LỜINHÀXUẤTBẢNMườivạncâuhỏivìsaolàbộsáchphổcậpkhoahọcdànhcholứatuổi

thanh,thiếuniên.Bộsáchnàydùnghìnhthứctrảlờihàngloạtcâuhỏi"Thếnào?","Tạisao?"đểtrìnhbàymộtcáchđơngiản,dễhiểumộtkhốilượnglớncáckháiniệm,cácphạmtrùkhoahọc,cácsựvật,hiệntượng,quátrìnhtrongtựnhiên,xãhộivàconngười,giúpchongườiđọchiểuđượccáclílẽkhoahọctiềmẩntrongcáchiệntượng,quátrìnhquenthuộctrongđờisốngthườngnhật,tưởngnhưaicũngđãbiếtnhưngkhôngphảingườinàocũnggiảithíchđược.

Bộ sách được dịch từ nguyên bản tiếng Trung Quốc do Nhà xuất bảnThiếuniênNhiđồng,TrungQuốcxuấtbản.Dotínhthiếtthực,tínhgầngũivềnộidungvàtínhđộcđáovềhìnhthứctrìnhbàymàngaykhivừamớixuấtbảnởTrungQuốc,bộsáchđãđượcbạnđọctiếpnhậnnồngnhiệt,nhấtlàthanhthiếuniên,tuổitrẻhọcđường.Dotácdụngtolớncủabộsáchtrongviệc phổ cập khoa học trong giới trẻ và trong xã hội, năm 1998Bộ sáchMườivạncâuhỏivìsaođãđượcNhànướcTrungQuốctrao"GiảithưởngTiếnbộkhoahọckĩthuậtQuốcgia",mộtgiảithưởngcaonhấtđốivớithểloạisáchphổcậpkhoahọccủaTrungQuốcvàđượcvinhdựchọnlàmộttrong"50cuốnsáchlàmcảmđộngNướcCộnghoà"kểtừngàythànhlậpnước.Mườivạncâuhỏivìsao

BộsáchMườivạncâuhỏivìsaocó12tập,trongđó11tậptrìnhbàycáckháiniệmvàcáchiệntượngthuộc11lĩnhvựchaybộmôntươngứng:Toánhọc,Vậtlí,Hoáhọc,Tinhọc,Khoahọcmôitrường,Khoahọccôngtrình,TráiĐất,Cơthểngười,Khoahọcvũtrụ,Độngvật,Thựcvật;ởmỗilĩnhvựccáctácgiảvừachúýcungcấpcáctri thứckhoahọccơbản,vừachútrọngphảnánhnhữngthànhquảvànhữngứngdụngmớinhấtcủalĩnhvựckhoahọckĩ thuậtđó;Cáctậpsáchđềuđượcviếtvới lờivăndễhiểu,sinhđộng,hấpdẫn,hìnhvẽminhhoạchuẩnxác,tinhtế,rấtphùhợpvớiđộcgiảtrẻtuổivàmụcđíchphổcậpkhoahọccủabộsách.

Dochứađựngmộtkhốilượngkiếnthứckhoahọcđồsộ,thuộchầuhếtcáclĩnhvựckhoahọctựnhiênvàxãhội,lạiđượctrìnhbàyvớimộtvănphongdễhiểu,sinhđộng,Mườivạncâuhỏivìsaocóthểcoinhưlàbộsáchthamkhảobổtrợkiếnthứcrấtbổíchchogiáoviên,họcsinh,cácbậcphụhuynhvàđôngđảobạnđọcViệtNam.

Trongxãhộingàynayconngườisốngkhôngthểthiếunhữngtrithứctối

thiểuvềvănhóa,khoahọc;Sựhiểubiếtvềvănhóa,khoahọccủaconngườicàngrộng,càngsâuthìmứcsống,mứchưởngthụvănhóacủaconngườicàngcaovà khảnănghợp tác, chung sống, sựbìnhđẳnggiữaconngườicàng lớn, càng đa dạng, càng có hiệu quả thiết thực;Mặt khác khoa họchiệnđạiđangpháttriểncựcnhanh,trithứckhoahọcmàconngườicầnnắmngàycàngnhiều,dođó,việcxuấtbảntủsáchphổbiếnkhoahọcdànhchotuổitrẻhọcđườngViệtNamvàchotoànxãhộilàđiềuhếtsứccầnthiết,cấpbáchvàcóýnghĩaxãhội,ýnghĩanhânvănrộnglớn;Nhậnthứcđượcđiềunày,NhàxuấtbảnGiáodụcViệtNamchoxuấtbảnBộMườivạncâuhỏivìsaovàtintưởngsâusắcrằngbộsáchnàysẽlàngườithầytốt,ngườibạnchânchínhcủađôngđảothanh, thiếuniênViệtNam,đặcbiệt làhọcsinh,sinhviêntrênconđườnghọctập,xáclậpnhâncách,bảnlĩnhđểtrởthànhcôngdânhiệnđại,mangtốchấtcôngdântoàncầu.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

1.Vìsaosứcnặngcủavậtthểcóthểbiếnđổi?

Nếucóainóivớibạnrằngsứcnặngcủamộtvậtthểkhôngphảilàcốđịnhmàcóthểbiếnđổitheonhữngđịađiểmkhácnhau, liệubạncótinkhông?Song sự thực lại đúng là như vậy.Đưa vật thể đến những địa điểm khácnhau,sứcnặngcủachúngquảthựccóxảyrasựbiếnđổi.Mộtsựviệcnhưthếnàyđãtừngxảyra:mộtnhàbuônmuacủangưdân5000tấncátrắmđencủaHàLan,đưa lên tàu chở từđóvề thủđôMôgađishu củaXômali, gầnxíchđạo.Đếnnơi,dùngcânlòxocânlạibỗngthấythiếuhơn30tấncá.Lạthật,cáchạyđiđâunhỉ?Bịmấtcắplàđiềukhôngthểcó,vìtrênđườngđi,tàukhônghềcậpbếnbờnàocả.Tiêuhaotrongquátrìnhxếpdỡcũngkhôngthểnhiềuđếnthế.Mọingườixônxaobàntán,nhưngkhôngaivạchrađượcđiềubíẩnnày.Vềsau,sựthậtcũngđượclàmsángtỏ.Cákhôngbịmấtcắp,cũngkhôngphảiviệcxếpdỡgâynênhaohụt,màdosựtựquaycủaTráiĐấtvàsứchútcủanó.Hoáralàsứcnặngcủamộtvậtthể-tứclàtrọnglựctácđộnglênnó,làdosứchútcủaTráiĐấtlênvậtthểđótạora.SongTráiĐấtlạiluônluônxoayquanhmình,tạoramộtloạilựclitâmtựquay.Vìvậy,độlớncủatrọnglựcmàvậtthểchịutácđộngbằngvớihợplựccủasứchútTráiĐấtvàlựclitâmquántínhcủasựtựquay,đúngralàsứchútcủađịatâmtrừđi thànhphầnthẳngđứngcủalực li tâmquántínhcủasựtựquay.VìTráiĐấtcóhìnhbầudụcbẹtởhaiđầu,cànggầnxíchđạothìkhoảngcáchgiữamặtđấtvàđịatâmcànglớn,sứchútTráiĐấtcũnglạicàngnhỏ.Mặtkhác,cànggầnxíchđạo,lựclitâmtácdụnglênvậtthểdosựtựquaycủaTráiĐấtsinhralạicànglớnchonêncànggầnxíchđạo,trọnglựcthựctếtácđộnglênvậtthểcàngnhỏ.5000tấncátrắmđen,vậnchuyểntừnướcHàLancóvĩđộtrungbìnhđếnnướcXômaligầnxíchđạo,trọnglựctácđộngtấtnhiêngiảmdần.Đólàlýdovìsaokhicânlại,cábịhụthơn30tấn.Nếumộtvậnđộngviên leonúinhặtđượcmột tiêubảnnhamthạch trênđỉnhEvơretmangvềBắcKinh,nósẽnặnghơnmộtchút.CònnhưcónhàphihànhvũtrụmangnóvàokhoảngkhôngbênngoàiphạmvisứchútTráiĐấtnósẽkhôngcònsức nặng nữa. Song, bất kể là sức nặng của vật thể biến đổi ra sao, khốilượngcủachúngvẫnkhônghềthayđổi.Điềuđángchúýlà,sựbiếnđổisứcnặngcủavậtthểchỉcóthểcânđorađượcbằngcânlòxomàthôi.Dùngcânbànhoặccânđònđềukhôngcânđođược,vìhaidụngcụnàyđokhốilượngcủavậtthể(vàđơnvịtấnmàtanóiởtrênlàtấnlực).

Từkhóa:Sứcnặng;SứchútTráiĐất.

2.Mộtmétdàibaonhiêu?Tronghộpđựngdụngcụhọctậpcủabạnthườngcómộtthướcthẳngbằng

nhựa trong suốt, trênmặt thướccó in từngvạch thẳng, cácvạchnhỏcáchnhaumộtmilimet,mườivạchnhỏbằngmộtxentimet,1000vạchnhỏbằngchiềudàimộtmét.

Đơnvịtheohệmétlàđơnvịđộdàithôngdụngtrênthếgiới.Vìsaophảidùngđơnvịđộdàithốngnhấtnhỉ?Thờicổđại,cácnướcđềucóđơnvịđộdàicủariêngmình.Vảlại,đơnvịđộdàiởmỗithờikìcókhicònbiếnđổinữa.Đơnvịđođộdàithayđổinhiềusẽgâyrakhôngítkhókhănchoviệcchếtạocơkhíchínhxác.

SaucuộccáchmạngcôngnghiệpthếkỉXVIII,sựpháttriểnmạnhmẽcủakhoahọckĩthuậtbuộccácnhàkhoahọcphảinhanhchóngtìmratiêuchuẩnđộdàithốngnhấtquốctếcóthểduytrìlâudàikhôngđổi.

Các nhà khoa học lúc bấy giờ cho rằng kích thước củaTráiĐất khôngbiếnđổi.Năm1790,giớikhoahọcPhápđãđokinhtuyếncủaTráiĐất,đềxuấtýkiến lấy1/10 triệucủađoạnkinh tuyến từxíchđạođiquaPariđếnBắcCựclàmtiêuchuẩnđộdài,gọilàmột"mét".Conngườicăncứvàotiêuchuẩnđộdàiđóchếramộtthướcméttiêuchuẩnđầutiênbằngplatin.

Năm1889,Hộinghịvềđolườngquốctếđãchínhthứcquyếtđịnh,dựatheođộdàicủathướcméttiêuchuẩnđầutiên,dùnghợpkimplatin-iriđichếthànhmộtthướcmétcómặtcắtnganghìnhchữXlàmthướcméttiêuchuẩnquốc tế.Thướcnàyđược cất giữ cẩn thận tạiCụcĐo lườngquốc tếPari.ThướcméttiêuchuẩnphụcchếcủacácnướcphảiđượcđưađịnhkìđếnPariđểsomẫuvớithướcméttiêuchuẩnquốctếđó.

Nhưngcácnhàkhoahọcchưacảmthấyhài lòngđốivới thướcmétquýgiáấy.Mộtlà,nóquámềmyếu,muốnduytrìđượcđộchínhxác,bắtbuộcphảiđặtnó trongphòngcónhiệtđộổnđịnhsuốtcảnăm.Hai là,hợpkimplatin - iriđi vẫn không tránh được hiện tượng lạnh co, nóng giãn. Ba là,thướcchế tạobằngkimloại, thờigiandài lâu thếnàocũngbịănmòn,hưhại.

Cácnhàkhoahọccậnđạiđãnghiêncứubảnchấtcủaánhsáng,pháthiệnnólantruyềndướihìnhthứccủasóng.Ánhsángmàusắckhácnhaucóbướcsóngkhácnhau,đồngthờipháthiệnnólantruyềndướidạngbướcsónghếtsứcổnđịnh.Dùngbướcsóngcủaánhsánglàmtiêuchuẩnđộdàicótínhưuviệt không gì sánh bằng.Vì vậy, tháng 10 năm 1960,Hội nghị đo lườngquốc tếkhoá11đã chính thứcquyếtđịnh:Bước tiêu chuẩncủamétbằng1650763,73lầnbướcsóngánhsángmàuvàngcamcủakpypton-86phátratrongchânkhông.

Saukhiphátminhralaze,dotínhđơnsắccủalazetốt,độchóicao,khidùngbướcsóngcủalazelàmchuẩngốc,độchínhxácsovớidùngđèncủachất đồng vị kpypton - 86 được nâng cao tới 1.000.000 lần. Vì vậy, lazenhanhchóngtrởthành"thướcánhsáng"lítưởngcủacácnhàkhoahọc.

Tuyđãcóthướcánhsángcủalazenhưngcácnhàkhoahọcvẫnđangtiếptục tìmkiếmcái thướcchínhxáchơn.Ngày20 tháng10năm1983, trongHộinghịđolườngquốctếkhoá17họptạiPari,cácbộmônđầyquyềnlựchữuquanlạitiếnmộtbướctrongviệcxácđịnhđộdàitiêuchuẩncủamét,cụthểbằngđộdàicủađoạnđườngmàánhsáng lan truyền trongchânkhôngtrongthờigian1/299792458giây.Vìrằngtốcđộtruyềncủaánhsángtrongchânkhônglàkhôngđổi,nêncái"thướcánhsáng"mớinàyđặcbiệtchínhxác.

Từkhóa:Thướcméttiêuchuẩn;Kinhtuyến;Kpypton-86;Laze.

3.Vìsaocácđườngôtôlênnúiđềuquanhcouốnkhúc?

Ôtômuốntừchânnúichạylên,khôngthểchạythẳngđứngđược,baogiờcũng theođườngvòngvèoquanhnúimà chạydần lên.Khi làmnhưvậy,chẳngnhữngxechạyđượctươngđốiantoànmàcònđỡtốnsứcnữa.

Chúngtahầunhưđềunhậnthấy:đibộhoặccưỡixeđạptừchỗthấplênchỗcaovấtvảhơnsovớiđitrênđấtbằng,leolênsườndốcđứngsẽmấtsứcnhiều hơn so với sườn dốc thoai thoải.Vì vậy, khi lên sườn dốc, bao giờngườitacũngtìmcáchlàmgiảmbớtđộdốccủasườnnúiđimộtít.Đốivớisườnnúicóđộcaonhấtđịnhthìmặtnghiêngcủasườnnúicàngdài,độdốccàngbé.Vìvậy,conngườihaydùngcáchkéodàimặtnghiêngđểlàmgiảmđộdốc,đạtđượcmụcđíchíttốnsức.

Ví dụ như khi đẩy xe chở hàng nặng lên dốc, nếu đẩy thẳng tuột lên,ngườisẽcảmthấyrấtmấtsức.NhữngngườicókinhnghiệmthườngđẩylêntheohìnhchữS.Nhưvậy,tuycóđidàithêmmộtítđường,nhưngcóthểbớttốnnhiềusứclực.LêndốctheohìnhchữStứclàlàmchomặtnghiêngdàira,giảmthấpđộdốc.

Cònmộtvídụnữa,ởhaiđầucủamộtcáicầutovàcaođềucóđườngdẫnlêncầukhádài,cókhicònxâyđườngdẫnthànhhìnhxoắnốc.Đóđềunhằmlàmgiảmđộdốccủacầumàphảikéodàimặtcầura.

Từkhoá:Mặtnghiêng;Đỡmấtsức;Đườngdẫnlêncầu

4.Vìsaocáikimdễxuyênvàovậtkhác?Dùngđầucáikimxuyênvàotờgiấy,cáikimxuyênthủngmộtlỗnhỏtrên

giấy rất dễ dàng. Nếu quay ngược kim lại, lấy cái đầu cùn hơi tròn trònxuyênvàogiấythìkhôngmấydễdàngxuyênthủngđượcgiấy.Đólàvìápsuấtđặtlênmặtgiấycóđộlớnkhácnhau.Ápsuấtlàđộlớncủaáplựcđặtlêntrênmộtđơnvịdiệntích.

Khi chúng ta lần lượtdùngđầunhọnvàđầucùncủakimxuyênvào tờgiấy,tuylựcbỏrabằngnhau,nhưngápsuấtđặtlêntờgiấylạikhácnhau.Khixuyênbằngđầunhọn,lựcbỏrađềutậptrungvàođầukimnhọn;cònkhidùng đầu cùn, lực bỏ ra lại bị phân tán trên diện tích lớn hơn so với đầunhọn.Theođó,ápsuấtcủađầukimnhọnđặtlêntờgiấysẽlớnhơnápsuấtcủađầukimcùn.Vìvậy,đầukimnhọncủakimdễxuyên thủnggiấyhơnđầukimcùn.

Trongđờisống,córấtnhiềuvídụvềlàmtăngápsuất,nhưdùngkimmayquầnáo,dùngốngtiêmđểtiêmthuốc,đóngđinhlêntường,dùngdaosắtđểcắtđồvậtv.v.đềulàtậptrunglựctrênmộtdiệntíchtươngđốinhỏ,nhằmđạtđượcmụcđíchlàmtăngápsuất.

Nhưngápsuấtquálớncũngthườnggâynênrắcrối.

Khibạnđibộtrênđấtphủtuyết,haichânhaybịlúnxuống.Đólàvìápsuấtcủacơthểđốivớiđấtphủtuyếtquálớn.Nếubạnđigiàytrượttuyếtthìchẳngnhữngkhôngbịlún,màcòncóthểtrượttrêntuyếtnhưbaynữa.Hoáralàtấmtrượttuyếtvừarộngvừalớn,làmtăngdiệntíchhơn20lầnsovớichânbạn, chúng làmcho áp lực của thân thểbạnđặt lênđất phủ tuyết bịphântánra.

Hiểurõđiềunày,bạnsẽnhậnthứcđượcngayvìsaobánhxecủaxetăngvàmáykéophảicóbánhxíchvừadàivừarộngquànglênhayvìsaophảiđặtđườngraytàuhoảlêntrênnhữngthanhtàvẹt.

Từkhoá:Áplực;Ápsuất.

5.Vìsaodùngốnghútcóthểhútđượcnướcgiảikhát?

Khibạndùngốnghútđểuốngnướcgiảikhát,bạncóthoángđặtcâuhỏi:

vì sao miệng vừa hút một cái thì nước liền theo ống hút chạy vào mồmchúng ta ngay?Điều đó chủ yếu là nhờ vào sự giúp sức của áp suất khíquyển.

Chúng tabiết rằng,xungquanhTráiĐấtcómột lớpkhôngkhíkhádàybaobọc,gọi làkhíquyển.Ởđâucókhôngkhíthìởđóphảichịutácđộngcủaápsuấtkhíquyển.TạibềmặtcủaTráiĐất,ápsuấtkhíquyểntrêndiệntíchmỗicm2vàokhoảng10niutơn.

Cắmốnghútvàotrongcốcnước,bêntrongvàbênngoàicủaốnghútđềutiếpxúcvớikhôngkhí,đềuchịutácđộngcủaápsuấtkhíquyển,vàápsuấtkhíquyểnbêntrong,bênngoàibằngnhau.Khiấynướcởtrongvàngoàiốngđềuduytrìtrêncùngmộtmặtphẳngngang.Chúngtangậmốnghútvàhútmộtcái,khôngkhítrongốngbịchúngtahútđi,trongốngkhôngcònkhôngkhí, áp suất tácđộng lênmặtnướcbên trongốnghútnhỏhơnáp suất tácđộnglênmặtnướcbênngoàiốnghút.Thếlàápsuấtkhíquyểnliềnépđồuốngchuivàoốnghút,làmchomặtnướctrongốnghútdângcaolên.Chúngtatiếptụchútnhưthế,đồuốngsẽùnùntuônvàomiệngkhôngdứt.

Từkhoá:Ốnghút;Ápsuấtkhíquyển.

6.Vìsaobútmáycóthểtựchảymựcra?

Khibạndùngbútmáyviếtchữtrêngiấy,lậptứcxuấthiệnnétchữbằngmực.Hẳnbạnđãtừngbănkhoăn:vìsaokhibạnviết,mựctrongbútmáylạiliêntụcchảyra;cònkhibạnngừngviết,mựclạikhôngchảyranữa?Chúngtahãy làmmột thínghiệm:Cắmmộtống thuỷ tinhnhỏvào trongcái cốcthuỷtinhcóđựngnước,nướcliềnnhanhchóngdângcaolênbêntrongống,

khiđótathấymặtnướctrongốngcòncaohơnmặtnướctrongcốcthuỷtinh.Hiệntượngđógọilàhiệntượngmaodẫn.Bútmáyđượcthiếtkếrachínhlàứngdụngnguyênlímaodẫnnày.Nódựavàomộtloạtcácrãnhmaodẫntrênthânngòibútvàkhehởnhỏởđầungòibútmàvậnchuyểnmựctừtrongruộtbútđếnđầungòibút.Khiviếtchữ,đầungòibútvừachạmvàotờgiấy,mựcliềndínhlêngiấy,lưulạitrênđónhữngnétchữrõrệt.

Khingừngviết,vìsaomực trongbútmáykhôngchảyranhỉ?Chúng tahãylàmthêmmộtthínghiệmnhỏnữađểlàmrõvấnđềnày.

Lấymộttấmbìacứngđậylênmiệngcốcthuỷtinhđựngđầynước,épchặttấmbìavànhanhchóng lậtngượccảcốcnướcvàbìa lộnđầuxuốngphíadưới,sauđónhẹnhàngbỏtayéptấmbìara.Khiấytấmbìacứngbịhútchặtvàomiệng cốc và đỡ lấy lượngnước đầy trong cốc. Sứcmạnhnàođã đỡđượctấmbìamànhờđónướctrongcốcthuỷtinhkhôngchảyrangoài?Đólà tácđộngcủaápsuấtkhíquyển.Chính làápsuấtkhíquyểnđãđỡđượctấmbìavànướctrongcốc.Lúckhôngviếtchữ,mựctrongbútmáykhôngchảyrangoàicũngbởinguyênnhânđó,vìápsuấtkhíquyểnbênngoàiruộtbútlớnhơnápsuấtbêntrong,chonêncóthểgiữmựclại.

Từkhoá:Bútmáy;Hiệntượngmaodẫn;Ápsuấtkhíquyển.

7.Vìsaothápnướcphảixâythậtcao?Vặn vòi ra, nướcmáy tuôn ra rào rào.Nướcmáy từ đâu đến vậy nhỉ?

Chắcchắnlàbạnsẽnghĩtớiốngnướcchônsâudướiđất.Nhưngmuốntruytìmnguồnnướcthìphảilầntheoốngnướcđếntậnnhàmáynướcxemsao.Thì ra,nhữngốngnướcchônởdướiđấtấyđềunối liền làmmộtvới thápnướcrấtcaotrongnhàmáynước.

Vậythì,cácthápnướccótácdụnggì?Chúngtacóthểđưaramộtvídụnhỏ.Khitướihoa,nếubạnhơinghiêngbầunướcmộtchút,dòngnướcchảyravừamảnhlạivừachậm;nếunghiêngbầunướcrạpxuốngnhiềuhơnnữathìdòngnướcphun ravừa tovừaxiết.Donguyênnhângìnhỉ?Hoá ra làmựcnướccàngcaothìápsuấtsẽcàngtăng.Làmchobầunướcnghiêngđitứclàlàmchođộcaomựcnướcđốivớivòiphunlớnlên,ápsuấtcủanướccũngtheođómàlớnlên,dòngnướcphunracũngvừatovừaxiết.

Đốivớithápnướccao,nếuđộcaocủamộtthápnướclà10m,độcaocủamộtthápnướckhácchỉcó5mthìápsuấtdòngnướcởđáycủacáithápcao10mlớnhơnápsuấtdòngnướcởđáytháp5mkhoảng49kilôpascan(kPa).Nếukíchthướccủamiệnglỗchảynướcởhaiđáybằngnhau,khimởchúngrađồngthờivớinhau,nướcchảyởmiệngcóápsuấtlớntấtnhiênmạnhhơnởápsuấtnhỏ.Vìnướcmáyphảicungứngchocáchộtiêudùngởnhữngđịathếcaothấpkhácnhaunênnếuápsuấtkhôngđủthìhộtiêudùngởđịathếcaosẽkhônglấyđượcnước.Vìvậy,thápnướcnóichungphảixâythậtcao.

Ởnhững thànhphố lớnvà thànhphốvừahiệnđạihoá,dophạmvicủamạnglướicấpnướcrộng,sứccảncủađườngốnglớn,chỉdựavàothápnướcđểsinhraáplựclàkhôngđủ,cònphảinhờvàorấtnhiềumáybơmtăngáplựcnước.

Từkhoá:Thápnước;Ápsuất.

8.Vìsaoconlậtđậtkhôngbịđổnhào?Mọingườiđềucóthểnhậnthấyhiệntượng:viêngạchnằmngangrấtổn

định,dựngnóđứngthẳnglênthìrấtdễbịđổnhào;cáichaiđựngnửachainướcđặtđứngtrênmặtđấtbằngphẳngthìrấtổnđịnh,chaikhônghoặcchaiđựngđầynước thì tươngđốidễbị lậtnhào.Từhaisựviệckể trên,có thểthấy,muốnchomộtvậtthểổnđịnh,khôngdễbịlậtđổthìcầnphảithoảmãnhaiđiềukiện:mộtlàdiệntíchđáycủanóphảilớn;hailàsứcnặngcủanó

phảicốtậptrungvàophầndưới,nóicáchkháclàtrọngtâmcủanóphảithấp.Trọngtâmcủavậtthểcóthểxemlàđiểmtácđộnghợplựccủatrọnglựcđặtlênđấy.

Đốivớibấtkìvật thểnào,nếudiệntíchđáycủanócànglớn, trọngtâmcàngthấpthìnócàngổnđịnh,càngkhóbịđổnhào.Vídụ:cáckiếntrúchìnhthápbaogiờcũnglàbêndướiphình,bên trênnhọn,khixếphànghoávậnchuyểnbaogiờcũngđặtvậtnặngxuốngdưới,vậtnhẹlêntrên.

Nắmđượccáckiếnthứcđórồi,chúngtahãyquaylạixemxétconlậtđật.Toànbộthânmìnhconlậtđậtđềurấtnhẹ,songởđáycủanócómộtcụcchìhoặccụcsắthơinặng,vìvậytrọngtâmcủanórất.Mặtkhác,mặtđáycủaconlậtđậtlớnmàtrònnhẵn,dễđungđưa.Khiconlậtđậtnghiênglệchvềmộtphía,dođiểmtựa (điểmtiếpxúccủanóvàmặtbàn)bịchuyểnđộng,trọngtâmvàđiểmtựakhôngcònởcùngtrênđườngthẳnggócnữa.Lúcấy,dướitácđộngcủatrọnglực,conlậtđậtsẽđungđưaquanhđiểmtựachođếnkhikhôiphụclạivịtríbìnhthườngcủanó.Mứcđộnghiênglệchcủaconlậtđậtcàng lớn,khoảngcáchnganggiữa trọng tâmvàđiểm tựa lạicàng lớn,hiệuquảđungđưadotrọnglựcsinhracũngcànglớn,xuthếkhiếnnóphụchồivềvị trícũcũngcàngrõrệt.Vìvậy,conlậtđậtcóxôcũngkhôngthểnhàođổđược.

Hiệntượngnhữngvậtthểvốnđứngyên,nhưkiểuconlậtđật,saukhibịnhữngnhiễuđộngnhỏmàcóthểtựđộngphụchồilạitrạngtháithăngbằngởvịtrícũ,trongvậtlíngườitagọiđólàsựthăngbằngổnđịnh(cânbằngbền).Cònnhữngvậtthểhìnhcầunhưquảbóngbàn,bóngđá,bóngchuyền,v.v.saukhichịungoạilựctácđộng,cóthểtiếptụcgiữthăngbằngởbấtkìvịtrínào thì loại trạng thái đó gọi là thăng bằng phiếm định (cân bằng phiếmđịnh).Vậtthểởtrạngtháithăngbằngphiếmđịnhthìtrọngtâmvàđiểmtựacủanóluônluônnằmtrêncùngmộtđườngthẳngvàđộcaocủatrọngtâmkhôngbaogiờbiếnđổi.Câybútđặtnằmngangtrênbànlàmột loại thăngbằngphiếmđịnh,bấtkểnólăntớiđâu,độcaocủatrọngtâmvẫnkhôngbiếnđổi.

Từkhoá:Conlậtđật;Trọngtâm;Thăngbằngổnđịnh;Thăngbằngphiếmđịnh.

9.Vìsaokhôngnhúnchânthìkhôngnhảy

được?Nếucóngườihỏibạn:Khôngnhúnchâncóthểnhảylênđượckhông?Có

lẽbạnkhôngtrả lờingayđược.Vậythìhãythửlàmmộtcáixemsaonào.Bạnsẽnhận thấyrằngnếukhôngnhúnchân thìkhôngsaonhảy lênđược,gâncốthoàntoànnhưkhôngcóchỗtriểnkhai.Đólàđiềugìvậy?

Hoára là trongtrườnghợptổngquát,chuyểnđộngcủavật thểđềuphảituân thủcácquy luậtkháchquannhấtđịnh,đó làđịnh luậtNewton.ĐịnhluậtthứbacủaNewtonchochúngtabiếtrằng:KhivậtthểAtácđộngmộtlựclênvậtthểB,tấtnhiênvậtthểBcũngđồngthờitácđộnglênvậtthểAmộtphảnlực,độlớncủalựcvàphảnlựcbằngnhau,ngượcchiềunhauvàởcùngtrênmộtđườngthẳng.Vídụnhưkhivỗtay,bàntayphảitácđộnglênbàntaytráimộtlực,bàntaytráiđồngthờicũngtácđộnglạilênbàntayphảimộtlực;đểquyểnsáchlênbàn,sáchcólựcépxuốngbànthìđồngthờimặtbàncũngsinhramộtlựcđỡđốivớiquyểnsách.Chúngđềulàlựcvàphảnlực.

Chúngtamuốntừmặtđấtnhảymộtcái,thìphảilàmchomặtđấttácdụngmộtlựclênchúngta.Nhưnglàmthếnàomớicóthểkhiếnchomặtđấttácđộnglênchúngtamộtlựcnhỉ?Điềuđóđòihỏichúngtaphảitácđộnglênmặt đấtmột lực trướcđã.Chúng ta nhún chân, thấpngười xuống rồimớinhảylên,tứclàđiềuchỉnhcơbắpcủachân,làmcơbắpcolạitácđộngmộtlựclênmặtđất.Nhưvậy,mặtđấtsẽđồngthờisinhramộtphảnlựchướnglêntrênđốivớichúngta.Nhờvàophảnlựcđó,chúngtanhảylênđược.Cơbắpcủachântácđộnglênmặtđấtmộtlựccànglớn,phảnlựccủamặtđấtđối

vớichúng tacũngcàng lớn,vìvậy,nhảyđượccàngcao.Nếukhôngnhúnchân,cơbắpcủachânsẽkhôngcócáchgìsinhralựcđốivớimặtđấtthìmặtđấtcũngsẽkhôngsinhraphảnlựcđốivớichúngta,chonênkhôngnhảylênđược.

Khimộtchiếcthuyềnmuốnrờibến,ngườitrênthuyềndùngsàotrechốngvàobờ,lựcchốngcànglớn,thuyềnrờibếncàngxa.Đócũnglàquyluậtcủalựcvàphảnlực.

Từkhoá:ĐịnhluậtthứbacủaNewton;Lực;Phảnlực.

10.Vìsaokhiđitrêndâythépphảiđungđưahaicánhtay?

Đitrêndâythéplàmộttrongnhữngtiếtmụcxiếccótừrấtlâuđời.Ngườiđãxemquatiếtmụcnàyđềutấmtắckhentàinghệđiêuluyệncủadiễnviên.

Diễnviênxiếcbướctrêndâythépmảnh,cóthểnóilàchẳngcó"đấtđặtchân",nhưnghọlạicóthểlinhhoạtnhẹnhàngbiểudiễncácloạiđộngtácnguyhiểmvàđẹpmắttrênđónhưtrênđấtbằng.Vậyvìsaodiễnviênxiếcđitrêndâylạikhôngbịrơixuống?

Chúngtabiếtrằng,bấtkểlàvậtthểnào,nếumuốngiữđượcthăngbằngthìđườngtácđộngtrọnglực(đườngthẳngđứngđiquatrọngtâm)củavậtthểphảiđiquamặtđỡ(mặttiếpxúccủavậtthểvớivậtđỡnó).Nếuđườngtácđộngtrọnglựckhôngđiquamặtđỡ,vậtthểsẽbịlộnnhàoxuống.

Dựavàođiềukiệnthăngbằngvậtthể,vốnđòihỏidiễnviênbiểudiễnđitrêndây luôn luôngiữchođường tácđộng trọng lựccủa thân thểmìnhđiquamặtđỡ-dâythép.Dodâythéprấtmảnh,mặtđỡđốivớingườicựcnhỏ,ngườibình thường rất khógiữ chođường tácđộng trọng lực của thân thểvừakhéorơiđúngtrêndâythép, lúcnàocũngcónguycơđổnhàoxuống.Khi diễnviênxiếcđi trêndây, họdang rộnghai cánh tay, đungđưa sangphảisang trái, làđểđiều tiết trọng tâmcủa thân thể,điềuchỉnhđường tácđộng trọng lực của thân thể lên dây thép, làm cho thân thể khôi phục lạithăngbằng.Thườngngày,chúng tavẫn thường thấy:Khi thânmình loạngchoạngsuýtngã,chúngtacũngsẽlậptứcđungđưahaicánhtayđểgiữchonóổnđịnhtrởlại.Lúcấy,chúngtacũngnhờvàosựđungđưahaicánhtayđểđiềuchỉnhtrọngtâmcủathânthể.

Códiễnviênxiếckhiđitrêndây,trongtaycòncầmmộtsàotrekhádài,hoặcnhữngthứkhácnhưcáiôvảihoa,batoong,quạtmàuv.v.Bạnchớchorằngnhững thứđó làgánhnặng thừa thãicủangườibiểudiễn.Hoàn toànngượclại.Đóđềulànhữngcôngcụphụtrợgiúpchothânthểdiễnviênđượcthăngbằng.Chúngcótácdụnglàmchocánhtaycủadiễnviênnhưthêmdàira.

Từkhoá:Mặtđỡ;Trọngtâm;Thăngbằng.

11.Vìsaotrênnúicaonấucơmkhôngchín?Nhữngngườithămdòđịachấtvàvậnđộngviênleonúihoạtđộngtrênnúi

caothườnghaygặpchuyệnlúngtúngnhưthếnày:nướctrongnồicơmsôisùngsụcđãlâu,hơinướcbốcnghingút,songcơmtrongnồivẫnsống.Điềuđórốtcuộclàgìvậy?

Hóaralà,nướccũnghệtnhưcácchấtkhác,điểmsôicủanócóquanhệvớiápsuất.Ápsuấtlớn,điểmsôicao;ápsuấtnhỏ,điểmsôithấp.Khiđộcaoởgầnmựcnướcbiển,ápsuấtkhíquyểnvàokhoảng101,3kilopascan(kPa).Điểmsôicủanướcởđộcaođólà100°C.Nhưnglênnúicao,theođàtăngcủađộcao,ápsuấtkhíquyểngiảmdần,điểmsôicủanướccũngbắtđầuhạthấp.Cónghĩalàtrênnúicao,khôngphảitới100°Cnướcmớibắtđầusôi.Theođođạc,hễđộcaotăng1000m,điểmsôicủanướchạthấpkhoảng3°C.

Ởđộ cao5000m trênmựcnướcbiển, dù rằng lửa cháy thật bốc, nướctrong nồi cơm sôi rồi, nhiệt độ nước vẫn không vượt quá 85°C.Còn trên

đỉnhnócnhàthếgiới-đỉnhnúiEvơret(vớiđộcaokhoảng8848m),nướcmớiởnhiệtđộxấpxỉ73,5°Ccũngđãđạttớiđiểmsôirồi.Nhiệtđộnhưthếtấtnhiênkhôngthểnấugạosốngthànhcơmchínđược.

Nếuvậy,chẳngnhẽở trênnúicaođànhphảiăncơmsốnghaysao?Cốnhiênkhôngphảivậy.Conngườiđãnghĩramộtloạinồiápsuấtthíchhợpchoviệcđunnướcnấucơmcho trườnghợpnúicao.Khinấubằngnồiápsuất,hơinướckhôngcócáchgìbaytừtrongnồira,càngtíchtụcàngnhiều,nênđãtăngápsuấttrongnồilên.Khiápsuấtđạttới101,3kPa,điểmsôicủanướcđươngnhiêncũngđạttới100°C,gạosốngcũngcóthểnấuthànhcơmchínđược.

Hiệnnay,cácgiađìnhcũngdùngnồiápsuất.Nóichungápsuấtcủaloạinồiđóđượckhốngchếvàokhoảng223kPa(cỡ2,2atm),nhiệtđộcaonhấttrongnồi có thể tới123°C.Nấucơmvà thứcănbằngnồi áp suấtvừa tiếtkiệmchấtđốt,vừarútbớtthờigianvàmanglạinhiềuthuậntiệnchocuộcsống.

Từkhoá:Nồiápsuất;Điểmsôi;Ápsuất.

12.Conngườilặnxuốngbiểnsâu,thânmìnhcóbịépbẹpkhông?

Cácvậtthểchìmtrongnướcđềuphảichịuápsuấtcủanước.Ápsuấtnàytỉlệthuậnvớiđộsâucủanước.Hễđộsâutănglên10m,ápsuấtsẽtăng98kPa.Cũngcónghĩalà,trêndiệntích1cm2,áplựctănglên9,8niutơn(N).Làmmộtcon tínhsơ lược: thânmìnhcủamộtngười trưởng thànhcódiệntíchkhoảng15000cm2.Nếungườiấylặnxuốngnước30m,áplựcđèlênthânmìnhanhtasẽtăngđến441.000N.Dướimộtáplựclớnnhưthế,liệuthânmìnhcủangườithợlặncóbịépbẹpkhông?

Khônghề.Vìtrongtổchứcthânthểcủangườitrưởngthànhcótrên60%lànướcvànướcthìkhôngthểépbẹpđược.Đồngthờitrongquátrìnhngườithợlặn từ từ lặnxuốngnước, thôngquacáchhítkhôngkhí trongbìnhkhínénmàkhôngngừngđiềutiếtápsuấtchấtkhítrongcơthể,làmchonótriệttiêuvớiápsuấtnướcởdướisâuđèlênngườianhta.

Áplựcnướctuykhôngépbẹpđượcngườithợlặn,songđộsâulặnđượccủaconngườicũngcógiớihạn.Mộtmặt,vìtheođàđộsâulặntănglên,ápsuấtnướccànglúccànglớn,ngộnhỡnóvượtquáápsuấtcủabìnhkhông

khínénmàngườithợlặnmangtheothìanhtakhóbềđiềutiếtsựcânbằngáp suất trongvàngoài cơ thểvàduy trì sựhôhấp.Mặtkhác,vì làmviệctrongmôitrườngápsuấtcao,khôngkhímàngườithợlặnthởlàkhôngkhíápsuấtcao,khínitơtrongđósẽhoàtanvàotrongmáu,vàocáctổchứcvàvàotrongchấtbéo.Lượnghoàtannàytănglêntheosựtăngcaocủaápsuấtchấtkhívà sựkéodài của thờigian lặn.Nếungười thợ lặnnổi lênnhanhquá,ápsuấtnướcgiảmxuống,khínitơtrongmáuthườnglàgiãnnởnhanhchóng, trở thànhbọt khí, bịt kín các huyết quảnhoặc đè chặt các tổ chứctrongcơthể,gâynênbệnhgiảmáp.Hiệntượngkhínitơtrongcơthểnởranhanhchónggiốngnhưkhívừamởnắpchainướccógavậy.Vìvậy,ngườithợ lặn làmviệcdướibiểnsâucầnphảichọn lựaphươngánđúngđắn,vàdựavàocácnhântốnhưthểlựccủabảnthânvànhiệtđộnước,v.v.màđiềuchỉnhthờigiangiảmáp,nổingườilêntheomộttốcđộnhấtđịnh,đểbọtkhítrongcơthểcóthểchuirangoàimộtcáchthuậnlợi,thìsẽkhôngmắcbệnhgiảmáp.

Hiệnnay,ngườitaápdụngbiệnpháphítchấtkhíhỗnhợpvàtăngápđốivớichấtkhítheođộsâulặn,nênngườithợlặnđãcóthểhoạtđộngdướibiểntrongvòngđộsâutới300m.

Từkhoá:Ápsuất;Lặn;Khôngkhínén;Bệnhgiảmáp;Khínitơ.

13.Vìsaoconmắtcủakĩsưcóthể"nhìnthấy"ứngsuấtbêntrongvậtliệu?

Cácnhàthơvẫngọiconmắt làcửasổcủatâmhồn.Cònđốivớinhữngngười làm khoa học kĩ thuật, nó là lợi khí để dòm ngó bí mật của thiênnhiên.

Chẳngphải thế sao?Từconđậpchắnnướccó thểcắtđứtđỉnh lũđanggầmrúlaoxuốngtớibệphóngtênlửađồsộcóthểphátrasứcchấnđộngngangvới sấmsét... đềuđượcngườikĩ sưdùngconmắtnghềnghiệpđặcbiệtcủamình,nhìnraứngsuấtbêntrongcôngtrìnhđểphânphốilượngvậtliệuthíchhợpkhichếtạo.

Vậythì,ứngsuấtbêntrongvậtthểlàgì?CăncứvàođịnhluậtthứbacủaNewtonvànguyênlícânbằnglực,giátrịcủanộilựccủavậtkếtcấuđươngnhiênbằngvớingoại lựcđặt lênvậtđó.Trêncùngmộtcấukiện,nếuchiatổngcủacácnộilựcchomặtcắtcủacấukiện,nộilựctrênmộtđơnvịdiện

tíchlàứngsuấtbêntrongcủavậtliệu.

Ứngsuấtlàthứnhìnkhôngthấy,sờkhôngđược.Vậyvìsaoconmắtcủakĩsưcóthể"nhìnthấy"ứngsuấtbêntrongvậtliệumàthiếtkếkíchthướcmặtcắtcủacấukiệncôngtrìnhmộtcáchhợplínhỉ?

Hoáralà,biếndạnglàhìnhảnhcủalực.Vídụnhưkhibạndùnghaitaykéosợidâycaosu,sợidâybịkéodàirachothấylựcmàbạndùng.Sợidâymàbạnkéocàngdài,chứngtỏlựcmàbạndùngcànglớn.ứngsuấtcũngcóhìnhảnhriêngcủanó-đólàbiếndạng.Biếndạnglàđộbiếnđổihìnhdạngcủavậtthểsinhrabởitácđộngcủaứngsuấtkéo(hoặcứngsuấtnén)hoặcứng suất cắt.Độ lớn của biến dạng là tỉ số giữa lượng biến dạng và kíchthướcbanđầucủacấukiện.Ngườikĩ sư thôngquabiếndạngcó thểnhìnthấyvànắmbắtđượcứngsuấtmàngườibìnhthườngkhôngthểnhìnthấy.

Quanhệ tỉ lệ củaứng suất vàbiếndạngdoHooke,một nhàvật lí học,ngườiAnh,pháthiệnraởthếkỉXVII,vànêurathànhđịnhluậtnổitiếngmàsaunàyngườitagọilàđịnhluậtHooke:tronggiớihạnđànhồicủavậtthể,độlớnbiếndạngcủavậtthểtỉlệthuậnvớingoạilực.Vídụ,mộtthanhcaosudàycỡchiếcbútmáy,dài30cm,đầudướitreomộtvậtnặng10kg,nócăngdàirakhoảng5cm;nếuvậttreovàonặng20kgthìsẽcăngdàira10cm.

Biếtđượcmốiquanhệtếnhịgiữaứngsuấtvàbiếndạngthìứngsuấtgiấumìnhbêntrongvậtthể,mặcdù"xuấtquỷnhậpthần"cũngkhôngquađược"conmắttinhtường"củangườikĩsư.

Từkhoá:Ứngsuất;Biếndạng;ĐịnhluậtHooke.

14.Vìsaodiễnviênxiếccóthểdùngđầuđỡlấycáivòtừtrêncaorơixuống?

Mọingườiđềubiếtrằng,mộthònđánhỏtừtrêncaorơixuốngcóthểđậpráchđầu.Thếthìvìsaomộtdiễnviênxiếccóthểlấyđầuđỡđượcchiếcvòtừtrêncaorơixuốngmàkhôngbịhềhấngìcảnhỉ?

Thì ra, khi chúng ta tiếp lấy một vật thể từ trên cao rơi xuống, chẳngnhữngtaphảichịutácđộngtrọnglựccủabảnthânvậtthể,màcònchịutácđộngcủamộtxunglực.Độlớncủaxunglựcnàykhôngphảicốđịnhkhôngđổi.Nócóquanhệvới trọng lượngcủavật thểvà tốcđộvăng tới,vàcòn

quanhệcảvớiđộnhanhchậmkhi chúng ta làmchonódừng lại.Vật thểnặng,tốcđộlớnvàdừngnhanhđềulàmchoxunglựctănglên.Nếuchúngtacócáchgìlàmchonódừnglạichầmchậmthìcóthểgiảmnhỏloạixunglựcđó.

Bạnhãythửlàmxem.Tungmộtxâuchìakhoálêncao3-5mét,đợikhinórơixuốngthìxoèlòngbàntayragiữyên,mặcchoxâuchìakhoárơivào.Lòngbàntaysẽcảmthấyrấtđau.Nếuchúngtachămchúnhìnkĩxâuchìakhoáđangrơixuống,khinósắprơiđếnbàn tay,mà taycũng thuậnđàhạxuốngmộtđoạnngắn,làmchonótừtừdừnglạitrongbàntay,lòngbàntaysẽkhôngcảmthấyđaumấy.Có thể thấy rằng,dùngcách thứhaiđểhứngxâu chìa khoá thì xung lực của nó đối với bàn tay sẽ là không đáng kể.Chúngtagọiloạitácdụngđólàtácdụnghoàhoãn.Bâygiờchúngtatrởlạixemtrườnghợpdiễnviênxiếcbiểudiễntiếtmụcđỡvònhưthếnào.

Chiếcvòdùngđểbiểudiễntiếtmụcnàythườnglàkhôngnặnghơn10kg.Nếuđộinótrênđầugiữyênthìcũngchẳngphảiđiềugìmớimẻ,hầunhưaiaicũnglàmđược.Nếutungchiếcvòlêncao,đợikhinórơixuốngthìđưađầurahứnglấythìngườibìnhthườngkhómàchịuđựngđược.

Nếubạnchịukhóquansátkĩsẽnhậnthấy,khidiễnviênxiếcđưađầurahứnglấychiếcvò,anhtakhônghềđứngyênkhôngđộngđậy,màbaogiờcũngdanghaichânrađứngvữngởtưthếxuốngtấntrướcđã.Khichiếcvòrơixuốngvừachạmvàođỉnhđầu,anhtalậptứcthụpxuốngtheođàrơicủachiếcvò.Điềuđógiốngnhưcáchthứcbạnhạtayxuốngđểhứngxâuchìakhoá,xunglựctácđộnglênđầubạnkhôngcònlớnlắm.Nếuvòrơixuốngtừđộcao1m,và thờigian làmchochuyểnđộngdừng lạikéodàikhoảng2

giây,xung lực lên trênđầukhônghơn200NNgườiđãqua luyện tập lâungàyhoàntoàncóthểchịuđựngđượcmộtlựccỡđó.

Song,mộtngườibìnhthườngchưaquahuấnluyện,chỉhiểuđượcnguyênlíthôithìnhấtthiếtkhôngđượcliềulĩnhlàmthử.Rấtnguyhiểmđấy!

Từkhoá:Xunglực;Tácdụnghoàhoãn.

15.Trongtàuhoảđangchạyvớitốcđộcao,vìsaokhinhảylênvẫnrơilạichỗcũ?

Đứngtrênsànnhànhảylênmộtcái,saukhirơixuốngtavẫnsẽởchỗcũ.Thếthìkhitađứngtrongtàuhoảđangchạyvớitốcđộcao,saukhinhảylên,cóphảitacũngvẫnrơixuốngchỗcũnhưvậychăng?

Có thể có người nghĩ như thế này: Tàu hoả đang chạy với tốc độ cao,trongquãngthờigiansaukhiconngườinhảylên,tàuhoảđãchạyđượcmộtđoạn, con người phải rơi xuống ở chỗ lùi lại một ít. Tàu hoả chạy càngnhanh,khoảngcáchsovớichỗcũsaukhirơixuốngcàngxa.Songsựthựcchochúng tabiết:Khi tàuhoảđangchạyvới tốcđộcao,saukhinhảy lênvẫnrơiđúngvàochỗcũ.Vìsaolạinhưthếnhỉ?

Nguyênnhânlàbấtcứvật thểnàocũngđềucóquántính.Chuyểnđộngcủavậtthểphảituântheođịnhluậtquántính.Nộidungcủađịnhluậtquántính(tứclàđịnhluậtthứnhấtcủaNewton):Trongđiềukiệnkhôngchịutácđộngcủangoại lực, trạng tháichuyểnđộngcủavật thểsẽkhông thayđổi.Khi tàuhoảđangchạyvới tốcđộcao,chodùconngườiđứngyên,nhưngtrênthựctếngườiấyđãlaovềphíatrướccùngvớitàuhoả,vớicùngmộttốcđộnhưcủatàuhoả.Khingườiấynhảylên,vẫnlaovềphíatrướccùngtàuhoảvớicùngmộttốcđộ.Vìvậy,khingườiấyrơixuốngvẫnlàchỗcũ.

Đãtừngcóngườinghĩramộtý"tuyệtdiệu".Anhtanói:chỉcầntôingồilênkhícầubaylêncao,dosựtựquaycủaTráiĐất,tôicóthểtrôngthấymặtđấtởphíadướidịchchuyểnnhanhchóng.NếubaylêntừThượngHải,dừngở trên không khoảngmột giờ rưỡi rồi lại hạ xuống, chẳng phải là đã đếnthànhLaSacủaKhutựtrịTâyTạnghaysao?Rõràngđólàchuyệnkhôngthểxảy ra.Vì rằngmọi vật xungquanhTráiĐất như conngười, khí cầu,khôngkhí...đềuquaycùngTráiĐấtmà!

Khôngnơinào làkhôngcóquántính.Khimộtchiếcô tôđangchạyrấtnhanh,bỗngnhiênphanhgấplại,ngườitrongxeđềubịxôvềphíatrước,khixebỗngnhiênkhởiđộng,ngườitrongxelạingảvềphíasau.Đóđềulàdoquántính.

Từkhoá:Quántính;Địnhluậtquántính;ĐịnhluậtthứnhấtcủaNewton.

16.Vìsaođixeđạptrênđấtsétnhãorấttốnsức?

Khiđạpxeđạptrênđấtsétmềmnhũn,haichiếclốpxenhưbịxìhơivậy,đạprấttốnsức.Đólànguyêncớgìnhỉ?

Thửnghĩxem,khibạnđibộ trênđấtphủ tuyếthoặc trênvùngbùn lầy,chẳngphảilàcũngcảmthấyrấtkhónhấcbướcsao?Đólàvìkhichândẫmlêntuyếthoặcbùnlầy,sứcnặngcơthểngườiliềnđèlêntrênmộtdiệntíchcỡbànchân.Khiấy,chânsinhramộtápsuấttươngđốilớnđốivớimặtđất.Vìhệsốđànhồivàgiớihạnđàn tínhcủa tuyếthoặcbùn lầyđềuvôcùngnhỏ.Cónghĩalà,dưới tácđộngcủaápsuấtkhônglớnlắmcũngxảyrasựbiếndạngkhálớn,vàkhôngthểtựkhôiphụclạihìnhdạngbanđầu.Chonênchânliềnbị lúnvàotuyếthoặcđấtsétmềmnhũn.Nhưvậy,khibạnmuốn

nhấcchânlên,thìkhôngthểkhôngđưachânlêncaohơnlúcđiđườngbìnhthường.Vìvậymàbạncảmthấykhátốnsức.

Khixeđạptrênđấtsétnhãocũngnhưvậy.Doápsuấtcủabánhxeđốivớiđất,làmchođấtsétbịépthànhmộtđườngrãnhsâu.Vìvậy,khixemuốnđitới, trướchếtphảinângbánhxeđạp lênkhỏi rãnhđã.Vả lại,đấtsétcàngmềm,bánhxelúncàngsâu,sựngăntrởcủarãnhsâuđốivớiviệcđitớicủaxecànglớn.Lựcđẩycầnthiếtđểchoxeđitớicũngcànglớn.Tấtcảnhữngnhântốđóđềuyêucầungườiphảiđặtlênpêđancủaxemộtlựclớnhơn.Vìvậy,đixeđạptrênđấtsétnhãorấttốnsức.

Từkhoá:Xeđạp;Ápsuất.

17.Vìsaothikéocokhôngphảichỉsovềsứclực?

Thikéocolàthicáigì?Rấtnhiềungườisẽnói:tấtnhiênlàthixemsứclựccủađộinàolớnhơnđấythôi!Trênthựctế,vấnđềkhôngđơngiảnnhưvậy.

Xéttừnguyênlícơhọc,haiđộithamgiakéoco,lựckéogiữahọvớinhaukhônghơnkémbaonhiêu.AđặtlênBmộtlựckéolớnbaonhiêuthìBcũngđồngthờisinhrađốivớiAmộtlựckéolớnbấynhiêu.Ngượclại,tìnhhìnhBđốivớiAcũngnhưvậy.Đólàđiềumàđịnhluật thứbacủaNewtonđãxácđịnh.TứclàkhivậtthểAtácđộngmộtlựclênvậtthểB,vậtthểBcũngđồngthờitácđộngmộtphảnlựclênvậtthểA.Lựcvàphảnlựcbằngnhauvềđộlớn,tácđộngngượcchiềunhau,vàcùngởtrênmộtđườngthẳng.Cóthểthấylàlựckéogiữahaibênkhôngphảilànhântốquyếtđịnhthắngthua.

Vậycáigìmới lànhân tố thựcsựquyếtđịnhsựđược thuacủacuộc thikéoco?Mộtlà,taynhấtđịnhphảigiữchặtsợidâythừng,dựavàolựcmasátgiữatayvàdâythừngđểngănkhôngchodâytuộtrakhỏitay.Hailà phảilàmchomặtđấtcólựcmasátđủlớnđốivớibànchâncủanhữngngườikéocođểchốnglạilựckéocủađốiphương.Cóthểnói,chỉcầntaynắmchặtdâythừng,lựcthựcsựkhikéocođếntừchâncủangười,tứclàlựcmasátgiữabànchânvàmặtđất.Làmthếnàođểcóthểtănglựcmasátđólên?Trướchết,điloạigiàydướiđếcóhoavănlồilõm,cóthểgiatănghệsốmasát,làmcholựcmasáttănglên.Thêmnữa,trọnglượngcơthểcủanhữngngườikéocàng nặng, áp lực đối vớimặt đất càng lớn, lựcma sát cũng sẽ tăng lên.

Người lớnvà trẻconkéoco,người lớn thắngdễdàng,mấuchốt làởchỗngườilớncótrọnglượngcơthểlớnhơncủatrẻcon.

Cốnhiên,trongcuộcthikéocothựctế,việcthắngthuaphụthuộcrấtlớnvàomứcđộkĩxảocủangườithamgia.Vídụnhư,châncốsứcgiẫmxuốngđất,trongthờigianngắncóthểsinhraáplựcđốivớimặtđấtvượtquátrọnglượngcơthểcủamình.Hoặcngửangườiraphíasau,dựavàolựckéocủađối phươngđể tăng áp lực đối vớimặt đất, v.v.Mụcđích đều là tìmmọicáchlàmtănglựcmasátcủamặtđấtđốivớibànchânđểgiànhlấythắnglợicủacuộcthi.

Từkhoá:Kéoco;Lực;Phảnlực;Lựcmasát;ĐịnhluậtthứbacủaNewton.

18.Vìsaođigiàytrượtbăngcóthểtrượtthoảimáitrênbăng?

Trượtbănglàmộtmônthểthaođượcnhiềungườiyêuthích.Khithấyvậnđộngviênđigiàycógắndaotrượtởđế,trượtnhưbaytrênmặtbăng,cólẽbạn sẽhỏi:mặt thuỷ tinhvàmặtbăng trơnbóngnhưnhau,vì saođigiàytrượtbănglạicóthểtrượtthoảimáitrênmặtbăng,còntrênmặtthuỷtinhthìlạikhôngđược?

Điềuđặcbiệtlàởchỗluônluôncómộtlớpnướcởgiữamặtbăngvàdaotrượt,cótácdụngnhưdầubôitrơn,làmgiảmnhỏlựcmasátkhitrượt.Vậyvìsaolạicómột lớpnướcmỏngởdướidaotrượtnhỉ?Nguyênnhânquantrọnglàdotácdụngcủaápsuất.Vìđiểmnóngchảycủabănghạthấptheosựtănglêncủaápsuất.Conngườiđigiàytrượtbăngđứngtrênmặtbăng,dodiệntíchtiếpxúcgiữadaotrượtvàmặtbăngrấtnhỏ,chonênsinhramộtápsuấtrấtlớnđốivớimặtbănghạthấpđiểmnóngchảycủabăng,điềuđólàmchobăngởdướidaotrượthoálỏngthànhmộtlớpnướcmỏng.

Nhưngđóchưaphảilàtoànbộnguyênnhân.Nếutrọnglượngcơthểcủamộtngườibằng600N,diệntíchtiếpxúcgiữadaotrượtvàmặtbăngchỉlà1/1000m2, áp suất của dao trượt đối với mặt băng khoảng 6×105 N/m2.Dướimột áp suấtnhưvậy,điểmnóngchảycủabăng sẽgiảmbớtkhoảng10°C.Mùađôngởnhữngxứ lạnh, nhiệt độkhôngkhí thường là dưới âm30°C.Ởnhiệtđộthấpnhưvậy,nếuchỉdựavàosựtănglêncủaápsuấtthìkhông làmsaohoábăng thànhnướcđược.Vậynguyênnhânnào làmchobănghoálỏng?Khidaotrượt trượt trênmặtbăng,domasátvớimặtbăngmàsinhranhiệt,làmchonhiệtđộnơitiếpxúcgiữadaotrượtvàmặtbăngtănglênsẽdẫntớiviệcmộtsốbănghoálỏngthànhmộtlớpnướcmỏng.Cóđượclớpnướclàmchấtbôitrơn,vậnđộngviênđigiàytrượtbăngvào,cóthểthoảimáitrượttrênmặtbăng.

Từkhoá:Trượtbăng;Giàytrượtbăng;Hoálỏng;Điểmnóngchảy;Masát;Ápsuất.

19.Vìsaoởmộtsốđịaphương,ngườitathíchđộivậtnặnglênđầu?

Chúngtathấytrongđiệnảnhvàtrêntruyềnhìnhcócảnhnhữngngườiởmộtsốđịaphươnghaythíchđộivậtnặngnhưvònước,cáisọt...lênđầu,chứkhông thích tay xách, vaimang. Làm như vậy có nguy hiểm lắm không?Chẳngnhẽtrongđócóquyluậtkhoahọcgìsao?

Nếuchúngtaphântíchkĩmộttíthìsẽnhậnthấy,độivậtnặnglênđầukhi

bướcđiquảthựcđỡmấtsứchơnlàxáchtayhoặcváctrênvai,vàcóphầnkhoahọchơn.

Khiđibộconngườiphảitiêutốnnănglượng.Nănglượngbịtiêutốncàngnhiều, con người cảm thấy càng vất vả; năng lượng tiêu tốn càng ít, conngườicảmthấycàngdễchịu.Khiđitrênđường,nănglượngtiêutốnchủyếudùngởhaimặt:mộtlàkhắcphụcmasátgiữacácbộphậnhoạtđộngcủacơthể;hailàdùngvàoviệcsinhracôngđểkhắcphụctrọnglực.Đitrênđườngbằngphẳngmàcũngphảisinhracôngkhắcphụctrọnglựcsao?Đúngthế,vìtrọngtâmcủacơthểtheobướcđicủangườimàdiđộnglênxuống.Khidùngtay nhấc vật nặng, trọng tâm của vật nặng cũng theo đó mà di động lênxuống,vàđộcaodiđộnghầunhưgiốngvớiđộcaodiđộnglênxuốngcủatrọng tâm cơ thể người.Khi trọng tâmnâng lên phải khắc phục trọng lựcsinhracông;cònkhitrọngtâmhạxuống,phầnnănglượngđólạibịchuyểnhoáthànhnănglượngâmthanhvànhiệtnăngsinhrakhichânchạmlênmặtđất.Vìvậy,ngườixáchvậtnặngkhibướcđithìphảitiêuhaomộtphầnnănglượngđểkhắcphụctrọnglựccủangườivàvậtnặngmàsinhracông.Nếuđặt vật nặng lên trên đầu, do cột sống của conngười có tính đàn hồi, vậtnặng như đè lên cái lò xo, khi người bước đi, sự nhấp nhô của vật nặngtươngđốinhỏ,côngsinhrađểkhắcphụctrọnglựccủavậtnặngnhỏđi,nănglượngtiêuhaocủangườicũnggiảmnhỏtươngứng.Vìvậy,ngườisẽcảmthấynhẹnhànghơn.

Người tađãlàmmột thựcnghiệmthúvị, lầnlượtđothửlượngtiêuhaooxi củaviệcđi đườngcóxáchvật nặng trên tay.Kếtquả là: khi xáchvậtnặng trên tay, lượng tiêu hao oxi lớn hơn nhiều so với khi đội vật nặng.Lượng tiêu hao oxi càng nhiều, chứng tỏ năng lượng tiêu hao của cơ thểngườicũngcàngnhiều.Dođóđộivậtnặnglênđầulàcócăncứkhoahọc.

Nếutrảiquamộtthờigianluyệntập,bạncũngcóthểđộiđượcvậtnặnglênđầumộtcáchvữngvàng,lúcbướcđibạnsẽcảmthấynhẹnhàngthoảimái.

Từkhoá:Trọngtâm;Sinhracông;Lượngtiêuhaooxi.

20.Vìsaogăngtay,tấtchânbịẩmrấtkhótháora?

Mỗingườiđềubiết rằng:găng tayvà tấtchânbịẩmrấtkhó tháora.Vì

nguyêndogìvậy?

Khigăngtayvàtấtchânkhôráo,bảnthânđồdệtkhánhẹlỏng,đồngthờisứcbámcủachúngđốivớitayvàchâncũngrấtnhỏ,chonênchúngtacóthểtháochúngrarấtdễdàng.Nhưngkhigăngtayvàtấtchânbịẩm,dolựccăngbềmặtcủanướclàmchođồdệtcăng,bólại;đồngthờinướcđốivớigăng,tấtvàtay,chânđềucólựcbámnhấtđịnhnhưkiểunhựacaosu"dínhkết"chúnglại,chonênkhótháora.

Khimớirửachânxong,khóđitấtvàocũngvìlídođó.Vìchânmớirửaxong, trêndahãycòn sót lạinhiềuhạtnước li tikhónhìn thấy.Chúngsẽ"túm"lấybíttấtkhôngđểchonótròngvào.

Từkhoá:Hạtnước;Bongbóngxàphòng;Lựccăngbềmặt;Màngnước.

21.Vìsaonhữnghạtnướctrênlásenđềulànhữnggiọtnướcnhỏtrònvo?

Bạnđãtừngchúýđếnsựviệcnàychưa?Mùahècáchạtnướcrơixuốnglá sen, chúng sẽ biến thành từnggiọt, từnggiọt nướcnhỏ long lanh trongsuốt.Chúng lănqua lăn lại trên lá sennhưnhữngviênngọc trai lăn trongkhayvậy.

Hạtnước trên lá senvì saocó thểbiến thànhnhữnggiọtnướcnhỏ trònvo?Hoáralàcácphântửbềmặthạtnướcchịusứchútcủacácphântửnộibộ,sinhraxuthếchuyểnđộnghướngvàobêntrong.Vậylàbềmặtcủahạtnướcsẽcốhếtsứcconhỏlại.Conhỏđếnmứcnàonhỉ?Chúngtabiếtrằng,thểtíchcủahạtnướckhôngbiếnđổi,chỉcókhitrởthànhhìnhcầuthìbềmặtcủanómớinhỏnhất.Chonênhạtnướcnhỏliềnbiếnthànhgiọtnướcnhỏhìnhcầu.

Chúng tahãyxemxét trườnghợpkhi trẻ em thổibongbóngxàphòng.Bêntrongbongbóngcókhôngkhí.Haimặtchấtlỏngtrongvàngoàibongbóngxàphòngcũngphải liên tụcco lại, chođếnkhikhôngkhíbên trongkhôngthểbịdồnnénnhỏlạinữamớithôi.Khiấy,bongbóngxàphòngliềnbiếnthànhmộtquảcầunhỏtrònvoquaylộn.

Cácphântửbềmặtchấtlỏng,vìbịsứchútcủacácphântửbêntronglàmchonócóxu thếconhỏ lại.Xu thếđósẽ làmchobộphậngầnkềbềmặt

chấtlỏngnàysinhrakéolẫnnhau.Trongvậtlí,lựckéolẫnnhaunàyđượcgọilàlựccăngbềmặt.Chúngtacóthểthôngquamộtthínghiệmđơngiảnđểquansátloạilựccăngbềmặtnày.

Lấymộtcáikhungbằngdâythépcóbuộcngangmộtsợichỉbôngkhôngcănglắm.Nhúngnóvàotrongnướcxàphòngrồinhấclên.Trênkhungdâythépsẽcómộtmàngxàphòngmỏngcăngrấtchặt.Thửdùngkimđâmthủngmàngmỏngởmộtphíacủasợichỉbông,màngmỏngcủaphíacònlạiliềnconhỏlạingay.Vìbịmấtđilựccăngbềmặtcủamàngmỏngmộtphíasinhra,vàdướitácđộngsứccăngbềmặtmàngmỏngphíacònlại,sợichỉbôngliềncódạnghìnhcunghơicong.

Bấtkìbềmặtchấtlỏngnàocũngđềucólựccăngbềmặt.Dướitácđộngcủalựcđó,bềmặtchấtlỏngcóvẻnhưđượcphủlênmộtlớpmàngbóchặt.Mùa hè, trênmặt nước thường có nhiều côn trùng nhỏ ung dung chạy đichạylại,chínhlànhờvàolớpmàngnướcbóchặttrênmặtnướcđó.

Từkhóa:Hạtnước;Bongbóngxàphòng;Lựccăngbềmặt;Màngnước.

22.Vìsaomàusắccủahaimặtvợtbóngbànlạikhácnhau?

Chơibóngbàn,ngoàikĩ thuậtcầmvợtcủavậnđộngviêncó tínhquyếtđịnhrathìtácdụngcủacáivợtcũngrấtquantrọng.Đốivớimộtvậnđộngviênbóngbàn,cáivợtcũngtựanhưvũkhítrongtayngườichiếnsĩ.

Theođàpháttriểnkhôngngừngcủaphongtràobóngbànthếgiới,cáclốiđánhvàkĩthuậtcũngđangđượcsángtạokhôngngừng,cácchủngloạivợtbóngbàncũngngàymộtnhiềulên.

Thuởbanđầu,đánhbóngbànđềudùngvợtgỗ.Vợtlàmbằnggỗthiếulựcđànhồivàlựcmasát,tốcđộđánhbóngrấtchậm,chỉlàđẩyquađẩylại,khingẫunhiênthấycóbónglêncaothìmớivụtmạnhmộtcái.

Vềsauxuấthiệnvợtcaosu.Trênmặtcaosuphânbổđầynhữnghạtnhỏmềmmềm.Khivợttiếpxúcvớibóng,khôngphảichỉcómộtđiểmtiếpxúcnhưcủavợtgỗ,màlàmộtmặtcong.Điềuđómởrộngdiệntíchtiếpxúcgiữavợtvàbóng,giatănglựcmasátđốivớibóng.Khivụtbóng,cóthểlàmchobóngbịxoáy,baytheođườngcánhcung,nângcaokĩthuậtđánhbónglên.

Năm1952,sựxuấthiệncủavợtxốpđãlàmchokĩthuậtđánhbóngpháttriểnthêmmộtbước.Vìbọtxốprấtmềmmại,bêntrongchứađầylỗkhínhỏxíunêncótínhđànhồimạnh.Khivụtbóng,quảbóngtiếpxúcvớibọtxốp,dướitácđộngcủalựcđànhồi,tốcđộrabóngnhanhhơn,lựctănglên.Song,vợtđơn thuầndùngbọtxốp, do lựcma sát khôngđủ,khókhốngchế tínhchuẩnxáccủabóngvàkhósinhraxoáybóng.Thếlàcóngườinghĩramộtcáchlàmhay:dánmộtmàngcaosucóhạtrảiđềukhôngdàyquá2mmlêntrênlớpbọtxốp,lạivừacótínhbámdínhđiềukhiểnbóngcủacaosu.

Việcdáncaosulênmặtxốpcũngđángđượcchúý.Cócáidánthuận(hạtcaosuởngoài),cócáidánngược(hạtcaosuởtrong).Điềuđóliênquantớiđặctínhvậtlícủahailoạivợtkhácnhau,cùngvớiyêucầukhácnhaucủavậnđộngviênvềvợt.

Ví dụ như, vận động viên chơi kiểu tấn công nhanh thì nói chung đềuchọnloạivợtcaosudánthuận,kếthợpvớibọtxốp.Vìlựcphảnđànhồicủacaosudánthuậnmạnhhơncủacaosudánngược,hạtcủanónằmởngoài,mặt tiếp xúc của cao su với bóng nhỏ, thời gian dừng lại ngắn, tốc độ rabóngnhanh,cólợichoviệctăngnhanhtốcđộtấncôngvàsứcmạnhcủavậnđộngviênkiểutấncôngnhanh.

Cònvợtcaosudánngượckếthợpvớibọtxốpthìcàngthíchhợpchoviệcđánhbóngtheohìnhvòngcungvàcắtbóngcủavậnđộngviên.Bóngđườngvòngcungxoáy lên trên,cắtbóngxoáyxuốngdưới.Hai lốiđánhnàyđềunhấnmạnhvàoviệcpháthuybóngxoáy.Caosudánngượcthìcáchạtởbên

trong,bềmặtcủanórấtcótínhbámdính.Khiđánhbóng,diệntíchtiếpxúcgiữavợtvàbónglớn,lựcmasátsinhrađốivớibóngcũngkhálớn,càngcólợichođặcđiểmpháthuybóngxoáy.Đồngthời,vìgiữamặtcaosucủanóvà lớp bọt xốp có thêmmột lớp hạt bằng cao su, giữa các hạt này có rấtnhiều khe trống, khi vợt tiếp xúc với bóng, mặt vợt lõm vào trong càngnhiều,diệntíchtiếpxúcgiữavợtvàbóngcànglớn,lựcmasátcũngtheođótănglên,vậnđộngviêncóthểlợidụnglựcmasát,làmchobóngxoáythêmphầnlợihại.

Trênchiếcvợtbóngbànnhonhỏmàcóbiếtbaođiềucầnhọchỏi.Nhưngmàusắccủahaimặtvợtvìsaolạikhácnhau?Đólàdocóvậnđộngviênsửdụngloạivợtmộtphíadánthuận,mộtphíadánngược,khithiđấuluônthayđổiphíathuậnnghịch,làmchođốiphươngkhópháthiệnrađườngbóngcủamình.

Để cho thi đấu bóng bàn càng có tính thưởng thức hơn, Hội liên hiệpBóngbànQuốctế,trongquytắcmới,cónêuramộtloạtcácquyđịnhcótínhchấthạnchếvềđộdàycủabọtxốpvàhạtcaosutrênmặtvợt,vềđộdàicủacaosuv.v.,trongđócómộtquyđịnhlàcaosudánthuậnvàdánngượcởhaimặtvợtphảidùngmàusắckhácnhau.

Từkhóa:Vợtbóngbàn;Lựcmasát;Tínhđànhồi.

23.Khinémđĩasắt,vìsaovậnđộngviênphảixoayngười?

Trongcuộcthiđiềnkinh,cácvậnđộngviênnémlựuđạnvànémlaophầnnhiềuđềuápdụngphươngphápchạylấyđà,trongđàđangchạynhanhthìsẽnémcáivậtcầnnémra.Điềuđónhằmlàmchovậtnémtrướckhirờikhỏitay,đãcóđượctốcđộchuyểnđộngkhácaorồi,lạicộngthêmđộngtácnémrađầysứcmạnhcủavậnđộngviên,vậtnémcóthểbayđicàngxa.

Songkhinémđĩasắt,vậnđộngviênbịquyđịnhởbêntrongcáivòngnémvớiđườngkínhchỉ có2,5m.Vậnđộngviênhoàn toànkhôngđượcchạy.Nếu đứng yên ở vị trí đómà ném đĩa sắt ở trạng thái tĩnh tại ra thì némkhôngđượcxa.Muốnchođĩasắttrướckhirờikhỏitayđãcótốcđộchuyểnđộngnhấtđịnh, vậnđộngviênphải ápdụngđộng tácnémxoayngười tạichỗ,đểđẩynhanhtốcđộrờikhỏitaycủađĩasắt,nângcaothànhtíchném.Đồngthời,khiđĩasắtrờikhỏitayđãcómộttốcđộquaynhấtđịnh.Doquántính của chuyển động, khi bay trên không, đĩa sắt sẽ duy trì chuyển độngquay,giảmbớtlựccảncủakhôngkhí.

Mônđẩy tạcũnggiốngvớimônnémđĩasắt,cũngbịquyđịnhchỉ thựchiệnởtrongcáivòngđẩy.Quảtạtươngđốinặng:tạdùngchonamgiớinặng

khoảng7,26kg,chonữgiớicũngtới4kg.Làmthếnàođểquảtạtrướckhirờikhỏitayđãcóđượctốcđộchuyểnđộngnhỉ?Phầnnhiềucácvậnđộngviên đẩy tạ đều xoay người trước đã, lưng ở về phía ném đi, sau đó gạtngangchân,nhàotớiđằngtrướcvàđồngthờidùngsứcđẩyra.Thôngquamột loạtđộngtácđó,quả tạ trướckhibịđẩyrađãcóđượctốcđộchuyểnđộngnhấtđịnh.

Từkhóa:Đĩasắt;Tạđẩy,Quántínhcủachuyểnđộng.

24.Vìsaotrongnòngsúng,nòngpháocóđườngxoắnốcvòngvòng?

