácgiấytờcógiáthươngmạivàphithươngmạicũngtăngdần.

VII-TÂMLÝNHỮNGNGƯỜIĐẶTLỆNHTHEOTỶLỆ

Cácquansátviêncủathịtrườngchứngkhoáncólẽsẽsớmnhậnrarằngnhìnchungcóhaikiểutâmlýcơbảnsẽảnhhưởngtớigiácảthịtrường.Tacóthểtạmgọichúnglà“bốcđồng”và“lạnhlùng”.

Vídụ,mộtngười“bốcđồng”sẽchorằng:“Cảcácyếutốcơbảnlẫnkỹthuậtđềuđangcólợichogiácả.Cổphiếuđangđượcmuavào.”Mộtkhiđãcóđượckếtluậnnày,anhtasẽtiếnhànhmuavào.Anhtakhônghềcốgắnghaykỳvọngrằngmìnhsẽdòđượcđáy.Ngượclại,anhtacònsẵnsàngmuaởđỉnhmiễnlàcònnhậnthấytriểnvọngđilêncủathịtrường.Cònmộtkhianhtađãkếtluậnrằngthịtrườnggiờđangcóxuhướngquayđầuđixuốnghaysựtănggiáđãvượtquánhữnggìđiềukiệnthựctếchophép,anhtasẽbánra.

Ngượclại,tuýpnhàđầutư“lạnhlùng”sẽkhôngbaogiờchịumuavàokhigiácảđanglên.Anhtalýluậnrằng:“Giáthườngsẽđingượclạimộtvàiđiểmsovớixuthếchung,hoặcítnhấtlàsovớixuthếmàtôinhậnthấy.Vậythìđiềukhônngoannhấtmàtôicóthểlàmlàtậndụngbiếnđộngtráichiềunày.”

Bởivậy,khitinrằngnênmuacổphiếuvào,anhtasẽđặtcáclệnhmuavớigiágiảmdầntheobậcthang.Suyluậncủaanhtanhưsau:

“Vớitôi,dườngnhưgiásẽbắtđầutăngkhinóđãgiảmxuốngnhữngmứcgiánày,nhưngtôikhôngphảilànhàtiêntri,vàgiáthườngsẽgiảmthêmkhoảngbađiểmnữakhitôicảmthấythịtrườngđãbắtđầuđảochiềuđilên,nhưtôiđangthấylúcnàyđây.Vậythìtôisẽđặtcáclệnhmuakhácnhauvớicácmứcgiáthấpdầnnửađiểmmộttrongmộtkhoảngcáchlàbađiểm.”Nhữngtayđầucơnàyquảlàđiênrồvàkhôngaicóthểhiểunổiđiềukỳquặcgìkhiếnhọnghĩracáingưỡnggiảmtạmthờilàbađiểmđó.

Thếnhưng,nhữngnhàtưbảnlớn,đặcbiệtlànhữngnhânvậttronggiớingânhànglạithườnglànhữngtaytưduy“lạnhlùng”kiểunhưvậy.Họkhôngcóđủthờigianlẫnlòngkiênnhẫnđểtheodõisâusátbảnggiávàkhôngthừanhậnkhảnăngmộtaiđócóthểdựbáođượcnhữngđợtbiếnđộngnhỏcủagiácảtrênthịtrường.Tuynhiên,họlạiluônsẵnsàngtậndụngchúngkhicóthểvàvìsởhữurấtnhiềutiền,họcóthểdễdàngđạtđượcmụcđíchcủamìnhbằngcáchđặtcáclệnhmuavàbántheonhiềumứcgiákhácnhau.

Thựctếlàtrênthịtrườngluôntrànngậpcáclệnhmuavàbánkiểunhưvậy,hiểuđượcchúngvàcáchchúngđượcthựchiệnsẽrấthữuíchtrongviệcđánhgiácácđiềukiệnkỹthuậtcũngnhưxuhướngcủathịtrườngtrongngắnhạn.

Nhữngngườithuộchaikiểutưduymàtađãđềcậpđếnởtrênthựcraluônhànhđộngtráingượcnhau.Việcmuavàbáncủanhữngkẻ“bốcđồng”thườngkhiếngiácảlênhayxuống,trongkhicáclệnhđặtởnhiềumứcgiákhácnhaucủanhữngkẻởnhómbênkialạigiúpđảongượcnhữngchiềuhướngbiếnđộngthôngthườngnày.

Giảdụ,cácnhânvậttrongngànhngânhàngcủachúngtachorằngtìnhhìnhthịtrườnghiệntạikhárõràngvàxuhướngchungcủanótrongthờigiantớisẽlàđilên.Cáclệnhmua

vìthếđượcrấtnhiềungườiđặtởcácmứcgiágiảmdần,thườnglà1điểmhoặccókhichỉlànửađiểm,¼hay⅛mỗilần.

Mặtkhác,nhữngngườikinhdoanhtrựctiếptrênsànlạichorằng,vớinhữngdiễnbiếntạmthờikhôngmấycólợi,theođuổichiềuhướnggiáxuốngsẽlàkhônngoanhơn.Họcũnghiểurằngcáclệnhmuaởnhiềumứcgiákhácnhauđãđượcđưara,songhọtinrằngcổphiếucũngsẽđượcbánravớigiágiảmdầnđểlấpđầycáclệnhmuađóvàmứcgiáhiệntạisẽkhôngthểđượcduytrìnữa.

Nóimộtcáchkhác,lượngcungcổphiếulưuđộngtrênthịtrườnghiệnđãlớnhơnrấtnhiềusovớikhốilượngmàcáctaybuônbáncổphiếutrênsànvẫnquayvòngchonhau.Bởivậy,thịtrườngsẽgiảmchođếnkhilượngcổphiếuđóđượchấpthụhếtbởicáclệnhmuavớicácmứcgiákhácnhaunhưngthấphơnsovớigiáhiệntại.

Tìnhtrạngnàydẫnđếncáimàtathườnggọilà“sựkhángcự”.Mộtkhilượngcunglưuđộngđãđượchấpthụhết,thịtrườngsẽlạităngtrởlại.Nếuxuhướngchungcủanóđanglàđilên,nósẽítgặpsựkhángcựhơnrấtnhiều;giácảsẽtănglênmộtmứccaomới.Vàsauđócáclệnhbánchốtlờivớicácmứcgiákhácnhaulạiđượctungra,vàsonghànhvớisựđilêncủathịtrường,lượngcunglưuđộnglạităngdầnchođếnkhinótrởnênquátảivàthịtrườnglạicầnmộtsựkhángcựkhác.

Cuốicùng,thịtrườngđạtđượcmộtmứccânbằng,hoặcmộtvàiyếutốvĩmôthayđổikhiếnchomộtphầnhoặctoànbộcáclệnhmuabịrútlại,thayvàođólàcáclệnhbán.Kịchbảncủathịtrườnggiálênkhôngthểtiếpdiễnnữa.Giờđâytạorathịtrườnggiágiảmđãtrởnêndễdànghơnnhiềusovớitạorathịtrườnggiátăng.Tìnhhìnhlạitrởnênhoàntoàntráingượcvớinhữnggìchúngtavừamôtảởtrên,mộtxuhướngđixuốngcủathịtrườngsẽlàđiềukhôngthểtránhkhỏi.

Thôngthường,xungquanhđỉnhcủamộtđợtbùngnổsẽvẫncónhữngđợtgiảmgiánhẹdocáclệnhđặtmuatheotỷlệ,songcáclệnhbánchốtlờivớigiácaovẫnđượchấpthụhếtkhiếnthịtrườngtiếptụcbiếnđộngtrongkhoảnghẹptrongvòngmộtthánghoặchơn.Thựctế,thịtrườngsẽvẫncònđứngởmứcđỉnhđóchừngnàolượngcổphiếumàcôngchúngmuốnmuavàovẫncònlớnhơnlượngbánra.Đôikhihiệntượngnàycònđượcgọilà“phânphối”.Mộtgiaiđoạntươngtựđượcgọilà“tíchlũy”cũngthườngxảyrasaukhimộtgiaiđoạngiảmgiácủathịtrườngđãhoàntoànbiếnmấtnhưngxuhướngđilênthìvẫnchưaxuấthiện.

Nghiêncứukỹlưỡngtìnhhìnhgiaodịchcũngnhưtintứcđượcđăngtảiliêntụctrêncácmặtbáothườngsẽchophépcácchuyênviênkinhdoanhdàydặnkinhnghiệmbiếtđượckhinàonhữnglệnhbánhaymuatheotỷlệđóbịrútrahaychuyểnbiếntheochiềungượclại.

Mộtthịtrườnggiálênđangtrànngậpcáclệnhmuatheotỷlệsẽđượcsự“ủnghộ”củanhữngngườiđangtintưởngvàochiềuhướngngượclại.Nhữngngườitinrằngthịtrườngsẽđixuốngrấtdèdặttrongviệcđẩygiáxuốngbởivớinhữnglệnhđặttheotỷlệcủaphíabênkia,cổphiếucủahọvẫnliêntụcrơivàotayngườikhác.Họchorằng“rấtítcổphiếugiáthấpđượctungra”;bởivậyhọsẽbắtđầucảnhgiáchơnvớicáchthịtrườngđixuống.Ngượclại,trongtrườnghợpthịtrườngđangđixuống,nócóđượcsựủnghộcủanhữngngườiởtinvàochiềuhướngđilênvàgiaodịchtrởnênsôiđộngmộtcáchnhanhchóng.

Cànggầnđếncuốimộtđợttănggiá,sựthayđổicàngdễnhậnbiết.Giágiảmnhanh

chóngvớikhốilượnggiaodịchlớn,trongkhisựphụchồitỏrarấtchậmchạpvàluônvấpphảisứckhángcựlớndocáclệnhbánchốtlờigâyra.Đếnlúcnày,thờiđiểmcáclệnhmuatheotỷlệbịrútlạihàngloạtsẽrấtdễnhậnra.

Trongmộtthịtrườngđangđixuống,“áplực”bánsẽxuấthiệnđểhỗtrợxuhướngchungcủathịtrường.Cáclệnhtheotỷlệphầnlớnđượcđặtnhằmchốtlờikhithịtrườnglêngiá.Chỉcómộtlượngnhỏnhàđầutưlàđangmuavàothựcsự,bởivậygiaodịchcàngtrởnênảmđạmmỗikhigiánhíchlên.Giaiđoạncuốicủamộtđợtsuygiảm,“sựhỗtrợ”tănglênvà“áplực”dầntanbiến,giácảsẽhồiphụcnhanhvàmạnhtừnhữngmứcrấtthấp.

Giảthuyếtmàtavẫnthườnggặplạilà“lựchỗtrợ”cũngnhư“áplực”đềulàdonhữngkẻmuốnthaotúngthịtrườnggâyra.Nhưngtrênthựctế,đócóvẻnhưlàkếtquảcủahoạtđộngđặtlệnhmuabántheotỷlệcủahàngtrămngườikhácnhau,nhữngngườimàtâmlýcủahọvớithịtrườngthườngxuyênngănhọkhôngmuahaybánmộtcách“bốcđồng.”

Trongnhữngchươngtrước,chúngtađãthấyrằngrấtnhiều,nếukhôngnóilàphầnlớn,nhữngdiễnbiếnlệchlạctrêncácthịtrườngđầucơđềubịquykếtlànhữngâmmưuthaotúngthịtrường,songthựctếđólạilàkếtquảcủanhữngdiễnbiếntâmlýbấtthườngdiễnratrêncácthịtrườngấy.Đặcbiệt,nhữngbiếnđộngbấtthườngthườnglàkếtquảcủaviệcnhữngngườikinhdoanhcổphiếucốgắnghànhđộngkhôngdựatrêndữliệuthựctếhaynhữngđánhgiácủariêngmìnhvềtácđộngcủacácyếutốbênngoàilêngiácả.Họchỉdựatrênnhữngtácđộngmàhọtinlàthựctếhoặccáctinđồncóthểgâyrađốivớisuyluậncủanhữngngườikhác.Tháiđộnàyđốivớithịtrườngđãmởramộtkhoảngtrốnghoàntoànmớimẻ,đólàsựphỏngđoán,thứvượtrakhỏimọigiớihạnthôngthườngcủahiểubiếthaythựctế.

Nhưngcũngsẽthậtlàngốcnghếchkhikhẳngđịnhrằngsuyluậndựatrênnhữnggìngườikhácđanglàmtrênthịtrườnglàmộtphươngphápsailầm.Nóthườnglàmchonhữngngườichưacónhiềukinhnghiệmcảmthấyrốitrí;nhưngvớinhữngtaylãoluyệnthìđóđôikhilạilàchìakhóathànhcông,tuykhôngphảilúcnàocũnglàmộtphươngphápchoranhữngkếtquảchắcchắn.Mộtđứatrẻlầnđầutậpsửdụngmộtcondaosẽcóthểtựlàmnóbịthương,nhưngcondaođólạilàmộtcôngcụvôcùnghữuhiệutrongtaymộtđầubếptàiba.

Vậythìmộtngườithôngminhsẽphảicótháiđộnhưthếnàokhithamgiathịtrườngchứngkhoán?

“Mộtnhàđầutưđơnthuần”,tứclàmuavàobằngtiềncủamìnhvànắmgiữcổphiếumộtcáchtựphátkhôngcầnmộtgiớihạnthờigianhaymụctiêulợinhuậnnào.Anhtachỉcầnxemxétnhữngvấnđềnàyởmứcđủđểkhôngkhiếnbảnthâncảmthấylúngtúngtrướcnhữngdiễnbiếnthấtthườngtrongtâmlýcủađámđônghaytrướcchínhnhữngsuyluậnngượccủamình.Anhtasẽcóđượcthànhquảtốtđẹpnhấtbằngcáchdànhhếttâmtrívàohaithứquantrọngnhất:thựctếthịtrườngvàgiácả.Tỷlệlãisuấthiệnthời,khảnăngkiếmlờicủacôngtymàanhtađangnắmcổphiếu,nhữngdiễnbiếncủatìnhhìnhchínhtrịcótácđộngtớithịtrườngvốnvàsựthayđổicủagiácảtrướcnhữngthựctếđó–đâychínhlànhữngdữliệuquantrọngnhấtchosựđánhgiácủaanhta.

Khithấymìnhđanglạcquásâuvàoviệcđánhgiáxem“HỌ”sẽlàmgìtiếptheo,haynhữngtácđộngcủacácsựkiệnlêntâmlýcủacácnhàđầucơrasao,anhtakhôngthểlàmgìkhônngoanhơnlàquaylạivớinhữngdữliệuvàlốitưduythôngthường.

Nhưngvớimộtchuyênviênkinhdoanhchứngkhoán,mọiviệclạihoàntoànkhác.Anhtakhôngcầnphảiquênhếtthựctếđangbàyratrướcmắt,songmụctiêucủaanhtalàphải“cưỡicùngconsóng.”Điềuđócónghĩalàhànhđộngphầnlớndựatrênnhữngđiềunhữngngườikhácsẽnghĩvàlàm.Vàcũngchínhbởivậy,tháiđộcủaanhtasẽlàcôngcụquantrọngnhấttạonênthànhcông.

Đầutiên,anhtaphảilàmộtngườilạcquanmộtcáchcólýlẽ.Bởisốphậndùcónghiệtngãđếnđâuthìcólẽcũngkhôngtồitệbằngsựbiquancủanhữngngườichỉvìkhôngthểnắmbắtđượcnhữngđộnglựcđằngsaunhữngbiếnđộngcủagiácảđãđánhmấtđiniềmtinvàorấtnhiềuthứquýgiákháctrongcuộcsống.

Tuynhiên,dobảnchấtcủangànhkinhdoanhđặcbiệtnày,niềmlạcquanởđâycầncómộtchútkhácbiệtsovớiniềmlạcquantruyềnthốngvốnvẫnđemlạithànhcôngchoconngườitrongnhữngngànhkinhdoanhkhác.Xétmộtcáchchungnhấtthìtínhcáchlạcquancónghĩalàluônluônnuôidưỡnghyvọng,luônluôntintưởngvàobảnthân,cómộtniềmtinchắcchắnrằngbảnthânđanglàmnhữngđiềuđúngđắnvàkiênđịnhvớimụctiêuđãđặtra.Thếnhưng,bạnsẽkhôngthểkhiếnthịtrườngchứngkhoánđitheoconđườngbạnđãchọnchỉbằngcáchtintưởngchắcchắnvàoconđườngđó.Đâylàhoàncảnhđiểnhìnhtrongđóphươngpháptưduymớimẻkhôngphảilúcnàocũngcóthểđượcápdụngmộtcáchtrựctiếp.

Trongthịtrườngchứngkhoán,bạnchẳnglàgìngoàimộtgiọtnướctrongvôsốcácconsóngsựkiệnlớnnhỏ.Vìthế,lạcquanởđâykhôngcónghĩlàniềmtinrằngnhữngconsóngsẽcậpbờđúnglúcvàđúngcáchbạnmuốn,màlàniềmtinrằngbạncóthểlướtcùngvớichúngmàkhôngđểbịrớtlạiđằngsau.Sựlạcquannàymangmàusắccủatrítuệhơnlàlýtrí.Cònsựlạcquanchỉdựatrênlòngquyếttâmchỉlàsựngoancốmàthôi.

Mộtphẩmchấtkhácsẽgiúpbạnlàmnênthànhcôngtronghầuhếtcáclĩnhvựccủađờisốngđólàlòngnhiệthuyết.Nhưngphẩmchấtđóhoàntoànvôdụngtrênthịtrườngchứngkhoán.Thờiđiểmbạnchophépbảnthântrởnênnhiệttìnhvàhứngkhởicũnglàlúcbạnđểchonănglựcsuyluậncủamìnhđầuhàngtrướcniềmtinvàsựkỳvọng.

Lòngnhiệthuyếtsẽgiúpbạngâyảnhhưởnglênnhữngngườikhác,nhưngtrênthịtrường,đókhôngphảilàđiềubạnmuốnlàm(trừkhibạnlàmộtnhânvậtlớn,cókhảnăngdẫndắtcảxuhướngđilêncủathịtrường).Bạnchỉmuốnđầuócmìnhđượctỉnhtáo,kháchquanvàđiềmtĩnhnhưnướcmặthồmộtngàylặnggió.Bấtcứthứcảmxúcgì–hứngkhởi,sợhãi,giậndữhayubuồn–đềulànhữngđámmâychemờtâmtrí.

Cảnhbáonhữngchuyênviêngiaodịchchứngkhoánrằngkhôngnênngoancốlàđiềuhiểnnhiênđúng.Bởikhôngphảiaicũngđủtỉnhtáotớimứccóthểluôntựđộngngăncảnđượcmìnhkhôngtrởnênnhưvậy.Vấnđềlàởchỗlàmsaophânbiệtmộtcáchrạchròigiữamộtbênlàkiênđịnhvànhấtquántheođuổimộtkếhoạchnàođóchođếnkhihoàncảnhtrởnênthuậnlợihơn;vàmộtbênlàngoancốbámlấyquanđiểmcủamìnhtrongkhinhiềusựkiệnsauđóđãchứngminhđiềungượclại.

Nếumộtngàynàođóngườitacóthểtạmquênđithịtrườngchứngkhoán,hayđẩynórakhỏisuynghĩcủamọingười,thìngàyđócácchuyênviênkinhdoanhcủachúngtasẽcóđượctưduyhoàntoànsángrõđểnhìnnhậnlạisựngoancốđếnvôlýcủahọ.Chínhbởigiảthuyếtnàymàđôikhichúngtacầntạmthờicắtđứtmọihợpđồnghaycamkếtvàtránhxakhỏithịtrườngtrongvòngmộtvàingày.

Sailầmthườnggặpnhấtcủanhữngngườikinhdoanhchứngkhoáncólẽlà“sựthiểncận.”Ngườitathườngmắcphảiđiềunàykhikhôngcóđượccáinhìntoàndiệnvềnhữngđiềuđangxảyra.Mộtvàisựkiệnnàođókhiếnchođầuócchúngtachoángngợpvàchúngtaquáquantâmđếnnó,tớimứcnghĩrằngchínhnóđangảnhhưởngđếngiácảthịtrường.Vàchúngtachỉhànhđộngdựatrêncáchhiểunàycủachínhmình.Cóthểbảnthânquanđiểmđókhôngsai,chỉcóđiềulàcácyếutốkháccóthểkhiếnchotácđộngcủasựkiệnmàchúngtaquantâmkhôngcònnhưtrướcnữa.

Trênthựctếbạnsẽluôngặpphảivấnđềnày.Bạngặpmộtngườikhábảothủvàhỏixemquanđiểmcủaanhtavềtìnhhìnhhiệnthời.Anhtasẽđáprằng:“Tôirấtlolắngvềsựlantràncủacácquanđiểmcấptiến.Làmsaochúngtacóthểhyvọngrằngdòngvốnsẽchảy

vàocáccôngtymớimộtkhilợinhuậncủanócóthểbịcuốnđibấtcứlúcnàodocácquanđiểmvềphápchếxãhộichủnghĩađangchiếmưuthế.”