Khisúngốngvừamớiđượcphátminh,mặttrongcủanòngsúngvànòngpháođềutrơntrunhẵnbóng,khôngcóđườngxoắnốc(khươngtuyến).Lúcbấygiờ,đạnsúngvàđạnpháosaukhirakhỏinòngđềubaytánloạnvềphíatrước,xác suấtbắn trúngđích rất thấp.Có lúc,đạn súngvàđạnpháovừamớibayrachưaxa liền lộnngượcđầu lại rồi rơixuống.Đó làdonguyênnhângì vậy?Thì ra, trongquá trình viên đạn bay đi, do chịu lực cản củakhôngkhí,đạnsúngvàđạnpháobaogiờcũngnghiêngbênnày,ngảbênkia,rấtkhóbắntrúngmụctiêu.Làmkhôngkhéo,đạncóthểquayđầulạiởtrênkhông.

Vềsau,conngườinhậnđượcgợiýtừtròchơiconquaycủatrẻcon.Bấtkìvật thểnàonếuquayxungquanhmình,doquán tínhcủachuyểnđộng, sẽduy trìhướngcủa trụcchuyểnđộngkhôngđổi.Nếuviênđạnbắn rađượcquaygiốngnhưconquay,sẽkhôngnghiêngbênnày,ngảbênkia.Thếlàcóngườinêuýkiến,vạchđườngxoắnốcvòngvòng lênmặt trongcủanòngsúngvànòngpháo.Đạnsúngvàđạnpháosaukhitheođườngkhươngtuyếnbắnrasẽchuyểnđộngquayquanhđườngtrụccủabản thânrấtnhanhnhưkiểuconquay,trênkhôngtrungchúngsẽkhôngnghiêngngảmànhằmthẳngvàomụctiêulaotới.

Conquayquaycàngnhanhthìcàngkhóđổnhào.Trongkhibay,đạnsúngvàđạnpháoquaycàngnhanhthìphươnghướngcũngcàngổnđịnh.Vìvậy,trongnòngsúngtrườnghiệnđại,phầnnhiềuđềukhắcbốnđườngxoắnốc.Viênđạnkhirakhỏinòng,mỗigiâycóthểquaytới3600vòngcơđấy!

Từkhóa:Nòngsúng;Nòngpháo;Quántínhcủachuyểnđộng.

25.Vìsaovậnđộngviênbóngchuyềnphảinhàolănđểcứubóng?

Trongkhiđấubóngchuyền,đểđónlấymộtđườngbóngnguyhiểm,vậnđộngviênthườnglănnhàoxuốngđấtđểcứubóng.Khiluyệntậphàngngày,vậnđộngviêncũngphảihếtlượtnàyđếnlượtkháctậpcáchngãlănnhào.

Vậylà,ngãlănnhàocũngcầnphảihọchỏi.Conngườitrongkhoảnhkhắcngãxuốngđất,tốcđộrấtnhanh,chịusựvađậprấtmạnhkhichạmđất.Nếudùngngóntay,bàntayhoặccánhtay,v.v.gắnggượngchốngđỡ,docácbộvị(bộphận)đólànhữngchỗyếuớtnhấttrêncơthểngười,diệntíchchịulựclạibémàlựcđậpvàomạnh,nênkhótránhbịcáctổnthươngnhưsaikhớp,gãyxương,v.v.Đểtránhbịthương,bộvịchạmđấtcótínhchấtquantrọngđặcbiệt.Nếukhingãxuốngđấtmàchủđộngcongười thànhmộtcục,đểchovaihaylưng(nhữngbộphậntươngđốivữngchắctrêncơthể)chạmđất,rồithuậnđàlănnhàomộtcáithìdiệntíchchịulựcsẽlớnlên,giảmnhỏápsuất,nhờđóthânthểkhóbịtổnthương.Làmthêmđộngtácnhàolăncóthểgiúpchongườilậptứcđứngdậyđượckhádễdàng,phụchồilạitưthếthăngbằngvốncó.Thậtlà"nhấtcửlưỡngtiện".

Hiểuđượckiếnthứcngãlănnhàorồi,khichúngtabịtrượtchân,hoặckhingãxuốngđất,nhấtthiếtkhôngnênchốngtaymộtcáchmiễncưỡng,màlàmmộtđộngtáclănnhàothìcóthểgiảmnhẹtổnthươngđếnmứcthấpnhấtcóthểđược.

Từkhóa:Lănnhào;Diệntíchchịulực.

26.Vìsaotrong"đườngbóngquảchuối",bóngcóthểbaytheođườngvòngcung?

Nếubạnlàngườihayxembóngđá,chắcchắnbạnđãtừngthấycảnhđáphạttrựctiếptrướccầumôn.Lúcấy,thôngthườnglànăm,sáucầuthủcủaphíaphòngthủlậpthànhmộtbức"tườngngười"chắntrướccầumôn,ngănđườngbóngbaytới.Cầuthủđáphạtcủaphíatấncôngnhấcchânđámạnhmột cái, bóng vòng qua bức "tường người", tưởng như bay lệch khỏi cầumôn,nhưng lại theođườngvòngcung,quànhmộtcái,bay thẳngvàogôn,làmchothủmônkhôngkịptrởtay.Đólà"đườngbóngquảchuối"rấttuyệtdiệu.

Vìsaoquảbóngkhiđácóthểbaytrênkhôngtheođườngvòngcungnhỉ?Thìra,khiđáphạt"đườngbóngquảchuối",bóngcùnglúcbaythẳngtrongkhôngkhí,cònkhôngngừngquayquanhmìnhnó.Lúcấy,mộtmặtkhôngkhíhứng lấybóngchuyểnđộng raphía sau,mặtkhác,do lựcmasátgiữakhôngkhívàbóng,khôngkhíxungquanhquảbóngcũngbịlôicuốncùngxoáytròntheo.Nhưvậy,tốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhíởmộtphíacủabóngtăngnhanh,còntốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhíởphíakiachậmlại.Kiếnthứcvậtlíchotabiết:đốivớimộtchấtkhíđangchuyểnđộng,tốcđộcànglớn,ápsuấtcàngnhỏ.Dotốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhíởhaibênquảbóngkhácnhau,ápsuấtmàchúngsinhrađốivớiquảbóngcũngkhácnhau.Khiđó,dưới tácđộngcủaápsuấtkhôngkhí,quảbóngbịbuộcphảibayvòngvềphíamặtbêncólưutốckhôngkhílớn.

Chonêncầuthủbóngđácókĩthuậtcaosiêu,khiđáphạtđềukhônggiơchânđáthẳngvàogiữaquảbóngmàđáhơihơilệchsangmộtbên.Nếudùngchânđálệchsangtráicủatâmquảbóng,bóngsẽbayquànhsangbênphải,đá lệchsangphảicủa tâmquảbóng,bóngsẽbayquànhsangbên trái.Đóchínhlàchỗbíẩncủa"đườngbóngquảchuối".

Từkhóa:Đườngbóngquảchuối;Lưutốc;Ápsuất;Áplực;Xoaytròn.

27.Vìsaocáiyôyôcóthểtựđộngquayvềlòngbàntay?

Cáiyôyôlàđồchơiluyệnsứckhoẻrấtthúvị.Khichơiyôyô,dùngtaynắmgiữmộtđầudâyquấnquanhtrêntrụcngắncủanó,rồinémnóxuốngphía dưới.Cái yô yô sẽ theo đà từng vòng từng vòng của cuộn dây quấnquanhnónớiramàquay.Khitoànbộdâyđãđượckéothẳng,cáiyôyôlạisẽquaylêntrên,vàlàmchocuộndâyquấnquanhlêntrụcngắntheohướngngượclại,chođếnkhinótrởvềlòngbàntay.Thảtiếpcáiyôyôxuốngdưới,nólạisẽquaytrởvề,cứthếlặpđilặplại,thúvịbiếtbao.

Vìsaocáiyôyôcóthểtựđộngtrởvềlòngbàntaynhỉ?

Ởđâycómộtkiếnthứcvậtlíquantrọng,tứclàđộngnăngvàthếnăngcóthểchuyểnđổichonhau.Khicáiyôyônằmtronglòngbàntay,độngnăngcủanóbằngkhông,thếnănglớnnhất.Khinótừtrongtayđượcnémxuống,cáiyôyôbắtđầuvừaquayvừachuyểnđộngxuốngdưới,vàdướitácđộngcủatrọnglực,càngquaycàngnhanh;độngnăngkhôngngừnglớnlên,đồngthờitheođàkhôngngừngxuốngthấpcủacáiyôyô,thếnăngkhôngngừnggiảmnhỏ.Khiấy,thếnăngcủacáiyôyôchuyểnthànhđộngnăng.Đếnkhicáiyôyôquayđếnđiểmthấpnhất,độngnăngcủanólớnnhất,thếnăngnhỏnhất.Lúcấy,cáiyôyôquaynhanhnhất.Saukhiđạttớiđiểmthấpnhất,cáiyôyôlạisẽquaylêntrêntheocuộndây,quấndâyvàotrụcngắntheohướngngượclại.Theođàđi lêncủacáiyôyô, tốcđộquaycủanócànglúccàngchậm.Khiấy,độngnăngcủacáiyôyô lạikhôngngừngchuyểnđổi thànhthếnăng,chođếnkhiquaytớiđiểmcaonhất,nơichuyểnđộngquayngừnglại,độngnăngcủanóbằngkhông,thếnăngthìlạilớnnhất.

Căncứvàođịnhluậtbảotoànnănglượngcơhọc,khikhôngcóngoạilựchoặccôngcủangoạilựcsinhrabằngkhông,tổngnănglượngcơhọccủavậtthể không biến đổi. Như vậy thì cái yô yô phải quay về vị trí ban đầu.Nhưng, trongchuyểnđộngquay lênquayxuống, cái yôyô sẽmấtđimộtphầnnăng lượngdo lựccảncủakhôngkhívà lựcmasátgiữadâyvà trụcngắn.Nếukhôngbổsungnănglượng,cáiyôyôsẽkhônglêntớiđộcaobanđầu.Chonên,khichơicáiyôyôphảicókĩxảonhấtđịnh,khôngngừngbổsungchonómộtítnănglượng.Bổsungnănglượngnhưthếnàođây?Khicáiyôyôquayđếnđiểmthấpnhất,sợidâysắpbắtđầucuộnquanhlêntrên,tạikhoảnhkhắcđódùng taygiật sợidây lên trênmộtcái, làmcho tốcđộquaycủacáiyôyônhanhthêmmộtchút,giatăngmộtítnănglượng.Nhưvậy,cáiyôyôcóthểlênlên,xuốngxuống,quaymãikhôngngừng.

Từkhóa:Cáiyôyô;Độngnăng;Thếnăng;Nănglượngcơgiới;Định

luậtbảotồnnănglượngcơgiới.

28.Vìsaokhibịngãtừtrêncao,mèovẫnbìnhyênrơixuốngđất?

Mèocómộtbảnlĩnhlàmchongườitahếtsứckinhngạc:khingãtừtrêncaoxuống,chẳngnhữngnókhôngbịdậpchết,màcòncóthểbìnhyênrơixuốngđất,bốnchântiếpđấtantoàn.Tuyệtkĩcủanólàlộnthânmìnhtrênkhông.Bạnxemnày,khivừamớirơixuống,sốnglưngcủanócònhướngxuống,bốnchânchổnglêntrời, thếnhưngngaytrongkhoảnhkhắcrơiđó,nóđãchuyểnthànhlưnghướnglêntrên,chânchĩaxuốngđất,cộngthêmcặpmóngvuốtcólớpđệmthịtkhádàyvàeochânrấtcogiãncủanó,tấtnhiênnócóthể"antoàntiếpđất"mộtcáchbìnhyên.

Ngaytừcuối thếkỉXIXđãcómộtnhàvật lícảmthấyrấthứngthúđốivới tuyệtkĩ lộn thânmình trênkhôngcủamèo.Ôngdùngmáyảnh tốcđộnhanhchụplạitoànbộquátrìnhrơixuốngcủamèo,pháthiệnkhirơi,mèochỉcần1/8giâylàlộnđượcthânmìnhngay.Chúngtabiếtrằng,nếukhôngcótácđộngcủamomenngoạilực,vậtthểbanđầukhôngxoaythìsẽkhôngxoay.Mèokhibắtđầurơikhôngxoay,lạikhôngchịutácđộngcủamomenngoạilựctrongquátrìnhrơi, lẽranóphảigiữnguyêntưthếđómộtmạchchotớiđất.Vậythìmèođãhoànthànhđộngtáclộnthânmìnhtrênkhông

nhưthếnào?Cóngườichorằngtrongquátrìnhrơixuống,nhờquậtnhanhcáiđuôivềmộtphíamàmèoxoay lộnđược thânmình.Donguyên líbảotoànđộng lượnggóc trongcơhọc,khimèoquậtđuôivềbênnày thì thânmìnhcủamèosẽlộnnhàoquahướngbênkia.Nhưngthôngquatínhtoán,người ta phát hiện, nếumèo chỉ dựa vào quật đuôi để lộn thânmình trênkhông,thếthìtrongthờilượng1/8giây,ítnhấtmèophảiquậtđuôivàichụcvòngmớiđủ.Điềuđóháchẳngphải tươngtựnhưcánhquạtcủamáybayhaysao?

Mộtsốnhàvậtlívừachụpảnhlạivừaghihìnhvàđưaramôhìnhvềmặtlíthuyết,dùngmáytínhđiệntửtiếnhànhtínhtoán.Kếtluậnrútralà:trongquátrìnhrơi,mèothôngquacộtsốngcủanólầnlượtvặncongvềcácphíađểthựchiệnviệcxoaychuyểnthânmình.Nhìnvàohìnhvẽchúngtacóthểthấy: khi hai tay nắm tứ chi củamèo buông ra, động lượng góc củamèobằngkhông.Trongquátrìnhrơi,mặcdùmèochịutácđộngcủatrọnglực,songdotrọnglựctácđộnglênkhốitâmnênmomenngoạilựcbằngkhông.Vìvậy,ởbấtkìthờiđiểmnàotrongquátrìnhrơicủamèo,độnglượnggócđềuđượcduytrìbằngkhông.Khitừtrêncaorơixuống,mèosẽxoaymìnhtheobảnnăng.Khiấy,đuôicủamèosẽgiươngravàquậtvềhướngngượclạiđểduy trì tổngđộng lượnggóccủamèobằngkhông.Docột sốngcủamèotươngđốilinhhoạt,khixoaychuyểnthânmình,nócòncóthểchothânmìnhvà tứ chi co lại, duỗi ramột cách tài tình, điều tiết sựphânbốkhốilượngtoànthân,duytrìđộnglượnggócbằngkhông,nhằmđạttớimụcđíchxoaymìnhlại.

Trongcáccuộc thi thể thaovànhảycầuvánxuốngnước,cácvậnđộngviênphảihoànthànhcácloạiđộngtáccựckìkhó:lộnngườicộngvớiquaymìnhtrênkhôngtrongvàigiâyđồnghồngắnngủisaukhitunglêncao.Tuynhữngđộngtácđóphứctạphơnnhiềusovớiviệclộnthânmìnhcủamèo,songnguyênlícũngnanánhưthế,giốngnhiềukhácít.CácphicôngVũtrụkhiđangduhành,doởvào trạng tháimất trọng lượng, thânmình lơ lửngtrênkhông,cũngphảihọctậpkĩthuậtcủamèolộnmình,dùngcáccáchthứcnhưvậyđểhoànthànhmộtloạtđộngtáctiếntới,lùilại,xoayngười,v.v.

Từkhóa:Mèoxoaymìnhtrênkhông;Nguyênlíbảotoànđộnglượnggóc

29.Vìsaotàuthuỷbaogiờcũngcậpbếnngượcdòng?

Xeđạpcócáiphanh,ôtôvàtàuhoảcũngcócáiphanh,vậytàuthuỷcó"cáiphanh"không?

Nếubạnđitàuthuỷthìsẽpháthiệnmộthiệntượngrấtlíthú:mỗikhitàuthuỷmuốn cập bến, bao giờ cũng đưamũi tàu đón lấy dòng nước, từ từnghiêngvềphíabếntàurồimớiyênổncậpbến.Đặcbiệtlànhữngtàuchạyxuôidòng,khichúngđếnnơiquyđịnh,khôngcậpbếnngaymàquànhmộtvòngrộngtrướcđã,làmchotàuchạyngượcdòng,rồimớitừtừcậpbến.

Ởđây cóbài toánđơngiản, bạnhãy thử làmxem.Giảdụ tốcđộdòngnướclà3km/giờ.Khitàusắpcậpbến,máytàuđãngừngrồi,tốcđộcủatàulà4km/h.Lúcấy,nếu làxuôidòng,mỗigiờ tàuchạyđượcmấykilômet?Cònnếungượcdòngthìsao?

Bạnbuộtmồmcóthểnóingayrađápán.Đólà,khixuôidòng,mỗigiờtàuchạyđược7km,cònngượcdòngthìmỗigiờtàuchạyđược1km.

Muốnchotàungừnglạithìtàuchạy7km/hvàtàuchạy1km/hcáinàodễdừnghơn.Đươngnhiênlàtàucótốcđộcàngchậmthìcàngdễdừng.

Từđótathấy,đểchotàucậpbếnngượcdòngthìcóthểlợidụngsứccảncủa dòng nước lên thân tàu làmmột phần tác dụng của "cái phanh". Tấtnhiêntrêntàucũngcólắpđặtthiếtbịvàđộnglực"phanh",vídụnhư,khitàucậpbếnhoặcxảyratìnhhìnhkhẩncấptrênđườngvậnhành,rấtcầndừnglại,thìcóthểthảneo.Đồngthời,độngcơchínhcủatàucòncóthểlợidụng

chạylùilạiđểgâytácdụng"phanh".

Từkhóa:Tàuthuỷ;Cáiphanh;Tốcđộ;Lựccản.

30.Vìsaohaitàuthuỷlớnchạysongsongcùngchiềuvớitốcđộcaosẽđâmvàonhau?

Vàomộtngàymùathunăm1912,tàuviễndươnglớnnhấtthếgiớithuởấy - tàu "Olympic" đang chạy ngoài biển khơi. Ở một nơi cách tàu"Olympic"100mcóchiếctàutuầndươngbọcsắt"Môngkhơ"nhỏhơnnórấtnhiều,đangchạysongsongvớinó.Khiấy liềnxảy ramộtsựviệcbấtngờ: chiếc tàunhỏgiốngnhưbị chiếc tàu lớnhút lại, hoàn toànmất điềukhiển,đâmsầmvàochiếc"Olympic",làmchonóbịthủngmộtlỗlớn.

Nguyênnhângìđãgâyrasựcốnày?Chúngtahãylàmmộtthựcnghiệmtrướcđã.Taytráivàtayphải,mỗitaycầmmộttờgiấytrongvởbàitậpsaochochúngsongsongvớinhau,khoảngcáchgiữachúngkhoảng2cm.Dùngmồmthổikhôngkhívàochỗhởởgiữa,bạnsẽpháthiện,haitờgiấysẽhútnhậpvàonhau.Đólàvìtốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhícàngnhanh,ápsuất sinh ra lại càngnhỏ.Khi thổi khôngkhívàogiữahai tờgiấy, tốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhíởđótrởnênnhanhlên,ápsuấtnhỏlại.Khiấy,tácđộngcủaápsuấtkhôngkhílênhaimặtbêncủatờgiấylớnhơnápsuấtkhôngkhíởgiữa.Dướitácđộngcủaápsuấtkhôngkhílênhaimặtbên,haitờgiấy liềnhútnhậpvàonhau.Nếudừngviệc thổikhôngkhí,hai tờgiấy

liềntáchnhaura,trởlạivịtrísongsongbanđầu.

Quathínghiệmnày,chúngtakhônggặpkhókhăntrongviệctìmnguyênnhâncủasựcốtàu"Olympic".Thìra,khihaichiếctàuchạysongsongvềphíatrước,nướcởgiữahaichiếctàuchảynhanhhơnnướcởmặtngoài.Vìvậy,ápsuấtcủanướcđốivớimặttrongcủahaitàunhỏhơncủamặtngoài.Thếlàdướiápsuấtcủanướcmặtngoài,haichiếctàuliềnxápgầnvàonhau.

Do tàu "Môngkhơ"béhơn tàu "Olympic" rất nhiều, thành thửmũi tàu"Môngkhơ"đâmvàotàu"Olympic".

Quasựcốnày,conngườirútrađượcmộtbàihọcsâusắc.Đểtránhlặplạisựcốtươngtự,conngườiđãđặtranhữngquyđịnhnghiêmngặtđốivớitốcđộvậnhànhcủatàucũngnhưđốivớikhoảngcáchgiữatàunàyvàtàukhác.

Từkhóa:Tàuthuỷ;Tốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhí;Tốcđộnướcchảy;Ápsuất.

31.Vìsaobụiởphíasauôtôđặcbiệtnhiều?Trongnhữngngàythờitiếtkhôhanh,chúngtathườngnhìnthấy:đằngsau

chiếcxebuýtđangbonnhanhbaogiờcũngcóbụicuốnmùmịt.Xechạyxarồi,bụicũngtheođómàbiếnmất.Đólàdonguyênnhângìnhỉ?

Trongtiếtmụcthếgiớiđộngvậttrêntivi,tathườngthấycáicảnhtượngnhưthếnày:trongvùngbiểnmênhmôngngoàikhơi,mộtconcávoitolớnbơiđến,đằngsaunóbọtsóngcuồncuộntràolên.Cònnếucánhỏđangbơithìmặtnướckhônghềgợnbọtsóng.Đólàvìthânmìnhcávoirấtlớn,chiếmmộtchỗrấtlớntrongnước.Khinóbơivềphíatrước,chỗmànórờikhỏilậptứcsẽcónướcùatới.Vìvậy,ởphầnđuôicủacávoithườngxuấthiệnngọnsónglớn.Cònthểtíchcủacábérấtnhỏ,nướcbổsungvàochỗnórờikhỏicũngrấtít,vìvậykhôngsaogợnđượcbọtsóng.

Cùngvớinguyênnhânđó,xebuýtcũngchiếmmộtkhônggiannhấtđịnh.Khichạy,nóđẩyralượngkhôngkhívớithểtíchnhưvậy.Khixebuýtchạynhanhvềphíatrước,chỗmàthânxevừalướtqualậptứccókhôngkhíbổsungvào.Vìvậy,khôngkhíởhaibênvàđằngsauùavàochỗđó,hìnhthànhmộtluồngxoáy.Xoáykhôngkhímangtheocátbụitrênmặtđường,bámsátvàođuôixe.Vìvậy,chúngtathườngthấybụitungmùmịtđằngsauxe.Lúcấy,nếuchúngtamởcửasổsaucủaxe,khôngkhísẽmangbụiùathẳngvào

trongxe.Vìvậy,cửasổsaucủaxebuýtphầnlớnđềubịchốtlại,khôngmởrađược.

Cònconngườikhiđibộ,đằngsaulưngkhônghềcóbụicuốntheo.Điềuđógiốngnhưcábéđangbơitrongnướckhôngthểgợnlênbọtsóngvậy.Thểtíchconngười tươngđốinhỏ,khôngkhíbịđẩyracũngtươngđốinhỏ, lạithêmtốcđộđibộcủangườikhôngnhanhnhưôtô.Vìvậy,khichúngtađiđườngkhôngcầnphảilolắngcóbụicuốntheosau.

Từkhóa:Ôtô;Dòngxoáy.

32.Vìsaonướccũngcóthể"chặtsắtnhưbùn"?

Nước là một chất lỏng, không có hình dạng cố định. Người ta thườngdùng câu "tình cảm êm dịu như nước" để hình dung mức độ dịu dàng.Nhưng,cácnhàkhoahọclạilàmchonướcbiếnthànhcứngchắcnhư"dao",chẳngnhữngđượcdùngđểđàođất,khaimỏ,thậmchícòndùngđểcắtrờithéptấm.

Ngườitapháthiện,trongvàiphầntriệugiâyđầutiênkhidòngnướccaoápphunvàobềmặt củavật thể, áp lực tức thời củanóvô cùng lớn.Conngườiđãlợidụngđặcđiểmđócủadòngnướccaoápdùngtrongkhaithácthan.Khibơmcaoápđưaáplựcnướclêncaovàitrămmegapascan(MPa)làcóthểxóithủngtầngthanđểthanrơixuống.Dùngbơmđưanướccùngvớithanbịxói rời lêncao tớimặtđất.Phươngphápnàygọi làkhai thác thanbằngáplựcnước.

Dùngnướcđểcắtgọt thép tấmlàvấnđềphức tạprấtnhiềusovớikhaithácthan.Vìcườngđộgiớihạncủathéptấmmỏngcóthểchịuđựngápsuấtkhoảng700MPa.Khiđưaápsuấtlêncaođếnmộtápsuấtnhưvậythìthiếtbịbịtkíncó tốtđếnđâucũng rấtdễbịmàihỏngmàgây ra rò rỉ.Đểgiảiquyếtvấnđềbịtkín,cácnhàkhoahọcchovào trongnước5%dầucắtcótínhhoàtan.Nhưvậyvừacótácdụngbôitrơn,lạivừanângcaohiệuquảbịtkín.Đồngthờicũngtiếnhànhxửlíđặcbiệtđốivớibơmcaoápbịtkín,rótdungdịchdầuvào trongvòngbịtkínhai lớp, lợidụngđặcđiểmtínhdínhcủadungdịchdầutrởnênrấtlớndướiápsuấtcao,đảmbảotínhbịtkíncủabơmnướccaoáp.

Thứđếnlànướckhôngcóhìnhtháicốđịnh.Vìvậy,saukhinướctừtrong

ốngphunra,sẽlậptứctảnra.Mộtkhicộtnướctánxạ,chẳngnhữnghạthấpáplựcnước,màcũngkhôngthểtiếnhànhcắtgọtmộtcáchchuẩnxác.Thếlàcácnhàkhoahọcbốtríchovàotrongnướcmộtítpolomemạchdàipolivinyloxit.Phântửnướcbámlênchấtnàylàmchodòngnướctừmiệngvòibắnradínhvàonhaunhưmộtsợichỉdài,trongmộtđoạncựlibắnrarấtdàikhônghềtảnra,vàduytrìđượcmộtáplựcmạnhmẽ.

Vấnđềthứbagặpphảilàdoáplựcdòngnướclớn,cườngđộchịulựccủamiệngvòisovớiốngphunphảicao,đồngthờiđườngkínhcủavòiphảinhỏđểdòngnướcphunracóthểbắntrúngmụctiêumộtcáchchuẩnxáckhôngsailệch.Hiệnnay,miệngvòiphunnướcáplựccaođượcchếtạobằngnhữngvậtliệunhưhợpkimcứngcaocấp,ngọcthạch,kimcương,v.v.đườngkínhmiệng vòi chỉ có 0,05 mm. Hơn nữa, vách trong của lỗ phun trơn bóngphẳngphiu,cóthểchịuđựngđượcápsuấtdòngnướctới1700MPa(17.000atm).

Dùngnướclàm"dao"cónhiềuưuđiểm.Trướchết làcôngdụngcủanórấtrộng;théptấm,đồngtấm,kính,chấtdẻov.v.đềucóthểdùng"daonước"đểgiacông.Tiếpđếnlàmặtcắtcủavậtliệutrơnnhẵn,khôngcóvếtsầnsùinhưkiểuvậtliệubịcưa,cũngkhôngnhưlazevàaxetylenlàmchonhiệtđộcủaphầnbịcắtgọt lêncaomàbiếndạng.Khicắtgọtmộtsốvật liệuhoáhợp,sẽkhôngbốcrakhíđộchoặcsinhrakhóibụi,thậmchísẽkhônglàmẩmướtvậtliệuvìtốcđộxuyênthủngcủanướcvôcùngnhanh.

Hiệnnaymộtsốquốcgiađãđưacôngnghệcắtgọtnướccóápsuấtcaovàosửdụng thực tế.Theođà tiếnbộcủakhoahọckĩ thuật,ứngdụngcủa"daonước"sẽngàycàngrộngrãi.Nhưdùng"daonước"đểxoábỏlớpsơngốmsứtrênlinhkiện,dùngdaonướcđểđụclỗvàđậpnátvậtliệu,cọsạchvậtbámlênbềmặtthântàuvàchânvịt,thậmchícòncóthểdùngvàophẫuthuậtngoạikhoanữa.

Từkhóa:Daonước;Bơmcaoáp;Ápsuất.

33.Vìsaovậnđộngviênlướtvánđứngtrênmặtnướcmàkhôngbịchìm?

Khinhìnthấyvậnđộngviênlướtvánđạpgiórẽsónglướtnhanhtrênmặtnước,bạncóbaogiờtựhỏivìsaohọđứngtrênvántrượtmàkhôngbịchìmhaykhông?

Nguyên nhânở ngay trên tấmván trượt nho nhỏ ấy.Bạn xem, khi vậnđộngviênđanglướtván,baogiờthânmìnhcũngngảvềphíasau,haichânchìaraphíatrướcdùngsứcđạplênvántrượt,tạothànhmộtgóchẹpvớimặtnước.Khichiếccanôphíatrướckéovậnđộngviênquasợidâythừng,anhtachịumộtsứckéotheohướngnằmngang.Đồngthời,vậnđộngviênđứngtrêntấmvántrượtvàdùngsứcđạplênvánhướngvềphíatrước,anhtaliềnthôngquatấmvánđặtlênmặtnướcmộtlựcnghiêngxuốngdưới;vảlạilựckéocủacanôđốivớivậnđộngviêncànglớnthìlựcmàvậnđộngviênđặtlênmặtnướccũngcànglớn.

Vìnướckhóbịdồnnén,căncứvàonguyênlílựcvàphảnlực,mặtnướcngược lại sẽ sinh ramột phản lựcnghiêng lên trênđối với vậnđộngviênthôngquavántrượt.Chínhlàcáiphảnlựcnàyđãđỡvậnđộngviênkhôngbịchìmxuống.Cốnhiên,thànhphầnnằmngangcủaphảnlựcnàylạitrởthànhlựccảnđốivớihướnglướttớicủavậnđộngviên.Lựckéocủacanôđượcdùngđểkhắcphụclựccảnnày.

Vìvậy,vậnđộngviênlướtvánchỉcầndựavàokĩxảođiềukhiểntốtgócnghiêngcủavántrượtdướichânthìcóthểlướtnhanhtrênmặtnước.

Từkhóa:Lướtván;Lực;Phảnlực.

34.Vìsaotrongđiềukiệnngượcgióthuyềnbuồmvẫncóthểchạytớiđược?

Trênmặt sônggió thổiàoạt, trờinướcmộtmàu,cảnh tượng thuyềnbèxuôingược,đạpgiólướtsóng,trôngthậthùngtráng.Khiấy,bạncóđểýhaykhôngđếncáicảnh:khithuyềngiươngbuồmchạytới,trừnhữngchiếcxuôi

giólaonhanh,nhữngchiếcngượcgiócũngcóthểchạytớitrước.Chúngtabiếtrằng,khithuyềnbuồmchạyxuôigiólàdựavàolựccủagióđốivớicánhbuồm, đẩy cho thuyền chạy tới.Nhưng trong điều kiện ngược gió, vì saothuyềnbuồmvẫncóthểchạytớinhưthườngnhỉ?

Thựcra,chạythuyềntrongkhingượcgiócũnglàdựavàođộnglựccủagiótácđộnglênthuyền.Điềuđóđòihỏingườiláithuyềnphảiđiềuchỉnhtốthướngcủathânthuyềnvàcánhbuồm,lợidụngnguyênlítổnghợpvàphântíchlựcmộtcáchkhéoléođểchogiólàmralực.

Giả thiếtcómột luồnggiómạnh thổingược từphía trước tới,người láithuyềnthuậnthếlầnlượtđiềuchỉnhmũithuyềnvàmặtbuồmđếnhaihướngkhácnhauBvàPđểhứngđónluồnggióngượcnày.Gióthổilênmặtbuồm,lựcgióWphân tích thànhhai lực thànhphần thẳnggócnhau làP' vàR',trongđólựcthànhphầnP'thổilướtlênmặtbuồm,khônggâyraảnhhưởngđối với thuyền buồm, lực thành phần R' kia tác động thẳng góc lên mặtbuồm.ÁplựcchínhR'nàylạicóthểphântíchthànhhailựcthànhphầnAvàB thẳnggócnhauvàAvừađúng thẳnggócvới thân thuyền.Lựcnàyđẩythuyềntheohướngnằmngang.

Dotrênhướngnằmngang, lựccảncủanướcđốivới thuyềnrất lớn,nênlựcAđẩy thuyềnđingangcùngvới lựccảncủanướcđốivới thuyền triệttiêulẫnnhau.LựcthànhphầnBcủaR'theohướngdọccủathuyền.Đóchính

làlựccấuthànhđộnglựcđẩythuyềnđitới.Gộpcácđiềunóitrên,khingườilái điều chỉnh thuyềnvàbuồmđúngđếnchỗcần thiết, dưới tácđộng liênhợpcủagióngượcvàlựccản, thuyềnbuồmlạinhậnđượcđộnglựcđi tới.Khiấy,tuylàthuyềnđitới,songdomũithuyềnnghiênglệchđimộtgócđộ,nên nó lệch khỏi hướng đi. Chẳng có gì phải lo về điều đó cả. Đợi chothuyền chạy được một quãng đường, lại quay mũi thuyền và cánh buồmhướngvềphíakhácđểhứngđóngióngượcthìvẫncóthểnhậnđượcđộnglựcđitớitừtronggióngượcnhưcũ.Vìvậy,chúngtatrôngthấycácthuyềnbuồmđềulàquànhquaquànhlạitheohìnhchữSvàđitớitrongđiềukiệnngượcgió.

Khithuyềnbuồmchạytronggióngược,làmthếnàođểđiềuchỉnhthuyềnvàbuồmđếnvịtrítốtnhất,nhằmnhậnđượcđộnglựclớnnhấttừtronggióngược nhỉ? Thực nghiệm đã chỉ rõ: nếu điều chỉnhmặt buồm đến đườngchiađềucủagóckẹpgiữagióvàthânthuyềnthìthuyềnbuồmcóthểnhậnđượcđộnglựclớnnhất.Songmuốnđiềuchỉnhđượcnhưvậykhôngphảilàđiều dễ làm.Cái đó phải hoàn toàn dựa vào kinh nghiệmđi thuyền nhiềunămcủangườilái.Đúnglà:đithuyềnngượcgió,khôngtiếnthìlùi.

Từkhóa:Ngượcgió;Tổnghợplựcvàphântíchlực;Lựcthànhphần.

35.Vìsaodiềucóthểbaylêntrờixanh?Trongnhững lúcgióêmtrờiđẹp, rấtnhiềungườiđều thíchđếnngoạiô

hoặccôngviênđể thảdiều.Diềucómàusắc rực rỡ,đủkiểuđủdạngbaylượntrêntrờixanh,conngườivàthiênnhiênhoàlàmmột.Điềuđóđốivớingườithảdiềuvàngắmdiềuđềulàmộtloạihưởngthụđẹp.

Thếthìvìsaodiềucóthểbaylêntrờixanhnhỉ?Nếubạnchúýquansátthìsẽpháthiện,diềubaogiờcũngđóngiómàbay,và"thânmình"củadiềubaogiờcũngnghiêngxuống.Đólàđiềumấuchốtlàmchodiềucóthểbaylêntrờicao.Trướchết,diềubaogiờcũnghứnggiómàbay.Gióthổilêndiềusẽsinhramộtápsuấtđốivớidiều,vàápsuấtđóthẳnggócvớimặtdiều.Domặtdiềunghiêngxuốngdưới,nêngióthổitớicóápsuấtnghiênglêntrênđốivớinó.Trọnglượngcủadiềurấtnhẹ,ápsuấthướnglêntrêncủakhôngkhíđủđểđưadiềulêntrờixanh.Khigiórấtnhỏ,ngườithảdiềuthườngkéodâydiềuchạynhanhđóngió,hoặcđứngtạichỗkhôngngừnggiậtgiậtdâydiều,lợidụngsựghìdâyđểđiềuchỉnhđộgócnghiêngxuốngdướicủamặtdiều.Đóđềunhằmthamgiaápsuấthướnglên trêncủakhôngkhíđốivớidiều,

làmchodiềubaycàngcao.

Diềucócáilớn,cáibé,hìnhdạngcũngđủkiểuđủloại.Bêndướicủanóthườngcònđínhthêmmộtíttuahoặcbônggiấylàmthànhcáiđuôi.Nhìntừgócđộvậtlíhọc,đólàđểlàmchotrọngtâmcủadiềuchuyểnxuốngdưới,cóthểnângcaođộthăngbằngcủadiều,làmchonóbaycàngổnđịnhthêm.

Từkhóa:Diều;Ápsuất;Trọngtâm;Thăngbằng.

36.Vìsaoốngkhóicóthểthảikhóira?Ốngkhóilàmộtbộphậncấuthànhquantrọngcủacáctoàkiếntrúc.Lịch

sửcủanócónguồngốctừxaxưa.VàothếkỉXI,việcquốcvươngOlafđệtamnướcNaUychoxâylòsưởigắnvàotườngcóốngkhóiởmộtgóccủahoàngcungđượccoinhưmộtsựkiệnlớnvàđượcghichéplại.TrongmộttuviệnmiềnTâynướcPháp,đếnnayvẫncóthểnhìnthấy20cáiốngkhóihìnhnhọnthẳngđứngtrênnócnhàbếpchĩalêntrời,hàihoàthốngnhấtvớikiếntrúcgiáođườngkiểuLaMãcổxưa.Đólànhữngốngkhóicổnhấttrênthếgiớicònlạiđếnngàynay.

Chúngtabiếtrằng,ốngkhóiđượcdùngđểthảikhóira.Cáclòsưởitường,bếplòcóốngkhóithìkhiđốtthan,đốtcủi,khóinhanhchóngbịđẩyrakhỏinhà,tránhchongườikhỏinỗikhổsặcsụavìkhóiđặcxôngvàomũi.

Nguyênlíthảikhóicủaốngkhóichẳngcógìphứctạp.Khiđốtlò,khôngkhítronglòbịnónggiãnnở,mậtđộkhôngkhínhỏđi,liềntừtừbốclênchuivàoốngkhói,rồitheođómàđitiếp.Khôngkhínóngvừarờiđi,khôngkhítronglòtrởnênloãngra.Thếlàkhôngkhíbênngoàilòùavào,ùnùnkhôngngớtbổsungđến.Oxiđếnlàmcholửatronglòcháycàngđượm.Chonên

ngoàiviệcthảikhóira,ốngkhóicòncóchứcnăngtrợcháynữa.Lửahừnghựctronglò làmchokhôngkhí liên tụcnónglên, thúcépkhôngkhínóngbanđầutiếptụcđilên.Khikhôngkhínóngbịđẩyrakhỏimiệngốngkhóirồi,donónhẹhơnrấtnhiềusovớikhôngkhílạnhxungquanh,nênbịthổitảnrarấtnhanh.Vậylàtrongđườngốngcấuthànhbởilòvàốngkhói,hìnhthànhmộtluồngkhôngkhí.Dokhôngkhílạnhkhôngngừnggiãnnởvìnhiệtvàkhôngkhínóngkhôngngừngđilênmàkhóivàcácloạikhíthảibịđẩyrangoài.

Nóichung,ốngkhóicàngcao,hiệuquảthônggiócàngtốt.Vìtrongốngkhóitươngđốicaothìchấtkhícóđủthờigianđểkhuếchtán,từđólàmchomậtđộkhôngkhínóngvàkhôngkhílạnhcàngkhácbiệtlớn.Theođàtănglêncủahiệusốápsuấtgiữakhôngkhílạnhvànóng,khôngkhílạnhchuivàotronglò,khôngkhínóngtuônrakhỏimiệngốngkhóicàngthêmtrôichảy,thôngsuốt.

Tuynhiên,khôngphảitrongtrườnghợpnàoốngkhóicàngcaocàngtốt.Dòngkhívậnhànhcàngnhanh,nhiệtlượngmangtheocũngnhiềulên,thậmchívìnhiệtđộhạxuốngquánhiềukhiếncholòbịtắtngấm.Vìvậy,khithiếtkếốngkhói,phảicăncứvàotìnhhìnhthựctế,thôngquasựtínhtoánkhoahọcthìmớiđạthiệuquảcao.

Từkhóa:Ốngkhói;Giãnnở;Sựlưuthôngcủakhôngkhí.

37.Vìsaonướcgacóthểsủibọt?Mùahè,khibạnnhễnhạimồhôitừbênngoàitrởvềnhà,đượcuốngmột

cốcđồuốngchứagazmátlạnh,thìthậtlàdễchịuvôcùng.Trongnướcgazcóhoàtancacbonđioxit.Khirótnướcgazvàotrongcốc,trongnướcgazcósủibọtlên.Đólànguyênnhângìvậy?

Thậtra,cáiđócóliênquanvớicacbonđioxithoàtantrongđồuống.Khiđiềuchếnướcgaz,ngườitadùngápsuấtđủlớn,buộccacbonđioxithoàtanvàođồuống.Sauđóđóngvàochai,đậynắpchaibịtkínlại.Khiđemnướcgazradùng,nắpvừamớibậtlên,ápsuấtbênngoàinhỏhơnrấtnhiềusovớiáp suất vốn có trongchai, cacbonđioxit bị épbuộcphảihoà tan trongđồuốngmất đi sự gò ép của áp suất, trong phút chốc bay lên, bốc thẳng rangoài.Vìvậy,chúngtanhìnthấybọtkhôngngừngsủilêntrongnướcgaz,lạicònphátratiếngxìxìnữa.

Mùahè,ngườitađặcbiệtthíchuốngnướcgaz,chínhlàvìtrongnướcgazchứa nhiều cacbon đioxit.Khi cacbon đioxit được giải thoát ra, nó có thểmangtheonhiệtlượngtrongthânthể,làmchochúngtachợtcảmthấymátmẻ,sảngkhoái.

Từkhóa:Đồuốngchứacacbonic;Nướcgaz;Cacbonđioxithoàtan;Ápsuất.

38.Vìsaotrongốngchứanướcmáycólúclạiphátratiếngkêuòngọc?

Khibạndùngnướcmáy,nếuđộtngộtvặnkínvòi,có lúcsẽnghe tiếngkêuòngọcphátratrongốngnước.Rốtcuộctiếngkêunàylàcáigìnhỉ?

Chúngtabiếtrằng,nướcmáyđượcđưatừnhàmáynướcđếncácgiađình,cáchộsửdụngthôngquatăngáp(hoặcthápnước).Donướcrấtkhóbịnén,nướcsaukhiquatăngápchảytrongốngnướccómộtlựcxungkíchrấtlớn.Ápsuấtnướccànglớn,lựcxungkíchcũngcànglớn.Khibạnđộtngộtvặnkínvòilại,dòngnướcđangchảysẽvìđậpvàovantrongvòimàchịuphảiphảnlựccủavan,làmchodòngnướcchảyngượclại,đồngthờisinhravùngchânkhôngcụcbộgầncửavan.Doápsuấtcủavùngnàynhỏhơnrấtnhiềusovớiápsuấtnướctrongốngnướclạichảytrởlại.Vậylàdòngnướctrongốngđậpquađậplại.Nếusựvađậpquámạnh,bảnthânốngnướclạikhôngthểgắnchặtvàotường,liềnlàmchoốngnướcxảyrachấnđộngphátratiếngòngọc.Khuvựccóápsuấtnướccàngcao,khảnăngxảyra tìnhhìnhnhưvậycànglớn.

Đểtránhchoốngnướcbịchấnđộng,phátratiếngòngọc,thìkhilắpđặtốngnước,nhấtthiếtphảigắnốngnướcthậtchặtvàotường.Nếunhưkhibạndùngnướcmáymàgặpphảitìnhhìnhnàythìhãymởvòitrởlại,rồisauđómớitừtừvặnkínvòi.

Từkhóa:Nướcmáy;Chấnđộng;Ápsuấtnước.

39.Giólầucaolàgì?Khidạochơibêncạnhmộttoàlầucaogácrộngnhôtừmặtđấtlên,bạn

thườngcảmthấycótừngcơntừngcơngióbỗngnhiênậpđến.Cườngđộgiónàykhôngnhỏ,phươnghướngđoánkhôngchắc,phần lớn làchuyểnđộngxuôi theomặtbênvàmặtsaucủatoàkiếntrúc.Ngườita thườnggọiđólàgiólầucao.

Thếthìnguyênnhânnàolạisinhraloạigiólầucaokìlạnày?Đểtrìnhbàyrõvấnđềnày,chúngtahãylàmmộtthínghiệmnhonhỏ.Tayphảicầmmộtđiếuthuốcláđangcháy,taytráigiữmộtchiếcđũatrênđầucógắnmộtbaodiêmrỗng.Khibạnthổihơivàobaodiêm,cóthểnhìnthấylànkhóithuốcláđangngoằnngoèobaylênbịmặtsaucủabaodiêmhútlại.Bạncóbiếtvìsaokhông?Trênthựctế,đóchínhlànguyênnhânhìnhthànhgiólầucaođấy!

Hoáralà,khikhôngkhíđangchuyểnđộng,gặpphảisựcảntrởchínhdiệncủalầucao, thìsinhramộtlựccảnđốivớidòngkhôngkhí, làmchodòngkhôngkhíxảyrabiếnđổi: tứclàởphíamặttrướccủatoàlầu,ápsuấtcủadòngkhôngkhítănglên;cònởmặtsaucủatoàlầu,ápsuấtcủadòngkhôngkhílạigiảmthấprấtnhiều,từđósinhranhiềudòngxoáykhôngquytắc.Vậylà,xungquanhtoàkiếntrúc,khôngkhíhìnhthànhlênsựchênhlệchápsuấttrướcmặtmạnh,saulưngyếu,dođómàsinhramộtluồnggiólầucaothổidọc theo tường.Cốnhiêndòngkhôngkhí áp suất caoởnơikhác cũng sẽchuyểnđộngvềphíamặtsaucủatoàlầucao,chonên,hướngcủagiólầucaoluônbiếnđổi,hếtsứcphứctạp.

Trong thí nghiệm kể trên, sau khi bạn thổi hơi vào bao diêm, áp suấtkhôngkhíởmặtsaubaodiêmgiảmthấp,vìvậymàkhóibịhútvềphíađó.

Cònvềquầnthểkiếntrúccủanhiềunhàcaotầngkenvàonhau,giữatoànhànàyvàtoànhàkháctạothànhvôsốcácđườngqualạihẹp,phânbốvôquytắc.Tốcđộdòngkhôngkhítrongnhữngđườngqualạiđórấtlớn.Loạichuyểnđộngmạnhmẽnày củadòngkhôngkhí làmchogió lầu cao càngthổicàngmạnhthêm.

Giólầucaochẳngnhữngảnhhưởngtớicôngtácvàsinhhoạtbìnhthườngcủa con người,mà còn có khả năng nguy hại đến bản thân toà kiến trúc.Theođàtăngvọtcủanhânkhẩuthànhthị,trongtìnhhìnhmậtđộtậptrungcáctoàlầucaothànhphốtănglênthìviệcgiảmnhỏảnhhưởngcủagiólầucaođãtrởthànhmộttrongnhữngvấnđềquantrọngcủathiếtkếkiếntrúc.

Thực tiễnchỉ rõ,nếuxâycáccaoốc thànhmộtcụmkiến trúc từng toà,từngtoànhưkiểubaodiêm,tuygiáthànhcóthấpxuống,hiệusuấtsửdụngcao, nhưngnhìn từ quanđiểmphòng tránh ảnh hưởng của gió lầu cao thìkhôngthíchhợplắm.Vìvậy,muốnlàmyếuảnhhưởngcủagiólầucao,bốcụccủaquyhoạchtổngthểcụmcaoốccótầmquantrọngđángkể.CaoốcKimMậunằmtrongkhukhaithácdịchvụtiềntệLụcGiaChuỷ,thànhphốThượngHải,cao420,5m, tới88 tầng, làcaoốcđứng thứba trên thếgiớihiệnnay.Nólàmộtkiệttácmangphongcáchkiếntrúchậuhiệnđại.Kiến

trúc sưđãkhéo léokếthợpmột cáchhữucơphongcáchkiến trúc truyềnthốngcủaTrungQuốcvớitràolưukiếntrúchiệnđạicủathếgiới,mặtcaoốchìnhrăngcưalàmchogiólầucaobịchiadòngrấttốt.

Ngàynay, tạohìnhvàphongcáchkiến trúccaoốcở thànhphố lớncủacácnướctrênthếgiớilàmuônmàumuônvẻ,cócaoốcxâytheohìnhthápnhọncàng lêncàngnhỏ lại, cócáixâynóc theohìnhdốcnghiêngvềmộtphía,khôngđốixứng,cócáibốtrícụmcaoốcthànhdạngnhấpnhôtrồisụt.Kiểutạohìnhlạmắtnàycóthểnóilàcósựđộcđáovềmặtkiếntrúc,lạicòncóthểlàmyếuảnhhưởngcủagiólầucaorấtnhiều.

Từkhóa:Giólầucao;Sựchuyểnđộngcủakhôngkhí;Dòngxoáy;Kiếntrúccaoốc.

40.Vìsaodòngnướcchỗlỗxảcủabểnướcbaogiờcũngxoáytheomộthướng?

Chúngtahãyquansátmộthiệntượngkìlạ:khixảbểnước,xungquanhlỗxả củabể, nướcbaogiờ cũngxoáyngược chiềukimđồnghồ.Chodù códùngtaylàmchonướcxoáytheochiềukimđồnghồmộtchậpthìdòngnướcsẽcàngxoáycàngchậm,mộtlúcsaunólạixoáyngượcchiềukimđồnghồnhưcũ.

Vìnguyênnhângìvậynhỉ?ThựcrađólàdoTráiĐấttựquaygâyrađấythôi.Chúng ta biết rằng,TráiĐất luôn tựquaykhôngngừng.Nó tựquaymộtvòngmất24giờ.Quatínhtoánrútrađược:tạibấtkìđiểmnàotrênxích

đạo,tốcđộquaytừTâysangĐônglà0,46m/s,còntốcđộquaytạiBắcKinhlà0,35m/s.Vìvậy,vậtthểởBáncầuBắc,vịtrícànggầnphíaBắcthìtốcđộquaytheoTráiĐấtcàngnhỏ.GiảdụcómộtdòngnướcchảytừBắcvềNam,dotốcđộquaytừTâysangĐôngbanđầutươngđốinhỏ,nósẽlệchvềTây;cònnếuchảytừNamđếnBắc,tốcđộquaytừTâysangĐônglớn,nósẽvìquántínhmàduytrìtốcđộtươngđốinhanhbanđầuvàlệchvềĐông.

Thực ra, nước ở xung quanh lỗ xả của bể nước là từ bốn phương támhướngùalại,nướctừBắcchảyvềNamthìlệchTây,từNamchảyđếnBắcthìlệchĐông,cuốicùngnướcliềnxoáyngượcchiềukimđồnghồ.Thửnghĩxem,nhữngngườisốngởBáncầuNamsẽnhìnthấycáigì?Kếtquảquansátcủahọngượcvớichúngta,nướcởxungquanhlỗxảcủabểnướcbaogiờcũngxoáytheochiềukimđồnghồ.

Hiện tượngnàyđãđượcnhàvật língườiPhápCoriolischúýđến trướctiên, và tiến hành nghiên cứu toàn diện cả về thực nghiệm lẫn lí thuyết.NgườiđờisaugọiloạilựchìnhthànhxoáynàylàlựcCoriolis.

LựcCorioliscóảnhhưởngnhấtđịnhđốivớisinhhoạtcủaloàingười.ỞBáncầuBắc,bờbênphảicủasôngngòibịxóimòntươngđốilớn,chínhlàdo lựcCoriolisđẩydòngsôngchảy theohướngngang.Cũngnhưvậy,khitàuhoảchạydọctheohướngNamBắc,baogiờcũnglàđườngraybênphảibịđậpvàolớnhơn.LựcCorioliscònảnhhưởngtớichuyểnđộngcủakhôngkhítrênbềmặtTráiĐất.DướitácđộngcủalựcCoriolis,trongkhíquyểnsẽsinhranhữngdòngkhíxoáycónănglượnglớn lao;vòirồnglàmột trongnhữngloạiđó.

Từkhóa:LựcCoriolis;Xoáy;SựtựquaycủaTráiĐất.

41.Vìsaonémviênđáxuốngnước,mặtnướclạicógợnsóngtừngvòngtừngvòng?Bạnđếnbênbờao,némviênđáxuốngnước.Mặtnướcđangphẳngnhư

gương,lậptứcxuấthiệngợnsóngtừngvòngtừngvòng,từchỗviênđárơixuốngkhuếchtánrabốnphía.Nóirathậtlàkìlạ,nhữnggợnsóngđókhôngchenlẫnxôđẩynhaumàrấttrậttựrờixađiểmviênđáchìmxuốngnước.

Vìsaochúng"giữkỉluật"đếnthế?Cóaiđóđangchỉhuychúngchăng?

Đólàdotínhchấtvậtlíđặcthùcủanướcquyếtđịnh.

Thôngthường,trênmặtnướchìnhnhưcómộtlớpmàngmỏngcótínhđànhồi, chấnđộng lên xuốngở chỗnàođó liền kéomặt nướcở gần kề cũngchấnđộngtheo."Mặtnướcgầnkề"đóliềnkéo"mặtnướcgầnkềkếtiếp",cứnhưvậymàlầnlượtxảyra.Kếtcụcsinhracácgợnsóngnướcvòngnàybámsátvòngkiamộtcáchcóquyluật,lantruyềnmộtmạchraxa.

Mỗimộtphântửnướctrongsóngnướcđềukhôngngừngchấnđộngnhấpnhôlênxuống.Giảdụcóthểdùngdaorạchngangmặtnướcđểxemxétmặtcắtdọccủanó, thếthìbạnsẽpháthiện,đólàmộtđườngconghìnhsincóquyluật.Điềuđóchứngtỏsóngnướcđíchthựclàmộtloạisóng.

Sóngnước làmột loại sóngcơhọc, là sóngmàmắt thườngcó thểnhìnthấyđược.Trongthiênnhiêncòncósóngkhôngnhìnthấyđủkiểuđủdạng,như:sóngâm,sóngsiêuâm,sóngánhsáng,sóngvôtuyếnv.v.Chúngđềulà"ngườimộtnhà"củasóngđấymà!

Từkhóa:Sóngcơhọc;Sóngnước.

42.Vìsaovàobanđêmvàsángsớm,ngherõtiếngchuônghơnbanngày?

Trong nhiều thành phố lớn đều có những chiếc đồng hồ báo giờ đồ sộvươncaolên,tiếngchuôngdudươngbáothờigianchuẩnxácchomọingườiởxungquanh.

Nếubạnlàngườihayđểýthìsẽcảmthấy:banđêmvàsángsớm,tiếngchuôngngherấtrõ;cònbanngày,tiếngchuôngchỉthoangthoảng,thậmchícó lúckhôngnghe thấygìcả.Cóthểcóngườisẽnói:đó làvìmôi trường

banđêmvàsángsớmyêntĩnh,cònbanngàythìâmthanhhỗntạp,ồnào.

Cáchgiải thích nhưvậy chỉ đúngmột phần, khôngđược trọn vẹn.Cònmộtnguyênnhânquantrọngkháclàâmthanhcókhảnăng"rẽngoặt".

Âm thanh dựa vào không khí để lan truyền. Trong không khí nhiệt độđồng đều, nó truyền thẳng tắp về phía trước; một khi gặp phải nhiệt độkhôngkhíchỗcaochỗthấp,nócốsứcchọnnơicónhiệtđộthấpmàtruyền.Thếlàâmthanhliền"rẽngoặt"ngay.

Banngày,MặtTrời hunnóngmặt đất lên, khôngkhíởgầnmặt đất cónhiệt độ cao hơn ở trên không rất nhiều. Tiếng chuông sau khi phát ra,truyềnđichưađượcbaoxaliềnngoặtlêntrêncao,nơicónhiệtđộtươngđốithấp.Vìvậy,trênmặtđất,ởngoàimộtkhoảngcáchnhấtđịnh,tiếngchuôngnghekhôngđượcrõ,xachútnữathìkhôngnghethấytiếngchuông.Banđêmvàsángsớm,tìnhtrạngnónglạnhcủakhôngkhíxảyrangượclại:nhiệtđộ

khôngkhígầnmặtđấtthấphơnởtrêncao.Tiếngchuôngsaukhiphátraliềnthuậntheomặtđất,nơicónhiệtđộtươngđốithấpmàtruyền.Vìthế,ngườiởnơirấtxacũngcóthểngherõđượctiếngchuông.Xemra,câuthơ"bándạchung thanh đáo khách thuyền" (nửa đêm nghe tiếng chuông vẳng đếnthuyềnkhách)quảcũnglàcócăncứkhoahọcđấychứ!

Loạitínhchấtnàycủaâmthanhcóthểtạonênmộtsốhiệntượnglíthú.Trongsamạcnóngbức,nhiệtđộgầnmặtđấttươngđốicao.Nếuởngoài50~60mcóngườihúgọitothìchỉcóthểthấymiệngngườiấymấpmáycửđộng,màkhôngngheđượcâmthanh.Đólàvìsaukhitiếnghúphátra,âmthanhliềnngoặtrấtnhanhlêntrêncaođimất.Ngượclại,ởvùngbăngtuyếtmênhmông,nhiệtđộgầnmặtđấtthấphơnởtrênkhông,âmthanhhoàntoànlan truyền theomặt đất; vì vậy, khi có người hú gọi ta, âm thanh có thểtruyềnđirấtxa,thậmchíngoài1000~2000mcũngcóthểngheđược.Cókhidonhiệtđộkhôngkhígầnmặtđấtchợtcao,chợt thấp,âmthanhcũngtheo đómà ngoặt lên ngoặt xuống, thường hay tạo thànhmột số khu vựctươngđốigầnkhôngngheđượcâmthanh,ởnơixahơnthìlạicóthểngheđược.Tháng6năm1815,trongchiếndịchWaterlonổitiếng,saukhicuộcchiếnbùngnổquânđoàn"Cờruxi"đóngquânkhôngxachiếntrường,cáchđấy25km,màkhôngmộtainghethấytiếngsúnglớn,vìvậykhôngthểkịpthờichạyđếnchiviệnchoNapoleontheokếhoạchtácchiến.Vậymàởmộtnơixahơn,tiếngđạibácùngoànglạingherõmồnmột.Tínhchấtlantruyềncủaâmthanh lạiảnhhưởngđếnchuyện thắngbạicủamộtchiếndịchnhưthếđấy!

Từkhóa:Âmthanhtruyềnlan.

43.Vìsaovậnđộngviênleonúikhileolênnúicaokhôngđượccấttiếnggọito?

Leonúilàmộtmônvậnđộngthểthaođầytínhthiếtthực.Khileolênnúicao,vậnđộngviênleonúibaogiờcũngimlặngtiếnbước,khôngđượccấttiếnggọito.Tạisaovậynhỉ?

Trênnúi caoquanhnămphủđầy tuyết trắngphau, lại thườngxuyêncótuyếtrơi.Mỗi lần tuyếtrơi, lớptuyết tích tụ lạicàngdàythêmmột ítnữa.Tuyết đọng càng dày, áp lựcmà lớp dưới phải chịu cũng càng lớn thêm.Tuyếtcủalớpdướiliềnbịnénrắnchắclại,biếnthànhkhốibăngcủabôngtuyết.Đồngthời,lớptuyếtkhôngngừngdàylênlạiphủlênnúinhưmộttấm

chăn bông, làm cho nhiệt lượng của lớp thấp không toả ra được.Vì vậy,nhiệtđộcủalớptuyếttíchtụdướithấpthườngthườngcaohơnsovớibềmặttuyếtđọng10–20°C.Cộngthêmáplựcmàlớptuyếtdướithấpphảichịulàtươngđốilớn.Nhưvậykhảnăngcómộtbộphậntuyếtbăngởlớpdướihoáthànhnước.

Phầnthấpcủalớptuyếttíchtụtrênnúicaocónướcthìgiốngnhưbôidầunhờn lên lớp tuyếtbăng, làmcho lớpđó lúcnàocũngcó thể trượtxuống.Nếucómột tảngđá lớn rơixuống,hoặcgiảởđâuđó truyềnđếnmột loạichấnđộng,đềucóthểlàmcholớptuyếttíchtụsụtlởxuống,vùilấptấtcảmọithứnằmtrênđườngđicủanó.Đólàcảnhtuyếtsạtlởrấtđángsợ.

Khiconngườicấttiếnghúgọisẽphátrasóngâmthanhcónhiềuloạitầnsố,truyềnđếnlớptuyếttíchtụquakhôngkhí,thườngcókhảnănggâynênsựchấnđộngcủalớptuyếtđó.Nếunhưcómộtloạitầnsốcủatiếnghúgọigầnbằnghoặcbằngvớitầnsốchấnđộngriêngcủalớptuyếttíchtụ,thìsẽhìnhthànhcộnghưởng,làmcholớptuyếtđósinhrachấnđộngdữdộimàsụtlởxuống.Điềuđóhếtsứcnguyhiểmđốivớivậnđộngviênleonúi.Vìvậy,"cấmcấtcaotiếnghúgọi"làmộtđiềucấmkịcủađộileonúi.

Từkhóa:Leonúi;Tuyếtsạtlở;Cộnghưởng.

44.Vìsaovậtnổitrênmặtnướckhôngtrôirangoàitheosóngnước?

Đứngcạnhbờsông,chúngtacóthểtrôngthấydòngnướcmangcácthứbậpbềnhtrênmặtnướcđitheo.Nhưngtrongaohồ,cácgợnsóngnướctừng

vòngtừngvònglantruyềnrangoàithìlạikhôngthểmangtheomộtchiếclárụngnhỏnhoi trênmặtnướccùngđi.Chiếc láchỉnhấpnhô lênxuống tạichỗtheosóngnước.Đólàvìlẽgìvậy?

Nguyênnhânrấtđơngiản.Nước làdocácphân tửcấu tạonên.Chỗcósóngtruyềnđến,mỗiphântửnướcđềubịbuộcphảichuyểnđộng.Đầutiên,chúng trồi lênđếnmộtđộcaonhấtđịnh thìchuyểnsang tụtxuống.Trongquátrìnhtụtxuống,phântửnướcchuyểnđộngvềphíatrướcrồilạivềphíasau.Khiđãtụtxuốngmộtđộcaonhấtđịnh,phântửnướclạichuyểnsangtrồilên.Trongquátrìnhtrồilên,phântửnướcchuyểnđộngvềphíasaurồilạivềphíatrước,vàtrởvềđếnđiểmxuấtphátbanđầu.Cứnhưthế,phântửnướclàmchuyểnđộngvòngtròntrongmặtcắtthẳngđứng.Mớinhìnquathìthấy,hìnhnhưnướcđitheosóng.Trênthựctế,phântửnướcchỉlàdaođộngtại chỗ. Vì vậy, khi sóng nước lan truyền ra ngoài, không thể nào mangnhữngthứnổitrênmặtnướccùngđi.Cáiđócóchútgìgiốngvớisónglúagâynênbởigió thổivàoruộng lúa.Thoạtnhìn thì tưởngnhưhạt lúachạytheo sóng lúa, song thực ra chúngkhông cóxêdịchvị trí, chỉ là dưới tácđộngcủagió,bônglúalầnlượt"gậtđầuconglưng"màthôi.

Từkhóa:Daođộng;Sóngnước.

45.Vìsaomộtđộiquânkhôngthểrậpđềubướcchânđiquacầu?

Tronglịchsửđãtừngxảyrahaisựkiệnnhưsau.SựkiệnthứnhấtxảyrakhiNapoleondẫnđầuquânđộiPhápxâmlượcTâyBanNha.Cómộtđoànquânlúcđiquachiếccầutreobằngxíchsắt,sĩquanchỉhuyhôtokhẩulệnh:

"Một,hai,ba,bốn!"

Rập theokhẩu lệnh, cácbinh sĩ sải bước chânmạnhmẽđềuđặnđi lêncầu.Khihọsắpđếngầnbờbênkia,bỗngvanglênmộttiếngầmdữdội,mộtđầucầusụpđổxuốngsônglớn,némtấtcảbinhlínhvàsĩquanxuốngnước.Rấtnhiềungườibịchếtchìm.

MộtsựkiệnnữaxảyraởXanhPêtecbua,nướcNga.Khiđoànquânnhịpnhàngcấtbướcđiquachiếccầulớntrênsông"Fontanka",sựkiệngẫycầuchếtngườiyhệtđãxảyra.

Rốtcuộcnguyênnhângìđãgâyranhữngsựkiệnđó?

Đólàdocộnghưởng.Dầmcầucótầnsốrungđộngriêngcủanó.Khimộtđoànngườiđôngđúcsảinhữngbướcchânđềuđặnnhịpnhàngquacầu,lựctácđộngcótínhchukìdobướcchânsinhracũngcótầnsốnhấtđịnh.Nếutầnsốcủalựcđógầnbằng(hoặcbằngvới)tầnsốrungđộngriêngcủacầuthìsẽxảyracộnghưởng.Kếtquảcủacộnghưởnglàrungđộngcủacầumỗilúcmộtmạnhlên,saucùngkhivượtquásứcchịuđựngcủacầuthìnóbịgãyđổ.

Trongđờisốnghàngngày,chiếccầukhôngchỉđểchoconngườiđibộqualại,màcòncócácloạixecộsửdụngnữa.Lựctácđộngcủaôtôsinhrađốivớicầulớnhơnrấtnhiềusovớibướcchânconngười,songvìlựcdoôtôsinhrakhôngcótínhchukì,vảlạitrêncầucòncóxecộkhácvàngườiđibộ,lựcdochúngsinhracũngkhôngcónhiệpđiệunhấtđịnh,vìvậycáinàycáikiacóthểtriệttiêumộtphầnrungđộng,khôngcókhảnănglàmchocầusinhracộnghưởng,nêncũngkhôngcógìnguyhiểmcả.Vìvậy,cácnướctrênthếgiớiđềucóchungmộtđiềuquyđịnh:khiđộiquânquacầukhôngđượcrậpđềubướcchân.

Trongcuộcsống,hiệntượngcộnghưởngthườnghayxảyra.Vídụ:chơiđuquayphảiđiềuchỉnhtầnsốthânmìnhthấpxuốngvàbậtlênđểchiếcđusinhracộnghưởng.Cónhưvậythìđuquaymớicàngđucàngcao.Cònkhileothang,phảilúcthìleonhanh,lúcthìleochậm.Làmnhưvậyđểchocáithang khỏi sinh ra cộng hưởng bởi bước chân của chúng ta.Nếu bị cộnghưởng,cáithangsẽbịlắclưrấtmạnh.

Từkhóa:Cầu;Cộnghưởng;Tầnsốrungđộngriêng.

46.Vìsaocátcóthểsắpxếpthànhnhữngđồánđẹpđẽ?

NhàkhoahọcKran,ngườiĐức,đượctônvinhlàngườichacủaâmhọccổđiển,cómộtthờirấtsaymênghiêncứunguyênlíphátâmcủanhạccụdây.Đểkhámpháquyluậtrungđộngcủavánđànviôlông,ôngđãlàmmộtloạtcácthínghiệmlíthú,từtấmphẳnghìnhvuôngđơngiảnnhấttrởđi.Lấymộttấmkimloạiphẳnghìnhvuông,chốtchặtởgiữalạivàrắcđềumộtlớpcátmịn lên trênđó.Ôngdùngngón tay tìvàomộtđiểmhoặchaiđiểmởmộtcạnhcủatấmkimloại,còntaykiadùngcáivĩđãđượcthoanhựacolophancọxátmạnhtừtrênxuốngdướivàocạnhgầnkề,làmchotấmkimloạirungđộng.Mỗilầncọxátxongthìrờicáivĩrakhỏitấmkimloạingay,rồilạitiếptụccọxátcùngmộtphầncủatấmấy,chođếnkhinóphátratiếngkêu.Sauđógiảmnhẹsựcọxátđểduytrìtiếngkêucủatấmkimloại.Khiấycóthểquansát thấycáchạtcát trên tấmkimloạiphẳngnhảynhótnhào lộn,dầndầnnhómlại,hìnhthànhnênhoavănđẹpđẽ,gọilàđồánKran.Phầnvàsốđiểmcủangóntaytìvàotấmkimloạiphẳngkhácnhau,đồánmàcáthìnhthànhnêncũngkhácnhau.Vảlạimỗiloạiđồánđềucómốiliênhệvớimộtloạiâmđiệu riêng.Dùng tấmkim loạihình tròn,hình tamgiác,hìnhnămcạnhlàmthựcnghiệmcũngcóthểthuđượccáckếtquảtươngtự.Trênthựctế,đồánKranlàbảnvẽhìnhtượngcủasóngdừng.Nhữnghạtcáttrêntấmkim loại phẳng bao giờ cũng tụ tập tại mắt (nút) sóng không rung động.Những mắt sóng này do nhiều điểm nối thành đường sóng, cũng tức làđườnggợnsóngtrongđồán.

Đốivớitấmkimloạihìnhvuônghoặchìnhtròn,hìnhdạngvàvị trícủa

nhữngđườnggợnsóngnàycóthểdùngphươngpháptoánhọcđểtínhmộtcáchchínhxác.Nhưngvớicácnhạccụnhưvánđànviôlông,chiêng,chũmchoẹ,chuôngv.v.khôngcònlàtấmkimloạiphẳnghaichiềuđơngiảnnữa.Đặctínhâmnhạccủachúngchẳngnhữngđượcquyếtđịnhbởikíchthước,hìnhdạng,màcòn liênquan tớinhiềuyếu tốkhácnhư:nguyên liệu,côngnghệgiacôngv.v.,chỉcóthểxácđịnhđượcquathựcnghiệm.Rõràngviệclàmramộtchiếcviôlôngchấtlượngcaođòihỏiphảicókĩxảocaosiêu.

Từxưatớinay,ngườitadùngtaiđểngheâmthanh.Cònbâygiờâmthanhlạicóthểbiểuhiệnrõnhờnhữnghạtcát.Thậtlàkìdiệuhếtsức.Chảtráchkhiphơibàyđồánphongphúnhiềuvẻtrêntấmkimloạiphẳng,Napoleoncaohứngphátbiểu:"Tôiđã"trôngthấy"âmthanhcủanórồi".

Từkhóa:Sóngdừng;Đồán.

47.Vìsaokhikềtaigầnmiệngphíchkhôngđựngnướclạinghethấytiếngoo?

Bạnđãthểnghiệmđiềunàychưa?Khikềtaigầnmiệngcủacácđồđựngtrống rỗng như phích nước, chai hoặc cốc v.v. sẽ nghe thấy tiếng o o.Vìduyêncớgìvậy?Cácđồđựngkhôngchứagìđókhônghềcónguồnphátâmthanhnàocảcơmà!

Hiện tượng này trong âm học gọi là cộng hưởng âm thanh.Đó là hiệntượng cộng hưởng do sự rung động nguồn phát âm thanh gây nên.Ví dụnhư, hai vật thể phát âm có tần số giống nhau, nếu vật này cách vật kiakhôngxa,rồichỉđểchomộttronghaivậtđóphátâm,vậtkiacũngcóthểtheođómàphátraâmthanh.Đólàhiệntượngcộnghưởng.

Chúngtacóthểcoikhôngkhítrongnhữngđồđựngtrốngrỗngđónhưcộtkhôngkhí.Cộtkhôngkhícũnglàmộtvậtthểphátâm.Khixungquanhđồđựngtrốngrỗngcómộtâmthanhvớitầnsốthíchhợp,cộtkhôngkhísẽsinhracộnghưởngâmthanh,vàlàmchoâmthanhđótăngmạnhlên.Cácnhàvậtlísaukhiđisâunghiêncứuđãpháthiện:chỉcầnmộtâmthanhcóbướcsóngbằng4lần,hoặc3/4,5/4...độdàicủacộtkhôngkhítruyềnvàođồđựng,cóthểgâyracộnghưởngâmthanh.Chiềucaobêntrongcủaphíchnướcnóngthôngthườngvàokhoảng30cm.Cóthểtínhra,nếucóâmthanhvớibướcsóng120cm,hoặc40cm,24cm... truyềnvào trongphích thìđềucókhảnănggâyracộnghưởngâmthanh.

Xungquanhchúngtalàmộtthếgiớiâmthanh,khônggiâyphútnàothiếuvắngâmthanhđủmọibướcsóng:tiếngcủangườivàđộngvật,tiếnggióvànướcchảy,tiếngmáyvàxecộ...Ngaycảtrongđêmkhuyathanhvắngcũngcóâmthanhcácloạitừxavẳnglại,chỉcóđiềuchúngtươngđốiyếu,chúngtakhôngdễnghethấymàthôi.Trongsốnhiềuâmthanhđó,cóloạicóthểkíchthíchchocácthứđồđựngcộnghưởng.Âmthanhyếusaukhiđãgâychocộtkhôngkhí trongđồđựngcộnghưởngsẽđược tăngmạnh lên.Nóichungthìbaogiờcũngcóâmthanhnhiềuloạibướcsóngđồngthờisinhracộnghưởngtrongđó.Đóchínhlàtiếngoomàchúngtangheđượckhikềtaivàogầnmiệngcácđồđựngtrốngrỗngnhưphíchnướcv.v.Cộtkhôngkhímàngắnthìbướcsóngcủaâmthanhgâyracộnghưởngcũngngắn.Vìvậy,tiếngoophátratừmộtcáichainhỏsẽlảnhlóihơn.

Nếuđồđựngcóchỗbịnứthỏng,làmchotínhhoànchỉnhvốncócủacộtkhôngkhíbịtổnhại,thìâmthanhcộnghưởngcũngsẽbịthayđổi.Vìvậy,ngườitathườngthôngquaviệcnghetiếngoocủacáiphíchrỗngđểkiểmtraxemruộtphíchcóbịnứthỏnghaykhông.

Từkhóa:Cộnghưởng;Cộnghưởngâmthanh;Cộtkhôngkhí.

48.Vìsaocáđúcởđáychậulạiphunnước?Thờicổđại,ởTrungQuốcngườitahaydùngloạichậuthaucóhaiquai

xáchđốixứngtrênvànhchậu,vàởđáycóđúchoavănbốnconcáchép.Nóthườngđượcdùngđểchứanướchoặcrửacácthứ.Khichúngtađổđầynướcvàoloạichậunày, rồidùnghai taymiết lênhaiquaixách, trongmồmcủabốnconcáchépcóthểphunranhữnggiọtnước.Độcaophunracóthểtrên50cm.Loạichậucổnàyvìsaophunnướcđượcnhỉ?

Thậtra,khidùnghaitaymiếtlênquaichậumộtcáchchậmrãimàcótiếttấu,trênthựctếđólàtađãtruyềnnănglượngchochậucổ.

Khitầnsốrungđộngdolựcmasátgâynêntiếpcậnhoặcbằngvớitầnsốriêngcủaváchchậuthìmặtchậusinhracộnghưởng,biênđộsẽlớnlênrấtnhanh.Rungđộngcủaváchchậugâynênrungđộngcủanước,gâynênsóngnướctrongnước,sóngnướcnàykhitruyềntớitrướcgặpphảimặtváchcủamộtbộphậnkhácliềnphảnxạlại.Thếlàsóngtớivàsóngphảnxạchồnglênnhau, hình thành nên sóng đứng. Trong sóng đứng, biên độ của các điểmkhônggiốngnhau,trongđóđiểmcóbiênđộlớnnhấtgọilàbụngsóng,điểmnhỏnhấtgọi lànút sóng.Mộtvật cóhìnhdángchậu trònkhixảy racộnghưởngtầnsốthấp,cóthểsinhrabốnbụngsóngvàbốnnútsóng;cũngcóthểsinh ra sáu hoặc tám bụng sóng, nút sóng.Nhưng thông thường dùng taymiếtlàđểđạttớigiátrịtầnsốcộnghưởngtươngđốithấp,cũngtứclàsinhrahìnhtháirungđộngcóbốnbụngsóngvàbốnnútsónghợpthành.Ởchỗbụngsóng,rungđộngcủanướcmạnhmẽnhất,đếnnỗinhảykhỏimặtnước,hình thành ra những giọt nước phun. Trong chậu cổ phun nước, người tathườngbốtrímiệngcủabốnconcáchépvàochỗbụngsóng.Mộtkhitầnsốcủa quai chậu bị taymiết vào đạt tới tần số cộng hưởng đó, giọt nước sẽphun ra ở chỗ bốn bụng sóng, nhìn vào trông giống như các hạt nước từtrongmiệngcáchépphunravậy.

Việcthiếtkếchậucổphunnướctinhxảonhưvậyđãphảnánhtàitríthôngminhcủanhândânlaođộngngàyxưa.

Từkhóa:Chậucổ;Sóngdừng;Cộnghưởng.

49.Vìsaosuốinhỏlạikêurócrách?Cácbạnnhỏđềuthíchthổibóngbay.Bóngthổitoquá,nósẽ"bùm"một

tiếngrồivỡra.Vìsaobóngkhibịthổivỡlạicótiếng"bùm"nhỉ?

Âmthanhlàdosựrungđộngcủavậtthểgâynên.Khichấtkhítrongquảbóngnhồinhétquánhiều,ápsuấtrấtlớn,chúngliềnchọcthủnglớpmàngcaosumỏngđểphụtra,chấnđộngrấtmạnh,nênphátramộttiếng"bùm".

Dòngsuốinhỏvìsaolạikêurócráchmãi?Vấnđềnàycóvẻnhưchẳngliên quan gì với chuyện chúng ta thổi bóng bay cả. Song phân tích kĩ thì

nguyênlílạilàmột.Nướcsuốitừtrêncaochảyxuốngsẽcuốnlấymộtphầnkhôngkhívàotrong,hìnhthànhnênnhiềubongbóngtrongnước.Khibongbóngbịvỡsẽphátratiếngkêu.Đồngthời,nướcsuốidộixuốngsỏiđáhoặcchỗlồilõmcũngcóthểlàmchokhôngkhíchấnđộngmàphátratiếngkêu.Ở những khe núi dốc đá, tiếng nước róc rách này còn vang vọng vào taikhôngdứttrongcáclũngnúi.

Từkhóa:Chấnđộng;Âmthanh.

50.Viênđạnvàtiếngnổcáinàochuyểnđộngnhanhhơn?

Súngvừabấmcò,viênđạnđã"vèo"mộtcáibayđi,đồngthờicótiếngnổrất lớnphátra.Khiviênđạnđangbay,nókhôngngừngvađậpvàokhôngkhí,đồngthờikèmtheotiếngveovéo.

Có người nói, tốc độ viên đạn lúc ra khỏi nòng là 900m/s, tốc độ lantruyềncủaâmthanhtrongkhôngkhínóichunglà340m/s.Tốcđộviênđạnlớn hơn gấp đôi tốc độ âm thanh nên cố nhiên là viên đạn chuyển độngnhanhhơn.

Cóthậtnhưvậykhông?Chúngtahãyxemlạimộtchút: trongquátrìnhbay,viênđạnkhôngngừngmasátvớikhôngkhí,tốcđộcủanósẽngàycàngchậmlại,còntốcđộcủatiếngnổtrongkhôngkhínóichunglại rất ítbiếnđổi.Vậythìrốtcuộccáinàochuyểnđộngnhanhhơn?

Chúngtahãyxemxemcuộcđuatàigiữaviênđạnvàtiếngnổdiễnranhưthếnào?

Ởgiaiđoạnđầu,khoảngcáchtừchỗviênđạnrờikhỏinòngsúngđến600m,tốcđộbaytrungbìnhcủaviênđạnvàokhoảng450m/s.Viênđạnchuyểnđộngnhanhhơntiếngnổrấtnhiều,bỏxađối thủ.Trongkhoảngcáchnày,nếu nghe thấy tiếng súng thì viên đạn sớm đã vượt qua bạn, bay về phíatrướcrồi.

Ởgiaiđoạnhai,trongkhoảngcáchtừ600mđến900m,dolựccảncủakhôngkhí làmchotốcđộviênđạnchậmlại,viênđạnkhôngchuyểnđộngnhanhhơn tiếngnổđượcnữa.Khi ấy tiếngnổđãdầndàđuổikịp, hai kẻchạyđuahầunhưvaikềvaitớivạch900m.

Ởgiaiđoạnba, từ900mtrởđi,viênđạnbayngàycàngchậm,tiếngnổlấnlướthơnvàrồivượtquaviênđạn.Đếnvạch1200m,viênđạnsứccùnglựckiệt,còn tiếngnổ thìvẫnchuyểnđộngxađằng trước.Khiấy,nếubạnnghethấytiếngsúngthìviênđạncònchưakịpđếntrướcmặt!

Kếtquảlà:viênđạnchỉcóthểgiànhđượcquánquântrongphạmvi900m,cònngôiquánquânchungcuộclạithuộcvềtiếngnổ.

Từkhóa:Tiếngnổ;Viênđạn.

51.Vìsaotốcđộtruyềncủaâmthanhtrongnướclạinhanhhơntrongkhôngkhí?

Âm thanh là thứ nhìn không thấy, sờ cũng không thấy, vậymà tai củachúngtalạicóthểngheđượcnó.Âmthanhdorungđộngcủavậtthểgâyra.Khivậtthểxảyrachấnđộng,nósẽtruyềnchấnđộngcủamìnhchokhôngkhísátbêncạnh,làmchocácphântửtrongkhôngkhícũngchấnđộng,rồikéokhôngkhíởphía trướccũngchấnđộngtheo.Cứnhưvậymàdầndầntruyềnđếntaingười.Màngnhĩtrongtaingườicũngtheođómàchấnđộngvà người nghe thấy âm thanh.Vì vậy không khí có thể truyền âm thanh.Trongchânkhông,âmthanhkhôngcócáchnàotruyềnđiđược.ĐứngtrênMặtTrăng,chodùcóngườigàototrướcmặtbạnthìbạncũngkhôngnghethấymộtchútxíuâmthanhnào,vìtrênMặtTrăngkhôngcókhôngkhí.

Ngoàikhôngkhícóthểtruyềnâmthanhra,nhiềuthứnhưchấtlỏng,chấtrắnv.v.đềucóthểtruyềnâmthanh.Khicóngườiđitrênbờsông,cádướisông vừa nghe thấy tiếng chân người liền lập tức ẩn trốn.Đó là do nướctruyền âm thanh. Nước chẳng những có thể truyền âm thanh, mà tốc độtruyền của nó còn nhanh hơn không khí nhiều. Các nhà khoa học đã đođược,ở0°C,tốcđộtruyềntrongnướclà1450m/s.Vìsaoâmthanhtruyềntrongnướclạinhanhhơntrongkhôngkhí?

Nguyênnhântốcđộtruyềncủaâmthanhcóquanhệchặtchẽvớitínhchấtcủa môi trường. Trong quá trình truyền âm thanh, các phân tử của môitrườnglầnlượtdaođộngquanhvịtrícânbằngcủanó.Khimộtphântửnàođólệchkhỏivịtrícânbằng,cácphântửkhácởxungquanhliềnlôinótrởvềvịtrícânbằng.Điềuđócónghĩalà,phântửmôitrườngcónănglựcchốnglạisựlệchkhỏivịtrícânbằng.Khôngkhívànướcđềulàmôitrườngtruyềnâm thanh, phân tử môi trường khác nhau, khả năng chống lại cũng khácnhau.Môi trườngcókhảnăngphảnkháng lớn,khảnăng truyềndaođộngcũnglớn,tốcđộtruyềnâmthanhsẽnhanh.Khảnăngchốnglạicủaphântửnước lớn hơn của không khí, cho nên tốc độ truyền âm thanh trong nướcnhanhhơntrongkhôngkhí.Nguyêntửsắtcónănglựcchốnglạicònlớnhơncủaphântửnước,chonêntốcđộtruyềnâmthanhtrongsắtthéplạicànglớn,đạtđược5000m/s.

Từkhóa:Tiếngnổ;Viênđạn.

52.Vìsaođibộtrongngõnhỏbanđêmlạiphátratiếngvọng?

Banđêm,mộtngườibướcđitrongngõnhỏ,ngoàitiếngchâncủamìnhra,cònnghethấymộtloại tiếng"xàoxạo"nữa,giốngnhưcóngườibámtheovậy.Nóthườnglàmchongườiđiđườnghơihốthoảng,tinhthầncăngthẳnglên.

Thựcrachỉcầnbạnhiểuđượcnguyênlíkhoahọcbêntrongcủasựviệcthìkhôngcònsợthầnthánhmaquáinữa.Ngườiđi trênmặtđấtsẽphátratiếngchânbước.Tiếngnàyđậpvàotườngnhàcủahaimặtngõnhỏsẽhìnhthành lên tiếngvọngnhưkiểuquảbóngdabịvăng trở lại.Vàobanngày,ngườiquakẻlại, tiếngvọngbịthânthểcủangườiqualạihấpthu,hoặcbịtiếngồnxungquanhche lấp, vì vậy chỉ có thểnghe thấyđơn thuần tiếngbướcchân.

Vào lúc đêmkhuya thanh vắng, tình hình lại khác đi.Khi ấy, người đitrongngõnhỏ,ngoàitiếngchânbướccủamìnhra,còncóthểngherõđượctiếngvọngphảnxạlạitừtườngnhàcủahaimặtngõnhỏ.Ngõnhỏrấthẹp,tiếngvọngcủachânbướcsaukhiđậpvàotường,còncóthểtiếptụcsinhraphảnxạ.Ngõcànghẹp,sốlầnphảnxạcũngcàngnhiều.Khiấy,cóthểnghethấymộtchuỗitiếngvọng"xàoxạo".Đógọilàtiếngvọngrungđộng.

Trongđờisốngchúngta,bấtkìhiệntượngvàsựvậtnàocũngđềuchứamộtnguyênlíkhoahọcnhấtđịnh.Chỉcầnngàythườngbạnđểtâmquansát,chịukhóđộngnãosuynghĩ,thìsẽhọchỏiđượccàngnhiềutrithứckhoahọcngayởxungquanhbạn.

Từkhóa:Tiếngvọng;Tiếngvọngrungđộng.

53.Vìsaotườnghồiâmcóthểtruyềnâmthanh?

ThiênĐànởBắcKinh,chẳngnhữngnổitiếngthếgiớivìnghệthuậtkiếntrúctrangnghiêmhùngvĩcủanó,màđiềuhấpdẫndukháchcònlàởđócóbứctườnghồiâmvàhònđábaâmhếtsứckìlạ.AiđãđếnThiênĐànđềukhôngngớtlờitrầmtrồkinhngạcvềhiệntượngtruyềnâmthanhkìdiệucủanó.

Chúngtabiếtrằng,khinóichuyệnhằngngày,cáchnhaunăm,sáumétlàđãnghekhôngrõrồi.VậymàđứngởmộtphíatườngbaocủatườnghồiâmThiênĐàncấttiếngnóikhẽ,ngườiởcạnhbứctườngphíađốidiệnbaogiờcũngcóthểngherõmồnmột.Giữahọvớinhauxacáchtớihơn50mkiađấy!Lạicònchuyệnkinhngạchơn:nếuđứngtrênhònđábaâmởtrungtâmbứctườnghồiâmvỗtaymộtcái,bạncóthểnghethấyliềnmộtlúchaibatiếngvỗtay.Vìsaolạicóhiệntượngtruyềnâmthanhkìdiệunàynhỉ?

Đólànhờsựgiúpđỡcủahồiâmđấy!Viênđábaâmvừađúngnằmtrêntâmđường tròn của bức tường bao quanh tường hồi âm, vì vậy âm thanh

phátratrênviênđábaâmsẽtruyềnđồngđềuđếncácbộphậncủatườngbaovàbị tườngbaophảnxạ trở lại cũngđềuđi qua tâmđường tròn, chonênđứngtrênviênđábaâmcóthểngherấtrõtiếngvọnglại.Tiếngvọngsaukhiphảnxạđiqua tâmđường tròn, lại tiếp tục truyềnđi theobánkínhđườngtròn.Khi chúng đập vào tường bao đối diện lại bị phản xạ trở lại.Vì thếchúngtaliềnnghethấytiếngvọngthứhai,thứba.

Gạch xây tường hồi âmởThiênĐàn cứng chắc và trơn tru, làmột vậtphản xạ âm thanh rất tốt.Như đã trình bày trong hình vẽ: khimột ngườiđứngnóitạiđiểmAởmộtphíacủatườngbao,âmthanhsẽtheotườngbaotruyềnđếnđiểm1,rồitừđiểm1phảnxạra,mentheotườngbaotruyềnđếnđiểm2,lạilầnlượtđếncácvịtríđiểm3,điểm4v.v.,saucùngđếnđiểmBởmộtphíakiacủatườnghồiâm.Dotườnggạchhấpthuâmthanhrấtít,chonênâmthanhkhôngngừngbịphảnxạtrêntườngbao,khônggiốngnhưkhitruyềntrongkhôngkhídễbịtảnra,suygiảm.

Âm thanh phát ra từ điểmA, tuy đã truyền đimột đoạn đường rất dài,songkhiđếnđiểmBvẫnngheđượcrấtrõ,cóvẻnhưâmthanhđótruyềntừđiểmCởgầnbêntớivậy.

Từkhóa:Viênđábaâm;Tườnghồiâm;Tiếngvọng.

54.Vìsaotrongkhôngkhílạisinhrasóngxungkíchlớn?

Mộtchiếcmáybaysiêu thanh (hayvượtâm)đangbayvới tốcđộ1100km/giờởđộcaothấp,cáchmặtđất60m.Khinóbayquagầnmộttoànhàcaotầng,bỗngnhiêntoànhàđóđổsậpxuống,giốngnhưbịmộtthứgìđậpmạnhvào.Chuyệnnàyxảyravàonhữngnăm50củathếkỉXX,khimáybay

siêuâmthanhrađờichưabaolâu.Khiđiềutranguyênnhâncủasựcốnày,ngườitapháthiệnthủphạmlạilàmộtloạisóngtruyềntrongkhôngkhí.

Khitàuchạytrênmặtnướcsẽgâynênsóngnước.Cũngnhưvậy,khimáybaybaytrongkhôngkhícũngsẽgâychokhôngkhíchấnđộngvàtruyềnđitứphía.Chúngtagọiđólàsóngkhôngkhí.Tốcđộmáybaycàngcao,sóngkhôngkhísinhra lạicàngdữdội.Đặcbiệt làkhi tốcđộcủamáybaycònnhanhhơncả tốcđộ truyềnâmthanhthìkhôngkhíởphía trướcmáybay,trongkhoảngthờigiancựcngắn,độtngộtbịsóngkhôngkhídồnnén, làmcho áp suất khôngkhí trongkhuvực này trở nên đặc biệt cao,mật độ vànhiệtđộcũngđặcbiệtcao.Trạng tháichấnđộngcủakhôngkhí trongkhuvựcnàymangtheomộtnănglượngvôcùngtolớnvànhanhchóngtruyềnrabốnphíatừgầnđếnxa,hìnhthànhsóngkhôngkhíđặcbiệtdữdội.Kèmtheonhững tiếng nổ vang trời, sóng không khí dữ dội nhưmột quả bom hạngnặng từ không trung xuống gầnmặt đất, xô đổ đè sập những vật chướngngại.Ngườitagọiloạisóngkhôngkhídữdộinàylàsóngxungkích.

Docườngđộsóngxungkíchdầndầnsuyyếutheokhoảngcáchtruyềnđinênảnhhưởngđốivớimặtđấtcủamáybaysiêu thanhbay trêncao là rấtnhỏ.Song,nếumáybaybaythấphoặcrấtthấpvớitốcđộsiêuthanhthìmốinguyhạicủasóngxungkíchsinhralàkhótránhkhỏi.Nhẹthìrungvỡcửakính,rungđổốngkhói;nặngthìcóthểđánhsậptừngmảnglớnnhàcửa,sanphẳngtấtcả.

Ngoàimáybaysiêuthanhra,nhữngvậtthểkhácchuyểnđộngvớitốcđộcaotrongkhôngkhí,như:ngọnroidạythúkhiquậtmạnh,đạnsúngtrườngvàđạibácvừarakhỏinòng,thậmchíthiênthạchđangrơitrêntrời,đềucóthể sinh ra sóngxungkích, chỉ cóđiềuđộ lớn củanăng lượng sóngxungkích khác biệt rất lớn. Chẳng hạn, hố thiên thạch Wincaba thuộc tỉnhQuebec,Canađa,làdomộtthiênthạchcókhốilượng100nghìntấn,rơivớitốcđộcao,sóngxungkíchcủanókhirơiđếnđấtđãphátnổtạothành.Hốđósâutới435m,đườngkínhrộngtới3,5km.Uylựccủasóngxungkíchvượtquávụnổcủabomnguyêntử.Cònsóngxungkíchdongọnroivàviênđạngâynênchỉphátramộttiếngnổ“đét”giòngiãhoặcmộttràngveoveomàthôi.

Từkhóa:Máybaysiêuthanh;Sóngkhôngkhí;Sóngxungkích.

55.Sóngsiêuâmlàgì?

VàothếkỉXIX,nhàkhoahọcĐức,Kranthôngquathựcnghiệmđãpháthiệnđược:20nghìnheclàgiớihạntrêncủasóngâmthanhmàtaingườicóthểngheđược.Vềsau,ngườitagọiloạisóngâmthanhvượtquá20nghìnhec, taingườikhông thểngheđược là sóngsiêuâm (hayđơngiản là siêuâm).

Sóngsiêuâmcóhaiđặctínhrấtquantrọng:mộtlàtínhđịnhhướngcủanó.Dotầnsốcủasóngsiêuâmrấtcao,nênbướcsóngrấtngắn,vìvậynócóthểtruyềntheođườngthẳngnhưánhsáng,màkhônggiốngnhữngsóngâmcó bước sóng tương đối dài có thể đi vòng qua vật thể.Khi gặp phải vậtchướngngại,sóngsiêuâmsẽphảnxạlại.Thôngquaviệcthunhậnvàphântích sóng phản xạ có thể đo được hướng và khoảng cách của vật chướngngại.Tronggiớitựnhiên,condơichínhlàđộngvậtdùngmồmphátrasóngsiêuâm,dùngtaithunhậnsóngphảnxạđểnhậnravậtchướngngại.Vìvậy,nócó thể tựdobay lượn tronghangđộng tốimò, lại còncó thểchộpbắtchuẩnxácnhữngcôntrùngnhỏcócánhnữa!

Đặctínhthứhaicủasóngsiêuâmlànócóthểtruyềnđếnkhoảngcáchrấtxatrongnước.Trongkhôngkhí,sóngsiêuâm30nghìnhectruyềnđi24m,cường độ suy giảm hơnmột nửa; còn ở trong nước, nó truyền đi 44 kmcường độmới suy giảmmột nửa, gấp 2000 lần khoảng cách truyền trongkhôngkhí.Doánhsángvàcácloạisóngđiệntừkháctruyềnkhókhăntrongnước,truyềnchẳngđượcbaoxa,nênsóngsiêuâmđãtrởthànhcôngcụsốmộttrongviệcthămdòcácvậtthểdướinước.

TrongthờikìChiếntranhthếgiớilầnthứnhất,tàungầmcủaĐứcdựavàobiểncảmênhmônglàmláchắn,tớitấptấncôngcáctàutuầnphòngcủaAnhvàPháp.Lúcbấygiờ,nhàkhoahọcPhápLangevin,lòngdạnhưlửađốt,trảiquakhổcôngnghiêncứu,ôngđãphátminhramộtloạimáygọilàsona.Nódobộphậnphátsóngsiêuâmvàbộphậnthusóngsiêuâmhợpthành.Bộphậnphátchủđộngphátrasóngsiêuâm,bộphậnthuthunhậnvàđođạccácloạihồiâm.Thôngquaviệctínhquãngthờigiangiữaphátvàthutínhiệuđểpháthiệncácloạimụctiêu.Loạisonachủđộngtinhxảokhôngnhữngcóthểxácđịnhvịtrí,hìnhdạngcủamụctiêu,màcòncóthểphântíchratínhnăngcủatàungầmđịch.

Trongthờikìhoàbình,kĩ thuậtsonacònđượcdùngđểthămdòđàncá,pháthiệnđángầm,dẫnđườngravàocáccảngbiểnv.v.Dùngsonaquétmặtbênhiệnđạiđểkhảosát tình trạngđáybiển,nócó thểvẽ lạiđịamạođáybiểnmộtcáchrõràng lêngiấyvẽ,chora"bảnđồđịamạosiêuâm"chính

xác,saisốkhôngquá20cm.

Cũng với nguyên lí ấy, việc đưa sóng siêu âm vào trong cơ thể người,sóngphảnxạsinhraquaxửlícủathiếtbịđiệntử,trênmànhìnhsẽhiệnrahìnhảnhrõnét,phảnánhđầyđủchitiếtvềkíchthước,vịtrí,mốiquanhệqua lại và tình trạng sinh lí của nội tạng cơ thể. Trong bệnh viện thườngdùngsóngsiêuâmloạiBđểkiểmtragan, túimật, tụyvàcáccơquannộitạngquantrọngnhưtửcung,hốchậu,buồngtrứngv.v.,kịpthờipháthiệncácbiếnđổibệnhlínhưkếtsỏi,cụcuv.v.Dựavàosóngsiêuâm,cácbácsĩcòncóthểtiếnhànhkiểmtrathainhitrongbụngphụnữcómang.

Ngoàira,cònứngdụngnguyênlíkiểmtrađođạcbằngsóngsiêuâmtrongcáccôngtrình,tứclàlĩnhvựcthămdòkhuyếttậtbằngsiêuâm.Chỉcầnphátmộtchùmsóngsiêuâmlêncácchitiếtmáy,nếutrongđócóẩnchứavếtnứt,chỗ rỗ, bọt khí v.v., sóng siêu âm liền sinh ra sóng phản xạ không bìnhthường,chodùkhuyếttậtcónhỏđếnđâucũngkhôngthoátkhỏisựkiểmtracủanó.Sóngsiêuâmđãtrởthành"conmắt"sángngờicủacáckĩsư.

Từkhóa:Sóngsiêuâm;Sona;SiêuâmB;Thămdòkhuyếttậtbằngsiêuâm.

56.Vìsaosóngsiêuâmcóthểrửasạchcáclinhkiệntinhvi?

Theođàpháttriểncủakhoahọckĩthuật,côngviệcrửasạchcáclinhkiệntinhvicũngngàycàngtrởnênquantrọng.Đốivớinhữnglinhkiệncóhìnhdạngphức tạp,nhiều lỗ,nhiềurãnhnhưbánhrăng,cổchainhỏ,ống tiêm,vòngbicỡnhỏ,chitiếtđồnghồv.v.màdùngsứcngườiđểrửasạchthìvừamất thì giờ lại vừa tốn sức.Đối vớimột số linhkiệnđặcbiệt tinhvi nhưbánhrăngtronghệthốngdẫnđườngtheoquántínhcủatênlửav.v.khôngchophépđểsótmộtchútvếtbẩnnào.Nếudùngnhâncônggiảiquyếtthìrấtkhóđạtđượctiêuchuẩnlàmsạch.

Nếucầnđếnsựtrợgiúpcủasóngsiêuâmthìvấnđềsẽđượcgiảiquyết.Chỉcầnngâmcáclinhkiệncầnlàmsạchvàotrongbểchứađầydungdịchrửa(nhưnướcxàphòng,xăngv.v.),sauđóchosóngsiêuâmvàodungdịchđó.Trongchốclát,linhkiệnsẽđượcrửasạch.

Vìsaosóngsiêuâmcóđượcnănglựcđó?

Hoáralà,dướitácđộngcủasóngsiêuâm,dungdịchrửalúcthìbịépđặclại, lúc thìbịkéo loãngra.Khibịkéo loãngra,nósẽbị rách toác,sinhranhiềubọtrỗngnhỏ.Loạibọtnhỏnàytrongchốclátlạivỡtan,đồngthờisinhrasóngxungkíchnhỏ, rấtmạnh.Trongvật lí,hiện tượngnàyđượcgọi làhiện tượngtạohốcchânkhông.Vì tầnsốsóngsiêuâmrấtcao,nhữngbọtrỗngnhỏnàysinhrarồimấtđi,mấtđirồisinhrahếtsứcnhanhchóng.Sóngxungkíchmàchúngsinhragiốngnhưmuônngàn"chiếcchổinhỏ"vôhình,cọchảinhanhvàmạnhmọixóxỉnhcủalinhkiện.Vìvậy,vếtbẩnliềnbịrửasạchrấtnhanh.

Vídụnhưviệcrửađồnghồđeotay,nếulàmtheocáchthủcôngthìphảitháorời từngchi tiết,hiệusuấtrất thấp.Nếudùngsóngsiêuâmđểrửathìchỉcầnngâmtoànbộphầnmáyvào trongxăng,chosóngsiêuâmđiqua,mấyphútsauđãrửasạchrồi.

Sóng siêu âmcòncó thểgiúp chúng ta rửa sạchnhiều linhkiện tinhviquan trọngnhưốngkínhquanghọc, chi tiếtmáyđo,máymócy tế, chânkhôngđiệnvàkhícụbándẫn,v.v.

Từkhóa:Sóngsiêuâm;Rửasạch;Hiệntượngtạohốcchânkhông;Sóngxungkích.

57.Aidựbáogióbãotrênbiển?

Mộtchiếctàuthámhiểmđangchạytrênbiển,cácnhàkhoahọcđềuđangkhẩntrươnglàmviệc.Ngườiđangđođộsâucủanước,ngườithìđonhiệtđộnước...Một nhà khí tượngđưa quả bóng chứa hiđro gần vào tai nghe thửxem,lậptứcôngtakhẩncấpbáochotoànđộithámhiểm:"gióbãotrênbiểnsắpđến".Ngaytrongđêmấy,trênbiểnđãxảyragióbãodữdội.

Mộtquảbóngchứahiđrolàmsaocóthểdựbáogióbãotrênbiển?Chẳngnhẽnócóphéplạư?

Thìra,khigióbãoxảyratrênmặtbiểnxa,xoáykhôngkhídogiómạnhtrêncaosinhrasẽlàmchokhôngkhídaođộngmãnhliệt.Loạidaođộngnàycótầnsốkhôngđến20Hz,taingườikhôngnghethấy.Loạisóngâmcótầnsốthấphơn20Hzgọilàsónghạâm(hayhạâm).Sónghạâmcũngtruyềnđivớitốcđộâmthanh,cóthểtruyềnrấtxa.Vìvậy,tốcđộtruyềncủasónghạâmnhanhhơnnhiềusovớigióbão.Cònquảbóngbơmđầyhiđrolạicóthểxảyracộnghưởngvớisónghạâm,sinhramộtloạidaođộng.Cườngđộcủaloạidaođộngnàycóthểgâyramộtloạisứcépđốivớimàngnhĩcủangườiđứnggầnquảbóngchứahiđro,làmchomàngnhĩcảmthấyđaunhức.Gióbãotrênbiểncàngtớigần,cảmgiácnàycàngrõrệt.Cácnhàkhítượngcăncứvàoloạicảmgiácđómàphánđoánđượcgióbãosắpsửađến.

Hiệnnay,ngườitađãlợidụngnguyênlíđóđểchếtạoramáydựbáogió

bãotrênbiểntựđộngghilạiđược.

Mộtsốđộngvậtbiểncũngrấtnhạycảmvớisónghạâm.Mỗikhi trôngthấytômcongầnbờnhảyvọtraxabờ,cávàsứavộivãrờimặtnước,lặnsâuxuốngđáybiển,thìnhữngngưdâncókinhnghiệmliềnbiếtlàgióbãotrênbiểnsắpkéotới.Họnhanhchóngthulướivàtrởvềbến.

Từkhóa:Gióbãotrênbiển;Sónghạâm.

58.Vìsaokhibayvớitốcđộsiêuthanh,máybaylạiphátratiếngnổtonhưsấm?

Âmthanhlàmộtloạisóng.Trongquátrìnhtruyềnlancủasóngâmthanh,giữakhôngkhíđãbịxáođộngvàkhôngkhíchưabịxáođộngcómộtmặtphâncách,màchúngtagọilàmặtđầusóng.Nếunguồnâmthanhđứngyênthìmặtđầusónglàmộtmặtcầutoảraphíangoài,mặtcắtthẳngđứngcủanólàmộthìnhtròn.Nếunguồnâmthanhchuyểnđộng,vàtốcđộchuyểnđộngcủanóvượtquátốcđộâmthanh,mặcdùởmỗithờiđiểmnguồnâmthanhvẫnphátsónghìnhtrònrangoài,nhưngnhữngsónghìnhtrònđólạitụtậpthànhmặtđầusónghìnhđườngthẳng,cũngcónghĩalàmặtđầusóngkhôngcònlàhìnhtrònnữa.Khiấysẽsinhrahiệntượngâmhọcdịthường,gọilàtiếngnổâmthanh.

Khimáybaybayvới tốcđộ siêu thanh, tại cácnơinhưđầu,cánh,đuôimáybay,v.v.đềucóthểlàmchokhôngkhíxungquanhsinhrasựbiếnđổiáp suất đột ngột, sinh ra sóng xung kích trước và sóng xung kích sau rấtmạnh.Cườngđộcủahailoạisóngnàyđềurấtlớn.Khisóngxungkíchtrướcđiqua,ápsuấtkhôngkhíđộtnhiêntăngcao,sauđóápsuấtổnđịnhlạivàhạthấp,đếnmứcthấphơnápsuấtkhíquyển.Tiếpđến,khisóngxungkíchsauđiqua,ápsuấtlạiđộtnhiêntănglênvàdầndầnkhôiphụcđếnápsuấtkhí

quyển.Quãng cách thời gian đi qua của hai sóng xung kích trước và saukhoảng0,12-0,22giây.Nếuđộcaobaycủamáybaykhônglớnlắm,trongkhoảnhkhắckhisóngxungkíchđiqua,tacóthểnghethấynhưtiếngsấmgiữatrờiquanghoặcnhưtiếngđạnđạibácnổ.Đólàtiếngnổâmthanhdomáybaykhibayvớitốcđộsiêuâmsinhra.Vìcóhaisóngxungkíchtrướcvàsau,nênchúngtacóthểnghethấyhaitiếngnổâmthanhđanhgọnmàdữdội.

Tiếngnổâmthanhcóquanhệvớiđộcaovàtốcđộbay.Cùngmộttốcđộbay,độcaobaycàngthấp,ảnhhưởngcủasóngxungkíchđốivớimặtđấtcàngmạnh,vàngượclạithìyếu.Cũngnhưvậy,ởđộcaonhưnhau,tốcđộbaycàngnhanh,sóngxungkíchcàngmạnh,vàngượclạithìnhỏ.Nếubayvớitốcđộsiêuthanhởđộcaothấp,tiếngnổâmthanhsinhrathậmchícóthểđánhsậpcông trìnhkiến trúc.Vìvậy, trong tìnhhìnhchung,máybaybayvới tốcđộsiêuthanhkhôngđượcthấpquáđộcaoquyđịnh.Làmnhưvậymớicóthểgiảmyếuảnhhưởngđốivớimặtđất.

Từkhóa:Máybaysiêuthanh;Mặtđầusóng;Tiếngnổâmthanh.

59.Vìsaosónghạâmlạiảnhhưởngđếnsứckhoẻconngười?

Mấynămtrước,báochínướcPhápđãđăngmộtcâuchuyệncóthậtnhưsau:

Sapelod là giáo sư củaHọcviệnMarseille nướcPháp.Gầnđây cómộtviệclàmôngtarấtkhổtâm.Đólà,chỉcầnôngcómặttrongphònglàmviệctrên tầngcaonhấtcủacaoốc trongmộtkhoảng thờigian, thì sẽcảm thấytừngcơntừngcơnnhứcđầuvàbuồnnôn,nhưnghễrờikhỏiphònglàmviệcthìnhữngtriệuchứngđóđềumấthẳn.Vìsứckhoẻcủabảnthân,ôngquyếtđịnhtừbỏcôngtácnày.Trướclúcrađi,vịgiáosưdùngmọicáchkiểmtratừng li từng tí gian phòng làm việc song chẳng phát hiện được bất kì vậtphẩmhoặchiệntượngdịthườngnàocóhạichosứckhoẻconngười.Đúngvàolúcôngthấtvọngdựalưngvàotườngnghỉngơimộtchút,độtnhiênôngcảmthấybứctườngđangrungnhẹ.Ôngvôcùngngạcnhiên,tườngnhàvìsaolạirungđộngnhỉ?Quaquansáttỉmỉ,cuốicùngôngpháthiện,sựrungđộngcủatườnglàdothiếtbịđiềuhoàkhôngkhí trênnóccaoốcgâynên.Thìra, tầnsốriêngcủatoànhàmàônglàmviệcgầnvớitầnsốrungđộngcủathiếtbịđiềuhoàkhôngkhínêngâyracộnghưởngcủatườngnhà.Qua

đođạc,tầnsốrungđộngcủanócựcthấp,mỗigiâychỉrungđộng7lần,dođósinhrasónghạâmtầnsố7Hz.

Sónghạâmcóquanhệmật thiếtvới sinhhoạtcủaconngười.NỗikhổtâmcủagiáosưSapelodnhưvừakểởtrênchínhlàdosónghạâmgâyra.Kìthực,trongmôitrườngsinhhoạtcủachúngta,bấtkểlàhoạtđộngcủathiênnhiênnhưnúilửabùngnổ,thiênthạchrơi,dòngxiếtkhíquyển,sấmsét,bãotừ,v.v.hoặcnhưhoạtđộngcủaconngười:nổhạtnhân,phóngtênlửav.v.đềucóthểsinhrasónghạâm.

Xétchocùng,loạisóngđócóảnhhưởnggìđếnsứckhoẻcủaconngườinhỉ?

Cácnhàkhoahọcpháthiện,sónghạâmcóthểquấyrốichứcnăngbìnhthườngcủahệthầnkinhconngười,nguyhạiđếnsứckhoẻconngười.Sónghạ âmcó cườngđộnhất định, có thể làm chongười thấy nhứcđầu, buồnnôn,óimửa,mấtcảmgiácthăngbằng,thậmchítinhthầnủrũ.Cóngườichorằng,saytàuhayxelàdosónghạâmsinhrakhithântàuchuyểnđộnggâynên. Người sống trong căn hộ cao mười mấy tầng, gặp thời tiết gió to,thườngcảmthấyvángđầu,buồnnôn.Đócũnglàvìgiótolàmchocaoốclayđộng,sinhrasónghạâm.

Sónghạâmcòncóthể làmchongườiù tai,hônmê, thầnkinhrối loạn,thậmchíđếnmức tửvong.Vìvậy,đãcóngườinghĩđếnchuyệnsửdụngsónghạâmcườngđộlớncóthểchếtạoravũkhícósứcsátthươngrấtlớn,vídụnhưsúnghạâm.

Thựcnghiệmtrênđộngvậtcònchothấy,dướitácđộngcủasónghạâmcườngđộcao172đêxiben thìchóhôhấprấtkhókhăn,gầnnhưxuấthiệnhiệntượngngạtthở.Nếucườngđộđótăngđếntrên192đêxiben,còntầnsốởtrongkhoảng6-9hec,chócóthểchếtngaylậptức.

Ảnhhưởngcủa sónghạ âmđốivới conngườingàycàngđượccácnhàkhoahọccoitrọng.Cóthểtinrằng,theođànghiêncứusâudầnđốivớiloạisóngđó,cácnhàkhoahọcsẽtìmđượcphươngpháptrừbỏtáchạicủasónghạâmđốivớisứckhoẻconngười.

Từkhóa:Sứckhoẻ;Sónghạâm.

60.Vìsaokhixelửachạytớigần,tiếngcòi

ngherítchói,cònkhichạyxarathìbiếnthànhtiếngtrầmkhàn?

Giới tự nhiên có lắm kiểu nhiều dạng âm thanh, có âm cao, âm thấp.Chúngtanóiâmđiệucủachúngkhácnhau.Âmthanhcóâmđiệucao,tầnsốrungđộngcao;vídụnhưâmthanhcủacâysáo,âmđiệucao,nghetươngđốisắc.Âmthanhcóâmđiệuthấp,tầnsốrungđộngthấp;vídụnhưtiếngtrống,âmđiệuthấp,nghetươngđốitrầmtrầm.

Âmđiệucủacòixelửalẽraphảicốđịnh.Song,ngườitinhtếsẽpháthiện,khixelửachạyđếngần,tiếngcòinghechóimộtchút,cũngcónghĩalàâmđiệu cao lênmột chút. Sau khi đi xa, tiếng còi biến thành trầmmột chút,cũngcónghĩalàâmđiệuthấpxuốngmộtchút.

Vìnguyênnhângìvậy?

Mấuchốtcủavấnđềlàởchỗ,giữanguồnâmthanhvàngườiquansátcósựchuyểnđộngtươngđối.Tiếngcòivốncómộttầnsốnhấtđịnh.Sự"thưa"và"dày"trongsóngâmđượcsắpxếptheomộtkhoảngcáchnhấtđịnh.Khixelửachạyvềphíabạn,sự"thưa"và"dày"củasóngâmtrongkhôngkhíbịnóépchặthơn,khoảngcáchgiữa"thưa"và"dày"cànggầnhơn.Vìvậy,sovớingườiquansát thì tầnsố rungđộngcủaâm thanhcàngnhanh lên,âmđiệu cũng cao lên, âm thanhnghe thấy chói hơnmột chút.Khi xe lửa rờikhỏibạn,nókéosự"thưa"và"dày"củasóngâmtrongkhôngkhígiãnra.Khoảngcáchgiữa"thưa"và"dày"xanhauhơn.Vìvậy,sovớingườiquansát thì tần số rung động của âm thanh giảm chậm lại, âm điệu cũng thấpxuống, âm thanh nghe thấy trở nên trầm khàn. Tốc độ của xe lửa càngnhanh,sựbiếnđổicủaâmđiệucũngcànglớn.Côngnhânđườngsắtngàyngàytiếpxúcvớixelửađãcónhiềukinhnghiệmvềmặtnày.Họcóthểdựavàosựbiếnđổicủaâmđiệucủatiếngcòimàđoánratốcđộvàhướngchạycủaxehoả.

Trongkhoahọc,khigiữanguồnsóngvàngườiquansátcóchuyểnđộngtươngđối,hiện tượng tần số thuđượccủangườiquan sátkhácvới tần sốphátracủanguồnsónggọilàhiệuứngDoppler.SựbiếnđổiâmđiệucủacòixelửalàmộtvídụthựccủahiệuứngDoppler.

Trong thiên văn, dựa vào hiệu ứngDoppler có thể tính toán chính xácđượctốcđộcủathiênthểsovớiTráiĐất.Tốcđộchuyểnđộngcủavệtinhnhân tạo cũngđượcđođạcbằngcách lợi dụnghiệuứngDoppler.Tốcđộ

máuchảytronghuyếtquảnconngườicũngcóthểlợidụnghiệuứngDopplerđểđo.

Từkhóa:Xelửa;Âmthanh;Âmđiệu;HiệuứngDoppler.

61.Vìsaoáptailênđườngraycóthểnghetiếngxelửaởrấtxa?

Muốnbiếtcóxelửatừxachạyđếnhaykhông,côngnhânđườngsắthoặchànhkháchthườngáptailênđườngraylắngnghe.Nếunghethấyâmthanhthìkhônglâusauđóxelửasẽxìnhxịchchạyđến.Đólàvìsaovậy?Hoáralàcáiđócóquanhệvớitốcđộtruyềnâmthanh.

Chúngtabiếtrằng,sựlantruyềncủaâmthanhcómộttốcđộnhấtđịnh.Nhưngtrongcuộcsốnghằngngày,cóvẻnhưâmthanhvừaphátra làbạnnghethấyngay.Vídụnhư:bạnchuyệntròmặtđốimặtvớingườitronggiađình,thưởngthứctiếtmụctrêntiviv.v.Đólàdonguồnâm(vậtthểphátraâm thanh) ở rất gần chúng ta.Nếu nguồn âm cách chúng ta xamột chút,chẳnghạnxemmáyđóngcọc làmviệcởxa,khôngkhógìmàbạnkhôngnhận thấy,saukhibúahơi rơixuốngmộtchớpmắt thìbạnmớinghe thấytiếngvađậpcủabúahơivàocọcgỗ.

Sự lan truyềncủaâm thanhchẳngnhữngcó tốcđộnhấtđịnh,mà trongmôitrườngkhácnhauthìtốcđộđócũngkhácnhau.Vídụ,trongkhôngkhíâmthanhcóthểtruyềnvàokhoảng340m/s;trongnướcnóđạttới1440m/s,còntrongđườngraythìnhanhhơnnữa,khoảng5000m/s.Tốcđộxelửanóichung là 100 - 200 km/h, có nghĩa là trong khoảng 60m/s, chậmhơn rấtnhiềusovớitốcđộtruyềnâmtrongđườngray.Nếuởcáchchúngta5kmcómộtđoànxelửachạytới,cầnphảicóthờigianhơn80giâythìxelửamớichạyđếntrướcmặtchúngta;nếuđứngnghethìphảigần15giâymớinghethấytiếngxelửa;cònnếuáptailênđườngraythìchỉcầnkhoảngmộtgiâylàcóthểnghethấytiếngrìrìcủaxelửarồi.

Hơnnữa,cườngđộâmthanhcònbịsuygiảmtrongquátrìnhtruyềnlan.Khitruyềntrongkhôngkhí,âmthanhtoảratứphíaxungquanh,suygiảmrấtnhanh.Khibạnnghe thấy tiếngxe lửa thìnóđãđếngần,vộivộivàngvàng thườnggâyra thảmhoạ.Do tácdụngđịnhhướngcủađườngrayđốivớiâmthanh,sựsuygiảmcủaâmthanhtrongđườngraydiễnratươngđốichậm.Khibạnáptailênđườngraynghethấyâmthanhcủaxelửa,bạnliềnbiếtxelửađangchạytới.Khiấynócáchchúngtacònrấtxa,bạnsẽđượcantoàn.

Vậynếudùngmắtmànhìnthìsao?Ánhsángtruyềnnhanhhơnâmthanhrấtnhiều.Vớikhoảngcách5km,ánhsángchỉcần0,000017giâylàtruyềnđếnrồi!Songdocácnguyênnhânnhưsựchekhuấtcủađườngchântrời,che

phủcủalớpsươngvàmànbụi,sựuốnkhúccủađườngray,cảntrởcủacôngtrìnhkiếntrúc,dãynúi,khómcây,v.v.nênchúngtakhôngsaocóthểnhìnthấyrõxelửaởnơixangoài5km.Chonên,muốnphánđoáncóxelửatừxachạyđếnhaykhôngthìphươngphápđơngiảndễlàmnhấtlàáptailênđườngraylắngnghethửxem.

Từkhoá:Xelửa;Đườngray;Tốcđộâmthanh;Sựlantruyềncủaâmthanh.

62.Vìsaocâysáocóthểthổirabảnnhạc?Cácnhạccụnhưacmônica,viôlông,pianov.v.cóthểtấuracácloạibản

nhạc,chúngtakhôngcảmthấykìlạ,vìtrongacmônicacólưỡigà,viôlôngcódâyđàn,trongpianocónhữngdâythépthô,mảnhkhácnhau.Chínhlàsựrungđộngcủacácvậtthểnhưlưỡigà,dâyđàn,dâythépv.v.đãsinhracácloạiâmthanh,tấuracácbảnnhạcêmtai.

Vậymộtcâysáolàmbằngốngtrúc,bêntrongchẳnghềcóthứgìcả,chỉcóvàicáilỗkhoéttrênống,saocũngcóthểthổirabảnnhạcnhỉ?

Âmthanhlàdovậtthểdaođộnggâynên.Lưỡigà,dâyđànhoặcdâythépdaođộngcó thểphát raâm thanh.Cũngcùngmộtnguyên línhưvậy,khichấtlỏngvàchấtkhíxảyradaođộngmạnh,cũngsẽphátraâmthanh.

Bên trongcây sáo tuychỉ làkhôngkhí,nhưng lại làmộtcộtkhôngkhíkhôngnhìnthấyđược.Khinóbịngoại lựckíchđộng,sẽphátraâmthanhtheomộttầnsốnhấtđịnh.Cộtkhôngkhícàngdài,tầnsốcàngthấp,âmđiệucủa âm thanhphát ra thấp; cột khôngkhí càngngắn, tần số càng cao, âmđiệucủaâmthanhphátracũngcàngcao.Khibạnđặtmôilênlỗthổi,thổiramộtluồnghơivừadẹtvừahẹpđểkíchđộngcộtkhôngkhítrongcâysáo,nóliềnphát raâm thanh.Nếubịthết tất cả sáucái lỗ,bên trongcâysáo liềnhình thànhmộtcộtkhôngkhídàinhất,âmđiệucủaâmthanhphátra thấpnhất;nếubạnlầnlượtbuôngrờicáclỗcáchlỗthổitừxađếngần,cộtkhôngkhísẽcáisaungắnhơncáitrướcvàâmthanhphátracũngtiếngsaucaohơntiếngtrước.Ngườithổisáodựavàokíhiệucủabảnnhạc,buôngrahoặcbịtlạicáclỗkhácnhau,làmchocộtkhôngkhíchợtdàichợtngắn,sẽthổirabảnnhạcêmtai.

Người diễn tấu còn có thểdùng cách "thổi siêu", tức là gia tăng áp lựcthổi,cóthểthổiraâmthanhcaohơnmộtquãngtámsovớiâmgốc.Vídụ

thổiâm"đô",ngóntaykhôngđổi,vậndụngcáchthổitiêu,cóthểthổiraâm"đô"cao.Chonên,câysáotuychỉcó6lỗ,nhưngởtrongtayngườidiễntấutàihoa,vẫncóthểthổiracácbảnnhạcréorắtdudươngcơđấy!

Từkhoá:Câysáo;Âmthanh;Bảnnhạc;Âmđiệu;Cộtkhôngkhí.

63.Bạncóthểdùngcốcnướclàmmộtgiànđànchuôngmôphỏngkhông?

Nếubạnlàngườiưathưởngthứcâmnhạc,chắcbạnbiếttêngọicủanhiềuloạinhạccụ,nhưđàngõ(trêndây),đànnguyệt,đàntìbà,đànnhị,thụcầm,piano,viôlông,ôboav.v.Bạnđãnghenóiđến"đànchuông"baogiờchưa?

ĐànchuônglàmộttrongnhữngloạinhạccụcổxưacủaTrungQuốc.Âmđiệucủađànchuôngvôcùng trangnghiêm,đĩnhđạc,hàihoà.Năm1978,cácnhàkhảocổTrungQuốcđãkhaiquậtđượcrấtnhiềucổvật trongmộtngôimộđầuthờikìChiếnquốcởhuyệnTuỳ(naylàthànhphốTuỳChâu),tỉnhHồBắc.Trongsốcổvậtđócómộtgiànđànchuôngkíchcỡlớn,cóthểgọilàquýhiếmtrênđời.

Vìsaođànchuôngcầnphảidùngmộtgiànchuônglớnnhỏkhácnhaunhỉ?

Đóchínhlàvìmuốnchúngphátranhữngâmthanhcóâmđiệukhácnhau.Chúngtabiếtrằngsốlầnrungđộngcủavậtthểtrongmộtđơnvịthờigiancàngnhiều, tức là tầnsốcàngcao, thìâmthanhcàngchói,hoặclànóiâmthanhcàngcao.Cònvềsựcao thấpcủa tầnsố thì lạiđượcquyếtđịnhbởikhốilượng,hìnhdạnghìnhhọcvàkíchthướccủavậtthể.Giànđànchuôngnày, chuông to thì tần số thấp, phát sinh ra âm thanh vang vọngmà trầmhùng;chuôngnhỏthìtầnsốcao,phátraâmthanhthánhthótvàcaovút.Mỗimột cái chuôngđều thaymặt chomột âmđiệu, phốihợpvàovớinhau sẽthànhramộtgiànnhạccụ.

Chúngtacóthểdùngcốcnướclàmmộtgiànđànchuôngmôphỏng.

Phương pháp làm rất đơn giản, chỉ cần lấy một chục chiếc cốc pha lêgiốngnhau,trongcốcđựngnướcvớimứcđộđầyvơikhácnhau,rồisắpxếplầnlượttheothứtựlượngnướctrongcốc.Xongxuôiđâuđấy,bạncầmmộtchiếcđũagõvàocácchiếccốclàchúngsẽphátranhữngâmthanhcóâmđiệukhácnhau.

Âmthanhtừchiếccốcphátra,chủyếulàdosựrungđộngcủathànhcốc.Tuy rằnghìnhdạng,kích thướcvàchất liệucủanhữngchiếccốcnàynhưnhau, song mực nước vơi đầy trong mỗi chiếc một khác. Điều đó tươngđươngvớisựthayđổikhốilượngcủathànhcốc,vìvậyâmđiệuphátralúccao,lúcthấp.Nướcrótvàocàngđầy,khốilượngcànglớn,thìâmđiệucàngthấp.Cósựtrợgiúpcủanướccũngrất tốt,đólàlượngnướcrótvàonhiềuhay ít có thể điều tiết, xác định âmđiệu tương đối dễ dàng. Sau khi hiệuchỉnhâmđiệulàđãcóđượcmộtgiànđànchuôngmôphỏngrồi.

Ngaybâygiờbạnhãybắt tay làm thửxem,vàdiễn tấumột khúcnhạcbằnggiànđànchuôngmôphỏngchomọingườicùngthưởngthức.1

Từkhoá:Âmđiệu;Giànđànchuông;Tầnsố.

64.VìsaohiệuquảâmhưởngcủanhàhátlớnThượngHảiđặcbiệttốt?

NhàhátlớnThượngHảilàmộttoàthánhđườngnghệthuậtâmnhạckếthợpphongcáchkiến trúcTrungQuốcvàphươngTây.Dángvẻbênngoàicủanóthanhthoát,phóngkhoángnhưnhữngnốtnhạchàihoàbaybổng,bốnbêndùngkínhtấmlớntrongsuốtlàmtường,lunglinhnhưthuỷtinhcung.

Bướcvàonhàhátlớn,bứctranhtườngmangđậmsắctháidântộclàmchongười xemcảm thụ được bầu khôngkhí nghệ thuật thấmđậm.Tổngdiệntíchnhàhátlớnđạt65nghìnmétvuông,bêntrongcómộtsảnhđườnglớn1800chỗngồi,mộtkịchtrườngvừa500chỗngồi,mộtkịchtrườngnhỏ200chỗngồivà10buồngdiễntập,luyệnnhạccókíchthướckhácnhau.Nhàhátlớnchẳngnhữngđẹpđẽhoalệvềhìnhtượngtổngthể,màcònthểhiệnhếttầmđặc sắc của những buổi trình diễn ba lê, ca kịch và nhạc giao hưởngbằnghiệuquảnghenhìntuyệtvờicủamình.Thếthì,xéttừgócđộâmhọckiếntrúc,nhàhátlớnThượngHảilàmthếnàođạttớihiệuquảâmhưởngtốtđẹpnhỉ?

Vềmặtthiếtkếâmhọc,ngườithiếtkếsắpđặttrênsânkhấumộtcáichụpphảnxạâmthanhcỡlớn,cóthểtránhchosóngâmtánthoátrakhônggianxungquanhmộtcáchhữuhiệu.Nhưvậy,sânkhấurộnglớnsâuthẳm,đầusânkhấuhình toả ra, trầnnhà treohình sóng, tất cảnhưmộtcáikènphátlệnhkhổnglồ,truyềncáchoàâmâmnhạcmộtcáchchânthựcvềphíakhángiả.

Vềmặtkhốngchếthờigianhắt tiếngvang,nhàhátápdụngthiếtkếhắttiếngvangcó thể thayđổi, tiên tiếnnhất, trong tườngbêncủasảnhđườnglớncóbố trí rèmhấp thuâmthanhdiện rộngkhoảng300métvuông.Khibiểudiễncakịch,rèmnàytừtừhạxuốngđểhấpthusóngâm,làmchothờigianhắttiếngvangcủasảnhđườnglớnrútngắnđến1,3~1,4giây,nhờđótầngnấccủa tiếngcađượcrõràng.Khidiễn tấunhạcgiaohưởng,rút tấmrèmlên,làmchothờigianhắttiếngvangtrongsảnhđườnglớntănglênđến1,8~1,9giâynhằmđảmbảochokhíthếtiếngnhạcgiaohưởngmộcmạc,đầyắpvàmạnhmẽ.

Vềmặtkhốngchếtiếngồn,trongkếtcấukiếntrúc,ngườithiếtkếđãcáchli hoàn toàn sân khấu và sảnh đường lớn với các buồng phòng bên cạnh,cáchâm,xử lí chống rungđốivớiphòngmáyvàcác thiếtbị trongphòngmáy,vàbốtrínhiềuđườngốngtrừkhửâmthanh,đểđảmbáotiếngồntrongsảnhđườnglớndướimức25đêxiben.

NhàhátlớnThượngHảisừngsữngtrênquảngtrườngNhândân,từngàykhánhthànhmởcửađếnnay,đãđượccácnhàâmnhạcTrungQuốcvàngoạiquốccùngkhán thínhgiảđồng thanhcangợi.Nóđãgóp thêmphong tháimớichothànhphốThượngHảiđangtrênđàpháttriển.

Từkhoá:NhàhátlớnThượngHải;Âmhọckiếntrúc;Hiệuquảâmhưởng.

65.Thangnhiệtđộđượcxácđịnhnhưthếnào?

Chúngtabiếtrằng,nhiệtkếcóthểđượcdùngđểđonhiệtđộcủavậtthểlàbaonhiêuđộ, song thangnhiệtđộbiểu thị trênnhiệtkếđãđượcxácđịnhnhưthếnàonhỉ?

NgườiđầutiênđịnhrathangnhiệtđộlànhàvậtlíngườiĐức,Fahrenheit.Ônglấynhiệtđộởhaiđiểm-băngtanchảyvànướcsôi, làmhaiđiểmcơbản rồi chia độ lên trên nhiệt kế thuỷ ngân.Trên cột thuỷ ngân, ông chiakhoảngcáchgiữahaiđiểmnhiệtđộthành180vạchnhỏ,mỗivạchnhỏlà1độ.ĐólàđộFahrenheit,biểuthịbằng"F".Tuynhiên,ôngkhôngđặtđiểmbăngtanlà0°F,màlà32°F,nhưvậyđiểmsôicủanướclà212°F.Hiệnnay,thangnhiệtđộFahrenheitvẫncònđượcsửdụngởcácnướcvàkhuvựcnhưAnh,ChâuBắcMĩ,ChâuĐạiDương,NamPhiv.v.

Cách xác định thang nhiệt độ thứ hai là do nhà thiên văn người ThuỵĐiển,Celsius,đềxuấtnăm1742.Nhiệtkếvàhaiđiểmnhiệtđộcơbảnmàông chọn dùng hoàn toàn giống như Fahrenheit, vẫn là điểm băng tan vàđiểmsôicủanước,songCelsiuslạichiađềucộtthuỷngânthành100vạch,mỗivạchlà1°C.Ôngđặtđiểmtanchảycủabănglà0°C,nhưvậyđiểmsôicủanước là100°C.Rõràng là thangnhiệtđộcủaCelsiussửdụng tiện lợihơn thangnhiệtđộFahrenheit.Hiệnnay,đasốcácnước trên thếgiớiđềudùngloạithangnhiệtđộnày.

CáchxácđịnhthangnhiệtđộthứbalàdonhàvậtlíngườiAnh,Thomson(tứchuântướcKelvin),nêulênvàonăm1848.Nólàmộtloạithangnhiệtđộkhôngliênquangìvớiđặctínhcủavậtchấtdonhiệtvàchủngloạicủanhiệtkế,gọilàthangnhiệtđộnhiệtđộnghọc.Đơnvịcủanólàkelvin,dùngKđểbiểuthị.Đạihộiđolườngquốctếkhoá11năm1960quyđịnh,thangnhiệtđộ nhiệt động học chọn điểm ba pha (hay ba trạng thái) của nước, tức lànhiệtđộ273,15Kkhibăng,nướcvàhơinướccùngtồntạilàmđiểmgốcđonhiệtđộ.

ThangnhiệtđộnhiệtđộnghọcvàthangnhiệtđộCelsiuskhôngcósựkhácbiệtvề thựcchất,vìkhoảngcáchmỗimộtđộcủachúngbằngnhau, tức làkhoảngcáchnhiệtđộmà1Kbiểuthịbằngvớikhoảngcách1°C.Chỉcósựkhácnhauvềcách tínhđiểmgốccủanhiệtđộ.Chúngchỉchênhnhaumộthằngsố,đólà273,15.

Từkhoá:ThangnhiệtđộCelsius;ThangnhiệtđộFahrenheit;Thangnhiệtđộnhiệtđộnghọc;Điểmbaphacủanước.

66.Vìsaonhiệtkếcóloạichứarượu,cóloạichứathuỷngân?

Nhiệtkếlàkhícụdùngđểđonhiệtđộ.Nhiệtkếthườngdùngcó:nhiệtkếthuỷngânvànhiệtkếrượu.Thuỷngânvàrượulàphầnchủyếuđểtạothànhnhiệtkế,gọilàchấtđonhiệt.Chấtđonhiệtcóthểdùngđểđonhiệtđộlàvìnócóđặcđiểmnóngnởlạnhco.Theođànhiệtđộlêncao,thểtíchcủathuỷngânvà rượusẽgiãnnở rõ rệt.Điềuđócó thểnhậnbiết trongnhiệtkế làchiềucaocủacộtthuỷngânhoặccộtrượutănglên.Nhưvậy,chỉcầnkhắclênnhữngđộkhắcthíchhợpthìngườitacóthểđọcranhiệtđộtươngứng.

Đểchonhiệtkếcógiátrịsửdụngcànglớn,vậtchấtđonhiệtcầnphảicóhaiđặctínhlớn:mộtlà,sựbiếnđổithểtíchcủachấtđonhiệttheosựthayđổinhiệtđộphảirấtnhạy,saochocóthểđođượcsựthayđổinhiệtđộrấtnhỏ;hailà,khiđonhiệtởnhiệtđộthấp,chấtđonhiệtkhôngđượcđônglạithành chất rắn; ngược lại, ở nhiệt độ cao, chất đo nhiệt cũng không đượcbiếnthànhchấtkhí.Nếukhôngthếthìkhôngthểnàodùngnóđểđonhiệt.

Đốivớithuỷngânvàrượucócùngkhốilượng,nếulầnlượtlàmchonhiệtđộcủachúngtănglên1°C,quathựcnghiệmpháthiện,nhiệtlượnghấpthucủa rượu lớnhơn của thuỷngân rất nhiều, gấpkhoảng20 lần.Vì vậy, độnhạy của sự biến đổi theo nhiệt độ của cột thuỷ ngân trong nhiệt kế thuỷngân lớn hơnnhiều so với cột rượu trong nhiệt kế rượu.Trong côngviệcthựcnghiệmkhoahọchoặcđonhiệtđộcơthểngười,đonhiệtlượnghấpthuhoặcgiảiphóngracủanhiệtkếrấtnhỏ,songlạiphảithểhiệnrasựbiếnđổicủanhiệtđộnênnóichungđềudùngnhiệtkếthuỷngân.Cònvớisựthayđổinhiệtđộnhưnhau, rượuhấp thunhiềunhiệt lượng,khảnănggiãnnở lớn,chonênsựbiếnđổilênxuốngcủacộtrượurõrệthơnnhiềusovớicộtthuỷngân.Khiđonhiệtđộkhôngkhíxungquanhvànhiệtđộnước,nóichungthườngdùngnhiệtkếrượu.

Rượuvàthuỷngâncòncóđặctínhkhácnhau:rượu"chịulạnh"rấttốt,ởnhiệtđộ–117°Cnómớiđônglạithànhchấtrắn,cònthuỷngânởnhiệtđộ–31°C đã đông cứng lại,mất đi tính lưu động.Ở những xứ lạnh, nhiệt độkhôngkhímùađôngxuốngxấpxỉ–40°C,vìvậy,nóichungdùngnhiệtkếrượuđonhiệtđộkhôngkhí thì thíchhợp.Songthuỷngâncũngcómộtưu

điểm:nó"chịunóng"kháhơn rượu.Điểmsôicủa thuỷngân là356,72°C;còn rượukhiđến78,3°C thì sẽsôivànhanhchónghoáhơi.Trong trườnghợpđonhiệtđộcao,rõrànglànhiệtkếthuỷngâncótácdụngđonhiệtđộchínhxáchơnnhiệtkếrượu.

Từkhoá:Nhiệtkế;Vậtchấtđonhiệt;Nóngnởlạnhco;Thuỷngân;rượu;Điểmđôngcứng;Điểmsôi.

67.Vìsaocộtthuỷngântrongcặpnhiệtđộchongườikhôngthểtựđộnghạxuống?

Cáicặpnhiệtđộthuỷngânthườngdùngđượcchếtạodựavàonguyênlínóngnở,lạnhcocủathuỷngân.Cácnhiệtkếdùngđểđonhiệtđộnóichung,nhưđonhiệtđộtrongphòng,ngoàiphòng,đonhiệtđộnướcvàbểbơiv.v.,cộtthuỷngâncủacácnhiệtkếnàytheosựthayđổicủanhiệtđộmôitrườngmàcóphảnứnglậptức,lêncaohoặchạthấpmộtcáchtựđộng.Nhưngcáicặpnhiệtđộchongườithìsaukhidùngxong,nhấtthiếtphảivẩymạnhtaymấylầnthìcộtthuỷngânmớihạxuốngđược.

Chỗbíẩntrongchuyệnnàylà,nóichungđườngkínhtrongcủaốngthuỷtinhcủanhiệtkếcókíchthướcnhưnhau,cònkíchthướcđườngkínhtrongcủaống thuỷ tinhcặpnhiệtphảiqua thiếtkếđặcbiệt.Đặcđiểmcủanó là

chỗ tiếpgiápgiữa cột thuỷngânvàbầu thuỷngânđặcbiệt nhỏ.Chínhvìcách thiếtkếnày làmcho thuỷngân trongbầucủacái cặpnhiệt, khi chịunhiệtgiãnnở,cóthểtừkhehẹpnhỏđóđùnlênrấtdễdàng.Còngặpkhichịulạnhcodồnlạithìcộtthuỷngânchẳngnhữngkhôngthểtừkhehẹpđórútvềmộtcáchthuậnlợi,màdướitácđộngcolạicủalựctậptrungbêntrongcủabản thân thuỷngân, cảcột thuỷngân liềnbịđứt làmhaiđoạn tại chỗkhehẹp.Đầutrêncủađoạntrênvẫnchỉranhiệtđộcơthể,cònđầudướichịutácđộngcolạicủa lực tập trungbêntrongkhôngthể tựđộngchảytrởvềbầuthuỷngân.Chínhvìsựthiếtkếvàchếtạonhưvậymớigiúpchothầythuốccó thểđo chínhxácnhiệt độ cơ thể củangườibệnh, chẩnđoánchínhxácbệnhtình.Nếucáicặpnhiệtcũnggiốngnhưkiểuđonhiệtthôngthường,vừarờikhỏicơthểngười,cộtthuỷngânliềnxảyrasựthayđổirõrệt(tụtngayxuống),thìcáicặpnhiệtmấtgiátrịthựcdụng.

Cáicặpnhiệtsaukhidùngxong,cóthểchúcđầunóxuống,vẩymạnhtayvàilần.Đólàcáchlợidụngquántính,làmchothuỷngâncủađoạntrênxôngquakhehẹptrởvềbầuthuỷngân.Cóđiềukhivẩytaycũngphảichúýđếnhướngvàmứcđộdùngsứcthìmớicóthểđạtđượchiệuquảtốt.

Từkhoá:Nhiệtkế;Cáicặpnhiệt.Nóngnởlạnhco;Lựctậptrungbêntrong;Quántính.

68.KhôngđộCelsiusvàkhôngđộtuyệtđốilàgì?

Trong cuộc sống thường ngày và trong kĩ thuật sản xuất, người ta haydùngnhiệt kế để đo nhiệt độmột vật thể.Ví dụ, thầy thuốc dùng cái cặpnhiệtđểđonhiệtđộcơthểcủabệnhnhân.Nólàmộtloạinhiệtkế.Vậythìnhiệt độ trên nhiệt kế được xác định như thế nào?Quan sát tỉmỉ cái cặpnhiệtđộthìcóthểpháthiện,bêntrongnócómộtcộtthuỷngânrấtmảnhgọilàchấtđonhiệt.Khicáicặpnhiệtđộtiếpxúcvớikhoangmiệngcủangườibệnh,cộtthuỷngânliềncóthểsinhragiãnnởvìnhiệtđộởchỗđó.Vìvậy,độdàicủacộtthuỷngâncóthểdùngđểbiểuthịnhiệtđộcủakhoangmiệng.Ngoàira,cònphảiđánhdấusốđộvàobêncạnhcộtthuỷngânthìmớicóthểchỉratrịsốnhiệtđộmộtcáchxácđáng.Muốncóđộkhắc,trướchếtphảicóvịtríbắtđầu.Chọnlựachấtđonhiệt,xácđịnhđộbắtđầu,đánhdấuđộkhắc,bayếutốnàyhợpthànhcáchbiểuthịđịnhlượngcủanhiệtkếđốivớinhiệtđộ.Cáchbiểuthịloạinàygọilàthangnhiệtđộ.

ThangnhiệtđộCelsiuslàmộtloạithangtươngđốithôngdụnghiệnnay.NhiệtkếlàmtheothangnhiệtđộnàygọilànhiệtkếCelsius.CáicặpnhiệtlàmộtvídụđiểnhìnhcủanhiệtkếCelsius.TrongnhiệtkếCelsius,điểmđóngbăngcủanướcđượclấylàmđiểmbắtđầu.ĐótứclàkhôngđộCelsius.Kíhiệubằng0°C,điểmsôi củanướcđượcđịnh là100độCelsius,kíhiệu là100°C, rồi chia độ cao cột thuỷ ngân giữa 0°C và 100°C thành 100 phầnbằngnhau,mỗimộtvạchlà1°C.

Thangnhiệtđộnhiệtđộnghọclàmộtloạithangthôngdụngquốctếkhônglệthuộcvàochấtđonhiệtvàđặctínhđonhiệt.Nhiệtkếdonóxácđịnhgọilànhiệtkếnhiệtđộnghọc,đơnvịbiểuthịbằngK.Năm1990,thangnhiệtđộquốctếquyđịnh,nhiệtđộđiểmbaphacủanướclà273,15Kcủathangnhiệtđộnhiệtđộnghọc.Vìsaolạiquyđịnhconsốđóchứkhôngphảiconsốnàokhácnhỉ?

Nguyênnhânlà,trongthếkỉXVIII-XIX,từthựcnghiệm,cácnhàvậtlíđãpháthiện,một lượngchấtkhínhấtđịnh trongđiềukiện thể tíchkhôngđổi,hễnhiệtđộxuốngthấp1°Cthìápsuấtgiảmđi1/273,15củaápsuấtlúc0°C;còntrongđiềukiệnápsuấtkhôngđổi,hễnhiệtđộxuốngthấp1°Cthìthểtíchgiảmđi1/273,15lúcở0°C.Từđócóthểsuyra,khinhiệtđộtừ0°Cbắtđầuhạxuốngđến–273,15°C thì có thểđịnh rađiểmkhôngcủa thangnhiệtđộnhiệtđộnghọc,tứclàđộkhôngtuyệtđối.

Trongxãhộihiệnđại,kĩthuậtnhiệtđộthấpđangđượcứngdụngrộngrãi.Vídụnhưngườitalợidụngtủlạnhgiađìnhđểbảoquảnthứcăn.Nhiệtđộtrongtủlạnhnóichungcóthểđạttới–15~–20°C.Trongnghiêncứukhoahọccũngcầntớinhiệtđộthấp,vàcònrấtthấpnữakia.Vídụ,chỉcótrongđiềukiện–200°Cthìnhànghiêncứukhoahọcmớithuđượcchấtsiêudẫn.

Theođàphát triểncủakĩ thuậtnhiệtđộthấp,conngườihết lầnnàyđếnlầnkháctiếncôngvàothếgiớinhiệtđộthấp,ápsátvớinhiệtđộngàycàngthấphơn.Hiệnnay,conngườiđãđạt tớikỉ lụcnhiệtđộthấplà10-8Kvàcònkhôngngừngbướcnhữngbướcthămdòtrongviệckhámphánhiệtđộcựcthấp.Nhưvậylàtựnhiênxuấthiệnmộtcâuhỏi:conngườicóthểđạttới0°Kcủathangnhiệtđộnhiệtđộnghọc,cũngtứclàcóthểđạttớikhôngđộtuyệtđốihaykhông?

Từmấy chụcnăm trước, thôngquamột số lượng lớn thựcnghiệm, cácnhàkhoahọcđãrútramộtkếtluậnphổbiến,tứclàkhôngthểnàođạtđượckhôngđộtuyệtđối,hoặcnóicáchkháclàkhôngthểnàothựchiệnquátrìnhhữuhạnlàmlạnhmộtvậtthểtớikhôngđộtuyệtđối.Kếtluậnnàyđượcgọi

làđịnhluậtthứbacủanhiệtđộnghọc.

Địnhluậtthứbacủanhiệtđộnghọclàđịnhluậtquynạprútrađượctừkếtquảcủasự tổngkếtmột lượnglớncác thựcnghiệm.Nócó thểdùngđượcrộngrãi.Vìsaokhôngđộtuyệtđốilàkhôngthểnàođạtđược?Cácnhàkhoahọcđãchứngminh,khôngđộtuyệtđốivốnkhôngphảilàmộtnhiệtđộthựctế.Đólàmộtsuyluậnđốivớiquátrìnhhạnhiệt thựctế.Vềmặtlí thuyết,nhiệtđộsuyrađólàgiớihạnthấpnhấtcủanhiệtđộmàbấtcứvậtthểnàocũngcóthểđạtđược.Vềmặtthựctế,conngườicóthểthôngquađủmọicốgắng tới gần độ không tuyệt đối, song không thể nào đạt được độ khôngtuyệtđối.

Từkhoá:Thangnhiệtđộ;Thangnhiệtđộ;Celsius;Thangnhiệtđộnhiệtđộnghọc;Độkhôngtuyệtđối;Kĩthuậtnhiệtđộthấp;Địnhluậtthứbacủa

nhiệtđộnghọc.

69.Vìsaonướcngầmấmvàomùađông,mátvàomùahè?

Nướcngầmđôngấmhèmát,tạisaovậy?Chẳnglẽnướcngầmlạicóthểtựđộngđiềuchỉnhđượcnhiệtđộ?

Nướcngầm lànướcở sâubêndướimặtđấtvài chụcmét, thậmchí sâuhơnnữa.Nhiệtđộcủanókhôngkhácmấyvớinhiệtđộcủanhamthạchvàthổnhưỡngởsâudướiđất.Donướcngầmđượcbaobọcbởilớpđấtkhádày,nókhông thể trực tiếphấp thunhiệt từ trongkhíquyển trênmặtđất,cũngkhó có thể tán phát nhiệt lượng vào khí quyển, sự truyền nhiệt của thổnhưỡngở sâu dưới đất lại rất chậm, vì vậy nướcngầmhầunhưgiữ đượcnhiệtđộkhôngđổi,vàkhôngcóthểtựđộngđiềuchỉnhnhiệtđộ.

Khi nước ngầm được bơm lênmặt đất, do nhiệt độmặt đất và lớp khíquyểnbốnmùatrongnămcósựbiếnđổirấtlớn,conngườiliềnsinhracảmgiácnónglạnhkhácnhauđốivớinướcngầm.Mùađông,nhiệtđộkhôngkhíthấphơnnhiệtđộnướcngầm,chonênngườitacảmthấynướcngầmấmhơnmộtít;mùahènhiệtđộkhôngkhícaohơnnhiệtđộnướcngầm,ngườitaliềncảmthấynướcngầmmáthơnmộtít.

Trên thực tế,nếudùngnhiệtkế thửđonhiệtđộnướcngầmởchỗnóngdướiđất(vídụnhưnướcgiếng)thìsẽnhậnthấy,nhiệtđộnướcngầmmùahècũngcaohơnởmùađông.Chỉcóđiềusựbiếnđổinhiệtđộnóichungchỉ

có3–4°C,khônglớnnhưsựbiếnđổivềchênhlệchnhiệtđộtrênmặtđấtmàthôi.

Từkhoá:Nướcngầm;Nhiệtđộ.

70.Mùahè,vìsaoxeđạpdễnổlốp?Mùahè,khixeđạpđangđitrênđường,độtnhiên"bụp"mộttiếng,lốpxe

nổrồi.Đólàđiềurấtphiềnphứcđốivớingườiđixeđạp.Nếungườiđixeđạpấybiếtnguyênlíkhôngkhígiãnnởvìnhiệt,anhtacóthểtìmcáchtránhđượcsựcốnhưvậy.

Mùahè,chẳngnhữngkhôngkhí rấtnóng,ngaycảmặtđấtcũngbịMặtTrờinungđốt,nóngrát.Khôngkhítrongsămxeđạpsaukhibịnónggiãnnởsẽliêntụcépnénvàosăm,muốnthoátrangoài.Nếuđúnglúcápsuấtkhôngkhítrongsămxequámạnh,hoặcsămlốpxecóchỗyếumỏng,thìnósẽtuônàora,xéráchsămlốpxe.