Bạnnhẹnhànggợichoanhtanhớvềvụmùabộithucủangànhnôngnghiệptrongnămnay,vềtìnhhìnhkinhdoanhtốtđẹpcủacácngânhàng,vềsựsôiđộngcủangànhthươngmại.Nhưngtấtcảnhữngthứđókhônggâyđượcbấtcứấntượngnàotớianhbạnđángkínhđócả.Anhtađãbánhếtcổphiếucủamìnhvàgiờđangcấttiềnởnơiantoànlàngânhàng.(Anhtacũngbánkhốngluônmộtlượngcổphiếukhakhánhưngkhônghềnóichobạnđiềuđó).Vàanhtasẽkhôngmualạichođếnkhicôngchúng“cóquanđiểmlànhmạnhhơn.”

Ngườitiếptheomàbạnhỏithămsẽnói:“Thịtrườngsẽkhôngthểxuốngsâuvớitìnhhìnhmùavụthuậnlợinhưthếnàyđâu.Sảnlượngnôngnghiệplàcơsởcủamọithứ.Vớihơnchíntỷđô-lagặtháiđượctừcácnôngtrạivàđượcchảythẳngvàocácngànhkinhtếkhác,chúngtachắcchắnsẽcómộtviễncảnhtốtđẹptrongthờigiantới.”

Lúcnàybạnsẽlạiđềcậpđếnthuyếtcấptiến,vềmốinguyđếntừnhữngngườiủnghộchủnghĩaxãhội,vềgiácảđờisốngtăngcao…nhưnganhtasẽnghĩnhữngđiềunàychẳnghềquantrọngsovớichíntỷđô-la.Vàtấtnhiênlàanhtađangmuadầncổphiếuvào.

Hãycảnhgiácvớicâunói:“Đâylàyếutốquantrọngnhấthiệnnay”,trừkhidiễnbiếncủathịtrườngchothấymọingườicũngđangđồngývớibạn.Mỗingườiđềusuynghĩtheocáchriêngcủamình,vậythìhãycứchorằngbạncósuynghĩkhácvớimọingườichodùkhôngphảilúcnàobạncũngthấynhưthế.Thịtrườngchứngkhoánlàsựkếthợpcủarấtnhiềucáchnghĩ,vớirấtnhiềuđiểmkhácbiệtnhau.Bởivậydùbạncómộtyếutốnàocóquantrọngđếnđâuthìnócũngsẽkhôngthểđiềukhiểnđượcdiễnbiếncủagiácảbấtchấpmọiyếutốkhác.

Mộtvídụđiểnhìnhcủaviệcápđặtquanđiểmcánhânlàcâuchuyệnvề“linhcảm”.Nếuđôikhidanhtừnàythựcsựmangmộtýnghĩanàođóthìnócũngchỉlàmộtsựdângtràođộtngộtvàmạnhmẽcủabảnnăngtrướcmộtýtưởngnàođókhiếncácnhàkinhdoanhquyếtđịnhtheođuổinóbấtchấpmọilýdo.Trongrấtnhiềutrườnghợp,“linhcảm”khônglàgìkhácngoàimộtsựthôithúcmạnhmẽ.

Hầuhếtcácnhàkinhdoanhđềuđãnhiềulầnphátbiểurằng:“Tôicócảmgiáclàchúngtaphảilàmviệcnày”hoặc“Khônghiểusaotôikhôngthíchđềnghịnàylắm”nhưnglạikhôngthểđưaramộtlờigiảithíchrõràngchonhữngquanđiểmđó.“Linhcảm”củamộtngườiđãtheodõithịtrườngchứngkhoánđếnnửađờingườicũngvậy.Chắcchắnđólàkếtquảcủasựtíchtụcủarấtnhiềunhữngdấuhiệunhỏmàmỗidấuhiệuđềuquámờnhạtđếnnỗiđầuóccủabảnthâncácchủthểcũngkhôngthểxemxétmộtcáchrõràngđược.

Chỉnhữngnhàkinhdoanhcókinhnghiệmmớicóđược“linhcảm.”Nhữngtaymớivàonghề,haynhữngkẻkhônghềtheodõisátsaonhữngyếutốkỹthuậtcủathịtrườngchắcchắnchỉđanglàmtròcườikhinóivề“linhcảm”củabảnthân.

Mộtnhàkinhdoanhthànhcôngsẽdầnhọcđượcnhữngdiễnbiếntâmlýcủabảnthânvàlàmquenvớinhữngsailầmmàanhtathườnggặpphảitrongkhiđánhgiáthịtrường.Nếuthấybảnthânđangquávộivãđưarakếtluận,anhtasẽhọcđượccáchchờđợi.Saukhiđãđưaraquyếtđịnh,anhtasẽngâmngợiquyếtđịnhđótrongmộtthờigiannhấtđịnhchotớikhicảmthấynóđãchínmuồi.Kểcảkhicảmthấytựtinnhất,anhtacũngsẽkhôngdồnhếtquyếttâmvàomộtđộngtháinàođómàsẽđểdànhlạichútkhoảngtrống.

Nếucảmthấymìnhđangquáthậntrọng,anhtasẽhọccáchmạohiểmhơnmộtchút,muavàomộtítcổphiếutrongkhitâmtrívẫnbịbaophủbởimànsươngcủasựnghingờ.

Hầuhếtcácgợiýhữudụngcóthểđượcnêuraởđâyđềusẽởdạngphủđịnh.Việcchỉrasailầmsẽcóíchhơnnhiềusovớiviệcđưaranhữnghànhđộngđúngđắnđểrậpkhuôntheo.Nhưngmộtvàiđiểmtómtắtsauđâycóthểsẽcólợichocácnhàkinhdoanh:

1.Mụcđíchchínhcủabạnlàphảiluôngiữchođầuócminhmẫnvàtỉnhtáo.Dođó,đừnghànhđộngvộivãdựatrênnhữngthôngtincảmtínhbềngoài,đừngmuahaybánvớikhốilượngquálớnđếnnỗiphảilolắngvìnóvàđừngđểbịảnhhưởngbởitrạngtháicủachínhmìnhtrênthịtrường.

2.Hãyhànhđộngdựatrênđánhgiácủabảnthânhoặcdựahoàntoànvàođánhgiácủangườikhác.

3.Khicònnghingờ,hãyrờixathịtrường.Trìhoãnsẽđỡtốnkémhơnlàthualỗ.

4.Hãycốgắngnắmbắtxuhướngcảmxúc.Dùnócóthểtạmthờiđingượclạinhữnggìcácyếutốcơbảnđangchỉranhưngđingượclạinókhôngphảilàmộtphươngcáchhiệuquả.

5.Sailầmlớnnhấtcủachínmươichíntrongsốmộttrămnhàkinhdoanhđólàtintưởngrằngthịtrườngsẽcònđilênkhinóđãởđỉnhvàcònđixuốngkhiđãởđáy.Vìvậy,đừngtheođuổinhữnggìbạncholàkhôngcònhợplý,chodùlợinhuậnmàbạnmấtđinếukhônglàmnhưthếcólớnđếnđâu.

Nhữnggìvừađượcnhắcđếntrongnhữngchươngnàyđềucònkhámớimẻ.Khiđượcnghiêncứumộtcáchkỹcànghơnchúngtasẽcóthểnóivềnómộtcáchchắcchắnhơn.Cònlúcnày,tácgiảhyvọngrằngnhữngnhậnxétvàđềxuấtcủamìnhcóthểgiúpíchphầnnàochobạnđọctrongviệctránhnhữngrủirokhôngđángcóvàápdụngcácnguyêntắcphântíchrõràngtrongđầutưvàđầucơtrênthịtrườngchứngkhoán.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

DiêuMinh:NgôisaobóngrổngườiTrungQuốc.DuMẫnHồng:GiảngviêntiếngAnhkiêmchuyêngiatronglĩnhvựcquảnlí.Năm2012đượcbìnhchọnlà1trong50chuyêngiakinhtếcóảnhhưởnglớnnhấtTrungQuốc.1.Nhàđầutưthiênthầnlànhữngngườigiàucó,cókhảnăngcấpvốnchomộtdoanhnghiệpmớithànhlập,đổilại,họcóquyềnsởhữumộtphầncôngty.HanGeng:namcasĩ,vũcông,diễnviên,thànhviêncủanhómnhạcHànQuốcSuperJunior.Nghĩalàconchimyếnbaynhanh.Ýnóimộtngườibìnhthườngkhôngcóbiểuhiệngìđặcbiệt,nhưngkhilàmthìcóthànhtíchkhiếnmọingườikinhngạc.Tênmộtphốđibộchuyênbánquầnáo,phụtrangởTrungQuốc.DiễnviênkhánổitiếngngườiĐàiLoan.Thẻsửdụngchonhữngngườiđịnhcưởnướcngoài.CáchgọitrongchơiphỏmcủaTrungQuốc,nghĩalàcó3câycùngquânbài(vídụcùnglàquânK).TríchtrongbàithơVịnhliễucủanhàthơHạTriChương,thờiĐường,TrungQuốc.Ýnói:“Ngọcbiếcđiểmnênmộtcâycao”hoặc“Câycaotựangọcđiểmtrang”.Ýnóidòngsôngtrongxanhnhưthểnhuộmlênmìnhmộttấmáotrànđầysắcxuân.GiảivôđịchbóngđáÝ.NationalBasketballAssociation,giảibóngrổnhànghềdànhchonamtạiBắcMỹ.FormulaOne,mônthểthaođuaôtôdoLiênđoànÔtôQuốctếtổchức.TrongtiếngTrung,từ“conngỗng”và“HằngNga”đọchơigiốngnhau.TrongtiếngTrung,từ“conrết”và“khôngcông”đọcgiốngnhau.LoạirượutrắngnổitiếngởTứxuyênlàmbằngnămloạilươngthực.Hìnhảnhẩndụchỉviệcmuốntrốntránhthựctế.HainhânvậttrongTamquốcdiễnnghĩa.ĐểlừađượcTàoTháo,HoàngCáivàChuDuđãphảidụngtâmlàmkhổnhụckế.BiếtSáiTrung,SáiHòa(hainhânvậthưcấu,làemcủaSáiMạo)sangĐôngNgôtráhàng,ChuDuvàHoàngCáicốýgiảvờcãinhau,rồiChuDuđánhđònHoàngCáitrướcmặthaitênhọSái,đểhaigiánđiệpcủaTàoTháođưatintứcsai.HoàngCáigiảcáchoánhậnChuDu,cửHámTrạchsangđưathưtráhàng.DotincủaSáiTrung,SáiHòađưavề,cộngvớitàiănnóicủaHámTrạch,TàoTháotinviệcHoàngCáisanghànglàthật.Cónghĩalà:Tronglòngcóthơcathìtinhthầnrạngrỡ.Naytachônhoa,ngườicườitacuồngsi.Từxuấtpháttrongcáchnóicủadângian,chỉngườiđànôngđộcthân.Cónghĩalà:đệnhấtnghìncân.“Thiênkim”haycòngọilà“nghìnvàng”.TrongtiếngTrung,“nghìnvàng”và“nghìncân”đọcgiốngnhau.Tácgiảmuốnchơichữ,ýnóilàrấtbéo.Nghĩalàngườiđànôngđộcthângiàucó.Casĩ,ngôisaođiệnảnhHồngKông,nổitiếngtừthậpniên1980.Nhữngconsốrấtlớntừhàngtrămtriệutrởlên,vídụkhoảngcáchgiữacáchànhtinhtrongvũtrụ.Đạodiễn,diễnviênhàiHồngKông,đượcđánhgiálàdiễnviênhàixuấtsắcnhấtcủađiệnảnhchâuÁvớibiệtdanhVuahài.MónănnổitiếngcủaTrungQuốc,làmtừthịtlợn,hơigiốngmónthịtkhotàunhưnglàmcầukỳhơnvàcóvịngonhơn.DiễnviênnổitiếngcủaTrungQuốc.ThươnghiệucàphênổitiếngcủaTrungQuốc.TiếngQuảngĐôngcónghĩalàkếthôn,tìmđượcmộtnửacònlại.NgàykỷniệmphongtràoNgũTứcủaTrungQuốc,mùngBốnthángNăm.Câuthànhngữ,ýnóingựakhônkhônggặmcỏcũ,khôngngoáiđầulạibãicỏđãchạyqua.Nóirộngralàngườikhônngoankhôngmãiluyếntiếccáiđãmất.TrongtiếngTrung,từ“醋”vừacónghĩalà“giấm”vừacónghĩalà“ghentuông”.Ởđâytácgiảmuốnchơichữ.Mộtcâuthànhngữ,ýnóigặpđượcchuyệntốtlành.Ởđâytácgiảmuốnchơichữ,LâmvàBảolàhainhânvậttrongHồnglâumộng.Cónghĩalàgiữchặt.Gầnbằng1/3mét.

PhiênPhinghĩalàbaynhanh,PhiênPhiênPhilàbaylượntungtăng.Cónghĩalà:quanămcửaải,chémsáutướng,chỉmộtviệcvôcùngkhókhăn.Nguyênkhúc:mộthìnhthứcvănnghệđờiNguyêngồmtạpkịchvàtảnkhúc.*QuẻKhiêm(quẻkép):Quẻkhôntrênchỉđất,Quẻkhôndướichỉnúi1\.225ghếtrongsố450ghếDumaquốcgiachiachocácđảngpháithamgiatranhcửtheotỉlệsốphiếubầuởcáckhuvựcbỏphiếutrêntoànliênbang,225ghếcònlạitínhtheonguyêntắcđasốtươngđốiởcáckhuvựcbầucửđềcửcánhân.2\.CăncứtheoLuậttrưngcầudânýDumaquốcgiaNgathôngquangày11tháng6năm2004,quyđịnhhàngloạtnhữnghạnchếvềvấnđềđềnghịtrưngcầudâný,trongđóquyđịnhrõ:cácvấnđềnhư“sửađổinhiệmkìtổngthốngvàDumaquốcgiaNga,vàtổchứcbầucửsớmhoặctrìhoãnbầucửtổngthốngvàDumaquốcgiaNga”đềukhôngđượctiếnhànhtrưngcầudâný.Thamkhảo“LuậttrưngcầudânýLiênbangNga”.1.Theoquyđịnhcủađiều99“HiếnphápNga”,30ngàysaukhibầuraDumaquốcgiasẽtổchứchộinghịlầnthứnhất,nhưngtổngthốngLiênbangNgacóthểtriệutậphộinghịDumaquốcgiatrướcthờihạnthôngquaLệnhtổngthống.1\.BáonướcNgamới:http//www.rusnews.cn/eguoxinwen/eluosi-neizheng/2007/211/41986301.html2\.BáonướcNgamới:http://www.nusnews.cn/eguoxinwen/eluosi-nenzheng/2007/211/41986908.html1\.Cuốinăm1999đếnđầunăm2000,từkhiPutinlêncầmquyền,thươngmạisongphươnggiữaNgavàLiênminhChâuÂutăngtrưởngtươngđốinhanh,tổngkimngạchthươngmạisongphươngtăngtừkhoảng52,7tỷEuronăm1999lênkhoảng213,3tỷEuronăm2006,tổngkimngạchthươngmạitănggấp4lần,tăngbìnhquânnăm23,4%.EuropeanUnion.Eurostat.2\.Làkhuvựctiêuthụnănglượnglớnthứhaithếgiới,30%dầumỏcủaliênminhchâuÂunhậpkhẩutừNga,màkhíđốtcủaNgalạichiếmđến50%lượngkhíđốtnhậpkhẩucủaliênminhchâuÂu.ChristianCleutinx,TheEU–RussianEnergyDialogue,October20053\._Trụcộtthứnhất_:bảohiểmdưỡnglãoxãhội,chỉdànhchonhữngngườiđặcbiệtkhókhănkhôngcókhảnăngđóngphíbảohiểmdưỡnglão;_trụcộtthứhai_:bảohiểmdưỡnglãobắtbuộc,nólàbộphậnquantrọngnhấttronghệthốngbảohiểmdưỡnglão,lậptàikhoảncánhânchotấtcảnhữngngườilàmviệc,cungcấpbảođảmdưỡnglão,tiềncủanódodoanhnghiệpvàcôngnhânviênchứcnộpvàlợinhuậnquỹ;_trụcộtthứba_:bổsungbảohiểmdưỡnglão,còngọilàkếhoạchquỹnămngànhnghềhaykếhoạchquỹnămdoanhnghiệp,nólàkếhoạchnghỉhưucủatưnhânquảnlý,dochủlaođộngtựnguyệnthànhlập,tấtcảnhữngngườilaođộngđềucóthểtựnguyệnthamgia.4\.SốliệucủaBộytếvàxãhộiNga5\.Làmộttrong“Bốndựánlớnđượcưutiêncủaquốcgia”đượcnhắctớiởtrên.6\.Năm1999,tạiBologna,Italia,29quốcgiaChâuÂuđãđưarakếhoạchcảicáchgiáodụcđạihọcChâuÂu,mụctiêulàđếnnăm2010,xâydựngđượcchếđộcôngnhậngiáodụcđạihọcthốngnhấttoànChâuÂu,côngnhậnbằngtốtnghiệpvàbảngđiểmcủasinhviêntốtnghiệpđạihọcgiữacácnướcthànhviên.7\.Trướcđóquyđịnhlà50%1\.Lấylĩnhvựcdầukhílàmvídụ,mặcdùMỹlànướcnhậpkhẩudầulớnnhấttrênthếgiớivàNgachiếmvịtríthứhaitrongcácnướcxuấtkhẩudầunhưnglượngdầunhậpkhẩucủaMỹtừNgachỉchiếm2%-3%tổnglượngdầunhậpkhẩucủaMỹ.2\.HứaChíTân:“ChiếnlượcđốingoạicủaNgaxuấthiệnnhữngbiếnđổimới”tríchtrong“VănkiệnNga-ĐôngÂu-TrungÁnăm2007”,ấnbảnthườngniênnăm2008củaNXBKhoahọcXãhộiVănhiến.3\.Trong3nămtừ2004-2006,chínhquyềnBushđãtàitrợchonhữnghoạtđộngdânchủtạiNgavớisốtiềncụthểlà:6triệuđôla;6,295triệuđôlavà7,859triệuđôla.4\.Khônggianchungbaogồm:kinhtế;tựdo,antoànvàtưpháp;anninhkhuvực;khoahọc,giáodụcvănhoá.5\.Cáchgọi“TânchâuÂu'docựubộtrưởngBộQuốcphòngMỹDonaldRumsfeldđềxướng,ôngcoicácnướcủnghộcuộcchiếntạiIrắccủaMỹthuộckhối“TânchâuÂu”,cácquốcgiaphảnđốicuộcchiếnnàythuộckhối'CựuchâuÂu”.

6\.Ngày20/5/2005,quanchứccủaBộngoạigiao,BộquốcphòngvàgiớihọcgiảNgađãtổchứchộinghịbàntròn“HoànthiệncácvấnđểcủatổchứchợptácThượngHảiởviệnnghiêncứuViễnĐôngvàviệnkhoahọcNga,cácđạibiểuthamdựhộinghịđãthốngnhấtvềmụcđíchvàhậuquả“CáchmạngsắctộcdoMỹủnghộ”.7\.HộinghịphichínhthứctạiVladivostoklàhộinghịngoạitrưởngbabênkhôngchínhthứclầnthứ4đượctổchức.Điểmkhácbiệtsovới3kỳhộinghịtrướcđólàkhôngtậndụngthờigiancủacáchộinghịquốctếnhưtrướckiamàhộinghịlầnnàydo3nướcnhấttrícùngchuyểnbị,điềunàythểhiệnquanhệhợptácchiếnlượcgiữa3quốcgiađãbắtđầubướcvàomộtgiaiđoạnmới.HaicâuthơtrongtácphẩmBạchtuyếtcatốngVũphánquanquykinhcủatácgiảSầmThamđờiĐường.HaicâutrênlấytừbảndịchcủaHảiĐàtrênthivien.net.Hươngtuyết,chỉcâyhoamai.TrongTamquốcdiễnnghĩacóghi:ThờiTamQuốc,đạitướngHoàngCáicủaĐôngNgônhậnlệnhđếndoanhtrạicủaTàoTháogiảhàng,đểTàoTháotin,ChuDucốýmượncớđánhHoàngCáimộttrận,HoàngCáigiảvờgiậndữrồiđầuhàngđịch.TênmộtbộtiểuthuyếtcủaJohannWolfgangvonGoethe,têntiếngAnhlàTheSorrowsofYoungWerther,têngốclàDieLeidendesjungenWerther.MộtcâunóilưutruyềntrongdângianTrungQuốc,ýnóimộtvàiphươngdiệntínhcáchxuấthiệnởtrẻconba,bốntuổisẽmãitheonósuốtcảcuộcđời,nênnhìnmộtđứatrẻbatuổicũngcóthểđoánđượcconngườinókhiđãtrưởngthành.MộtcâutrongbàitừnổitiếngcủaGiáHiêncưsĩ(TânKhíTật)thờiNamTống.Ýnghĩacủabàitừđólà:Thờithiếuniên,bởivìkhônghiểuđượcdưvịcủasầukhổ,viếtrađượcbàitừmớihay,thườngxuyênđăngcaovọngviễn,khôngsầukhổmàmiễncưỡngnóicósầukhổ.Nhưnggiờtađãđếntuổitrungniên,mangnỗikhổhoạnnạnkhốnkhó,cuộcsốngtrảiquagiannan.Nhữngsầukhổnày,cócáikhôngthểnói,cócáikhôngtiệnnói,mànóicũngnóikhônghết,thôithìchẳngnóinữavậy,chỉđànhthởdài,nóitrờilạnhrồi,mùathuđẹpthay.MộtcasĩnổitiếngcủaTrungQuốc.CâunóitrongKhổngTửngữlục,cónghĩalàthứkhônghợplễthìkhôngnhìn,điềukhônghợplễthìkhôngnghe.Ýnóibệnhđếnbấtngờ,độtngộtnhưnglúcbìnhphụcthìtừtừmớikhỏi.Trúcngoạiđàohoatamlưỡngchi.ĐâylàcâuthơđầutrongbàiHuệSùngxuângiangvãncảnhcủatácgiảTôThứcthờiBắcTống.Thànhngữ,ýchỉsựviệcđãtrảiqua,rắcrốiphứctạpnhưngcuốicùngđãcóđượckếtquả.CâunàyxuấtxứtừQuyếtbiệtthưcủaTrácVănQuângửichoTưMãTươngNhư.ViếttắtcủacụmtừtiếngAnh:“OhmyGod!”,nghĩalà:“LạyChúatôi!”TrườngtrunghọcsốmộtcủaThanhChâu,tỉnhSơnĐông.傅:Chữnàycóhaiâmđọclà“phó”và“phụ”.SOHO:tứcSmallofficehomeoffice,làmviệcởnhà,phầnlớnlàchỉnhữngngườilàmviệctựdo.Kếvườnkhôngnhàtrống.Cờđỏtrongnhàlàchỉvợ,cờmàubênngoàilàchỉtìnhnhân.Câunàyámchỉquanhệvớivợvàtìnhnhânđượcxửlýhàihòa.Trườngtrunghọcxếpthứ6.2.AndrewWilliamMellon:bộtrưởngBộTàichínhMỹgiaiđoạn1921‒1932.3.FranklinDelanoRoosevelt:tổngthốngthứ32củaHoaKỳ,đắccửbốnlầngiaiđoạn1933-1945.4.GeorgeM.Humphrey:BộtrưởngBộtàichínhHoaKỳ,nhiệmkỳ1953-19575.DwightDavid“Ike”Eisenhower:tổngthốngthứ34củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1953–1961.6.Tráiphiếuđôthị:tráiphiếudocácchínhquyềnđịaphươngpháthànhnhằmhuyđộngvốnchocáccôngtrìnhphúclợi,thunhậptừtráiphiếuloạinàyđượcmiễnthuế.1.UncleSam(US):TênlóngcủaHợpchúngquốcHoaKỳ.2.Nguyênvăn:“EPluribusUnum”‒KhẩuhiệucủaHợpchúngquốcHoaKỳ,đượcintrênđồngđôlatừ1776-1956.1.AdelphiaCommunicationsCorporation:đượcxếphạnglàcôngtycáplớnthứ5củaMỹtrướckhibịphásảnnăm2002dothamnhũngnộibộ.2.NộichiếnMỹ:nổrangày12/4/1861vàkếtthúcngày9/4/1865giữaLiênbangmiềnBắcvàLiên

minhmiềnNam,địađiểm:phíaNamnướcMỹ.Nguyênnhân:doquânmiềnNampháđồnSumter.Kếtquả:quânmiềnBắcchiếnthắng,kếtthúcchínhsáchnôlệvàxâydựnglạinướcMỹ.3.RhettButtler:TênnhânvậtnamchínhnổitiếngtrongcuốntiểuthuyếtkinhđiểnCuốntheochiềugió,RhettButtlerlàkẻgiàulênnhanhchóngnhờvàonhữngmánhkhóegianthương,đầucơtíchtrữ.4.SigmundFreud(tênđầyđủlàSigmundSchlomoFreud;1856-1939)nguyênlàmộtbácsĩvềthầnkinhvàtâmlýngườiÁo.Ôngđượccôngnhậnlàngườiđặtnềnmóngvàpháttriểnlĩnhvựcnghiêncứuvềphântâmhọc.Chínhônglàngườipháthiệnracôngdụngtuyệtvờicủacocaintrongchữabệnh.5.Caramellàđườngnấuchảy(khôngnênnhầmvớiloạikẹomàunâucócùngtên)đượcsửdụngrộngrãilàmchấttạomàutrongcácloạithuốc.Ngoàira,nócòncótácdụnggiấunhữngyếutốcóthểbịlẫnvàohợpchấttrongkhiphachế.20.Ngày22/11/1963,trongmộtchuyếncôngdutớiDallas,TổngthốngKennedybịámsát.6.Dope:làmộttênkhácchỉcầnsa.7.RalphNader:LàluậtsưvànhàhoạtđộngchínhtrịngườiMỹ.Ônglàngườiủnghộrấtnhiệtthànhcácvấnđềvềbảovệngườitiêudùngvànữquyền.8.JohnDavisonRockefellerCha(1839–1937)làmộtnhàcôngnghiệpngườiMỹ,ngườiđóngvaitròquantrọngtrongngànhcôngnghiệpdầumỏthờisơkhai,ngườisánglậptậpđoànStandardOil.9.SửdụngmộtmụcbáotrêntờGoodHousekeepinglàmdiễnđàn,Wileytiếptụctấncôngcôngty.Tháng5/1922,trongmục“TròchuyệncùngDr.Wiley,”ôngkhẳngđịnhlàuốngbađếnbốnlonCoca-Colamộtngàyliêntụctrongvàinămsẽcótácđộng“rấtxấu”tớisứckhoẻ.“Đốivớimộtđứatrẻđanglớn”,ôngnóithêm,“nósẽcóthểhủyhoạisứckhoẻcảđời.”10.LờiphátbiểucôngkhaiduynhấtcủaCandlertrongbàiphỏngvấntrêntờKansasCityTimeshơnmộtnămsauđóđãgópphầntạonênsựmậpmờcủavụgiaodịchnày.“Tôicónămngườicontuyệtvời,nhưngchúngchỉlànhữngđứatrẻ.Khitôigiaochochúngcôngviệckinhdoanh,nólàcủachúng.Chúngđãbánmộtphầnrấtlớncổphầnvớimứcgiáquáhời.Nếulàtôi,tôisẽkhônglàmnhưvậynhưngcáccontôiđãlàmvàđứngtrênquanđiểmcủangườibán,đâylàmộtvụmuabáncólợi.”Thựcra,Candlerhẳnkhôngphảnđốiviệcbáncôngtybởivìđâylàdựđịnhtừlâucủaông.Giácảcũngkhôngphảivấnđềvìôngđãđặtramứcgiánàytrongcáccuộcthươnglượngtrướcđây.NguyênnhândẫnđếnsựthấtvọngcủaCandlerchỉcóthểlàdanhtínhngườimua.11.Mộtlần,Robertsaitàixếcủamình,LawrenceCalhoun,đếnsângađónvàchởđồđạccủachaôngvề.Saukhivềnhà,Ernestbỏhànhlýravàlụctìmtrongtúivànói:“Rõrànglàtađãđể25xuđâuđómà!”Lúcđó,Calhounvộivàngđáplại:“ThưangàiWoodruff,nếuquảthựcngàicó25xuthìtôidámchắcrằngngàivẫnđanggiữđấy!”Vàothờiđó,khôngmộtngườihầudađennàodámcảgannóixấcxượcnhưvậyvớimộtngườicóđịavịcaonhưErnestWoodruff.LờikểlạicủaRobertsaunàychínhlànhữngđiềuCalhounthựcsựmuốnnói.VàcâuchuyệnnàybịlộralàdoRobertkểlại–thườnglàđểnhấnmạnhchamìnhlàmộtngườikeokiệt.12.MộtnămsauvụkiệnrùmbengtừnglêntrangnhấtcáctờbáoởAtlantasuốtmộttuầnnày,mộtthẩmphántìmrabằngchứngcólợichoAsaCandler.NgườitapháthiệnrarằngbàdeBouchelchưachínhthứclyhônvớingườichồngtrước,vànhưvậybànàykhôngđượcphépkếthônvớibấtkỳngườinàokhác.13.Tháng1/1929,tìnhcảnhcủaWoodrufftrởnêndễchịuhơnkhihộiđồngquảntrịđồngýchia1triệusốcổphiếuloạiAchocáccổđông,mỗicổphiếutrịgiá50đô-la.Cáccổđôngcóthểbánhoặcgiữlạitùythích.Điềunàyđãngănđượcviệcđánhthuếvàonguồnlợinhuậnthuđược.Nóđemlạinguồnlợitứchàngnămlà3đô-lahay6%.14.DấuhiệuthànhcônglàPepsicũngbịlàmgiả.J.C.Mayfield,đốitáccũcủaDượcsỹPembertonvàlàngườiđãgâynguyhạichoCoca-ColavớisảnphẩmKoke,cũngtạorasảnphẩmcótênPepsi-Nola.15.Đólànguồngốccủacâunói“KhôngCoke!Pepsi”màsaunàytrởthànhchủđềtrongmộtvởkịchchâmbiếmđượctrìnhdiễnliêntụctrênchươngtrìnhtruyềnhìnhSaturdayNightLivetrongđóJohnBelushiđóngvainhânviênthungâncủamộtquánănrẻtiềnluônmồmdùngcụmtừđóquáttháokháchhàngvớigiọnglènhè.16.NhiềunămsaukhiWoodruffbắtđầudùngtàisảncủamìnhlàmtừthiệnvàtrởthànhnhàtừthiệnvĩđạinhấtAtlanta,ngườimôigiớichứngkhoáncủaôngvôcùngkinhngạctrướctìnhtrạngcủacổphiếu:“Nhữngmảnhgiấycũbụibặm,bẩnthỉuvàquănqueo.”Chúngkhôngbịxáotrộngầnnửathế

kỷnay.17.Dohoamàuđangnằmtrongtaykẻthùnêncôngtyphảitạmthờisửdụngnguyênliệuthaythếdầucâycassia.TheonhữngtàiliệumậtcủaRalphHayes,dầucâycassiađóngvaitròquantrọngtrongthànhphầnMerchandise7Xtuyệtmật.Saukhichiếntranhkếtthúc,nguồncungcấpcholoạidầunàyổnđịnhtrởlạivànóđượcsửdụngtiếpchosảnphẩmMerchandiseNo.12.18.BiệtdanhnàyđượcđặttheotêncủaSimonLegree,taybuônnôlệđộcáctrongtácphẩmTúplềubácTomcủaHarrietBeecherStowe.19.QuyếtđịnhgỡbỏquyđịnhchỉcóngườidatrắngmớiđượcphépthamgiaĐảngDânChủ.1.ĐâycóthểlàmộtbằngchứngchothấysựngâythơcủaLadas:ôngđãquênkhônghủycácláthư,bảnghinhớvàcácbứcđiệntínmậttrongđóchothấymộtcáchchitiếtcácthủđoạnmangtínhnhạycảmcaomàcôngtyđãsửdụngtrongvụviệctạiPháp.CáctàiliệucủaLadasvềsauđãđượcpháthiệntrongcáchồsơlưutrữtạiPhòngXuấtKhẩucủaCoca-Colavàocuốinhữngnăm1980vàsauđóđãđượcnộplạichonhàchứctrách.TrongthầnthoạiHyLạp,ParislàcontraivuaPriamcủathànhTroy.ParislénlútquanhệvớihoànghậucủathànhSpartalàHelenvàchínhđiềunàylànguyênnhântrựctiếpdẫnđếncuộcChiếntranhthànhTroy.(Tấtcảcácchúthíchtrongsáchđềulàcủangườidịch.)Zeus(đượcphiênâmtrongmộtsốsáchtiếngViệtlàthầnDớt)làthầntrịvìcácvịthần,đồngthờilàthầncaiquảnbầutrờivàthầnsấmséttrongthầnthoạiHyLạp.HeralàvợcủathầntốicaoZeus,đồngthờilànữthầnbảotrợphụnữvàhônnhân.Athenalànữthầncủanghềthủcôngmỹnghệ,trítuệđồngthờicũnglàvịthầnchiếntranhchínhnghĩa.AthenalàthầnbảohộcủathủđôAthens,HyLạp.Aphroditelànữthầntìnhyêu,sắcđẹpvàsựsinhnở(cũngcóthểlànữthầncủadụcvọng)vàcũnglàthầnhộmệnhcủathủythủ.AmericanIdollàmộtcuộcthiâmnhạcvàchươngtrìnhtruyềnhìnhthựctếcủanướcMỹ.Cuộcthibắtđầuđượctổchứctừngày11tháng6năm2002vàlàmộttrongnhữngchươngtrìnhtruyềnhìnhthuhútđôngkhángiảnhấtnướcMỹ.AmericanIdolđượcmuabảnquyềntừchươngtrìnhPopIdolcủaAnhdonhàsảnxuấtSimonFullersánglập.SimonPhillipCowell(sinhngày7/10/1959)làmộtdoanhnhânvànhàsảnxuấtchươngtrìnhtruyềnhìnhnổitiếngngườiAnh.ÔngnổitiếngtrêntruyềnhìnhvớivaitròlàgiámkhảocủanhiềucuộcthiâmnhạclớnnhưPopIdol,AmericanIdol,TheXFactorhayBritain’sGotTalent.Ôngcũngnổitiếngvớinhữnglờinhậnxétkhákhắcnghiệtđốivớithísinhtrongcáccuộcthiâmnhạc.Biểuđồngàysinh(birthcharthaycòngọilànatalchart)làbiểuđồdiễntảvịtrícủacáchànhtinhvàcáccungdựatrênngàythángnămsinhcủabạn.Cácbạncóthểdựavàobiểuđồngàysinhđểxemtínhcáchmộtngườirasao,tươnglaingườiđóthếnàohaycảviệcxemhaingườicóhợpnhaukhông,cókếtquảgìkhiđếnvớinhaukhông.CarlGustavJung(1875-1961)làbácsĩtâmthần,nhàtâmlýhọcngườiThụySĩ.Ôngnổitiếngnhờviệcthànhlậpnênmộttrườngpháitâmlýhọcmớicótênlà“TâmlýhọcPhântích”(analyticalpsychology)nhằmphânbiệtvớitrườngphái“Phântâmhọc”(psychanalysis)củaSigmundFreud.Ngàynaycórấtnhiềunhàtâmlýtrịliệuchữatrịbệnhnhântheophươngphápcủaông.'Buffy–KhắctinhMacàrồng'(BuffytheVampireSlayer)làsê-riphimtruyềnhìnhcủaMỹlênsóngtừ10/3/1997đến20/5/2003.CâuchuyệnkểvềngườiđượclựachọntrongcácthếhệKhắctinhMacàrồng–Buffy.CôgáitrẻvớiđịnhmệnhtrởthànhkẻtiêudiệtMacàrồng.CùngnhữngngườibạnởSunnydale,Buffyđươngđầuvớithếlựcđentối.JasonlàmộtanhhùngtrongthầnthoạiHyLạp,nổitiếnglànhàlãnhđạocủacácanhhùngtrênconthuyềnArgovớisứmệnhgiànhlấyBộlôngcừuvàng.BằngkìtíchđoạtlạiBộlôngcừuvàng–mộtnhiệmvụvôcùngkhókhăn,chàngchứngminhrằngmìnhcóđủkhảnăngđểngồitrênngaivàng,chứkhôngcầndựavàoquyềnthừakế.TrongthầnthoạiHyLạp,MinoslàvuaxứCrete,concủathầnZeusvàEuropa,côngchúaxứTyre.Saukhimất,Minostrởthànhngườiphánxétởđịangục.NềnvănminhMinosthờitiềnHyLạpcủađảoCreteđượcđặttheotênông.Poseidonlàvịthầncủabiểncả,ngựavà“ngườirungchuyểnTráiđất”,củanhữngtrậnđộngđất.MinotaurhaynhânngưulàconquáivậtnửangườinửabòtrongthầnthoạiHyLạp.AudreyHepburn(1929–1993)làdiễnviênđiệnảnhhuyềnthoạitronghaithậpniên1950,1960.Qua

cáccuộcbầuchọn,bàthườngđượcxemlàmộttrongnhữngphụnữđẹpnhấtthếkỷXX.AudreyHepburncũnglàbiểutượngcủathờitrangvàcònđượcbiếttớivớivaitrònhàhoạtđộngnhânđạo,ĐạisứthiệnchícủaUNICEF.ChertênthậtlàCherilynSarkisian,sinhngày20tháng5năm1946tạiCalifornia,Mỹ,làmộtdiễnviên,casĩ,nhạcsĩvànhàhoạtđộnggiảitrí.TheothầnthoạiHyLạp,CastorvàPolluxlàhaianhemsinhđôicùngmẹ(Leda)nhưngkháccha.CastorlàconcủaTyndareus,vuathànhSpartacònPolluxlàconcủathầnZeus.Đólàhaichàngtraitrunghậu,rấtdũngcảmvàcùngnhaunổidanhkhilậpđượcnhiềuchiếncônghiểnháchtronghànhtrìnhđitìmBộlôngcừuvàngcủanhómthủythủtàuArgovàtrongbiếtbaocuộcphiêulưukhác.Lúcnàohaianhemcũngluônluôntìmcáchgiúpđỡlẫnnhau.ĐịangụctrongthầnthoạiHyLạp,đượcđặttheotêncủavịthầncaiquảnnó–thầnHades.KhalilGibran(1883-1931),cònđượcbiếtđếnvớitênKahlilGibran,lànhàthơ,nhàvăn,nghệsĩngườiLiban.TrongthầnthoạiHyLạp,AchilleslànhânvậttrungtâmvàlàchiếnbinhvĩđạinhấtcủasửthiIliad.NhữngtíchtruyệnvềsaumôtảAchillescómộtcơthểkhôngthểbịthươngngoạitrừgótchâncủaanhta.Anhtađãchếtvìmộtvếtthươngnhỏởnơigótchân.Thetislànữthầnbiểncảvôcùngxinhđẹp.ĐánglẽthầnZeusđãcướiThetislàmvợ,nhưngcólờitiêntrirằngnếuZeuslấyThetisthìđứaconsinhratừcuộchônnhânnàysẽgiànhquyềncaitrịthếgian,nênZeusbanThetischoanhhùngPeleus(cháumình).PeleuslàcháuthầnZeusvàlàchađẻcủadũngtướngAchilles.NguyêngốcTiếngAnh–oxymoron–phépnghịchhợplàmộtthuậtngữtrongngônngữhọc,ýchỉhaitừđicùngnhaumàtráinghĩanhau(vídụ:“pretty”và“ugly”).TêntiếngAnhlàVenus,cũngcónghĩalàthầnVệNữ(nữthầnSắcđẹpvàÁitình)trongthầnthoạiLaMã,mẹcủaAeneasvàCupid,tươngứngvớinữthầnAphroditetrongthầnthoạiHyLạp.Tâmlýhọcnghịchđảo(reversepsychology):Khibạnmuốnđốiphươnglàmviệcgìđóbằngcáchyêucầuhọlàmđiềungượclại.TrongthầnthoạiHyLạp,MedusalàmộtconquỷtrongbachịemquỷcótênchunglàGorgongồmStheno,EuryalevàMedusa.TrướckiaMedusađãtừnglàmộtngườiphụnữxinhđẹp,cómáitócbồngbềnh,cựckìquyếnrũ.Vìthế,MedusatựmãnchorằngmìnhcònđẹphơnnữthầnAthena.SắcđẹpcủaMedusađãthuhútPoseidon.KhiPoseidontheođuổi,MedusachạyđếnđềnthờAthenavànghĩrằngnữthầnsẽbảovệcô,nhưngchẳngcógìxảyracả.PoseidonđãhãmhiếpMedusatrongđềnthờcủanữthần(cácphiênbảnkháccholàMedusatựnguyện).Vàđểchắcchắnchuyệntươngtựkhôngtáidiễn,AthenabiếnMedusathànhnữquỷvớicáinhìncóthểbiếntấtcảcácsinhvậtsốngthànhđá,đồngthờibiếnmáitóctuyệtđẹpcủaMedusathànhrắn.PerseuslàngườianhhùngđầutiêntrongthầnthoạiHyLạpđãđánhbạinhữngconquáivậtcổxưađượctạorabởicácvịthầntrênđỉnhOlympus.PerseusđãgiếtMedusaGorgon(Quáivậttócrắn)vàgiảicứuAndromeda(côngchúaHyLạpthờiđó)khỏiconquáivậtbiểnđượcthầnPoseidonpháiđếnđểtrừngphạtnữhoàngCassiopeiavìbàdámtựnhậnmìnhlàngườiphụnữxinhđẹpnhấtthếgian,cònđẹphơncảnhữngnàngcôngchúacủabiển.TrongthầnthoạiLaMã,vịanhhùngnàyđượcgọilàHercules(tươngứngtrongthầnthoạiHyLạplàHeracles),tênchàngđượcđặtchochòmsaoHercules.NhữngchiếncôngcủaHerculesvangdộikhắpbốnphương,tượngtrưngchosứcmạnhchinhphụcthiênnhiêncủaconngườithờixưa.Chironlàmộtnhânmãxuấtsắcnhấttrongloàicủamình,ôngđãđàotạonhiềuanhhùngtrongthầnthoạiHyLạp,ôngkhôngnhữnghiểubiếtnhiềulĩnhvựcmàcòncókỹnăngchiếnđấutuyệtvời,đặcbiệtlàkhảnăngsửdụngcungtên.VìlẽđóngườitathườngthấychòmsaoNhânMãđanggiươngcunglênngắmbắnnêncòngọilàchòmsaoXạThủ.Prometheuslàvịthầnkhổnglồ,nổitiếngvớitríthôngminh,làngườiđãăncắpngọnlửatừthầnZeusvàtraonóchonhânloại.Zeusđãtrừngphạtôngbằngcáchbuộcôngvàomộttảngđáđểmộtconđạibàngăngancủaônghàngngày,nhưnglágancứbanngàybịănthìbanđêmlạitáisinh(điềunàykháđúngvớithựctế:Ganlànộitạngduynhấttrongcơthểngườicókhảnăngtáisinh).Kronos(còngọilàCronos)làconútcủathầnUranus(bầutrời)vànữthầnGaia(đấtmẹ)vàlàmộttrong12Titan(thầnkhổnglồ).Rhea–congáicủathầnUranusvànữthầnGaia–lànữthầncủasựsinhsản,màumỡ.NgoàiGaia,