Hơnnữa,trongmùahènhiệtđộsángsớmvàgiữatrưa,trongnhàvàbênngoàichênhnhaurấtlớn.Buổisángbạnbơmcăngsămlốpxetrongnhà,rồiđirađường,khôngkhítrongsămlốpxegiãnnởvìnhiệt,liềncốtìmmộtlốithoátra,rốtcuộcchỉcócáchlàmnổsămlốpmàthôi.Chonên,trongngàyhèoibức,nhấtthiếtbạnkhôngnênbơmxeđạpđếnmứcquácăngcứnglên.

Từkhoá:Xeđạp;Sămlốpxe;Giãnnở.

71.Vìsaovằnthắnnấuchínrồilạinổilên?Vằn thắn và sủi cảo là nhữngmón ăn ưa thích của ngườiTrungQuốc.

Chúngđềuđượclàmrabằngcáchdùngbộtmìnhàonước,cánmỏngra,rồibọcnhânvào trongvàvêchặt lại.Vằn thắnsống thảvàonồinước,chúngđềuchìmxuốngđáynồi.Tuynhiên,saukhinấuchín,vằnthắnlạitừngcáitừngcáinổilênmặtnước.Đólàvìsaonhỉ?

Hoáralàvằnthắnsốngtươngđốidàychặt,mậtđộ(khốilượngriêng)lớnhơnnước,khichovàotrongnướcđươngnhiênlàchìmxuống.Theođàtăngcaocủanhiệtđộnước,nhânvàvỏbọcsaukhihútđầynướcliềnnởradầndần,thểtíchcũngtheođómàtolên.Đặcbiệtlàkhôngkhítrongnhânbánhcómứcđộgiãnnởcànglớn.Thếlàthểtíchcủacảcáivằnthắnchínliềntrởnên lớnhơnrấtnhiềusovớivằn thắnsống.Đếnkhivằn thắngiãnnởhết,mậtđộcủanótrởnênnhỏhơnnước,vằnthắnbắtđầunổilên.Ngườicókinhnghiệmchếbiếnthứcăn,chỉcầnmởvungngóquaxemcóphảivằnthắnnổilêncảhaychưalàcóthểbiếtmứcđộsốngchíncủachúng.Điềuđóchứngtỏhọnắmđượcnguyênlíkểtrên.

Từkhoá:Mậtđộ;Giãnnở.

72.Vìsaocháosôilạitràora?Khimộtnồinướcđunsôi,hơinước"lụcbục,lụcbục"phìrangoài,nhưng

nướckhôngtràorangoài.Cònmộtnồicháosaukhisôilênlạitràorangoàinồi.Đólànguyênnhângìvậy?

Khinhiệtđộnướctrongnồiđạttớiđiểmsôi,nướcliềnnổilên,sinhrahơinước.Mới đầu, hơi nước sẽ làmhình thành các bong bóng khí nhỏ trongnước,theođàtănglênnhanhchóngcủahơinước,bongbóngkhíngàycàngnhiều,ngày càng lớn,khi lên tớimặtnước thì vỡ tung, làmchohơinướcthoátrakhỏimặtnướcchứkhôngthểtíchtụlạitrongnước.Chonên,nướcđunsôirồi,khôngdễtrànrangoài.

Cònnấucháothìkhácnhiều.Thànhphầnchủyếucủahạtgạolàtinhbột.Khibỏchunggạovànướcvàonồiđunlên,tinhbộtcủahạtgạosẽhoàvàotrongnước,biếnthànhhồtinhbộtnóng.Độdínhvàlựccăngmặtngoàicủaloạichấtlỏngnàyđềulớnhơnsovớinước.Vìvậy,khicháotrongnồisôirồi,hơinướcthoátrahìnhthànhbongbóngkhí,mặtngoàicủabongbóngkhíbịbọcbởimộtlớpmàngmỏngtinhbộtnày;màngtinhbộthơidinhdính,cólựccăngbềmặttươngđốilớn,khôngdễvỡtung.Theođàtănglêncủahơinước,bongbóngnướccàngtụcàngnhiều,cànglêncàngcao.Khichúnglêntớimépnồiliềntràorangoàinồi.

Từkhoá:Hơinước;Lựccăngmặtngoài.

73.Vìsaokhiluộcchíntrứng,ngâmvàonướclạnhthìdễbócvỏhơn?

Trứng gà gồm vỏ cứng và lòng trắng, lòng đỏ mềm tạo thành. Thôngthường,saukhiluộcchín,lòngtrắngvàvỏtrứngdínhsátlại,khôngdễtáchchúng ra. Nhưng người ta thường luộc trứng chín rồi thả ngay vào trongnướclạnh.Khiđóbóclớpvỏđisẽthấydễhơnnhiều.Đólàvìnguyênnhân

gìvậy?

Thìra,trừmộtvàiloạivậtchấtra,vậtthểnóichungđềucóđặctínhnóngnở, lạnhco.Vớinguyên liệuvậtchấtkhácnhau,mứcđộnóngnở lạnhcocũngkhácnhau.Khinhiệtđộthayđổinhiều,nhịpđiệunóngnởra,lạnhcolạicủavỏtrứngvàlòngtrắngtrứngkhôngđồngđều.Khiluộcchínởnhiệtđộcao,vỏtrứngchịunhiệtnhanh,lòngtrắngtrứngtruyềnnhiệtchậm,vìvậymức độ giãn nở của vỏ trứng tương đối lớnmột chút. Sau khi ngâm vàotrong nước lạnh, vỏ trứng lại nhanh chóng chịu lạnhmà co lại. Còn lòngtrắngtrứngvẫnởnhiệtđộcũmàkhôngkịpcolại.

Khi ấy, cómột phần lòng trắng trứng liền bị vỏ trứng dồn ép vào chỗtrốngởđầuquảtrứng.Khilòngtrắngtrứngvìnhiệtđộhạthấpmàcolại,dosựgiảmnhỏcủathểtích,lòngtrắngtrứngliềnthoátkhỏisựkếtdínhvớivỏtrứng,quađólàmchovỏtrứngrấtdễbócra.

Từkhoá:Trứnggà;Nóngnởlạnhco.

74.Vìsaohạtngôcứngchắccóthểbiếnthànhbỏngngôxốpgiòn?

Bỏngngôlàmộtloạithứcănnháchovuilúcrỗirãi,vừaxốplạivừagiòn.Nóđượclàmranhưthếnào?

Nguyênliệucủabỏngngôlànhữnghạtngôthôngthường.Trướchếtchonhữnghạtngôvừanhỏvừacứngchắcvàotrongmộtcáinồiđậykínrồigianhiệtlên.Khinhiệtđộcủahạtngôđãlênrấtcao,trongnồibỗngnhiênphátratiếngnổ"lụcbục".Ởmộtđộlửathíchhợp,hạtngôlắcmìnhmộtcáiđãbiếnthànhbỏngngôxốpgiònrồi.

Cósứcmạnh thầnbínàođã làmcho thể tíchhạtngônởbungranhiều,biếnhạtngôthànhbỏngngôvừaxốplạivừagiòn?Hoáralà,"nhàảothuật"sinhraloạibiếnhoáđóchẳngphảilàsựvậtbênngoàinàocả,màchínhlàkhôngkhíẩnnấptrongnhữnglỗhổngnhỏbêntronghạtngô.

Khôngkhítrongcáinồiđậykíncómộtđặctính:khinhiệtđộcàngcaothìápsuấtcũngcànglớn.Lúchạtngôtrongnồiđậykíndầndầnnónglên,ápsuấtkhôngkhítronglỗhổngnhỏbêntronghạtngôcũngcaolêntheoápsuấtkhôngkhítrongnồi.Khiápsuấtcaotới660kPa,nếunồibỗngnhiênđượcmởra,bộphậnkhôngkhíởnhiệtđộcaoápsuấtcaosẽnhanhchóngvọtrangoài và phát ra tiếng nổ. Kết quả là áp suất trong nồi nhanh chóng hạxuống,làmchokhôngkhínóngtronghạtngôphávỡvỏngoàicủahạtngô(vớiápsuấtgấpmấylầnápsuấtcủakhíquyểnbênngoài),rồithoátrangoài.Tấtcảmọiphíatrênhạtngôlậptứcbịbungphồnglên,hìnhthànhbỏngngô,vừaxốplạivừagiòn.

Cóthểdùngloạiphươngthứcnổbungnàyđểlàmchohạtngônởtovàxốplên,vớiloạihạtngũcốckhácnhưđậunành,đậutằm,đậuHàLanvàlátbánhtétkhô(làmbằngcaolươngnếp)cũngcóthểdùngcáchthứctươngtựlàmchochúngnở tovàxốpgiòn.Dobên tronghạtngôcónhiều lỗhổngnhỏ,tổchứctươngđốitơixốp,vìvậysaukhinổbungthểtíchtrởthànhtora,xốpgiòn.

Từkhoá:Hạtngô;Bỏngngô;Nởbung;Nởto.

75.Vìsaokhiquạtmáychạyhoặcquạtbằngtaylạicảmthấymátmẻ?

Mùahè,khiởtrongphòngcảmthấyvôcùngoibức,chúngtathườnghaybậtquạtmáyhoặccầmcáiquạtmàphẩy.Khiđó tacảm thấymátmẻđôichút.Cóphảilàquạtmáyvàcáiquạtđãquạtchokhôngkhímátđichăng?Khôngphải.Chúngtacóthểthôngquathựcnghiệmđểchứngminhđiềuđó.

Đặt nhiệt kế ở trước cái quạtmáy rồi bật quạt lên. Bạn trông thấy gì?

Nhiệtđộmàcộtthuỷngântrênnhiệtkếchỉrakhôngcósựthayđổi.Lấymộtviênbôngướtbọcmặtngoàicủabầu thuỷngâncủanhiệtkế, rồiđặtnóởtrướccáiquạtmáyvàbậtquạtlên.Lúcnàychúngtatrôngthấy,nhiệtđộmàcột thuỷngân trênnhiệtkếchỉ rahạxuống rõ rệt.Hoá ra làcáiquạtmáykhôngthểthổimátbầuthuỷngân,mànóchỉthổiragió,lạicóthểlàmchonướctrongviênbôngướtnhanhchóngbốchơi,sựbốchơimangtheonhiệtlượngtrongbầuthuỷngân,thếlàcộtthuỷngânliềnhạxuống.

Dựavàothựcnghiệmnhỏtrênđây,chúngtacóthểhiểuđượcnguyênlígiảithíchvìsaokhibậtquạtmáyngườitacảmthấymátmẻđôichút.Trongnhữngngàyhèoibức,nhiệtđộbênngoàithườnglàcaohơnnhiệtđộcơthểngười,nhiệtlượngcủacơthểkhótánphátrangoài.

Khiấycơthểngườiliềndùngcáchđổmồhôiđểđiềutiếtnhiệtđộcơthể,vìsựbốchơicủamồhôicóthểmangnhiệtlượngtrongcơthểđitheo.Chạyquạtmáylàđểthúcđẩykhôngkhíxungquanhcơthểngườichuyểnđộng,mà sự chuyển động của không khí chính làmột con đường hữu hiệu đẩynhanhsựbốchơicủamồhôi.Mồhôibốchơicàngnhanh,nhiệtlượngcủacơthểcàngdễđượcmangđi,vìthếngườiliềncảmthấymátmẻ.

Trongnhữngngàyoibứckhôngcógió,cólúcnhiệtđộkhôngkhíkhônglấygìlàmcaolắm,nhưngngườitalạicảmthấybứcbối.Cólúctuynhiệtđộkhôngkhítươngđốicao,songthờitiếtkhôhanhcógió,ngượclạitalạicảmthấydễchịu.Nguyênnhânđólàmứcđộbốchơicủamồhôivàtánphátcủanhiệtlượngcơthểngườinhanh,chậmkhácnhau.

Từkhoá:Quạtmáy,khôngkhíchuyểnđộng,bốchơi.

76.Mùađôngvìsaosờvàosắtlạnhhơngỗ?Hầunhưaiaicũngđềubiếtquađiềunày:mùađôngởngoàitrời,bấtkể

chúngtasờvàocâygậysắt,quảcầusắtbaogiờcũngcảmthấylạnhhơnlàsờvàocâygậygỗ,quảcầugỗ.Chảnhẽcácchếphẩmbằngsắtvàchếphẩmbằnggỗ,ởtrongnhiệtđộkhôngkhínhưnhau,lạicónhiệtđộkhácnhau?

Nhiệtđộcủachúngcốnhiênlànhưnhaurồi.Thếthìtạisaovềmặtcảmgiácchúng ta lạicảmthấysắt lạnhhơngỗnhỉ?Đólàvì, trongmùađông,nhiệtđộcủacơthểngườicaohơnnhiệtđộkhôngkhíxungquanh,cácvậtthểđểtrongkhôngkhícócùngnhiệtđộvớikhôngkhí.Khichúngtasờvàochếphẩmbằngsắt,dosựtruyềnnhiệtcủasắtnhanhhơnnhiềusovớigỗ,vìvậynhiệtlượngtrênbàntaytruyềnrấtnhanhlênvậtbằngsắt,tayliềncảmthấyrấtlạnh.Cònkhitaysờvàochếphẩmbằnggỗ,nhiệtlượngtruyềnđirấtchậm,cảmgiáccủataykhôngthấylạnhmấy.

Mùahè,dướiánhnắngchóichang,khidùng tay sờvào sắtvàgỗ, cảmgiáccủatayvừađúngngượclạivớimùađông,cóvẻnhưsắtnónghơngỗrấtnhiều.Tuycảmgiáckhácvớitìnhhìnhmùađông,nhưngnguyênlíthìgiốngnhau.Nếumùahèởngoài trời nhiệt độđạt tới 40°C, cònnhiệt độ cơ thểngườicủachúngtalàkhoảng37°C,donhiệtđộcủasắtvàgỗcaohơncủacơthểngười,màsựtruyềnnhiệtcủasắtnhanhhơncủagỗ,vìvậycảmgiáccủataythấysắtnónghơnnhiềusovớigỗ.

Căncứvàonguyênlínóiởtrên,trongđờisốnghằngngày,nếucầntớivậtphẩmtruyềnnhiệtnhanhthìngườitathườnghaydùngsắthoặccáckimloạikhácchế tạora.Ngược lạinếucần tớivậtphẩmtruyềnnhiệtchậmthìnóichungđềudùnggỗhoặcchấtdẻoxốpmàchếtạo.

Từkhoá:Nhiệtđộ;Truyềnnhiệt.

77.Vìsaoáolônggiữấmđặcbiệttốt?Trongmùađôngrétmướt,ngườitathườngthíchmặcáolôngtơđểchống

rét.Vìsaoáo lôngtơ lạiđượcưachuộngnhỉ?Ngoàinhữngtínhchấtmặcvàongườinhẹnhàngtiệnlợi,dễchịura,áolôngtơcòncótínhnănggiữấmtốthơnáobôngthôngthường.

Trongđờisốnghằngngày,cácloạivậtchấtcónhữngphươngthứctruyềnnhiệtkhácnhau.Trongchất rắn,phương thức truyềnnhiệt chủyếu làdẫnnhiệt.Dựavàomứcđộnhanhchậmcủasựdẫnnhiệt,ngườitachiavậtchấtthểrắnrathànhchấtdẫnnhiệttốt(nhưsắt)vàchấtdẫnnhiệtkhôngtốt(nhưgỗ).Sovớichấtrắn,tínhnăngdẫnnhiệtcủachấtlỏngkémhơn.Khiđunsôimộtsiêunướctrênbếplò,nhiệtlượngchủyếucủabếplàdựavàophươngthứcđốilưunhiệtđểtruyềntớikhắpcảcáisiêunước.Đặctrưngcủanólànước bị đun nóng đi lên bên trong siêu, còn nước chưa đun nóng chìmxuống,cứlặplạinhưthếchođếnkhicảsiêunướcsôilên.Sựtruyềnnhiệtlượngtrongkhôngkhíngoàicáchđốilưunhiệtra,còncóphươngthứcbứcxạ nhiệt, tức là nguồn nhiệt trực tiếp phát tán nhiệt lượng vào không khíxungquanh,quađómàđạtđếnmụcđíchtruyềnnhiệt.

Trongmùađông,nhiệtđộcơthểngườicaohơnnhiệtđộngoàitrời.Cơthểngườinhưlàmộtnguồnnhiệt,chủyếuthôngquaphươngthứcđốilưunhiệtvàbứcxạnhiệtmàtánphátnhiệtlượngvàokhôngkhíxungquanh.Đểgiữấm,người taphải tìmcáchngăncảnhoặcchặn lốiđicủahai loạiphương

thứctruyềnnhiệtđó,vềmặtnày,áolôngcóđượctínhnăngưuviệthơnsovớicácloạiyphụckhác.

Nguyên liệu chủ yếu tạo thành áo lông là lông động vật, như lông vịt.Trạngtháithiênnhiêncủachúngnhẹ,mềm,xốp,khôngdễbịdồnnénthànhcục.Mặcáolôngvào,lớpkhôngkhígiữalôngtơchẳngnhữngcótínhnăngdẫnnhiệtkém,màcòndosựtồntạicủalông,chuyểnđộngđốilưutronglớpkhôngkhícũngchậmlạirấtnhiều,vàlậpnênmộttấmláchắnxungquanhcơthểngườingăncảnbứcxạnhiệt,cóthểngănchặnsựtánphátnhiệtlượngcơthểngườimộtcáchhữuhiệu,giúpchúngtaduytrìsựấmápcủathânthể.

Lợidụngnguyên lígiữấmcủaáo lông,hiệnnayngười tađãchế tạorađượcnhiềunguyên liệuhoáhọc tổnghợp,đượcđưavàosửdụng rộng rãitrongđờisốngvàtrongthựctiễnsảnxuất.

Từkhoá:Áolôngtơ;Giữnhiệt;Dẫnnhiệt;Đốilưunhiệt;Bứcxạnhiệt.

78.Vìsaotrêncửasổtàuhoảphảilắphailớpkính?

Tàuhoảlà loạiphươngtiệngiaothôngđườngdài trongxãhộihiệnnaycủa con người. Do hành trình của tầu hoả thường phải xuyên qua nhữngvùngcóbiếnđổiđiềukiệnkhíhậurấtlớn,vìvậylàmsaogiữđượcchotrongtoaxecómộtmôitrườngnhiệtđộthíchhợpđãtrởthànhvấnđềquantrọngmàngườithiếtkếtoaxehoảphảiquantâm.Lắpđặtcửasổhailớpkínhvào

mỗikhoangcủatoaxelàbiệnpháphữuhiệuđểgiảiquyếtvấnđềnày.Sovớicửasổmộtlớpkính,nócónhữngưuđiểmsau:

Trướchết,giữahailớpkínhcửasốcómộtlớpkhôngkhí,màkhôngkhíthìkhótruyềnnhiệt.Cửasổ toaxecóđượctấmláchắnkhôngkhíđóliềnlàm cho toa xe như đã khoác lên một cái áo bông, có thể chống lại ảnhhưởngcủagiárétbênngoài.Tuycửasổmộtlớpkínhcóthểcótácdụnggiữnhiệtnhấtđịnh,songsuychocùngchỉlàlàmchotoaxekhoáclênmộtchiếcáođơn,vìvậytínhnăngchốngrétgiảmđirấtnhiều.

Đồngthời, lớpkhôngkhícủacửasổhai lớpkínhngănchặnsựtiếpxúctrựctiếptrêncùngmộttấmkínhcửasổgiữakhôngkhínóngtrongtoaxevớikhôngkhí lạnhngoài toaxe,quađó tránhđượcsựxuấthiệnsươnggiávàsươngmùthườnggặptrêncửasổmộtlớpkính,bởisựtiếpxúctrựctiếpấy.Sựxuấthiệncủasươnggiávàsươngmùgâytrởngạichoviệcngắmcảnhvậtbênngoàicủahànhkhách.Đốivớihànhkháchđiđườngdài,đólàmộtđiềumấthứngđi.

Ngoàitoatàura,mùađôngởnhữngxứlạnh,đểgiữấm,hoặcmùahèởnhữngxứnóng,đểngănảnhhưởngcủagiónóngbênngoài, rấtnhiềugiađìnhcũng lắphai lớpkính lêncửasổ.Cóngườicònhútgiữahai lớpkínhthànhchânkhông,quađóđãtăngcườngtínhnănggiữấmhoặccáchnhiệtcủacửasổhailớpkínhlênrấtnhiều.

Từkhoá:Tàuhoả;Giữnhiệt.

79.Vìsaođènkéoquâncóthểxoaytròn?Đènkéoquânlàmộtloạiđèndùngđểtrangtrí,vừacóthểchiếusánglại

vừamangđến cho conngườimột kiểuhưởng thụnghệ thuật sinhđộng líthú.Kếtcấuchủyếucủanólàmộtcáilồnggiấy(cũngcóngườidùnglồnglàmbằnglụatơmỏng)hìnhốngtròndángiấymỏngmờmờ,trênmặtlồnggiấycóvẽnhữnghoavănđẹpđẽ.Lồnggiấyđượcgálắptrênmộtcáitrụccóthểxoayđược,dướiđáyốngtrònđểtrốngchothônggió,đầutrêncủaốngcólắpmộtcáicánhquạt.

Khithắpcâynếnhoặcbậtsángbóngđiệnởgiữaốngtrònlênthìốngsẽtừtừquay.Dotrênmặtốngtrònđãcóvẽngườingựanhưđangphóngnhanh,nênsựchuyểnđộngxoaycủaốngtrònmanglạichongườixemcáicảmgiácbinhmãđangchuyểnđộng,thànhracótêngọilàđènkéoquân.

Sởdĩđènkéoquâncóthểxoayquanhđượcsaukhinếnđượcđốtlênlàvìkhingọnnến cháy trướchếthunnóngkhôngkhíbên trongống tròn.Thểtíchkhôngkhíbịnónggiãnnởra,mậtđộgiảmnhỏ,liềntừtừbốclêntừđầutrêncủaống.Dòngkhôngkhíbốc lênnày thúcđẩycáicánhquạtbên trênquay,quađókéocả cái ống tròn cùngquay.Saukhikhôngkhínóngbêntrongốngtrònbốclên,khôngkhí lạnhbênngoài liềntừđầudướicủaốngchạyvàobổsung.Chỉcầnngọnnếnchưabịtắt,sựtuầnhoànnhưthếnàycứtiếpdiễn,đènkéoquânsẽkhôngngừngchuyểnđộngxoaytròn.

Từkhoá:Đènkéoquân;Dòngkhôngkhí.

80.Vìsaongọnlửabaogiờcũnghướnglên?Tronggiớitựnhiênvàtrongđờisốngthườngngàycủachúngta,aicũng

cóthểquansátthấyngọnlửađangcháybaogiờcũnghướnglêntrên,vídụnhưngọnnếnđangcháy,đốnglửangoàitrờiđanghừnghựccháyv.v.Thờicổđại,khiconngườichưahiểurõnguyênlíkhoahọccủahiệntượngnàythìhayliênhệnóvớimaquỷ,mêtíndịđoan.

Trênthựctế,ngọnlửahướnglênlàkếtquảcủasựchuyểnđộngcủakhôngkhí.Khicâynếnđượcchâmlênrồi,khôngkhíxungquanhngọnlửabịđốtnóng.Domậtđộcủakhôngkhínóngnhỏhơnsovớikhôngkhílạnh,vìvậykhôngkhínóngbaylêncònkhôngkhílạnhởxungquanhlậptứcchạytớibổsung.Theođàbốclêncủakhôngkhí,ngọnlửaliềnbịkhôngkhílôilêntrên.Khi đốtmột đống lửa ngoài trời,một lượng lớn không khí nóng bốc lên,không khí lạnh xung quanh nhanh chóng ùa đến bổ sung, qua đó tạo nêncảnhtượngđốnglửahừnghựccháy.

Nhưng,cókhingọnlửađangcháylạichợtnghiêngsangbêntrái,chợtngảsang bên phải không ổn định.Đó cũng là trò đùa của không khímà thôi,khôngliênquangìvớimaquỷnàocả.Trongtrườnghợpbìnhthường,khixungquanhngọnlửa"gióêmsónglặng",ngọnlửahếtsứcổnđịnh,nhiệtđộtươngứngcaolênmộtchút, thìngọnlửacũngbốclêntươngđốicao.Tuynhiên, trong thực tế luồngkhôngkhíbênngoàinhàởchịuảnhhưởngcủanhiềuyếutố,baogiờcũngxuấthiệnmộtchútchuyểnđộng.Nhữngchuyểnđộngnàysẽlàmrốiloạntrậttựbìnhthườngcủakhôngkhínóngbốclên,quađólàmchongọnlửatrongkhôngkhítrởnên"khôngbiếttheoai",lộrõhiệntượnglunglaykhôngngừng.

Từkhoá:Ngọnlửa;Chuyểnđộngcủakhôngkhí.

81.Vìsaophíchnướcnónggiữđượcnhiệt?Rótmộtcốcnướcsôi,đểnótrongkhôngkhí,chẳngmấychốccốcnước

đóliềnnguộiđi.Nhưng,nếuchonướcsôivàotrongphíchnướcnóngthìcóthểduytrìnhiệtđộcủanướcsôimộtthờigiankhádài.

Phíchnướcnónggiữđượcnhiệt làdođặc trưngcấu tạo của ruộtphíchquyếtđịnh.Ruộtphíchdohailớpvỏthuỷtinhmỏngtạothành,rútkhôngkhígiữahai lớpvỏđivà trángmột lớpthuỷngânmỏnglênmộtphíacủaruộtphích.Ruộtphíchcómộtcáimiệngphíchnhỏhơnnhiềusovới"thânmình"củanó.Trênmiệngphíchcóthểđậybằngcáinútgỗmềm.Chínhlànhờcócấutạonhưvậylàmchophíchnướcnóngthànhcáiphíchgiữnhiệt"ruộtgannóng,vẻngoàilạnh".

Khi chonước sôivàophíchxong, cấu tạocủa ruộtphích làmchonhiệtlượngcủanướckhôngthểtruyềnđibằngphươngthứcthôngthường.Mộtlàđốilưunhiệtbịcắtđứt.Khôngkhíbịtăngnhiệttrongphíchsẽtìmmọicáchđểthoátrangoài,cònkhôngkhílạnhbênngoàicũngtìmmọikẽhởđểchuivàotrongphích.Nhưngdocổphíchtươngđốinhỏ,lạibịnútgỗmềmđậykínlại,vìvậylốiđiduynhấtcủađốilưunhiệtbịcắtđứt.Hailàdẫnnhiệtbịcản trở.Tuykhôngkhídẫnnhiệtkémvậtphẩmbằngkim loại, songnhiệtlượng trongruộtphíchvẫncó thể thôngquavỏ thuỷ tinhngoàimà truyềnchokhôngkhíởngoàiphích.Songdoruộtphíchcóhailớpvỏthuỷtinh,ởgiữa lạiđược rút thànhchânkhông,chonênkhôngkhí -vậtmôigiớidẫnnhiệt,trởnênhếtsứcthưaloãng,conđườngdẫnnhiệtcũngbịcảntrở.Balàbứcxạnhiệtbịngănchặntriệtđể.Mùađông,dướiánhMặtTrời,chúngtasẽcảmthấyđôichútấmáp.ĐóchínhlàdobứcxạnhiệtcủaánhsángMặtTrờigâynên.Vì ruộtphích có trángmột lớp thuỷngânmỏng,nênbứcxạ củanhiệtlượngbịlớpthuỷngânphảnxạmàphảichịunằmlạitrongruộtphích.Điềuđólàmchoconđườngcủabứcxạnhiệtcũngbịngănchặntriệtđể.

Trườnghợp lí tưởng là, sau khi ruột phích cắt đứt ba loại phương thứctruyềnnhiệt,nướcnóngtrongphíchcóthểgiữnhiệtmãimãi.Nhưngtrongthựctế,hiệuquảcáchnhiệtcủaphíchnướcnóngkhônghoànthiệnđếnnhưvậy, chonên sựgiữnhiệt củaphích lúcnàocũngcómộtgiớihạnvề thờigian.Vượtquágiớihạnđó,phíchsẽkhôngcòngiữđượcnhiệtnữa.

Từkhoá:Phíchnướcnóng;Giữnhiệt;Đốilưunhiệt;Dẫnnhiệt;Bứcxạnhiệt.

82.Vìsaokhimỡbốccháykhôngđượcdùngnướcđểdậptắt?

Gỗ bị bắt lửa, có thể dùng nước tạt lên để dập lửa đi.Đó là kiến thứcthôngthườngmàaicũngbiết.

Nhưng,chảomỡbắtlửahoặcthùngxăng,bìnhdầubắtlửathìnhấtthiếtkhôngđượcdộinướclên,vìlúcấynướcchẳngnhữngkhôngdậpđượclửa,màngượclạicònlàmchongọnlửatrởnênlớnhơn.

Vìsaonướccóthểdậptắtlửatrêngỗ,lạikhôngthểdậptắtlửatrongchảomỡnhỉ?

Đólàvìsựcháycầnđếnoxivànhiệtđộnhấtđịnh.Khigỗbịcháy,dộinước vào gỗ đang cháy vừa có thể cách li triệt để sự tiếp xúc của gỗ vớikhôngkhí,lạicóthểlàmchonhiệtđộcủagỗhạxuống.Thếlàlửabịdậptắtngay.Khichảomỡbắt lửa,domậtđộ(khối lượngriêng)củamỡnhỏhơnnước,nếutạtnướcvàochảomỡ,nướclậptứcchìmxuốngdướilớpmỡ,đẩylớpmỡnổilêntrên,vừakhôngsaocáchlivớikhôngkhí, lạikhôngcótácdụnggiảmthấpnhiệtđộ,chonênnướckhôngdậptắtđượclửa trongchảomỡ.Làmkhôngkhéothìmỡcòncóthểtràorangoàichảo,lanrabênngoài,làmtăngdiệntíchtiếpxúccủamỡvớikhôngkhí,sẽcàngcháylớn.

Vậykhichảomỡbắtlửa,phảidùngbiệnphápgìđểdậptắt?Phươngpháptrựctiếpnhấtlàđậyngayvunglênchảo,làmchomỡvàkhôngkhícáchlitriệtđể,lửacũngsẽtắtngay.

Nếuthùngxăngbắt lửa,độiviêncứuhoả thườngsửdụngbìnhcứuhoả(đựngbọtdậplửa)đểdậplửa.Đólàvìbìnhnàyphunramộtlượnglớnchất

khícacbonđioxit.Cacbonđioxitvừakhôngtựcháy,cũngkhôngtrợcháy,vảlạinặnghơnkhôngkhí,sẽbaobọcthùngxăngrấtnhanh,làmchoxăngvàkhôngkhícáchlitriệtđể,quađómàkịpthờidậptắtlửa.

Từkhoá:Sựcháy;Bìnhcứuhoả;Cacbonđioxit.

83.Vìsaonướcrơivàochảomỡlạiphátratiếng“lépbép”?

Khivôýđểmộtgiọtnướcrơivàochảomỡnóng,trongchảoliềnlậptứcsinhramộttràngtiếngnổ"lépbéplụcbục",vàcóvángmỡbắnra.Nếuvángmỡbắnvàotayhoặcvàomặtthìcòncóthểgâybỏngrộplênnữacơđấy!

Loạitiếngnổnàyhoàntoànlàdonước,trongtrạngtháinhiệtđộcao,bịbiếnđổiđộtngộtmàsinhra.Quátrìnhbiếnđổiđầutiênlànướcbiếnthànhhơinước.Nóichungchảomỡnóngthườnglàcónhiệtđộtrên200°C(điểmsôicủamỡ).Khigiọtnước rơivàochảomỡ,ởnhiệtđộcaonhưvậy,giọtnướclậptứcbốchơi,biếnthànhhơinước.Quátrìnhthứhailàgiọtchấtlỏngnhỏbaobọchơinướcxảy ranổ tung.Dohơinướcnhẹhơnmỡ, còngiọtnướclạinặnghơnmỡ,vìvậyquátrìnhbốchơicủanước,saukhihoànthànhởbêndướilớpmỡ,bongbónghơinướcliềnbắtđầunổilên.Mộtkhilênđếnmặtmỡ,sựchênhlệchápsuấttrongvàngoàicủabongbóngkhíliềndẫntớisựnổtungcủabongbóngkhí,làmbắnvángmỡra.

Hiểurõnguyênlínàyrồi,khiđặtchảomỡxàothứcăn,chúngtaphảichúýthậtcẩnthận!

Từkhoá:Bốchơi;Bongbóngkhí.

84.Mùađông,vìsaohơitrongmiệngthởracómàutrắng?

Cácvậnđộngviênsaukhidốcsứcchạynhảy,thườnghátomiệngthởragấpgáp.Bạnđãđểýđếnđiềunàychưa?Hơi thởracủahọcómàutrắng.Hiện tượngnàyđặcbiệt rõ rệtvàomùađôngởngoài trời.Khôngkhívốntrongsuốtkhôngcómàusắc,vìsaohơithởcủahọlạicómàutrắngnhỉ?

Khôngkhíxungquanhchúngtadosựhỗnhợpcủanhiềuloạinguyêntố

chấtkhímàthành.Trongđóchủyếucóoxivànitơ.Ngoàiradotrênmặtđấtcónhiềusônghồaođầm,nướctrongcácnguồnnướcđósaukhiquabốchơibiếnthànhhơinước,cũngbayhếtvàokhôngkhí.Cólúcchúngtacảmthấykhôngkhí rất ẩm thấp, đó làvì thànhphầnhơinước trongkhôngkhíquánhiều.Nướccóthểbiếnthànhhơinướcbayvàotrongkhôngkhí,thếthìhơinước trongkhôngkhí có thểngưngkết trở lại thànhhạt nướckhôngnhỉ?Chúngtahãythựchiệnmộtquansátnhỏđểtrảlờichocâuhỏinày.Trongmùađôngrétbuốt,chúngtađóngchặtcáccửaravàovàcửasổnhàởlạivàgiữấmtrongphòng.Khôngbaolâuchúngtasẽnhậnthấy,trênkínhcửasổbámđầycáchạtnướcnhỏ.Nhữnghạtnướcnhỏnàylàhơinướctrongkhôngkhíởtrongphòng,saukhitiếpxúcvớikínhcửasổlạnhgiángưngkếtlạimàthành.

Hơitừtrongmiệngchúngtathởra,cókhôngíthơinước.Khinhữngchấtkhínàymangtheonhiệtđộhầunhưxấpxỉvớinhiệtđộcơthểngườiđivàokhôngkhíxungquanh,sốhơinướctrongđógặpphảimôitrườngbênngoàitương đối lạnh, liền ngưng kết lại thành nhiều hạt nước nhỏ li ti có dạngsươngmùmàu trắng.Nhiệt độ bên ngoài càng thấp, những hạt nước nhỏngưngkếtcàngnhiều,dạngsươngmùmàutrắngcàngrõrệt.Vàomùahè,chúng tacũngcó thểquansát thấyhiện tượng tương tự.Cóđiều,chấtkhíphunrakhôngphảilàratừmồmcủangười,màlàtừsiêunướcđangsôi.Khinướcsôirồi,trongsiêunướcsẽcómộtlượnglớnhơinướcphụtra.Nhiệtđộcủahơinướcnàyxấpxỉ100°C.Mộtkhibayvàomôi trườngbênngoàiởnhiệtđộtrongphòng,hơinướcđócũngsẽngưngkếtthànhdạngsươngmùmàu trắng.Nếuchúng tanhất thờiquên tắtbếp,hơinướcdocảsiêunướcsinhraliềntoảkhắpgianphòng,làmchogianphòngnhưbịsươngmùtrắngbaophủvậy.

Từkhoá:Bốchơi;Hơinước;Ngưngkết.

85.Nhữngcộtbăngdướimáihiênhìnhthànhnhưthếnào?

Saukhituyếtrơi,tronglúctrênmáinhàhãycònphủtuyếttrắngkhádày,ngườitathườngcóthểnhậnthấy,ởchỗrâmtốidướimáihiêncótreotừngcộttừngcộtbăngthômảnhkhôngnhưnhau.Nhữngcộtbăngấyhìnhthànhnhưthếnàonhỉ?

Trongnhữngngàyđẹptrời,saukhituyếtrơi, tuyếttíchtụlạisẽhấpthu

nănglượngcủaánhsángMặtTrờimàbắtđầutanchảy.Nhưngkhiấynhiệtđộkhôngkhívẫncóthểcòndưới0°C.Ngườitathườngcảmthấy"tuyếtrơikhôngrét,tuyếttanrét"chínhlàvìlẽđó.

Nếunhiệtđộkhôngkhíởvào1–2°C,tuyếttíchlạitrênmáinhàởphíangoảnhvềMặtTrờicóthểtrựctiếpnhậnđượcchiếuxạcủaMặtTrời,liềntanchảytrước.KhinướctuyếttanchảymentheomáihiênchảyxuốngchỗrâmtốicủamáihiêndoquaylưnglạivớiMặtTrời,nhiệtđộkhôngkhíxungquanh có thể vẫn ở dưới điểm đóng băng, nước tuyết chảy xuống đươngnhiên lại sẽđôngcứng lại.Khigiọt nước chưakịp rơi tới đất thì đãđôngthànhbăngrồi.Mộtgiọt,haigiọt,bagiọt...nướckếtiếpkhôngngừngđônglạivớinhau,liềnhìnhthànhracộtbăngnhỏtreodướimáihiênnhà.

Từkhoá:Tanchảy;Đôngcứng.

86.Vìsaobăngbaogiờcũngđóngtrênmặtnước?

Nướccóthểđóngbăng,đólàhiệntượngthườngxảyratrongthiênnhiên.Saukhiquansátkĩ,bạncóthểnhậnthấy,băngbaogiờcũngđóngtrênbềmặtcủanước.MùađôngởphươngBắcgiárét,trênmặtsôngngòihoặchồđầm thườngbịphủmột lớpbăngkhádày,chodùđãđến thờikìbăng tan

chảy đầu xuân, vẫn có thể thấymột số băng trôi lững lờ xuôi theo dòngnước.

Dobềmặtcủanướctrựctiếptiếpxúcvớikhôngkhíbênngoài,chonênkhinhiệtđộbênngoàirấtthấp,bềmặtcủanướcbắtđầulạnhđitrướctiên.Mậtđộ (khối lượng riêng) củanướcbị lạnh trởnên lớn, liềnchìmxuống;cònmậtđộnướccónhiệtđộtươngđốicaoởdướiđáylạitươngđốinhỏ,nêntrồilên.Hiệntượngtrồilêntrụtxuốngcủanướcnhưthếnàylàsựđốilưu.Tuynhiên,nướclàloạivậtchấtcó"tínhkìquặc"khácvớimọithứ.Đótứclàkhinhiệtđộbênngoàilạnhđến4°C,mậtđộcủanướclớnnhất,hiệntượngđối lưu của nước không xảy ra nữa. Nếu nhiệt độ bên ngoài tiếp tục hạxuốngđến0°C,nướcởbềmặtliềnbắtđầuđóngbăng.Khinướcđóngbăng,thểtíchcủanóđạiđểtănglênmộtphầnmười,quađómàmậtđộcủabăngnhỏhơnnước.Vìvậy,nhữngtảngbăngđôngkếtbaogiờcũngnổitrênmặtnước.Dolúcấy,khôngcóđốilưu,bềmặttuyđãlạnhđến0°C,mànướcởdướiđáyvẫncóthểgiữởmứcxấpxỉ4°C.

Chínhdotínhchấtnàycủanướcmàconngườitrongmùabăngtuyếtđầytrời,vẫncóthểchọcthủnglớpbăngtrênmặtsôngđểcâucá.

Từkhoá:Nước;Băng;Mậtđộ;Đốilưu.

87.Vìsaonóibăngkhôkhôngphảilàbăngthôngthường?

Băngkhôcũnglàbăng,nhưngnókhôngphảilàthứbăngthôngthường.Băngkhôvàbăngthôngthườngcógìkhácnhaunhỉ?

Nóibăngkhô làbăng,vìnócũng làmột loạivậtchấtở thểrắncóhìnhdạng,cókíchthước.Song,băngthôngthườnglàvậtchấtthểrắnhìnhthànhbởinướcởápsuất101,3kPa(1atm)và0°C;cònbăngkhôhìnhthànhbởicacbonđioxitởnhiệtđộthấp,trongđiềukiệnnhiệtđộở–78°C.Loạibăngkhôhìnhthànhtừcacbonđioxitnàycómậtđộlớnhơnbăngnóichung,vìvậy băng khô cho vào nước sẽ chìm xuống, còn những cục băng thôngthườngthìnổitrênmặtnước.

Mộtđặc trưngkháccủabăngkhô là "khô".Trongbấtkìđiềukiệnnào,băngkhôcũngđềukhôngẩmướt,vàcũngsẽkhônglàmẩmướtcácvậtthểxungquanh.Đólàvìmộtkhibăngkhôbịnónglênthìsẽtrựctiếpbiếnthànhcacbon đioxit ở thể khí, chứ không trải qua giai đoạn thể lỏng.Còn băngthông thườngkhi bị nóng lên sẽ "toátmồhôi" trướcđã, rồimới đến toànthânẩmướt,saucũngtanchảytoànbộthànhnướcởthểlỏng.Chỉkhiđunnóngnướcởthểlỏngđếnđiểmsôi(100°C)trởlên,băngthôngthườngmớichuyểnbiếnthànhhơinướcởthểkhí.

Băngkhôlàmộtloạivậtchấtlàmlạnhcócôngdụngrộngrãi.Dùngbăngkhôđểbảoquảnlạnhthựcphẩm,chẳngnhữngkhônglàmẩmướtthựcphẩmmàcacbonđioxit thểkhídobăngkhôhìnhthànhlêncòncóthểứcchếsựsinh trưởng của vi sinh vật; đạt đến mục đích làm cho thực phẩm tươinguyên.Chứcnănglàmlạnhcủabăngkhôcònlàmchonóđượcliệtvàoloạinguyên liệu dập tắt lửa có hiệu quả, nhất là khi némnó vào chất dầumỡđangcháy,mộtlượnglớncacbonđioxitdobăngkhôgiảiphóngrasẽcắtđứthoặcbịtkínconđườngcủaoxirấtcầnchosựcháy,cóthểnhanhchóngdậptắtđược lửa.Trongquá trình làmmưanhân tạo, trongviệc tạodựngcảnhtượngmâytrắngtrênsânkhấuynhưthật,băngkhôcũnggiữmộtvaitròchủyếutrongcáccôngviệcđó.

Từkhoá:Băng;Băngkhô;Đioxitcacbon.

88.Vìsaoquảcầutuyếtcànglăncànglớn?Quảcầutuyếtcóthểcànglăncànglớn,thườngthườngđượcngườitagiải

thích là: quả cầu tuyết dựavào tác động của lựcdính, trongquá trình lănquay, tuyết trênmặt đất dính nhập vàomà tạo nên. Song trên thực tế lạikhônghoàntoànnhưvậy.Trongmùađônggiárét,quảcầutuyếtvàbảnthâncánhtuyếttrênmặtđấtđềukhôngẩmướt.Giữachúngvớinhauchẳngcótácđộngdínhbaonhiêu.Thếthìnguyênnhânchủyếucủaquảcầutuyếtcàng

lăncànglớnrốtcuộclàgìnhỉ?

Hoá ra là, chỉ có trongđiềukiện áp suất khí quyển tiêu chuẩn thì băngtuyếtmớibắtđầutanchảyở0°C.Cácthựcnghiệmkhoahọcchothấy,khibăngchịumộtápsuấtlớnhơn,điểmtanchảycủanóliềnhạthấptươngứng.Khiápsuấttănglêngấp135lầnápsuấtkhíquyểntiêuchuẩn,băngtuyếtcóthể tanchảyở–1°C.Chínhdo loạiđặc tínhvật líđócủabăngđã làmchoquảcầutuyếttrongquátrìnhlăncànglăncàngtora.

Khichúngtavừabắtđầuvêtuyếtmềmxốpchochặtlại,làmtăngáplựcgiữacáccánhtuyết,điểmtanchảycủatuyếthạxuống.Trongđiềukiệnnhiệtđộngoàitrờithấphơn0°C,tuyếtcũngcóthểtanthànhnước.Nhưngmộtkhithủtiêuloạiáplựcnày,nướcởnhiệtđộthấphơn0°Clạisẽđóngbăngtrởlại.Nhưvậy,vêvênặnnặnnắmtuyếttrongtay,cáccánhtuyếtbịnặnthànhmộtquảcầutuyết.Khiquảcầutuyếtlănquaytrênmặtđất,nhữngcánhtuyếtbịnóđèxuốngcũngsẽ tanchảy trước, rồimớikếtbăng,vàdínhvào trênquảcầutuyết.Theođàlănquaycủaquảcầutuyết,cáccánhtuyếttrênmặtđấtdínhvàoquảcầungàycàngnhiều,quảcầutuyếtcànglăncànglớn.

Từkhoá:Tuyết;Tanchảy;Điểmtanchảy;Dínhvào.

89.Vìsaotuyếtbẩntanchảytrướctuyếtsạch?

Chúngtabiếtrằng,tuyếttanchảynhanhhaychậmlàdonhiệtlượngmà

tuyếthấp thuđượcnhiềuhay ítquyếtđịnh.Tuyếtbẩncó thểhấp thucàngnhiềunhiệtlượngđếntừánhsángMặtTrờihơnlàtuyếtsạch,vìvậytuyếtbẩnthườnglàtanchảysớmhơntuyếtsạch.

Vìsaotuyếtbẩncóthểhấpthunhiệtlượngtươngđốinhiềunhỉ?Thìra,bấtcứvật thểnàokhiđượcánhMặtTrờichiếu tớiđềuchỉcó thểhấp thumộtphầnánhsángvàmộtphầnnhiệtlượng,ánhsángvànhiệtlượngcònlạibị vật thể phản xạ trở lại. Vật thể hấp thu ánh sáng và nhiệt lượng càngnhiều,mắtchúngtanhìnvàoliềncảmthấycàngtối,càngđen;ngượclại,vậtthểphảnxạcàngnhiềuánhsángvànhiệtlượng,mặtchúngtanhìnvàothấycàngsáng,càngtrắng,Mùađông,ngườitathườngdùngnhữngtừ"mộtvùngtrắngmênhmông"và"trắngxoá"đểmiêutảcảnhtuyếtngoàiđồng.Tuyếtsạchcómàutrắngtinhvàsáng,vừahaychothấyrõnócónănglựcphảnxạrấtmạnh,chonêndướiánhsángMặtTrờichiếutới,ánhsángvànhiệtlượngphảnxạtươngđốinhiều,khôngdễtanchảy.Ngượclại,tuyếtbẩnnhìnvàothấy"đenthủiđenthui",khôngđượctrắngtinhnhưtuyếtsạch.Vìvậynănglựchấpthuánhsángvànhiệtlượngcủanólớnhơnnhiềusovớituyếtsạch.KhibịánhMặtTrờichiếutới,tuyếtbẩntươngđốidễtanchảy.

Mùahè,chúngtamặcquầnáomàutrắnghoặcmàunhạtchínhlàđểchoánhMặtTrờiphảnxạranhiềunhấtcóthểđược,tránhchothânthểbịMặtTrờihunnóng.Cònvàomùađông,đểnhậnđượccàngnhiềuánh sángvànhiệtđếntừMặtTrời,người tamặcquầnáođậmmàu, thậmchímàuđen,làmchothânthểgiữđượcấmáp.

Từkhoá:Tuyết;Tanchảy;Phảnxạcủaánhsáng;Hấpthucủaánhsáng.

90.Vìsaodùngnồiápsuấtdễnấuchínthứcăn?

Nồiápsuất,làloạinồikhiđunthìápsuấttrongnồirấtcao.Vìsaotrongđiềukiệnápsuấtcao,thứcăntrongnồidễnấuchínnhỉ?

Trongđiềukiệnápsuấtkhíquyểntiêuchuẩn,điểmsôicủanướclà100°C.Dùngnồi thông thườngnấu thứcăn,nhiệtđộ trongnồikhông thểcaohơn100°C.Cholửatolênhoặckéodàithờigianđunnấu,kếtquảcủanóchỉcóthểlàmchonướctừthểlỏngbiếnthànhthểkhí,tứcxảyrabốchơi.Nhiệtđộcủanướckhôngthểvượtquá100°C.Đólàvìcácphântửnướcở100°Cđãcónăng lượngđủđểđánhbật sựngăn cản củaphân tửkhôngkhímà trở

thànhhơinước.Nhưngnếutăngcaoápsuấtcủakhôngkhíxungquanh,thếthìphântửnướcphảicónănglượnglớnhơnmớicóthểvượtquađược"ràocản"củaphân tửkhôngkhímàbayvàođược trongkhôngkhí,biến thànhhơinước.Nănglượngcủaphântửnướchoàntoànphụthuộcvàonhiệtđộcủabản thânnước.Nhiệtđộcàngcao,năng lượngcủaphân tửnướccànglớn.Vìvậy,muốnchonướctrongnồisôiởnhiệtđộđiểmsôicaohơn,nấuchínthứcănnhanhhơnthìtấtphảităngcaokhíáptrongnồi.

Trênmặtđất,vật thểchịumộtápsuấtkhíquyểnkhoảng101,3kPa.Từmặtđấtđisâuxuốnglòngđất,độsâucứtăng1000m,theođàápsuấttănglên, điểm sôi của nước liền cao lên 3°C.Trong hầmmỏở độ sâu 300m,nướcphảiđạttới101°Cmớicóthểsôi.Nếumuốnchonướctới200°Cmớisôi,thìápsuấttrongnồibắtbuộcphảiđạtđến1418,2kPa(14,18at).

Lợidụngnguyênlíkểtrên,ngườitađãlàmranồiápsuất.Đặcđiểmlớnnhấtcủanólàtínhnăngbịtkíntốt.Khinướcđạttới100°Cvàbắtđầusôi,phântửnướckhônglàmsaochạythoátrakhỏinồi,làmchokhíáptrongnồităngdầnlên.Màsựtăngcaocủakhíáplạidẫntớiviệctăngcaocủađiểmsôi.Thếlàđồnấutrongnồicóthểtiếptụchấpthunhiệtlượng.Vìvậythứcăndễnấuchín.Nhiệtđộtrongnồiápsuấtnóichungcóthểđạttới120°Ctrởlên.Ởmộtnhiệtđộnhưvậy,tinhbộtdễdàngtrởthànhhồ,nhờđógạodễdàngđượcnấuthànhcơmchín.Đểphòngngừaápsuấttrongnồiápsuấtquálớndẫntớinồibịnổtung,trênnắpnồiápsuấtđềucólắpvanantoàn.Khiápsuấttrongnồivượtquágiátrịquyđịnh,mộtphầnhơinướcápsuấtcaoliềnchọcthủngvanantoànchạythoátrangoài,quađólàmchotrongnồiduytrìmộtápsuấtnhấtđịnh.

Trongtìnhhìnhkhíápthấp,điểmsôicủanướccũngsẽxuốngthấp.Vídụkhiđunnước trênđỉnhEverest,nướcđạt tới73,5°C thìbắtđầu sôi rồi.Ởnhiệtđộnhưvậy,thứcănkhónấuchín.Vìvậyởvùngkhíápthấptrêncaonguyên,lợidụngnồiápsuấtđểnấuthứcănlàcáchthứcnấunướngcóhiệuquảnhất.

Từkhoá:Nồiápsuất;Sôi;Điểmsôi;Ápsuất.

91.Vìsaotrênkínhcửasổlạiđónghoabăngđẹpđẽ?

Trongnhữngngàyrétđậm,vừathứcdậysángtinhmơ,nhìnlênkínhcửasổ,thấymặtkínhđãđóngđầyhoabăngđẹpmắt,cócáigiốnghoalan,cócáigiốngthôngđuôingựa,trongsuốtóngánh.Aivẽlênkínhnhữngbứctranhđẹpđẽấynhỉ?

Ngoài thếgiới tựnhiên ra, còn ai vàođâynữa.Đó làgiá lạnhvẽ tranhbằngbăngđấy.Chúngtaaicũngđềuthấycảrồi.Băngđóngtrênmặtnướclàtừngmảngtừngmảnglớn.Đólàvìphântửnướctươngđốidàyđặc,khimộtlượngnướclớnđóngbăng,cáctinhthểbăngđềuquấnchặtvàonhau;còn hoa tuyết có hình sáu cạnh, vì phân tử hơi nước tương đối thưa, khingưngkết, lạikhôngphải chịuáp lựckhôngđồngđềubênngoài, tinh thểbăngcấu thànhngoạihình từgócđộvốncócủanó.Kì thực,băngởdạngkhốilớn,tinhthểbăngcủanócũnglàhìnhsáucạnh,vìchúngquấnchặtlấynhau,chúngtanhìnkhôngramàthôi.

Hoabăngtrênkínhcửasổvốncũnglàhìnhsáucạnh.Saukhinhữngtinhthểbăngsớmnhấtkếtthànhrồi,liềndầndầnpháttriểnrabốnphía.Khiấy,tìnhhìnhliềnphứctạphẳnlên,cólúcgiómạnh,cólúcgióyếu,vảlạimặtkính có cái trơn bóng, có cái thô ráp, cómặt kính tích tụ vết bẩn, có cáikhôngnhiễmbụi.Nhưvậy,khihơinước trùm lênsẽkhôngđồngđều.Cóchỗhơinướcđọnglạinhiềumộtchút,cóchỗđọngítmộtchút.Khitinhthểbăngvươnrabốnphía,gặpphảichỗhơinướcđọngnhiều,băngliềnđóngdàymộtchút;gặpchỗhơinướcđọngít,băngliềnđóngmỏngbớtmộtchút.Chỗbăngđóngđặcbiệtmỏng,gặpphảichútítnhiệthoặcáplựcthìsẽtanchảyngay,vìvậymàhìnhthànhlênhoavănđủcáchìnhdạng.Cáiđótươngtựnhưchúngtavẽtranh,dùngthuốcmàunhiềumộtchút,màusắctrênbứctranhđậmlênmộtchút;thuốcmàuítmộtchút,màusắctrênbứctranhnhạtđimộtchút,chỗnàokhôngbôithuốcmàutứclàmàusắcvốncócủagiấyvẽ.

Từkhoá:Băng;Hoatuyết;Ngưngkết.

92.Vìsaokhibay,đằngsaumáybaylạikéotheomộtdảikhóitrắng?

Nghe tiếngmáy bay ầm ĩ ở trên đỉnh đầu, ngẩngmặt nhìn lên, thường

thấy:máybayđãvútquarồi,đằngsaulạikéotheomộtcáiđuôidàidàitựanhưdảikhóitrắng.Dải"khóitrắng"đósẽdầndầnkhuếchtán,nhạtnhoà,rồibiếnmất.

Cólẽbạnsẽnghĩ:cáiđuôiđólàdokhóisinhrakhinhiênliệumáybaybịđốt cháy,giốngnhưkiểukhí thảimàô tôvàmáynổcác loại thải ravậy.Thựcra,cáiđuôiấylàkhóinhưngphảinóinólàmâymớixácđáng,vìnóvớimâyrấtgiốngnhau.

Chúng ta biết rằng, bên trongmây có vô vàn hạt nước nhỏ và tinh thểbăngnhỏ.Chúngdohơinướctrongkhôngkhíngưngkết lạimàthành.Sựhìnhthànhnàycầncóhaiđiềukiện:trướchếtphảicóđầyđủhơinước,vàđạt tớiápsuấthơinướcbãohoà; tiếpđếncòncầncóhạtbụivàhạtmangđiệnlàmhạtnhânngưngkết.Nhưvậy,hơinướcđãđạttớiápsuấthơinướcbãohoà liềncó thểngưngkếtxungquanhnhânngưngkết,hình thànhhạtnướcnhỏhoặctinhthểbăngnhỏ.Hạtnướcnhỏvàtinhthểbăngnhỏxúmlạivớinhauthìthànhmộtvầngmâylớn.

Biết đượcmâyhình thành lên như thế nào rồi, bây giờ chúng ta trở lạinghiêncứu tỉmỉ trườnghợp"đuôikhói trắng"củamáybayxemsao.Khimáybaybayvềphíatrước,khônggianmàthânmáybayvốnchiếmcứcầncókhôngkhíxungquanhđếnbùlấpvào.Nhưng,máybaybayrấtnhanh,cóthểvượtcả tốcđộâmthanh,cònkhôngkhí lại làvậtdẫnnhiệtkhông tốt.Quátrìnhkhôngkhíxungquanhđềnbùlấptươngđươngvớimộtquátrìnhgiãnnởđoạnnhiệt,nhiệtđộkhôngkhísẽxuốngthấptrongphútchốc.Trêntrờicaovốncórấtnhiềuhơinước,nhiệtđộvừaxuốngthấpthìápsuấthơinướcbãohoàcũngxuốngthấptheo,hơinướcxungquanhliềnđạttớiápsuấthơinướcbãohoà.Điềuđóthoảmãnđiềukiệnthứnhấtđểhìnhthànhmây.Ngoàira,nhiênliệumáybaybịđốtcháyquảthựccóthảiramộtsốbụikhói,chúng có thể làm nhân ngưng kết. Thế là, hơi nước ở đằng saumáy baynhanhchóngngưngkếtlạixungquanhnhữnghạtbụiđó,hìnhthànhlênrấtnhiềuhạtnướcnhỏ.Đótứclàcáiđuôikhádàisaumáybaymàchúngtanhìnthấy.

Cóthểbạnsẽhỏi,tạisaomâycóthểlơlửngtrêntrờimộtquãngthờigianrấtdài,còndải"mây"kéo theođằngsauđuôimáybaysao lại tiêu tán rấtnhanh?Trướchếtlàthểtíchcủahailoạiđókhácnhau.Đườngkínhcủamộtđámmây ítnhấtcũng tớivài chụckilômét.Mâycũngcó thểdầndần tiêután,nhưngchođến lúcnóhoàntoàn tiêu táncũngphảicómộtquãngthờigiantươngđốidài.Cònmâysinhrađằngsaumáybaysuychocùngnhỏhơnrấtnhiều,chonênrấtdễbị tiêu tánhết.Còncómộtnguyênnhânrấtquantrọngnữa,đólàmâyđằngsaumáybayhìnhthànhlêntrongchớpmắtkhimáybaybayqua,donhiệtđộkhôngkhíxuốngthấp,ápsuấthơinướcbãohoàhạxuốngnênhơinướcmớiđạtđếnápsuấthơinướcbãohoà.Theođànhiệtđộkhôngkhítừtừlêntrởlại,hơinướckhôngđạttớiápsuấthơinướcbãohoà,hạtnướcnhỏvà tinh thểbăngnhỏ lạidầndầnbốchơi thànhhơinướcvàbiếnmấtkhôngcònbóngdáng.

Từkhoá:Máybay;Mây;Ngưngkết;Ápsuấthơinướcbãohoà;Hạtnhânngưngkết;Giãnnởđoạnnhiệt.

93.Vìsaokhôngthểchếtạorađộngcơvĩnhcửu?

Từthờiđạixaxưa,đểduytrìsựsinhtồn,conngườiđãphátminhvàchếtạoracácmáyđơngiản,nhưmặtphẳngnghiêng,ròngrọc,đònbẩyv.v.Vềsau,theođàpháttriểncủavănminhvậtchấtcủaxãhội,conngườilạichếtạoranhiềumáymóc.Lợidụngmáymóc,loàingườitạoracủacảivậtchấtvà tinh thầnphongphú.Song,chodùcócải tiếnnhưthếnàođốivớimáymóc,ngườitapháthiện,bấtcứdụngcụhoặcmáymócnàocũngcầnphảicó

tácđộngcủangoại lựcmớivậnhànhđược.Nhữngngoại lựcnàybaogồmsứcngười,sứcsúcvật,sứcgiócùngvớisứcđiện;sứcnước,lựchoáhọc,lựchạtnhânnguyêntửv.v.trongnềnsảnxuấthiệnđạihoá.Vảlại,lợidụngbấtkìmáymócnàocũngchỉcóthểgiảmbớtcườngđộcủalực,thayđổihướngcủa lực, chứ không thể giảm nhỏ công của lực làm ra.Cũng có nghĩa là,muốnchomáymóclàmbaonhiêucôngviệc,conngườiítraphảicungcấpchomáymócbấynhiêunănglượngtươngứng,thậmchínănglượngnhiềuhơn.Mộtkhingừngcungcấpnănglượng,bấtcứcỗmáynàocũngkhôngthểvậnhànhtiếp.Cáchlàm"vừamuốnngựachạy,lạimuốnngựakhôngăncỏ"làđiềukhẳngđịnhkhônglàmđượctrongđờisốngthựctế.

Tronglịchsử,cómộtsốngườiđãtừngtìmcáchchếtạorahailoạiđộngcơvĩnhcửu.Loạithứnhấtlàhoàntoàncáchlimáymócvớibênngoài,dựavào năng lượng của bản thân máy móc để vận hành. Tuy nhiên, cho dùphươngánthiếtkếcótỉmỉ,chuđáođếnđâu,thậmchí"tổnhaotâmhuyết"rấtnhiều,trongviệcchếtạothựctếđềuvìthấtbạimàxếpxó.Nguyênnhâncủanó là, trongđiềukiệnkhôngcó tácđộngcủabấtkìngoại lựcnào, lựccảnmasát trongquátrìnhvậnhànhcủamáymóclàkhôngthểnàotrừbỏđược.Nósẽdầndầntiêuhaonănglượngcủatựthânmáymócvàcuốicùnglàmchomáymóckhôngvậnhànhđượcnữa.Trongthiênnhiêntồntạimộtđịnhluậtvậtlíápdụngrộngrãi-địnhluậtthứnhấtcủanhiệtđộnghọc.Nólà biểu hiện của định luật bảo toàn năng lượng trong nhiệt độnghọc.NộidungĐịnh luật:Nếukhôngcóbấtcứngoại lựcnàocungứngnăng lượng,nănglượngcủavật thểvừakhôngthểsinhra,cũngkhôngthểmấtđi.Khikhôngthểtránhđượcsựtồntạicủalựcmasát,nănglượngcủamáymócmộtkhi "hết sạch đạn dượcvà lương thảo" thì không sao vận hànhđược nữa,độngcơvĩnhcửucũngtrởthànhkhôngtưởng.

Loạiđộngcơvĩnhcửuthứhailàchỉvàomáymóckhônghoàntoàncáchli với thế giới bên ngoài, nhưng chỉ là nhận lấy năng lượng nhiệt từmộtnguồnnhiệtbênngoàimộtcáchđơnphươngđểvậnhành.

Loạimáymócnàycũnglà loạikhôngthểchếtạođược.Đólàvìbấtcứmáymóc nàomuốn duy trì vận hành được phải có hai ống trao đổi nănglượngvớibênngoài.Máymóctiếpnhậnnănglượngtừmộtốngthông,mộtphầndùngđểthựchiệncôngmàngườitamuốnnólàm,mộtphầnkháctánphátraquamộtốngkháckhôngthểtránhđược.Độngcơcủaôtôchínhlàmộtvídụđiểnhình.Khôngcóxăng,độngcơô tôkhông thểnàonổmáyđược.Nhưngnếuchỉcóxăngmàkhôngcólốithôngxảkhíthảithìôtôcũngkhông thể chạymãi như thế. Các nhà vật lí thông qua rất nhiều lần thực

nghiệmđãtổngkếtrađịnhluậtthứhaicủanhiệtđộnghọc.Nóchotabiết:sựchuyểnhoánănglượngcótínhphươnghướng.Conngườikhôngthểviphạmtínhphươnghướngnàyđểchế tạorađộngcơvĩnhcửu.Trongcuộcsốnghằngngày,conngườicóthểxoatayliêntụclàmcholòngbàntaynónglên.Đólàquátrìnhcôngcơhọcbiếnthànhnhiệt.Nhưngđộngcơôtônhậnđượcnănglượngtừxănglạikhôngthểdùnghoàntoànvàoviệcchạyôtô,cómộtphầnnhiệt lượng trongđónhấtđịnhsẽ"trốnchạy".Điềuđóchứng tỏnhiệtkhông thểchuyểnhoá toànbộ thànhcông.Đótức là tínhđơnhướnggiữatiêuhaonhiệtvàsinhracông.Cònnữa,nếuđểmộtcốcnướcnóngsátcạnhmộtcốcnước lạnh,đểchúng truyềnnhiệtchonhau.Kếtquả lànướcnóngnguộibớt,nướclạnhnónglên,chođếnkhinhiệtđộhaicốcnướcbằngnhau.Chẳngcómộtaichứngkiếnđượchiệntượngnướcnóngtựđộngnhậnthêmnhiệtlượngtừtrongnướclạnhđểtiếptụctăngnhiệtlên,cònnướclạnhthìhạtiếpnhiệtđộxuống.Đólàtínhphươnghướngcủasựtruyềnnhiệt.

Tóm lại, động cơ vĩnh cửu loạimột và động cơ vĩnh cửu loại hai đềukhôngthểchếtạorađược,vìchúngviphạmđịnhluậtphổcậpvềbiếnđổinăng lượng thiên nhiên, điều này đã được chứngminh qua rất nhiều thựcnghiệm.

Từkhoá:Độngcơvĩnhcửu;Địnhluậtbảotoànvàchuyểnhoánănglượng;Địnhluậtthứnhấtcủanhiệtđộnghọc;Địnhluậtthứhaicủanhiệt

độnghọc.

94.Vìsaomộtgiọtmựcsaukhikhuếchtánởtrongnướcsẽkhôngthểtựđộngtụlại?

Trongcuộcsốnghằngngày,khuếchtánlàmộthiệntượngrấtphổcập.Vídụ, nhỏmột giọtmực đen vào trong cốc nước sạch, saumột khoảng thờigian,mựcvànướcsạchhoàntoàntrộnlẫnvàonhau.Nướcsạchvốntrongsuốtkhôngmàuđãbiếnthànhnướchơihơibịnhuộmđen.Hoặcđặtlọnướchoađãmởnắptrongmộtgianphòngđóngkíncáccửa,chẳngbaolâu,mùinướchoatoảkhắpcảgianphòng.

Hiện tượngkhuếch tán có nguyênnhân phát sinh từ chuyểnđộng nhiệthỗnloạncủaphântử.Khimộtgiọtmựcnhỏvàotrongcốcnướcsạch,thoạtđầucácphântửmựctụtậpởvịtrícủamộtkhuvực,vềsaudochuyểnđộngvachạmquyết liệtxảy ragiữaphân tửmựcvàphân tửnước,cácphân tửmực liềnphânbốđồngđều trênkhắpkhuvựckhônggiancủacáicốc.Sự

khuếchtáncủaphântửnướchoacũngnhưvậy.Cácloạihiệntượngkhuếchtánchochúngtabiết,khuếchtáncuốicùngvẫnlàsựbiếnđổitựpháttừmộtloạitrạngtháitươngđốicótrậttự(nhưmựcvànướcsạchcómặtphâncáchnhấtđịnh)sangtrạngtháivôtrậttự(nhưhailoạivậtchấthoàntoàntrộnlẫn).

Vìsaokhuếchtánchungquyvẫnlàtựpháttừcótrậttựbiếnthànhvôtrậttựnhỉ?Hoáralàxácsuấtxuấthiệntrạngtháivôtrậttựrấtnhiều.Đểnóirõbảnchấtnàycủakhuếchtán,chúngtahãygiảthiếtcómộtcáihộpđậykín,nửaphầnbêntráicủahộpcóchứabaphântửchấtkhí,nửaphầnbênphảikhôngcóphântửchấtkhí.

Dochuyểnđộnghỗnloạncủaphântửchấtkhí,sựphânbốcủabaphântửđótrongcảcáihộpcótámloạikhảnăng.Trongtámloạikhảnăngnày,trạngtháicótrậttựcảbaphântửđềuởtrongnửaphầnbêntráihoặcnửaphầnbênphảichỉcóhailoại;còntrạngtháivôtrậttựtươngđốicómộttrongbaphântửởvàonửaphầnbêntrái(hoặcnửaphầnbênphải)haiphântửcònlạiởvàonửaphầnkialạicósáuloại.Vìvậy,vớitrườnghợpbaphântử,xácsuấtxuấthiệntrạngtháivôtrậttựlớngấpbalầnxácsuấtxuấthiệntrạngtháicótrậttự.Rõrànglàconsốcácphântửcàngnhiềuthìxácsuấtxuấthiệntrạngtháivô trật tựphânbốđồngđềucàng lớn.Consốcácphân tửchứađựngtrongmộtgiọtmựchoặcmộtgiọtnướchoalêntớitrêntrămtỉ.Vìvậy,khinhữngphântửđókhuếchtán,xácsuấtxuấthiệnsựphânbốđồngđều lớnhơnxácsuấttụtậpvàomộtvịtrícụcbộnàođórấtrấtnhiều.Điềuđógiảithíchnguyênnhânvì saođủ loại hiện tượngkhuếch tánmà thông thườngchúngtaquansátthấyrốtcuộcvẫnlàngảvềphânbốđồngđều,vềtrạngtháivôtrậttự.

Vềmặtlíthuyết,đãlàchuyểnđộngnhiệthỗnloạn,thìắtphảicómộtthờikhắcnàođócácphântửmựcđãkhuếchtánvẫntụ tậpvàovớinhau,khôiphụclạihìnhtrạngmộtgiọtmực.Nhưngtínhtoánthựctếchothấy,thờigianmàconngườichờđợiloạixácsuấtnàyxuấthiệnvượtquátuổitáccủaVũTrụrấtnhiều.Vìvậy,mộtgiọtmựcsaukhikhuếchtántrongnước,trênthựctếlàkhôngthểtựđộngtụtậplạiđược.

Từkhoá:Khuếchtán;Cótrậttự;Vôtrậttự.

95.Vìsaokhicởiáolenlạinghecótiếng"lẹtrẹt"?

Buổitốikhicởiáolen,cólúcbạnlạinghethấytiếng"lẹtrẹt",nếuđènđãtắt,bạncòncóthểnhìnthấyhoađiệnchớpchớpnữa!Đólàchuyệngìvậynhỉ?

Cólẽbạnnghĩrằng,trênthânmìnhbạnvừatrảiquahàngtrămlượt"sấmsét". Đó không phải là nói chuyện giật gân đâu. Nhà vật lí người MĩFranklin, ngay từ năm 1752 đã dùng thực nghiệm thả diều nổi tiếng củamìnhđểchứngminhséttứclàhiệntượngphóngđiệntrongthiênnhiên.Cốnhiênquymôphóngđiện của sét rất lớn, cònđiềumà thânmìnhbạn trảiqua,chẳngquachỉlà"sétvimô"cóquymôphóngđiệnrấtnhỏ,chonênbạncóthểtuyệtnhiênkhôngcảmthấygì.Nhưngtrênthânthểsaolạimangđiệnnhỉ?

Chúngtabiếtrằng,vậtthểđềudonguyêntửtạonên.Trongnguyêntửcóchứa vài electron. Electronmang điện tích âm, hạt nhân nguyên tửmangđiệntíchdương.Khiđiệntíchdươngvàâmbằngnhau,vậtchấtđốivớibênngoàikhôngthểhiệnratínhchấtđiện.Nếuchúngtadùngda,lôngchàsátquecaosu,dùngmiếngnhựachàxátquethuỷtinh,cácvậtthểvốnkhông

mangđiệnđóliềnmangđiện,cóthểhútđượccácvụngiấynhỏ.Thìra,khicósựcọxátliêntụcgiữacácvậtthể,donănglựchútelectroncủahạtnhânnguyêntửcủavậtchấtkhácnhaucómạnhcóyếu,sựcọxátcóthểlàmchomộtsốelectrontừvậtthểcónănglựchútelectronyếuchạysangvậtthểcónăng lực hút electron tươngđốimạnh.Kết quả là, vật thể bịmất electronmangđiệntíchdương,vật thểnhậnđượcelectronmangđiệntíchâm.Quátrìnhnàytứclàmasátsinhđiện.Điệndomasátsinhrakhôngthểdichuyển,gọilàtĩnhđiện.Córấtnhiềuvídụvềmasátsinhđiệntrongđờisống.Vídụnhưkhithờitiếtkhôhanh,dùnglượcbằngnhựahoặccaosucứngchảitócsạchxong,liềncómộtsốelectrontừtócchạysangcáilược,làmchotóctrênđầumangđiệntíchdương,cáilượcmangđiệntíchâm.Đểcáilượcbêncạnhmáitóc,tócsẽbịcáilượcnhènhẹhútvào.

Chúngtamặcáolen,suốtngàykhôngngừnghoạtđộng,làmchogiữaáolenvớisơmi,giữasơmivớilớpdakhôngngừngmasát.Masátlạilàmchoquầnáovàthânthểchúngtamangđiệntích.Đếntốikhicởiáolen,mộtsốđiệntíchdươngvàđiệntíchâmlạitrunghoà,sinhrahiệntượngphóngđiện.Thếlàchúngtaliềnnghetiếng"lẹtrẹt",nhìnthấyhoalửađiệnchớpchớp.

Cóthểbạncòncómộtítbănkhoăn.Thânthểmangđiện,liệucóbịđiệngiậtkhôngnhỉ?Chớquênrằngđiệntrênngườibạnlàtĩnhđiện,khônghềcódòngđiệnnàochạyquangườibạncả,chonênkhôngcógìtrởngạiđốivớibạnđâu.Thếthìkhicởiáolencóxảyrahiệntượngphóngđiện,chẳngphảilàcódòngđiệnhaysao?Cóđấy,songdođiệnlượngtrênthânthểcựcnhỏ,chỉcókhoảngãmộtphầntriệuculông,chodùthờigianphóngđiệnlàmộtphầntrămgiâythìcườngđộdòngđiệncũngchỉcó0,1mA,sovớidòngđiện50mAgâyđiệngiậtchongườithìsựchênhlệchnàyrấtlàxa.

Tuydòngđiệnsinhrakhitĩnhđiệntrênthânthểphóngđiệnkhôngtổnhạigìđốivớicơthểchúngta,songnólạicóthểgâynênhậuquảnghiêmtrọngkhác.Tialửađiệndophóngđiệnsinhracóthểlàmxăngbốccháydẫntớinổ.Vìvậy,nhânviêncôngtácởkhoxăngkhôngđượcmặcquầnáobằngnilônghoặcbằngterylen(sợitổnghợpcủaAnh).Ngoàira,cácxexitecvậnchuyểnxăngđềuphảikéolêmột"cáiđuôi"dâyxíchsắt."Cáiđuôi"đódùngđểtruyềnkịpthờitĩnhđiệntíchluỹtrênxexuốngmặtđất.