Rheacũngthườngđượccoinhư“mẹcủacácvịthần”trênđỉnhOlympus.CùngvớiCronus,ngườichồngvàđồngthờicũnglàngườiemruột,Rheađãsinhra:Hestia,Demeter,Hera,Hades,PoseidonvàZeus.RussellIraCrowe(sinhngày07tháng4năm1964)làdiễnviên,nhàsảnxuấtphimvànhạcsĩngườiNewZealand.ÔngnhậnđượcsựchúýcủaquốctếđốivớivaidiễnĐạitướngLaMãMaximusDecimusMeridiustrongphimsửthicổtrangnăm2000'Võsĩgiácđấu'củađạodiễnRidleyScott.'Võsĩgiácđấu'(Gladiator)làmộtbộphimsửthicổtrangcủaMỹpháthànhnăm2000củađạodiễnRidleyScott,vớisựthamgiacủaRussellCrowevàovainhânvậthưcấuvàtrungthành:ĐạitướngLaMãMaximusDecimusMeridius,ngườibịphảnbộikhiCommodus,ngườicontraiđầythamvọngcủahoàngđế,giếtchamìnhđểchiếmlấyngaivàngvàbiếnMaximusthànhnôlệ.Đểthoátkhỏithânphậnnôlệ,MaximustăngcấpbậcđấutrongđấutrườngvàgiếtCommodus,trảthùchocáichếtcủagiađìnhvàhoàngđếcủamình.LucyLawLes(sinhngày29tháng3năm1968)làdiễnviênngườiNewZealandđượcbiếtđếnnhiềunhấtquavaidiễnXenatrongbộphimhàikịchtìnhhuốngnổitiếng'Xena:Nữchúachiếnbinh'.'Xena:Nữchúachiếnbinh'(Xena:Warriorprincess)làbộphimtruyềnhìnhthuộcthểloạisiêunhiên,kỳảokếthợpphiêulưumạohiểmdoMỹvàNewZealandhợptácsảnxuất.Nguyênvăn:ADHD–Attention-deficithyperactivitydisorder–Rốiloạntăngđộnggiảmchúý.Nguyênvăn:make-upsex,ámchỉviệcthựchiện“chuyệnyêu”bằngcáchkháclạvớiđốitác.Điềunàyrấthữuíchkhibạnmuốntạoramộtấntượnglâudàichovợ/chồngmình,đểngườiấycảmthấykhôngthểthiếubạnkhimuốncónhữngmànyêumặnnồngvàýnghĩa.SaoDiêmvương(Pluto)làchòmsaochủquảncủaThiênYết.RosieO’Donnell(21/3/1962)lànữdiễnviênhàikịchngườiMỹ.DonaldJohnTrump(14/6/1946)lànhàkinhdoanhbấtđộngsản,tácgiảngườiMỹ.Ngoàitưcáchdoanhnhân,DonaldTrumpcũnglàmộtnhânvậttruyềnthôngcótiếng,ônghiệnđanglàngườidẫnchươngtrìnhkiêmnhàsảnxuấtcủashowtruyềnhìnhthựctế'TheApprentice'trênđàiStarWorld.Tênmộthãngchăngagốiđệmcaocấp.'NgườiđẹpvàQuáithú'(BeautyandtheBeast)làmộtcâuchuyệncổtíchtrongnhiềunềnvănhóachâuÂuđượcdựngthànhnhiềubộphimvàvởkịch,trongsốđócóbộphimhoạthìnhcủahãngphimWaltDisneyPicturevàonăm1991.TênmộthãngnộithấtnổitiếngởMỹ.ThànhphốVenice(Ý)đượcbiếtđếnlàthànhphốtrênsôngnổitiếngthếgiớivớinhữngconkênhvànhữngchiếcthuyềntruyềnthốnggondola.Vớicấutrúckhôngcânxứng,mộtbêncongranhiềuhơnbênkia,chiếcgondolacóchiềudàitrungbìnhkhoảng11métvàchiềungangkhoảng1,5mét,đượccấutạogồm280mảnhgỗrờikhépkínvàonhau,thườnglàbằnggỗpak,trừbộphậntựamáichèobằnggỗwalnitrấtcứngrắn,vàchiếcmáichèonhẹnhàngbằnggỗbeechchodễsửdụng.BệnhAlzheimerlàmộtdạngsasúttrítuệphổbiếnnhấthiệnnay.Ngườimắcbệnhnàysẽmấtkhảnăngvềtrílựcvàgiaotiếpxãhộiởmứcđộgâykhókhănchocuộcsốnghàngngày.'Hàikịchtìnhhuống'haysitcom(viếttắtcủatừtiếngAnh:situationcomedy)làmộtthểloạihàikịch,lúcđầuđượcsảnxuấtchoradionhưnghiệnnayđượctrìnhchiếuchủyếutrêntivi.Sitcomcónhiềutậpvớinhữngtìnhhuốnghàihướcđượclồngghépvàonộidungcâuchuyệnphimvàđượcthựchiệnhầuhếttrongtrườngquay,thuthanhđồngbộ,sửdụngcùnglúcbađếnbốnmáyquayphimghihìnhvàbắtbuộcphảidựnghìnhngaytạitrườngquayđểbảođảmthờigianthựchiệnmộttậpphim(khoảng50phút)chỉtrongthờigiantừbađếnbốnngày.Phầnmảnhdẻ,mềmmạikéoratừthânmộtsốđộngvậtdùngđểsờmó,nắmgiữhoặcdichuyển.Vídụnhưsên,bạchtuộc.HermeslàmộttrongcácvịthầntrênđỉnhOlympuscủathầnthoạiHyLạp,thầnđãtạorađànlia(lyre).HermeslàconcủaZeusvàMaia.Hermeslàthầnbảohộchokẻtrộm,ngườidulịch,cácsứthần,mụcđồngvàchănnuôi,ngườithuyếttrình,thươngnghiệp,khoahọckỹthuật,vănchươngvàthơca,cácđơnvịđolường,điềnkinh,thểthao,sựkhônngoan,lanhtrívàcácphátminh,sángchế,ngônngữ.Ngoàira,Hermescònlàvịthầnđưa,truyềntincủađỉnhOlympusvàlàngườidẫnđườngchocáclinhhồnđếncửađịangục.HermescònđượcbiếtnhưvịthầnhộmạngcủacungSongTử.Còngọilàcárăngdaohaycácọp,làmộtloạicáănthịtnguyhiểm.MẹTeresacònđượcgọilàMẹTeresaCalcutta(1910-1997)lànữtuCônggiáoRômangườiAlbania

vàlànhàsánglậpDòngThừasaiBácÁiởCalcutta,ẤnĐộnăm1950.Tronghơn40năm,bàchămsócngườinghèo,bệnhtật,trẻmồcôitrongkhihoàntấtnhiệmvụlãnhđạodòngtupháttriểnkhắpẤnĐộ,vàđếncácquốcgiakhác.BàđượctraoGiảiNobelHòabìnhnăm1979.BàihátnổitiếngcủanữcasỹOliviaNewton-Johnviếtvềchuyệnânái.OliviaNewton-John(26/9/1948–)sinhratạiCambridge(Anh)nhưnglạilớnlênởMelbourne(Úc).Côđượccoilàmộttrongnhữnggiọngcacountry-popvàsoftrockthànhcôngnhấtcủathậpniên70thuộcloại.WilliamTelllàtênmộtanhhùngdângiancủaThụySĩ.VuaArthurlàmộtthủlĩnhhuyềnthoạitạiAnh,theolịchsửthờiTrungCổthìNgàilàngườibảovệnướcAnhchốnglạisựxâmlăngcủangườiSaxonvàođầuthếkỷthứVI.ChitiếtcâuchuyệnvềvuaArthurphầnlớnđượctổnghợptừvănhọcdângianvàviệcôngcóthựcsựtồntạitronglịchsửhaykhôngvẫnlàmộtvấnđềgâytranhcãigiữacácsửgiahiệnđại.Victoria(Victorianstyle)làmộttrườngpháikiếntrúcthịnhhànhởAnhvàcácnướcthuộcđịatrongthờikỳtrịvìcủanữhoàngVictoria(1837–1901)vàcònkéodàiđếnsaunày,ngaycảkhiChủnghĩaHiệnđạiđãlênngôi.CóthểcoiđâylàkếtquảcủasựhônphốigiữahìnhtháiGothiccổđiểnởchâuÂuvớinềnCáchmạngCôngnghiệpđangtrongthờikỳcựcthịnh,trườngpháinàybắtđầuchịunhiềuảnhhưởngcủamáymócvàxâydựngcôngnghiệpvớihìnhkhốiđồsộ,nhưngđườngnéttrangtrílạikhátinhvivànhiềumàusắcrựcrỡ.AndyWarhol(6/8/1928–22/2/1987)làmộthọasĩngườiMỹgốcRusynnổitiếngvềnghệthuậtđạichúng(PopArt).ClaudeMonet(14/11/1840–5/12/1926)làhọasĩnổitiếngngườiPháp,mộttrongnhữngngườisánglậpratrườngpháiấntượng.LeonardodiserPierodaVinci(1452–1519)làmộthọasĩ,nhàđiêukhắc,kiếntrúcsư,nhạcsĩ,bácsĩ,kỹsư,nhàgiảiphẫu,nhàsángtạovàtriếthọctựnhiênngườiÝ.NgườiEtruria(Estrucan)đãtạodựngmộtnềnvănminhcóảnhhưởnglớnởmiềnBắcnướcÝthờicổđại.NghệthuậtEstrucanlànghệthuậthữuhình,gắnbómậtthiếtvớitôngiáo,chẳnghạnnhưcuộcsốngsaukhichết.Tiêubiểuchonghệthuậtnàylànhữngđiêukhắcgốm,tranhtrênbìnhgốm,tranhtường,tượngđồngđúcvàchạmkhắcđồng.'Điêncuồng'(Mad)làtênmộttạpchíhàihướccủaMỹđượcsánglậpbởibiêntậpviênHarveyKurtzmanvàchủbáoWilliamGainesvàonăm1952.'TôiyêuLucy'(IloveLucy)làtênmộtchươngtrìnhsitcomtruyềnhìnhcủaMỹđượctrìnhchiếunhữngnăm1950vớisựthamgiadiễnxuấtcủaLucilleBall,DesiArnaz,VivianVancevàWilliamFrawley.'Ánhtrăng'làbộphimhàilãngmạncủaMỹ,đượcramắtvàonăm1987củađạodiễnNormanJewison.NicolasCage(1964–)làmộtnamdiễnviên,nhàsảnxuấtvàđạodiễnngườiMỹ.AdolfHitler(1889-1945)là“LãnhtụvàThủtướngđếquốc”(kiêmnguyênthủquốcgianắmquyềnĐếquốcĐức,kểtừnăm1934.ÔngthiếtlậpchếđộđộcquyềnquốcgiaxãhộicủaĐệtamĐếquốc.ÔngđãgâyraĐệnhịthếchiến,thúcđẩymộtcáchcóhệthốngquátrìnhtướcđoạtquyềnlợivàsáthạikhoảngsáutriệungườiDoTháichâuÂucùngmộtsốnhómchủngtộc,tôngiáo,chínhtrịkhác,đượcgọilàcuộcĐạiđồsátdânDoThái(Holocaust).1.Đơnvịđolườngtươngđương4,54lítởAnh,3,78lítởMỹ.1.MộtlãnhtụtôngiáongườiDoTháitrongKinhThánh.2.1dặm=1,6km1.WilliamHowardTaft:TổngthốngMỹthứ27.1.ThomasWoodrowWilson:TổngthốngMỹthứ28.1.ThomasEdwardLawrence(1888-1935):SĩquanquânđộiAnh,nổitiếngtừsauChiếntranhthếgiớithứnhấtđóngvaitrònổibậttrongcuộcnổidậycủaArậpnăm1916-1918.ÔnglàtácgiảcủacuốntựtruyệnSevenPillarsofWisdom(Bảytrụcộtcủasựkhônngoan).1.ThamkhảocâuchuyệnvềkỳbầucửHardingtrongcuốnTrongchớpmắt(Blink)củaGladwell,doAlphaBooksxuấtbản.2.1feet=0.3m1.HerbertClarkHoover(10/8/1874–20/10/1964),tổngthốngthứ31củaHoaKỳ(1929-1933).

(1)ChữGeshecóthểtạmdịchlàHòathượng,mộtchứcvịrấtđượctônkính;cònRinpochecónghĩalàSưtrưởng,ngườiđứngđầumộttuviện.(2)MộtthànhphốởSikkim,bangTâyBengal,ẤnĐộ,thuộckhuvựcđịalýtựnhiênphíaĐôngdãyHimalaya.ThànhphốnàynằmtrongvùngbiêngiớigiữaẤnĐộvớicácnướcNepal,miềnNamTâyTạng,BhutanvàBangladesh.(3)Tứcprayerwheels,dạnghìnhconsuốthayconquay,cóthểđượclàmtừkimloại,gỗ,…(4)Căncứtheongàythángnămsinhvàcácmốccôngtrìnhnghiêncứu,chúngtôichorằnghọcgiảnàychínhlàbátướcAlexanderStaëlvonHolstein(1877–1937)ngườiEstonia.(5)NgônngữthiêngcủaPhậtgiáoNguyênThủy(6)ChínhlàthànhphốcótuviệnYiGahCholinnày.(7)Lưuýlàhànhtrìnhnàycủatácgiảdiễnravàogiaiđoạnđầuthếkỷ20nênxintránhlầmlẫngiaiđoạnlịchsửnàycủaTâyTạngvớinhữnggiaiđoạnkhác.(8)NguyênvăntiếngAnh:“AloneIwanderathousandmiles…AndIaskmywayfromthewhiteclouds”.DođâylàcâunóicủavịPhậtDiLặctươnglaitheoquanniệmTiểuThừanênđộcgiảcầntránhsựđồngnhấtvớivịPhậtDiLặcquenthuộctrongvănhóaPhậtgiáoViệtNam.(9)MahapanditRahulSankrityayan(1893–1963)làhọcgiảẤnĐộ.ĐượcxemlàchađẻcủachủnghĩavănhọcxêdịchẤnĐộ.ÔngđãđếnrấtnhiềuvùnglãnhthổtrongkhuvựcNamÁvàquanhrặngHimalaya.(10)KarakoramhayKarakorum,làrặngnúilớntrảiquaPakistan,ẤnĐộ(Ladak)vàTânCương.TrongbảntiếngAnhvàấnbảncũcủadịchgiảNguyênPhongđềudùngKarakorum.Song,trongquátrìnhtìmkiếmvàxácnhậntưliệu,FirstNewspháthiệnthêmđịadanhKarakorum–cốđôMôngCổvàothếkỷ13.Vìthế,đểtránhnhầmlẫn,chúngtôidùngKarakoram.(11)CácchortennàycónguồngốctừcácstupacủaẤnĐộ,tứcthápchứahàicốtcácvịtăngsư.Cácthápnàycóthểcódạngmộttháplớnhaynhiềuthápnhỏ.Ởđâycólẽtácgiảđangnóitớicácthápnhỏ.(12)Danhhiệuchỉnhữngvịtukhổhạnhđãđạtđượcphépthầnthông.(13)BảotàngnổitiếngởẤnĐộ,nơilưutrữnhiềutácphẩmnghệthuậtđộcđáo.(14)Mộttronghaikhuvựctranhchấpbiêngiớichính,ởgiữaẤnĐộvàTrungQuốcngàynay.CólẽkhuvựcnàytrướcđâycũngtừngthuộctiểuquốcGugexưa.(15)SvenAndersHedin(1865–1952)lànhàthámhiểmngườiThụyĐiển.Ôngđồngthờitựminhhọatrongnhữngtácphẩmkểlạinhữnghànhtrìnhcủamình.ÔngđãcónhiềukhámpháquantrọngvềmặtđịachấtvàđịalýkhuvựcTrungÁ.(16)AlexandraDavid–Néel(1868–1969)làmộthọcgiảvànhàthámhiểmngườiPháp–Bỉ.Bànổitiếngvớinhữnghànhtrìnhkhámpháthếgiớicủamình,trongđócóchuyếnđiđếnTâyTạngnăm1924,khivùngđấtnàyvẫnlàvùngcấmvớinhiềungườinướcngoài.Cuốn“HuyềnthuậtvàcácđạosĩTâyTạng”củabàcũnglàmộttrongnhữngcuốnsáchđượctácgiảNguyênPhongdịchsangtiếngViệt.(17)ĐâylàmộtngọnnúithuộcrặngTranshimalaya–dài1.600kmvàchạysongsongtheosuốtchiềudàirặngHimalayachính.NóởgầnnơibắtđầucủanhiềuconsônglớnởchâuÁ.(18)NgàynaylàvùngSikkimcủaẤnĐộ,nằmởmặtnamcủaTâyTạng.HànhtrìnhcủatácgiảchođếnlúcnàyđúnglàtheodọchệthốngrặngTuyếtSơn.(19)Tứchưkhôngkhôngcóbiêngiới,làmộtcấpđộtrongkháiniệmđịnhcủatuhànhbậccao,lấyyếutốkhôngtrongsáuđạiđịnhlàđịa,thủy,hỏa,phong,khôngvàthứclàmđốitượngnghiêncứuvàtutập.(20)HọcgiảnổitiếngngườiAnh,mộttrongnhữngngườichâuÂutiênphongtìmhiểuvàtruyềnbátriếtlýphươngĐôngvàophươngTây.Cuốn“Ngọcsángtronghoasen”(TheWheelofLife)củaông,dodịchgiảNguyênPhongphóngtácđãđượcFirstNewschoramắtnăm2011.(21)HọcgiảnổitiếngngườiAnh,mộttrongnhữngngườichâuÂutiênphongtìmhiểuvàtruyềnbátriếtlýphươngĐôngvàophươngTây.Cuốn“Ngọcsángtronghoasen”(TheWheelofLife)củaông,dodịchgiảNguyênPhongphóngtácđãđượcFirstNewschoramắtnăm2011.(22)NgàynaylàcôngviênhươunaiquốcgiaẤnĐộ.Tươngtruyềnkhixưa,đứcPhậtđãtruyềndạyPhậtphápchovịLạtMađầutiêntạiđây.(23)BộkinhđượccholànềntảngcủaBàLaMôngiáo,cóảnhhưởngđếnnhiềutôngiáotrênthếgiới,trongđócóPhậtgiáo.