Tĩnhđiệncũngcómặtcóthểlợidụngđược.Photocopytĩnhđiệnvàmáyinlazelàdùngphươngphápquanghọclàmhìnhthànhmộtảnhẩntĩnhđiệntrướcđã,dựavàolựchúttĩnhđiệnhútlấybộtmực,rồichuyểndịchbộtmựclêngiấyphotocopynhưkiểu chụpcondấu lên, sau cùnghơnóngchobột

mựclưulạivữngchắctrêngiấy.MáysinhđiệnVandeGraafcũnglàdùngtĩnhđiệnđểgiatốccácion,cóthểđượcdùngvàoviệcnộixạionvàochấtbándẫnvàtrongnghiêncứuvậtlíhạtnhân.

Từkhoá:Masátsinhđiện;Phóngđiện;Tĩnhđiệnsét.

96.Séthìnhthànhnhưthếnào?Sétbaogiờcũngđiđôivớisấm,vìsétdẫntớisấm.TrênTráiĐấtchúng

ta,cứmỗigiâyxảyrahơn100lầnsét.

Ngaytừnăm1752,nhàkhoahọcMĩFranklin,đãdùngthựcnghiệmthảdiềunổi tiếngcủamìnhđểchứngminhsét làhiệntượngphóngđiệntrongkhí quyển.Nhưngmãi cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa thể hoàntoànlàmrõvìsaomâylạimangđiệnvàséthìnhthànhnhưthếnào.Chúngtachỉthuđượcmộtphầnđápáncóliênquanvớisétmàthôi.

Conngườivẫnchưanắmrõđượclàmthếnàomâygiôngtíchtụlạiđiệntíchvớimộtlượnglớnđếnthế.Nhưngcácnhàkhoahọcbiếtchắcchắnsựtồntạicủanhữngđiệntíchđó.Cáckhícầucómangtheokhícụthámtrắcbayvàotrongtầngmây,thămdòđượcđỉnhmâycómangđiệndương,phầngiữavàchânmâycómangđiệnâm.Đạiđasốcácnhàkhoahọcchorằng,loạiphânbốđiệnnhưvậylàkếtquảcủatácđộngqualạigiữavụnbăngvàcácgiọt nước trongmây.Vụnbăngkết băng cómangđiện tích âm,nướcbámlêntrênnómangđiệntíchdương,cácdòngkhôngkhímạnhmẽđilêntrongmâygiôngđưahạtnướcmangđiệntíchdươnglênđỉnhđầucủatầngmây,liềnhìnhthànhlênsựphânbốđiệntíchtrêndươngdướiâmtrongđámmâygiông.

Khi trongmây đã tích tụmột lượng lớn điện tích, điện trường liền trởthànhđủmạnh,làmchokhôngkhívốncótínhnăngcáchđiệnrấttốt,phútchốcbỗngbiếnthànhvậtdẫnđiệntốt.Electronliềntừphầnmâymangđiệnâmphóngsangmâymangđiệndương,trôngnhưphóngtialửađiện.Lúcấycóthểtrôngthấymộtlầnsétđánh.Sétcóthểchiathànhbaloại:phóngđiệntrongmây,phóngđiệngiữacácđámmâyvàphóngđiệngiữamâyvàđất.Hai loại trướcgọichunglàsétmây, loại thứbagọi làsétđất.Doquanhệgiữasétđấtvàhoạtđộngconngườimậtthiếtnhất,loạisétngườitanghiêncứunhiềunhấtcũnglàsétđất.

Sétđất làsựphóngtia lửađiệndữdộisinhragiữaphầnchântầngmâyvớimặtđất.Khiđámmâygiông tớigầnmặtđất, trênmặtđấtcảmứngrađiện tích dương ngược dấu với điện tích vàmây đangmang, sinh ra điệntrườnglớnmạnh.Nhưđãnóitớiởtrên,khiđiệntrườngđủmạnh,nósẽđánhxuyênkhôngkhí,sinhramộtlốithôngionđểbiếnthànhvậtdẫnđiệntốt.

Điệntíchâmởphầndướicủamâyliềntheolốithôngionđitới,vìchúngbaogiờcũngchọnconđườngcóđiệntrởnhỏnhấtmàđi.Chonêntrongquátrình di chuyển, điện tích âm liền có khả năng đổi hướng. Đó chính lànguyênnhânlàmchosétvòngvèogấpkhúcmàchúngtathườngthấy.Khiđi tớicáchmặtđấtkhoảng10m,điệntíchdươngcảmứngtrênmặtđấtbịhútvào theo lối thông ionvừa thiết lậpphía trước,ùavàochânmây,kèm

theosựphátquangvôcùngsángchói,tứclàsétmàmắtchúngtanhìnthấy.Điệntíchâmtrongtầngmâyvàđiệntíchdươngtrênmặtđấtqualạinhưvậymộtlần,sinhraphóngđiện,gọilàmộtlầnsét.Sétmàchúngtanhìnthấytuykéodàikhôngđếnmộtgiây,lạibaohàmmộtsốlầnsétđánh,cócáinhiềutớihơn10lần.

Dòngđiệncủasétcóthểcaotới100nghìnampe.Khinhiệtđộkhôngkhítrong đường đi của sét tăng lên đến 20.000°C làm cho không khí nhanhchónggiãnnở,sinhraápsuấtrấtlớn.Sựlantruyềncủaápsuấthìnhthànhlên tiếngsấmmàchúng tanghe thấy.Tốcđộ truyềncủaâmthanhkhoảnghơn300m/s,còntốcđộtruyềncủaánhsánglạinhanhhơnmộttriệulần.Vìvậy,căncứvàoquãngthờigiantừlúcnhìnthấysétđếnlúcnghetiếngsấm,cóthểrấtdễdàngtínhrakhoảngcáchcủasétđếnchúngta.

Sétđấtthườngxảyrachỗcóvậtthểnhôlêntrênmặtđất,vìthếtrongthờitiếtmưagiông,khôngnênđếntrúmưadướicâyto,vìởngoàiđồngkhôngmôngquạnh,câylớndễbịsétđánhvàonhất,cònngồitrongnhàhoặcchỗtrũnglàtươngđốiantoàn.Cũngkhôngnênbơitronghồnướchoặcđếngầnaohồ,vìnướclàvậtdẫnđiệntốt,nếubịsétđánhtrúngthìhậuquảkhôngsaolườngđược.

Từkhoá:Mâygiông;Sét;Sétmây;Sétđất;Phóngđiệnhoalửa.

97.Vìsaotrêncáctoàkiếntrúclớnphảilắpcộtthulôi?

Mùahèthườngxảyramưagiông,bạncóthểthấycảnhtượngsấmvangchớpgiật.Trênkhôngtrungvìsaolạixuấthiệnsấmchớpnhỉ?Trênthựctế,đólàkhôngkhígiữacácđámmây,hoặcgiữamâyvớimặtđấtbịđiệnápcựckì caođánhxuyên,xảy rahiện tượngphóngđiệndữdội.Năng lượngcủaloạiphóngđiệnnàyrấtlớn,điệnáptớivàitrămtriệuvôn,dòngđiệncaotớivàichụcnghìnampe,nhiệtđộcủatrungtâmphóngđiệncũngđạtvàichụcnghìnđộCelsius,uy lực sấmsét rấtkinhkhủng.Nếu loạiphóngđiệnnàyxảyragiữađámmâyvàtoàkiếntrúctocaothìsẽlàmhưhạitoànhàvàgâyrahoảhoạn.Giảsửlúcấycóngườiởngaytạikhuvựcphóngđiệnhoặcởgầnđấythìsẽbịsétđánhtrúng.Đólàmộtloạitaihoạthiênnhiên,ngườitathườnggọilàsétđánh.

Vìvậy,trênnhiềutoàkiếntrúccaotocólắpcộtthulôihaycộtchốngsét,tứclàcộtbảovệtoànhàkhỏibịsétđánh.CộtthulôiđượcnhàkhoahọcMĩFranklinphátminh ranăm1752.Nócó tácdụng"chốngsét"như thếnàonhỉ?

Cộtthulôithựcrakhônghềchốngsét,màlàlợidụngvịtrícólợichĩalêntrờicaocủanóhútlấysétvàobảnthân,chịubịsétđánh,quađóbảovệcácthiếtbịkháckhỏibịsétđánh.Cộtthulôidobabộphận:đầuthusét,dâydẫnvàtấmnốiđấtcấuthành.Cácbộphậncủacộtthulôiđềuphảicóđiệntrởrất

nhỏ,mặtcắtphảiđạtmộtkíchthướcnhấtđịnhđểchịuđựngđượcdòngđiệnsétlớnlaođiqua.Đầuthusét,thôngthườngdùngthéptrònmạkẽmđườngkínhlớnhơn4cmhoặcốngthépđểchếtạora,độdàikhoảng2mtrởlên.Nóphảiđượclắpvữngchắctrênđỉnhtoànhàhoặctrênốngkhói.Dâydẫnnốiliềnđầuthusétvớitấmnốiđất,cóthểdùngdâythépxoắnmạkẽmhoặcdâythépbẹtđểlàmthành.Tấmnốiđấtphảichônởđộsâunhấtđịnhdướimặtđấtvàtiếpxúctốtvớiđất,dễdàngtruyềndòngđiệnsétxuốngđấtsâu.Cũngcóthểlợidụngnhữngvậttiếpđấttựnhiênnhưđườngốngnướcmáy,ốngthoátnướcbẩnv.v.đểlàmtấmnốiđất.

Ngoàira,khimâygiôngchứađiệnđếngầntoàkiếntrúchoặcthiếtbị,cácđiệntíchmàchúngtacảmứngdọctheođỉnhđầucủacộtthulôicóthểlầnlượttiếnhànhphóngđiệnchópnhọn,trunghoàlẫnnhauvớisét.Vìvậy,cộtthulôicòncóthểtránhxảyrasétcảmứng.

Phải lắpcột thu lôicao tớiđâumới tốt?Tấtnhiên làcàngcaocàng tốt.Lắpđượccàngcao,phạmvibảovệcũngcànglớn.Nhưngcũngkhôngnênquácao,vìnhưvậythìsựvữngchắccủacộtthulôisẽgặprắcrối,khigiótothổi thìnócóthểbịnghiênghoặcđổsậpxuống,sẽmấtđi tácdụngchốngsét.Vìvậy,trêntoàkiếntrúccóphạmvitươngđốilớn,thườngngườitalắpvàicộtthulôicótácdụngbảovệantoànnhưnhau.

Ởngoạiô,mỗikhigặpcơnmưagiông,khôngnênđếntrúmưaởdướigốccâyto,vìkhimâygiôngphóngđiệnxuốngmặtđất,baogiờcũngtheoconđườnggầnnhất,câytonhôcaolênmặtđấtchínhlàconđườngphóngđiệntốtnhất.Chúngtathườngthấykhisétđánhbaogiờcũngđánhgẫymộtsốcâycaoto.Nếubạnnấpdướicâyđểtránhmưa,thếthìsẽgặpnguycơbịsétđánh.

Từkhoá:Cộtthulôi;Phóngđiện;Sétđánh.

98.Vìsaonamchâmhútđượcsắt?Nam châm là đá hút sắt, bạn đã chơi với nó lần nào chưa?Dùng nam

châmcóthểhútđượcđồvậtlàmbằngsắtnhưđinh,kimv.v.,rấtlàthúvị.

Vìsaonamchâmcóthểhútđượcsắtnhỉ?Cáiđóphảigiảithíchtừkếtcấuphântửcủavậtchấttrởđi.

Mọi vật chất đều do phân tử cấu thành cả. Phân tử do nguyên tử hợpthành,nguyêntửlạidohạtnhânnguyêntửvàelectronhợpthành.Electron

khôngngừngtựquaytrongnguyêntửvàquayxungquanhhạtnhânnguyêntử.Hai loại chuyểnđộngđócủaelectronđềucó thể sinh ra từ tính.Song,trongđạiđasốvậtchất,hướngchuyểnđộngcủaelectronkhônggiốngnhau,lộnxộn,lungtung.Điềuđólàmchohiệuứngtừtínhcủanộibộvậtchấttriệttiêu lẫnnhau.Vì vậy, trong tình trạngbình thường, phần lớn cácvật chấtkhôngthểhiệntừtính.

Cònnamchâmthìkhôngphảinhưvậy.Nóichungnamchâmdonguyênliệusắttừnhưsắt,coban,nikenhoặcferitv.v.làmthành.Từtínhcủanamchâmbắtnguồnchủyếutừsựtựquaycủaelectron.Trongchấtsắttừ,sựtựquaycủaelectroncóthểtựphátsắpxếpởphạmvinhỏ,tứclàmọielectrontrongnguyên tửở trongphạmvinhỏđóđềugiữđượchướng tựquaynhưnhau,hìnhthànhmộtvùngtừhoánhỏtựphát.Loạivùngtừhoátựphátnàygọilàmiềntừ(đômentừ).Kíchthướccủamiềntừkhônggiốngnhau.Tómlại,mỗimiềntừchiếmthểtíchkhoảng109cm3,chứakhoảng1015nguyêntử.Vìhướngtừtínhcủatấtcảnguyêntửtrongmộtmiềntừđềuđồngnhất,kếtquảcủasựxếpchồnglàtừtínhtăngcườnglẫnnhau.Mộtmiềntừtươngđươngvớimột"namchâmnhỏ",cụcnamchâmlàdomộtlượnglớn"namchâmnhỏ"nhưvậyhợpthành.

Trướckhitừhoá,hướngtừtínhcủamọimiềntừtrongnộibộnguyênliệusắttừkhônggiốngnhau,khôngphốihợpvớinhau,hướngnàocũngcó.Kếtquảlàcáctừtrườngkháchướngtriệttiêulẫnnhau,đốivớibênngoàivẫnlàkhôngthểhiệntừtính.Tuynhiên,saukhiđặtvàotừtrườngmạnhbênngoài,chúngliềnsắpxếplạitheohướngcủatừtrường.Chúngtanóichấtsắttừđãbịtừhoá.Nóliềnbiếnthànhmộtcụcnamchâm.Nhưng,ởnhữngvậtliệukháckhiđặttrongtừtrường,cácelectrontrongnguyêntửkhôngtuân"mệnhlệnh"mà"xếphàngngayngắn",vẫnchuyểnđộnghỗnđộn.Đó là cácvậtliệuphitừtínhnhưđồng,nhôm,chìv.v.Ởđócácelectronlạigiốngnhưmộtđám trẻ con không vâng lời, cho dù có đặt vàomột từ trường bên ngoàimạnhhơnnữa,chúngvẫnvậnđộnglộnxộntheoýmình.Chonênnhữngvậtliệuấykhôngthểtừhoá,cũngtứclàkhôngcótừtính.

Sởdĩnamchâmhútđượcsắtlàvìnamchâmcótừtính.Khiởgầnsắt,từtrườngcủanamchâmliềnlàmchocụcsắtbịtừhoá.Giữacáccựckhácnhaucủanamchâmvàcụcsắtsinhra lựchút,cụcsắt liền"dính"chặtvàonamchâm.Songcáckim loạinhưđồng,nhôm,chìv.v.không thểbị từ trườngcủanamchâmtừhoá,khôngsinhrađượctừtính,vìvậynamchâmđànhbấtlựcđốivớichúng.

Namchâmvĩnhcửumàchúngtathườnggặpcóhailoại:namchâmnhântạovànamchâmthiênnhiên.Namchâmnhântạođượcchếtạobằngcáchđặtnguyênliệucótínhsắttừvàotrongtừtrường,làmchonótừhoá.Saukhirútbỏtừtrườngbênngoài,điệntửtrongnguyênliệucótínhsắttừvẫnduytrì"hànglốichỉnhthể",thểhiệntừtínhrấtmạnhđốivớibênngoài.Cònnamchâmthiênnhiênlàmộtloạiđáquặngsắttrongthiênnhiên,dướitácđộngtừhoácủatừtrườngTráiĐất,nócómangtừtínhvĩnhcửu.

Từkhoá:Namchâm;Miềntừ;Từhoá;Namchâmnhântạo;Namchâmthiênnhiên.

99.Vìsaonamchâmnungđỏkhônghútđượcsắt?

Hiểu rõ nguyên lí hút sắt của nam châm rồi, nhưng bạn đã làm thử thínghiệmnàyhaychưa:nếunungchonamchâmđỏhồnglên,liệunócócònhútđượcsắt?Cócòntừtínhnữakhôngnhỉ?

Thínghiệmchothấy,namchâmsaukhinungđỏ,nóliềnmấtđitừtính.

Đólàvìsaovậy?

Chúngtabiếtrằng,namchâmcótừtínhlàvìbêntrongnamchâmcórấtnhiềumiềntừđangsắpxếphànglốingayngắntheocùngmộthướng.Khicácđinhsắtởgầnnamchâm,bịtừtrườngcủanamchâmtừhoá,cũngbiếnthành"namchâmnhỏ",từcựckhácnhaucủachúnghútnhau,namchâmliềnhútchặtlấyđinh.

Nhưng, theođànhiệtđộ tăngcao, chuyểnđộngnhiệt củaphân tử trongnamchâm tăngmạnh.Khiấy,hướngsắpxếpcủamiền từ liềnkhôngquytắc,lắclưsau,trước,trái,phải,từngmiềntừmộtbiếnthànhtựdotảnmạn,dầndầnngảvềtrạngtháivôtrậttự,kếtcụcdẫntớitừtínhbịsuyyếu.Khinam châmnóng đỏ lên, nhiệt độ tăng cao đếnmột giá trị nào đó, chuyểnđộngnhiệtcủaphântửdữdộilàmchomiềntừtrởlạitrạngtháihoàntoànvôtrậttự,namchâmliềnhoàntoànmấttừtính.Cácnhàvậtliệuhọcgọinhiệtđộsắt từhoàntoànmất từ tínhlà"nhiệtđộCurie".NhiệtđộCuriecủasắtthéplà769°C.

Bâygiờbạnđãhiểuvìsaonamchâmnungđỏkhônghútđượcsắt.Cùngvới nguyên lí như vậy, nếu ngược lại đốt nóng cho đinh sắt đỏ lên, namchâmcũngkhônghútđượcnó.Trongnhàmáyluyệnthép,ngườitadùngcầncẩu điện từ nhấc nguyên liệu gang v.v. cho vào lò luyện thép, nhưng lạikhôngsaodùngcầncẩuđiệntừđểmangthépthỏivừamớisảnxuấtđichỗkhác.Trên cần cẩu điện từ cómột nam châmđiện rất lớn.Lợi dụng namchâmđiệnhútgang tấtnhiênkhôngcóvấnđềgì,nhưngđốivới thép thỏivừamớiđôngcứngthìnóđànhbấtlực.Vìnhiệtđộcủathépthỏilúcấycaotới1400°CchodùhơinguộiđithìtrongthờigianngắncũngcónhiệtđộtrênnghìnđộCelsius,vượtrấtxanhiệtđộCuriecủasắtthép,thépthỏimấttínhsắttừ,miềntừbêntrongkhôngthèmđểýđếntừtrườngcủanamchâmđiện,từngcáitừngcáivẫnrấtsốngđộng.Thépthỏikhôngbịtừtrườngbênngoàitừhoá,namchâmđiệncũngđànhbótay.Ngườitachỉcòncáchdùngbánhxeguồngđểchuyểndịchcácthépthỏivừamớiđúcxong.

Thựcra,ngoàinhiệtđộcaocóthểpháhoại tínhsắt từra,chấnđộngdữdội,từtrườngcaotầncũngsẽlàmchotừtínhcủanamchâmsuyyếuhoặcmấtđi.

Từkhoá:Namchâm;Miềntừ;NhiệtđộCurie;Namchâmđiện.

100.Điệntừđâuđếnvậy?Tácdụngcủađiện trongcuộcsốngcủachúng ta thìkhôngnóicũng rõ.

Máygiặt,tủlạnh,lòvisóng,tivi...cácloạiđồđiệngiadụngđềukhôngtáchrờivớiđiệnđược.Nhàmáy,trườnghọc,cửahàngcũngkhôngthểkhôngcóđiện.

Ngườitadùngđiệnđểchiếusáng,sưởiấm,làmlạnh,truyềntin...Cóđiện,cuộcsốngcủachúngtangàycàngthoáimái,ngàycàngtiệnlợi.Thếthì,điệntừđâuđếnnhỉ?

Điệnmàchúngtathườngsửdụnglàđiệnthànhphố220vôn,đếntừnhàmáyđiện.Trongnhàmáyđiện,máyphátđiệnphátrađiện,rồilạithôngquacácđườngtảiđiệnđưađếnhàngngàn,hàngvạnhộgiađình.

Vậy thì,điệndomáyphátđiện"chế tạo" rađấyư?Không!Điệnkhôngphảiđượctạoramộtcáchkhôngcócơsở.Điệntứclàđiệnnăng,nólàmộtloạinănglượng.Ngàythường,chúngtahaynóidùnghếtbaonhiêuđiện,kìthựclàchỉsựtiêuhaobaonhiêuđiệnnăng.Vídụnhưlòsưởiđiệnphảidùngđiện,khiấychínhlàchuyểnđổiđiệnnăngthànhnhiệtnăng.Cònmáyphátđiệnthìngượclại,nóchuyểnđổinănglượngcủacácdạngnănglượngkhác

thànhđiệnnăng.

Trong nhà máy thuỷ điện, nước chảy có cơ năng. Khi dòng nước đẩytuabinnướcquay,làmchocụmnamchâmcủamáyphátđiệnquaytheo,sinhra từ trường biến đổi.Từ trường biến đổi lại cảmứng ra dòng điện trongcuộndâyquấnởxungquanh.Thếlàmáyphátđiệnphátrađiện.Vìvậy,thuỷđiệnlàmchuyểnđổicơnăngcủadòngnướcthànhrađiệnnăng.Trongnhàmáyphátđiệnbằngsứcgió,từnghàngtừnghàngcánhquạtgiótolớnđồngthờiquay,kéomáyphátđiệnquay theovàphát rađiện.Đó là tiêuhaocơnăngcủakhôngkhíchuyểnđộngđểsinhrađiệnnăng.Trongnhàmáynhiệtđiện,đốtcácnhiênliệunhưthanđá,dầumỏ,gathiênnhiênv.v.đunnướctronglòhơithànhhơinước,hơinướcđẩytuabinkhíquay,điệnđượcphátra.Đó làchuyểnđổihoánăngđượcgiảiphóng rakhiđốtcháynhiên liệuthànhđiệnnăng.

Theođà sử dụngđiện năngngày càng rộng rãi, lượngnhu cầu của conngườiđốivớinócũngngàycàng lớn.Còn trữ lượngcủa tàinguyên thiênnhiêntrênTráiĐấtnhưthanđá,dầumỏ,gathiênnhiênv.v.lạicạnkiệtdầndần.Lấytốcđộtiêuhaohiệnnaymàxét,trữlượngdầumỏchỉcònđủcholoàingười sửdụngkhoảng70nămnữa.Tàinguyên thanđá tuycóphongphúhơnmộtít,songnhiềunhấtcũngchỉđủdùngcho500năm.Sựcạnkiệtcủanguồnnănglượngđãtrởthànhmộtvấnđềnghiêmtrọngmàloàingườisắpphảiđốimặt.

Cácnhàkhoahọcpháthiện, tronghạtnhânnguyên tửcóẩnchứanănglượnglớn lao,gọi lànguyên tửnăng lượng.Mộtkilourani-235khixảyraphảnứngphânhạch,nguyên tửnăng lượngđượcgiảiphóng tươngđươngvớinănglượngđượcgiảiphóngkhiđốtkhoảng2700tấnthantiêuchuẩn.Cóthểdùngnguyêntửnănglượngđểphátđiệnkhôngnhỉ?ởnhàmáyđiệnhạtnhân,chínhlàdựavàoviệcđốtcháynhiênliệuhạtnhânđểphátđiện.Nhiênliệu hạt nhânhiện dùng chủyếu là urani và thori.Một loại nhiên liệu hạtnhânkhác-đơteri,cóthểgiảiphóngnănglượngnhiềuhơn.Trữlượngcủađơteritrongnướcbiểncóthểcungcấpcholoàingườisửdụng10triệunăm!Làmthếnàođểlợidụngnănglượngbêntrongđơterinhỉ?Cácnhàkhoahọcvẫnđangkhôngngừngnghiêncứutìmtòi.Dokhókhănvềmặtkĩthuậtquálớn, hiện nay vẫn chưa thể dùng nó để phát điện. Sử dụng năng lượngnguyêntửvàomụcđíchhoàbìnhlàmộtvấnđềhàngđầucủacácnhàvậtlíhiệntại.

Từkhoá:Điệnnăng;Nhàmáyđiện;Máyphátđiện;Thuỷđiện;Phátđiện

bằngsứcgió;Nhiệtđiện;Nguyêntửnăng.

101.Vìsaochimđậutrêndâyđiệnmàkhôngbịđiệngiật?

Mọingườiđềubiết,nếungườiđứngtrênmặtđấttiếpxúcvớidâyđiệncaoápthìsẽxảyranguycơbịđiệngiật.Songlạkìthay,chúngtathườngtrôngthấymộtsốconchimđậutrêndâyđiệncaoáptrần,saumộttràngríurítlíulolạibìnhyênbayđi.Vìsaochimkhôngbịđiệngiậtnhỉ?

Cáiđókhôngphảilàchimcóbảnlĩnhgìđặcbiệtđâu.Bạnxemkìa,chúngđềuđậutrênmộtsợidâyđiện.Khiấythânthểchúngchỉtiếpxúcvớimộtsợidâyđiện,khôngtạothànhmạchđiện,cũngtứclàkhôngcódòngđiệnchạyquatrênthânmìnhchúng,chonênkhôngbịđiệngiật.

Nếuchúngtađứngtrênmặtđất,cònthânthểchạmvàodâylửa(dâymangđiệnápcao)trongđườngđiệnthìcoinhưnốiliềnmạchđiện,dòngđiệnsẽquangườichúngtamàchạyxuốngđất.Thếlàxảyrađiệngiật.

Nếuchúngtađigiàycaosucáchđiệnrấtđángtincậyhoặcđứngtrênghếgỗcáchđiệnthìchodùcólấytaysờvàodâylửacũngkhôngbịđiệngiật.Khiấy,bạngiốngnhưtrườnghợpconchimđậutrêndâyđiện.Mộtsốthợđiệncókinhnghiệm,cóthểtiếnhànhthaotáckhicóđiện,chínhlàđãnắmđượcnguyênlínày.

Mộtkhikhôngcódòngđiệnchạyquathìdùđiệnápcócaođếnmấycũngkhôngbịđiệngiật.Thếthì,tạisaoởgầnđườngdâycaoápcũngcóthểgặpnguyhiểmnhỉ?

Đólàvìkhingườiđigầndâyđiệncaoáp,thânthểngườiấychịucảmứngcaoáp,nếukhoảngcáchquágần,lớpkhôngkhígiữangườivàdâyđiệncaoápliềncókhảnăngbịđánhxuyên.Khôngkhívốnlàvậtcáchđiệnrất tốt,saukhibịđánhxuyênliềntrởthànhvậtdẫnđiện.Thếlàdòngđiệnrấtmạnhsẽchạyquathânngười,gâynênđiệngiật.Vìvậy,nhấtthiếtkhôngđượcđếngầndâyđiệncaoáp!

Ngoàira,cũngkhôngđượcdùngtayướthoặckhimộtphầncủathânthểngâmtrongnướcmàlạichạmvàocôngtắchoặcđồdùngcóđiện.Vìtrongđiềukiệnđiệnápkhôngbiếnđổi,điệntrởcàngnhỏ,dòngđiệnsinhracànglớn,điệntrởcủacơthểngườivềcănbảnlàởtrêndadẻ,nếutaykhôthìvàokhoảngvàichụckilôôm.Nếuvôýchạmvàođiệnáp220vôn,cóthểbịđiệngiậtmạnh,nhưngnóichungkhôngđếnnỗinguyhiểmcho tínhmạng;nếutaybịướtrồi,hoặcmộtphầnthânthểngâmtrongnước,vìnướclàvậtdẫn

điện tốt,điện trởcủada liềnbịgiảmnhiều,khiấymàchạmvàođiện220vôn,liềncókhảnăngbịđiệngiậtchết.

Khigặpphải tìnhhuốngnày:mộtđườngdây cóđiện cao ápnếubị rơixuốngchiếcôtôbạnđangngồi,khiấyôtôcómangđiện.Vìlốpôtôlàvậtcáchđiệnrấttốt,tuyđiệnápcủathânthểbạnvàcủaôtôđềurấtcao,nhưnglạikhôngcódòngđiệnchạyquangườibạn.Vìvậy,ngồiyêntrongxelàrấtantoàn,khônghềbịđiệngiật.Hãynhớkĩ:nhấtthiếtđừngbướcrangoàixe!Vìkhibạnvừađặtchânxuốngđất,điệntrênôtôsẽthôngquathânthểbạnmàchạyxuốngđất,trongngườibạnsinhradòngđiệnrấtlớnmạnh,đómớilàđiềuthậtsựnguyhiểm.

Đểphòngngừađiệngiật,khôngnênthảdiềugầnđườngdâytảiđiện,dòng

điệncaoápcókhảnăngtruyềnđếntaybạntheodâydiều;khôngnêntrèocộtđiện, điện cao áp trên ấy có thể làm chết người; đừng thử dùng ngón taychọcvàolỗcắmđiện,mộtkhithânthểbạncấuthànhmạchđiệnliềncódòngđiệnchạyqua;đừngđếngầndâyđiệnđứt rời;nếucóngườibịđiện"hút"chặtthìkhôngđượcdùngtaychạmvàongườiấy,màphảigấprúttìmgậygỗhoặcthanhtrekhôráogạtdâyđiệnra.Điệncũngnhưlửavậy,đềulà"ngườigiúpviệc"cóích,chỉcầnnắmđượcquyluậtcủanó,thìcóthểbắtnóphụcvụchúngtatốthơnmàkhônggâyranguyhạigì.

Từkhoá:Điệngiật;Dòngđiện;Điệncaoáp;Vậtcáchđiện;Vậtdẫnđiện.

102.Tạisaocầuchìcótácdụngbảovệ?Bóngđènđiện trongnhànếubỗngnhiênvụt tắt,baogiờchúng tacũng

kiểmtratrướctiêncầuchìcóbịcháyhaykhông,tuyệtđạiđasốcáctrụctrặcđềutừchỗđómàra.Cầuchìdễbịcháynhưvậy,tạisaokhôngthểthaynóbằngmộtloạidâykimloạikhôngdễcháyrờinhỉ?Thựcra,khicầuchìbịcháychínhlàthểhiệntácdụngbảovệantoàncủanóđấy.

Cầuchìlàmộtloạidâyhợpkimcóđiểmnóngchảyrấtthấp.Lắpcầuchìởngoàicôngtơđiệngiadụngthìcóthểhạnchếcườngđộcủadòngđiệntrongmạchđiệnvàotrongmộtphạmviantoàn.Chúngtabiếtrằng,dùngđiệnquánhiều,hoặctrongmạchđiệnxảyrachậpmạch,sẽdẫnđếndòngđiệnquálớntrongmạchđiện.Điềuđóvôcùngnguyhiểm.Chẳngnhữngnócóthểhủyhoạicácloạiđồdùngđiện,hiệuứngnhiệtđodòngđiệnsinhracòncóthểlàmcho trêndâydẫn sinh raquánhiềunhiệt lượng,đốt cháy lớpvỏcáchđiệncủadâydẫn.Mộtkhilớpvỏđómấtđitácdụngcáchđiệnthìcóthểxảyra một loạt sự cố về điện như chậpmạch, hở điện v.v. gây nên hậu quảkhônglườngđượcnhưhoảhoạn,điệngiậtv.v.

Lắpcầuchìvàotrongmạchđiệnthìcóthểphòngngừamộtcáchhữuhiệucácsựcốnhưvậyxảyra.Khicómộtdòngđiệnmạnhchạyqua,khiquacầuchìnósẽsinhramộtlượngnhiệtlớntrêncầuchì,màđiểmnóngchảycủacầuchìlạithấphơncủadâykimloạitrongdâydẫn,mộtkhidòngđiệnvượtquámộtgiátrịnhấtđịnh,cầuchìsẽbịnóngchảy,mạchđiệncũngtheođómàbịcắtđứt,dòngđiệnmạnhđókhôngthểđivàomạchđiệnsửdụng,tránhchocácloạisựcốxảyra.Nếudùngdâyđồngthaychocầuchì,điểmnóngchảycủadâyđồngrấtcao,chodùcódòngđiệnmạnhđivàocũngkhôngbị

nóngchảy,khôngthểđạtđượcmụcđíchtựđộngcắtđứtdòngđiện,dễxảyranguyhiểm.

Cố nhiên, cường độ dòng điện cần thiết đối với những nơi khác nhau,nhữngđồdùngđiệnkhácnhaucũngkhôngnhưnhau.Vìvậy,phảicăncứvào tìnhhìnhcụ thểmàchọncầuchìcóquycáchkhácnhau.Đườngkínhcầuchìcàng lớn,dòngđiệnmànóchophépđiquacũngcàng lớn.Thôngthườngchọndùngdòngđiệnquyđịnhcủacầuchìphải lớnhơndòngđiệncôngtáctrênmạchđiện.Nếudòngđiệnquyđịnhcủacầuchìđượcchọnmàquánhỏthìtrênmạchđiệnkhôngthểcódòngđiệnvớicườngđộcầnthiết;ngược lại, nếu chọn dùng dòng điện quy định của cầu chì quá lớn thì lạikhônglàmđượctácdụngbảohiểm.

Trêncácđồđiệngiadụngthườngcóghitrịsốcủacôngsuấtvàdòngđiệnquyđịnh.Đótứclàcườngđộcủadòngđiệncầnthiếtchođồđiệngiadụnghoạtđộngbìnhthường.Chonênngườitacũnglắpcầuchìtrongrấtnhiềuđồdùngđiện.Khidòngđiệnquá lớnđiquanó,cầuchì sẽ tựđộngcắtmạch,bảovệđồdùngđiệnkhỏibịtổnhại.

Từkhoá:Cầuchì;Dòngđiện.

103.Tạisaotrướckhiđènnêôngbậtsáng,cáitắctephảichớpnháyvàilần?

Bóngđèndây tóc,chỉcần thôngđiện làchiếusángngay,còn trướckhiđènốngbậtsáng, thườngthườngcóthểnhìnthấycái tắc techớpnháyvàilần.Đólàvìsaovậy?

Hiện tượngđó phải giải thích từ nguyên lí phát sáng của đèn ống.Bêntrongốngđèncủađènốngcónạpmộtítthuỷngânvàkhíacgon,haiđầuốngcólắpđiệncực.Cácelectrontừâmcựcphóngra,vachạmvớicácphântửkhíacgontrongống,cóthểsinhracàngnhiềuelectron.Nhữngelectronnàykíchpháthơnnữakhi thuỷngânphóngđiện,bứcxạra tia tửngoạikhôngnhìnthấy.Khitiatửngoạichiếuvàochấthuỳnhquangphếtlênváchtrongcủa ống đèn, liền phát ra ánh sáng nhìn thấy. Nhưng muốn cho âm cựcphóngxạraelectron,vàđểchoelectronphóngxạracónănglượngđầyđủ,cùngphântửkhíacgonvachạmlàmbậtracàngnhiềuelectronthìcầnphảiđặt lênhai cựcốngđènmộtđiệnáp rất cao.Điệnáp220vôn thôngdụngkhôngsaocungcấpđủnănglượngcầnthiếtđểelectronvachạm.Vìvậy,bật

sángđènốngcầncómộtđiệnápkhởiđộngcaohơn220vônrấtnhiều.Điệnápkhởiđộngấydocáitắctevàcáichấnlưuphốihợpchặtchẽsinhra.

Sau khi đèn ống nối thông với nguồn điện, trong ống đèn chưa sinh rahiệntượngphóngđiện,màlạilàgiữahaitấmlưỡngkimtrongốngnêôngcủatắc texảyrasựphóngđiệnphátsáng,phátraánhsángmàuđỏ.Nhiệtlượngsinhrabởiphóngđiệnphátsánglàmchonhiệtđộcủatấmlưỡngkimtrongtắctelêncao.Thếlàđộcongcủađầucoduỗisinhrabiếnđổi.Khinóchạmvàođầucốđịnh,sựphóngđiệnphátsángngừnglại,vàtắctekhôngsángnữa.

Dosựngừnglạicủaphóngđiệnphátsáng,đầucoduỗidầndầnnguộiđi,rồikhôiphụcvềhìnhdạngbanđầu.Khinótáchkhỏiđầucốđịnh,mạchđiệnbịngắtra,cắtđứtdòngđiện.Trongkhoảnhkhắcdòngđiệnbịcắt, trêncáichấnlưucảmứngrađiệnáprấtcao,cóthểđạttới1000vôn.Nócùngvớiđiệnápnguồnnhậplạiđặtlênhaiđầuđiệncựccủaốngđèn.Thếlàđènốngbậtsáng.

Nếuquátrìnhkểtrênxảyramộtlầnmàkhôngthểbậtsángđènống,ốngnêôngtrongtắctesẽsángtrởlạirồilạitắt,rồilạisángtrởlại...Cứlặpđilặplạinhưthếvàilần,chúngtanhìnthấycáitắcteliêntụcchớpnháychođếnkhiđènốngsánglênmớithôi.Saukhiđènốngsánghẳn,dòngđiệntănglênrấtnhanh,cáichấnlưuliềncótácdụnghạnchếdòngđiệnvàotrongphạmviquyđịnh.Đồngthờithuỷngântrongốngđènbốchơi,điệntrởgiữahaiđầuđiệncựcgiảmnhỏđirấtnhiều,vìvậyđiệnáphaiđầucũngthấpxuống.Thếlàcáitắctekhôngcònsinhrasựphóngđiệnphátsángvàcũngkhôngcònsánglênnữa.

Nếuđiệnápnguồnhơithấp,hoặcthờitiếtmùađônggiárét,đènốngsẽkhóbậtsáng,cáitắctecàngphảichớpsángnhiềulầnhơn.Nếuđiệnápquáthấp,hoặcđènquácũthìkhôngcócáchgìlàmchođènốngbậtsángđược.

Từkhoá:Đènống;Cáitắcte;Cáichấnlưu;Sựphóngđiệnphátsáng;Tấmlưỡngkim.

104.Vìsaođènốngtiếtkiệmđiệnhơnbóngđèndâytóc?

Mộtđènống40oatxemrasángkhôngkémgìmộtbóngđèndâytóc150oat,nhưngđiệnnăngtiêuthụcủanólạiíthơnsovớiđèndâytóc.Cũngcónghĩalà,hiệusuấtphátsángcủađènốngcaohơnđèndâytóc,dùngnótiếtkiệmđiệnhơnđèndâytóc.Vìsaovậynhỉ?

Nguyênnhâncănbảnlàởchỗphươngthứcphátsángcủađènốngvàđèndâytóckhácnhau.Đèndâytócdựavàohiệuứngnhiệtsinhrakhidòngđiệnđi qua dây tóc đèn để phát sáng. Bất cứ vật thể nào khi bị đốt nóng đến525°Ctrởlênđềusẽphátsáng.Vảlại,hiệuứngphátsángtheosựtăngcaocủanhiệtđộmàtăngcao.Chonên,ngườitathườngchọndùngdâyvonframcóđiểmnóngchảycao(bằng3410°C)đểlàmdâytóc.Tuyđãquasựcảitiếnkhôngngừng,hiệuứngphátsángcủađèndâytóccóđượcnângcao,nhưngphầnđiệnnăngmànóchuyểnđổithànhquangnăngvẫnlàrấtít,tuyệtđạibộphậnđiệnnăngcònbịbiếnthànhnhiệtnăngmàlãngphímấtmộtcáchvôích.

Nguyênlíphátquangcủađènốngthìlạikháchẳn.Bêntrongốngđèncủanóđượcphếtmộtlớpchấthuỳnhquang,haiđầucólắpđiệncực,trongốngcónạpkhíacgonvàmộtítthuỷngân.Khidòngđiệnđiqua,điệncựcphóngraelectron,nhữngelectronnàychuyểnđộngvớitốcđộcựccaosangđầubênkiacủaống.Trênđườngđi,khichúngvachạmvàocácphântửacgonthìsẽphóngracàngnhiềuelectron.

Lượngelectronđôngđúcvachạmvàocácphântửhơithuỷngân,làmchophântửhơithuỷngânthuđượcmộtsuấtnănglượngngoàiquyđịnh,vànhảyđếntrạngtháinănglượngtươngđốicao.Khinhữngphântửnàytừtrạngtháinănglượngcaoquayvềtrạngtháinănglượngbìnhthườngliềnphátxạnănglượngdưthừaradướiphươngthứctiatửngoại.Tiatửngoạikhôngthểnhìnthấy,nhưngsaukhinóbịchấthuỳnhquangtrênváchốngđènhấpthu,chất

huỳnhquangliềnphátraánhsángnhìnthấy.Dođócóthểnóirằng, trongquátrìnhphátsángcủađènống,nhiệtlượngsinhrarấtít,ánhsángmànóphátralàmộtloạiánhsánglạnh.Điềuđólàmchohiệusuấtphátsángcủađènốngđượcnângcaorấtnhiều,tiếtkiệmđiệnhơnđèndâytóc.

Dosựngừnglạicủaphóngđiệnphátsáng,đầucoduỗidầndầnnguộiđi,rồikhôiphụcvềhìnhdạngbanđầu.Khinótáchkhỏiđầucốđịnh,mạchđiệnbịngắtra,cắtđứtdòngđiện.Trongkhoảnhkhắcdòngđiệnbịcắt, trêncáichấnlưucảmứngrađiệnáprấtcao,cóthểđạttới1000vôn.Nócùngvớiđiệnápnguồnnhậplạiđặtlênhaiđầuđiệncựccủaốngđèn.Thếlàđènốngbậtsáng.

Nếuquátrìnhkểtrênxảyramộtlầnmàkhôngthểbậtsángđènống,ốngnêôngtrongtắctesẽsángtrởlạirồilạitắt,rồilạisángtrởlại...Cứlặpđilặplạinhưthếvàilần,chúngtanhìnthấycáitắcteliêntụcchớpnháychođếnkhiđènốngsánglênmớithôi.Saukhiđènốngsánghẳn,dòngđiệntănglênrấtnhanh,cáichấnlưuliềncótácdụnghạnchếdòngđiệnvàotrongphạmviquyđịnh.Đồngthờithuỷngântrongốngđènbốchơi,điệntrởgiữahaiđầuđiệncựcgiảmnhỏđirấtnhiều,vìvậyđiệnáphaiđầucũngthấpxuống.Thếlàcáitắctekhôngcònsinhrasựphóngđiệnphátsángvàcũngkhôngcònsánglênnữa.Hơithuỷngân,làmchophântửhơithuỷngânthuđượcmộtsuấtnăng lượngngoàiquyđịnh,vànhảyđến trạng tháinăng lượng tươngđốicao.Khinhữngphântửnàytừtrạngtháinănglượngcaoquayvềtrạngtháinănglượngbìnhthườngliềnphátxạnănglượngdưthừaradướiphươngthứctiatửngoại.Tiatửngoạikhôngthểnhìnthấy,nhưngsaukhinóbịchấthuỳnhquangtrênváchốngđènhấpthu,chấthuỳnhquangliềnphátraánhsángnhìnthấy.Dođócóthểnóirằng,trongquátrìnhphátsángcủađènống,nhiệtlượngsinhrarấtít,ánhsángmànóphátralàmộtloạiánhsánglạnh.Điềuđólàmchohiệusuấtphátsángcủađènốngđượcnângcaorấtnhiều,tiếtkiệmđiệnhơnđèndâytóc.

Chấthuỳnhquangkhácnhaucóthểphátraánhsángcótầnsốkhácnhau,thểhiệnraánhsángmàukhácnhautrongconmắtchúngta.NếuchọnlựachấtphátquangthíchhợpthìcóthểlàmchoánhsángđènốngrấtgầnvớiánhsángMặtTrời.

Conđomđómcũngcóthểphátsáng,ánhsángphátracũnglàánhsánglạnh.Vảlại,hiệusuấtphátsángcủađomđómcòncaohơnnhiềusovớiđènống.Làmthếnàohọctậpđượcởconvậtnày,tiếnmộtbướcnângcaohiệusuấtphátsánglàvấnđềmàcácnhàkhoahọccảmthấyrấtthúvị.

Từkhoá:Đèndâytóc;Đènống;Hiệusuấtphátsáng,Ánhsánglạnh.

105.Vìsaođèniôt-vonframcóthểtíchnhỏ,độchóicao,tuổithọdài?

TừkhiThomasEđison,nhàphátminhHoaKỳphátminhrađènđiệnchođếnnay,loàingườidãtiếnhànhnhiềunghiêncứuvàcảitiếnđốivớichiếcbóngđènnhonhỏ.Rútchobóngđènthànhchânkhôngcóthểphòngngừadây tócbịoxihoá, rồinạpkhí trơ(nhưacgon)vào lạicó thể làmchodâyvonframgiảmbớtbốchơivìnhiệt.Songtuổithọcủaloạibóngđènnàyvẫnkhôngđượcdài,dùngmộtthờigian,độchóicủanócũngsẽyếuđidầndần.Đólàdokhidâyvonframphátsáng,vonframtrênbềmặtdầndầnthănghoa,hơi vonfram chạy đến mặt trong của bóng đèn, gặp lạnh lại biến thànhvonfram thể rắnđọng lại trênbóng thuỷ tinh, làmchobóngđenđi.Đồngthờidâyvonframcũngngàymộtmảnhđi,saucùngrụngđứt.

Đểkéodàituổithọcủabóngđèn,loạitrừhiệntượngbóngbịđen,người

talạinghiêncứutiếp,saucùngchếtạorađèndâytóccónạpiôt,nóigọnlàđèn iôt -vonfram.Nókhônggiốngvớiđèndây tóc thông thườngcódạnghìnhcầu,ngoạihìnhcủanócódạnghìnhống.Ốngđènđượclàmbằngthạchanh.Thạchanhcóthểchịuđựngđượcnhiệtđộcao.

Khiđèniôt-vonframlàmviệc,bềmặtcủavonframvẫnsẽxảyrathănghoanhưvậy,sinhrahơivonfram.Song,khinhiệtđộở250°Ctrở lên,hơivonfram có thể hoá hợp với iôt trong ống đèn, sinh ra khí vonfram iôtua(WI).Nhưvậyvonframsẽkhôngđọnglạitrênbóngđènnữa.Khívonframiôtuakhiđếngầndâytóccónhiệtđộcựccao(trên1400°C),lạilậptứcphânlithànhiôtvàvonfram.Thếlàvonframđãthănghoalạiđượctrảvềchodâytóc.Iôttrongốngđènkhôngngừngđưavonframthănghoatừdâytóctrởvềchỗcũ,kéodàituổithọcủađèn.Đểbảođảmchovonframvàiôtcóthểhoàhợp,nhiệtđộtrongđènkhôngđượcxuốngthấpdưới250°C.Vìvậy,ốngđèncủađèniôt-vonframkhôngthểlớn,kếtcấubaogiờcũngrấtgọnnhỏ.

Đèniôt-vonframkhôngnhữngthểtíchnhỏ,màcòncóiôtlàm"línhvậntải",nhiệtđộcủadâytóccũngcóthểnângcaolên.Cáiđólàmchohiệusuấtphátsángvàđộchóiđềuđượcnângcao.

Côngdụngcủađèniôt-vonframrấtrộngrãi.Ngoàiviệccóthểdùngđểchiếusángđườngbăngsânbay,sânbóng,quảngtrường,xưởngmáy,đườngphố, nhà hát ra, còn có thể dùng cho chiếu bóng, chụp ảnh v.v., vừa nhẹnhàng,vừaantoàn,hiệuquảlạicao.Dođèniôt-vonframsinhrabứcxạtửngoạinhiềuhơnđèndâytócthôngthường,khivậtthểđượcchiếusángmẫncảmđốivớitiatửngoại,phảiquantâmchúýnhiềuhơn.Nếudùngbromnạpvàoốngđènthaychoiôtthìcóthểchếthànhđènbrom-vonfram.Nguyênlílàmviệccủađènbrom-vonframcũnggiốngnhưđèniôt-vonfram.Doiôtvàbromđềulànguyêntốhalogen,chonênđèniôt-vonframvàđènbrom-vonframđềuđượcgọichunglàđènvonfram-halogen.

Từkhoá:Đèndâytóc;Đèniôt-vofram;Đènbrom-vonfram;Thănghoa.

106.Vìsaomáybiếnápcóthểbiếnđổiđiệnáp?

Khibạnđiquatrạmbiếnáp,nghethấybêntrongcótiếngu,u.Đólàmáybiếnápđanglàmviệcđấy!Nghetêngọibiếtnộidung,máybiếnáptứclàcôngcụcóthểbiếnđổimứcđộcủađiệnáp,từcaoxuốngthấphoặctừthấplêncao.

Vìsaomáybiếnápcóthểbiếnđổimứcđộcủađiệnápnhỉ?Chúngtahãytìmhiểukếtcấucủamáybiếnáptrướcđã.Tuymáybiếnápcórấtnhiềuloạihình,kíchthướccũngkhácbiệtrấtlớn.Songkếtcấucơbảncủachúngnanánhưnhau,đềulàcuốnhaicuộndâytrêncùngmộtlõisắt.Haicuộndâynàygọi riêng rẽ là cuộn sơ cấp và cuộn thứ cấp.Dòng điện bên ngoài đi vàocuộnsơcấpvàđiratừcuộnthứcấp.Nếusốvòngdâycủacuộnsơcấpnhiềuhơncủacuộnthứcấp,điệnáptrêncuộnthứcấpsẽhạthấp.Đótứclàmáybiếnápgiảmáp.Ngượclại,nếusốvòngdâycủacuộnsơcấpíthơncủacuộnthứcấp,điệnáptrêncuộnthứcấpsẽtăngcao.Đótứclàmáybiếnáptăngáp.

Thựcranguyênlí làmviệccủamáybiếnápkhônghềphứctạp.Căncứvàonguyênlícảmứng,khimộtvậtdẫnđiệnnằmtrongtừtrườngbiếnđổi,trongvậtdẫnđiệnliềncóthểcảmứngradòngđiện.Nốimáybiếnápvàomạngđiệnxoaychiều,dòngđiệntruyềnvàocuộnsơcấpcủamáybiếnáp.Khiấy,xungquanhdòngđiệnsẽsinhratừtrường.Dohướngdòngđiệncủađiệnxoaychiềutruyềnvàoliêntụcbiếnđổi,làmsinhramộttừtrườngbiếnđổiđồngbộvớidòngđiện.Từ trườngnàycấu thànhmộtđườngkhépkínmentheolõisắtcủamáybiếnáp.Docườngđộvàhướngtừtrườngkhôngngừngbiếnđổi,từđócảmứngradòngđiệntrongcuộnthứcấp.Vìđiệnáptrênmỗivòngcủacuộndâyđềubằngnhau,chonênsốvòngdâycủacuộnthứcấpcàngnhiều,điệnáptừcuộnthứcấptruyềnracàngcao.

Nếuchođiệnmộtchiềutruyềnvàomáybiếnápthìsaonhỉ?Dodòngđiệncủađiệnmộtchiềuluônluôntheocómộthướng,hướngcủatừtrườngsinhracũngsẽkhôngbiếnđổi.Thếlà,trêncuộnthứcấpcũngkhôngthểcảmứngrađiệnáp.Chonênmáybiếnápchỉcóthểthayđổiđiệnápcủađiệnxoaychiều.

Những nơi dùng điện đều hầu như không thể thiếu đượcmáy biến áp.Trongnhàmáyđiện,điệnsinhratừmáyphátđiện,trướchếtphảithôngquamáybiếnáplớn,nângđiệnápxoaychiềulênthànhđiệncaoápcaotớivàichụcnghìnhoặcvài trămnghìnvôn, sauđó thôngquađườngdây tảiđiệnđưa đến những nơi dùng điện như nhà máy, trường học, hộ dân cư v.v.,thôngquabiệnpháp tảiđiệncaoápđườngdàicó thểgiảmnhỏđiệnnăngtiêuhaotrêndâytảiđiệnrấtnhiều.Điệnđếnnơisửdụng,lạiphảithôngquamáybiếnáphạthấpđiệnápxuốngvàitrămvôn,cungcấpchonhàmáychạycáccỗmáyhoặcchogiađìnhsửdụngđồdùngđiện.Cốnhiêncòncónhữngmáy biến áp nhỏ hơn nữa, có thể hạ điện áp trongmạng điện chiếu sángxuốngchỉcònvài chụcvôn,cungcấpchocácđồdùnggiadụngnhư tivi,rađiôv.v.

Khisửdụngmáybiếnápcỡnhỏthườngngày,lấytaysờvào,baogiờmáybiếnápcũngnóng.Đólàvìkhidòngđiệnchạyquamáybiếnápcósinhranhiệtlượng.Máybiếnápsửdụngtronghệthốngcaoáp,donhiệtlượngcủadòngđiệnsinhralàmchomáybiếnáptrởnênrấtnóng.Đểduytrìchomáybiếnáp làmviệcbình thường, thông thườngngười tađặtmáybiếnápvàotrongthùngdầu.Làmnhưvậyvừacóthểđểchonónguộiđinhanh,lạivừacóthểgiữgìntínhnăngcáchđiệntốt.

Từkhoá:Máybiếnáp;Điệnáp;Cuộnthứcấp;Cảmứngđiệntừ;Điện

xoaychiều.

107.Ròđiệnlàgì?Nếuchỗkhôngnêncóđiệnmàlạixảyrahiệntượngcóđiệntứclàròđiện.

Vìsaolạiròđiệnnhỉ?Nguyênnhânthìrấtnhiều,songchủyếuxảyratrênmạchtảiđiện.Vídụ,câycốivenđườngmọccaolên,xuyênquadâyđiện,dâyđiệncùngcànhcâykhôngngừngcọxát, làmráchlớpcáchđiệnbọcởngoài,dâydẫnliềntiếpxúcvớicànhlá.Gặplúctrờimưa,cànhcâyẩmướtcũngcóthểdẫnđiện,thếlàxảyraròđiện.Hoặcnhưđườngđiệntrongnhàdùng lâungày, lớp cáchđiệnbị cứnggiònnứt toác, chỗvốn là cáchđiệnkhôngcòncáchđiệnnữa,sẽdẫnđiệncụcbộ.Đócũngcóthểxảyraròđiện.

Ròđiệnchẳngnhữngtiêuhaođiệnnăngmộtcáchvôích,tạothànhlãngphí,màcòngâynguyhạichoconngười.Chỗbịròđiện,dodòngđiệnbịròkhôngngừngsinhranhiệtlượng,nếunhiệtlượngđókhôngđượcpháttánrakịpthời,nhiệtđộchỗấysẽngàycàngcao.Nhiệtđộlêncaođếnmứcnhấtđịnh liềncó thểđốtcháy lớpcaosucáchđiệnvànhữngchấtcháyđượcởxungquanhdâydẫnnhưgỗv.v.,gâynênhoảhoạn.Dòngđiệnbị ròcànglớn,nhiệtlượngsinhracàngnhiều,vìvậycũngcàngnguyhiểm.

Ròđiệncòncóthểtrựctiếpgâythươngtổnchocơthểngười.Nếucơthểchạmphảidòngđiệnbị rò, trong trườnghợpdòngdiệnnhỏ thì có thểchỉlàmchongườicảmthấytêtê;khidòngđiệnlớn,sẽlàmchongườicảmthấybịđiệngiậtmạnh;dòngđiệnlớnhơnnữa,ngườicóthểbị"hútdính",khôngsaotựmìnhgiẫykhỏidòngđiện,sựantoàntínhmạngbịđedoạ.Nếugặpphảitìnhhìnhnày,trướchếtphảicắtđứtnguồnđiện,rồitìmcáchcứuchữangườibịđiệngiật.

Đểphòngngừaròđiện,ngoàiviệcthườngxuyênkiểmtrađườngdâyra,cònphảichúý:phảikịpthờithaydâycắmổđiệncủađồdùngđiệnkhithấynóđãbịmàimòn,khôngnênđểdâyđiệnđiquadướitấmthảmvì thườngxuyên có người giẫm chân qua lại sẽmàimỏng lớp cách điện của nó, đồdùngđiệnsửdụngxongphảikịpthờicắtnguồnđiệnv.v.

Từkhoá:Ròđiện;Điệngiật;Lớpcáchđiện.

108.Vìsaotruyềntảiđiệnđườngdàiphảiáp

dụngcáchtruyềnbằngđiệnápsiêucao?Điệnphátratừmáyphátđiệncủanhàmáyđiệnchỉcó1kilovônđếnhơn

20kilovôn.Trongquátrìnhchuyểntảiđiện,trướchếtphảidùngmáybiếnáptăngápđưađiệnáplênđếnvàitrămkilovônđã,rồimớinốivàomạngđiệntruyềntải.Khiđếnđịaphươngdùngđiện,lạidùngmáybiếnápgiảmáphạđiệnáptừngcấpchotớiđiệnápcầnthiết.Vìsaotrongquátrìnhtruyềntảiđiệnphảiápdụngcáchtruyềnbằngđiệncaoápsiêucaonhỉ?

Mụcđíchchủyếucủaviệcápdụngcáchtruyềnbằngđiệnápsiêucaolàđểgiảmthấpsựlãngphíđiệnnăngtrênđườngtruyềntải.Chúngtabiếtrằng,điệnchạyquabếpđiệnsẽphátnhiệtlàvìkhidòngđiệnđiquadâyđiệntrởđãchuyểnđiệnnăngthànhnhiệtnăng.Cũngvớinguyênlíấy,dâytảiđiệncũngcómộttrịsốđiệntrởnhấtđịnh.Chodùsửdụngnhômhoặcđồngcóđiện trởsuất rấtnhỏđể làmdâyđiện, songvìdâyđiệndùngđể truyền tảiđườngdàirấtdài,điệntrởcủanókhôngthểbỏquađược.Khiấy,phầnđiệnnăngchuyểnđổithànhnhiệtnăngtrênđườngdâytảisẽtrởthànhmộtconsốtươngđốiđángkể.Phầnđiệnnăngnàyhoàntoànlãngphímộtcáchvôíchtrongquátrìnhtruyềntảiđiện.

Chắcbạnsẽnghĩ,liệucócáchgìgiảmnhỏhoặcloạibỏđiệntrởcủadâydẫnhaykhông?Biệnphápthìcóđấy,songlạikhôngkinhtế.Cáchgiảmnhỏđiệntrởcủadâytảiđiệnđơngiảnnhấtlàlàmtăngdiệntíchmặtcắtngangcủanó.Nếunhưvậy,chẳngnhữnglàmcholượngvậtliệucầnthiếtđểchếtạodâydẫn tăng lên rấtnhiều,màdâyđiệnvìđósẽnặng lên,cộtđiệnvàthápdâyđiệnđểđỡdâycũngphảigiacố, tốnphí cho toànđườngdây tảiđiệnsẽrấtlớn.Cácnhàkhoahọcpháthiện,khinhiệtđộcủamộtsốvậtliệuhạthấpđếnmộttrịsốnhấtđịnh,điệntrởcủachúngsẽmấthoàntoàn,tứclàxảyrahiệntượngsiêudẫn.Songchođếnnay,vậtliệusiêudẫncónhiệtđộtới hạn cao nhất mà con người phát hiện được, cũng phải xuống tới –10077°Cthìđiệntrởmớicóthểbiếnmất.Chonêndùngvậtliệusiêudẫnđểtảiđiệncònxavờivớiứngdụngthựctế.

Kiến thứcvật límáchbảochúng ta: trongđiềukiệnđiện trởkhôngđổi,côngsuấttiêuhaocủanótỉlệthuậnvớibìnhphươngcủadòngđiện.Vìvậy,giảmnhỏdòngđiện làmộtcách làmkhácđểgiảmnhỏlãngphí truyền tảiđiệnnăng.Nhưnglàmthếnàomớicóthểgiảmnhỏdòngđiện?Vìcôngsuấttruyềntảibằngtíchsốcủadòngđiệnvàđiệnáp,trongđiềukiệncôngsuấttruyềntảicốđịnh,cóthểdùngcáchtăngcaođiệnápđểđạtđượcmụcđíchgiảmnhỏdòngđiện,giảmnhỏsựlãngphítruyềntảiđiệnnăng.Vídụ,muốn

truyềntảiđiệncócôngsuất200kW,nếusửdụngđiện2kVđểtruyềntải,dòngđiệntrongdâydẫnsẽlà100ampe.Lạigiảthiếtrằng,điệntrởcủadâydẫn là 10 ôm. Thế thì công suất tổn thất trên dây tải điện sẽ là 100 kW,chiếmmộtnửacủacảcôngsuất truyền tải.Nếuđiệnáp truyền tảicao lên100lần,đạttới200kV,dòngđiệntrongdâydẫnchỉcònlà1ampe.Khiấy,côngsuấttổnthấttrêndâytảiđiệnchỉcó10kW,tươngđươngvới1/10000củanănglượngtổnthấtkhidùngđiệnáp2kVđểtruyềntải.

Nângcaođiệnáptruyềntảicóthểgiảmbớtlãngphítruyềntảiđiệnnăng,thế thì,có thểnângcaokhônghạnchếđiệnáp truyềntảiđượckhông?Doviệc nâng cao điện áp truyền tải có thểmang lại rắc rối khác, ví dụ nhưkhôngkhígiữadâyđiệnvớidâyđiệnbịđánhxuyên,xảyrasựphóngđiệnhồquangkhimấtđiệnđộtngột...,hiệnnay,điệnápsiêucaodùngtrongviệctảiđiệnđườngxalà500-1000kV.Nếumuốnnângcaođiệnáptảiđiệnhơnmứcấythìcòncónhiềukhókhănvềkĩthuậtcầnđượcgiảiquyết.

Ởngoạiô,bạncóthểtrôngthấytrêncácthápthépcaođỡdâytảiđiệncótreonhiềuxâusứcáchđiện.Chúngđượcchếtạoravìviệctảiđiệnbằngđiệnápsiêucao.Nhữngngười thiếtkếchẳngnhữngphảibảođảman toànchođườngtảiđiện,màđồngthờicòncânnhắctớimĩquantạohìnhnữa.

Từkhoá:Tảiđiệnđườngdài;Tảiđiệnbằngđiệnsiêucao;Côngsuất;Điệnáp;Dòngđiện.

109.Phátđiệntừthuỷđộnglàgì?Chúngtabiếtrằng,nhàmáythuỷđiệnlợidụngsứcmạnhcủadòngnước,

đẩytuabincủamáyphátđiệnsinhrađiện;trongnhàmáynhiệtđiện,thôngquaviệcđốtnhiênliệumàchuyểnnướctrongnồihơithànhhơinước,rồilợidụngsứcmạnhcủahơinước,kéomáyphátđiệnsinhrađiện.Máyphátđiệnquyướcđềulợidụngchuyểnđộngquaycủacuộndâytươngđốisovới từtrường,hai phía củanókhôngngừngcắtđường lực từ, trong cuộndây sẽsinh radòngđiệncảmứng.Cònmáyphátđiện từ thuỷđộng làcáchdùngchấtlưumangđiện(chấtkhíionhoáhoặckimloạilỏng)phunvàotrongtừtrườngvới tốcđộcựccao, lợidụngtácđộngsinhracủa từ trườngđốivớichấtlưumangđiện,quađómàphátrađiện.

Chúng ta hãy làmquenvới chất lưumangđiện trongphát điện từ thuỷđộngtrướcđã.Chúnghìnhthànhthôngquađốtnóngnhiênliệu,khítrơ,hơikimloạikiềm.ỞnhiệtđộcaovàinghìnđộCelsius,chuyểnđộngcủanguyêntửvàelectrontrongcácchấtnàyđềurấtmãnhliệt.Cómộtsốelectronthậmchícóthểthoátkhỏisựràngbuộccủahạtnhânnguyêntử.Kếtcụclànhữngchấtấybiếnthànhhỗnhợpcủaelectrontựdo,ionmấtelectronvàhạtnhânnguyêntử.Đótứclàplasma.Phunplasmavớitốcđộsiêuâmvàotrongmộtđườngốngđặttrongmộttừtrườngmạnh.Nhữnghạtcaotốcmangđiệntíchdươngvàâmtrongplasma,chịu tácđộngcủa lựcLorentz trongtừ trường,lầnlượt lệchvềhaicực.Thếlàcómộtđiệnápsinhragiữahaicực.Dùngdâydẫnnốiđiệnápđóvàotrongmạchđiệnlàcóthểsửdụngđược.

Cáihaynhấtcủaphươngphápphátđiệnnàylàcóthểnângcaohiệusuấtphátđiện lên rấtnhiều.Theocáchphátđiệnbằngsứcnóng thông thường,trongsốnănglượngphảiphóngradođốtcháynhiênliệu,chỉcó20%đượcbiếnthànhđiệnnăng.Vảlại,ngườitatínhravềmặtlíthuyết,hiệusuấtcủaphátđiệnbằngnhiệtnăngcaođến40%làđãtớigiớihạncuốicùngrồi.Cònphátđiệntừthuỷđộngcóthểdùngkhíthảiphunratừtrongđườngốngcủaphương pháp phát điện này để chạymộtmáy phát điện tuabin khác, hìnhthànhmộttổhợpphátđiện.Hiệusuấtcủaloạinàycóthểđạttới50%.Nếugiảiquyếttốtmộtsốvấnđềvềkĩthuậtthìhiệuquảphátđiệncòncóhivọngđượcnângcaothêmmộtbước,tớitrên60%.

Mộtưuđiểmkháccủacáchphátđiệnnàylàítsinhraônhiễmmôitrường.Trongkhí thảisinhrakhiđốtcháynhiênliệutrongnhàmáynhiệtđiệncóchứamộtlượnglớnlưuhuỳnhđioxit.Đólàmộtnguyênnhânquantrọnggâynênônhiễmkhôngkhí.Lợidụng sựphátđiện từ thuỷđộngchẳngnhững

làmchonhiênliệucháyđầyđủhơnởnhiệtđộcao,mộtsốnguyênliệuphụgiamànósửdụngcòncóthểhoáhợpvớilưuhuỳnh,sinhrakalisunfatvàđượcthuhồisửdụng.Điềuđó tránhchoviệc thải trực tiếp lưuhuỳnhvàotrongkhôngkhí,gâyraônhiễmmôitrường.

Khidùngcáchphátđiệntừthuỷđộng,chỉcầngia tăngtốcđộphuncủachất lưumangđiện,gia tăngcườngđộ từ trường, làcó thểnângcaocôngsuấtcủamáyphátđiện.Ngườitasửdụngnhiênliệunănglượngcao,lạiphốihợpthêmbộphậnkhởiđộngtốcđộcaothìcóthểđưacôngsuấtmáyphátđiệnlêntới10triệukW,đủđểthoảmãntrườnghợpcầnđếnđiệnlựccôngsuất lớn.Hiện nay,TrungQuốc,Mĩ,ẤnĐộ,Ôxtrâylia vàCộngđồng cácquốcgiaChâuÂuv.v.đềuđangtíchcựcnghiêncứuvềmặtnày.

Từkhoá:Phátđiệntừthuỷđộng;Plasma;Côngsuấtphátđiện.

110.Vìsaocáchìnhđiệncóthểsinhrađiện?Cátrìnhđiệnthựcrakhôngphảicáchình,màlàmộtloạicáthuộcbộcá

chép.NósinhsốngởdảisôngOrinocovàsôngAmazônNamMĩ.Vì thânmìnhnódàidàirấtgiốngvớicáchình,dựavàophóngđiệnđểbắtmồivàtựvệ,nênngườitagọinólàcáchìnhđiện.

Cáchìnhđiệnsinhrađiệnnhưthếnàonhỉ?Điềuđócóliênquanvớikếtcấucủathânthểnó.Nóichungcótớibốnphầnnămchiềudàicủathânthểnólàdocáctếbàosinhđiệntổhợpthành.Nhữngtếbàođầumútdâythầnkinhnàyxếpchặtvàonhau,mộttếbàotươngđươngvớimộtviênpinnhonhỏ.Thông thườngmột tếbàodàikhoảng0,1mm,có thể sinh rađiệnáp0,14vôn.Rấtnhiềutếbàonhưvậyxếpchồngvàonhaunhưkiểunhiềuviênpin ghép nối tiếp nhau, có thể thu được điện áp rất cao. Cũng giống nhưchiếcrađiôbándẫnmàbạndùngcầncónguồnđiện3vôn,bạncóthểlấyhaicụcpin1,5vônđấunốitiếpthìsẽcóđượcmộtđiệnáp3vôn.

Trongthânthểcủamộtconcáchìnhđiệnnhỏ,1cmđộdàicóthểcó230tếbàođầumútdâythầnkinhcóthểsinhrađiện,cũngtứclàcóthểsinhrađiệnáp32vôn.Cáchìnhđiện lớn, số lượng tếbào trong1cmđộdàicủathânmìnhíthơnmộtchút,songthểtíchcủatếbàolạilớnhơnmộtít,thânmìnhnócũngdàihơn.Nhữngtếbàonàytậptrungởphầnđuôicủacáchình.

Khicáchìnhđiệnpháthiệnconmồihoặcgặpnguyhiểm,nóliềnphóngradòngđiệnmạnh,điệnápcóthểcaotới400-600vôn.Phóngđiệnvừacóthểgiếtchếthoặclàmchoángvángếch,cáconv.v.,giúpchocáchìnhđiệnbắtđượcmồi,lạivừacóthểtrongcơnnguycấp,đánhtrúngkẻthù,giúpchocáchìnhđiệntựvệ.Ngoàinhữngđiềuđóra,phóngđiệncòncóthểdẫnđườngchocáchìnhđiện,vìsaukhitrưởngthànhthìhaimắtcủanóbịmờđi.

Ngoàicáchìnhđiệnra,còncónhiềuloạicácóthểsinhrađiện,vídụnhưcádiêuđiện,cávòivoiv.v., tổngcộng tớivài trămloại!Nguyên líphóngđiệncủachúngcũnggiốngnhưcủacáchìnhvậy.

Từkhoá:Cáchìnhđiện;Phóngđiện.

111.Đồnghồthạchanhtínhgiờnhưthếnào?

Do có những ưu điểm: giá rẻ, chạy chính xác, tiện dùng v.v., đồng hồthạchanhngàycàngđượcứngdụngrộngrãi.Aicũngbiếtrằng,cấukiệncốtlõicủađồnghồcơkhí làdâycótvàbánh lắcđiềukhiểncáckimchỉ thờigian.Vậyđồnghồthạchanhdùngphươngphápgìđểtínhgiờnhỉ?

Trên mặt đồng hồ thạch anh nói chung đều có ghi tiếng Anh chữQUARTZ, nghĩa là thạch anh. "Quả tim" của đồng hồ thạch anh chính làmiếngtinhthểthạchanhnhỏởbêntrong.

Thạch anh là silic đioxit, là thànhphần chủ yếu của sa thạch.Trong sathạchcòncóchứanhiềutạpchấtkhác.Phântửsilicđioxittinhkhiết,thôngquasựsắpxếpcóquytắc,cấuthànhmột tinhthể,đótứclà tinhthểthạchanh.Khitinhthểthạchanhchịuáplựcxảyrabiếndạng,ởhaibêncủanóliềnsinhrađiệnáp.Đólàhiệuứngápđiện.Lợidụnghiệuứngápđiệnmàtinhthểthạchanhcóđược,cóthểchuyểnđổitínhiệudaođộngcơhọcthànhtínhiệuđiệnxoaychiều.Ngườitacònbiếtrằng,tầnsốdaođộngcủatinhthểthạchanhphụthuộcvàohìnhdạngvàkíchthướchìnhhọccủatinhthể.Nếucắttinhthểtheomộthướngnhấtđịnh,cóthểlàmchodaođộngcủanóchỉcómộttầnsố,tứclàtầnsốdaođộngriêngcủatinhthể.Dùngtầnsốdaođộngriêngcủatinhthểthạchanhđểđiềukhiểnmạchđiệntử,sinhrađiệntrườngxoaychiềucócùngtầnsố,rồilạiquabộphậnphântầnphânratầnsốthấpcầnthiết,thìcóthểthúcđẩykimđồnghồchạy,chỉrathờigiantươngứng.

Tínhchínhxáccủađồnghồphụthuộcchủyếuvàotầnsốdaođộngcủalinhkiệndaođộngmànó sửdụng.Tần sốdaođộngnày càngcao, sai sốtrongmộtđơnvịthờigiansẽcàngnhỏ,đồnghồsẽchạycàngchuẩnxác.Tầnsốdaođộngriêngcủatinhthểthạchanhđượcdùngtrongđồnghồthạchanhcóthểcaođến65536hec,hoặcthậmchícòncaohơn.Còntầnsốdaođộngcủađồnghồđeotaycơkhíchỉcóvàihec.Chonênđồnghồthạchanhchạyđúnggiờhơnđồnghồđeotaycơkhírấtnhiều,saisốmỗingàycóthểkhôngvượtquámộtphầnvạngiây!Cũngvớinguyênlínhưvậy,lợidụngdaođộngnguyêntửcótầnsốdaođộngcàngcao,cácnhàkhoahọccóthểchếtạorađồnghồnguyêntửchạy100nămmàsaisốdồnlạikhôngđếnmộtgiây.

Từkhoá:Tinhthểthạchanh;Đồnghồ;Hiệuứngápđiện;Tầnsốdaođộng;

112.Vìsaođèntiếtkiệmđiệnlạicóthểtiếtkiệmđượcđiện?

Đènốngtiếtkiệmđiệnhơnđèndâytóc,vìnóphátraánhsánglạnh.Nókhôngcầnphảicórấtnhiềuđiệnnăngchuyểnđổithànhnhiệtnăngnhưkiểuđèndâytóc,lãngphímộtcáchvôích.Chonênhiệusuấtphátsángcủađènnêon tươngđươngvớibốn lần củađèndây tóc.Songconngườivẫnnghĩcáchnângcaohiệusuấtphátsángcủađènốnghơnnữa.

Cácnhàkhoahọcvềnguồnsángđiệnchúýđếnmốiquanhệgiữahiệusuấtphátsángcủađènốngvớichấthuỳnhquangphếtlênmặttrongcủaốngđèn.Thờikìđầu,đènốngdùngbộthỗnhợpcủa silicatkẽmberyli,magievonframat,cađimiborat,làmchấthuỳnhquang,hiệusuấtphátquanglà40lumen/oat(lm/W;lumenlàđơnvịthônglượngánhsáng).Vềsaudùngkalihalosunfatlàmchấthuỳnhquang,hiệusuấtphátsángđượcnângcaotới60lm/W.

Đầunhữngnăm80củathếkỉXX,đènốngbamàugốcđấthiếmdohãngPhilipcủaHàLannghiêncứuchếtạothành,làmchođènốngtiếnmộtbướcdàivềmặttiếtkiệmđiệnnăng.Loạiđènđượcgọilànguồnsángmớithếhệbanàycòncótênlàđèntiếtkiệmnănglượngđiệntử.

Nósởdĩtiếtkiệmđượcđiệnnănglànhờhai"phẫuthuật"lớnmàcácnhàkhoahọcđãthựchiệnđốivớihệ

thống phát sáng của đèn. "Phẫu thuật" thứ nhất là cải cách bột huỳnhquang,chấtmàđènốngdựavàođểphátsáng.Đènốngkiểumớinàydùng

bộthuỳnhquangdocácnguyên tốđấthiếmnhưeuropioxit,ytrioxitv.v.phốichếra.Nhữngchấtnàylầnlượtcóthểsinhrahỗnhợpđấthiếmcóánhángbamàugốc:đỏ,xanh,chàm.Nếutrộnchúngtheomộttỉlệnhấtđịnh,rồixịtlênmặttrongcủaốngđèn,saukhicóđiệnkíchthíchbứcxạcóthểphátraánhsángtrắnggầnvớiánhsángtựnhiêncủavạchquangphổ.Hiệusuấtphátsángcủanócaotớitrên85lm/W,nângcaolênđược40%nữasovớiđènốngbìnhthường.

Trongkhitìmđủmọicáchđểcảitiếnchấthuỳnhquang,cùnglúcấy,cácnhàkhoahọcphát hiện, tần sốnguồnđiện của chấn lưuđènống cũng cóquanhệchặtchẽvớihiệusuấtphátsáng.Nếunângcaotầnsốnguồnđiệntừ50hec(Hz)thôngthườngđến10000Hz,hiệusuấtphátsángcóthểcaolên20%.Đóquảlàmộtnguồntiếtkiệmđiệnđángđượckhaithác!Tuynhiên,nguồn điện làm việc của cái chấn lưu đèn ống là điện thành phố thôngthường, tần số cố định ở 50 hec, còn cái chấn lưu có lõi sắtmà đèn ốngthông thường sử dụng chỉ có thể giữ vai trò tăng cao điện áp trongmạchđiện,chứkhôngthểsửađổitầnsốtrongmạchđiện.Chonên,cácnhàkhoahọcphảitìmcáchthựchiệnhạngmục"phẫuthuật"thứhaichođènống,làmmộtcuộc"cáchmạng"triệtđểđốivớikếtcấucủacáichấnlưu.

Trảiquanghiêncứuvà thínghiệm,cuốicùnghọđã thiếtkế thànhcôngmộtloạichấnlưubiếntầnđiệntửhoàntoànđổimới.Nólàmạchđiệndaođộngcaotầndolinhkiệnđiệntửcấuthành,chuyểnđổiđiệnxoaychiều50Hzthànhđiệncaoáp30-50kHz.Phươngthứcchuyểnđổiloạinàygọilàkĩthuậtbiếnápbiếntầnđiệntử.

Chấn lưubiến tầnđiện tử theo thiếtkếmớichẳngnhữngnângcaohiệusuấtphátsángcủabộthuỳnhquangbamàugốclênmộtbước,màcòngiảmnhẹtrọnglượngcủacảcáiđènđi80%vìđãgạtbỏcáichấnlưulõisắttựtiêuhaođiện,thànhthửđiệnnăngcũngđượctiếtkiệm.Theođođạc,tínhtoán,cáichấnlưulõisắtdùngtrongđènốngthôngthườngcómứctiêuhaođiệnlà4oat,cònchấnlưubiếntầnđiệntửchỉ tiêuhaokhoảng0,6oat.Chỉriêngđiểmnàythôithìcũngđãtiếtkiệmđượcđiệnnăng3,4oatsovớitrướcrồi.

Chínhlànhờápdụnghaibiệnpháp:dùngbộthuỳnhquangcóhiệusuấtphátsángcaovàchấnlưubiếntầnđiệntử,mớilàmchohiệusuấtsửdụngđiệnnăngcủađèntiếtkiệmnănglượngđượcnângcaorấtnhiều.Mứctiêuthụđiệncủamộtbóngđènđiệntửbamàugốc11oatchỉbằng17%củađèndây tóc 60 oat có cùngmột độ chói, và chỉ bằng 65% của đèn ống bìnhthường15oatcócùngmộtđộchói.Đèntiếtkiệmnănglượngđiệntửbamàu

gốc,ngoàitiếtkiệmnănglượng,hiệusuấtcao,màuánhsángđẹpra,tuổithọsửdụngcủaốngđèndàitới5000giờ.Tuynhiên,ngoàiloạiđènnàyra,còncónhiều loại đèn tiết kiệmnăng lượng ápdụng chấn lưubiến tầnđiện tửkhácnữa.Vídụđènnatricaoápchấnlưubiếntầnđiệntử,đènhalogenđiệnápthấp,đènốngcaoápv.v.Ởnhữngnơicầncónguồnsángmạnhtrêndiệntíchrộng,đèntiếtkiệmnănglượngcóthểđạtđượcmụcđíchtiếtkiệmnhiềuđiệnnăng.Nếuchiếcđèn tiếtkiệmnăng lượngnhonhỏcó thểđivàomọinhà,mọihộthìnósẽpháthuytácdụngtiếtkiệmđiệncànglớn.

Từkhoá:Đènống;Đèntiếtkiệmnănglượng;Hiệusuấtphátsáng;Kĩthuậtbiếnápbiếntầnđiệntử;Cáichấnlưubiếntầnđiệntử.

113.Sóngánhsángvàsóngđiệnsóngnàonhanhhơn?

Nếungườitahỏibạn:"sóngánhsángvàsóngđiện,sóngnàotruyềnnhanhhơn?Chắcchắnbạnsẽnghĩ,tấtnhiênlàsóngánhsángchạynhanhhơn!Mọingườiđềubiết,sóngánhsánglàthứchạynhanhnhấttrênthếgiới.Tốcđộlantruyềncủanólà300.000km/s.Trongmộtgiây,nócóthểchuyểnđộngquanhTráiĐấtđến7,5vòngkiađấy!

Chúngtahãyxemxétsóngđiệntrướcđã.Sóngđiệntứclàsóngđiệntừ.Chínhlàthôngquaviệcphátxạsóngđiệntừmàđàiphátthanhvàđàitruyềnhìnhđưacáctiếtmụcđặcsắcđếnhàngngàn,hàngvạngiađình.Chúngtavừabậtrađiôhoặctivilênlàlậptứccóthểthunghehoặcthunhìnđượccáctiếtmụctạichỗcáchxatớivàichụcnghìnkilômét.Điệnthoạidiđộngcũngcó thể lợi dụng sóngđiện từđể truyền thông tin.Thôngquađiện thoại diđộng, bạn chuyện trò cùng người thân hoặc bạn bè cứ như là ở bên cạnhmìnhvậy.Xemra,tốcđộcủasóngđiệntừchắccũngrấtnhanhnhỉ?Đúngthế! Các nhà khoa học đo được tốc độ truyền của sóng điện từ cũng là300.000km/s,khônghềchậmhơnsóngánhsángtínào!

Tốcđộcủasóngánhsángvàsóngđiệntừbằngnhau,đóthuầntuýchỉlàmột loại trùnghợpngẫunhiênchăng?Cốnhiên làkhông!Năm1865,nhàvậtlíngườiAnh,Maxwell,đãdùngnhómphươngtrìnhcủaông,tínhratốcđộcủasóngđiệntừbằngvớitốcđộcủaánhsáng,vàdựavàođómàmạnhdạndựđoán:ánhsángđúnglàmộtloạisóngđiệntừ.Làmsaocóthểnhậpánhsángvàosóngđiệntừđược?Chúngtacóthểnhìnthấyánhsáng,songlạichẳnghềnghenóicóthểtrôngthấysóngđiệntừcủađàiphátthanh,đài

truyềnhìnhphátra.Kìthựcthìđólàbởilídotầnsốcủachúngkhácnhauđấythôi.Sóngđiệntừmàmắtngườicóthểnhìnthấychỉlàmộtdảirấthẹp,chỉcósóngđiệntừtầnsốtừ410triệu-770triệumegahecmớicóthểkíchthíchthịgiáccủangười.Đótứclàánhsángnhìnthấy.Sóngđiệntừcótầnsốcaohơnánhsángnhìn thấy lần lượt là tia tửngoại, tiaX, tiaγ.Cònsóngđiệntừcótầnsốthấphơnánhsángnhìnthấylàtiahồngngoại,visóng,sóngvô tuyếnđiệnv.v.Những sóngđiện từnàykhông saokích thíchđược thịgiáccủangười,mắtchúngtakhôngnhìnthấyđược.

Sóngđiệntừdođàiphátthanh,đàitruyềnhìnhphátralàsóngvôtuyếnđiệncótầnsốtừvài trămkilohecđếnvàichụcnghìnmegahec.VídụnhưĐàiphátthanhNhândâncủathànhphốThượngHảisửdụngsóngđiệntừcótầnsố990kilohec,cònđiềutầnFMởđósửdụngsóngđiệntừcótầnsốlà103,7megahec.Tầnsốcủachúngcáchbiệt rấtxavới tầnsốcủaánhsángnhìnthấy,chonênmắtngườihoàntoànkhôngnhìnthấyđược.

Ánhsángvàsóngđiệnphátratừđàiphátthanhvàđàitruyềnhìnhđềulàsóngđiệntừcả,chỉcódảitầnsốcủahailoạiđókhácnhau,màtốcđộtruyềncủasóngđiệntừkhôngliênquangìvớitầnsố,vìvậytốcđộcủasóngánhsángvàsóngđiệnbằngnhaulàđiềutấtnhiênrồi.

Từkhoá:Sóngánhsáng;Tốcđộánhsáng;Sóngđiện;Sóngđiệntừ.

114.Tốcđộtruyềncủađiệnlàgì?Bậtcôngtắclên,bóngđiệnsángngaylậptức,nhưkiểuđiệntừcôngtắc

chạyđếnbóngđènchẳngmấtthờigianchútnào.Điệnchạymớinhanhlàmsao!

Quảthựcnhưvậy.Trongchớpmắtbạnbậtcôngtắc,trongtoànmạchđiệnnhanhchónglậpnênđiệntrường.Córấtnhiềuelectrontựdotồntại trongmạchđiện.Chúngchịutácđộngcủađiệntrường,chuyểnđộngnhằmvềmộthướng,hìnhthànhdòngđiện.Khidòngđiệnđiquabóngđèn,đènliềnsánglênngay.Vìvậy, tốcđộtruyềncủađiện, trênthựctế làchỉ tốcđộlậpnênđiện trường trong mạch điện. Nó bằng với tốc độ sóng điện từ, tức là300.000km/s.

Ởđây,chúngtakhôngnêncósựlẫnlộngiữatốcđộtruyềncủađiệnvớitốcđộchuyểnđộngcủaelectrontrongvậtdẫn.Cầnphảibiếtrằngtốcđộcủaelectronchuyểnđộngvềmộthướngnhấtđịnhtrongvậtdẫncònchưađến1

mm/s,cònchậmhơnkiếncơđấy!Điềuđógiốngnhưtrườnghợprấtđôngngườixếpthànhmộtđộingũhàngdọcdàidài,cóngườiởđằngtrướchô"điđềubước",tiếngkhẩulệnhtừphíatrướctruyềnđếnsauđuôichỉcầncómộtchútxíuthờigian,cònnhưđợichocảđộingũđiquathìlạicầncóthờigianrấtdài.Vìtốcđộlantruyềncủatiếnghôkhẩulệnhvàtốcđộđibộcủangườilà hai sự việc, hai cái đó khác biệt nhauvô cùng, vô cùng lớn.Tình hìnhtươngtựlà,trongvậtdẫnđâuđâucũngcóelectrontựdo,nhữngelectronnàygiốngnhưđámngườixếpthànhmộthàngdọcdài.Tốcđộchuyểnđộngđịnhhướngcủaelectrontựanhưtốcđộđibộcủangười.Còntốcđộlậpnênđiệntrường trong toànbộvật dẫn tựanhư tốcđộ lan truyền củakhẩu lệnh.Vìvậy,vừabật công tắc lên, electron trongvậtdẫnchịu sựchỉhuycủađiệntrườnghầunhưđồng loạtvùng lênchuyểnđộng,cũng tức là sinh radòngđiện,làmchođènsángđiện,chứkhôngphảiđợichoelectronởchỗcôngtắcchuyểnđộngđếnbóngđiệnrồithìđènmớibắtđầuphátsáng.

Chúngtabiếtrằng,sóngđiệntừđàiphátthanhvàđàitruyềnhìnhphátralàmột loại sóng điện từ, tốc độ lan truyền là 300.000km/s.Trên thực tế,điệntruyềntrongvậtdẫnlàsóngđiệnlantruyềntrongvậtdẫn.Tốcđộcủacảhaiđềubằngnhau,tứclà300.000km/s.Vậythìvìsaosóngđiệndođàiphátthanh,đàitruyềnhìnhphát,khilantruyềntrênkhông,khôngcầnphảinhờvàobấtcứthứgì,cònđiệnthìphảitrongmộtmạchđiệnkínmớicóthểlantruyền,sinhradòngđiện,làmchobóngđèncóđiệnsánglênnhỉ?

Đólàdonguyênnhântầnsốcủachúngkhácnhau.Kiếnthứcvật líchochúngtabiết,nănglựcbứcxạcủasóngđiệnrangoàivậtdẫntỉlệthuậnvớiluỹthừabậcbốncủatầnsố.Tầnsốsửdụngcủađàiphátthanhvàđàitruyềnhìnhđềutừvàitrămkilohectrởlên,sóngđiệnrấtdễdàngtừăngtenphátxạra.Còntầnsốcủađiệnxoaychiều220Vthôngthườngchỉcó50Hz,thấphơn rất nhiều so với tần số sóng vô tuyến điện.Cho nên sóng điện trongđườngdâytảiđiệnhoàntoànkhôngthểchạyrangoài,màchỉcóthểtruyềnđitrongdâydẫn.

Từkhoá:Sóngđiệntừ;Ônhiễmđiệntừ;Ônhiễmmôitrường.

115.Vìsaonóibứcxạđiệntừcũnglàmộtloạiônhiễmmôitrường?

Bậtrađiôhoặctivi,chúngtaliềnngheđượchoặcnhìnthấycáctiếtmụchay.Đólàvìcósóngđiệntừdođàiphát thanhvàđài truyềnhìnhphátxạ

vàokhônggianxungquanh,đưatínhiệucủatiếtmụcđếnngànnhàvạnhộgiađình.Điện thoạidiđộngkhôngcódâymàcũngcó thể tròchuyệnvớinhau.Đócũng lànhờcó sóngđiện từ.Ngoàinhững thứđó ra, còn có rấtnhiềuthiếtbịnhư:rađa,máyhàncaotầnvàthiếtbịluyệncaotần,thiếtbịxửlínhiệt,thiếtbịtrịliệusóngngắnvàsiêungắn,đunnóngbằngvisóngvàthiếtbịphátxạ,đềuđangkhôngngừngbứcxạsóngđiệntừvàokhônggianxungquanh.Tuybạntuyệtnhiênkhôngcảmnhậnđược,songchúngtaquảthựcđangsốngtrongmôitrườngđầyrẫysóngđiệntừ.

Đồngthờivớiviệcmanglạichoconngườisựtiệnlợilớnlao,sóngđiệntừcũngkhôngtránhđượcgâynênmộtsốnguyhại.Vídụnhưtạpâmsóngđiệntừcóthểlàmnhiễuthiếtbịđiệntử,đồnghồvàkhícụđiện,gâynênsaisót thông tin, điều khiển khó khăn. Khi chúng ta xem tivi, gặp phải hiệntượng hình ảnh rung rinh và "đốm trắng", thường là vì bị nhiễu của sóngđiện từgầnkề.Nhiễucủasóngđiện từcòncó thểgâynênnhữnghậuquảnghiêm trọng hơn. Ví dụ như tạo thành lầm lạc của tín hiệu điều khiểnđườngsắt,dẫntớisựcốvậnhànhcủađầumáy;nếutạothànhlầmlạccủatínhiệuchỉthịđườngbaysẽdẫntớisựmấtđiềukhiểncủamáybay,tênlửa,vệtinhnhântạov.v.

Bứcxạđiệntừcòntrựctiếpđedoạsứckhoẻconngười.Visónglàmộtloạisóngđiệntừ.Lòvisóngdùngvisóngchiếurọithựcphẩm,đunnóng,nấu chín thực phẩm.Qua đó ta thấy, nếu xung quanh chúng ta tồn tại visóng,nóchiếurọi lên thân thểchúng ta,cơ thểđócũngsẽbị"đunnóng","nấuchín"khôngngừng.Điềuđónguyhạibiếtbaođốivớisứckhoẻcủacơthể!Cáckếtquảnghiêncứuđềuchứngtỏ,nếubịbứcxạđiệntừtrongthờigiandài,conngườisẽxuấthiệncáctriệuchứngsuynhượcthầnkinhnhưbảihoải,giảmtrínhớv.v.,cùngvớicáctriệuchứngtimđậpmạnhvàloạnnhịp,tứcngực,thịlựcgiảmsútv.v.Bứcxạđiệntừđãcấuthànhmốiđedoạlớnlaođốivớimôi trườngsốngcủa loàingười, trở thànhkẻpháhoại lớnmôitrườngchungmàconngườihếtsứcchúý.Bứcxạđiệntừđãtrởthànhmộtloạiônhiễmmôitrườngthựcsự.

Đểkhốngchếônhiễmđiệntừ,TổchứcYtếThếgiớivàHiệphộiBảovệbứcxạQuốctếđãchếđịnhra"Quytắcvệsinhmôitrường"vàtiêuchuẩncườngđộbứcxạđiệntừcóliênquan.BộYtếTrungQuốccũngđãcôngbố"Tiêuchuẩnvệsinhmôitrườngsóngđiệntừ"vàotháng12năm1987.Đốimặtvớiônhiễmđiệntừngàycàngnghiêmtrọng,chúngtacóbiệnphápbảovệnàokhông?Biệnphápchủyếugồm:đưanguồnônhiễmđiệntừraxakhudâncưđôngđúc,cải tiếncác thiếtbịđiện,giảmthấpròrỉđiện từ, lắpđặt

thiếtbịchechắnđiệntừ,hạthấpcườngđộđiệntừtrườngv.v.

Conngườilợidụngsóngđiệntừ,cũnggiốngnhưlợidụngcáctàinguyênkhác, chỉ có sau khi đi sâu tìm hiểu được chúng, thì mới có thể vừa bắtchúngphụcvụtốiđachophúclợi loàingười, lạivừakhôngđểchúnggâynguyhạiđốivớimôitrườngsốngcủanhânloại.

Từkhoá:Sóngđiệntừ;Ônhiễmđiệntừ.Ônhiễmtừtrường

116.Chấtbándẫnlàgì?Khảnăngdẫnđiệncủakimloạinhưđồng,bạc,nhôm,sắtv.v.rấtmạnh,

nêngọi làchấtdẫnđiện.Cònchấtdẻo, thuỷ tinh,caosu,gốmsứv.v.hầunhưkhôngdẫnđiện,nêngọilàchấtcáchđiện.Còncómộtloạivậtchấtmàkhảnăngdẫnđiệnnằmởgiữachấtdẫnđiệnvàchấtcáchđiện,đótứclàchấtbándẫn.Khảnăngdẫnđiệncủachấtbándẫncóthểbiếnđổitheosựbiếnđổicủacácnhântốvậtlí:ởnhiệtđộcựcthấp,chấtbándẫntinhkhiếtkhôngthểdẫnđiện, giốngnhư chất cách điện.Tuynhiên, ở nhiệt độ tươngđối cao,hoặckhicóánhsángchiếutới,hoặcsaukhicótạpchấtlẫnvào,khảnăngdẫnđiệncủachấtbándẫnliềntănglênrấtnhiều,cóthểgầnvới tínhnăngdẫnđiệncủakimloại.Ngườitaliềnlợidụngtínhchấtđócủachấtbándẫnđểlàmracácloạilinhkiệnchủchốtbándẫnvàmạchđiệntíchhợp(IC),vậndụngvàocácnơitrongkĩthuậtđiệntử.Silicvàgecmanilàhailoạinguyêntốbándẫnđượcdùngrộngrãinhấthiệnnay.

Vì saokhảnăngdẫnđiện của chấtdẫnđiện, chất bándẫnvà chất cáchđiệnkhácbiệtnhaunhiềuđếnvậy?Đólàdosựkhácnhautrongkếtcấuvậtchất của chúng. Chúng ta biết rằng, vật chất do nguyên tử hợp thành.Electrontrongnguyêntửchuyểnđộngquanhhạtnhânnguyêntử.Bấtluậnlàchấtdẫnđiện,chấtbándẫnhaylàchấtcáchđiện,bêntrongđềucórấtnhiềuelectron.Trongkimloại,lựchútcủahạtnhânnguyêntửđốivớielectronrấtyếuớt, cókháđôngelectroncó thểchuyểnđộng tựdo.Chonên, electrontrong kim loại gọi là electron tự do.Một khi có điện trường đặt lên, cácelectrontựdotrongkimloạirămrắpchịusựchỉhuycủađiệntrường,đềuchuyểnđộngvềmộthướng.Thếlàhìnhthànhnêndòngđiện.Nhưngtrongchấtcáchđiện,cácelectronmangđiệnâmphảichịu sứchútcủahạtnhânnguyêntửmangđiệndương,khôngthể tuỳtiện táchra,giốngnhưrơivàomột"cáibẫy"vậy.Nếucácelectronbịảnhhưởngcủahạtnhânnguyêntửrấtmạnh,thìgiốngnhư"cáibẫy"rấtsâu,chúngkhôngsao"thoátthân"đượcđể

trởthànhelectrontựdo,cũngtứclàkhônghìnhthànhnêndòngđiệnđược.

Tìnhtrạngchấtbándẫnnằmởgiữahailoạihìnhkểtrên.Ởnhiệtđộthấp,electron chịu sự ràng buộc của hạt nhân nguyên tử không thể dẫn điện.Nhưng sự ràngbuộcđóyếuhơnmột ít so với ảnhhưởng trong chất cáchđiện.Theođàlêncaocủanhiệtđộ,chuyểnđộngcủaelectronmạnhlên.Mộtbộphậnelectronliềncóthểgiãythoátkhỏisựràngbuộc,biếnthànhelectrontựdothamgiadẫnđiện.Dùngphươngpháprọisángcũngcóthểcungcấpnănglượngchoelectronnhưvậy.Nhiệtđộcàngcao,sốelectrongiãythoátràngbuộccàngnhiều,khảnăngdẫnđiệncàngmạnh,quađómàbiếnđổikhảnăngdẫnđiệncủachấtbándẫn.

Trộntạpchấtlàmộtbiệnphápquantrọngnhấtnhằmtăngcườngkhảnăngdẫnđiệncủachấtbándẫn.Chỉtrộnvàocómộtphầntriệutạpchấtlàđãcóthểlàmchokhảnăngdẫnđiệncủachấtbándẫnđượcnângcaogấphơnmộttriệulần.Nguyêntửsiliccóhoátrịbốn,nếunhưtrộnvàođómộtchúttạpchấtphotpho(P)hoặcasen(As)v.v.đềucóhoátrịnăm,chúngthayvàovịtrí củamột nguyên tử silic thì liền thừa ramột electron. Electron ấy liềnthamgiadẫnđiện.Loạichấtbándẫntrộntạpchấtnhưvậygọilàchấtbándẫnkiểun.Nếu tạpchất trộnvào làbohoặc inđi chỉ cóhoá trị ba, thì sẽthiếuđimộtelectron,thừaramộtlỗtrốngmangđiệndương.

Chínhlàcáilỗtrốngmangđiệndươngđósẽthamgiadẫnđiện.Loạichấtbándẫntrộntạpchấtnhưvậygọilàchấtbándẫnkiểup.Chấtbándẫnkiểunvàkiểuptiếpxúcnhauhìnhthànhmộtcáilớpchuyểntiếpp-n.Lợidụnglớpchuyểntiếpp-ncóthểlàmthànhcáclinhkiệnbándẫnnhưđiệntrở,đènhaicực,đènbacựcv.v.

Sửdụngcáclinhkiệnbándẫnđóđểtiếnđếnchếtạocácloạimạchđiện.Cóthểthấyrằng,vậtliệubándẫngiữmộtvaitròhếtsứcquantrọngtrongkĩthuậtđiệntử.

Từkhoá:Chấtdẫnđiện;Chấtcáchđiện;Chấtbándẫn;Dẫnđiện;Lớpchuyểntiếpp-n;Electrontựdo.

117.Vìsaocáccôngđoạnsảnxuấtcủamộtsốlinhkiệnbándẫnphảilàmtrongchân

không?Việcsảnxuấtcáclinhkiệnbándẫn,ngoàinhucầumộtmôitrườngsiêu

sạch ra, cómột số trình tự các công đoạn cần phải tiến hành trong chânkhông.

Trongmôi trườngkhíquyểnchúngtađangsốngcóchứamột lượnglớnkhínitơ,khíoxivàcácloạiphântửchấtkhíkhácnữa.Nhữngphântửkhínàyluônluônởtrongtrạngtháichuyểnđộng.Khichúngchuyểnđộngđếnbềmặtcủavật thể,sẽcómộtbộphậnbámdính lênbềmặtđó.Trongđờisốngthườngngày,điềuđósẽkhôngsinhraảnhhưởnggìmấy.Songđốivớitrìnhtựcáccôngđoạnsảnxuấtlinhkiệnbándẫncóđòihỏicựccaovềmôitrườngxungquanhthìsựbiếnđổinhỏđócũngđủgâyrachosảnxuấtlắm

chuyệnphiềntoái.

Mỗi một linh kiện bán dẫn đều bao gồm nhiều lớp vật liệu nhiều loạinhiềudạng.Nếugiữacáclớpvậtliệukhácnhauđócólẫnphântửkhívàothìtínhnăngquanghoặcđiệncủalinhkiệnsẽbịpháhoại.Vídụmongmuốntrênlớptinhthểsinhtrưởngthêmmộtlớptinhthểnữa(gọilàngọaidiên),phântửkhíbịbềmặttinhthểlớpđáyhútdính,sẽcảntrởnguyêntửbêntrêntiếnhànhsắpxếpcótrậttựtheocấutrúcmạngtinhthể.Kếtquảlàđưavàorất nhiều khiếm khuyết trong lớp ngoại biên, nghiêm trọng hơn, thậm chíkhôngsinhtrưởngra tinhthể,màchỉcó thể thuđượcđa tinhthểhoặcphitinhthểsắpxếplộnxộnkhôngtheomộttrậttựnàocả.

Ởđiềukiệnmộtatmotphe,trênmỗimộtđiểmcủabềmặttinhthể,trongmộtgiâyđềubịvàitrămtriệucúvađậpcủaphântửkhí.Chonên,muốnthuđượcbềmặttinhthểsạchsẽ,thôngthườngphảilàmchomậtđộphântửkhíxuốngtớimộtphầnvàitrămtriệucủamậtđộkhíquyểnmớiđược,tứclàcầnthiết cómộtmôi trường chânkhông.Để làmđiều đó, người ta chế tạo ranhữnghòmbịtkíntonhỏđủkiểu,vàphátminhrađủloạibơmchânkhông,rút không khí trong những hòm bịt kín ấy ra, làm cho bên trong hòm trởthànhmôitrườngchânkhông.Rấtnhiềucấukiệnbándẫn,nhưcácđĩalaze(CD, VCD và DVD) vàmáy laze bán dẫn trong truyền thông sợi quang,mạchđiện tíchhợpvi sóng trong rađahoặc trong thiết bị truyền thôngvệtinh, thậmchínhiềumạchđiện tử thông thường,đều có trình tự các côngđoạnchếtáckhánhiềubộphậnphảitiếnhànhtronghòmchânkhông.Mứcđộ chânkhông càng cao, tính năng của linh kiện bán dẫn chế tác ra cũngcàngtốt.Hiệnnay,rấtnhiềulinhkiệnbándẫncótínhnăngcaođềuđượcchếtácratrongmôitrườngchânkhôngsiêucao.Muốncóđượccáigọilàchânkhôngsiêucaothìmậtđộphântửkhítrongđóchỉcómộtphầnvàitrămtỉđếnmộtphầnvàitrămnghìntỉcủakhíquyển!Môitrườngchânkhôngsiêucaođòihỏimộthệthốngrútkhôngkhívôcùngphứctạpmàgiácảrấtđắt.

Ngoàira,trongquátrìnhgiacônglinhkiệnbándẫn,cầnphảidùngcáchạtnhưchùmelectron,chùmionvàchùmphântửv.v.đểtiếnhànhchiếuxạvàbắnphávậtliệu.Trongkhíquyển,cácphântửkhícóthểxảyravachạmvớinhữnghạtnày,rútngắnrấtnhiềuqu•ngđườngđicủachúng,kếtcụclàtuyệtđạiđasốcáchạtkhôngđếnđượcbềmặtvậtliệu.Đặtnhữngquátrìnhgiacôngnàytrongmôi trườngchânkhôngmàtiếnhànhthìcó thể tránhđượcvấnđềđó.

Từkhoá:Linhkiệnbándẫn;Bềmặttinhthể;Chânkhông,Chânkhông

siêucao.

118.Mạchtíchhợplàgì?Từkhi rađờivàonhữngnăm60của thếkỉXXchođếnnay,mạch tích

hợp(IC)đãcósựpháttriểnrấtlớnvàđượcứngdụngrộngrãi.Trongmáytính,đồnghồ thạchanh,đồnghồđiện tử,máygiặt,máy tròchơi,cáiđiềukhiểntivitừxavàtrongrấtnhiềuđồđiệngiadụngđềucómộtmảnhhoặcvàimảnhmạchtíchhợp.Trongmáytínhthìkhỏiphảinóirồi.Tínhnăngcủamáytínhsởdĩđượcnhanhchóngnângcaochínhlàdosựpháttriểnkhôngngừngcủamạchtíchhợpmanglại.

Trướckhimạchtíchhợpxuấthiện,cácmạchđiệnđềudùngtừnglinhkiệnnhưđiệntrở, tụđiện,đènhaicực,đènbacựcv.v.riênglẻ,hànchúngvàomộttấmmạchinsẵnhoặcdùngdâyđiệnrờihàncáclinhkiệnvớinhau.Rõràng là, khi số lượng các linh kiện quá lớn, ví dụ nhưmạch điện có 100nghìntranzitocấuthành,thểtíchcủanósẽvôcùngđồsộ,mứctiêuthụđiệnnăngcũngrất lớn.Hơnthếnữa,mạchđiệnrấtdễxảyrahỏnghóc.Bấtcứmộtmốihànnàorờirahoặcmộtlinhkiệnnàohỏngđiđềucóthểảnhhưởngtớicảmộtmạchđiện.Vềsau,ngườitalợidụngbiệnphápkhoahọckĩthuậttiên tiến, chế táccác linhkiệncần thiết trongmạchđiện thànhmộtmiếngbándẫnnhỏ,mọikhókhănkểtrênđềuđượcgiảiquyếtxongxuôi.Đótứclàmạchđiệnđiện tử tíchhợp,gọi tắt làmạch tíchhợp.Cốnhiênnhững linhkiệnnàyphảivôcùngvôcùngnhỏ,cònphảidùngdâydẫnrấtrấtmảnhnốinhữnglinhkiệnrấtrấtnhỏấylạivớinhau.

Làmthếnàođểtậphợprấtnhiềulinhkiệnđiệntửlênmộttấmsilicbándẫnnhỏđượcnhỉ?Quamấychụcnămnghiêncứuvàpháttriển,hiệnnayđãcómộtquytrìnhkĩthuậttươngđốihoànchỉnh,tứclàđãcócôngnghệgiacôngmạch tích hợp.Quy trình đó bao gồm các công đoạn oxi hoá, khắcbằng ánh sáng (quangkhắc), pha tạp chất, kim loại hoá v.v.Quá trình đóphải lặp đi lặp lại rất nhiều lần. Chế tạomộtmảnhmạch tích hợp thôngthườngcầntớivàichục,thậmchítrênvàitrămtrìnhtựcôngđoạn.

Đểphânloạicácmạchtíchhợpcómứcđộdồnchứakhácnhau,nóichungngườitagọimạchbaogồm10đến100tranzito(bóngbándẫn)làmạchtíchhợpcỡnhỏ(SSI);gọimạchbaogồm100đến1000tranzitolàmạchtíchhợpcỡvừa(MSI);gọimạchbaogồm1000đến10000tranzitolàmạchtíchhợpcỡlớn(LSI),mạchbaogồm1000000tranzitotrởlênlàmạchtíchhợpsiêu

lớn(VLSI).Quađócóthểbiết,cáigọilàcỡtứclàchỉmứcđộnhiềuítcủaconsốtranzitochứađựngtrongmộtmảnhmạchtíchhợp.Song,thểtíchcủamạchtíchhợpkhônghềtănglêntheotỉlệkíchthướccủa"cỡ"củabảnthânnó,màngượclạicóxuhướngngàycàngnhỏđi.Cốnhiên,điềuđócũngcónghĩalàmậtđộdồnchứacủalinhkiệnngàycànglớn.

Từkhoá:Mạchđiện;Mạchtíchhợp;ICcỡnhỏ;ICcỡvừa;ICcỡlớn;ICcỡsiêulớn.

119.Vìsaosảnxuấtmạchtíchhợpphảicầnđếnmôitrườngsiêusạch?

Phạmviứngdụngmạch tíchhợpđãphổcậpđếnmọingócngách trongđờisốngchúngta: trongrađiô, trongtiviđềucómạchtíchhợp, trongmáytính điện tử lại càngkhông thể thiếu nó được.Bạn có biếtmạch tích hợpđượcchếtạobằngthứgìkhông?Nguyênliệuchủyếucủanólàsilic.Siliclàthànhphầnchủyếutrong"cátthạchanh"cóhàmlượngrấtdồidàotrênTráiĐất.Song,muốndùngcátthạchanhchếtạomạchtíchhợpthựckhôngphảilàchuyệndễlàm.Quátrìnhsảnxuấtranóvôcùngphứctạp,yêucầuđốivớimôi trường sản xuất cũng hết sức khắc nghiệt. Trước hết phải lấy ra silicđioxit từtrongcátthạchanh,rồilại từtrongsilicđioxit lấyrasilic,sauđócần làmsạchvàvuốtdài thànhđơn tinh thể.Cắtđơn tinh thể thànhmảnhsilic,rồiquaquátrìnhmàibóng,làmchonónhưmặtgươngngayngắnlàcóthểchếtạomạchtíchhợp.

Bạnxem,bêntrongmạchtíchhợp,đặcbiệtlàtrongmạchtíchhợpcỡsiêu

lớn, có phân bố chi chít dày đặc các linh kiện, khoảng trống của chúngkhôngđếnmộtphầnnghìnmilimet.Giữacáclinhkiệnvớinhaucòncódâynốiđanxenngangdọc.Nếucómộthạtbụirơivàotrongđó,chodùnónhỏđếnmứcmắtthườngkhôngnhìnthấy,kẹtvàotrongmạchđiệnnhưmộtquảđồi,hoặctạothànhchậpmạch,hoặctạothànhngắtmạch,cảhaitrườnghợpnàyđềucóthểlàmchocảmảnhmạchtíchhợphưhỏng.Chonêntrongquátrình sản xuất mạch tích hợp, bụi bặm trong không khí phải được giảmxuống tớimức thấp nhất.Điều đó không phải chỉ quét dọn lau chùi phânxưởngsảnxuấtsạchsẽlàđãgiảiquyếtđượcvấnđề,màcònphảilọcthậtkĩkhôngkhí.Sự lưu thôngkhôngkhí trongphânxưởng cũngđược ápdụngphươngphápđặcthùđểtránhthổitungbụibặmsótlạitrênmặtđấthoặctrênbànlàmviệc.Nhânviêncôngtáccũngphảimặctrangphụclàmviệcđãquaxửlíđặcbiệt,đigăngtay,từđầutớichânphảitrùmkĩlưỡng,giốngnhưkiểubácsĩngoạikhoađangthựchiệncaphẫuthuậtlớnvậy.Cácloạithuốcthửhoáhọc,dungdịch,kimloạiv.v.dùngtrongquátrìnhsảnxuấtcũngyêucầutinhkhiếtởmứccaonhất(cấp tinhkhiếtđiện tử),để tránhảnhhưởngcủatạpchất.

Chodùđãápdụngnhiềubiệnphápsạchhoánghiêmngặtđếnnhưvậy,nhưngvẫncónhữngmảnhsảnxuấtrakhôngđạtquycách.Nguyênnhânchủyếulàdorấtnhiềubụibặmtrongphânxưởngđượcđưavàobởiconngười.Nếunhưtoànbộquátrìnhsảnxuấtđềudongườimáyđảmnhiệm,ápdụngphânxưởngkhôngngười,tựđộnghoáhoàntoàn,thìđiềukiệnmôitrườngsẽdễkhốngchế,tỉlệsảnphẩmhợpquycáchcũngcóthểnângcaothêmmộtbước.Hiệnnay, trên thếgiới đãxâydựngđược rất nhiềudây chuyền sảnxuấtmạchtíchhợphoàntoàntựđộnghoá.

Từkhoá:Mạchtíchhợp;Sạchhoá;Cátthạchanh;Silicđioxit.

120.Kĩthuậtviđiệntửlàgì?Hơn30nămgầnđây,máytínhđiệntửvàcôngnghệthôngtinpháttriển

vượtbậc, thể tíchcủa thiếtbịvi tínhngàycàngbéđi, chứcnăng lạingàycàngmạnhlên,giácảngàycàngrẻ.Đóchínhlàmộtcuộccáchmạngdokĩthuậtvitínhmanglại.

Trongnhữngnăm60củathếkỉXX,điệntửhọcsinhramộtphânnhánhkhoahọcmới,nghiêncứu làmthếnào lợidụngđặc tínhvimôcủanộibộchấtrắncùngvớimộtvàicôngnghệđặcthù,trêncáilõicủamiếngbándẫn

chếtácmộtlượnglớncáclinhkiện,nhờđómàtrongmộtdiệntíchnhỏtíteochếtạorahệthốngđiệntửphứctạp.Đólàđiệntửhọchệvimô,gọitắtlàviđiện tử.Cònkĩ thuậtviđiện tử lại là têngọi chungcủacáckĩ thuật côngnghệtrongviđiệntửhọc.Nóbaogồmthiếtkếhệthốngvàmạchđiện,tínhnăngvật lí của cấu kiện,một loạt kĩ thuật chuyênmônnhưkĩ thuật côngnghệ,chếtạovậtliệu,đotựđộngcùngvớiviệclắprápv.v.

Theođàpháttriểncủakĩthuậtviđiệntử,mạchtíchhợpđãtrảiquabốngiaiđoạn:mạchcỡnhỏ,mạchcỡvừa,mạchcỡlớnvàmạchcỡsiêulớn.Mớiđầu,ởcuốinhữngnăm60củathếkỉXX,trênmộtcáilõi,chỉcóthểchứavàinghìn linhkiện.Cònngàynay trêncái lõichỉcóhơn1cm2,số lượngcáclinh kiện điện tử dồn chứanhiều đến hơn100 triệu cái. Sựphát triển củacôngnghệchếtạovậtliệulàmchotấmsiliccóthểcàngngàycànglớn.Hiệnnay,đườngkínhtấmsilicsảnxuấtđượcxấpxỉ20cm.Cónghĩalàtrênmộttấmsilicđồngthờicóthểchếtạocàngnhiềumạchtíchhợp,nângcaohiệusuấtsảnxuấtrấtnhiều.

Sựnângcaokhôngngừngcủamậtđộdồnchứacóquanhệmậtthiếtvớisựpháttriểncủacôngnghệbándẫn.Vídụnhưcôngnghệtrộntạp,khichếtạo mạch tích hợp mới đầu áp dụng phương pháp khuếch tán nhiệt, khókhốngchếđượcđộchuẩnxác.Hiệnnayphầnnhiềudùngphépnộixạion,độchuẩnxácđượcnângcaorấtnhiều,mậtđộdồnchứacũngtheođótiếnlênmộtbậc.

Sựpháttriểncủakĩthuậtviđiệntửđãlàmchothiếtbịvàhệthốngđiệntửtiếnvàomộtgiaiđoạnmới:giảmnhỏkíchthước,nângcaođộtincậyvàhạgiáthành.Ảnhhưởngcủasựpháttriểnđóđangthâmnhậpsâuvàotừnglĩnhvựckhoahọctựnhiênvàxãhội,manglạinhữngsựbiếnđổitolớnchonềnkinh tế xã hội, cho phương thức sinh hoạt và quan niệm tư duy của conngười.Cóthểdựkiếnrằng,kĩthuậtviđiệntửvẫnsẽcóbướcpháttriểndài,mậtđộtậptrunghivọngnângcaothêmmộtbước,máytínhđiệntửcũngsẽthựchiệntríthôngminhnhântạocaođộ,thaythếconngườilàmcôngviệclaođộngtríócrấtnặngnềvàđadạng.

Từkhoá:Kĩthuậtviđiệntử;Viđiệntửhọc;Mạchtíchhợp.

121.Vìsaobóngquangđiệncóthểthaythịgiáccủamắt?

Khibạnbướctớigầncửatựđộngcủagamáybayhoặcmộtsốkháchsạn,cửaliềntựđộngmởra,khibạnbướcvàorồi,cửalạitựđộngkhéplại.Cửatựđộnglàmthếnàonhìnthấybạnnhỉ?

Mọingườiđềubiết,conngườivàtuyệtđạiđasốđộngvậtđềudùngmắtđểnhìnđồvật,làvìtiasánghoặctiaphảnxạcủavậtđóphátralọtvàoconmắt của người. Ánh sáng của một lượng nhỏ năng lượng gọi là photon(quangtử).Photonnănglượngkhácnhauđốiứngvớiánhsángcóbướcsóngkhácnhau,nhìnvàothì thấymàusắckhácnhau.Khiphotonchuivàomắtvớisố lượngcỡngàntỉ,khiđếnvõngmạcmắt, liềngâyhưngphấncủatếbàomắttrênvõngmạc,hưngphấnđóđượctruyềnđếnđạinão,hìnhthànhthịgiác,chúngtaliềnnhìnthấyvậtđó.

Ởmộtphíacửatựđộngcómộtnguồnsáng.Tiahồngngoạicủanóphátrachiếu rọi lênbóng (tế bào) quangđiện củaphía kia.Domắt người khôngnhìnthấyđượctiahồngngoại,chonênthườnglàbạnkhôngnhậnbiếtđược.Khibạnđitớitrướccửa,thânmìnhchelấptiahồngngoại,bóngquangđiệnliền cảmnhậnđược tín hiệu của sự biến đổi tia sáng, phảnứngkích phátmạchđiệntươngứngmởcửara,giốngnhưkiểunhìnthấyngườivậy.Vìthế,ngườitagọibóngquangđiệndùngvàocôngviệcnàylàmắtđiện.Tựcơthểconngườicũngphátratiahồngngoạihếtsứcyếuớt.Cóloạimắtđiệncũngcóthểtrựctiếp"nhìn"thấytínhiệuđó.Điềunàycóthểbỏbớtviệclắpđặtbộphậnnguồnsángtrêncửatựđộng.

Bóngquangđiệnbaogồmmộtanot(cựcdương)vàmộtcatot(cựcâm).Trêncatotcóbôivậtliệumẫncảmvớiánhsáng.Khiánhsángchiếurọitớicatot,năng lượngcủaphoton liền truyềnchoelectron trongcatot,gâynênphát xạ electron. Quá trình này gọi là hiệu ứng quang điện. Năm 1905,Einsteinđãgiải thích chínhxáchiện tượngnày,vàvì vậynhậnđượcgiảiNobelvềvậtlí.Electronphátratừcatotbịanothútvềphíamình,hìnhthànhlênmộtdòngđiệntỉlệthuậnvớicườngđộánhsáng.Nếucảitiếnthêmbóngquangđiện,dùngmộtloạttấmcựckimloạitiếnhànhphóngđạitínhiệuphátxạquangđiệnthôngquaphươngphápphátxạelectronthứcấp,thìcấuthànhbóngkhuếchđạiquangđiện.ítnhấtphảicóhơnmộtchụcnghìnphotonmớigâyđượcthịgiáccủamắtngười,cònbóngkhuếchđạiquangđiệncóthểbắtgặpđược từngphotonmột,nhạycảmhơnmắtngười rấtnhiều.Vìvậy,về

mặtđếmsốphoton,nghiêncứuvậtlíhạtnhânv.v.bóngkhuếchđạiquangđiệnđềucóứngdụngquantrọng.

Bóngquangđiệnchẳngnhữngcóthểdùngđểtựđộngmởkhépcửa,cảnhbáophòngtrộm,điềukhiểnđèngiaothôngv.v.,màcòncóthểdùngđểđocườngđộánhsáng,đếmsốphátquangv.v.

Từkhoá:Bóngquangđiện;Thịgiác;Cửatựđộng;Photon;Hiệuứngquangđiện;Mắtđiện;Bóngkhuếchđạiquangđiện.

122.Vìsaoăcquycóthểnạpđinạplạiđược?

Cụcpinnhonhỏgiốngnhưcáikhođiện,cóthểphátrađiện.Pinlợidụnghoá chất bên trong nó xảy ra phản ứng, chuyển đổi hoá năng thành điệnnăng.Cụcpinkhôthôngthườngchỉcóthểchuyểnhoámộtlầnhoánăngmànódự trữ thànhđiệnnăng,điệndùnghết rồi thìkhôngdùng lạiđượcnữa.Cònpinnạpđiện (ăcquy), tuycó loại trôngkhôngkhácmấyvớipinkhôthôngthường,nhưngdùnghếtđiệnrồi,nạpđiệnvàothìvẫncóthểsửdụngtiếp,vừatiệnlợilạivừacóíchthiếtthực.Pinnạpđiệnvìsaocóthểnạpđinạplạiđượcnhỉ?Điềuđócóliênquanđếnkếtcấubêntrongcủanó.

Pinkhô thông thườngđều có cựcdươngvà cực âm.Cựcdương làmộtthỏithancónắpđồng,còncựcâmlạilàcáivỏbằngkẽmcủapin.Khiphóngđiện,kẽmvàchấtđiệnphândạnghồdánxảyraphảnứnghoáhọc,sinhradòngđiện.

Đồngthời,kẽmdầndầnbịtiêuhaođi,chấtphảnứngsinhracũngdầndầntíchluỹlại.Nhữngđiềunàysẽngăncảnsựtiếptụccủaphảnứnghoáhọc,

làmchodòngđiệnphóngrasuyyếudần.Khidòngđiệnsuyyếuđếnmứckhôngsaosửdụngđượcnữathìchúngtanóipinđãhếtđiện.Tuyđãtừngcóngườitìmmọicáchbổsungthaymớichohoáchấttrongpinkhô,songlàmnhưvậymấtrấtnhiềucôngsức,giáthànhcũngkhácao.Chonên,thườnglàchúngtavứtcụcpinkhôhếtđiệnvàochỗthuhồirácquyđịnhđểtránhlàmônhiễmmôitrường.

Cònvậtliệuđiệncựcvàchấtđiệngiảidùngtrongpinnạpđiệnđềukhácvớipinkhô.Pinniken-cađimidùngtrongcácsảnphẩmđiệngiadụngnhỏnhưmáy trợ thính, rađiô bỏ túi, đèn chớp sáng chụp ảnh, v.v. làmột loạiacquykiềm.Trongpinniken -cađimi, từngô từngôxenkẽcắmđốidiệnnhautrênmộttấmlásách,làtấmcựcdươngvàtấmcựcâmcủapin.Cáctấmcựcdươngnốiliềnvàocáinắpbêntrên,cáctấmcựcâmlạinốivàovỏngoàicủapin.Cấutạocáctấmcựcdương,cựcâmhầunhưgiốngnhau,nhưngchấthoạttínhđắpởbêntrongthìkhácnhau.Chấthoạttínhtrêntấmdươngcựclànikenhiđroxit,còn trên tấmâmcực làvậthỗnhợpcủacađimivàsắt.Cáccựcdương,âmcủapinđượcngâmtrongcáihộppinđổđầydungdịchđiệnphânkalihiđroxitvànatrihiđroxittrongmàngpin.Đểphòngngừatấmcựcdương,âmchạmnhau,giữamỗitấmcựcdương,âmcómộttấmngăncáchbằngcaosucứng.Phầnvỏdùnghailớpphòngnổbịtkín.Vỏngoàilàcựcâm,nắppinlàcựcdương.

Khi loại pinnàyphóngđiện, chấthoạt tính trên tấmcựcdươngchuyểnhoá thành niken hiđroxit yếu, chất hoạt tính trên tấm cực âm chuyển hoáthànhcađimihiđroxitvàsinhradòngđiện.Khiấy,hoánăngdựtrữcủapinsẽchuyểnđổithànhđiệnnăng.Saukhidùnghếtđiện,cóthểdùngcáinạpđiệnnạpchopinniken-cađimi.Phảnứnghoáhọckểởtrênliềntiếnhànhngượclại,tứclàxảyraphảnứnghoáhọcthuậnnghịch.Kếtquả,chấthoạttínhtrêncáctấmcựcdương,âmlạikhôiphụcvềtrạngtháibanđầu,quađóđiện năng của nguồn điện một chiều lại chuyển đổi thành hoá năng củaacquy,vàđượcdựtrữtrởlại.Chonênpinniken-cađimicóthểnạpđinạplại,sốlầnnạpđiệncóthểđạttớihơn800lần.

Ăcquycó tínhbazơngoàipinniken-cađimi,còncópinsắt-niken,pinbạc-kẽmv.v.Chúngđềudùngdungdịchkiềmlàmchấtđiệnphân.Mộtloạiacquykháclàacquyaxit,nhưacquychì,dùngdungdịchaxitloãnglàmchấtđiệnphân, tấmoxitchì làmcựcdương,chìdạngchấtxốplàmcựcâm.Ăcquychìthườngđượcdùngđểkhởiđộngôtô,tàuhoả,thuyềnbèv.v.,cungcấpdòngđiệncầnthiếtchohệthốngđánhlửacủacácđộngcơđốttrongkhikhởiđộng.Ăcquyaxitvàăcquykiềmđềulàloạicóthểnạpđinạplạiđược.Chúnglợidụngphảnứnghoáhọcthuậnnghịch,khiphóngđiệnvànạpđiệnthựchiệnsựchuyểnđổilẫnnhaugiữahoánăngvàđiệnnăng.

DotrữlượngdầumỏtrênTráiĐấtngàycàngcạndần,việcđốtcháycácnhiênliệunhư:mazut,xăng,gav.v.còngâynênônhiễmmôitrường,đãcóýkiến:cónêndùngpinnạpđiệntrựctiếpcungcấpđiệnmàđộngcơôtôcầnhaykhông.Nhưng,căncứvàovàotìnhhìnhhiệnnaythìpinnạpđiệnvẫnchưaphảilà"đốithủcạnhtranh"củanhiênliệunhưxăngv.v.Chỉkhinàopinnạpđiệnnângcaođượclượngdựtrữđiệnnăngởmứcđộthậtlớn,giảm

nhẹtrọnglượngbảnthân,hạthấpgiáthànhsảnxuấtthìmớisotàicaothấpvới các nhiên liệu khác. Trước mắt, các nhà khoa học đang thăm dò vànghiên cứu thêmmột bước, nhằmđưa ra thiết kế loại ô tô không cần đốtnhiênliệunhưxăngv.v.sớmnhấtcóthểđược.

Từkhoá:Pin;Pinnạpđiện.Ăcquy.Pinniken-cađimi.

123.Vìsaogiàydabôixivàocànglaucàngbóng?

Mộtđôigiàydavừacũvừabẩn, chỉ cần lau sạchbụibặm,bôixiđánhgiầyvào,cẩnthậnxátnhẹmộtlượtthìđôigiàyđãvừabóngvừađẹpmắtrồi.Đólàvìlídogìvậy?

Thìra,ánhsángchiếutớibấtcứtrênbềmặtnàocũngđềucóthểxảyraphảnxạ.Vídụmặtbằngđótrơnbóng,thếthìcóthểsinhraphảnquangrấtmạnh,nhìnvàorấtsáng.Cólẽbạnsẽhỏi:vìsaotrênbềmặtcủacácvậtthểnhưtườngnhà,bànv.v.khôngnhìnthấyphảnquangrấtmạnhnhỉ?

Bềmặtcácvậtthểnhưtường,bànv.v.,khôngthậtsựtrơnbóngđâu.Bạncầmmộtkínhlúpquansáttỉmỉmộtlúc,thìsẽpháthiệnbềmặtcủacácvậtthểđóđềuxùxì thô ráp,cao thấpkhôngđều.Bềmặt thô rápcũngcó thểphảnxạánhsáng.Cóđiềunóphảnxạphântánvềbốnphươngtámhướng,chứkhôngphảitậptrungvàomộthướngnhấtđịnh.Cáiđótrongvậtlígọilàsựphảnxạkhuếchtánv.v.Vìvậy,chúngtakhôngtrôngthấyánhsángphảnxạmạnh.

Bềmặtcủachiếcgiầydacũngkhôngphảirấttrơnbóng.Nếuchiếcgiầybịbẩnthìcốnhiênlàcàngthôráphơn.Nhưvậy,nókhôngthểlàmchotiasángphảnxạ tập trung vềmột hướngnhất định.Chonên nhìn vào không thấybónglộn.Mụcđíchcủaviệcbôixiđánhgiàylàđểnhữnghạtlititrongxilấpvàonhữngchỗtrũngthấptrênbềmặtgiầyda,làmchonótrởnênbằngphẳng,vàxiđánhgiàycómộtloạinănglựcthẩmthấu.Nócóthểlấpkínmọilỗnhỏ,sauđódùngvảixátlênđểchoxiđượcphủlênđềukhắp,tìnhtrạngthôrápcủabềmặtgiầydađượccảithiệnlênnhiều,ánhsángphảnxạvềmộthướngnàođó,chiếcgiàyliềnbónglộnlênnhiều.Chonênsaukhibôixilêngiày,càngxátnócàngbónglên.

Từkhoá:Phảnxạcủaánhsáng.Phảnxạkhuếchtáncủaánhsáng.

124.Vìsaotrầnnhàthườngsơnmàutrắng,cònbốnbứcváchtốtnhấtlàsơnmàukhác?Vách tường trong phòng thường quét vôi màu gì hoặc hoa văn ra sao

chẳngnhữngvềmặtmĩquanmàcònliênquanđếnvấnđềchiếusángnữa.

Vật thểmàu trắngphảnquang rấtmạnh.Sơn trầnnhà thànhmàu trắng,banngàynósẽphảnxạánhMặtTrờixuốngdưới,cònbanđêmcóthểphảnxạánhđènxuống,làmchogianbuồngthêmsángsủa,màkhôngảnhhưởnggìtớimắtngườicả,vìngườichẳngmấykhingửacổnhìnlâulêntrầnnhà.

Vậytạisaobốnmặtváchtườngtốtnhấtkhôngsơnmàutrắng?Đólàvìbốn bức tường nằm trong trường nhìn của chúng ta.Bất cứ bạn ngồi hayđứng, nhìn trái, nhìn phải hoặc nhìn trước, nhìn ra sau,mắt đều gặp phảivách tường.Nếubốnbức tườngcũng lại sơn thànhmàu trắng, thế thì ánhMặtTrờihoặcánhđènchiếulênváchtườngtrắngsẽsinhraphảnquangrất

mạnh,và trực tiếp rọivàomắtngười, làmchomắtcảm thấy rấtkhóchịu.Điềuđókhôngcólợiđốivớiconmắt.

Mọingườiđềucóthểnghiệmnày:đọcsáchbáodướiánhMặtTrờitươngđốichóichang thìmắtsẽcảmthấyrấtmệtmỏi,chính làvì lẽđó.Vìvậy,vách tường xung quanh phòng tốt nhất là sơn thànhmàu xanh nhạt,màuvànglúahoặcmàulamnhạt.Ánhsángphảnxạcủachúngtươngđốidịu,sẽkhônglàmchomắtbịkíchthích.

Từkhoá:Phảnxạcủaánhsáng;Trườngnhìn.

125.Vìsaokhinhìnnghiêngvàochậuthauđầynướcthấynướcnhưnônghơn?

Khichậu thauđựngđầynước,nhìnnghiêng từbêncạnh,độsâu từmặtnướctớiđáychậucóvẻnhưnônghơn.Hiệntượngkìlạnày,rốtcuộcđãxảyranhưthếnào?

Muốnlàmsángtỏtườngtậnhiệntượngcủanómộtcáchtriệtđể,cầnphảitìmhiểurõmộtsốtínhchấtcủaánhsángtrướcđã.Thìra,trongcùngmộtloạimôi trường, ánh sáng bao giờ cũng truyền theo đường thẳng - đườngngắnnhất.Song,khinótừmộtmôitrườngđivàomộtmôitrườngkhác,vídụnhưtừkhôngkhívàonước,hoặctừnướcvàokhôngkhí,dotốcđộtruyềncủaánhsángtronghailoạimôitrườngđókhácnhau,trênmặtphâncáchcủahaimôitrường,ánhsángsẽbịconglại,đi theomộtđườnggấpkhúc.Loạihiệntượnggãygậpnàycủaánhsánggọilàkhúcxạánhsáng.Chậunướcmàbạntrôngthấybiếnthànhnôngđi,chínhlàdokhúcxạcủaánhsánggâynên.

Bạnxemkìa,dướikhesuốicóconcánhỏ,tianắngtừthâncáphảnxạra,đếnmặtphâncáchgiữanướcvàkhôngkhíliềnđổihướngtruyềntheođườngthẳng, nó gấp nghiêng vớimặt nướcmột góc. Cái đập vàomắt chúng tachính là tia sáng đã gấp khúc đổi hướng. Song conmắt không cảm nhậnđược.Vẫncứtưởngrằngtiasángđótheođườngthẳngchiếutới,vàngộnhậnảnhảodotiasángđãbịđổihướngđótạoralàconcáthật.Nhưvậy,vịtrícủa cá trong nước nhìn có vẻ ở nông hơn. Lí lẽ khiến cho chậu nước trởthànhnônghơncũnglànhưthếđấy.

Tròđùanghịchcủatiasángcũnggiốngnhưcáchbiếnhoácủacácnhàảothuậtvậythôi.Khichúngtanhậnbiếtrõđủloạitínhchấtcủaánhsáng,thìsẽkhôngbịnó"lừagạt"nữa.Ngườiđánhcácókinhnghiệmkhidùngcáixiênđểxỉacá,ngườiấyquyếtkhôngxỉathẳngvàoconcá,vìrằngđóchẳngqualàảnhảocủacá.

Chắcchắnanhtanhằmvàochỗhơixavàhơisâumộtchút,dùngsứcđâmtới.Nhưvậy,mộtconcásốnggiãygiụatứtungsẽbịxiênchặt.Đóđúnglàkinhnghiệmphongphúmàngườiđánhcátíchluỹđượcquathựctếlâudàicủamình.

Từkhoá:Truyềntheođườngthẳngcủaánhsáng;Khúcxạánhsáng.

126.Vìsaokínhmờbịgiộinướcvàosẽtrongsuốt?

Bạnđãtrôngthấykínhmờchưanhỉ?Tuyánhsángcóthểđiquanó,songlạikhôngtrongsuốtnhưloạikínhthôngthường;nóngănkhôngchothấyrõ

cácthứđằngsaulưngnó.Lắpkínhmờvàocửatoalétvànhàxícóthểlàmcho ánh sáng bên trong đầy đủ, lại làm cho bên ngoài không thấy đượcnhữnggìởbêntrong.

Vìsaokínhmờlạicóđượctínhnăngnhưvậynhỉ?Lấytaysờqua,bạncóthểpháthiện,kínhmờcómộtmặt thônhámkhôngphẳnggiốngnhưgiấyrápvậy.Cáctiasángchiếuvàovàchiếuratấmkínhđềubịkhúcxạ.Nếunhưcảhaimặtcủakínhđềuphẳngphiuthìhailầnkhúcxạđềurấtcóquyluật,chúngtađứngcáchtấmkínhcũngcóthểnhìnthấyđồvậtphíasau.Kínhmờcómộtmặtkhôngtrơnláng,nólàmchotiasángchiếuvàotánloạnramộtcáchvôquyluật.Chonênkhinhìnquatấmkínhmờkhôngthấyrõđồvật.

Nếukínhmờbịxốinướcvào,mộtlớpnướcbámlênmặtthônhám,nướclấpvàonhữnglỗlõmthấpcủamặtthônhám,gâytácdụnglấpchobằng,làmchophíamặtvốnthônhámkhôngphẳngtrở thànhmặtnướctrơnláng, tiasángchiếuquanó,khisinhrakhúcxạsẽtươngđốicóquyluậthơn.Khiấy,trạngthái trongsuốtcủakínhmờliềnđượccải thiện,nhìnquanócũngcóthểthấyđượcđồvậtđốidiện.Đếnkhinướcbốchơihết,mặtthôrápkhôđi,nólạikhôiphụcvềnguyêntrạngmờđục.

Cóđiều,tiasángchiếuquachỗtiếpxúccủamặtthôrápvànước,vẫntồntại một phần khúc xạ không quy tắc, cho nên kính mờ bị giội nước vàokhôngđượctrongsuốtnhưkiểukínhthôngthường.Vảlại,nếumặtbịgiộinướclàmặtbóngláng,khôngphảimặtthôráp,thếthìkínhmờvẫnkhôngtrongsuốtnhưcũ.Chonên,cửatoalétvànhàxícólắpkínhmờ,baogiờmặtbónglángcũngquayrangoài,mặtthôrápquayvàotrong.

Từkhoá:Kínhmờ;Trongsuốt;Khúcxạánhsáng.

127.Vìsaobóngbêndướiđèndâytócthìrấtrõ,cònbóngdướiđènốnglạikhôngrõ?

DướiánhMặtTrờihoặcánhđèn,ngườihoặccácđồvậtkhácđềucóthểđể lạicáibóngcủamình.Bónglàmộtvùng tươngđối tốidođườngđi tớicủaánhsángbịngănchặnlưulại.

Nếubạn quan sát kĩ hướng cái bóng, bạn sẽ phát hiện, trong tình trạngchung,thôngthườnglàphầngiữacủabóngđentốiđặcbiệt,bốnphíalạihơimờxám.Phầnđặcbiệttốiđenởgiữabóngcủachúnggọilàbóngđen,cònphầnmờxámởxungquanhgọilàbóngmờ.Vìsaolạihìnhthànhrabóngđenvàbóngmờnhỉ?Bóngđen làbóngdo các tia sángbị lấp tất cảhìnhthànhnên,cònbóngmờthì lạidocác tiasángbị lấpmộtphầnhình thànhnên.

Conngườiđứngdướiđèndâytóc,doloạiđènđóphátsángkhôngchỉgiớihạnvàomộtđiểm,màlàmộtsợi tócđèncongcong, tiasángtừmộtđiểmchiếtrabịthânmìnhcủangườichekhuất,songánhsángtừmộtđiểmkhácchiếulạithìkhônghẳnbịchekhuất.Nhưvậy,ngườidướiánhsángcủađèndâytócliềnsinhrabóngdobóngđenvàbóngmờcấuthành.Mặtkhác,dotócđèncủađèndâytóccòncóthểcoilàtươngđốitậptrung,chonên,bónghìnhthànhnênchủyếulàbóngđen,đườngviềncủamộtvànhmờxámxung

quanhbóngđentứclàbóngmờ.Nhìnvàocảcáibónghãycòntươngđốirõ.

Nếuđứngdướiđènống,bóngcủangườikhôngđược rõmấynhưđứngdướiđèndâytóc,nhìncóvẻmờmờảoảo.Vìrằng,đènốnglàmộtốngphalêdàihoặcốnghìnhvòng,diệntíchphátsángcủanórấtlớn,gấpnhiềulầncủadèndâytóc.Nhưvậy,thânmìnhcủangườimặcdùchekhuấtmộtphầntiasáng, lạikhôngsaochekhuấtđượccàngnhiềutiasángtừmộtbộphậnkhácchiếulại.Chonên,bónghìnhthànhnên,vềcơbản,làbóngmờ,nửatốinửasáng,nhìnvàothấymộtđámmờmịt,ngaycảđườngviềncũngkhómànhậnrõđược.

Căncứvàonguyên líbóngđenvàbóngmờ,người taphátminh rađènkhôngcóbóngtốiđểbácsĩngoạikhoadùngkhitiếnhànhphẫuthuật,gọilàđènmổ.

Cấutạocủađènmổkhôngcógìphứctạp.Nócómộtcáichaođènhìnhtrònrấtlớn,trongcáichaođèncókhoảng10quảcầuđènsắpxếptheohìnhvòng hoặc đan xen nhau. Trong mỗi quả cầu đèn có một bóng đèn mặtgương,trêngóctrongcủanửadướibóngđèncóphếtmộtlớpnhôm,phảnxạánhsángmộtcáchđồngđềudịumắtđếntrêntoànquảcầuđèn.Nhưvậy,tấtcảcácquảcầuđènđềucóthểchiếusángtừnhữnggóckhácnhaulênbànmổ,vừabảođảmđầyđủánhsángtrongphạmvinhìncủabácsĩmổ,đồngthờilạikhôngđểlạibấtkìcáibóngnào.Đènkhôngcóbóngtốichínhlànhờđómàđượcđặttên.

Từkhoá:Bóng;Bóngđen;Bóngmờ.Đènkhôngcóbóngtối.

128.Vìsaokhichụpảnhphongcảnhthườngphảiđặtmộtmiếngkínhmàuởtrướcống

kính?Bạnbiếtchụpảnhchứ?Hoặcbạnthườngthấyngườikhácchụpảnhchứ?

Khichụpảnh,đặcbiệtlàchụpảnhphongcảnh,thườngngườitahayđặtmộtmiếngkínhmàuởtrướcốngkính,vìsaophảilàmnhưvậynhỉ?

Miếngkínhmàuúpvàotrướcốngkínhnàygọilàkínhlọcmàu.Ánhsángmàkínhlọcmàucómàusắckhácnhauhấpthukhácvớiánhsángđượcphépchođiqua.

Vídụnhưmộtmiếngkínhlọcmàumàuxanhsẽhấpthuánhsángđỏvàchàm; còn ánh sáng xanh thì được phép đi qua.Mộtmiếng kính lọcmàumàuhồngphấn thì lạihấp thuánhsángxanhvàchophépánhsángđỏvàchàmđiqua.úpkính lọcmàuvào trướcốngkínhcó thể làmcho tấmảnhchụpracànggiốnghoặcsinhrahiệuquảđặcthùnàođó.

Nếunhưkhi chụpcảnh trờixanhmây trắng,úpkính lọcmàuvàngvàotrướcốngkính,mâytrắngtrongtấmảnhchụpmàuxanhsẽđặcbiệtrõnét.

Đólàvìánhsángmàuxanhvàmàuchàmcảmquangđặcbiệtnhạytrongâmbảnphim,sẽlàmchobộphậnnàytrongbứcảnhđặcbiệtsáng,vàkínhmàuvàngcòncóthểhấpthunhiềuánhsángxanhvàchàmdobầutrờimàuchàmtánxạra.Điềuđólàmchophầnmàuchàmxanhtrongtấmảnhtrởnêntốiđểcácphầnkhácnổibậtlên(vídụnhưđườngviềncủamâytrắng).Nếuúpkính lọcmàuđỏvào trướcốngkính thìdoánhsángmàuxanhvàmàuchàmbịnóhấpthunhiềunênmàuchàmcủabầutrờivàmàuxanhcủacâycốitrởthànhtốihơn.Điềuđólàmchotấmảnhsinhramộtloạihiệuquảđặcthù,giốngnhưchụpdướiánhtrăngvậy.

Tìmhiểuxongtínhnăngcủaánhsáng,bạnliềncóthểvậndụngkhéoléocáckínhlọcmàu,tấmảnhchụpracànggiống,càngcósứctruyềncảmnghệthuậtphongphú.

Từkhoá:Kínhlọcmàu;Hấpthuánhsáng.

129.Vìsaocácvậnđộngviênleonúiđềuphảimangkínhđen?

Vậnđộngviênleonúikhileolênnúicaođềuphảimangkínhđen,đólàvìsaonhỉ?Làvìđểbảovệmắtđấy.Thìra,trênnúicaobứcxạcủaánhsángMặtTrờiđặcbiệtmạnh.Đólàvìkhôngkhítrênnúicaorấtthưaloãng.Ởđộcao 8000m trênmực biển,mật độ không khí chỉ bằng khoảng 1/3 ởmặt

biển.Ngoàira,khôngkhítrênnúicaobịngăntrở.Trênnhữngnúicao,sườnnúivàđỉnhnúitừ4000-5000mtrênmựcbiểntrởlên,phầnnhiềuđềutíchtụ tuyết trắng phau phau ngàn nămkhông tan. Lên cao thêmnữa là băngtuyếtkhắpnơi,mênhmôngbiểnbạc.Đồvậtmàutrắngcónănglựcphảnxạánhsángrấtmạnh.KhikhôngcógìchephủthìtuyếttrắngphảnxạánhsángMặtTrờirấtdữdội.

ÁnhnắngMặtTrờingoàiánhsángnhìnthấycủacácloạimàusắc,từMặtTrờibứcxạtớiTráiĐấtcòncómộtlượnglớntiatửngoạivàtiahồngngoại.Trênnúicao,bứcxạánhMặtTrờiđặcbiệtmạnhmẽ,đươngnhiênlàtiatửngoạivàtiahồngngoạicũngtheođómàtănglên.Mắtlàcơquancảmnhậnánhsángnhạynhấtcủacơthểngười.Tiatửngoạivàtiahồngngoạimạnhchiếu rọivàovõngmạcnhìncủamắt, có thểđốtbỏng tếbào thịgiác củavõngmạcnhìn,gâynênthịlựcsuygiảm,trườnghợpnghiêmtrọng,thậmchícóthểdẫntớimùmắthoàntoàn.Yhọcgọiloạihiệntượngnàylàmùtuyết.

Vìvậy,vậnđộngviênleonúicao,đểbảovệmắt,nhấtthiếtphảiđeokínhđen.Mắtkínhcủaloạikínhđennàykhôngphảilàkínhthôngthườngmàlàloại kính trongđó có cho sắt oxit và cobanoxit vàođể có thểhấp thu tiahồngngoạivàtiatửngoại.Haihoáchấtđótrộnvàonhau,saukhichovàokính, làmchonóbiến thànhmàuđen.Kínhđenmàvậnđộngviên leonúiđeochínhlàloạikínhchếtạođặcbiệtnày.

Từkhoá:Tiahồngngoại;Tiatửngoại.Kínhđen;Mùtuyết;Sắtoxit;Cobanoxit.

130.Vìsaoánhsángcủađènphachiếurasongsong?

Đènphagiốngnhưmộtcáiđènpin lớn, cóánhsáng lớnmàsángchói,quéttanbầutrờiđêmtrôngrấtrựcrỡ.Cóbaogiờbạntựhỏi:ánhsángcủađènphavìsaolạichiếurasongsonghaychưa?

Hoáralàvỏngoàicủađènphađềucấutạodạngvát.Loạihìnhdạngnàygọilàmặtparabon.Mặttrongcủanóđượcchếtạohếtsứcbóngloáng,giốngnhưmộtmặtkínhlõm,làmchoánhđènchiếulênmặtbêntrongcóthểphảnxạrarất tốt.Vảlại,bóngđèncủađènpha lắpđúnglên tiêuđiểmcủamặtparabonđó.Nhưvậy, ánh sáng từbóngđèn chiếu ra, saukhi rọi vàomặttrong,khiphảnxạtrởlạiđềutrởthànhnhữngtiasongsongphátrangoài.

Nếuvùngphátsángcủabóngđènkhôngthểtậptrunghếtlêntiêuđiểm,hoặclàmặtparabonkhichếtạokhôngđượchoàntoànchuẩnxácthìnhữngtiasángchiếurakhôngthểgiữđượctínhchấtsongsonghoànhảo.Cáctiasángcủađènpinchínhvìlẽđómàkhôngthểsongsongchiếuthẳngra.Cònđènphacóthểcoilàđượclàmtươngđốichuẩnxác,chonênánhsángcủanócóthểchiếurakhálàsongsong.Thựcra,ăngtenthuvệtinhcũnglàmộtmặtparabon,chínhlàđểthusóngđiệntừchotốthơn.

Từkhoá:Đènpha;Mặtparabon;Tiêuđiểm.

131.Vìsaobiểnkhơicómàuxanhthẫm,cònbọtnướctrênbiểnlạilàmàutrắng?

Ngồibênbờbiển,ngắmnhìnbiểnrộngmàuxanh thẫm,cuộn lênmuônngànbọt sóng,hùng trángbiết bao!Nhưng,vì saobọt sóngcuộn lên trênmặtbiểnxanhthẫmlạicómàutrắngnhỉ?

Múcmộtthìanướcbiểnxemthửnào,ủa?Nướcbiểnvừakhôngphảixanhthẫm,cũngkhôngphảimàutrắng.Nógiốnghệtnhưnướcmáy, trongsuốtkhôngmàu.Aiđãbôimàu sắc lênbiểnvàbọt sóng thếnhỉ?Đó là trò ảothuậtcủaánhsángMặtTrờiđấy.

ÁnhsángMặtTrờidoánhsángcủabảyloạimàu:đỏ,dacam,vàng,xanh,lam,chàm,tímhợpthành.KhiánhsángMặtTrờichiếulênmặtbiển,nhữngánhsángcóbướcsóngtươngđốidàinhưánhsángđỏ,ánhsángdacamcóthể lách quamọi trở ngại, đi thẳng về phía trước. Trong quá trình đi tới,chúngkhôngngừngbịnướcbiểnvàsinhvậtbiểnhấpthụ.Cònánhsángcóbước sóng tương đối ngắn như ánh sáng chàm, ánh sáng tím, tuy cómộtphầnbịnướcbiểnvàtảobiểnv.v.hấpthụ,songđasốchúnggặpphảisựcảntrởcủanướcbiểnliềntớitấptánxạraxungquanh,hoặcphảnxạtrởlại.Cáimàchúng tanhìn thấy tức làphầnánhsángbị tánxạhoặcbịphảnxạ lại.Nướcbiểncàngsâu,ánhsángchàmbịtánxạvàphảnxạsẽcàngnhiều,chonênbiểnkhơibaogiờcũngthấycómàuxanhthâmthẫm.

Vậythìvìsaobọtsónglạicómàutrắng?