(24)HiệntượngxáccácLạtMaTâyTạngtựbảoquảnvàkhôngbịhưhạihiệnvẫnlàmộttrongnhữngbíẩnđốivớigiớikhoahọc.(25)NyanatilokaMahathera(1878–1957),ônglàmộttrongnhữngngườichâuÂutiênphongđitheotuđạoPhậtgiáo.(26)ShantiDevi(1926–1987).CâuchuyệnkỳlạcủabàcònthuhútcảsựchúýcủaMahatmaGandhivàchínhôngcũngđãgiúpđiềutralạisựviệc.(27)LãnhthổcủaVươngquốcThổPhồnxưagiờbịxélẻ,phântántronglãnhthổcácnướcẤnĐộ,Afghanistan,Pakistan,Bangladesh,Bhutan,Nepal.TrungQuốc,Myanmar,…Từthếkỷthứ6đếnthếkỷthứ9,vươngquốcnàygầnnhưthốnglĩnhtoànbộconđườngtơlụa.TừnglànơiởcủacácĐạtLaiLạtMaTâyTạng,hiệntạilàmộtviệnbảotànglớnvàlàmộttrongnhữngdisảnvănhóathếgiới.(29)CònđượcgọilàNinhMã,MũĐỏhayCựuDịch.(30)ÔngtrởthànhđếvươngcuốicùngcủavươngtriềuThổPhồn.(31)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(32)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(33)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(34)RetingRinpochelàmộttướcvịtronghộiđồngtrưởnglãoTâyTạng,làngườicónhiệmvụtìmkiếmnhữngHóaThâncủacácĐạtLaiLạtMa.(35)ĐâycũnglàmộtchứcvịtronghộiđồngtrưởnglãoTâyTạng.(36)ĐâylàmộttrongnhữnghồnướcngọtởcaonguyênTâyTạng,rộng410km2vànơisâunhấtlà90m.ỞphíatâycủahồnàylàhồnướcngọtRakshastalvàhaihồđượcnốivớinhaubởikênhGangaChhutựnhiên.(37)ĐồngnhấtvớihìnhtượnglasáttrongvănhóaTrungQuốcvàĐôngNamÁ.(38)ĐâylàmộttrongbavịthầnlớnnhấttrongtínngưỡngvàtôngiáoẤnĐộcùngcácthầnBrahmavàVishnu.(39)TrongbảntiếngAnhlàMaytheybehappy(40)Ghichúcủatácgiả:NhữngbứcảnhhiệnđượclưutrữtạithưviệnDharamsalavàĐôngKinh.GiáosưOno,mộthọcgiảnổitiếngcủaNhậtđãkhởixướngnhữngnghiêncứunhữnglờichúgiảikinhđiểnbằngtranhảnhnày.(41)Tuygọilà“hỏaxà”nhưngthựctếchỉlàdanhxưngnhằmvívonđườngchuyểnđộngcủaluồngkhítrongcơthểtựanhưhìnhthểconrắn,chứkhôngphảilàdùngmộtconrắnthậtđểluyện.Ngoàira,phươngphápdùng“hỏaxà”kundalinikhácvớiphươngphápTummo(lửaTamMuội)đãđềcậpởnhữngphầntrước,dùrằngmụcđíchcuốicùngcủacảhailànhưnhau.(42)TứcDhyyaniBuddha,gồmĐạiPhậtNhưLai(Vairocana)ởchínhgiữa,ADiĐàNhưLai(Amitabha)ởphíatây,ASúcBệNhưLai(Aksobhya)ởphíađông,BảoSanhNhưLai(Ratnasambhava)ởphíanamvàBấtKhôngThànhTựuNhưLai(Amoghasiddhi)ởphíabắc.(43)JawaharlaNehru(1889–1964):nhàlãnhđạophongtràogiànhđộclậpchoẤnĐộtừcácnướcđếquốc.ÔngtrởthànhthủtướngđầutiêncủanướcCộnghòaẤnĐộđộclậpngàynay.TiếngNga:МихаилСергеевичГорбачёв,tiếngAnhthườngviếtlàGorbachev(BT).CựuTổngthốngNamPhi,nhiệmkỳ1989-1994,đoạtgiảiNobelHòabìnhnăm1993(BT).Cácnhàkinhtếhọccổđiểntinvàoquyềnlựccủasứcmạnhthịtrườngvàbảnchấttựđiềuchỉnhcủa

nềnkinhtế.Khitốcđộtăngtrưởnggiảm,tiềnlươngvàlãisuấtngânhànghiểnnhiêncũnggiảmsútđếnmứckíchthíchphảicóđầutưmới.Cóđầutưmớisẽxuấthiệnthêmcôngănviệclàm,thunhậptăngvàkinhtếlạipháttriểnchođếnkhigiácảtăngkhiếnnềnkinhtếlạilâmvàotìnhtrạngsuythoái.Quanniệmvề“ngườicóquyềnhànhđộngtựdo”làcảmộtcâuchuyệndài.MộtnhânvậtphêbìnhsángsuốtlàJeanMichelet,nhàsửhọcxuấtchúngngườiPhápvềlịchsửCáchmạngPháp.NgườiủnghộkháclàThomasJefferson,ngườicổvũchoCáchmạngPháp,dovậylàkẻthùcủachếđộquânchủ.Theoông,ápđặtchủnghĩacộnghòalênngườiAnhlàhợplý.ĐiềunàycóthểxảyrasaukhiquânđộiPhápxâmchiếmnướcAnh,cóđiềugìôngđãtiếpthu.FrancisGalton,anhemhọcủaCharlesDarwin,ngườiđãđưarakháiniệmhồiquyvềgiátrịtrungbìnhkhiđangnghiêncứucácthếhệcủadòngđậungọtHàLan(BT).ThờikỳnàyThủtướngđượcgọilàChủtịchHộiđồngBộtrưởng,cóthểsửdụngcảhaicáchgọinày(BT).ArchieBrown:GiáosưChínhtrịhọcthuộctrườngĐạihọcTổnghợpOxford,việnsĩđầutiêncủaphươngTâynhậnraGorbachevlàmộtngườicộngsảncóđầuóccảitổ.TrongcácbàibìnhluậnđầutiêncủamìnhvềGorbachev,ôngcoiđólàvịtổngbíthưtươnglaiưachuộngcảitổ.TrongcuốnTheGorbachevFactor(NhântốGorbachev),(Oxford,OxfordUniversityPress,1996),mộtcôngtrìnhnghiêncứuuyênbácnhấtvềGorbachevvàthờiđạicủaông,tácgiảđãđặcbiệtdànhthiệncảmchoGorbachev.TheotàiliệuNga,GorbachevlàủyviêndựkhuyếtBộChínhtrịtừnăm1979,ủyviênBộChínhtrịtừnăm1980(BT).LàChủtịchViệnHànlâmKhoahọcNôngnghiệptoànLiênbangtrongsuốtthờikỳGorbachevcầmquyền(BT).AleksandrYakovlevđưarasựđánhgiákhôngtângbốcvềkỷnguyênAndropov.Rốtcuộcđóchỉlà“phủibụikhimứcđộvượtquátiêuchuẩnvệsinhtốithiểu”.A.N.Yakovlev,Predislovie,Obval,Posleslovie(Moskva,Novosti,1992),tr.102.NgườiphụtácủaAndropovdínhlíunhiềunhấtlàArkadyVolskyvàôngtađãđưaranhiềulờigiảithíchkhácnhauvềtìnhtiết.AngusRoxburgh,TheSecondRussianRevolution(London,BBCBooks,1991),tr.17;Brown,TheGorbachevFactor,tr.67-69TácgiảđãtổchứcmộthộinghịvềGorbachevvàcácnhàlãnhđạoLiênXôtạitrườngĐạihọcLondon,cómờicácđạibiểunướcngoàivàVănphòngKhốiThịnhvượngchungthamdự.HọtừchốivàsauđógiảithíchrằngnếubáochíviếtlàcácviệnsĩvàcácnhàngoạigiaotỏrathiênvịvớiGorbachevthìđiềunàycóthểbịnhữngkẻtrongĐiệnKremlinlợidụngđểgièmphachốnglạiôngta.MộtngườihợpvớiphươngTâyhẳnlàkhônghợpvớiĐiệnKremlin.Mộtdấuhiệunghiêmtrọngcủavấnđềcóthểđượcpháthiệntừthựctếlànăm1979và1980,saukhicácthanhtrathanhsát20nghìnloạimáymócvàcácdụngcụchếtạomáymóctạiLiênbangXôviết,khoảng1/3sốmáymócđóđãkhôngcònđượcsảnxuấtvàvềcơbảnđượchiệnđạihóa.GorbachevtuyênbốtrongmộtbàidiễnvăntrướcphiênhọpBanChấphànhTrungươngĐảngvềkhoahọcvàvănhóangày6/1/1988.BàinàyđượcđăngtrêntờLiteraturnayagazetangày11/1/1988.GorbachevtựvệtruớcsựchỉtríchcuộccảicáchmàôngchủtrươngkhôngđượcphiênhọpBanChấphànhTrungươngtháng4/1985thôngquasuônsẻ.MốiquanhệgiữaGorbachevvàShevardnadzerấthòahợpvàsựgầngũigiữahaicánhânnàydườngnhưngàycàngpháttriển.LầnđầuhọgặpnhautạiHộinghịĐoànThanhniênKosomolvàocuốinăm1950vànhanhchóngtrởnênthânthiết.TừGeorgiađếnStavropolchỉmộtquãngđườngngắnvàhaingườinàyliêntụcgặpgỡtraođổi,thảoluậnchínhtrị.NhànghỉcủaBộChínhtrịcủaGorbachevởvùngPitsunda,mộtđịađiểmkháđẹpvàthơmộngtrênbờBiểnĐenthuộcGeorgia,haingườiluôngặpgỡtraođổitạiđây.ShevardnadzesaunàytrởthànhChủtịchĐảngủycủaGeorgia.CảhaiđềuphảnđốiviệcđưaquânvàoAfghanistan.KhigiữcươngvịBíthưphụtráchnôngnghiệptrongBanChấphànhTrungương,ôngđãbảovệcáccuộcthínghiệmcủaShevardnadzetrongcáckhuvựcnôngnghiệpthuộcGeorgia.CảGorbachevvàShevardnadzeđềusửdụngtàiliệutừhàngloạtcácbàibáotheochỉdẫncủaAndropov,đồngthờitinrằngmuốnxâydựngvàduytrìchủnghĩacộngsảnthìcầnphảicảicách.Họđãbịdaođộngtrướcnạnthamnhũngvàsuốtmùađông1984-1985,ởPitsunda,GorbachevđãnhấttrívớicáchđánhgiácủaShevardnadzerằngmọiviệcđềuđangởtìnhtrạnghỗnđộn.CarolynMcGiffertEkedahlvàMelvinA.Goodman,TheWarsofEduardShevardnadze(Các

cuộcchiếntranhcủaEduardShevardnadze),(London,Hurst,1997),tr.29-33.Năm1985,Gorbachevcoinhiệmvụchínhlàcảithiệntìnhhìnhtrìtrệtrongxãhộivàđiềuchỉnhcác“khuyếttật”củachủnghĩaxãhội.SựthiếunhậnthứccủaGorbachevvềtácđộngcủachiếnlượctăngtốcđikèmvớiquyếtđịnhcủacácnhàchứctráchtrungniên,vớinhiềulýdokhôngthểhiểunổi,đểtăngtốctrongkhuvựcluyệnkimnăm1985.Mộtphóngviênđãtứcgiậnviết:″Tôithậtsựlolắngnhưmộtngườimẹ,mộtngườiphụnữkhinhữngđứacongáicủamìnhchấpnhậnrủirođểđitìmngườibạnđời.Congáitôithíchđisànnhảy,nhưngkhitrởvềgươngmặtlạingấnnướcmắt.Thửtưởngtượng,nhữngchàngtraiđếnđâygàothét,hòhétcùngtiếngnhạcvàrồiđánhnhau.″Ngày9/3/1997,FinancialTimes(ThờibáoTàichính)đãtríchdẫnmộtbảntintrênthôngtấnxãItar-Tassnăm1988.Việcnàychothấychủtrươngcôngkhaiđượctruyềntảibằngcáchìnhảnhâmnhạcnăm1988vàcácbannhạcnàyđãtrởthànhhiệntượngnổitiếng.Mộtngàysau,mộttrongnhữngnhạccôngNgagiảithíchthànhcôngcủathểloạinhạcnàynhưsau:″Vớiâmnhạccủachúngtôi,ngườihâmmộcóthểgàothét,nhảymúa,văngtụcvàlàmnhiềuhànhđộngkhácvớingàythườngđểthoátkhỏinhữngáplựcmàhọphảichịuđựng.Chỉkhinàolàmđượcnhưvậyhọmớichịuvềnhàvàngủngon.″Khuvựcchếtạomáylàmộtlĩnhvựccóthếmạnhtruyềnthốngnhưngkhuvựcchếtạothiếtbịđiệnvàđiệntửlạiđangtrongtìnhtrạngtụthậu,vẫncònlàmộtđiểmyếunghiêmtrọng.TatyanaZaslavskaya,Kommunist(Chủnghĩacộngsản),tập13,1985.CuốnsáchnàyđượcBanBíthưTrungươngxuấtbản,trongđótácgiảnóivềsựlãnhđạocủaĐảngvàđãđưarahaicáchdiễnđạt,nhântốconngườivàsựcôngbằngxãhội,nhậnđượcsựủnghộrộngrãicủaGorbachev.Đầutưvàokhuvựcchếtạomáyđãtănglên80%.MikhailGorbachev,Perestroika:NewThinkingforOurCountryandtheWorld(Perestroika:Mộttưduymớiđốivớiđấtnuớcvàthếgiới),(London,Collins,1987),tr.19.Vàotháng11/1988,ôngthậmchíđãbiếtthunhậpquốcgiađangcóchiềuhướngsuygiảmtronggiaiđoạnđầunhữngnăm1980.TrongcuốnMemoirs(Hồiký),Gorbachevviếtsựtăngtrưởngkinhtếđãchấmdứthoàntoànchođếnđầunhữngnăm1980(London,Doubleday,1996),tr.216.Chươngtrìnhdựthảo,đăngtrêntờPravda,ngày7/3/1986,nhấnmạnhgiaiđoạnhiệntạicủasựpháttriểnchủnghĩacộngsảnnhưmộtphầnkhôngthểtáchrờitrongquátrìnhpháttriểnchủnghĩaxãhội.Tuynhiên,giaiđoạnnàyđãkhôngđượcđềcậptrongvănbảncuốicùngnóitớithờiđạicủanhữngcảicách.ThuậtngữchủnghĩaxãhộicănbảnlàdoLeninkhởixuớngnhưngcáctácgiảđãkhôngthểhiểunổiýnghĩathậtsựcủathuậtngữnày.LeninđãsửdụngnóđểmiêutảsựkếtnốigiữabộmáykinhtếthờichiếncủaĐứctronggiaiđoạnđóvớichínhquyềncáchmạngXôviết.V.I.Lenin,PolnoeSobranieSochinenii(Moskva,Gosizpollit,1963),tập36,tr.300;Mau,PoliticalHistory(Lịchsửchínhtrị),tr.119MộtchươngtrìnhĐảngđượcđiềuchỉnh,ápdụngnăm1961,doĐạihộiĐảnglầnthứ27thôngquavànhưngườitamongđợi,đâysẽlàmộtchươngtrìnhcảicáchhiệuquảtrongtươnglai.Mộttrongnhữngkhókhănđãvượtqualàviệccấpchomỗihộgiađìnhmộtcănhộchođếnnăm2000.Tuynhiên,khôngaitínhtớiviệccamkếtvộivàngnàykhiếnđấtnướcphảichịuphítổnbaonhiêu.TrongmộtlúcnóngvộidẫnđếnhậuquảNhànướckhôngđủsứcchitrảchogánhnặngđó.Điềunàythôngthườngchẳngcóvấnđềgìnhưnglờihứabịlãngquênmớilàchỗnảysinhvấnđề.Boldin,TenYearsThatShooktheWorld(Mườinămlàmchấnđộngthếgiới),tr.69-70.GorbachevđãđếntrongchiếcxesangtrọngcủaBộChínhtrị.KhicònlàbíthưthứnhấtcủaMoskva,Yeltsinchỉđibằngphươngtiệncôngcộngvàđiềunàyđãgiúpôngthêmnổitiếngvềsau.Boldin,sáchcùngtên,tácgiảnóirằngsaunàyôngđãthôngbáovớiRaisavềchươngtrìnhchuyếnviếngthămcủahọ.Raisađãkhôngchúývànóicứđểmọiviệctựnhiên,bàđãtỏrarấttốtkhicácquankháchtớinhà.Gorbachev,Hồiký,tr.201,viếtLigachev(saunàytrởthànhcánhtayphảicủaông)vàZimyaning(nhàtưtưởnghàngđầu)đãlầnđầuđềnghịbàidiễnvănđượcpháttrựctiếptrênvôtuyếnvàôngđãnghetheolờikhuyêncủahọ.MộtđoạnbímậttrongNghịquyếtĐảng—Chínhquyềnvềviệcđiềuchỉnhsốlượngrượumạnhhàngnămgiảmxuống.Nólànétđặctrưngcủathờikỳmànhữngnghịquyếtkiểunhưvậyđượccoilàtốimật.Boldin,sáchcùngtên,tr.110,đưaracácbìnhluậnsắcsảocủaYakovlev.Boldincũngchorằng

Gorbachevthayđổicàvạthàngngàyvàcảáosơminữa.Mộtvídụkháctrongtínhcáchcánhâncủaônglàviệctẩycáibớttrêntrántrongcácbứcảnhchụpchínhthức.ChỉkhiGorbachevtrởnênnổitiếngthìôngmớiđểlạimàthôi.DiễnviênhàikịchAnhBobMonkhousetừngnói:“Gorbachevliệucóphảilàmộttênđếquốc?”“Tấtnhiênrồi!”“Tạisao?”“Ôngtacócảmộtbảnđồtrêntrán”.MứcđộcủanhiệmvụnàycóthểcảmnhậnđượctừsựthậtLigachevthôngbáovớiBanChấphànhTrungươngtháng4/1985ngắngọntrướckhitriểnkhaichiếndịch,rằngnăm1984,199nghìnđảngviênvà370nghìnđoànviênđãbịchínhquyềnkhiểntráchvìsửdụngrượumạnh.StephenWhite,RussiaGoesDry:Alcohol,StateandSociety(NướcNgasẽcạnkiệt:Rượumạnh,NhànướcvàXãhội),(NXBĐạihọcCambridge,1996),tr.67.NgườiquantâmnhấtđếnchiếndịchchốngrượumạnhlàLigachev,mộtngườikiêngrượu,vàMikhailSolomentsev,mộtngườinghiệnrượucótưtưởngcảicách.MộttrongnhữngsảnphẩmphụcủachiếndịchnàylàGorbachevka,mộtchấtmenkhiếnngườitanóikhôngngừngđếnperestroika!Thấtbạicủacuộccảicáchtrongviệccảithiệnmứcsốngcủanhândânđãdẫntớisựcáccuộcxungđộttronggiớilãnhđạo,vàotháng10/1987tạiBanChấphànhTrungương,BorisYeltsinđãlêntiếngchỉtríchgaygắtGorbachevvềtiếntrìnhcảicáchvàmộtsốvấnđềkhác.Haibênđãkhôngcònchungtưtưởngvàphươngthứcthựchiện,YeltsinđãbịthôigiữchứcbíthưthứnhấttrongủybanđảngMoskvangaythángsauđó.Voprosyekonomiki,số7,1987,đãcungcấpnhiềuchitiếtvềtiềnlệnày.AlecNove,trongcuốnAnEconomicHistoryoftheUSSR1917-1991(LịchsửkinhtếcủaLiênbangNga1917-1991),(London,NXBPenguin,1992),tr.397.Cácnguồnthunhậpcóđượctừbuônbántiếptụcbịcấm.Luậtđốivớihoạtđộngcáthể,tháng11/1986,đãhợppháphóacáchoạtđộngcủadoanhnghiệptưnhân,chínhthứcvàonăm1989,ngườicóliênquanchỉởconsố300nghìn.Bướcđộtpháđốivớihoạtđộnghợptácxãxuấthiệntháng5/1988,vớiviệcthôngqualuậthợptácxã.CácHTXcóthểthuêlaođộngngoàibiênchếkhônghạnchếsốlượngthôngquaviệckýhợpđồng.Dovậy,họđãpháttriểnnhanhchóngthànhcáccôngtytưnhân.Luậtvềthuêmướnbấtđộngsản,1989,vàluậtđấtđai,1990,mởrộngcáchoạtđộngkinhtếcủakhuvựcphiNhànước.Mộtướctínhvềchiphínhậpkhẩuthựcphẩm,cácthựcphẩmkhácvàcáchànghóatiêudùngtừcácnướcphươngTâytrongsuốtnhữngnăm1970là180tỷUSD.E.hevardnadze,Moivybor,Vzhashchitudemokratiiisvobody(Moskva,Novosti,1992),tr.107.Brown,TheGorbachevFactor,tr.123,coiphiênhọptoànthểBanChấphànhTrungươngtháng1/1987nhưbướckhởiđầuquantrọngchocảicáchchínhtrị.Gorbachev,Hồiký,tr.230.ÔnghiểucầnphảidũngcảmđươngđầuvớinhữngkhókhănnhưngBộChínhtrịlạiquyếtđịnhtáchviệccảicáchgiácảvàviệcnàysẽhoãnlạichotớikhicóquyếtđịnhcuốicùng.Nótươngtựnhưviệcchâmmộtmớbùinhùiđangcháyleolétâmỉ.Gorbachev,Hồiký,tr.244,ngườichỉrakhátvọnglớnlaocủaôngvàhammuốnquyềnlựckhôngcógìlàsaitrái.Tr.245,GorbachevchorằngkếtluậncuốicùngmàngườinàođórútralàsựthậtYeltsinkhôngphảilàmộtnhàcảicách.NếuGorbachevtinđiềunàyvàothờiđiểmđó,nóđãlàmộtđánhgiásailầmnghiêmtrọng.Matlock,AutopsyonanEmpire(Xemxétvềmộtđếchế),tr.115.Thuậtngữ“tônsùngcánhân”làthuậtngữdựngchocáchlãnh₫ạocủaStalin.Sáchcùngtên,tr.115.Ngàytiếptheo,GeorgeShultz,BộtrưởngBộNgoạigiaođãgặpGorbachevnhưngôngdườngnhưkhôngchúý.ShultzphànnànvớiMatlockrằngGorbachevđãgợilạichoônghìnhảnhmộtđấusĩkhôngbaogiờbiếtbịđánhbạilàgì,mộtconngườitựtinvàbiếtđánhgiá.Lúcđóônghànhđộngnhưmộtngườiđanggiươngbuồmđẩyconthuyềnrakhơi.TạiĐạihộiĐảnglầnthứ27(6/3/1986),ngườitatựhàotuyênbố:vấnđềdântộc,vấnđềcònsótlạitừquákhứ,đãđượcLiênbangXôviếtgiảiquyếttrọnvẹnvàthànhcôngCuộcchiếntranhtạiAfghanistanđãkhiếnLiênbangXôviếtphảigánhchịuchiphí3-4tỷrúphàngnăm(tươngđươngvới4-6tỷđôla).N.I.Ryzhkov,Perestroika,Istoriyapredatelstv(Moskva,Novosti,1992),tr.232.CaseybiếtCIAđangđểròrỉthôngtinmậtnhưngkhôngbiếtAldrichAmes,mộtnhânviênCIAđầykinhnghiệmđãtiếpcậnvớiKGB.AmescungcấpchoMoskvarấtnhiềuthôngtinquýgiátrongsuốtthờikỳGorbachevcầmquyền,chophépKGBlàmnhiễucácnguồntincủaCIAvềLiênbangXôviếtvàcũngđãphảncôngngượclạivớicáccơquantìnhbáoMỹ.Kryuchkovcónhiềubằngchứngcho