Bạnxem,cốcthuỷtinhđềulàtrongsuốtkhôngcómàu,từngmảnhthuỷtinhsaukhibịrơivỡvẫncòntrongsuốt.Nhưngkhichúngtaquétdồnchúngvàomộtchỗthìlạibiếnthànhmộtđốngtrắngnhờnhờ.Vảlại,đậpvỡthuỷtinhthànhvụnthuỷtinhthìnhìnvàorấtgiốngnhưmộtđốnghoatuyết.Đólàvì lẽgìvậy?Hoá ra là, thuỷ tinhcó thểđể tia sángđiqua,cũngcó thểphảnxạtiasáng.Thuỷtinhsaukhivỡvụnra,hìnhthànhnhiềugócđộkhácnhau,và lạichồngchất lênnhau,khiánhsángchiếu rọiqua,ngoàixảy raphảnxạ,lạixảyrakhúcxạnhiềulần.Còntiasángsaukhiđiquarấtnhiềuđoạngãygập,khúcxạhoặctánxạratừtừnghướngkhácnhau,mắtchúngtagặpphảiloạitiasángnàyliềncảmthấycảmộtmảngmàutrắng.

Bọtsóngthậtgiốngvớivụnthuỷtinhnátnhỏ,nócũnglàmchotiasángtrảiquanhiềulầnbiếnảo,chonênnhìnvàothấycómàutrắng.

Hoatuyếtmàutrắngcũngrấtgiốngvớithuỷtinhvỡnát,vìhoatuyếtđượccấu thànhbởi tinh thểbăng.Tinh thểbăngcókếtcấuphức tạp.Nócó thểlàmchotiasángxảyraphảnxạ,phảnxạtoànphầnvàkhúcxạ,kếtcụchìnhthànhlênmộtmảngtrắngtinh.

Từkhoá:Phảnxạánhsáng;Khúcxạánhsáng;Phảnxạtoànphầnánhsáng;Nướcbiển;Bọtsóng;Tuyết.

132.Vìsaokínhlúpcóthểphóngtoảnhvật?Kínhlúplàmộtloạikhícụquanghọcđơngiản,dùngnóđểđọcsáchthì

nétchữnhỏđượcphóngtolên,nhìnrấtrõnét.Kínhlúpđượcchếrabằngcáchmàichấtcóđộtrongsuốtrấttốt(nhưthuỷtinh).Nódàyởgiữa,mỏngởmépviền,làmộtmiếngthấukínhlồi.Haimặtcủanócóthểđềulàmặtcầu,hoặcmộtmặtlàmặtcầu,mặtkiaphẳng.

ĐặtmộtkínhlúphướngvềphíaánhMặtTrời(thấukínhthẳnggócvớitiasáng), tia sángđi qua kính lúp sẽ tụ thànhmột điểm.Điểmđó tức là tiêuđiểm.Nếuđặtđầumộtquediêmđúngvàochỗtiêuđiểm,chẳngmấychốcquediêmbùngcháylên.Khoảngcáchgiữatâmthấukínhđếntiêuđiểmgọilàtiêucự.

Nếuđặtmộtvậtthểvàotrongtiêucựcủakínhlúp,dothấukínhlồicótínhnăngtụquang,ngườiquansátliềncóthểthấyđượcmộtảnhảođượcphóngtoởmộtnơilớnhơncựlicủavật.Nhưvậy,bộphậnnhỏxíuvốnnhìnkhôngrõ,thôngquatácdụngphóngtocủakínhlúp,liềncóthểthấyrõrànghơn.

Độphóngđạicủakínhlúpnóiđếntrongquanghọclàxéttừgócđộcủa"gócnhìn".Nếudùngrađianđểbiểuthịgócnhìn,độlớncủanóbằngtỉ lệgiữađộdàicủavặt thểvớikhoảngcách từmắtđếnvật.Khigócnhìnnhỏhơn1'(tươngđươngvớigócnhìncủamộtvậtdài1cmởcáchmắtngoài34m).Trongtrườnghợpánhsángcủamôitrườngxungquanhkhôngtốt,gócnhìnđóphảiđượctănglên,thậmchíđạttới1°mớiđược.

Tácdụngcủakínhlúplàthôngquaviệclàmtănggócnhìnmàđạtđượcmụcđíchphóngtoảnhvật.Theotínhtoán,độphóngđạicủakínhlúpbằngkhoảngcáchthấyrõchiachokhoảngcáchgiữavậtthểvàmắt.

Dùngkính lúpxemvật, phải đặt vật thểbên trong tiêu cự.Tiêu cựcủakínhlúptrongkhoảng1,0-10cm,khoảngcáchthấyrõlà25cm,chonênđộ

phóngđạicủakínhlúpởgiữa2,5-25lần.

Kínhlãomàngườigiàdùngcũnglàmộtloạithấukínhlồi.Aicũngbiếtrằng, ánh sángcủavật thểphát ra chỉ có thôngqua tácdụngkhúcxạ củathuỷ tinh thể trongnhãncầu,hội tụđếnvõngmạcnhìn trênváchsaucủanhãncầu thìmớiđược thấy rõ.Khinhìnvật thể rấtxa,mắtcó thểởvàotrạngtháibuônglỏng,trênvõngmạcnhìnthànhảnhrõrệt.Nhưngnhìnvàovậtthểởgầnthìphảiđiềutiếtmắtđểlàmtăngchiếtsuấtcủathuỷtinhthể.Vìnăng lựcđiều tiết củangườigiàđã suy thoái,đếnnỗichỉcó thểđể tiasánghộitụởđằngsaucủavõngmạcmắt.Đặtmộtthấukínhlồitrướcconmắt, để tia sánghội tụ thêmmột lần thì có thể làmcho ảnh rơi vàovõngmạc,mắtngườigiànhờđómớikhôngmờtối.

Từkhoá:Thấukínhlồi;Kínhlúp;Kínhlão;Độphóngđại;Gócnhìn;Khoảngcáchthấyrõ.

133.Làmthếnàođểdùngbănglấylửa?Thoạtnghĩ,nước lửakhôngchịunhau,băngmàgặp lửa là tanchảy ra,

dùngbăngđể lấy lửaquả làchuyệnnghìn lẻmộtđêm.Songnếubạnnắmđượcmột ítnguyênlíquanghọcthìsẽhiểu,dùngbăngchếtác thànhthấukínhbăngthìhoàntoàncóthểdùngnóđểlấylửa.

JulesVerne,trongcuốntiểuthuyếtkhoahọcviễntưởngcủamình"Miềnbănggiáhoangvu",đã từngmiêu tảmộtcáchxuấtsắcý tưởngchế tácrathấukínhbăng.Mộtcuộcphiếnloạnđãnémthuyềntrưởngcủađoànthám

hiểmBắcCựcvànhữngngườitheoônglênmộtmiềnbănggiámênhmôngxa tắp, bên mình họ chỉ có một con thuyền hỏng nát. Họ mang từ dướithuyềnlênmộtítcủivàthựcphẩm,rồidùngđálửavàliềmđánhlửacònsótlạinhómmộtngọnlửatrênbăng.ChínhtrongkhihọsănđuổimộtcongấuBắcCựcthìlửabịtắtngấm,đálửavàcáiliềmcũngkhôngtìmthấyđâucả.Trênmiềnbănggiá,khôngcólửacũngcónghĩalàsẽbịchếtcóng,chếtđói.

Làm thế nào bây giờ?Thuyền trưởng tuyệt vọng ngẩng nhìn trời xanh.ÁnhMặtTrờimớiđẹplàmsao.Nếucóđượcmộtkínhlúpthìhaybiếtmấy.Dùngkínhlúpcóthểhộitụtiasángvàotiêuđiểmđểlấylửa.Nhưngởđâytoànbănglàbăng,tìmđâurakínhlúpđây.Đúngrồi,dùngbăngvậy,dùngbăngđểchếtácrathấukínhbăng.

Họchọnramộtcụcbăngtinhkhiếtcóđườngkínhkhoảng30cm.Trướchếthọdùngrìunhỏđẽothànhhình,rồidùngdaocongọttrơntru,saucùnglấytaymiếtbềmặtcủanómộtcáchcẩnthậnchođếnbóngloánglên.Cuốicùng,mộtmiếngthấukínhbăngtrongsuốtóngánhnhưphalêđãđượclàmxong.

Cóthấukínhbăngrồi,dùngnóđểlấylửakhôngphảilàchuyệnkhókhăngìcả.ChỉcầnđặtthấukínhbănghướngvềMặtTrời,đểchotiasángđiquanóvàhộitụlêntiêuđiểm.Đểmộtítchấtdễcháynhưgiấy,dămbàov.v.vàochỗtiêuđiểm,mộtlúcsau,nhữngtiasángđiquathấukínhbănghộitụtạitiêuđiểmliềncóthểđốtcháychúng.

Từkhoá:Thấukínhbăng.

134.Vìsaodùngkínhhiểnvicóthểthấyrõnhữngvậtnhỏliti?

Khilàmthựcnghiệmsinhvật,chúngtathườngphảidùngkínhhiểnviđểquan sát nhữngmẫu sinhvật cựckì nhỏnhưvi khuẩn, tế bàov.v.Vì saonhữngvậtthểnhỏliti,mắtthườnghoàntoànkhôngsaothấyrõđượcđó,ởdướikínhhiểnvilạicóthể"bộclộnguyênhình",đểchúngtathoảsứcngắmnhìntừnglitừngtínhỉ?

Cáiđóphảibắtđầutừkếtcấucủakínhhiểnvi.Nódohainhómthấukínhcấu thành.Nhómởgầnvật thểgọi làvậtkính,nhómởgầnmắtgọi là thịkính.Vậtkínhvàthịkínhđềulàthấukínhlồi.Đặtvậtkínhởgầntiêuđiểmcủathịkínhvàtạiphíangoàicủatiêuđiểm.Vậtthểliềnthôngquavậtkính

hìnhthànhmộtảnhthựcphóngto.Ảnhthựcnàynằmtrongtiêuđiểmcủathịkính,lạithôngquatácdụngphóngtocủathịkính,thuđượcmộtảnhảomắtthường quan sát thấy. Vật thể vốn không nhìn thấy trực tiếp bằng mắtthường, saukhiquahai lầnphóng to củavật kínhvà thị kính,mắt có thểnhìnrõnhữngchitiếtcủanó.

Độphóngđạicủakínhhiểnvibằngtíchsốcủamỗiđộphóngđạiriênglẻcủavậtkínhvàthịkính.Vì lẽđóvậtkínhvàthịkínhcủakínhhiểnvi lầnlượtcókhắccácdòngchữ"10x","20x"v.v.đểchúngtađotíchsốmàbiếtđượcđộphóngđạicủakínhhiểnviđangdùng.Kínhhiểnviquanghọccóthểphóng tovật thể lênkhoảng2500 lần.Đểnângcao thêmmộtbướcđộphóngđại,ngườitađãphátminhrakínhhiểnviđiệntử,độphóngđạicóthểđạttớivàitriệulần.Dùngkínhhiểnviđườnghầmthậmchícóthểquansátđượcthếgiớinguyêntửbéliti.

Từkhoá:Kínhhiểnvi;Thịkính;Vậtkính;Độphóngđại.

135.Vìsaokínhhiểnviđiệntửcóthểphóngtoảnhvậtgấptriệulần?

Đặt một con bọ chét vào dưới kính lúp, rồi xê dịch kính lúp đến mộtkhoảngcáchthíchhợp,bạnsẽthấyđượcmộtconbọchétlớnhơnvàilầnsovớitrước.Thựcra,đólàảnhcủabọchétđãđượcphóngtolên.Nếucóhaicáikính lúp,đặtchúngchồng lênnhau,vàđiềuchỉnhđếnmộtvị trí thíchhợpđểquansátxemconbọchétđó,ảnhcủabọchétsẽtrởnênlớnhơnnữa.

Kínhhiểnviquanghọcdùngtrongphòngthựcnghiệmsinhvậtchínhlàlợidụngnguyênlínàyđểchếtạora.

Trongkínhhiểnviquanghọccómộtcáiốngkhôngdài lắm,gọi làốngkính.Ởhaiđầuvàbên trongốngcó lắpvài thấukínhpha lê thì trở thànhkính phóng đại. Nói chung, càng nhiều thấu kính, ống kính càng dài, độphóngđạisẽcànglớn.Thếthìcóthểthahồgiatăngconsốthấukínhlênđểtăng độ phóng đại hay không?Tuy rằng gia tăng con số thấu kính lên cónâng cao độ phóng đại, nhưng sự gia tăng đó sẽ gây nên sự hạ thấp chấtlượngcủaảnh,tứclàảnhphóngtotrởnênlờmờkhôngrõ,vàkhônglàmsaonhậnrađượchìnhdángchânthựccủanó.

Đểnângcaođộphóngđạicủakínhhiểnvi,ngườitabỏcôngsứcnghiêncứu nhiều về cấu tạo của thấu kính và công nghệmài pha lê v.v.Khi độphóngđạiđạt tớikhoảng2500 thìkhôngcòncáchgìnângcao thêmđượcnữa.Đó làdokínhhiểnviquanghọcphảidựavàoánhsángnhìn thấyđểphảnánhảnhvật.Nếuvậtthểcầnquansátcókíchthướccỡbướcsóngcủaánhsángnhìnthấythìkhiánhsángchiếulênvậtthểsẽđivòngqua,khôngnhậnđượcảnhdoánhsángphảnxạtạonên.Thếlàchúngtacũngkhôngcócáchgìxemxétđượchìnhtháicủavậtthể.

Quacôngcuộcnghiêncứulâudài,ngườitapháthiệnrasóngelectron.Vìelectroncómangđiệntíchâm,khinóbịđiệncaoáphútmàsinhrachuyển

động cao tốc thì có tính chuyển động sóng như ánh sáng.Điện áp dươngcàngcao, tốcđộ chuyểnđộngcủa electron càngnhanh,bước sóngcủanócàngngắn.Khiđiệnápdương là50kilovôn,bướcsóngcủasóngelectronchỉcó1/100.000đến1/180.000củabướcsóngánhsángnhìnthấy.Chonênkínhhiểnviđượcchế tạo theocách lợidụngsóngelectron,năng lựcnhậnbiếtcủanócaohơnnhiềusovớikínhhiểnviquanghọc,cóthểnângcaođộphóngđạilênvàingànlần,thậmchíhơnmộttriệulần.Loạikínhhiểnvinàygọilàkínhhiểnviđiệntử.

Kínhhiểnviđiệntửđơngiảnnhấtđượccấuthànhbởisúngelectron,vậtkính,kínhchiếuhìnhvàmànhuỳnhquangv.v.SúngelectrondosợitócđènhìnhchữVvàmộttấmkimloạiởgiữacólỗnhỏ(dươngcực)tổhợpthành.Khiđiệnđiqua, tócđènnóng lênphóng racácelectron,chúngbịđiệnápdươngcủadươngcựchút thànhchuyểnđộngcógia tốc.Mộtbộphậncủaelectroncao tốcvụtquacái lỗởgiữa tấmkim loạidươngcực,hình thànhchùm electron.Vì nó có tính năng sóng electron nên tương tự như nguồnsángcủakínhhiểnviquanghọc.

Cónguồnsángrồi,còncầnphảicóthấukínhphóngto.Thấukínhtrongkínhhiểnviđiệntửlàmộtloạithấukínhđiệntừ.Nócóhaitấmsắtcólỗnhỏđồngtâmvàcómangcựctừkhácnhautổhợpthành.Từtínhcủanódocuộndâycóđiệnxoaychiềuđiquasinhra,chonêngọilàthấukínhđiệntừ.Từtrườngtronglỗnhỏcóthểlàmchochùmelectronsinhrachuyểnlệch.Điềuđótươngtựvớihiệntượngkhúcxạsinhrakhitiasángđiquathấukínhthuỷtinh.Chonênnógiốngvới thấukính thuỷ tinh, cũng có thểgây tác dụngphóngto.Khichùmelectronxuyênquavậtmẫucầnquansát,thôngquavậtkínhvàkínhchiếuhìnhphóngtolên,saucùngchiếulênmànhuỳnhquangvàthểhiệnraảnhvật.Độphóngđạicủathấukínhđiệntừvôcùnglớnmạnh,cóthểđạtvàitrămnghìnlần.Bathấukínhđiệntừcóthểphóngtovậtảnhgấp200nghìnlầnđếntrênmộttriệulần.

Dokínhhiểnviđiệntửcóđộphóngđạicaosiêuvàkhảnăngphântíchrấtnhanh,vìvậynóđượcdùngrộngrãitrongcáclĩnhvựcnhưluyệnkim,sinhvật,hoáhọc,vậtlí,yhọc,v.v.

Từkhoá:Kínhhiểnviquanghọc;Kínhhiểnviđiệntừ;Thấukínhđiệntừ.

136.Vìsaodùngkínhviễnvọngcóthểthấy

rõvậtthểởxa?Kínhviễnvọnglàmộtloạikhícụquanghọcdùngđểquansátvậtthểở

khoảngcáchxa.Có thểnói làcónhiềuýkiếnkhácnhauvềnhữnggì liênquantớiphátminhbanđầucủanó.Trongsốcácnhàphátminhthìnổitiếnghơn cả là Hans Lippershay, nhà buôn kính đeo mắt người Hà Lan ởMdelburg.Vịthươnggiatinhnhanhnàynắmbắtrấttốtcáccơhội,mộtmặtxinđượccôngnhậnbảnquyềnsángchếphátminh,mặtkháctuyêntruyềnthuyết phục các nhà hoạt động chính trị tầm cỡ,mở rộng thị trường. Rấtnhanh chóng,một loại kínhviễnvọng có têngọi "cái cộtHàLan"đã lưuhànhrộngrãitạinhiềunướcChâuÂu.

Tháng 5 năm 1609,Galilei - người đang giảng dạy tại Trường đại họcPaduathuộcthànhphốVenizơ,ngheđượctinnày,ônglậptứcchomuarấtnhiềutấmkínhtocónhỏcó,vùiđầunghiêncứutrongphòngthựcnghiệm.Tháng8nămđó,Galileiđãlàmramộtkínhviễnvọngcóthểđưavậtthểlạigầngấp30lần,tứclàcóthểphóngtovậtảnhgầnmộtnghìnlần.Ôngdùngkính viễn vọng đó quan sát được dã y núi trên bềmặt nhấp nhô củaMặtTrăng,pháthiệnrasaoMộccóbốnvệtinh,vàcònbiếtđượcNgânHàchẳngphảilàsôngởtrêntrờigìcảmàlàdovôsốngôisaohợpthành...PhátminhkínhviễnvọngđãmanglạivinhdựchoGalilei,vàcũngmangcảbấthạnhđến.Việcquan sát quámứcdẫnđếnhaimắt củaông saunàybịmù.CáctrướctácviếtradựavàokếtquảquansátlạilàmchoGiáohộitứcgiận,cuốicùngôngbịgiamcầmvànếmđủmọiniềmcayđắngcủangụctù.

KínhviễnvọngcủaGalileidùngmộtthấukínhlồi(vậtkính)vàmộtthấukính lõm (thị kính) hợp thành, tầm nhìn tương đối hẹp. Nhà thiên vănKepler, bạn thân củaGalilei, đã cải tiếnđiềuđó.Mặt trước củakínhviễnvọngKeplercómộtthấukínhlồiđườngkínhlớn,tiêucựdài,gọilàvậtkính;mặtsaucómộtthấukínhlồiđườngkínhnhỏ,gọilàthịkính.Loạikínhviễnvọngnàygọilàkínhviễnvọngkhúcxạ.Khitiasángđếntừcảnhvậtởxađivàokínhviễnvọng,hộitụquavậtkínhthànhảnhthựcthunhỏlộnngược,tươngđươngvớiviệcbỗngchốcdờigầncảnhvậtởxađếnchỗhìnhthànhảnh.Còn cảnh thực ấy vừa khéo lại rơi vào trong tiêu điểm trước của thịkính.Khiấy,nhìnvàothịkínhcóvẻnhưcầmkínhlúpmàxemđồvậtvậy,cóthểtrôngthấymộtảnhảođãđượcphóngtolênnhiềulần.Vậylàcảnhvậtxaxôi,trongkínhviễnvọng,xemrahệtnhưgầntronggangtấc.

NhàkhoahọcAnh,Newton,mởlốiđikhác,phátminhramột loạikínhviễnvọngphảnxạ,ôngdùngkínhmặt lõmlàmvậtkính, tiasángphảnxạqua kínhmặt lõm, lại đi qua kính phẳng thay đổi hướng, đi vào thị kính,thôngquathịkínhhìnhthànhcảnhthực.Dokínhmặtlõm,vềmặtkĩthuật,đượcphéplàmrấtlớn,cóthểhộitụcàngnhiềutiasáng,làmchoảnhhìnhthành lên càng thêm sáng sủa rõnét.Vì vậy, nóđượcứngdụng rộng rã itrongquansátthiênvăn.Theothốngkê,kínhviễnvọngthiênvăncóđườngkính1mtrở lênđềulàkínhviễnvọngphảnxạ.Trongđó,kínhviễnvọngHaleđặt tạiĐài thiênvănMountPalomarbangCaliforniacủanướcMĩ lànổi tiếngnhất,đườngkínhđạt5,08m,vậtkínhcủanódùngthuỷtinhđặcchủngnặnghơn20tấnvàphảiqua7nămmớimàithành.Nghenói,châmmộtcâynếnởngoài25nghìnkmcũngkhônglọtquađượcconmắtkhổnglồđó.TrênnúiCaucasusnướcNga,sừngsữngmộttrongnhữngkínhviễnvọngthiênvănlớnnhấtthếgiớihiệnnay,đườngkínhvượtquá6m,cóthểthámtrắcđếncáctinhhệngoàiNgânHàxatớitrên10tỉnămánhsáng.

Từkhoá:Kínhviễnvọng;Kínhviễnvọngthiênvăn;Kínhviễnvọngkhúcxạ;Kínhviễnvọngphảnxạ;Vậtkính;Thịkính.

137.VìsaođộrộngcủacácmảnhbamàutrênquốckìPhápkhôngbằngnhau?

BạnđãtrôngthấyquốckìcủanướcPhápchưa?Nódobadảimàu:xanh,trắng,đỏhợpthành.Thoạtnhìnthìbadảimàuấyrộngbằngnhau,songnếubạndùngthướcđothửthìcóthểnhậnthấy,chúngkhôngphảirộngnhưnhauđâu.Cóphải làngười làmcờđã làmnhầmchăng?Không!Người làmcờ

không thể làmnhầmquốckì,một thứ tượng trưngchosự tônnghiêmcủaquốcgia.Bêntrongnócòncómộtcâuchuyệnlíthúđấy.

Mớiđầu,khingườitachếđịnhraquốckìnướcPháp,độrộngcủabadảimàuấynhưnhau.Nhưng,saukhicờlàmxong,cứnhìnvàolàcócảmgiácnhưphầnmàuxanhrộnghơnphầnmàuđỏ.ThếlàchínhphủPhápđãmờimộtsốchuyêngiaquanghọcnghiêncứuvấnđềnày,saucùngtìmđượctỉlệthíchhợpvềđộrộngcủabadảimàu:xanh,trắng,đỏ.Đólà30,33,37.Dùngtỉlệnhưvậycắtrabadảimàuthìnhìnvàothấychúngrộngbằngnhau.

Bạncảmthấykìlạư?Đólàánhsánglàmtròảothuậtđấy.NhàkhoahọcAnh,Newton,đãtừnglàmcácthựcnghiệmtánsắccủaánhsáng.ÔngchomộtchùmtiaMặtTrờiđiqualăngkínhtamgiác,kếtquảlàtrênphôngvảiởmộtphíakhácxuấthiệnquangphổcủabảyloạiánhsángmàu:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tím.Vìnhữngánhsángđơnsắcnàykhitừmộtloạivậtchấtđivàomộtloạivậtchấtkhácthìphảibịgậplệchđi.Vớiánhsángmàusắckhácnhau,mứcđộgập lệchcũngkhácnhau,ánhsángxanhdễbịgậplệchhơnánhsángđỏ.Thuỷtinhthểcủamắtngườigiốngnhưmộtthấukính

lồi,cũngcóthểlàmchotiasángsinhragậplệchvàhộitụởđáymắt.Khiánh sángxanhđi qua thuỷ tinh thể củamắt người và hội tụ lại, so với tụđiểmcủaánhsángđỏgầnhơnmộtít.Vìvậy,khivậtthểmàuxanhvàvậtthểmàuđỏcókíchthướcnhưnhau,ởcáchxaconmắtnhưnhau,mắtchúngtanhìnvàocóvẻnhưvậtthểmàuxanhlớnhơnmộtchút.Bầutrờimàuxanhlơtrôngcóvẻđặcbiệtcao;cáckiếntrúcnhưhộitrườngv.v.quétvôimàuxanhlơtrêntrầnnhàbaogiờtrôngcũngcóvẻcaorộnghơn,đềulàdoduyêncớấy.

Từkhoá:Tánsắcánhsáng;Quangphổ.

138.Vìsaođènđườngtrongmưacócácquầngsáng?

Vàocácbuổitốitrờimưa,thườngcóthểtrôngthấyđènđườngtrênphốxábịcácquầngsángmàusắcbaobọclấy.Nhữngquầngsángcómàusắcấychỉcótrờiđổmưamớixuấthiện.Trời tạnhráothìkhôngtrôngthấy.Đólàvìsaonhỉ?

Chúngtabiếtrằng,khiánhMặtTrờixuyênqualăngkínhtamgiácsẽsinhrahiệntượngtánsắc,bêntrongcácloạiánhsángmàutáchrờinhau,chúngtacóthểtrôngthấybảyloạiánhsángmàu:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tím.Ánhđènđiệncũngkhôngcógìkháclàdonhữngloạiánhsángmàunàyhợpthành.

Nhữngngàycómưa,trongkhôngkhíchứađầynhữnghạtnướcliti,đènđường cũng bị những hạt nước nhỏ nhiều vô kể ấy bám lại.Mỗimột hạtnướcnhỏđềugiốngnhưmộtlăngkínhnhỏcóthểphânchiaánhsángđược.Ánhsángdođènđườngphát rakhixuyênquanhững lăngkínhnhỏnhiềukhôngđếmxuểnàycũngsẽsinhrahiệntượngtánsắc,ánhđènchiathànhcácloạiánhsángmàu,"đan"thànhtừngvòngquầngsángđẹpđẽ.

MặtTrờivàMặtTrănggiốngnhưnhững"đèntrời"khổnglồ.Khi trongđámmâymỏng trên trời cao chứa đầy hạt tinh thể băng, tia sáng đi quachúngcũngsinh rahiện tượng tán sắc, lộ ranhữngquầngsángmàu.Loạiquầngsángnàygọilà"tán".Sựxuấthiệncủatánvàsựxuấthiệnquầngsángxungquanhđènđườngđềucóchungmộtnguyênlínhưvậy.

Từkhoá:Lăngkính;Tánsắccủaánhsáng;Tán.

139.Vìsaotrêntrờilạixuấthiệncầuvồng?Trongnhữngngàyhè,trờichợttạnhsaucơnmưa,ánhMặtTrờitươiđẹp.

Thoắtmộtcái,trêntrờicaoxuấthiệnmộtdảicầuvồng.Đólàmộtdảibăngbảymàu:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tímnằmvắtngangvòmtrời,yhệtnhưmộtchiếccầuvòmmàusắcbắclêntrêntrờicao.Cólúcbêncạnhcầuvồngcòncómộtquầngmàusắcrốirắm,gọnlàcầuvồngphụ.Haicầuvồngnàygiốngnhưmộtcặpchịemsinhđôi,chúngbaogiờcũngdựaliềnvàonhau,kếtđôimàđi.

Đểquansátthêmvềcầuvồng,chúngtacóthểphỏngchếramộtdảicầuvồngnhưthật.BạnquaylưnglạivớiMặtTrời,trongmiệngngậmmộtngụmnước,phunnướcvàokhôngtrungtheomộthướngthíchhợpthìsẽtrôngthấymộtdảicầuvồngnhântạođẹpđẽtronghạtnước.

Trên trời caovì sao lại xuất hiện cầuvồng lắmmàunhiều sắcnhưvậynhỉ?Thựcra,đó làmộthiện tượngquanghọc.Saucơnmưa, trên trờicaocònlơlửngrấtnhiềuhạtnướccựcnhỏ.ÁnhMặtTrờichiếuvàotrongnhữnghạtnướcnhỏấytheomộtđộgócnhấtđịnh,sẽsinhrakhúcxạhailầnvàmộtlầnphảnxạtoànphần,rồisauđótừhạtnướcchiếura.ThếlàánhMặtTrờibịtánsắcthànhdảibăngbảymàu,màutímởtrong,màuđỏởngoài.Đólàcầuvồng.Trongđó,ánhsángđỏlậpthànhvớitiatớimộtgóckhoảng42°,còngócgiữaánhsángtímvớitiatớikhoảng40°.Khicầuvồngxuấthiện,cólúcbên cạnhnó còn có thểxuất hiệnmột vòng cungmàukhácnữa - cầuvồngphụ.Màusắccủacầuvồngphụsắpxếptheolớplangvừakhéongượclại với cầu vồng:màu đỏ ở trong,màu tím ở ngoài.Nó do ánhMặtTrờichiếuvàotronghạtnướcnhỏ,saukhiquahailầnkhúcxạvàhailầnphảnxạtoànphần,bịtánsắcmàhìnhthànhnên.Vìtiasángtronghạtnướctrảiquathêmmộtlầnphảnxạnữa,chonênsựsắpxếpcủamàusắcngượclạivớicầuvồng.Hơnnữa,nănglượngcủaánhsángphải tảnmátđimột ít, thànhthửdảibăngmàucủacầuvồngphụkhôngđượctươiđẹpsắcmàunhưcủacầuvồng,trongđógóccủatiasángđỏvớitiatớikhoảng52°,còncủatiasáng

tímkhoảng54,5°.

Đểquansátthêmvềcầuvồng,chúngtacóthểphỏngchếramộtdảicầuvồngnhưthật.BạnquaylưnglạivớiMặtTrời,trongmiệngngậmmộtngụmnước,phunnướcvàokhôngtrungtheomộthướngthíchhợpthìsẽtrôngthấymộtdảicầuvồngnhântạođẹpđẽtronghạtnước.

Từkhoá:Cầuvồng;Phảnxạtoànphầncủaánhsáng;Khúcxạánhsáng;Tánsắcánhsáng.

140.Vìsaođènốngcóthểphátraánhsángnhiềumàu?

Cảnhchiềuhômvừabuôngxuống,đènhoabật sáng.Đènốngmàu sắcđẹprựcrỡhợpthànhcácloạichữviếtvàhìnhvẽ,trangđiểmchotoànkhuphốtấpnậpnhưkiểupháohoarựcsáng,làmchoconngươimắtxemkhôngkịp.

Khingắmnhìncảnhđẹpphốphườngnày,bạncóbaogiờnghĩđến:vìsaođènốngcóthểphátraánhsángnhiềumàusắckhông?

Loạiđènđiệnloàingườisửdụngsớmnhấtlàđèndâytóc,sảnphẩmdonhàphátminhEđisonchế tạora.Loạibóngđènnàychodòngđiệnđiquadâytócđèn,saukhiđạtđếntrạngtháinungtrắngrathìphátsáng,hiệusuấtrấtthấp,vìđạibộphậnđiệnnăngđềubiếnthànhnhiệttiêuhaomấtđi,chỉcómột phần nhỏ chuyển hoá thành ánh sáng. Năm 1802, nhà khoa họcMĩHubert,đãđặtgiảthiết,nếutrongốngthuỷtinhchânkhôngkhônglắpdâytócđèn,mànạpmộtsốchấtkhí,đểchấtkhíbịkíchthíchphátraánhsáng,làcó thể giảm thiểu tiêu hao nhiệt?Thế là ôngnạpmột lượngnhỏhơi thuỷngânvàotrongốngđènchânkhông,đưavàohaiđiệncựcởhaiđầucủaốngđèn,saukhiđặtđiệnáplên,dướisựkíchphátcủahồquangđiện,hơithuỷngânphátraánhsángloámắt.QuangphổcủaloạiánhđènnàygầnvớiánhMặtTrời,độchóirấtmạnh,rấtthíchhợpvớiviệcquayphim.Vềsaungườitahaygọinólàđènthuỷngân.

Thànhcôngcủađènthuỷngângâychongườitahàohứng.Đènthuỷngânsaukhi thôngđiệnđãcóthểphátsáng,vậyvớicácchấtkhíkháccóđượcnhưvậykhông?Cóngườiđãnghĩngayđếnvàiloạikhítrơcótínhchấtrấtcứngnhắcmàđãđượccácnhàkhoahọc tìmra trướcđấymườimấynăm.Loạichấtkhínàycótínhchấtrấtổnđịnh,hầunhưkhôngsinhraphảnứng

vớivậtchấtkhác,dùngchúngđểchịukíchthíchmàphátraánhsángquảlàmộtsựchọnlựarấttốt.

Năm1910,nhàhoáhọcClaude,ngườiPháp,đãnạpnêon-chấtkhí trơkhôngmàu,vàoốngđèn.Saukhithôngđiện,khínêonchịusựkíchphátcủađiện trường, phóng ra ánh sáng màu vỏ quýt. Ánh sáng đỏ do đèn nêonphóng ra có lực xuyên thấu rất mạnh trong không khí, có thể xuyên quasươngmùdày.Vìvậy,đènnêonthườngđượcdùngtrongcácđènbáoởbếncảng,sânbayvàcáctuyếngiaothông.CăncứvàophiênâmtiếngAnhcủachữ"nêon",ngườitagọiloạiđènđólàđènnêonhaynêông.

Acgonlàmộtloạikhítrơkhác,hàmlượngcủanótrongkhôngkhíđạt1%,tươngđốidễthuđược.Dướisựkíchthíchcủađiệntrường,acgonsẽphátraánhsángmàuchàmnhạt,vìvậynócũngđượcdùngđểnạpvào trongốngđènống.Ngoàinêonvàacgonra,còncóđènốngđượcnạpkhíheli,nócóthểphóngraánhsángđỏnhạt.Cóloạiđènốngcònnạphỗnhợpcủabốnloạichấtkhí(hoặcbaloại,hailoại)nêon,acgon,helivàhơithuỷngânv.v.

Dotỉlệkhácnhaucủacácloạichấtkhímàngườitanhậnđượcđènốngcónhiềumàusắckhácnhau.

Thếthì,vìsaoánhsángphátracủacácchấtkhíkhácnhaulạicómàusắckhácnhaunhỉ?Chúngtabiếtrằng,nguyêntửdohạtnhânnguyêntửvàmộtvàielectronquayxungquanhnócấuthành.Electronvòngtrongchịusựkíchthích củađiện trường có thểhấp thu "một suất" năng lượngvànhảy sangmộtquỹđạovòngngoàinàođó,ởvàotrạngtháichịukíchthích.Dotrạngtháichịukíchthíchrấtkhôngổnđịnh,chẳngmấychốcnólạicóthểnhảytrởlạiqũyđạobanđầu,vàbứcxạra"suất"nănglượngvừamớihấpthuđượcđódướihìnhthứcánhsáng.Suấtnănglượngđóvừađúngbằnghiệusốnănglượngcủanguyêntửởtrạngtháichịukíchthíchvàtrạngtháibanđầu.Rõ

ràng là chất khí khác nhau có kết cấu nguyên tử khác nhau và cấp nănglượng,mứcnănglượnghấpthuvàbứcxạđócólớn,cónhỏ.Chonêntầnsốcủa ánh sáng bức xạ do "một suất" năng lượng đó quyết định cũng khácnhau,màmàusắccủaánhsánghoàntoàndotầnsốquyếtđịnh.Vìvậy,đènốngnạpcácloạichấtkhíkhácnhauliềnphátraánhsángcónhiềumàusắc.

Từkhoá:Đènthuỷngân;Đènống;Đènnêon;Khítrơ;Trạngtháichịukíchthích.

141.Phảnxạtoànphầnlàgì?

Khiánhsángđitừmôitrườngnàysangmôitrườngkhác,mộtphầnánhsángsẽbịphảnxạlạimôitrườngcũ,hiệntượngđóđượcgọilàphảnxạánhsáng,tiasángphảnxạlạimôitrườngcũgọilàtiaphảnxạ.Phầnánhsángđivàomôitrườngkhácbịgãy,hiệntượngnàylàkhúcxạánhsáng,vàtiasángđólàtiakhúcxạ.

Vớihiện tượngphảnxạ, tiaphảnxạvà tia tớinằmởhaiphíacủapháptuyến,vàgócphảnxạbằnggóctới.Vớihiệntượngkhúcxạ,nếuánhsángđitừmôitrườngcóchiếtsuấtnhỏhơnđếnmôitrườngcóchiếtsuất lớnhơn,tốcđộcủaánhsángsẽchậmlại, lúcnàygóckhúcxạnhỏhơngóc tới, tiakhúcxạsẽbịgấpkhúcvềphíađườngpháptuyến;nếuánhsángđi từmôitrườngcóchiếtsuất lớnhơnđếnmôi trườngcóchiếtsuấtnhỏhơn, tốcđộánhsángsẽđượcgiatăng,lúcnàygóckhúcxạlớnhơngóctới,tiakhúcxạbịgấpkhúchướngxađườngpháptuyến.Ởđây,môitrườngchiếtsuất“lớn”hay“nhỏ”chỉlàtươngđối,nhưnướcvớikhôngkhí,thìmôitrườngnướclàmôitrườngchiếtsuấtlớnhơn,nhưnggiữanướcvớithủytinhthìmôitrườngnướclạilàmôitrườngchiếtsuấtnhỏhơn.

Vậtphảnxạtoànphầnlàthếnào?Khiánhsángđitừmôitrườngdàyđếnmôitrườngthưa,vídụ,ánhsángtừnướcđitớikhôngkhí,góckhúcxạlớnhơngóctới,đồngthời,cùngvớiviệcgiatănggóctới,góckhúcxạcũngsẽlớntheo.Khimàgóctớilớnđếngiớihạnnhấtđịnh,góckhúcxạlớntới90o,lúcnàytiakhúcxạnằmhoàntoàntrênmặtnước,vìthếmàánhsángkhôngthấyhiệntượngkhúcxạhoặcđãbịphảnxạhoàntoàn,lúcnàygóctớiđượcgọilàgócgiớihạn.Ánhsángtừnướcđivàokhôngkhí,gócgiớihạnkhoảng48,5°,ánhsángtừkimcươngđitớikhôngkhí,gócgiớihạnchỉ24°.

Hiệnnay,chúngtabiết,phảnxạtoànphầnlàhiệntượngrấtthườnggặp,Vídụ,giọtnước từđàiphunnước luônhiểnhiện long lanh lấp lánh.Đấychínhlàhiệntượngphảnxạánhsángtoànphầndiễnraởgiọtnước.Lạivídụ,nguyênnhâncủa sựhình thànhcầuvồng,đều làcó liênquan tớihiệntượngphảnxạtoànphần…

Năm1870,nhàkhoahọcAnhJohnTyndallđãlàmmộtthínghiệmthúvị:lấymộtbìnhthủytinhđựngnướcvớimộtlỗthoátnhỏ,đểnướcthoátratừđó,sauđó,chiếuánhsángvàomặtchínhdiệncủamiệnglỗthoátnướcđó.Lúcnày,thậtkìlạ,nướcóngánhthoátratừmiệngbìnhtheohìnhcong,ánhsángcũngcongcong.Cứtưởngnhưánhsángcũngtruyềntheođườngcongvậy.Thật ra thì, ánh sáng vẫn truyền theo đường thẳng, ánh sángở trongnướcthoátratừmiệngbìnhđãquanhiềulầnphảnxạtoànphần,vìthếmàtacócảmgiácánhsángcũngcongvậy.

Sợiquangcũngđượcchế tạo từnguyên lýnày.Cácnhàkhoahọcdùngthạchanhkéo thànhnhữngsợi thủy tinhdài từvàimicrometđếnvàichụcmicrometgiốngnhưmạngnhện,sauđólạibọcbênngoàilớpvậtliệucómôitrườngchiết suấtnhỏ.Chỉ cầngóc tớiđạt tớimộtđiềukiệnnhấtđịnh, tiasángcóthểcongcongtừđầunàychuyểntớiđầukiacủasợiquang.Vềmặtyhọc,có thểdùngsợicápquangđể làmđầudòmáynội soidạday,đườngruột… Các nhà khoa học còn có thể gộp hàng vạn sợi quang thành cápquang,dùng thay thếchocápđiện trong lĩnhvực thông tinquang.Với sựpháttriểncủangànhcôngnghệthôngtin,tinrằngthôngtinquangsẽlàlĩnhvựccònnhiềupháttriểntrongtươnglai.

Từkhóa:Phảnxạtoànphần;Ánhsángphảnxạ;ánhsángkhúcxạ.

142.Vìsaolạixuấthiệnảoảnh?ThànhphốBồngLaitrênbánđảoSơnĐông(TrungQuốc)làmộtthắng

cảnhdulịchnổitiếng,xưanaycótêngọilàBồngLaiTiênCảnh.Đólàvìtrongngàyhèlặnggió,ởnơiấymàtựabiểnnhìnraxa,thườngcóthểtrôngthấynúinon,thuyềnbè,thịtứ,đườngphốinbóngtrênbầutrời.Vềkìquannày,đãcónhiềughichéptronglịchsửTrungQuốc.Ngườixưachorằngđólàkhícủacongiaolongtrongtruyềnthuyếtnhảramàhìnhthành.

Thựcra,nguyênnhântạothànhảoảnhlàdonhiệtdungcủanướcbiểnrấtlớn,dướiánhnắngMặtTrờichóichang,nhiệtđộnướccũngkhôngdễtăngcao.Khiấy,lớpkhôngkhítrênmặtbiểnxuấthiệnhiệntượngtrênấmdướilạnh,làmchomậtđộcủakhôngkhílớptrênnhỏ,lớpdướilớn.Trongthờitiếtlặnggió,lớpkhôngkhínhưvậyduytrìđượckháổnđịnh.

Nếubênbờbiểncómộtngườiquansát,ởđiểmAtrênbiểncómộthònđảonhỏ.ÁnhsángdoAphátratừkhôngkhílớpdướicómậtđộlớn(môitrườngdàyđặccủaánhsáng)chiếulênphíatrên.Domậtđộkhôngkhídầndầnnhỏđi,chonênánhsángsẽdầndầnlệchkhỏihướngpháptuyến(tứclàgóckhúcxạtănglêndầndần),đitớitrướctheomộtđườngcongAC.KhitiasángđạttớiđiểmC,dogóctớivừakhéolớnhơngóctớihạn,phảnxạtoànphầnliềnxảyra.SaukhiánhsángtừđiểmCgậptrởlạithìtừkhôngkhílớptrêncómậtđộnhỏđivàokhôngkhílớpdướicómậtđộlớn,tiasángsẽdầndần nhích gần hướng pháp tuyến, đi vàomắt người quan sát theo đườngcongCO.CònảnhcủahònđảonhỏmàngườiquansáttrôngthấylàởhướngtiếptuyếncủađườngcongOCtạiđiểmO.RõrànglàvịtríảnhA'sovớiđảo

nhỏAđượcnângcaorấtnhiều.Chonênloạicảnhtượnghuyềnảonàycũnggọilàảoảnhbêntrên.

Ngoàiảoảnhbêntrênthấyđượcbênbờbiểnra,còncómộtloạiảoảnhbêndưới.Loạiấyphảiở trongsamạcmới thấyđược.Mùahènăm1798,NapoleonđệnhấtđemquânđixâmlượcAiCập,línhtrángđanghànhquântrong samạc thường trông thấygiữanhữngđồi cát xaxa có rừngcây,hồđầm, quân đội, cờ quạt lúc ẩn lúc hiện, làm cho lòng quân thấp thỏm.Napoleon liền mời nhà toán học GaspardMonge đi cùng đoàn quân tiếnhành nghiên cứu hiện tượng này.Vị học giả vốn tâm đắc với hiện tượngquanghọckhíquyểnnàynhanhchónglàmrõnguyênnhâncủanó.Dovùngsamạcrấtkhôhanh,khôngkhídướiánhsánggaygắtrấtdễnónglên,màkhôngkhíthìdẫnnhiệtkém,thànhthửkhôngkhílớpdướidotiếpgiápmặtđấtnênnhiệtđộtươngđốicao,lớpkhôngkhícáchmặtđấtvàimétthìnhiệtđộởđóxuốngthấpđinhiều.Nhưvậy,mậtđộcủalớpkhôngkhílàbêntrênlớn,bêndướinhỏ.NếuởvịtríAphíatrướcngườiquansátkháxacómộtcâyto,tiasángmàcáicâyởAchiếuxuống,khiđivàolớpkhôngkhíbêndưới,domậtđộkhôngkhíởđótươngđốinhỏ,tiasángkhúcxạsẽdầndầnlệchkhỏihướngpháptuyến,vàtạiđiểmCthìgóctớivượtquágóctớihạn,xảyraphảnxạtoànphần.Tiasángsaukhiphảnxạtoànphầnlạidầndầngậpnghiênggầnvềhướngpháptuyến,saucùngđivàomắtngườiquansát.Từhìnhvẽcóthểthấy,ảnhA'củacâymàngườiquansáttrôngthấyởthấphơnnhiềusovớivịtríthựctếcủacây.Chonênloạicảnhtượnghuyềnảotrongsamạcnàycũnggọi làảoảnhbêndưới.Ảnh trông thấy trongảoảnhbêndướilàảnhngược.

Từkhoá:Ảoảnh;Ảoảnhbêntrên;Ảoảnhbêndưới;Khúcxạcủaánhsáng;Phảnxạtoànphầnánhsáng.

143.Vìsaogiọtxăngrơixuốngđườngphốẩmướtlạicónhiềumàusắc?

Saucơnmưa,đườngphốrảinhựaẩmướtdướiánhMặtTrời,thườngthấyhiệnđâyđónhữngvếtdầuloangnhiềumàusắc.Quansátkĩmộtlúcbạnsẽpháthiện,đólànhữnggiọtxăngrơixuốngtừnhữngôtôqualạitạothành.

Xăngrơilênnướclàmsaolạihiệnracácloạimàusắcnhỉ?

Xăngnhẹhơnnước, rơi vàonước thì loang ra, nổi trênmặt nước, hìnhthànhmộtmàngdầumỏng.Tuymàngdầu cựcmỏng, nhưngnó lại giốngnhưmột tranggiấybóngkính trong suốt, cũngcómặt trướcmặt sau.KhiánhMặtTrờichiếuvàomàngdầutừmặttrước,gặpphảimặtsaumàngdầudínhsátmặtnước,lậptứcphảnxạtrởlại.Tiasángphảnxạtrởlạichiếuđếnmặttrướccủamàngdầulạisẽgâyrasựphảnxạnhấtđịnh.Tiasángphảnxạđiphảnxạlạibêntrongmàngdầu,giốngnhưkiểuquảbóngbànvăngquavănglạigiữahaitấmphẳngđặtsongsong.

ÁnhsángMặtTrờidoánhsángmàucủabảyloại:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tímhợpthành.Khinóphảnxạqualạigiữamặttrướcvàmặtsaucủamàngdầu,dokhoảngcáchgiữahaimặtphẳngđóhếtsứcnhỏ,haichùmtiasánglầnlượttừmặttrướcvàmặtsauphảnxạra,cóthểchồngchấtlênnhau.Vậy là ánh sángmàubảy loại trong ánhMặtTrời, ở nơi cóđộdàykhácnhau,cómàusẽđượctăngcườnglên,cómàuthìlạisuyyếuđi,thậmchítriệttiêunhau.Trạngtháilàtrênmàngdầucómộtsốchỗlộrađỏmộtchút,cóchỗxanhmộtchút,cóchỗlạihiệnramàusắckhác,vàvậylàmàngdầutrôngcónhiềumàusắc.Loạimàusắcnàygọilàsắcmàngmỏng.Hiệntượngnhưvậygọilàgiaothoacủaánhsáng.

Thựcra,khôngchỉmàngdầucóthểsinhrahiệntượnggiaothoacủaánhsáng.Chỉcầncótiasángchiếuvàobấtkìmàngmỏngtrongsuốtnào,đềucóthể xảy ra hiện tượng này. Ví dụ như bong bóng xà phòng, cánh chuồnchuồnhoặccánhruồi,đĩaCDv.v.,dướisựchiếurọicủaánhMặtTrờiđềulộranhiềumàusắc,đềulàdohiệntượnggiaothoacủaánhsángtạonêncả.

Từkhoá:Giaothoacủaánhsáng;Sắcmàngmỏng.

144.Vìsao"gươngthấuquang"thờiTây

Hánlạiđểánhsángxuyênqua?Thờicổxưa,khichưacókínhđểlàmragươngsoi,ngườiTrungQuốcđã

biếtmàibóngđồđồngđểlàmgươngsoi,chiếuramặtngười.Trongsốnhiềukiểugươngđồng,cómộtloạigươngsoirấtkìlạ,đólàgươngthấuquang.

Gương thấuquangđượcchế tạovàogiữađờinhàHán,nhìnvàokhôngthấycógìkhácvớicácgươngđồngkhác,bềmặtsạchbóngmàsángloáng,mặtsaucókhắcbàiminhghicôngđức,cóthểchiếurõdungmạocủangười.Song,gươngthấuquangcómộthiệntượngkìlạ:khicómộtchùmtiasángmạnhchiếulênmặtgương,lúcánhsángphảnxạtừmặtgươngrọilêntường,trênmặt tường liềnphảnánh rahoavănvànétchữởmặt saucủagương.Nhìnvàocóvẻnhưánhsángtừmặtsauxuyêntớivậy.Chonênngườitagọiloạigươngđồngnàylà"gươngthấuquang"(gươngđểchoánhsángxuyênqua).

Rấthiểnnhiênlà,ánhsángkhôngthểnàoxuyênquađồngđược,songvìsao lại sinh ra loại hiện tượng kì lạ này nhỉ?Vấn đề này đã làm cho conngườinghihoặcsuốtvàitrămnăm.

Hiệnnayđãpháthiện,mặtgươngcủagươngthấuquangthờiTâyHáncónhữngmấpmô nhỏ li ti. Loạimấpmô này quan sát bằngmắt thường thìkhôngsaonhậnra.CácnhàkhoahọcphảidùngcácbiệnphápthựcnghiệmhiệnđạinhưđogiaothoalazevàphântíchhuỳnhquangtiaX.Saukhitiếnhànhđođạcchínhxáctỉmỉđốivớimặtgươngmớipháthiệnrađược.

Do loạimấpmô nhỏ li ti này củamặt gương, chúng ta có thể coimặtgươngđượctổthànhbởivôsốmặtgươnglồivàmặtgươnglõm.Khicómộtchùmtiasángchiếulênmặtgương,quatácdụngpháttáncủamặtgươnglồivàtácdụnghộitụcủamặtgươnglõm,ánhsángphảnxạtrởlạihìnhthànhnhữnghìnhchiếusángtốikhácnhaulêntrêntường,còncácmấpmônhỏliticủamặtgươnglạitươngứngvớinhữnghoavănởmặtsaucủagươngthấuquang.Vìvậy,hìnhchiếuphảnxạcủagươngthấuquanghiệnrõbứctranhsángtốitươngứngvớihoavănmặtsau,sinhracáigọilàhiệntượng"thấuquang".

CácnhàkhoahọcvàthợthủcôngkhéotaycủanướcTrungQuốccổđạibịhạnchếbởiđiềukiệnthuởấy,tuyhọkhôngnóirõđượcnguyênnhâncủaviệcánhsángxuyênquagươngthấuquang,nhưngtrongthựctiễnsảnxuất,họlạinắmđượccôngnghệcaosiêuvềđúcgươngthấuquangvàcóthểđúcnóramộtcáchcóhiệuquả,khôngthểkhôngcoiđólàmộtkìtích.

Từkhoá:Gươngthấuquang;Phảnxạánhsáng;Mặtgươnglồi;Mặtgươnglõm.

145.Vìsaoánhsángmàuđỏthườngđượcdùngđểlàmtínhiệucảnhbáonguyhiểm?Ôtôgặpđènđỏthìphảidừnglại.Khisửađường,đêmđếnthìnhữngchỗ

sửachữađềuphảibậtđènđỏ.Đènđỏcònđượcdùnglàmđènbáohiệutrêncửaantoàncủarạpchiếubóng,trênthápcaov.v.

Vìsaophảibậtđènđỏnhỉ?Cóphảilàvìánhsángđỏrựcrỡ,hếtsứctươiđẹp chăng?Khôngphải đâu, bên trong đó còn hàmchứa nguyên lí quanghọcquantrọngnữađấy!

Chúngtabiếtrằng,trongánhsángtrắnggồmcóbảyloạiánhsángmàu:đỏ,da cam,vàng, lục, lam, chàm, tím.Ánh sángmàukhácnhau thì bướcsóngcũngkhácnhau.Trongđó,bướcsóngcủaánhsángđỏdàinhất,nócóthểxuyênquanhữnghạt li tinhỏxíunhưhạtmưa,hạtbụi,hạt sươngmùv.v.Bướcsóngcủaánhsángtímngắnnhất,nănglựcxuyênthấucũngtươngđốinhỏ.Khiánhsángchiếuđếnnhữnghạtlitithìsẽxảyrahiệntượngtánxạ,tứclàlệchkhỏibướcđibanđầumàphântánra.Ánhsángcóbướcsóngkhácnhauthìtìnhhìnhtánxạcũngkhácnhau.Ánhsángcóbướcsóngtươngđốingắn,nhưánhsángtím,chàmv.v.đềurấtdễbịtánxạra,ítcótiasángxuyênđượcquahạtliti.Cònánhsángđỏcóbướcsóngtươngđốidàikhóbịtánxạ,cónhiềutiasángxuyênđượcquacáchạtliti.Chonên,trongthờitiếtcósươngmù,chúngtathấyMặtTrờiđỏlòm.Đứngsaukínhmờnhìnánhđèncũngthấynóđỏquạch.

Chính vì ánh sáng đỏ không dễ bị tán xạ, có năng lực xuyên thấu rất

mạnh,nênnóđượcdùngrộngrãilàmtínhiệucảnhbáonguyhiểm.Ngaycảcáiđènđuôisauxeđạpcũng làmàuđỏ,đểchongườiđằngsaunhậnbiếtphíatrướcđangcóxe,tránhxảyrasựcốgiaothông.

Từkhoá:Ánhsángđỏ;Nănglựcxuyênthấu;Tánxạ.

146.Lazelàgì?Chúngtakhônglạlẫmgìvớicáitừlaze.ĐĩaCDmàchúngtanghe,gọilà

đĩahátlaze.ĐĩaVCDmàchúngtaxem,gọilàđĩahìnhlaze.Việcchếtácvàsửdụngchúngđềugắnliềnvớilaze.Nhắcđếnlaze,ngườitahayliêntưởngđến "vũ khí ánh sáng chết người" trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng.Lazecóthểchiếuxuyêntấmthép,thậmchíđếnvậtchấtcứngchắcnhưkimcương,khinóchiếurọivàocũngsẽhoá thànhmột lànkhóixanh.Vậyrốtcuộclazelàgì?

Vềcơbản,lazevàánhsángthôngthườngđềulàsóngđiệntừcả.Tốcđộtruyềnđicủachúngđềulà300.000km/s.Songsựphátsinhvàphátsángcủalazelạicóchỗkhácvớiánhsángthôngthường.

Aicũngbiếtrằng,nguyêntửtạothànhvậtchấtlàdohạtnhânnguyêntửvàcácelectronchuyểnđộngquanhnóhợp thành.Khibênngoàicungcấpchonguyêntửmộtnănglượngnhấtđịnh,thìcókhảnăngđưaelectronsangquỹđạoxarangoàimộtchút.Khiấychúngtanóinguyêntử từ trạngtháinănglượngthấpvọtđếntrạngtháinănglượngcao.Nguyêntửởtrạngtháinăng lượng cao không ổn định bằng ở trạng thái năng lượng thấp.Nó cókhuynhhướngquaytrởvềtrạngtháinănglượngthấp.Khinguyêntửtựpháttừtrạngtháinănglượngcaonhảyvềtrạngtháinănglượngthấpthìsẽphátsáng.Đó tức làbứcxạ tựphát.Ngoài ra,nếunguyên tửđangở trạng tháinănglượngcaomàdùngmộtphotonbênngoàigợidẫnchonótrởvềtrạngtháinănglượngthấp,hơnnữa,tầnsốcủaphotonbênngoàinàymàbằngtần

sốriêngcủanguyêntửởtrạngtháikíchthích,khiấysẽgâynênbứcxạbịkích thích của nguyên tử. Nói đơn giản thì: ánh sáng thông thường donguyêntửcủavậtchấtbứcxạtựphátsinhra,cònlazedonguyêntửcủavậtchấtbứcxạbịkíchthíchphátsinhra.

Ánhsángthôngthườngtrongtrạngtháibứcxạtựphát,độngtácphátsángcủamộtlượnglớnnguyêntửtiếnhànhđộclậpvớinhau.Chúngriêngrẽphátra ánh sáng có tần số khác nhau.Cái đó giống như sau khi tan rạp chiếubóng,mọingườikẻtrướcngườisau,mạnhainấyđitảnvềcáchướngkhácnhau.Cònlazethìlạikhác,nólàhànhviphátsángcủasốđôngnguyêntửdobứcxạbịkíchthíchsinhra.Lazeđượcsinhranhưvậythìtầnsố,pha,vàhướngđềuhoàntoànthốngnhấtlàmmột.Cáiđógiốngnhưsaukhitanrạpchiếubóng,mọingườixếpvàohàngngũnhằmcùngmộthướng,cấtnhữngbướcchânđồngđều, theo tiếnghô "một,hai,một"màngayngắn tiến lêntrước.

Từkhoá:Laze;Bứcxạtựphát;Bứcxạbịkíchphát;Photon.

147.Lazecónhữngđặctínhnào?Lazekhôngnhưánhsángthôngthường,nódonguyêntửcủavậtchấtkhi

bứcxạbịkíchphátsinhra.Vìvậy,hànhvicủalazecũngcóchỗkhácvớiánhsáng thông thường.Đặcđiểmcủanó là: tínhđịnhhướng tốt, tínhđơnsắctốt,độchóicaovàtínhtươnghợp(corelation)tốt.

Tínhđịnhhướngtứclàchỉmứcđộtậptrungcủaánhsáng.Chùmánhsáng

phátratừđènphavàđènpinnhìnvàothấythẳngtắp,tựahồrấttậptrung.Kìthực,loạiánhsángđósaukhichiếuđếnmộtkhoảngcáchnhấtđịnh,thìsẽphântánra.Cònlazelạilàánhsángmộthướngnhất,tậptrungnhất.LazecónănglượngnhấtđịnhcóthểchiếulêntớiMặtTrăngcáchTráiĐất380nghìnkilômét.Cònánhsángthôngthườngchiếurakhôngđếnvàitrămkmthìđãphântánvôcùngyếuớtrồi.Năm1962,loàingườilầnđầutiêndùngchùmtialazedomáyphátlazesinhrachiếuđếnbềmặtMặtTrăng,nóđểlạitrênMặtTrăngmộtvếtsángcóthểthấyrõ.Đólàđiềumàmộtđènphacựcmạnhcũngkhônglàmđược.

Tínhđơnsắclàchỉmàucủaánhsángcóđơnthuầnhaykhông,trênthựctế làchỉbướcsóngcủaánhsángcóđồngnhấthaykhông.Bướcsóngcủaánhsángnhìnthấyởtrongdải400-760nanomet,nóbaogồmánhsángmàucácloại:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tím.Chodùlàánhsángđơnsắccủamộtloạimàusắcnàođóthìbướcsóngcũngkhôngđồngnhất,màlàcóchứaánhsángcủabướcsóngkháctrongmộtdảinhấtđịnh.Vídụ,ánhsángđỏcóchứaánhsángtrongdảibướcsóng622-760nanomet.Cònbướcsóngcủa laze chỉ sai khácnhau cómột phần trăm triệunanomet, thậmchí nhỏhơn,làmộtloạiánhsángcótínhđơnsắccựctốt.Vídụ,mộtchùmtialazemàuđỏphát ra từmáyphát lazeheli -neon,bướcsóng là632,8nanomet,tínhđơnsắccủanócaohơncủanguồnsángbìnhthườngtới10nghìnlần.

Máyphátlazecócườngđộphátsángrấtcao,tứclàđộchóicủalazecao.Máyphátlazecóthể,trongthờigiantácdụngmộtphầnnghìntỉgiây,đạttớicôngsuấtvàitrămnghìntỉkW,nhiệtđộcóthểđạtvàichụctriệu,thậmchívài trăm triệuđộCelsius.Việc chế tạovệ tinhkhông thể thiếuđược laze.Cáccụmlinhkiện,pin,rơleđiệnv.v.trongvệtinhphảidùnglazeđểhànlại.Nếuhội tụ năng lượng của laze lênmột điểm, chẳngnhững có thể xuyênthủngtấmkimloạidày,thậmchícòncóthểkhoanlỗtrênvậtliệurấtcứng,rất khónóng chảy.Nhưgia côngnhững lỗ phunni lông,miệngphundầutrênđộngcơ tên lửa, lỗnhỏcủa trụckimcương trongđồnghồv.v.Muốnkhắcphụcnhữngkhókhănvềkĩthuậtvàđộtinhxáccaonày,nhấtthiếtphảidùngtớilaze.Lazecòntrởthành"condaomổ"thầnkìtrongtaycácbácsĩngoạikhoa.Lazequasợiquangdẫncongcong,từmộtđầuthấuxạra,hộitụlênmộtđiểm,cườngđộlazetrênđiểmđórấtcao,cóthểdùngđểcắtbỏkhốiu,khoanlỗtrênrăng,đắpbịtkínrănghổng,thậmchícòncóthểxuyênquađồngtửcủamắt,hànlạithịvõngmạcđãbịrơiralêngiácmạcnhưcũ.

Tínhtươnghợp(corelation)tốttứclàbướcsóngcủaánhsángthốngnhất,vịtríthốngnhấtvàphươnghướngthốngnhất.Nếuchúngtavímộtchùmtia

sángnhưmộtđộingũđanghànhquân,độdàisảibước,thờiđiểmnhấcchânvà hướng đi của từng người trong đội ngũ ấy đều không nhất trí, quả làkhôngthànhđộingũ,khôngailiênquanvớiaicả.Ánhsángthôngthườngchínhlà"độingũphoton"khôngliênquanvớinhaukiểunày.Cònlazethìlạilàmột"độingũphoton"hếtsứcchỉnhtềmàbướcchânnhấttrí,tứcmuốnnóilàtínhtươnghợp(corelation)rấttốt.

Lazecóuy lực lớnnhư thế, tuyệtnhiênkhôngphảimáyphát lazeđượcchếtạomộtcáchngẫunhiên,màchínhlàvìlazecónhữngđặctínhkểtrên.Nhữngđặctínhnàycủalazecũngcómốiliênhệvớinhau,nóingắngọn,cóthểkháiquátbằngmộtcụmtừ"độchóicaođơnsắc".

Từkhoá:Laze;Tínhđơnsắc;Độchói;Tínhtươnghợp(corelation);Tínhđịnhhướng.

148.Phépchụpảnhgiaothoalazelàgì?Phépchụpảnhgiaothoalazecòngọilàphéptoànkí,làmộtloạikĩthuật

chụpảnhmớimẻ,nhanhchóngphát triển trong40nămqua.Loạikĩ thuậtnàysovớikĩthuậtchụpảnhthôngthường,vềmặtnguyênlícósựkhácbiệtcănbản.Kĩthuậtchụpảnhthôngthườnglợidụngnguyênlíhìnhthànhảnhcủathấukínhlồi,ghilạicườngđộsóngánhsángphảnxạcủavậtthểđượcchụpảnhlênphim.Vìvậytấmảnhmàchúngtatrôngthấylàmộttờtranhảnh mặt phẳng. Còn chụp ảnh giao thoa laze lại hoàn toàn khác. Chẳngnhữngnóghiđượccườngđộánhsángphảnxạcủavậtthểchụpảnh,màcònghiđượctoànbộthôngtintrongsóngánhsángphảnxạ,vàcóthểbàymộttờtranhảnhlậpthểbachiềutrướcmắtngườixem,thôngquaphươngphápđặcthù.Thếthìphépchụpảnhgiaothoalazerốtcuộclàgì?

Phépchụpảnhnàygắnchặtvớilaze.Tronghìnhvẽdướiđâylàsơđồbốtrícủaphépchụpảnhgiaothoalaze.

Mộtchùmtialazequathiếtbịphânchùmchiathànhhaichùm.Mộtchùmsau khi phản xạ quamặt kính chiếu lên phim, gọi là chùm tia sáng thamkhảo;cònmộtchùmkiasaukhiphảnxạquavậtthểđượcchụprồichiếulênphim,gọilàchùmtiasángcủavậtthể.Haichùmtiasánghìnhthànhhoavăngiaothoatrênphim.Phimcảmquangnhưthếấylàtấmảnhgiaothoalaze.Mắtngườinhìntrựctiếpvàoảnhloạinàychỉcóthểtrôngthấynhữnghoavăngiaothoagiốngnhưvântayvậy.Songnếudùnglazechiếurọinó,mắtngườixuyênquaphimcóthểtrôngthấyđốitượngđượcchụpảnhlúcđầu.Hìnhảnhcủabứcảnhgiaothoalazecựckìgiống,cảmgiáclậpthểmạnh.

KĩthuậtchụpảnhgiaothoalazedonhàkhoahọcD.Gabor,trongkhitiếnhànhnghiêncứukínhhiểnviđiệntửthuộcmộtcôngticủaAnh,phátminhra.Vìthế,năm1971,ôngnhậnđượcgiảiNobelvềvậtlí.

Nếuxétanmộttấmảnhgiaothoalaze,bấtkìmộtmiếngvụnnàotrongđócũngcóthểhiệnlạiảnhlậpthểcủatoànbộcảnhvật.Lượngthôngtincủaphépchụpảnhgiaothoalazelớnhơnrấtnhiềusovớiphépchụpảnhthôngthường.Chỉcầnmỗikhi lộsáng, thayđổimộtchútđộgóccủaphimchụpảnhlàcóthểđồngthờighilạinhiềuhìnhảnhtrêncùngmộttấmphim.Lợidụngđặcđiểmnày,toànbộsáchMườivạncâuhỏivìsaocũngcóthểđượcchụplêncùngmộttấmphim.

Phép chụp ảnh giao thoa laze được ứng dụng ngày càng rộng rãi trongnhiềulĩnhvựckhoahọckĩthuật.Lợidụngkínhhiểnvigiaothoalaze,cóthểchụpảnhtrựctiếpcácsinhvậtsống,nghiêncứusóngxungkíchkhikhícụbayđangbay.Kĩthuậtchụpảnhgiaothoalazecầuvồng,dướisựchiếusángcủaánhMặtTrời,còncóthểtáihiệnhìnhảnhlậpthểcủavậtthểđượcchụp.

Kĩthuậtgiaothoalazeépkhuônđượcpháttriểntrongnhữngnăm70củathếkỉXX.Nóđãgiảiquyếtmộtcáchthànhcôngvấnđềsảnxuấtđạitràcủaảnhgiaothoalaze.Hìnhảnhgiaothoalazeépkhuônđượcsửdụngrộngrãiđểlàmracácquảngcáohànghoá,trangtrídanhthiếp,thẻtíndụng,phongbìcótem,thiếpmừngngàylễvàquàtặngv.v.Tácdụngchốnglàmgiảnhãnmáchànghoácủagiaothoaépkhuôncàngtrởthành"lábùahộmệnh"củanhữngsảnphẩmnổitiếng.

Từkhoá:Phépchụpảnhgiaothoalaze.Giaothoalazecầuvồng;Giaothoalazeépkhuôn.

149.Vìsaohìnhảnhlazetrênsânkhấucóthểbiếnđổitheotiếttấucủabảnnhạc?

Bạnđãtừngxembiểudiễnâmnhạclazerồichứ?Đikèmvớitiếngnhạctrầmbổng,trênsânkhấuxuấthiệnhìnhảnhlazenhiềumàutuyệtđẹp.Hìnhảnhlazebiểnđổikhôngngừngtheotiếttấuâmnhạc,làmchoâmthanh,ánhsáng,màusắchoàtrộnlàmmộttrênsânkhấu.Sựkếthợphoànmĩvàhiệuquảnghenhìn,giatăngsứctruyềncảmcủabảnnhạclênrấtnhiều,gâychoconngườicáicảmgiácnhưởtrongcảnhmộngvậy.

Đólàkiệttáccủasựkếthợplazevớimáytính.

Lazesửdụngtrênsânkhấunóichungcóbaloạimàusắccơbản:đỏ,lục,chàm.Saukhichúngtrộnlẫnvàonhau,cóthểhìnhthànhánhsángbảymàu.Nhưngánhsángnàyđềulàtừngchùmtừngchùmlazerấtmạnh,rấtmảnh,tínhđịnhhướngtốt, tính tươnghợp(corelation) tốt,màusắchếtsức thuầnnhất,conngười rấtdễdàngđiềukhiểnchúng,chẳngkhácgìngười thợvẽđiềukhiểnbútmàutrongtaymìnhvậy.

Nhữngchùmánhsángmàunày,quasựtánxạcủatấmtinhthểcóhoavănlồilõmđangquay,cóthểsinhra"mâymù"biếnhóavôchừng,"sóngbiển"của sóng ánh sáng trong vắt, hoặc là "làn vải mỏng" đang phơ phất. Bắtchúngđiquatấmtinhthểcónhữngôcựcmảnhđangquay,còncóthểsinhrađồántrờicaobiếnảonhấpnháy.

Nếuchiếuchùmtiasánglênmộttấmgươngnhỏ,gươngvừalayđộnglàđiểmsángphảnxạliềncóthểvạchramộtđường.Lắpthêmmộttấmgươngnhỏrungrinhnữatrênhướngthẳnggóc,điểmsánglạicóthểvạchrađủkiểuđủ loạihìnhvẽhìnhhọc trongkhônggian.Nếudùngmáy tínhđiềukhiểnchuyểnđộngcủanhữngtấmtinhthể,mặtgươngnhỏnàythìcóthểlàmcholazevẽracácloạiđồánphứctạp,vàcòncóthểlàmchođồánsốngđộnglêntrênsânkhấu.

Chúngtabiếtrằng,thiếtbịâmthanhđiệnđượcsửdụnglúcphátranhạc.Trongthiếtbịâmthanhđiện,tiếttấuâmnhạcthểhiệnbằngsựbiếnđổicủatínhiệuđiện.Nếuđưatínhiệuđiệncủatiếttấuâmnhạcvàomáytính,máytính liềncó thểcăncứvào sựbiếnđổi của tínhiệuđiệnđểđiềukhiển sựquaycủa tấm tinh thểvà sự layđộngcủagươngnhỏ.Hìnhảnh lazeđượcsinhrabằngcáchđósẽbiếnđổitheosựbiếnđổicủatiếttấubảnnhạc.Trênsânkhấu,hìnhảnhlazevàtiếttấuâmnhạcliềncóthểkếthợplạimộtcáchhoànmĩ,âmnhạc thêmývịcho laze, laze tăngmàusắcchoâmnhạc,đạtđượcsựthốngnhấthàihoàgiữaánhsángvàâmthanhvềmặtnghệthuật.

Từkhoá:Laze;Máytính;Thiếtbịâmthanhđiện.

150.VìsaotiaXcóthểxuyênquacơthểngười?

ÁnhMặt Trời, ánh đèn, ánh lửa đều là ánh sángmàmắt người có thểtrôngthấy,gọilàánhsángnhìnthấy.Ngoàiracòncómộtsốánhsángmàmắtkhôngthểtrôngthấy.Tuykhôngnhìnđượcchúng,songdùngphươngphápthựcnghiệmcóthểchứngminhchúngđíchthựctồntại,hơnnữacũngcóbảntínhcủaánhsáng.TiaXlàmộtloạitrongsốđó,thôngthườngngườitacũnggọinólàXquang.

Năm1895,nhàkhoahọcĐức,Rơnghen,trongkhinghiêncứuhiệntượngphóngđiện trongchânkhôngđãpháthiện ra tiaXđầu tiên.TiaXvàánhsángnhìnthấycócáigìkhácnhaunhỉ?

Căncứvàokếtquảnghiêncứulâudài,cácnhàkhoahọcđãtổngkếtvềbảntínhcủaánhsáng:bấtkểánhsánggìcũngđềulàmộtloạisóngđiệntừ,songbướcsóngcủachúngthìkhácnhau.Ánhsángcóbướcsónggiữa400-

760 nanomet (1 nanomét = 1 nm = 10–9mét) là ánh sáng nhìn thấy nóichung;ánhsángcóbướcsóngnhỏhơn400nmgọilàánhsángtửngoại,làánhsángkhôngnhìnthấy.TiaXlàmộtloạiánhsángcóbướcsóngcònngắnhơntiatửngoại,(cótầnsốdaođộngtrongphạmvi3.1016Hzđến3.1018Hz) chỉ bằng khoảngmột phầnmười nghìn của bước sóng ánh sáng nhìnthấy.Nócũnglàánhsángkhôngnhìnthấy.

Ánhsángbướcsóngkhácnhaucónănglựckhácnhauvềxuyênthấuvậtthể.Ánhsángnhìnthấychỉcóthểxuyênthấunhữngvậtthểtrongsuốtnhưphalê, thuỷtinh,rượu,dầuhoảv.v.TiaXthìlạicóthểxuyênthấunhữngvậtthểkhôngtrongsuốtnhưgiấy,gỗ,tổchứcdạngsợicủacơthểngườiv.v.

VìsaodùngtiaXthấuquacơthểngườicóthểlàmhiệnrabóngđencủakhúcxươngtrênmànhuỳnhquangnhỉ?HoáralànănglựcthấuquacácloạivậtthểcủatiaXkhôngnhưnhau.Đốivớinhữngvậtthểdonhữngnguyêntốtươngđốinhẹhợp thành,nhưcơbắpv.v.,khi tiaXchiếuqua,giốngnhưkiểuánhsángnhìnthấythấuquavậtthểtrongsuốtvậy,rấtítbịsuyyếu.Đốivớivậtthểdonhữngnguyêntửtươngđốinặnghợpthành,nhưsắtvàchì,tiaXkhôngthểxuyênthấuquađược,hầunhưbịhấpthutoànbộ.XươngcốthấpthutiaXmạnhhơncơbắp150lần.Vìvậy,khidùngtiaXchiếuquacơthểngười,trênmànhuỳnhquangliềnlưulạibóngđencủaxươngcốt.

TiaXcóthểxuyênthấucơthểngười,trongyhọcnóthườngđượcdùngđểkiểmtracáccơquanbêntrongcơthểngườibệnhnhư:phổi,xương,dạdày,ruộtv.v.