GorbachevthấymạnglướitìnhbáocủangườiMỹ.NgườitanghingờShevardnadzelàngườiđểlộthôngtinnày.ShultzđãthấyởShevardnadzesựnồngnhiệt,trungthànhvàthânthiện.ShultzđãtổchứcmộtchuyếnduthuyềntớiPotomac,tấulênkhúcnhạccủavùngGiorgiavớitiêuđề“Giorgiatrongtâmtrítôi”vàsắpxếpchodànhợpxướngNgahátnhữngbàiđơncatruyềnthốngcủavùngGiorgiachođoàncủaShevardnadzethưởngthức.ỞMoskva,khicáccuộchượnglượngcăngthẳngvàkhókhănđangdiễnra,ShultzcùngbangườiNgaởđạisứquánMỹbiểudiễnkhúcnhạc“Giorgiatrongtâmtrítôi”.Việcnàylàmdịubầukhôngkhícăngthẳng.EkedahlvàGoodman,WarsofEduardShevardnadze,tr.106-107.Tháng7/1987,Gorbachevphátbiểutrướcmộtđámđông:Chínhsáchcôngkhailàmộtquátrìnhhọctậplẫnnhau.Chúngtakhôngcótruyềnthốngvănhóathảoluậnvàluậnchiến,ởđâyconngườitôntrọngýkiếnquanđiểmcủađốiphương.Chúngtalàconngườibằngxươngbằngthịt,cótìnhcảm,cólýtrí.Tôikhônggiảđòbiếtsựthật;chúngtaphảicùngnhautìmhiểusựthật.DodervàBranson,Gorbachev,tr.77.ÝnóiđếnchiếnthắngcủaHồngquânLiênXôtrongcuộcchiếntranhvệquốctạiStalingrad,nayđổilàVolgagrad,năm1942-1943.Ướctínhmứclươnghàngnămcủacácnhàchứctráchlà40tỷrúp(tươngđương60triệuđôla),chiếmkhoảng10%ngânsáchnhànước,trướclúclêntớiđỉnhđiểmđượcxemxétđánhgiá.AlexanderA.Danilov,TheHistoryofRussia:TheTwentiethCentury(LịchsửnướcNga:ThếkỷXX),(NewYork,NXBHeron,1996),tr.327.Tuynhiên,ôngcắtgiảmbộmáyBanChấphànhTrungươngcòn3nghìnngười.Mụcđíchlàgiảmsốnàyxuốngmộtnửa.Raisabịchỉtríchtạicáccuộchọp.SaucuộchọpthượngđỉnhReykjavik,mộtphátngôncủaĐảngđượchỏi:“Cóphảibàđãtựtrảtiềnvékhông?”CáccâuchuyệncườithờigiannàynhằmvàoRaisavàMikhailSergeevich.CáccuộccôngkíchvàoRaisađềunhằmvàoMikhailSergeevich,ngườikhôngthểcôngkíchcôngkhaitrướcnăm1989.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.264-265.Năm1992,Starkovcảnhbáovớiđạisứ:“NếuôngcôngnhậnchínhsáchcôngkhaicủaGorbachev,ôngsẽxúcphạmtấtcảchúngtôi—nhữngngườiđấutranhđểcónó.BanChấphànhTrungươngĐảngluônđứngsauchúngtôichỉđến8/1991.Gorbachevkhôngđểchúngtôithựchiệnchủtrươngcôngkhainhưngchúngtôiđãthựchiệnnó.”MộttrongnhữngsảnphẩmcủanỗlựcnàylàcácgiáosưtrườngĐạihọcPedagogicalthuộcĐạihọcQuốcgiaMoskvacóviếtlạilịchsửnướcNgatừkhibắtđầuchođếngiaiđoạnhiệnđại.MộttrongnhữngthànhquảcủaviệcnàylànóđượcDanilovdịchsangtiếngAnh,vớitiêuđềTheHistoryofRussia(LịchsửnướcNga).Đâylàmộtcuốnsáchhaychứađựngnhiềutưliệuquýgiá.NóphảnánhmộtthựctếlàcáchọcgiảđángkínhnàyđãviếtchânthựcvềlịchsửthờiMarxisttrướcnăm1988vàcũngchínhhọviếtvềgiaiđoạnlịchsửphiMarxistsaunăm1988.AlecNove,AnEconomicHistoryoftheUSSR1917-1991(LịchsửkinhtếcủaLiênbangXôviết1917-1991),(London,NXBPenguin,1992),tr.404.Tháng3/1989,BorisGostev,BộtrưởngTàichính,tuyênbốchínhphủcầnvay63,8tỷrúp.Sựthâmhụt100triệurúpnăm1989tươngđươngvới11,7%tổngsảnphẩmquốcnội(Izvestiya,ngày30/3/1989).Gorbachev,Hồiký,thừanhậnMoskvađãmấtquyềnkiểmsoátởhainướccộnghòanày.HiếnphápEstoniađượcsửađổivàcôngnhậnquyềntưhữu.Đấtđai,khôngkhí,khoángsản,tàinguyênthiênnhiênvàcácphươngtiệnsảnxuấtcơbảnđềuđượccôngnhậnlàtàisảncủaEstonia.ĐâylàquyềncủangườiXôviếttrongHiếnphápLiênbangXôviết(1977).Gamsakhurdiabịlậtđổnăm1992vàEduardShevardnadzelênnắmquyềnvớisựgiúpđỡcủangườiNga.BorisYeltsin,TheStruggleforRussia(CuộcđấutranhvìnướcNga),NewYork,NXBRandom,1994),tr.39.KhiYeltsinchorằngcănphòngcóthểbịnghetrộm,nhữngngườikhácđãphálêncười.Gorbachev,Hồiký,tr.642.ChỉcóbaBíthưBanChấphànhTrungươnglàGalinaSemenova,AndreiGirenkovàEgorStroevủnghộGorbachev.ĐasốtrongBanBíthưvàcáccơquanĐảngởđịaphươngđềumuốnphếbỏvịTổngBíthư.VadimBakatin,IzbavlenieotKGB(Moskva,Novosti,1992),tácgiảpháthiệncó250nghìnnhânviênKGBvàngườilàmviệcchotổchứcTháng7/1990,ởJurmala,NgađồngýdựthảocáchiệpướcvớimỗinướccộnghòathuộcvùngBaltic,

côngnhậnchủquyền.HiệpướcvớiLatviavàEstoniađượckývàotháng1/1991.HiệpướcvớiLithuaniabịhoãnvìcácsựkiệntháng2vàđượckýởMoskvangày29/7/1991,đượcHộiđồngTốicaoLithuaniaphêchuẩnngày19/8/1991.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.802.SựtrìhoãncủaGorbachevvềcáchoạtđộngcủaĐảngvàongày24/8khôngđượcthựchiệnbằngmộtlệnhcấmhợppháp.ÔngđãphảnđốiviệccấmđoánĐảngnhưngkhôngvuivìviệccấmđoáncáccơquanĐảng.Matlock,sáchcùngtên,tr.622.VịđạisứcũchobiếtngườiMỹđãvạchrakếhoạchđặtcácthiếtbịnghetrộmởđâu.Hãn(khan)lànhàcầmquyềncủađếchếMôngCổ,thốngtrịnướcNgagiaiđoạn1240-1480.SahoàngBoris,tứcBorisGodunov,ngườiđượctônlàmSahoàngnăm1598,khôngthuộcdòngdõiquýtộcvàthấtbạitrongviệcgiảiquyếtnạnđóivàbệnhtruyềnnhiễmnăm1601-1603.Sauđó,nướcNgarơivàonộichiếnvàphảichịusựcanthiệpcủanướcngoài,đâyđượccoilàthờikỳhỗnđộn.ViệcnàychấmdứtvớisựnắmquyềncủatriềuđìnhRomanovvàonăm1613.Dovậy,trongtưtưởngngườiNga,SahoàngBorisđượcgắnvớichếđộquânchủvàsựhỗnloạn.Mộttuầnsau,nămmớiđượctổchứcvàpháttrêntruyềnhìnhvớibuổilễkéodàikhoảngbatiếngtạimộtnhàthờlớnởLeningrad.TứctênriêngcủaBrazauskas(BT).Pravada,ngày26/12/1989.ÔngchấpnhậnlogiccủamộtĐảngLiênbangtrongmộtquốcgialiênbangvàonăm1991,nhưngsauđóđãquámuộn.Trongbàidiễnvăncủamình,GorbachevđãlấycớviệncácmốiquanhệcủaLithuniavớiđạisứquánMỹởMoskva,kếttộihọcóâmmưu“quốctếhóa”vấnđề.Đâylàmộtsựchỉtríchkỳquặc.ĐạisứMỹđãgặpgỡthườngxuyêncácnhómđếntừbanướccộnghòaBaltic.Matlock.AutopsyonanEmpire.TrongmộtcuộcphỏngvấnvớicựuđạisứMỹngày14/3/1992,RyzhkovphátbiểuôngđãkhônggiữlòngtrungthànhvớiGorbachevnữa,mộtđiềumàsaunàyôngcảmthấyhốitiếc,đồngthờibàytỏôngcóthểthắngcửnếuôngcólậptrườngkiênđịnh.Matlock,sáchđãdẫn.Gorbachev,Hồiký,tr.346.MộtlýdochínhđểướctínhsựủnghộchínhtrịdànhchoYeltsinlàcuộccạnhtranhcánhângaygắtgiữahaichínhtrịgia.Lầnđầutiêntrongnhiềuthậpkỷ,khôngmộtđoànđạibiểunướcngoàinàođượcmời.KhôngcógìởĐạihộivềphongtràocộngsảnthếgiớivàcácbộmáyĐảngmớiđãbỏquatuyênbốrằngLiênbangXôviếtlàmộtphầncủaphongtràonày.Gorbachev,Hồiký,tr.369.ĐâylàmộtvídụkhácvềkhảnăngđánhgiátìnhhìnhcủaGorbachev.Đầunăm1990,Abalkin—chủtịchủybannhànướcvềcảicáchkinhtếvàMaslyukov—chủtịchĐoànThanhniênCộngsản,đãsoạnthảomộtbảnghinhớvềviệcgiảiquyếtkhủnghoảngkinhtế.Ngày17/2/1990,họtrìnhlênRyzhkovhaihướnggiảiquyết:chuyểnđổihệthốnghànhchínhmệnhlệnhhaytăngcườngchuyểnđổisangmộtnềnkinhtếthịtrườngcókếhoạch.L.Abalkin,Neispolzovannyshans(Moskva,NXBPolitizdat,1991),tr.123.ManfredWilke,“Hardfacts”(Sựthậtkhóchịu),GermanComments(BìnhluậncủangườiĐức),số42,4/1996,tr24-25.TìnhhìnhnghiêmtrọnglàBộChínhtrịđãkhôngthôngbáochocácthànhviêncủaỦybanTrungươngSEDvềbảnbáocáonày.CáccuộcthươnglượngvớiTâyĐứcbắtđầuyêucầunhữngngườiTâyĐứctàitrợ3tỷĐê-máchàngnăm.TácgiảđãthamgiamộtcuộchộithảoởReichstagvề“40nămnướcĐứcchiarẽ”khiBứctườngsụpđổ,bậttínhiệuchoviệcbắtđầuchấmdứtsựchiarẽnướcĐức.Thờigiannày,Gorbachevlàmộttrongnhữngvịanhhùng.Nhữngngườithamgianhậnthấyngàyđángghinhớnàylàmộttrongnhữngkếtquảvềđườnglốichínhtrịmớicủaông.Senn,Gorbachev’sFailure(SựthấtbạicủaGorbachev),tr.130.GorbachevđãkýmộtnghịđịnhvànghịđịnhnàyđượcgửitớiVilniusdướidạngmộtbứcđiệntín.TưlệnhkhôngquânXôviếtlàTướngDzhokharDudaev,saunàylàTổngthốngChechnya.ÔngnàykhôngchophépcóthêmquânXôviếtđổbộvàoEstonia,dovậykhôngcóbạođộngởTallinn.Gorbachev,Hồiký,tr.579.GorbachevnóithêmrằnglúcđóôngvẫnrấttinYazov.ChernyaevgọicácbàidiễnvăncủaPugovàYazovtạiphiênhọpcủaXôviêttốicaolà“đầnđộn,hỗnláovàđầygiảdối”.Tschernajew,DieletztenJahreeinerWeltmacht,tr.344.MộtsốngườiNgathânXôviếtquáthấtvọngtrướcsựnổilêncủachủnghĩadântộcởLithuaniabắtđầurờikhỏiLithuania.Năm1990,dòngngườikhoảng6.221ngườirờiđinhưngnăm1991,consốnày

giảmxuống5.504.Năm1992,consốnàylàkhoảng13.672người.LínhmũnồiđenthuộcBộNộivụ.OMONđạidiệnchođơnvịbánquânsự,cónhiệmvụđặcbiệt.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.795.Saunày,ôngthôngbáovớiđạisứMỹrằnglúcđóôngkhôngcólòngtintôngiáo.Song,ôngdầndầntinvàoChúavàgiátrịcủanhữnglơicầunguyệnsaukhiôngcócuộcsốngannhànsaucuộcđảochínhtháng8/1991.Tschernajew,DieletztenJahreeinerWeltmacht,tr.373.KohlnóivớiGorbachevrằngnếuôngthamgiacuộcgặpLondonvớitưcáchquansátviên,ôngsẽtrởthànhthànhviênchínhthứctrongcuộcgặpnăm1992tạiMunich.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.538.NiềmtincủabàThatchervàoMikhailGorbachevbịlunglaysaukhihaibênrờikhỏivănphòng.Năm1992,VladimirBukovskychỉchoThatcherbảnsaomộttàiliệucóchữkýcủaGorbachev,camkếtchi1triệuđôlachoHiệphộiCôngnhânmỏdoArthurScargilllãnhđạo,trongkhithợmỏđangtiếptụcđìnhcôngchốnglạichínhphủcủabà.GorbachevđãthúnhậnvớibàkhônghềcóbấtcứmộtquỹnàocủaXôviếttàitrợchocôngnhânmỏAnhchốnglạibà.Khôngchắcchắnquỹnàycósốtiềnđóhaykhông.MộtsốtácgiảbănkhoănliệuGorbachevcóđónggópmộtphầntrongnỗlựckhôiphụcluậtvàtrậttựbằngcáchtáchriêngvănphòngtổngthốngvớinộicáccủamình.Nộicáccủaông,đượctraomộtsốđặcquyền,sẽđưaramộtvàicáchthứcmạnhmẽđểcứulấynhànướcXôviết.MichaelUrban,VyacheslavIgrunovvàSergeiMitrokhin,TheRebirthofPoliticsinRussia(SựtáisinhcácnềnchínhtrịởnướcNga),(Cambridge,NXBĐHCambridge,1997),tr.247;Yu.Burtin,DemokraticheskayaRossiya(NướcNgadânchủhóa),3/11/1991.1.ElizabethI(1533-1603):làNữhoàngAnhvàNữhoàngIrelandtừ1558chođếnkhibănghà.BàtrởnênbấttửvớitênFaerieQueentrongthiênsửthicùngtêncủaEdmundSpenser.2.HồngYRichelieu(1585-1642):khônglàvua,màlàthủtướngtrongthờikỳlàmvuacủangườicontraibấttàicủavuaHenriIVlàvuaLouis13.Từnăm1624-1642,HồngyRichelieuđãcaitrịnướcPháptheoýmìnhvàmuốncủngcốvươngquyềntrungươngvàbànhtrướngcácảnhhưởngcủanướcPhápquakhắpchâuÂu.3.DavidLloydGeorge(1916-1922):làThủtướngAnhnhiệmkỳ1916-1922.4.HenriVIII(1491-1547):làmộttrongsốnhữngôngvualớnnhấttrongLịchsửnướcAnh.5.AbrahamLincoln(1809-1865),(cònđượcbiếtđếnvớitênAbeLincoln,tênhiệuHonestAbe,RailSplitter,Ngườigiảiphóngvĩđại):làTổngthốngHoaKỳthứ16,ngườiđãdẫndắtnướcMỹquacuộckhủnghoảnglớnnhất,cuộcNộichiếnHoaKỳvàchấmdứtchếđộnôlệtạiquốcgianày.6.LordGeorgeGordonNoelByron(1788-1824):lànhàthơlãngmạnAnh,mộttrongnhữngnhàthơlớncủathếgiớithếkỷXIX.7.JosephinedeBeauharnais(1763-1814):làhoànghậunướcPháp,vợđầutiêncủaNapoleon.8.MarieWalewska:ngườitìnhxứBaLan,rấtđượcNapoleonyêuchuộng.9.JoeMcCarthy:làthượngnghịsỹMỹ,đãtừngphátđộngchiếndịch“sănlùngphùthủy”nhằmchốngđảngcộngsảnhồinhữngnăm1950.10.JosephP.Kennedy(1888-1969):rờibỏlàngNewRossởhạtWexford,IrelandđếnMỹlậpnghiệp.Ôngtrởthànhmộttaylàmthùngphuychứadầuhỏachuyênnghiệpvàlậpmộtcơsởthươngmạivữngchắc.Ôngkếthônvàcóbangườicongái,mộtcontrai−mộtPatrickmới.Patrickchanằmxuống.PatrickconlớnlênkếthônvớiMayHikervàhạsinhmộttraicũngđặttênPatrick.ĐứacontrởthànhJosephPatrickKennedyvàtạonênmộtđạigiađìnhHoaKỳdanhtiếngsaunày...11.HarryS.Truman(1884-1972):làTổngthốngthứ33củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1945-1953.12.HerbertClarkHoover(1874-1964):tổngthốngthứ31củaHoaKỳ(1929-1933),làmộtkỹsưmỏnổitiếngthếgiớivàlàmộtnhàcầmquyềntheochủnghĩanhânđạo.13.DwightDavid“Ike”Eisenhower(1890-1969):làTổngthốngthứ34củaHoaKỳ(1953-1961).TrongsuốtChiếntranhthếgiớithứhai,ônglàTổngtưlệnhquânĐồngminhởchâuÂuvớiquânhàmThốngtướng,vànăm1949ôngtrởthànhTổngtưlệnhđầutiêncủaNATO.14.LàhệthốnglýluậnkinhtếvĩmôlấytácphẩmLýthuyếttổngquátvềviệclàm,lãisuấtvàtiềntệcủanhàkinhtếhọcngườiAnhJohnMaynardKeynes(1883-1948)làmtrungtâmvàlấynguyênlýcầuhữuhiệulàmnềntảng.15.KhodựtrữvàngquốcgiacủaMỹ.16.AdlaiStevenson:đảngviênĐảngCộnghòa,từngthấtbạitrongcuộcchạyđuagiànhghếtổng

thốngnăm1952và1956.17.NelsonAldrichRockefeller(1908-1979):làcháunộicủanhàtỷphúđầutiên,JohnD.Rockefeller.ÔnglàmthốngđốctiểubangNewYorkgầnbốnnhiệmkỳ(10năm)rồiratranhcửứngviêntổngthốngsơtuyểntrongĐảngCộngHòa.Năm1974ônglàPhóTổngthốngdướithờiTổngThốngGeraldFord.18.JamesEarl“Jimmy”Carter,Jr(sinhnăm1924)làchínhkháchvàlàTổngthốngthứ39củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1977-1981,đồngthờilàquánquânGiảiNobelHòabìnhnăm2002.19.Chủnghĩanàyquanniệmcáccôngdânsinhraởđịaphươngtrộihơnnhữngngườinhậpcư.20.CareyEstesKefauver(1903-1963):làđảngviênĐảngDânchủ,đượcchọnlàmứngviênPhóTổngthốngtrongcuộcbầucửnăm1956.21.Hànhtrìnhdanhdự.22.MartinVanBuren(1782-1862):làTổngthốngthứ8HoaKỳ(1837-1841),đảngviênĐảngDânchủ.23.JamesBuchanan(1791-1868):làTổngthốngthứ15củaHoaKỳ(1857-1861).24.UlyssesSimpsonGrant,tênkhaisinhHiramUlyssesGrant(1822-1885):làtướngcủaquânđộiLiênbangmiềnBắctrongNộichiếnHoaKỳvàlàTổngthốngHoaKỳthứ18(1869-1877).25.JamesKnoxPolk(1795-1849):làTổngthốngthứ11củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1845-1849.26.StephenGroverCleveland(1837-1908):làTổngthốngHoaKỳthứ22và24,vàlàtổngthốngduynhấtphụcvụhainhiệmkỳkhôngliêntụcnhau1885-1889và1893-1897.27.VàocuốithếkỷXVIII,ĐảngWhigđạidiệnchoquyềnlợicủanhữngngườitheođuổitưtưởngcảicáchvềbầucử,nghịviệnvàcôngtáctừthiệnởAnh.TừgiữathếkỷXIX,ĐảngTựdo(LiberalParty)nổilênvớitưcáchlàđảngkếtụcĐảngWhig.28.ArthurNevilleChamberlain(1869-1940),nhàhoạtđộngchínhtrị,nhàngoạigiaoAnh.Từ1918,làHạnghịsĩ;từ1924-1929,nhiềulầnthamgiachínhphủ,giữchứcBộtrưởng.Nhữngnăm1937-1940làThủtướngvàthủlĩnhĐảngBảothủ.29.JohnKennethGalbraith:giáosưkinhtếcủatrườngHarvard,trướcđâytừnglàĐạisứtạiẤnĐộ,đượcnhậnhuychươngcủaTổngthốngHoaKỳ.30.FelixFrankfurter:nguyênThẩmphánTòaánTốicaoHoaKỳ.31.JohnQuincyAdams(1767-1845):làtổngthốngHoaKỳthứ6(1826-1829),làcontraiđầuvàlàconthứhaicủavịtổngthốngHoaKỳthứ2,JohnAdams(nhiệmkỳ1797-1801)vàAbigailAdams.tiêuchuẩnmàvớitưcáchmộtchínhkhách,Jackluôncốgắngnoitheođểhìnhthànhphươngphápquảnlý(SựgắnbóvềmặttìnhcảmvớiđấtnướcAilenxưakiachưabaogiờlàmgiảmtháiđộnày).JacknhanhchónghoànthànhbướcquáđộsangtuổitrưởngthànhdướiáplựccủanhữngngàyHitlerđẩycảchâuÂuvàthếgiớivàocuộcchiếntranh.32.TứclàĐạiTâyDương,TháiBìnhDươngvàBắcBăngDương.33.DouglasMacArthur(1880-1964):làThammưutrưởngQuânđộiHoaKỳtrongsuốtthậpniên1930vàsauđóđóngvaitròquantrọngtrênmặttrậnTháiBìnhDươngtrongChiếntranhthếgiớithứhai.Tráilạiđiềunàycàngtăngthêmsựtựtinvốncócủaông.34.BobbyKennedy,cònđượcgọitêntắtlàRFK:làmộttronghaingườiemtraicủatổngthốngHoaKỳJohnF.Kenneydy,vớichứcvụtổngtrưởngngànhluậtphápHoaKỳtừ1961-1964.ÔnglàmộttrongnhữngngườicốvấnmàtổngthốngKennedytincậynhất,vàlàmviệckềcậnvớitổngthốngtrongthờikỳkhủnghoảngvũkhíhỏatiễncủaCuba.35.HenryCabotLodge,Jr.(1902-1985):làmộtThượngnghịsỹMỹcủabangMassachusetts,mộtĐạisứHoaKỳtạiViệtNamCộnghòa,vàlàmộtứngcửviênPhóTổngthốngHoaKỳ.năm1956khônghềkhônngoan.NhưngJackKennedyphớtlờtấtcảnhữngsựđắnđođó.Ôngkhôngchắcmìnhcònsốngđượcbaolâunênđốivớiông,liềulĩnhlàđiềuduynhấtcóýnghĩa.36.Lýthuyếtgiachínhtrịxuấtsắc,tácgiảcuốnQuânVươngđãđượcAlphaBooksxuấtbản.37.ĐạoluậtvềcácquanhệquảnlýlaođộngcủaMỹđượcQuốchộithôngquanăm1947,bấtchấpsựphủquyếtcủaTổngthốngTruman.38.HộinghịPostdam:từngày17tháng7đếnngày2tháng8năm1945,tạicungđiệnCecilienhof-Postdam,củacácnhàlãnhđạocủapheĐồngminhlàHarryS.Truman,WinstonChurchill,ClementAttleevàStalinđểquyếtđịnhtươnglaicủanướcĐứcvàchâuÂuthờihậuchiến.39.RobertAlphonsoTaftII(sinhnăm1942):làthốngđốccủatiểubangOhiothuộcĐảngCộnghòa

từnăm1999đếntháng1/2007.40.HenryClay(1777-1852):lànhàhùngbiệnMỹthếkỷXIX,ngườiđạidiệnchocảNhàTrắnglẫnThượngnghịviện.41.EdmundGibsonRoss(1826-1907):làmộtchínhkháchbiểutrưngchobangKansassauNộinướcchiếnMỹvàsautrởthànhthốngđốccủaNewMexico.42.LiênXôđãbắnhạmáybaydothámU2bayvàolãnhthổcủamìnhvàtậndụngtriệtđểcơhộivôgiánàychoviệctuyêntruyền.43.Lúcđó,MartinLutherđangbiểutìnhngồiởmộtnhàhàngphânbiệtchủngtộc.44.GeorgeCatlettMarshall,Jr.(1880-1959):làmộtnhàlãnhđạoquânđộiHoaKỳ,BộtrưởngQuốcphòng.MarshalllàtổngthammưutrưởngcủaquânđộivàlàmộtcốvấnquânsựcấpcaochoTổngthốngFranklinD.Roosevelt.45.DeanAcheson(1893-1971):CựungoạitrưởngMỹ.46.HenryAlfredKissinger(tênkhaisinh:HeinzAlfredKissingersinhnăm1923)làmộtnhàngoạigiaongườiMỹ-ĐứcgốcDoThái,giànhgiảiNobelHòabìnhnăm1973.47.OttoEduardLeopoldvonBismarcklàthủtướngnướcĐứcvàVươngquốcPhổthếkỷXIX,đượcnhiềungườigọilà“Thủtướngthép”dođườnglốiquânchủbảothủcũngnhưchínhsáchchínhtrịthựcdụng.48.Tháng9năm1938,HiệpướcMunichđượckýkếtgiữaAnh,Đức,PhápvàÝ.QuađóAnhPhápđãchấpnhậnđểĐứcđưaquânvàođồngminhcủamìnhlàTiệpKhắcnhằmtránhchiếntranhvớiĐức.49.Mùaxuânnăm1961,LiênXôphóngtàuSputnikvànhàduhànhvũtrụGagarintrởthànhngườiđầutiênduhànhtrongkhônggian.50.WalterUlbrichtlàChủtịchHộiđồngNhànướccủaĐôngĐức.51.Năm1960,nướcPháptrởthànhquốcgiathứtưcókhovũkhínguyêntử.TổngThốngdeGaulleđãtuyênbốnướcPháplàmộtlựclượngnguyêntửđộclậpthứba,sauHoaKỳvàLiênXô.Ôngcũngmuốnpháttriểnnguyêntửthànhmộtlựclượngđánhtrả(forcedefrappe).52.TừcủaHarryTruman.53.SauChiếntranhthếgiớithứhai,vàotháng7năm1944,tạihộinghịởBrettonWood,44nướcthamdự(cócảLiênXôcũ)đãthốngnhấtthôngquahệthốngtiềntệBrettonWooddùngđồngđô-laMỹlàmtiêuchuẩntiềntệcủathếgiới.54.MộttrongnhữngngườichủtrươngnổitiếngnhấtcủaThuyếthộitụ–thuyếtxãhộihọctưsản,chorằngchếđộtưbảnchủnghĩavàxãhộichủnghĩađangpháttriểntheonhữngconđườngngàycàngxíchlạigầnnhauvàcuốicùngsẽhòanhậpvàonhau,hìnhthànhnênmộtxãhộimới,trongđókếthợpnhữngtínhchấttíchcựccủachếđộtưbảnvàcủachếđộxãhộichủnghĩa.55.Ủybanchịutráchnhiệmvềcácvấnđềtàichính,xãhộivàphúclợikháccủaQuốchội56.KếhoạchxâmlượcCubadoCụcHànhđộng(haycòngọilàCụcMậtvụ)củaCIAvạchra.CụctrưởngCụcHànhđộngcủaCIAlúcđóchínhlàRichardBissell.ThấtbạicủavụVịnhConLợnmàBisselllàtácgiảchínhđãhủyhoạithanhdanhcủaôngta.57.MongooselàtênđượcmãhóacủakếhoạchbímậtnhằmlậtđổCastro.58.Tổngthống,nhânvậttaitiếng,nhàđộctàiquákhíchcủanướcCộnghòaDominiquetừnăm1930-1939vàtừ1942-1961.BịmộttoánvũtranglạmặtởkhungoạiôLachaiseámsátvàochiềutốingày30tháng5năm1961.59.RichardHelmsđượcđềcửlàmPhóGiámđốcCIAvàotháng4năm1965vàlênnắmquyềnlãnhđạoCIAtừtháng6năm1966đếnđầunăm1973.Helmsđượccoilàvịtổnggiámđốctàibanhất.60.HọcthuyếtlàcơsởcủachủnghĩatoànMỹ,tuyênbốảnhhưởngcủaHoaKỳtớicácnướcthuộckhuvựcTrungNamMỹ.61.TừlóngmàngườiCubadùngđểchỉngườiMỹ.62.CorettaScottKing:vợcủamụcsưdađenMartinLutherKing,ngườitừnhiềunămquađãtiếpnốisựnghiệpđấutranhcủachồngchoquyềntựdovàbìnhđẳngcủaconngười.63.MahatmaGandhi(1869-1948),còngọilàôngthánhCamĐịa:ngườichủtrươngchốngđốikhôngbạođộng.64.Đảng3K,đảngcựcđoanphânbiệtchủngtộc.65.ThướcAnh,bằng0,914mét.66.MộtcáchgọikháccủaÐạihọcMississippi.

67.ThànhviêntíchcựccủaHiệphộiquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu,bịmộtkẻlạmặtbắnchếtvàongày12tháng6năm1963ngaytrướccửanhàriêngtạithànhphốJackson,bangMississippi.68.Mụcsư,mộtthầntượngcủaphongtràochốngphânbiệtchủngtộcởBirmingham,ngườicùnghoạtđộngrấttíchcựcvớiMartinLutherKing.69.Nhàsửhọcnổitiếng,tácgiảnhiềucuốnsáchvềcuộcđờicủaMartinLutherKing.70.ChủtịchNAACP(Hiệphộicácquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu)71.Trungtábộbinhlàmcốvấnsưđoàn7BBtạivùngIVchiếnthuật(miềnNamViệtNam)từnăm1962-1963.72.Đượchiểulàmốinguyvềchủnghĩacộngsản.1.ChiếntranhBảynăm(1756-1763):CuộcchiếnxảyragiữahaithếlựcgồmcóVươngquốcAnh,VươngquốcPhổvàHannoverởmộtphíavàPháp,Áo,Nga,ThụyĐiểnvàSaxonyởphíakia.TâyBanNhavàBồĐàoNhasaunàycũngbịcuốnvàochiếntranh,trongkhimộtlựclượngcủanướctrunglậpHàLanbịtấncôngtạiẤnĐộ.TạiBắcMỹ,cuộcchiếnđượcgọilàChiếntranhPhápvàngườiDađỏ.2FrederickNorth:ThủtướngAnhgiaiđoạn17701782.3ĐảngWhig:NaylàĐảngDânchủTựdo,vẫnduytrìvịthếchínhtrịquantrọngchođếnthếkỷXX.ĐảngWhigủnghộviệckhaitrừCôngtướcxứYorktheođứctinCônggiáokhỏiquyềnkếthừangaivàngcủaxứAnh,IrelandvàScotland.Têngọiđượcdùngđểbiểuthịsựkhinhmiệt:“whiggamor”là“đồchănbò”(cattledriver).Đảngnàygầngũivớigiớinghiệpđoàn,tàichínhvàchủđất.4Nguyênvăn:GloriousRevolution,mộtcuộccáchmạngkhôngđổmáunhằmlậtđổVuaJamesII,doVuaWilliamIII(1652-1702)lãnhđạo.5HiệphộithuộcHộiđồngđịaphương,thườngtổchứccáccuộchọpthườngniênbànvềluật.6ChiếntranhHoaKỳ:Từnăm1763,Anhtrởthànhđếchếthựcdânlớn,kiểmsoátrấtnhiềuthuộcđịa.CầnchiphíchocuộcChiếntranhPháp–ngườiDađỏ(1756-1763),chínhphủAnhvàVuaGeorgeIIIđãápđặtthuếcaoở13thuộcđịaBắcMỹ,dẫntớiCáchmạngHoaKỳ(1775-1783)–cuộccáchmạnggiànhđộclậpcủa13thuộcđịaởBắcMỹ.7CôngtyĐôngẤnlàtêngọichungmộtsốcôngtycủachâuÂuđượcphépđộcquyềnbuônbánvớichâuÁ,đặcbiệtlàvớiẤnĐộ.1.CáchmạngPháp:Diễnratừ1789-1799,lựclượngdânchủvàcộnghòađãlậtđổchếđộquânchủchuyênchếvàcảGiáohộiCônggiáoRomatạiPhápcũngphảitrảiquanhiềuthayđổi.CuộccáchmạngnàyđãxóabỏchếđộphongkiếntrongxãhộiPhápvàcósứcảnhhưởngmạnhmẽ,nhấtlàđốivớicácquốcgiatheochếđộphongkiếnlúcbấygiờ.2.TrungtâmhànhchínhcủathànhphốCanterbury,TổngGiámmụccủatoànAnh,nơiđứngđầuGiáohộiAnhvàcácnhómđạoAnglicantrêntoànthếgiới.3.KhủnghoảngNootkalàcuộctranhchấpchínhtrịgiữaAnhvàTâyBanNha,donhữngsựkiệndiễnratrongmùahènăm1789tạiEobiểnNootka,đảoVancover,tỉnhCanadakhiđóthuộcAnh.4.Ngày1/6Huyhoàng,cònđượcgọilàTrậnchiếnUshantthứBa,làtrậnđánhhạmđộilớnnhấtvàlàcuộcxungđộtđầutiêngiữaAnhvàPháptronggiaiđoạnCáchmạngPháp.5.HộiTamđiểm:ChínhthứcđượcmụcsưAndersonthànhlậpởAnhquốcnăm1717,banđầuchỉgồmnhữngngườithợ,nhữngngườitrongcùngmộtngànhnghề,nhưngsaumởrộngvàcóđủcácthànhphầnxãhộithamgia:từtiểuthương,họcgiả,giớibìnhdân,tríthứcđếnquýtộcvàcácquanchứcnắmgiữnhữngđịavịcaotrongxãhội.Vìvậy,tưtưởngvàđườnglốirấtphứctạp,nhiềubiếntướng.1.PrimeMinistertứclàBộtrưởngthứnhấtvàthườngđượcgọilàThủtướng.2.MộtchứcvụcaotrongchínhphủAnhgiaiđoạntừgiữathếkỷXVIđếnđầuthếkỷXIX,làngườichịutráchnhiệmvềnguồntàichínhcủaHảiquânHoànggiaAnh.Chứcvụnàybịbãibỏnăm1836.1.CáccuộcchiếntranhcủaNapoleonlàmộtloạtcáccuộcchiếnxảyratạichâuÂu,dướithờihoàngđếNapoleonBonapartecaitrịnướcPháp.CáccuộcchiếnnàytiếpnốicáccuộcchiếndocuộcCáchmạngPhápphátsinh,kéodàisuốtthờiĐệnhấtĐếchếởPháp(mộtchếđộchínhtrịdoNapoleonlậpra).1.IsleofDogs(ĐảoChó):Têngọinàychínhthứcđượcdùngvàonăm1588,nguyênlàmộthònđảoởkhuĐôngLondon1.TomaPaine(29/1/1737-8/6/1809):SinhởAnh,nhậpcưMỹtrongthờigiannổraCáchmạngHoa

Kỳ,lànhàtriếthọc,nhàcáchmạng,ngườitheotrườngpháichủnghĩatựdocổđiển,mộtnhânvậtnổibậttrongPhongtràoKhaisáng.ÔngủnghộsựđộclậpcủacácthuộcđịaMỹkhỏiĐếquốcAnhvàlàngườicóảnhhưởnglớnđếnCáchmạngPháp.2.Nghệthuậtbiếmhọa:MộtphátkiếncủachâuÂucótừthờicổđại,làthểloạithíchhợpnhấtchoviệcthểhiệncácdiễnbiếnvănhóavàchínhtrịtrongmộthìnhthứccôđọng.3.SựphânliệtlầnthứhaicủađạoKitôvàođầuthếkỷXVIdẫnđếnsựrađờicủađạoTinLành.CuộccảicáchnàygắnliềnvớitêntuổihaiđạibiểulàMartinLuther(1483-1546)vàJeanCalvin(15091546).ThếkỷXVIlàthếkỷmởđầuchocáccuộccáchmạngtưsảnchâuÂu.MartinLutherchịuảnhhưởngcủatưtưởngtựdotưsản,phảnkhánglạinhữngquyđịnhkhắcnghiệtcủacủaCônggiáo.NhữngtưtưởngcảicáchđóđãdẫntớixungđộtgaygắtquyếtliệtvớiTòathánhVaticanvàsựrađờicủađạoTinLành.4.Thuếthậpphân:mộtloạithuếdoGiáohộiThiênChúaởTâyÂuthờitrungđạiđặtvàthucủacáctínđồbằngmộtphầnmườisảnphẩmhàngnămcủatrangtrạiđểủnghộgiáosĩvànhàthờ.5.RoyalExchangeởLondon:ĐượcThomasGreshamthànhlậpnăm1565,hoạtđộngnhưmộttrungtâmgiaodịchcủathànhphố;đếnnăm1576,đượcElizabethIchínhthứcđặttênnày.6.GọitắtlàLloyd’s,mộtbộphậncủaRoyalExchangeởLondon,làkhuvựcriêngcủanhữngngườikýnhậntráchnhiệmthanhtoáncáchợpđồngbảohiểm(nhấtlàvềtàuthủy)vànhữngngườimôigiớihợpđồngbảohiểm.7.CónguồngốctừĐức,mởđầubởiGeorgeLouis–cửtricủaHanover,ngườilênngôivuaVươngquốcAnhvớitướcvịGeorgeInăm1714.TriềuđạinàyđượctiếptụcvớiGeorgeII,GeorgeIII,GeorgeIVvàkếtthúcvàonăm1901,khiWilliamIVquađời.1.Nguyênvăn:UnitedProvinces,làtêngọikháccủaCộnghòaHàLan(1581-1795),naylàHàLan.2.CòngọilàHộinghịQuốcgiaPháp(FrenchNationalConvention),họptừngày20/9/1792đếnngày26/10/1795.CuốnsáchđãđượcTháiHàBooksxuấtbản.**HÌNH12-5**Cookiethứnhấtđượcđọcbởivònglặp.**HÌNH6-3**Chạyvídụvớihàm`isNaN()`trongcâuđiềukiệnghép.**Hình10-8**Tạomớivàthêmcácphầntửbằngvònglặp`for`vàDOM.1.KeyWest:MộtthànhphốnằmởcựcNamcủaHoaKỳ,còncótênMileO,tứclàđiểmbắtđầucủadặmAnh,tínhtheochiềudọccủanướcMỹ.1.NhàRonaldMcDonald(RonaldMcDonaldHouse):ChươngtrìnhtừthiệncủathươnghiệuthứcănnhanhMcDonald's,xâydựngnhữngngôinhàgầncácbệnhviệnđểchotrẻembịbệnhhiểmnghèovàthânnhâncácemởtrongthờigianđiềutrịtạibệnhviện.NgôinhàRonaldMcDonaldđầutiênđượcmởởPhiladelphianăm1974vàhiệnnaytrênthếgiớiđãcókhoảng200ngôinhànhưthế.1.StevieWonder(tênthậtStevlandHardawayJudkins,sinhngày13tháng5năm1950,sauđổitênthànhStevlandHardawayMorris):Casĩ,nhạcsĩ,nhàsảnxuấtâmnhạcvànghệsĩchơiđanhạccụngườiMỹ.ÔnglànghệsĩtiêubiểuchoâmnhạcđạichúngHoaKỳnửasauthếkỷXXvới22giảiGrammy(nhiềunhấtchomộtnghệsĩsolo).Bịmùtừnhỏ,Wonderkýhợpđồngtrởthànhcasĩchuyênnghiệptừkhimới11tuổi.1.Lourdes:MộtthànhphốnhỏthuộcmiềnNamnướcPháp,gầnbiêngiớiPháp-TâyBanNha.1.PuertoVallarta:MộtthànhphốnổitiếngvềdulịchcủaMexico,trảidàitheovịnhBanderasbênbờTháiBìnhDương.nàysangngàykhác.Quốcgiakhởinghiệp–CâuchuyệnvềnềnkinhtếthầnkỳcủaIsrael(tácgiả:SaulSingervàDanSenor)giớithiệubứctranhtoàncảnhvềnhữnggìdântộcDoTháiđãlàmđểnuôidưỡngvàvunđắpchocácdoanhnhânkhởinghiệp,thôngquaviệcthuhútdòngtiềntừcácnhàđầutưmạohiểmcủaphươngTây.BảntiếngViệtđãđượcCôngtyCổphầnSáchAlpha(AlphaBooks)xuấtbảnvàtáibảnnhiềulần.IPLlàmộtdựángiáodụcphichínhphủ,philợinhuậnvàphitôngiáodocácdoanhnhân,tríthứctâmhuyếtvàTrườngDoanhNhânPACEphốihợpsánglập,triểnkhaithựchiệntừnăm2007.JackMa(MãVân,sinhngày10/9/1964)làtỷphú,doanhnhânthươngmạiđiệntửngườiTrungQuốc.ÔnglànhàsánglậpvàlàChủtịchđiềuhànhTậpđoànAlibaba.ÔngcũnglàdoanhnhânTrungQuốcđạilụcđầutiênxuấthiệntrêntrangbìacủaForbes.1.DiệpUĐàm:phiênâmtiếngTrunglàYeYouTan.

2.Đạiphongcầm:loạiđànorganlớnvớihệthốngnhiềuốngsáokhổnglồliênkếtvớiđàn,thườngchỉsửdụngtrongnhàthờ.3.MượnýthơcủaLýBạch.Ýmuốnmiêutảlúcnàylàthờiđiểmđẹpnhất,hưngvượngnhấtcủamùaxuân,nhưngthờikhắctươiđẹpnàycũngngắnngủinhưhoakhói,nóchỉtồntạitrongmộtkhoảngthờigianrấtngắn.4.Chữ⾊(sắc):trênchữnàychínhlàchữ“đao”⼑,nghĩalàcondao.(*)SUV:Kiểuxethểthaođachứcnăng,đượcthiếtkếđểcóthểvượtquanhữngđịahìnhxấu.(1)Trườngpháiấntượng:MộttràolưunghệthuậtbắtđầutạiParisvàocuốithếkỷ19,đánhdấumộtbướctiếnquantrọngcủahộihọa.Cáitên'ấntượng'docácnhàphêbìnhgọitheomộtbứctranhnổitiếngcủaClaudeMonet:Impressionsoleillevant(Ấntượngmặttrờimọc).(2)Hệthốngđịnhvịtoàncầu(GlobalPositioningSystem-GPS):Làhệthốngxácđịnhvịtrídựatrênvịtrícủacácvệtinhnhântạo.Trongcùngmộtthờiđiểm,ởmộtvịtrítrênmặtđấtnếuxácđịnhđượckhoảngcáchđếnbavệtinh(tốithiểu)thìsẽtínhđượctọađộcủavịtríđó.HệthốngđịnhvịtoàncầucủaMỹlàhệdẫnđườngdựatrênmộtmạnglưới24vệtinhđượcBộQuốcphòngHoaKỳđặttrênquỹđạokhônggian.(4)DJ:ViếttắtcủaDiscJockey,cónghĩalàngườichỉnhnhạctrênđàiphátthanh,trongvũtrườnghayquánbar.Vớicácthiếtbịvàkỹnăngphốitrộnbiếnhóa,DJrápnhịpmộtcáchtàitìnhcácloạinhạctạothànhmạchgiaiđiệuđặcbiệtsángtạo.(5)Homerun:Thuậtngữdùngtrongmônbóngchày,chỉcúđánhchophépngườiđánhchạyquanhsânghimộtlúcnhiềuđiểmmàkhôngphảidừnglại.(6)SteveJobs:GiámđốcđiềuhànhcủahãngmáytínhApple,hãngđiđầutrongngànhcôngnghiệpmáytínhởMỹvớihàngloạtcácsángchếnhưhệđiềuhànhOSX,máytínhvàsổtayđiệntửMAC,bànphím.Hãngđãbánrahơn50triệumáynghenhạccầmtayIpodtrêntoànthếgiới.Đâylàmộtsảnphẩmcáchmạngtrongkỷnguyênâmnhạckỹthuậtsố.(7)VinceLombardi:HuấnluyệnviênbóngbầudụchuyềnthoạitrongcácgiảivôđịchquốcgiaMỹthếkỷ20.ÔngđãdẫndắtđộiGreenBayPackersđăngquangngôivôđịchthếgiới.(8)TigerWoods:sinhnăm1975,làvậnđộngviênđánhgolfchuyênnghiệpsố1thếgiớingườiMỹ.Vớidanhhiệunày,Woodstrởthànhtaygolfchuyênnghiệpcómứcthunhậpcaonhấtthếgiới(năm2005là87triệuđô-la).(3)RobertFrost(1874-1963)lànhàthơnổitiếngngườiMỹ,đượcxemlàmộttrongnhữngnhàthơsángtácvềđềtàithônquêhaynhấttrongthếkỷ20.ÔngđãbốnlầnđoạtgiảiPulitzer,từngđượcđềcửgiảiNobelvănhọcnăm1953vànhậnđượcnhiềugiảithưởngvinhdựvàcaoquýkháctrongsựnghiệpthơcacủamình.3.ThuậtngữMoatdoWarrenBuffettsángtạora,ngụýmộtcôngtycólợithếcạnhtranhvàtạora“hàngrào”ngăncảnsựcạnhtranhcủacáccôngtykhác.1.ỞViệtNamlãisuấttráiphiếuchínhphủtrungbìnhkhoảng8%/năm.2NơicósàngiaodịchchứngkhoánNewYork.HìnhtượngrắntrênchùaThái.Khổ.Vùngđầmlầy.Tượng.Cúngcơm.Loạibánhmìdẹttròn.Núi.HìnhtrònmangtínhbiểutượngcaoquýdùnglàmđốitượngthiềntrongPhậtgiáoĐạithừa.Tranhvẽtượng,đềtàitôngiáo.Hiệnthân,hóathân.Phậtthiền.Bơlọcdùnglàmdầuăn.Câychùybiểutượng.MộtloạirượuởNepal,TâyTạng.Dạxoa.Thuốclálàmtừláthuốcnonvàđọtgaidầu.

Chùa,tuviệnởTâyTạng.Hoàngphái,pháimũvàng.Nghĩalàbạnđạo,làmộthọcvịPhậtgiáoTâyTạngdànhchotăngni.Ấn.Nisư.Chấtgâyảogiác,matúy.NiếtBàn.Hànhvilễbáihaytụngniệm.Pháp,phậnsự.BinhsĩNepaltrongquânđộiAnhhoặcẤn.NgườiAnh(1570-1606)thànhviênnhómtínđồCônggiáocóâmmưuámsátvuaJamesIcủaAnh.KhuvựcởđôngnamBangladeshvàbiêngiớiẤnĐộvớiMiễnĐiện,làmộtquậncủaBangladesh,chođếnnăm1984thìbịchiathànhbaquận.Trongthậpniên1970và1980,cưdâncácbộtộcnàyđãchốnglạinhữngcốgắngcủachínhphủnhằmđưadânBengalđếnđâysinhsống.(N.D)Vảidệttay.Tiềntrànước.Vâng,được.Biênnhận.ThiềnminhsátXá,haitaychắplạiđểtỏýcungkính.TiếngLatin,nghĩalàchấtliệuẤnĐộ.YhọcẤnĐộcổđại,trịbệnhbằngthảomộc,yoga,chếđộăn.ChưthiênDiệnkiếnvớiđạosư.Áocàsakhoácbênngoài.MộttrongnhữngđườngchínhdàinhấtvàxưanhấtchâuÁ,nốivùngđôngvàtâytiểulụcđịaẤnvànốiNamÁvớiTrungÁ.Ảoảnh.MộtdạngbánhmìcủaẤnĐộ.Rauxào.Đậulăng.Kỳancưmùamưa.Nhànghỉ.Bánhmìdẹtchiêntrongbơloãng.Enthusiasm,từtiếngHyLạpenthousiasmos.PhápTánhNgữKinh,“Chương1,”6.[ITP18.]Tênmộtloạiđábiếnchất,đáphiến.Ốngđiếu.Câygaidầu.Nhưcáichénnhỏxíuđểuốngtrà.Ghat:bậcthềmdẫnxuốngsôngHằng.GiovanniAntonioCanal(17/10/1697-19/4/1768),họasĩÝchuyênvẽphongcảnhVenice.JosephMallordWilliamTurner(23/4/1775-19/12/1851),họasĩngườiAnh,vẽtranhphongcảnhthuộctrườngpháilãngmạn.PaulJacksonPollock(28/1/1912-11/8/1956),họasĩnổitiếngngườiMỹ,làmộtgươngmặtquantrọngtrongtràolưuchủnghĩabiểuhiệntrừutượng.PieterBruegelilVecchio(1525-9/9/1569),họasĩHàLan.ĐiệunhảysiêuphàmcủathầnShiva.Biểutượngsùngbáihìnhdươngvật.Trốngvỗbằngtay.Bánhmìdẹtchiênphồnglên.Mộtdạngkẹo.1.Talàchúatểcủathếgiới.

2.HaicâuthơnằmtrongbàithơHaimươihaivầndângtặngquantảthừahọVicủaĐỗPhủ.3.TrongTứtiểuThiênhậucủadòngvănhọclãngmạnhiệnđạidođộcgiảTrungQuốcbìnhchọn,PhỉNgãTưTồnđượcmệnhdanhlàThiênhậubitình,bởilẽbikịchdườngnhưđãtrởthànhdấuấnriêngcủachị.4.Côchiêu:trong“cậuấm,côchiêu”,concáitrongnhữnggiađìnhgiàucó,đượcnuôngchiều.5.Hànhcung:cungđiệnchovuaởtạmkhirakhỏihoàngthànhởkinhđô.6.Tianya:mộttrongnhữngdiễnđàntrựctuyếnđượcyêuthíchnhấttạiTrungQuốc.1.Shizuka:mộtnhânvậtphụtrongbộtruyệntranhHanaYoriDango(BoysOverFlowers)củaNhật.1.CâuchuyệnvềngườinôngdânvàconrắnđộclàmộtcâuchuyệnthuộctuyểntậpNhữngcâuchuyệnngụngôncủaAesop.1.Củdền:cótênkháclàcủcảiđường,đượctrồngnhiềuởvùngBắcMỹ,TrungMỹvàAnhQuốc.2.Two-tone:haitôngmàu.1.Mỗimộtloàihoađềumangnhữngthôngđiệpriêng,dạlancónhiềumàu,nhiềuthôngđiệp.Màutímcủadạlantượngtrưngchonỗibuồnvànóithaylờixinlỗi:“Hãythathứchoanh.”1.Căncứtheothủphápvẽ,tranhTrungQuốccóthểchiathànhtranhvẽchitiếtvàtranhtảý.2.CáNapoleon:còngọicáhàngchàiđầuto,đượcpháthiệnởcácvùngnướcIndonesiavàPhillipines,rấtđượcưachuộngởTrungQuốc.1.Olympiad:giảithiđấumangtínhquốctế,đềthithườngrấtkhó,đượcchialàmnhiềulĩnhvực:Toán,Lý,Hóa,Thểdụcthểthao,Cờvua…2.Ôi,Romeo,Romeo!SaochànglạilàRomeochứ?1.GMAT:viếttắtcủaGraduateManagementAdmissionTest,làtiêuchuẩnđánhgiáđượcphânphátbằngtiếngAnh,giúpchocáctrườngthươngmạiđánhgiákhảnăngcủanhữngngưòinộpđơnxinhọcthươngmạivàquảntrịcấpcao.2.TrầnViênViên:mộtdanhkỹởmiềnGiangNamthờiMinhmạt-Thanhsơ,làmộttrongnhữngnhânvậtdẫnđếnsựsụpđổcủanhàMinh.3.MộtcâuthơtríchtrongbàiViênViênkhúccủaNgôVĩNghiệp,NguyễnThịBíchHảidịch.4.MộtloạirượubìnhdâncủaTrungQuốc,nấutừhạtngũcốc.1.Sơntra:còncótênlàcâychuachát,câyganhaytáomèo,đượcdùnglàmthuốcởcảphươngĐôngvàphươngTâyhàngchụcthếkỷqua.HiệnnóđượcdùngrộngrãitạinhiềunướcchâuÂuđểtrịbệnhtimmạch.CònởViệtNam,TrungQuốc,sơntralàthuốcchữacácchứngvềđườngtiêuhóa.1.ICU:viếttắtcủacụmtừIntensiveCareUnit,khuchămsócđặcbiệt,khoahồisứctíchcực.2.TheoquanniệmcủangườiĐàiLoan,saukhitaiquanạnkhỏinênănmìmónggiòđểxuađuổivậnđen.CòntheodângianTrungQuốclưutruyềnbấylâunay,lábưởicóthểmanglạimaymắn,xuađuổitàmavànhữngđiềuxấu.1.HồnglâuNhịVưu:chỉVưuNhịthưvàVưuTamthư,hainhânvậttrongHồnglâumộng.Cảhaiđềulànhữngcôgáisắcnướchươngtrời.2.RukawaKaede:mộttrongnhữngnhânvậtchínhtrongbộtruyệntranhSlamDunkcủaNhật.3.TrươngVôKỵ:nhânvậtnamchínhtrongbộtiểuthuyếtỶthiênĐồlongkýcủanhàvănKimDung.4.QuangMinhđỉnh:sàohuyệtcủaMagiáomàTrươngVôKỵđãlầnmòtheomộtônghòathượngleolên.5.LầuDậtPhulàcôngtrìnhkiếntrúcđượcđặttheotêncủanhàtàitrợThiệuDậtPhu.ThiệuDậtPhuđượcbiếtđếnnhưmột“ôngtrùm”củalànggiảitríHoangữ.Kểtừnăm1985,ôngđãquyêntiềnxâydựngnhiềucôngtrìnhkiếntrúcphụcvụchokhoahọcgiáodụctạiĐạilục,cáccôngtrìnhnàythườngđượcđặttheotêncủaông.6.Hoadạhợp:haycòngọilàhoamộclanTrungHoa,cómàutrắnghoặcphớthồng.1.DiêuMinh:ngôisaobóngrổthànhcôngởMỹvàđượccảTrungQuốcbiếtđến.2.MinhTường:vậnđộngviênđiềnkinhđầutiêncủaTrungQuốctừnggiànhbadanhhiệu:kỷlụcgiathếgiới,vôđịchthếgiớivàvôđịchOlympic.3.VậnđộngNgũtứ(haycòngọilàPhongtràoNgũtứ):mộtphongtràođấutranhrộnglớncủasinhviên,họcsinh,côngnhân,thịdân,tríthứcTrungQuốc,vìnổrađúngvàongày4tháng5năm1919nênđượcgọilàphongtràoNgũtứ.4.Uốngrượuđộcchữakhát:vívớigiảiquyếtkhókhăntrướcmắtmàkhôngtínhđếnhậuquảvềsau.1.ChúcDoãnMinh(1460-1526):tênchữlàHyTriết,hiệuChiSơn,làmộtthưphápgiakiệtxuất

đứngđầuThưpháivùngNgôtrung,mọingườinhậnđịnhônglàthưphápgiađệnhấttriềuMinh.2.Phêđấu:mộtthuậtngữphổbiếntrongthờikỳ“đạicáchmạngvănhóacủaTrungQuốc”,viếttắtcủa“phêphán”và“đấutranh”.3.HaicâuthơtríchtrongThấmviênxuân-TrườngSacủaMaoTrạchĐông.4.DiệcThư:tênđầyđủlàNghêDiệcThư,sinhnăm1946tạiThượngHải,làemgáicủatácgianổitiếngNghêKhuông,cùngvớiKimDungvàanhtraiđượcxemlà“tamđạikỳtích”củagiớivănđànHươngCảng.1.Morphine:mộtloạithuốcgiảmđaugâynghiện.1.EmLâm:chỉLâmĐạiNgọc,mộttrongbanhânvậtchínhtrongtiểuthuyếtHồnglâumộng.2.Squash:mônthểthaogiốngtennis,nhưngchơitrongphòngkín,vợtngắnhơnvàbóngcũngnhẹhơn.Ngườichơiđánhbóngvàováchtườngcógạchmứcđểlàmchuẩntínhđiểm,cóthểchơimộtmình.1.CâuthơtríchtrongbàithơTháitangtửcủaTânKhíTật,bảndịchcủaNguyễnChíViễn.2.TừthờiLaMã,ngườitavẫnchorằngđàđiểungốcnghếchđếnnỗichúngđốiphóvớihiểmnguybằngcáchgiấuđầutrongcát.Hìnhảnhnàycũngtrởthànhẩndụchonhữngaitrốntránhthựctế,giốngnhưđứatrẻbịttailạivàlatoánglên:“Tôikhôngnghethấygìcả”.3.“ĐồngTuyết”phátâmgầngiốngvớitừ“bạnhọc”;同学(tóngxué/bạn)và童雪(tóngxuě/ĐồngTuyết).1.Kaixin:mộttrongnhữngtrangmạngxãhộiphổbiếnởTrungQuốc.2.JP:viếttắtcủatừ极品(jipin)theonghĩatiêucựctứclà:ngườitệhạikhôngaichịunổi.1.AlibabaGrouplàtậpđoànthươngmạiđiệntửlớnnhấtTrungQuốc,sởhữucôngtyAlibaba.comvàđồngthờisởhữuTaobao,Alipay,ChinaYahoo...2.TaobaolàmộttrongbốnhệthốngmuabántrựctuyếnlớnnhấttạiTrungQuốc.3.Tencent:côngtycungcấpdịchvụtinnhắnQQcùngnhiềudịchvụtrựctuyếnkhác,rấtphổbiếntạiTrungQuốc.4.MãHóaĐằng:chủtịchkiêmtổnggiámđốcđiềuhànhTencent.5.MãVân:ngườisánglậpvàlàtổnggiámđốctậpđoànThươngmạiđiệntửkhổnglồAlibaba.KhảiĐạttừnăm2005bắtđầucungứnghộpbọcngoàiiPodchoApple.Macintosh(hayMac):Làmộtdòngsảnphẩmmáytínhcánhânđượcthiếtkế,pháttriểnvàđưarathịtrườngbởitậpđoànApple.C2C(Consumer-to-Consumer):Làhìnhthứcthươngmạiđiệntửgiữanhữngngườitiêudùngvớinhau.KỉnguyênhậuPC:ThePost-PCeraCâygậyvàcủcàrốt(carrotandstick):Làkháiniệmđượcdùngđểchỉmộthànhđộngđồngthờikhuyếnkhíchđiềutốt(củcàrốt)vàtrừngphạtđiềuxấu(câygậy).Đâylàmộtchínhsáchngoạigiaotrongquanhệquốctế,thườngđượccácnướclớnmạnhsửdụngnhằmthayđổihànhvicủacácnướcnhỏhơn.“Câygậy”tượngtrưngchosựđedọatrừngphạt,còn“củcàrốt”tượngtrưngchoquyềnlợihayphầnthưởng.BongbóngDot-com:ýnóinhữngtrangwebcủacáccôngtytrênmạnglướitoàncầuvớitênmiềnlà.com,làmộtbongbóngthịtrườngcổphiếukhicáccổphiếucủacáccôngtycôngnghệcao,nhấtlàcáccôngtymạngđượcđầucơ.Bongbóngnàyđượcsinhravàongày9/8/1995–khiNetscapeCommunicationsbắtđầuniêmyếtcổphiếucủamìnhvàvỡvàongày10/3/2000–khichỉsốtổnghợpNASDAQđạtđỉnhcaonhất.BongbóngDot-comđãgópphầncùngcácnhântốkháctạonênsựthịnhvượngkinhtếcủaMĩcuốithậpniên1990–thờikìmànhiềungườigọilà“NềnKinhtếMới”,cònAlanGreenspangọilà“sựthịnhvượngbấtthường”.PersonalDigitalAssistant:ThiếtbịkĩthuậtsốhỗtrợcánhânTênmộtnhânvậttrongtruyệnchothiếunhicótênlàStruwwelpeter.Rapideyemovements(chuyểnđộngmắtnhanh)đểchỉmộtgiấcngủsâu,tráingượcvớiNREN-giấcngủkhôngsâu.Quasimodo:AnhgùtrongtiểuthuyếtNhàthờĐứcBàParis,cònđượcbiếtđếnvớitên“ThằnggùởnhàthờĐứcBà”.Hainữminhtinhnổitiếngcủathậpniên80,90thếkỷtrước.Haingườiphụnữđượcbiếtđếnvớigươngmặtkhôngmấyxinhđẹp.

NêvàNghêlàhaitừđồngâm.Namuốnghoócmonvàchuyểnđổigiớitínhthànhnữ.“Ăndấm”còncónghĩabónglà“ghen”.“Trườnghậnca”củaBạchCưDị.