TiếpxúcnhiềuvớitiaXsẽbấtlợichothânthể,còncóthểmắcbệnhcótínhphóngxạ.Vìvậy,nhữngnhânviênytếđảmnhiệmviệcchiếu,chụpXquangcủabệnhviênđềuphảichoàngtạpdề.độimũ,đigăngtaybằngcaosu,đeokínhmắtphalêchì,đềphòngtiaXchiếuvàocácbộphậnthânthể,gâyảnhhưởngtớisứckhoẻ.

Từkhoá:Ánhsángnhìnthấy;TiaX;Hấpthụánhsáng.

151.Vìsaothựcphẩmđượcchiếuxạcóthểbảoquảnlâudài?

Phươngphápbảoquản thựcphẩmkiểucũ làđặt thựcphẩmvào tủ lạnhhoặc hầm ngầmđể phòng ngừa chúng bị thối hỏng.Bảo quản thực phẩmtheocáchnày,thờigianbảoquảnnóichungkhôngdài.Vìthờigiandàira,cácvisinhvậtẩnnáutrongthựcphẩm,trongđiềukiệnthíchhợplạisẽsinhsôihoạtđộng,phângiảichấtdinhdưỡngtrongthựcphẩm,tiếtradungmôivàvậtchấtcóđộctính,cóthểlàmchothựcphẩmbịthốirữabiếnchất.

Liệucócáchgìlàmchothựcphẩmbảoquảnđượctrongthờigiantươngđốidàimàkhôngxảyrathốirữabiếnchấtkhông?

Hiệnnay,người tađã tìmđượcmộtphươngphápmới,có thểbảoquảnthựcphẩmdàingàymàkhôngbịbiếnchất.Đólàcáchdùngtiachiếuxạvàothựcphẩm.

Bảoquảnthựcphẩmbằngtiachiếuxạlàápdụngchấtđồngvịphóngxạcoban-60vàtiaγdoxesi-137bứcxạra,hoặclàdùngchùmelectroncủamáygiatốc.Nănglượngcủaloạitianàycaokinhkhủng,nănglựcxuyênthấuhếtsứcmạnh,cóthểchiếuxạqualớptronglớpngoàicủathựcphẩm.Khichiếuxạ,tiaγsẽbịnguyêntử,phântửcủavisinhvậthấpthu,sinhramộtlượnglớncácelectronchuyểnđộng.Nhữngelectronnàylạicóthểthúcđẩynguyêntử,phântửtrongvisinhvậtionhoá,quađómàgiếtsạchchúng.Chonên,thựcphẩmmộtkhitrảiquachiếuxạ,tácdụngdiệtkhuẩnhếtsứctriệtđể,cóthểbảoquảnlâudài,sẽkhôngxảyrathốirữa,biếnchất.

Dùng tia chiếu xạ còn có một ưu điểm mà những phương pháp kháckhôngsaosánhnổi:khichiếuxạ,tuysứcxuyênthấucủatiavôcùngmạnh,nhưngsựbiếnđổinhiệtđộcủabảnthânthựcphẩmlạirấtnhỏbé.Điềuđólàmchochất dinhdưỡngvàmùivị vốn có của thựcphẩmđềucó thểgiữđược,chonênrấtđượcưachuộng.

Từkhoá:Bảoquảnthựcphẩm;Chấtđồngvịphóngxạ;Tiaγ.

152.Vìsaomáykiểmtraantoàncóthểpháthiệnhàngcấmcấtgiấutronghànhlí?

Nơilàmthủtụcnhậpcảnhcủabếnxe,bếncảngvàsânbayđềuđượctrangbịcácmáykiểmtraantoàn.Tạinơiđó,hànhkháchphảiđểhànhlíđiquamáykiểmtraantoàn.Mộtkhipháthiệntronghànhlícóhàngcấmnhưchấtdễcháy,dễnổvàdễănmòn,máykiểmtraantoànliềnpháttínhiệucảnhbáo,bảođảmchohànhkháchđượcantoàntrongchuyếnđi.

Vìsaomáykiểmtraantoàncóthểpháthiệnhàngphạmpháptronghànhlínhỉ?ĐiềuđóhoàntoàndựavàosựhỗtrợcủatiaX.Chúngtabiếtrằng,tiaXlàmộtloạisóngđiệntừ,bướcsóngcủanócònngắnhơnbướcsóngcủatiatửngoại, nói chungkhôngvượtquá1nanomet.Vì thế, tiaXcó tính chấtkhácvới ánh sángnhìn thấy.Ánh sángnhìn thấy thông thườngchỉ có thểxuyênquacácvậtthểtrongsuốtnhư:nước,thuỷtinhv.v.CòntiaXthìlạicóthểxuyênthấucácvậtthểkhôngtrongsuốtnhư:giấy,gỗ,vảiv.v.Vảlại,khảnăngxuyênthấucủatiaXđốivớicácloạivậtthểkhôngnhưnhau.Đốivới vật thể do nguyên tố tươngđối nhẹ cấu thành, tiaX có thể đi qua dễdàng, rất ítbịhấp thu.Nguyên tử lượngcủanguyên tửcấu thànhvậtchấtnặngdần lên, chúnghấp thu tiaXnhiềudần lên.Mật độ của các loại vậtphẩmtronghànhlícủahànhkháchmỗithứmộtkhác.MứcđộhấpthucủachúngđốivớitiaXvìthếcũngcókhácbiệt.KhitiaXquétquanhữngvậtphẩmđó,docóthứhấpthutiaXnhiềumộtchút,cóthứhấpthuítmộtchút,trênmàn huỳnh quang củamáy kiểm tra an toàn liền hiện ra những hìnhbóngcómứcđộđậmnhạtkhácnhau.Căncứvàocáchìnhbóngkhácnhauđó,nhânviênkiểmtraantoàncóthểphântíchtiếnhànhđốichiếuđểđưaraphánđoánchínhxác,kịpthờipháthiệnhàngphạmpháplẫnlộntronghànhlí.

Đồngthời,máykiểmtraantoàncòncóthểchuyểntínhiệutiaXxuyênthấuvớicườngđộnhấtđịnh thànhtínhiệuđiện,mộtkhi thấynó tươngtự

vớitínhiệuđiệndomộtloạihàngcấmnàođósinhra,bộphậncảnhbáoliềntựđộngphátracảnhbáo,nhắcnhởnhânviênkiểmtramởvaliraxemxét.

Từkhoá:Máykiểmtraantoàn;TiaX;Hấpthuánhsáng;Hàngcấm.

153.Nguyênlítốcđộánhsángkhôngđổilàgì?

Vậntốclàđạilượngvậtlímiêutảtốcđộvàhướngchuyểnđộngcủavậtthể.Kinhnghiệmsốnghằngngàycủaconngườichochúngtabiết:khiphánđoántrạngtháichuyểnđộngcủacùngmộtvậtthể,ngườiquansátởnhữngnơikhácnhaurútracáckếtluậncóthểlàkhônggiốngnhau.Mộtvídụrõnhấtlà:mộtngườiđứngtrênmặtđất,khinhìnmộtchiếcôtôlaonhanhtrênquốc lộ, nếu trong ô tô ấy cómột người khác hoàn toàn biệt lập với bênngoài,ngườiấykhôngthấyđượcbấtkìcảnhvậtnàoởngoàixe,cũngkhôngnghethấybấtkìtiếngnổnàocủađộngcơôtô,thếthìngườitrongxechắcchắncho là chiếcô tô ấyđangđứngyên.Sởdĩhọcócáckết luậnkhônggiốngnhaulàvìmỗingườichọnhệquychiếukhácnhau.Ngườitrênmặtđấtlấycâycối,nhàcửatrênmặtđấtlàmhệquychiếu,trôngthấyvịtrícủaôtôđangbiếnđổi,vìvậylẽđươngnhiênngườiấycholàô tôđangchạy.Cònngườitrongxelấyôtôlàmhệquychiếu,ôtôchạynhanhbaonhiêu,hệquychiếu cũng chạynhanhbấynhiêu, vì vậyngười ấy cho là ô tô đangđứngyên.Dùvậy,cónhiềuquansátchứngtỏ,kếtquảnhậnđượctừthựcnghiệmvậtlítiếnhànhtrênmặtđấtvàkếtquảnhậnđượctừcùngmộtthựcnghiệmtiếnhànhtrênchiếcôtôấy(giảthiếtrằngôtôđangchuyểnđộngđềutrênđườngthẳng)làgiốngnhau.ĐólàcáimàtrongvậtlígọilànguyênlítươngđốiGalilei,tứclàđịnhluậtcơhọchữuhiệutrongmộthệquychiếu,thếthìnócũnghữuhiệutrongbấtkìhệquychiếunàođangchuyểnđộngthẳngđềuđốivớihệquychiếuđó.Loạihệquychiếumàtrongđóđịnhluậtcơhọchữuhiệugọilàhệquántính.

EinsteinđãphântíchcácthànhquảvậtlíhọcchođếnđầuthếkỉXXvàchorằngnguyênlítươngđốiGalileichínhxácphổbiến.Ôngcònchỉthêmrằng:khôngchỉcóđịnhluậtcơhọc,màcảđiệntừhọcvàcácđịnhluậtvậtlíkhácđềucóhìnhthứctươngđồngtrongtấtcảcáchệquántính.

Tuynhiên,khigiảithíchsựlantruyềncủasóngđiệntừ,nguyênlítươngđối lạiđốimặtvớihaicụcdiện tiến thoái lưỡngnan:mộtmặt,cácnghiêncứukhoahọcđãchứngminhsựtồntạicủasóngđiệntừvàtốcđộtruyềncủa

sóngđiệntừtrongchânkhôngbằngvớitốcđộánhsángCtrongchânkhông,thếthì,căncứvàonguyênlítươngđối,tốcđộánhsángCtrongchânkhôngđốivớimọihệquán tính -bấtkể chúngđứngyên tươngđốihoặcchuyểnđộng tươngđối -đềuphảinhưnhau,không liênquangìđếnchuyểnđộngcủanguồnsóngđãphátrasóngđiệntừcả!Songmặtkhác,sựchuyểnđộngnhanhchậmcủabấtkìvật thểnàobaogiờcũng lànói sovớimộthệquychiếunhấtđịnh.Vìvậy,cáchnói"tốcđộánhsángCđốivớibấtcứhệquántínhnàođềunhưnhau"làkhôngđược.

Đốimặt với sự lựa chọn nghiêm ngặt này, tháng 9 năm 1905, Einsteincôngbốluậnvăn"Bànvềđiệnđộnglựchọccủavậtthểchuyểnđộng"trênNiêngiámvậtlícủaĐức,đưarahaigiảthiếtcơbản:giảthiếtmộtlànguyênlítươngđối,giảthiếtthứhailàtốcđộánhsángkhôngđổi.Tứclàtrongtấtcảcáchệquán tính, tốcđộ truyềnánhsáng trongchânkhôngđềubằngCnhưnhau.Căncứvàokếtquảđođạcmớinhất,trịsốđưaravềtốcđộánhsángtrongnăm1986làC=299792458m/s.

Vậythìphảigiảithíchnhưthếnàovềkếtluận"chuyểnđộngnhanhchậmlàtươngđốisovớihệquychiếu"cóphùhợpvớilẽđờihaykhông?Einsteincho rằng,khivật thểchuyểnđộng,kết luậnquansátđược trongnhữnghệquán tính khác nhau có thể liên hệ qua lại với nhau thông qua một loạiphương thức gọi là "phép biến đổi Lorentz", cũng tức là sự chuyển độngnhanh chậm "nhìn" từmột hệ quán tính, có thể thông qua "phép biến đổiLorentz"suytínhrasựchuyểnđộngnhanhchậmcủanótrongmộthệquántínhkhác.Theophépbiếnđổinày,mộtvậtthểchuyểnđộng,độdàicủanótrên hướng chuyểnđộng sẽ rút ngắn.Khi tốc độ chuyểnđộng của nó gầnđược90%củatốcđộánhsáng,kếtquảtínhtoánchobiết,độdàicủanóchỉcònmộtnửacủabanđầu;hơnnữa,nhịpđiệucủachiếcđồnghồđangchuyểnđộngcũngsẽchậmhơnlúcnóđứngyên.Khinóchuyểnđộngvớitốcđộánhsáng,nhịpđiệuchuyểnđộng liềnhoàn toàndừng lại.Chính làcăncứvàoquan niệm thời gian - không gian - thời gian như vậy, nếu một vật thểchuyểnđộngvớitốcđộánhsángCsovớithuyền,thếthìnóchuyểnđộngsovớibờcũngvớitốcđộánhsángC.Loạikếtluận"chuyểnđộngnhanhchậmlàsovớihệquychiếu"ấykhôngcònthíchhợptrongtrườnghợpnàynữa.Dokiến thức thông thường của conngười cóđược trong tìnhhình tốcđộchuyểnđộngnhỏhơnnhiềusovớitốcđộánhsáng,trongthếgiớivĩmôcủachuyểnđộngtốcđộthấp,conngườikhôngquansátthấykếtquảmà"phépbiểnđổiLorentz"mang lại,vìvậykết luậncủakiến thức thông thường làhữuhiệu, khônghềmâu thuẫngì với nguyên lí khôngđổi của tốcđộ ánh

sáng.

Từ khoá:Hệ quy chiếu; Hệ quán tính; Nguyên lí tương đối Galilei;Nguyên lí tươngđối;Nguyên lí tốcđộánhsángkhôngđổi;PhépbiếnđổiLorenz;Quanniệmkhông-thờigian.

154.Vìsaotốcđộchuyểnđộngcủabấtkìvậtthểnàocũngkhôngthểđạttớivàvượtquá

tốcđộánhsáng?Theokinhnghiệmsốnghằngngàycủaconngười,cóvẻnhưchớpsáng

phát ra từmộtnơinàođócó thể lập tứcđượcngườiquansátởngoàimộtkhoảngcáchnhấtđịnhtrôngthấy.Nóitheothuậtngữcủatruyềnthôngthì,phátrachớpsánglàpháttínhiệuđi,còntrôngthấychớpsánglàthunhậntínhiệu.Việcpháttínhiệuvàthutínhiệucóphảilàcùngmộtthờiđiểmkhôngnhỉ?Nếulàcùngmộtthờiđiểmthìtốcđộánhsángphảilàlớnvôhạn:nếukhôngcùngmộtthờiđiểm,thìtốcđộánhsánglàcógiớihạn.

300nămtrước,nhàthiênvănĐanMạch,OlausRoemerthôngquaquansátchukìbịchekhuấtcủavệtinhcủasaoMộc,rútrakếtluậntốcđộánhsánglàcógiớihạn.Trịsố tốcđộánhsángmàôngđođượclàC=2,77x1010cm/s.Năm1849,JamesBrleyngườinướcAnh,lợidụngphươngphápbánhxerănglạimộtlầnnữađođạcthànhcôngtốcđộánhsáng.Vềsau,quanhiềulầncảitiến,ngườitađãxácđịnhtốcđộánhsángtrongchânkhôngC=2,997925x1010cm/s,tứclàtrongmộtgiây,ánhsángcóthểvòngquanhTrái Đất 7,5 vòng! ánh sáng chuyển động với tốc độ cao như vậy, trongkhoảngcáchquansáthàngngày, thờigianánhsángđiqua thựcsự làquánhỏbé,đếnnỗiconngườihaytưởnglầmrằngánhsángpháttínhiệuvàthutínhiệulàcùngmộtthờiđiểm.

Hiệnnaytrongvạnvật,vạnsựtồntại trênthếgiới, tốcđộchuyểnđộngnhanhnhất là tốcđộ ánh sáng trong chânkhông, không có tốcđộ chuyểnđộngcủavậtthểnàokháccóthểđạtđếnvàvượtquánó.Vìsaovậynhỉ?

Hoáralà, thảoluậnvấnđềtốcđộánhsángkhôngđơnthuầnchỉ làmộtvấnđề tốcđộ lớnnhỏ,mà làmộtvấnđềcó liênquanđếnconngườiphảidùngquanniệmthờigian,khônggiannàođểnhậnthứcsựtiếnhoácủathiênnhiênvàcủacảVũTrụ.Chínhlàtrênđiểmnàycósựkhácbiệtcănbảngiữa

vậtlíhọckinhđiểndoNewtonsánglậpvàthuyếttươngđốidoEinsteinxâydựngnên.

Newtonchorằng,thờigianlàtuyệtđối, từquákhứngànxưađếntươnglaivôhạn,thờigianbaogiờcũngtrôiquavớiphươngthứcnhưnhau.Khônggiancũnglàtuyệtđối,tứclàđođộdàilớnnhỏcủakhônggian,baogiờcũngcốđịnh,bấtkểlàđothờigianhaykhônggianđềukhôngthểbịảnhhưởngcủatrạngtháichuyểnđộngcủavậtthể.Ngoàira,Newtoncònchorằng,khốilượngcủavật thể cũng làđại lượngvật lí khôngđổi.Chodùở trạng tháichuyểnđộngnào,khốilượngđềukhôngthểthayđổi.

Chínhtrênquanđiểmđốivớibađạilượngvậtlícơbản:khônggian,thờigianvàkhốilượng,EinsteinrútracáckếtluậnhoàntoànkhácvớiNewton.Ôngchorằng,bađại lượngvật línàykhôngphải là tuyệtđốimàlà tươngđối,cũngtứclàchúngcóquanhệmậtthiếtvớitrạngtháichuyểnđộng.

NếucómộtthướcthẳngvớiđộdàikhiđứngyênlàLo,khinóchuyểnđộngthẳngđềudọc theohướngcủa thướcvới tốcđộv, độdài củanóđođược

trongtrạngtháichuyểnđộnglà: trongđóclàtốcđộánhsáng. Do tốc độ ánh sáng rất lớn, vì vậy L nhỏ hơn L0, hơn nữa tốc độchuyểnđộngcànglớn,sựrútngắncủaLcàngrõrệt.Quatínhtoán,bạnsẽnhậnthấy:mộtthướcthẳngdài1mkhiđứngyên,khitốcđộchuyểnđộngđạttới0,9c,độdàichỉcòn0,436m.Thướcdài1mmàrútngắntớihơnmộtnửacơđấy!

Cũngtương tựnhưvậy,nếumộtcáiđồnghồ thamgiachuyểnđộng thẳngvớitốcđộv,thếthìkhoảngcáchthờigiant0lúcđứngyên,sẽbiếnthànht

khichuyểnđộng.Quanhệgiữachúnglà

Khi đứng yên, quãng cách thời gian của cả ngày là 24 giờ, khi tốc độchuyểnđộngcủađồnghồđạt0,9c,vậymàphảichạy tới55giờ!Khoảngcáchthờigiankéodàirahơngấpđôi!

Khối lượngcũng là tươngđối.Theo lí thuyếtcủaEinstein,mộtvật thểcókhốilượngđứngyênm0,khithamgiachuyểnđộngthẳngvớitốcđộv,khối

lượngcủanósẽtrởthành .

Vậtthểcókhốilượngbằng1kglúcđứngyên,khitốcđộchuyểnđộngđạt0,9c,khốilượngtănglênthành2,29kg.

Độdàirútngắn,đồnghồchậmlại,khốilượngtănglên,cóđúnglànhữngthứđósẽxảyra?Trongnhiềuthựcnghiệmvềvậtlínănglượngcao,cácnhàkhoahọcđãhoàn toànchứng thực loạihiệuứng thuyết tươngđốinày.Dotốcđộchuyểnđộngcủavậtthểtrongđờisốnghằngngàycủachúngtanhỏhơntốcđộánhsángnhiềulắm,vìvậy,tuyhiệuứngthuyếttươngđốivẫntồntại,songbiếnđổidonógâyraquáưlànhỏbé,khócóthểnhậnbiếtđược.

Giảdụkhitốcđộchuyểnđộngvcủavậtthểbằnghoặcvượtquátốcđộánh

sángthìsẽcónhữngkếtquảgìnhỉ?Rõrànglà sẽtrởthànhsố0hoặcsốảo.Khiấy,vậtthểcóđộdàibấtkìlúcđứngyên,khichuyểnđộngsẽrútngắnthànhsốkhônghoặcsốảo,quãngcáchthờigianΔtvàkhốilượngm, khi chuyển động sẽ trở thành vô cùng lớn hoặc số ảo. Cho đến nay,nhữngkếtluậnnhưvậychưaaicóthểchứngminhsựtồntạihợplícủanó.Quađó,cóthểthấy,vậtthểcóđộdàiđứngyên,khốilượngđứngyênnhấtđịnh,vàchuyểnđộngtrongquãngcáchthờigiantnàođó,tốcđộcủanóchỉcóthểtiếpcậntốcđộánhsáng,màkhôngthểnàođạttớivàvượtquátốcđộánhsáng.Đólàgiớihạncaonhấtcủamọitốcđộchuyểnđộngcủavật thểtrongvậtlíhọccậnđại.

Từkhoá:Tốcđộánhsáng;Khônggian;Thờigian;Khốilượng;Thuyếttươngđối.

155.Vìsaonóitiasángtrêntrờilàcong?Năm1919, trên tờTimesởLuânĐôncóđăng tảimộtbàibáo làmcho

mọi người sửng sốt. Đầu đề của nó là "Tia sáng trên trời bị cong". Mớinghe,cáchnóiấyquảthựclàkhóhiểu.Trênthựctế,kếtluậnđólàhệquảtấtnhiêncủakhônggiancongdoEinsteinnêura.

Khônggian cong là gì?Hơnnữa, sứcmạnhnàođã tạonênkhônggiancongnhỉ?

Từnhữngkinhnghiệmsốnghàngngày,chúngtabiếtrằngkhimộtvậtthểnếuchịuhướngtácđộngcủangoạilựckhônggiốngvớitốcđộchuyểnđộngcủabảnthânnóthìvậtthểsẽlệchkhỏiđườngđibanđầumàchuyểnđộngtheođườngcong.Mộtvídụđiểnhìnhlàchuyểnđộngnémngang.Saukhimộthònđáđượcnémratheohướngnằmngang,nóchịutácđộngtrọnglựcthẳngđứnghướngxuốngdưới,chonênđườngđicủanóbiếnthànhđườngparabon.Aicũngbiếtrằng,TráiĐấtquayxungquanhMặtTrời,MặtTrăngquayxungquanhTráiĐất,quỹđạovậnhànhcủachúngcũnglàđườngcong.NguyênnhâncủanóbởitạigiữaMặtTrờivàTráiĐất,giữaTráiĐấtvàMặtTrăngđangtồntạilựcvạnvậthấpdẫn.Sosánhlựcvạnvậthấpdẫnvớilựcmasát,lựcđànhồimàchúngtarấtquenthuộc,cóthểnhậnthấy,lựcvạnvậthấpdẫngiữahaivật thểsinhra thôngquaphạmvikhônggiancáchnhau,còn lựcmasát, lựcđànhồisinh rabởihaivật thể trực tiếp tiếpxúcnhau.Khônggianxảyralựchútnàygọilàtrườnghấpdẫn.

Nội dung chủ yếu của thuyết tương đối của Einstein là quan niệm chorằng,thờigianvàkhônggiankhôngphảilàtuyệtđốinhưcáchNewtonđãnói,màlànhữngđạilượngvậtlítươngquanmậtthiếtvớitrạngtháichuyểnđộngcủavậtthể.Căncứvàonguyênlícủathuyếttươngđối,sởdĩTráiĐấtchuyểnđộng theo quỹđạo cong, phải được coi là trườnghấpdẫn doMặtTrời sinh ra làmchokhônggianbị congđigây ra.Vật thể cókhối lượngcànglớn,khônggiancongsinhracàngrõrệt.Khimộtvậtthểkháccókhốilượngvàtốcđộxácđịnh,từnơirấtxachuyểnđộngtớigầnvậtthểcókhốilượnglớnấy,nótừkhônggian"bằngphẳng"liềnđivàokhônggian"cong",thếlàđườngđicũngbịđổithànhcongngay.

Dùngquanđiểmấyđểphântíchhiệntượngtruyềnđicủaánhsáng,chúngtathấyánhsángtruyềntheođườngthẳng,đólàvìtronghànhtrìnhtruyềnđi,ánhsángkhông tiếnvàokhônggiancong,hoặcchodù tồn tạikhônggian"cong" do khối lượng gây nên,mức độ cong của nó quá nhỏ bé, cho nên

chúng ta không quan sát thấy sự lệch nhau giữa đường truyền đi của ánhsángvớiđườngthẳng.Song,mộtkhiánhsángtiếnvàokhônggian"cong"dosựtồntạicủakhốilượnglớntạothành,ánhsángkhôngcòntruyềntheođườngthẳngnữa,màphảitheođườngcong.Ýtưởngnàykhôngphảilàđiềutưởngtượngvôcăncứ,màlàhoàntoànđượcquansátthựcnghiệmchứngminh.Ngaytừtháng5năm1919,nhàthiênvănngườiAnh,A.S.Eddington,lợidụngthờicơmộtlầnquansátnhậtthựctoànphần,đãdẫnđầumộtđộithámhiểmđếnChâuPhi,nghiệmchứngđượchiệntượngánhsángbịcongdokhốilượngMặtTrờigâynên.Mặcdùsựquansátnàyquákhókhăn,saisốcũnglớn,nhưngkếtquảđođạcxácđịnhnhiềulầnchứngtỏ,tiasángquảthựcbịcongđi,góccongởtrongkhoảng1,61"-1,95".Tháng11nămđó,HộikhoahọcHoànggiavàHộiThiênvănHoànggiacủaAnhđãphálệtiếnhànhcuộchọpliêntịchquymôlớn,côngbốchomọingườitrênthếgiớivềmộttrongnhữngthànhtựuvĩđạinhấtnàytronglịchsửkhoahọccủanhânloại.

Từkhoá:Khônggiancong;Trườnghấpdẫn;Sựtruyềncủaánhsáng.

156.Vìsaoquanglượngtửkhôngphảilàhạtvậtchất,cũngkhôngphảilàsóng?

Quanglượngtử(lượngtửánhsáng)còngọilàphoton.DanhtừnàyđượcEinsteinnêurađầutiêntrongmộtbảnluậnvănnổitiếng,côngbốnăm1905.Do những thành tựu to lớn về lí thuyết photon, Einstein được tặng giảithưởngNobelvềvậtlínăm1921.

Vậythì,rốtcuộcquanglượngtửlàgìnhỉ?Trongđờisốnghàngngày,ánhsánglàthứquenthuộcnhấtđốivớiconngười.Nếukhôngcóánhsáng,conngười quả là không thể nào sống được.Thếmà con người nhận thức bảnchấtcủaánhsánglạiphảitrảiquaconđườnggiannanđầyquanhcotrắctrở.

LíthuyếtdoNewtonđạidiệnchorằng,vậtthểphátsánglàvìnóphátxạradònghạtánhsáng.Sởdĩchúngtacóthểtrôngthấyánhsáng,làdonhữnghạtđórơivàomắt,gâynênthịgiác.Theolíthuyếtnày,ngườitagiảithíchhiệntượngphảnxạcủaánhsánglàkếtquảcủasựvađậpđànhồicủacáchạtánhsángtrênbềmặtphảnxạ.

Tuynhiên,Huygens,ngườicùngthờivớiNewton,lạichorằngánhsángdovậtthểphátralàmộtchuyểnđộngsóng.Loạichuyểnđộngsóngnàykhác

vớisóngnướcvàsóngâmthanhchúngtathườngquansátthấy-chúngđềucómôi trường truyền sóng.Môi trường đó là nước đối với sóng nước, làkhôngkhíhoặcchấtlỏngvàchấtrắnkhácđốivớisóngâmthanh.Cònsóngánh sáng lan truyềnđược trong chânkhông, cũng cónghĩa chânkhông làmôitrườngcủasóngánhsáng.

Hailoạilíthuyếtnàyngaytừđầuđãxảyraxungđột,songdoNewtoncóuytínhơntronggiớikhoahọc,líthuyếthạtcủaánhsángchiếmvịtríquantrọngtrongmộtquãngthờigianrấtdài.MãiđếnđầuthếkỉXIX,khiYoung,Fresnel,Fraunhofercópháthiệnmớivềhiệntượnggiaothoa,phâncựccủaánh sáng, chúng hết sức ăn khớp với lí thuyết sóng của ánh sáng củaHuygens.CònlíthuyếthạtcủaánhsángcủaNewtonlạikhôngsaogiảithíchđượcđiềunày.

Theođàphát triểncủakhícụquanghọc, lí thuyếtquanghọccũngpháttriểnrấtnhiều.SaukhiMaxwellchứngminhsóngánhsánglàmộtloạisóngđiện từ, lí thuyết sóngcủaánhsánghầunhưhoàn toànđược thựcnghiệmchứng thực, lí thuyết ánh sáng là chuyểnđộng sóngcũngđượcmọingườitiếpnhậnrộngrãi.

Song lí thuyết này khi đối mặt với kết quả thực nghiệm của hiệu ứngquangđiệnlạiluôntỏrabấtlực.Cáigọilàhiệuứngquangđiệnchỉrarằng:Khidùngánhsángchiếurọilênbềmặtkimloại,sẽlàmchoelectrontrongkim loại văng ra ngoài. Ngay từ năm 1872, Stoletov của Trường đại họcTổnghợpMatxcơvađãpháthiệnrahiện tượngnày.Sauđócácnhàvật língườiĐức,Hertzvàcộngsựđãnghiêncứuvềvấnđềnàyvàđạtđượcnhiềuthànhquả.

Khingườitatìmcáchdùngthuyếtchuyểnđộngsóngcủaánhsángđểgiảithíchhiệuứngquangđiện,kết luận rút rađược là:khicườngđộánhsángtăng lên, tốc độ của electron bị văng ra khỏi kim loại cũngphải tăng lên.

Songkếtquảthựcnghiệmchothấy,khidùngánhsángcủacùngmộttầnsốchiếurọi,bấtkểlàcườngđộánhsánglớnbaonhiêu,tấtcảelectronquansátđượcđềucótốcđộnhưnhau.Cũngcónghĩalà,tốcđộcủaelectronbịvăngrakhỏikimloạikhôngcóquanhệgìvớicườngđộánhsáng!Hơnnữa,khitầnsốánhsángđạtmộtgiátrịcựchạnnàođóthìmớilàmchoelectronvăngrakhỏikimloại trongđiềukiệnánhsángchiếuđến.Vả lại,electron trongkimloạicóthểbịđánhbậtrahaykhông,vấnđềnàycóliênquanvớitầnsốcủaánhsáng,nghĩalàtốcđộelectronvăngrakhidùngánhsángtímchiếurọilớnhơnkhidùngánhsángđỏchiếurọi!Thếlàthuyếtchuyểnđộngsóngcủaánhsángrơivàotìnhtrạngkhókhăntrướccáckếtquảthựcnghiệm.

Vớitưduysángtạo,Einsteinkhảosáthiệuứngquangđiệntừmộtgócđộhoàntoànkhác.Ôngđưaralíthuyếtvềánhsángvàquanglượngtử.Theolíthuyếtnày,nănglượngcủaánhsángdotừngsuấttừngsuấtnănglượngđơnnguyênnhỏnhấtkhôngliêntụctổhợpthành,vàđộlớncủanănglượngđơnnguyênấyvừađúngtỉlệthuậnvớitầnsốánhsáng.Ánhsángvẫncótầnsố(hoặc bước sóng) giống như chuyển động sóng, song nó còn có đặc tính"hạt"nhỏxíu-từngđơnnguyênnănglượngmột.Nhưvậy,ánhsángchẳngqualàmộtchùmdòngnănglượng,trongđónănglượngđơnnguyênthứnhấtgọilàquanglượngtử(photon).Khiánhsángchiếuxạlênbềmặtkimloại,nó trao năng lượng của quang lượng tử cho electron, quang lượng tử liềnbiếnmất,cònelectronnhậnđượcnănglượngcủaphoton,lạicộngthêmnănglượngtựcócủanóliềncóthểtừtrongkimloạivọtra.Donănglượngcủaquanglượngtửchỉliênquanvớitầnsốánhsáng,chonênchỉcóánhsángcótầnsốlớnhơnmộttrịsốnhấtđịnh,mớicóthểcungcấpnănglượngđầyđủlàm cho electron trong kim loại bị bật ra ngoài.Như vậy, lí thuyết quanglượngtửđãdùngphươngthứcngắngọnrõrànggiảithíchhiệuứngquangđiện.

Thànhcôngnàyđãmang lại choônggiải thưởngNobel.Song lí thuyếtquanglượngtửlạiđưađếncuộctranhluậnvềvấnđềbảnchấtcủaánhsángxảyra100nămtrướcđó.Rốtcuộcánhsánglàgì?Làchuyểnđộngsónghaylàhạt?

Sựpháttriểncủavậtlíhọclàmchongườitakhôngthểkhôngtiếpnhậncách lập luận rằng, có lúc ánh sáng xuất hiện với tư cách là chuyểnđộngsóng(nhưgiaothoavànhiễuxạcủaánhsáng),cólúcnólạixuấthiệnvớihạt(nhưsựtớivàsựphảnxạcủaánhsáng),songánhsángvừakhôngphải làchuyểnđộngsóngnhưkiểusóngnước,sóngâmthanh,cũngkhôngphảilàhạtvật chấtnhưkiểuchấtđiểmnhỏxíu, ánh sángcó tínhhaimặt chuyển

độngsóng-hạt,cũngtứclàtínhhaimặtsóng-hạt.

ThếthìtạisaoánhsángMặtTrờihoặcánhsángphátratừcácnguồnsángkhácmàchúng ta trông thấy lúcnàocũngổnđịnhvà liên tục, chứkhôngphảitừngphầntừngphầnmộtnhỉ?Đólàvìnănglượngcủaquanglượngtửquánhỏbé,biểu thịcủanódướihình thức toánhọc làhệ thứcPlancknổitiếngE=hv, trongđó,E lànăng lượngphoton,v là tầnsốánhsáng,h làhằngsốPlanckcógiátrịlà6.62618×10-34J.s.Tuyconsốđónhỏđếnthế,nhưngtácdụngcủanóđốivớisựpháttriểncủavậtlíhọc,đốivớinhậnthứccủaconngườivềbảntínhcủaánhsánglạirấtlớn.Giảdụchúngtabậtsángmộtbóngđènđiện25W,vàcoiánhsángphátralàánhsángmàuvàng,thếthì chùmánh sángấy liềnbaogồm6×1019đơnnguyênnăng lượngcủaquanglượngtử,hoặclànói,chùmánhsángấyphátra6×1019quanglượngtử,tứclàmỗigiâyphátra60tỉtỉsuấtđơnnguyênnănglượng.Domắtngườicóđặctrưngtạmlưugiữthịgiác,vìvậy,khiconsốquanglượngtửnhiềunhưvậychiếuđếnvới tốcđộnhanhnhưvậy,mắtngườihoàn toànkhôngnhận ra đượcquang lượng tử từng suất từng suấtmột, chỉ thấy đó làmộtchùmsángliêntục.

Qua đó, có thể thấy, quang lượng tử là đơn nguyên nhỏ nhất của nănglượng. Nó không phải là hạt vật chất. Tuy độ lớn năng lượng của quanglượng tử cóquanhệvới tần số, songnó cũngkhôngphải là chuyểnđộngsóngthôngthườngmàchúngtatrôngthấy.

Từkhoá:Líthuyếthạtcủaánhsáng;Lýthuyếtsóngcủaánhsáng;ánhsáng;Quanglượngtử;Hiệuứngquangđiện;Tínhhaimặtsóng-hạt;HệthứcPlanck.

157.Vìsaonóihạtcơbảnkhôngcòncơbảnnữa?

Hơn2000nămtrởlạiđây,cáctriếtgiavàcácnhàkhoahọctựnhiênluônsuyngẫmmộtvấnđề:nếucứchiacắtmãimộtvật thểthìsẽnhưthếnào?Liệu có thể tìm đượcmột loại hạt cơ bản nhất tạo thành ra vật chất haykhông?

Cácnhàvậtlítrướctiênpháthiệnnhiềuvậtthểđềulàdocácphântửrấtnhỏcấutạothành,vềsaulạithámtrắcđượcphântửlàdonguyêntửcònnhỏhơncấutạothành.Nguyêntửcũngcókếtcấuphứctạp,trungtâmcủanólàhạt nhân nguyên tử và các electron. "Tính khí" của proton, nơtron vàelectronmỗi loạimộtkhác.Cácnhàvật lí gọi protonvànơtron làhađron(hạtnặng),gọielectronlàlepton(hạtnhẹ).Chúngđềulàngườimộtnhà,gọichunglàhạtcơbản.

TừkhiJosephJohnThomsonpháthiệnrahạtcơbảnthứnhất-electron,từ trongphòng thựcnghiệmvàonăm1897chođếnnay,hiện tại số thànhviêncủagiatộchạtcơbảnđãtănglênđếnhơn300loại.Cóthểphânchiahơn300thànhviênnàythànhbahọtộc:photon,lepton,hađron,trongđócótớigần300loạithuộcvềhađron.Trướcnhữngnăm60củathếkỉXX,nhiềungườichorằng,hạtcơbảnlàthứcơbảnnhấtcấutạothànhvậtchất.Chúngkhôngcókíchthước,cũngkhôngcókếtcấu.

Gần20nămtrởlạiđây,trongkhichỉnhlígiatộchạtcơbảnđôngđúcấy,cácnhàvậtlípháthiệnquyluậtsắpxếpnhấtđịnh,tồntạigiữacáchađron,nhưkiểucácnguyêntốtrongbảngtuầnhoàncủacácnguyêntốvậy.Sựxuấthiệncủaluậtchukìnguyêntốlàdonguyêntửcókếtcấunộibộ.Quađócácnhàvậtlítựnhiênnảysinhramộtloạiýtưởng:phảichănghạtcơbảncũngcókếtcấunộibộ?Cácnhàvậtlí lí thuyếtdựavàomanhmốiấy,đềragiảthiếtchorằnghađronlàhệthốngdoba(hoặcmộtđôi)hạtcơbảnhơncấutạothành.Họgọinhữngthứcơbảnhơnhạtcơbảnnàylàquark(quac).Điềulàmchongườitahàohứnglàdựavàogiảthiếtđơngiảnnhưvậy,lạicóthểgiải thích nhiều sự thật của thực nghiệm. Về sau, các nhà vật lí sử dụngchùmelectroncónăng lượngrấtcaobắnpháprotonvànơtron,quảnhiên,pháthiệntrongprotonvànơtroncóchứaquark.

Mấychụcnămgầnđây,tìnhhìnhlạicóbướcpháttriển.Cácnhàvậtlíkhiđổidùngnơtrinobắnpháhađron,đãpháthiệnđiềucònkìdiệuhơn.Thựcnghiệmchothấy, tronghađronkhôngchỉcóquark,có thểcòncómột loạivậtchấtgọilàgluon.Năm1979,mộtnhómthựcnghiệmvậtlínănglượngcaodogiáosưĐinhTriệuTrung,nhàvậtlínổitiếngngườiMĩgốcHoachỉđạo,khisửdụngmáygia tốccónănglượngcaonhất trên thếgiới lúcbấygiờ(đặttạiHambourg,Đức)đểtìmkiếmcáchạtmớibằngcáchchoelectrondươngvàâmvađậpthẳngvàonhau,trongquátrìnhphântíchmộtloạihiệntượnggọilà"sựphun"(spouting)đãtiếnmộtbướctìmthấychứngcứthựcnghiệmvềsựtồntạicủagluon,đượcgiớikhoahọckĩthuậttoànthếgiớihếtsứccoitrọng.

Thế thì, liệu quark và gluon có phải là những hạt cơ bản nhất cấu tạothànhvậtchấthaykhông?Vấnđềnàyxemraphảidosựthậtthựcnghiệmkhoahọctrongtươnglaiđưaralờigiải.

Từ khoá: Phân tử; Nguyên tử; Hạt nhân nguyên tử; Proton; Nơtron;Hađron;Lepton;Hạtcơbản;Quark;Gluon.

158.Vìsaonghiêncứuhạtcơbảnnhỏxíumàphảidùngmáygiatốcđồsộ?

Hạtcơbảnlànhữnghạtnhỏnhấtmàhiệnnayconngườicóthểnhậnthứcđược.Rốtcuộcchúngnhỏđếnđâu?Hãylàmmộtphépsosánhđểthấyrõ:nếucómộtloạikínhphóngđạicóthểphóngtoquảbóngbànlênngangcỡTráiĐất, thế thìdùngkínhcóhệsốphóngđạinhưvậyđểquansáthạtcơ

bảnthìchúngcũngchỉlớnbằngquảbóngbànmàthôi.Xếp1000tỉhạtcơbản thành một hàng ngang, cho đội hình hàng ngang đó đều bước cùngxuyênqualỗkimkhâucũngvẫncònrộngrãichán!

Đốivớicáchạtcơbảnnhỏđếnmứcấy,ngườitakhôngcócáchgìquansátđượcchuyểnđộngcủachúngbằngmắtthường.Thậmchídùngkínhhiểnvihệsốphóngđạicaocũngkhótómbắtđượcchúng.Hiệnnaycácnhàkhoahọcchưacócáchgìtạoramáymóc,khícụtinhvihơnnữađểquansáthạtcơbản,nênphảidùngchínhhạtcơbảnlàmcon"daomổ",đểmổxẻkếtcấucủahạt cơbản.Nguồngốc thiênnhiêncủa loại "daomổ"này làhạtnănglượngcaotrongtiaVũTrụ.Nhữngcơhộixuấthiệncủachúngrấtít,vảlạicườngđộ rấtyếu, càngquan trọnghơn là, conngườikhông sao tiếnhànhđiềukhiểnđượcchúngtheoyêucầucủacácthựcnghiệmkhácnhau.Thếlàcácnhàkhoahọcliềnchếtạođủloạicáckiểuthiếtbịcôngtrình,gọilàmáygiatốc,đểsinhrahạtnănglượngcaonhằmsửdụngnhữnghạtnàytiếnhànhthực nghiệm có kế hoạch đối với hạt cơ bản một cách hữu hiệu và địnhlượng. Cỗmáy gia tốc con người chế tạo ban đầu là máy gia tốc đườngthẳng,độdàicủanótới3km.Nếumuốnsinhrahạtnănglượngcaocónănglượngtăng20lầnnữa,độdàicủamáygiatốcđườngthẳngphảidàitới75km.Liệucóthểbắthạtnănglượngcaochạytrênquỹđạocong,quađómàrútgọnrấtnhiềukíchcỡcủamáygiatốchaykhôngnhỉ?Ngaytừnăm1930,Laurenceđãnêuraphươngánchếtạomáygiatốcvòngđivònglại.Máygiatốcvòngquanhchế tạo theophươngánnàycóđườngkínhkhoảng2km.Nghiêncứukíchthướccủahạtcàngnhỏ,nănglượngcầnthiếtcàngcao,thếthìđườngkínhcủamáygiatốcsẽphảicànglớn.

Vìsaonghiêncứuhạtcơbảnnhỏxíumàphảichếtạomáygiatốcđồsộđếnthế?

Thìra,quyluậtchuyểnđộngcủahạtcơbảnkhôngđơngiảnnhưchuyểnđộng của vật thể trong thế giới vĩ mô mà chúng ta quan sát thấy (ví dụchuyểnđộngcủaquảbóngbàn).Chúngcómộtloạiđặctínhkìlạ,tứclàcóhai thànhphần: tínhchấtchuyểnđộngsóngvà tínhchấthạt.Chuyểnđộngcủamỗimộtloạihạtvimôđềucómộtloạisóngđikèmvớinó.Bướcsóngcủaloạisóngnàytỉlệnghịchvớiđộnglượngcủahạt.Vậtthểnhưkiểuquảbóngbàncũngcóloạichuyểnđộngsóngnày,songkhốilượngcủaquảbóngbànlớnhơnrấtnhiềusovớihạtcơbản.Vìvậybướcsóngcủaloạichuyểnđộngsóngnàyrấtngắn,chúngtahoàntoàncóthểbỏquaảnhhưởngcủanóđốivới chuyểnđộngcủaquảbóngbàn.Tuynhiên, khinghiên cứuhạt cơbản,cầnphảicoi trọng tácdụngcủa loạichuyểnđộngsóngnày.Để"nhìn

rõ"kết cấucủahạt cơbản,bước sóngcủahạt cơbảndùng làm"daomổ"phảicàngngắncàngtốt,nếukhôngthìkhóđođạcchínhxácđược.Nhưngbướcsóngcàngngắnthìđộnglượngtươngứngcànglớn.Nhữnghạtcaotốcnhưvậychạytheođườngthẳngrấtdễ,songmuốnchúngchuyểnđộngvòngtheođườngcungtrònthìkhôngđơngiản.Cáchgiảiquyếtlàchỉcóthểhếtsứcgiảmnhỏmứcđộcongcủa"đườngchạy"trongmáygiatốc.Nhưvậy,đườngkínhcủamáygiatốckhôngthểkhônglàmthậtlớn.

Tuynhiên, theođàphát triểncủakhoahọckĩ thuật,conngười tin rằng,kíchthướccủamáygiatốccóthểrútgọnlạinhiều.Năm1953,máygiatốcđồngbộprotonchếtạotạiphòngthựcnghiệmquốcgiaBrookNewYorklàmộttrongsốđó.Vềnguyêntắc,loạimáygiatốcđókhôngbịhạnchếvềthểtích,giáthànhcũngtươngđốithấp.Cốnhiên,vềmặtkĩthuật,nócũngmanglạikhôngítvấnđềmới,cònphảichờcácnhàkhoahọcgiảiquyếtthêmnữa.

Từkhoá:Hạtcơbản;Máygiatốc;Hạtnănglượngcao.

159.Vìsaonóiplasmalàtrạngtháithứtưcủavậtchất?

Trongđiềukiệnnhiệtđộvàápsuất thông thường,vậtchấtmàchúng tatrôngthấybaogiờcũngxuấthiệndướihìnhthứcthểkhí,thểlỏng,hoặcthểrắn.Nướclàmộtvídụđiểnhình.Nólà thể lỏng.Ởnhiệtđộ0°C,nóbiếnthànhthểrắn-băng.Cònởnhiệtđộ100°C,nướclạibiếnđổithànhthểkhí-hơinước.Sựbiếnđổiqualạigiữachúngvớinhauxảyraởnhiệtđộvàápsuấtbìnhthường.

Nếuxemxéttừkếtcấuvimôcủavậtthể,chúngtacóthểdựavàosựsắpxếpcủacáchạttổthànhvậtchất,nhưnguyêntử,phântửvàion,cótrậttựhaykhôngđểphânbiệtbatrạngtháicủavậtchất.Hạtvậtchấtcấutạothànhchấtrắnsắpxếpthànhnhững"ômạng"ngayhàngthẳnglối.Mỗimộthạtởtrêngócđỉnhcủa"ômạng"cóhơi"nhấpnhỏm"mộtchút.Loại trạng tháinàylàtrạngtháicótrậttựnhất.Nếutăngnhiệtđộchấtrắn,cáchạtởtrêngócđỉnhcủa"ômạng"saukhinhậnđượcnănglượngtừbênngoài,trởnêncàngnhấpnhổmhơn,thậmchíbắtđầubỏchạykhỏigócđỉnh.Thếlàchấtrắnliềnbiếnthànhchấtlỏngcósựsắpxếptươngđốikémtrậttự.Cũngnhưvậy,khitiếptụctăngnhiệtchochấtlỏngđếnnhiệtđộnhấtđịnh,hầunhưtấtcảcáchạt đều biến thành những hạt "tự do thoảimái". Trật tự sắp xếp ban đầukhôngtồntạinữa.Thếlàxuấthiệntrạngtháimấttrậttựnhất,trạngtháichất

khí–trạngtháithứbacủavậtchất.

Ởđây,tựnhiêncóthểnêuramộtvấnđề:khichúngtatiếptụctăngnhiệtchochấtkhíthìliệuthểkhícóchuyểnhoáthànhtrạngtháimớihaykhông?Thựcnghiệmchứngtỏ,khinhiệtđộđạtvàingànđộCelsiustrởlên,electrontrongnguyêntửcũngsẽthoátkhỏisựràngbuộccủahạtnhânnguyêntửmàbiếnthànhelectrontựdo.Cònnguyêntửthìdomấtelectronmàbiếnthànhionmangđiệndương.Quátrìnhđógọilàionhoá.Chấtkhísaukhiionhoáđã không còn là chất khí ban đầu nữa. Tuy chúng đều ở trong trạng tháitrunghoàvềđiện, song ionhoá làmchomứcđộcó trật tự củanguyên tửchấtkhí(mặcdầuloạicótrậttựnàykémsovớichấtrắnvàchấtlỏng)vốntrungtínhlạibịpháhoạimộtlầnnữa.Vảlại,saukhiionhoá,thànhphầncơbảncủachấtkhí làelectron, ionvànguyên tử trung tính,vìvậy trạng tháinàykhôngthểquyvàobatrạngtháiđãnêuởtrên,màlàtrạngtháithứtưcủavật chất.Nó được gọi là plasma. Thông thường phân tử, nguyên tử trongchất khí khôngnhững thamgia chuyểnđộngnhiệt loạn xạ lung tung, còntrongchấtkhícủaplasma,electroncòncóthểthểhiệnramộtloạidaođộngqualạitậpthể,đặcbiệtlàkhiđặtchấtkhíplasmatrongtừtrường,loạidaođộngnàysẽchịusựchiphốivàảnhhưởngcủatừtrường.Nhữngcáiđóđềulàsựkhácbiệtchủyếugiữachấtkhíplasmavàchấtkhíthôngthường.

NhiệtđộgầnTráiĐấttươngđốithấp,khôngcóđiềukiệnsinhraplasma.Nhưng ở điều kiện riêng biệt nào đó, trên Trái Đất cũng có thể sinh raplasma,nhưkhixảyrasấmchớpmùahè,chínhlàchấtkhíplasmasinhrasaukhiionbịoxihoáđãphátrachớploé;màusắcđènốngsặcsỡnhiềumàutrênđườngphốcũnglàdoplasmasinhra.

Hơn99,9%vậtchấttrongVũTrụởvàotrạngtháiplasma,MặtTrờilàquảcầulửaplasmanóngbỏng.Vìvậy,plasmalại làhìnhtháiphổbiếncủasựtồn tạivậtchất,còn loàingười lạigặpmaysinh tồn trênTráiĐấtvẻnvẹnchưađến0,1%củavùngkhíplasma.

Từkhoá:Thểrắn;Thểlỏng;Thểkhí;Plasma;Ionhoá.

160.Vìsaonóichấtsiêudẫnkhôngphảilàchấtdẫnhoàntoàn?

Cáidanhtừchấtdẫn(điện)khôngxalạgìđốivớichúngtacả.Hằngngày,khichúngtabậtrađiôhaytivi,chấtdẫnliềnhiệnrõngay,chuyểnbiếntín

hiệuđiệnthànhâmnhạcdudươngvàhìnhảnhtươiđẹp.Sởdĩchấtdẫncóđượctínhnăngdẫnđiệnrất tốt làdokếtcấunộibộcủachúngquyếtđịnh.Song,bấtkểlàchấtdẫnnào,trênđườngđicủadòngđiệnbaogiờcũngsinhra lựccảnđốivớidòngđiện.Khimộtdòngđiệnrấtmạnhdiquadâydẫn,dâysẽnónglên,đóchínhlàloạilựccản,làđiệntrởtrongdâygâyra.Chínhvìcósựtồntạicủađiệntrở,nănglượngcủadòngđiệnkhôngthểkhôngchiaramộtphần tiêuhao trênđiện trở,quađó làmchođiệnnănghữudụngbịlãngphívôích.

Dòngđiệnchạytrongchấtdẫnđiệnnhưthếnào?Cótồntạichấtdẫnđiệnhoàntoànkhôngcóđiệntrởhaykhông?Đólàhaivấnđềmàconngườirấtquantâm.

Thìra,sựchuyểnđộngcủadòngđiệnlàdomộtloạilựcđặcbiệt-lựcđiệntrườnggâyra.Khidòngđiệngặpphảiđiệntrở,tốcđộchuyểnđộngbịchậmlại,lựcđiệntrườngliền"rataygiúpđỡ"đểdòngđiệnvượtqualựccảnmàchạykhôngngừngtrongdâydẫn.Nguồnsinhrangoạilựcđiệntrườngnàylànguồnđiện.Nếu trongdâydẫnkhôngcóđiện trở thì sự chuyểnđộngcủadòngđiệnkhôngcòncầnđếnsựthúcđẩycủalựcđiệntrườngmàcóthểchạymãiđược.Chấtdẫnđiệnnhưvậygọilàchấtdẫnđiệnhoàntoàn.Trongchấtdẫnhoàntoàn,lựcđiệntrườngchẳngnhữngkhôngcó"đấtdụngvõ",màcònhoàntoànkhôngcó"chỗdungthân".Vìtrongchấtdẫnhoàntoànkhôngcònđiệntrởnữa,điệntíchmộtkhichịulựcthìsẽcàngchạycàngnhanh,rốtcuộclàmchodòngđiệntrongchấtdẫntrởnênngàycànglớn,đếnnỗikhôngsaikhiếnđược.Tronghiệnthực,loạitìnhhìnhnàykhôngthểnàoxuấthiệnra.Vìvậy,trongchấtdẫnhoàntoànkhôngthểtồntạilựcđiệntrường.Cácnhàkhoahọcđãchứngminhrằngloạilựcđiệntrườngnàycònsinhratừtrườngbiếnđổitheothờigian.Trongchấtdẫnhoàntoànđãkhôngcóđiệntrường,thếthìtrongnócũngkhôngthểtồntạitừtrườngbiếnđổitheothờigian.

Năm1911, tạimộtphòngthựcnghiệmởHàLandogiáosưOnneslãnhđạo,mộtpháthiệnlớnlaolàmchonhânviênnghiêncứurấtsửngsốt.Họđãnhậnthấy,ởgầnnhiệtđộ4,2K(khoảng–269°C),điệntrởcủathuỷngânđộtnhiênbiếnmất.Vềsaulạipháthiện,khinhiệtđộở3,8K(khoảng–270°C),điệntrởcủathiếccũngkhôngcònnữa.Lúcbấygiờhọgọiloạitrạngtháidẫnđiệnđặcthùấylàtrạngtháisiêudẫn.Chấtdẫnđiệnthểhiệntrạngtháisiêudẫnởnhiệtđộrấtthấptứclàchấtsiêudẫn.

Chấtsiêudẫncóphảilàchấtdẫnđiệnhoàntoànkhông?Xéttừđặcđiểmđiệntrởbằngkhông,chấtsiêudẫnkhôngcógìkhácvớichấtdẫnđiệnhoàn

toàn.Tuynhiên,cácnhàkhoahọcthôngquathựcnghiệmđãchothấychấtsiêu dẫn cómột loại tính chất rất đặc biệt. Loại tính chất này gọi là tínhkhángtừhoàntoàn.Tínhchấtnàychấtdẫnđiệnhoàntoànkhôngcó.

Đưamộtnamchâmcótừtínhrấtmạnhđếngầnchấtdẫn,chấtdẫndễbịnamchâmhútlại.Đólàvìchấtdẫnchịuảnhhưởngcủanamchâmnêncũngcótừtính,gọilàtừhoá.Tuynhiên,khiđưathỏitừđếngầnvậtsiêudẫnthìnamchâmlạiphảichịumộtlựccảnrất lớn.Nếuđặtchấtsiêudẫnlênmặtbàn,khichonamchâmđếngầnchấtsiêudẫntừphíatrênxuống,lựccảnđốivớinamchâmlớnđếnnỗicóthểcânbằngvớitrọnglựccủanamchâm,làmchonamchâmbịtreonổibêntrênchấtsiêudẫn.Đótứclàhiệntượngtreonổi từ (hayhiệuứng siêudẫnnặngkhông tiếpxúc).Nguyênnhân sinh rahiệntượngđólàởchỗchấtsiêudẫnkhôngbịtừhoá.Nócótínhkhángtừrấtmạnh (chất siêu dẫn đẩy toàn bộ từ thông). Trong chất dẫn hoàn toàn, từtrườngmộtkhiđượcsinhrathìkhôngthểnàotănglênhoặcmấtđi.Nhưngtrongchấtsiêudẫn,hoàntoànkhôngcótừtrườngnàoxuấthiệncả.Chodùtrongchấtdẫnvốncótừtrườngtồntại,khibiếnthànhchấtsiêudẫnrồithìtừtrườngliềnbịđẩytấtcảrangoàichấtsiêudẫn.Nếuđặtmộttừtrườngvàobênngoàichấtsiêudẫnthìtừtrườngấykhôngsaođivàotrongchấtsiêudẫnđược.Vìvậy,xétvềmặttínhchấtkhángtừ,chấtsiêudẫnkhôngphảilàchấtdẫnhoàntoàn.Nólàmộttrạngtháimớicủachấtdẫntồntạiởnhiệtđộcựcthấp.

Lợidụnghiệuứngtínhkhángtừcủachấtsiêudẫn,hiệnnayngườitađãchế tạođượcđoàn tàuhoả treonổi từ.Đoàn tàunàychạybên trênđườngray,khôngcólựcmasátgiữađườngrayvàbánhxenhưloạitàuhoảthôngthường,tốcđộchạytàucóthểtănglênrấtcao.

Từkhoá:Điệntrở;Chấtdẫnhoàntoàn;Chấtsiêudẫn;Tínhkhángtừ;Treonổitừ.

161.Vìsaonóitinhthểlỏngvừakhôngphảilàtinhthểcũngkhôngphảilàchấtlỏng?

Ngườitathườngchiachấtrắnralàmhailoạilớn:tinhthểvàphitinhthể(vôđịnhhình),nhưthạchanh,mica,nướcđá,kimloạiv.v.thuộcvềtinhthể.Tinhthểcóngoạihìnhhìnhhọcquycủ.Khibịtăngnhiệtđếnmộtnhiệtđộnhấtđịnh,tinhthểsẽbắtđầuhoálỏngởđiểmnóngchảy,chođếnkhicuốicùngbiến thành chất lỏng.Ngoài ra, tinh thể còn cómột số tính chất đặcbiệt,vídụnhưgraphitkhibịtăngnhiệt,nósẽdãnnởởmộtsốchỗnàođó,nhưnglạiconhỏlạiởmộtsốchỗkhác;khibóctấmmicamỏngra,chúngtathườngcóthểnhậnthấynhưthếnày:ởhướngsongsongvớimặtphẳngtấmmicamỏngdễbóctáchnóra,cònởhướngthẳnggócthìphảidùnglựctácđộngrấtlớnmớicóthểchặtđôitấmmicamỏng.Đặctínhđócủatinhthểgọilàtínhdịhướng.Cònnhưthuỷtinh,parafin,caosuv.v.thìthuộcvềphitinhthể.Phitinhthểkhôngcóhìnhdángrõràng,cũngkhôngcóđiểmnóngchảy,càngkhôngcótínhdịhướng.

Ngaytừnăm1881,ngườitađãpháthiện,trongquátrìnhhoálỏngthànhchấtlỏng,mộtsốtinhthểkhôngphảibiếnthànhchấtlỏngbìnhthường,cótínhđồnghướng,chỉcómộtđiểmnóngchảy,màcóthểxuấthiệnhaiđiểmnóngchảy.Ởhaiđiểmnóngchảy,trạngtháicủatinhthểkhônggiốngnhau.Khinhiệtđộđạtđếnđiểmnóngchảythứnhất,tinhthểhoálỏngthànhmộtloại chất lỏng sền sệt hỗn độn.Còn khi nhiệt độ tăng cao đến điểmnóngchảy thứhai,chất lỏng trởnênsáng trongrõ rànghẳn.Chúng tagọiđiểmnóngchảythứnhấtlàđiểmnóngchảycủatinhthể,điểmnóngchảythứhailàđiểmtrongsuốtcủatinhthể.Khinhiệtđộnằmtronggiớihạnđiểmnóngchảyvàđiểmtrongsuốt,trạngtháiấycủatinhthểgọilàtrạngtháitinhthểlỏng.Vậtthểởvàotrạngtháitinhthểlỏngvừacótínhchảycủachấtlỏngvàcũngcócáchướngdịtínhcủatinhthể.Songchấtlỏngthôngthườnglàcáchướngđồngtính,vìvậytinhthểlỏngkhôngphảilàchấtlỏng.Còntinhthểhoàn toàn lại cóhìnhdạnghìnhhọcnhấtđịnh,vìvậycũngkhông thểcoitinhthểlỏnglàtinhthể.

Córấtnhiềuchủngloại tinh thể lỏng, trongđómột loạikếtcấuphântửcủatinhthểlỏngthểhiệnhìnhxoắnốc,gọilàtinhthểlỏngkiểucholesteric.DướichiếuxạcủaánhMặtTrời,theođànhiệtđộlêncao,loạitinhthểlỏngnàysẽhiệnracácmàusắckhácnhaulầnlượttheothứtự:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tímnhưcóphépmaquỷvậy.Khinhiệtđộhạxuống,nólạisẽbiếnđổitrởvềtheothứtựngượclại.Mộtsốtinhthểlỏngcóđộnhạyrất

cao,khinhiệtđộbênngoàithayđổichưađến1°Cthìđãnhanhchóngxuấthiệnsựđổimàu.Lợidụngđặcđiểmnàycủatinhthểlỏng,ngườitađãchếtạo các loạimáy thám trắc vàmáy chỉ thị bằng tinh thể lỏng để kiểm tranhiệt độ.Khi bạn đeo đồng hồ điện tử trên tay, những con số nhấp nháykhôngngừngvàlầnlượtthayđổiấychínhlàbiểuhiệnđặctínhcủatinhthểlỏngđấy.

Từkhoá:Tinhthể;Phitinhthể(vôđịnhhình);Điểmnóngchảy;Điểmtrongsuốt;Cáchướngdịtính;Tinhthểlỏng.

162.VìsaonóimôhìnhkếtcấuphântửcủaC60giốngquảbóngđá?

Trongbảng tuầnhoànnguyên tốhóahọcMenđêlêep,nguyên tốcacbon(kíhiệuhoáhọclàC)làmộtnguyêntốhếtsứcsinhđộng.Cácnhàkhoahọc,saukhidùngtiaXtiếnhành"kiểmtratoànbộ"đốivớicấutạocacbon,đãpháthiện,dophươngthứcsắpxếpkếthợpcủanguyêntửbêntrongphântửkhácnhau,từngthànhviêntrongcấutạocacbonlạicáchnhaurấtxavềmặt"thuộc tính tínhnết" (tínhchấtvật lí).Ởgraphit (nguyên liệu làmruộtbútchì),sựsắpxếpnguyêntửcacboncủanótheocáchtừngtầngtừngtầng.Ởbêntrongmỗitầng,nguyêntửsắpxếpthànhdạngtổongsáucạnh.Loạikếtcấudạngtầngnàylàmchotácđộnglẫnnhaugiữamỗitầngrấtyếu,vìvậygraphitthểhiệnracátínhmềmmại.Đákimcươngđẹpđẽquýgiácũngdonguyêntửcacboncấuthànhthìsựsắpxếpcủacacbonnguyêntửkháchẳnvớigraphit,kếtcấuôtinhthểcủanóthuộchệlậpphương,Chínhlàloạikếtcấunàylàmchokimcươngcótínhcứngchắcvôcùng.

Nghiêncứukĩcáckếtcấunàycủanguyêntửcacbon,chúngtacóthểpháthiệnsựsắpxếpcủanhữngnguyêntửnàyđềucótínhchấtđốixứngnàođó,nghĩalàsaukhiquaynhữngkếtcấunàymộtgócnàođóquanhmộttrụcnhấtđịnh hoặc dịch chuyển ngang theomột hướng nào đó, kết cấu nhận đượckhônghềkhácbiệtgìsovớikếtcấubanđầu.

Tínhbấtbiếntrongloạibiếnđổinàytứclàtínhđốixứng.Xétvềmặthìnhhọc, hìnhđadiệnđều tức làhình có tínhđốixứng,vàhiệnnayđã chứngminh,tấtcảchỉcónămloạihìnhđadiệnđều:hìnhtứdiệnđều(1),hìnhlậpphương–sáumặtđều(2),hìnhtámmặtđều(3),hình12mặtđều(4)vàhình20mặtđều(5)(xemhìnhvẽ).

Môhìnhlậpthểcótínhđốixứngcaonhấtlàhìnhcầu,vìnócóthểquayquanhmộttrụcđiquatâmhìnhcầuởbấtkìhướngnàovớibấtkìgócnào,hình cầu nhận được không hề thay đổi chút nào. Triết gia cổ Hy LạpPythagorasđãtừngcangợirằng:"Mọihìnhtrênmặtphẳngđẹpnhấtlàhìnhtròn,cònmọihìnhlậpthểđẹpnhấtlàhìnhcầu".CómộtnhàkiếntrúctênlàBuckminsterFuller,ôngđượcgợiýtừkếtcấunguyêntử,phântử,đãđưaraýtưởngkiếntrúcmáinhàkiểucungtrònlớnmặtcầu,màhìnhđadiệnthíchhợp nhất, có thểmô phỏngmặt cầu chính là hình 20mặt đều. Fuller chorằng,saukhicắtđitoànbộcácgócđỉnhcủahình20mặtđều,phầnhìnhđadiệnđềucòn lạivừađúngphủsát lênmặtcầu.Songkhiấy,nóimộtcáchnghiêmtúcthìphầnhìnhđadiệnđềucònlạiấykhôngcònlàhìnhđadiệnđềunữa,màlàhình20mặtbịcắtgócđỉnh.Hình20mặtbịcắtgócđỉnhnàythànhracó12hình5cạnhđềuvà20hình6cạnhđềutổthành,cótấtcả60điểmđỉnh,90đườnggồ.Hìnhdánghìnhhọc loạinàyvừakhéoxuấthiệntrênmặtquảbóngđámàchúngtathườnggặp.

KhiýtưởngkiếntrúccủaFullervừamớirađời,đãtừnggặpphảisựchêbaivàphảnứngcủanhiềungười.Tuynhiên,nhữngnhàvật lí saymêvớicôngviệcnghiêncứu tínhđốixứngcủanguyên tửcacbon lại rấthứng thúđốivớivấnđềnày.Nguyênnhân lànăm1985, cácnhàvật lí đãđiềuchếđượctừtrongthựcnghiệmmộtchấtkíhiệulàC60có60nguyêntửcacbon.Vìsaocó60nguyêntửcacbonnhỉ?Môhìnhsắpxếpcủachúngcótínhđốixứnggì?Để trả lờinhữngvấnđềnày, cácnhàvật línghĩđếný tưởngcóphầnnào"hơikìquặc"củaFuller,60điểmđỉnhsắpđầynguyêntử,chẳngphảilà60nguyêntửư?Thếlàliềnhìnhthànhlênmộtmôhìnhquảbóngđá

C60.Vềsaucónhiềuthựcnghiệmhoàntoànchứngthựcmôbìnhđó.ThếlàC60 lại đượcgọi là quảbóngFuller hoặcquảbóngBuckminster.SựxuấthiệncủamôhìnhC60làmộtsựkiệnlớntrongtiếntrìnhpháttriểncủakhoahọcvậtliệu.Nósẽsinhraảnhhưởnglớnlaođốivớiviệcconngườikhámphámộtcáchsâusắcđặctínhcủavậtchất.

Từkhoá:Cacbon;Đákimcương;Graphit;Tínhđốixứng;Hìnhđadiệnđều;QuảbóngFuller.

163.Vìsaolazecóthểlàmchonguyêntử"nguội"đi?

Năm1997,mộtngườiMĩgốcHoanhậnđượcgiảithưởngcaonhấtcủavậtlíhọc-giảiNobelvềvậtlí.ÔnglàgiáosưvậtlíChuĐệVăn,nămấy50tuổi,thuộcTrườngđạihọcStanfordcủaMĩ.Thànhtựuđộtxuấtcủaôngtrênlĩnhvựcvật lí làdùng laze làmchonguyên tử "nguội"đi, sauđó tómbắtchúngvàđểchonguyêntửchuyểnđộngtheoýmuốncủaconngười.

Vì sao laze có thể làmchonguyên tử "nguội" đi?Conngười thao túngnguyêntửcóíchlợigì?

Hoá ra là vật chất đều do phân tử, nguyên tử cấu thành, mà phân tử,nguyêntửluônởtrongtrạngtháichuyểnđộnghoàntoànvôquytắc.Trongđiềukiệnnhiệtđộtrongphòng,tốcđộchuyểnđộngcủaphântử,nguyêntửtrong chất khí là tốc độ siêu âm1, còn nhanh hơn máy bay phản lực nóichung.Đểtómbắtnhữngnguyêntửbiếnđổi liên tục trongphútchốcnày,trướchếtphảilàmchotốcđộchuyểnđộngcủachúngchậmlại,màchậmlạicónghĩalàhạthấpnhiệtđộchấtkhí.Chỉcólàmchonguyêntử"nguội"điđến nhiệt độ rất thấp, con ngườimới có khả năng tóm bắt và điều khiểnchúng.

Ánhsángdolazephátrakhácvớicủanguồnsángthôngthường.Nócóthểchiếuxạtậptrungnănglượngrấtcaovàomộtphạmvirấtnhỏ.Lợidụngđặctínhnày,ngườitađãchếtạonhiềukhícụdùngvàoviệctăngnhiệtbằnglazevàgiảiphẫubằnglaze.Khidùnglazelàm"nguội"nguyêntử,trướchếtđểmộtchùmtialazechiếuxạlênnguyêntửởhướngđónđầuchuyểnđộngcủanguyêntử.Saukhivachạmvớimỗimộtphoton,nguyêntửsẽgiảmtốcđộmộtít.Quanhữngvachạmnhiềuvôkểvớicácphoton,tốcđộnguyêntửliềnchậmlạirấtnhiều,từđólàmchonhiệtđộxuốngthấp.Khinhiệtđộvô

cùngthấp,dùnglựclượngvôcùngyếulàcóthểtómbắtđượcnguyêntử.

Lợidụnglazelàm"nguội"nguyêntử,cóthểchếtạorađồnghồnguyêntửhếtsứcchínhxác.Giảsửkhimộtconngườichàođời,đồnghồnguyêntửbắtđầuchạy,thếthìkhingườiấy80tuổi,thờigianmàđồnghồấychỉrachênhnhau với thời gian tiêu chuẩn còn chưa đếnmột phần năm triệu củamộtgiây.Hiệnnay,trêncácvệtinhdùngđểđịnhvịtoàncầuđềucólắpđồnghồnguyêntử.Cónhữngđồnghồnguyêntửđórồi,ngườitacóthểthôngquavệtinhxácđịnhvịtríhiệnthờicủabấtkìđịaphươngnàotrênthếgiớivớiđộchínhxáctrongvòng1mét.Khingườitadùngsợiquangđểtruyềnsốliệucũngcầndùngđồnghồnguyêntử,vìtốcđộtruyềntínhiệucủasợiquangrấtnhanh,ởhainơicáchxanhauhàngvạndặm,chỉcóđồnghồnguyêntửmớibảođảmchosựvậnhànhđồngbộcủamáytínhđiệntử.

Từkhoá:Nguyêntử;Làmnguộibằnglaze;Đồnghồnguyêntử.

164."Hiệuứngcánhbướm"củagiớitựnhiênlàgì?

Nhà thiênvăn,nhà toánhọcvànhàvật língườiPhápcủa thếkỉXVIII,Laplace,đãnói:nếucómộtvịthiêntàibiếtđượctấtcảcácquanhệcủamọisựvật trongVũTrụthìngườiđóắtcóthểnóira"quákhứ"và"tươnglai"củanhữngsựvậtấy.Ôngtinrằng,sựbiếnđổipháttriểncủavạnsựvạnvậttronggiới tựnhiênđềucóthểdựđoánđược.Thậtvậy,rấtnhiềunhàkhoahọcđang tiếnhànhcông tácnghiêncứudựđoáncác loại cácdạng.Vídụnhưcácnhàthiênvăncóthểtínhtrướcsựxuấthiệncủanhậtthựcvànguyệtthựcvài chục, thậmchívài trămnăm từnayvề sau.Còn trongcuộc sốnghàngngày,ngườitadựavàokinhnghiệmvàtrựcgiácnhiềuhơnđểdựđoán.Mộtvậnđộngviênbóngrổlãoluyện,hầunhưnémrổtrămlầntrămtrúng;một cầu thủ bóng bàn giỏi có thể đỡmột cách chuẩn xác quả bóng vòngcungmàđốiphươngđánhsang,thậmchícònphảnkíchnữa.Nhữngcáiđóđềuphảidựavàonănglựcdựđoáncủahọcả.

Từ"hiệntại"dựđoán"tươnglai"quenthuộcnhấtđốivớiconngườicólẽlàdựbáothờitiết.Theođàpháttriểncủamáytínhđiệntửvàkĩthuậtvệtinhkhônggian,ngườitahivọngrằng,xãhộiconngườisẽđượcgiảithoátkhỏisựtànphábừabãibấtthườngcủathờitiết,chẳngnhữngcóthểdựbáothờitiết,màcònphảiđiềukhiểnvàthayđổithờitiết.Giánhưcácnhàkhoahọccóthểtạomưavàphámưa,cóthểđiềuđộnggiôngbãonhiệtđới,chếngự

giárét,nóngbức,thếthìhaybiếtbaonhiêu!

Tuy nhiên, không bao lâu người ta nhận thấy, dự báo thời tiết thườngthườngchỉlàmộtloạisuyđoán,dựbáotronghaibangàycóthểcơbảnphùhợpvớitìnhhìnhthờitiếtthựctế,dựbáodàihơnmộttuầncókhảnăngcáchnhau khá xa với thực tế, hoàn toànmất đi giá trị dự báo.Nhà khí tượngLorenzngườiMĩlậpramộtmôhìnhthờitiếtchơivuitrênmáytính,nghiêncứutỉmỉhainhómtìnhhìnhthờitiết,ôngkinhngạcnhậnthấy,mộtsaisốnhỏtítrongkếtquảđầuvàolạisinhrakếtquả"saimộtli,đimộtdặm".Quađó,ôngchorằng,chỉcần trongsố liệukhí tượng thu thậpđượcchodùcómộtsaisốchútxíu thôi (đó làđiềukhông thể tránhkhỏi),hậuquảcủanógâyratrongkếtquảnhậnđượctừmáytínhsẽlàmchongườitakhôngsaolườngđược.Năm1979, trongmột lầndiễngiảng,Lorenzdùngvídụhìnhtượngđặtcâuhỏi:"mộtconbươmbướmởBraxinđậpđậpcánh,liệucóthểgâyravòirồngởbangTexasnướcMĩhaykhông?".Vềsau,người ta liềngọihiệntượngđólà"hiệuứngcánhbướm"củagiớitựnhiênđểnóivềđộnhạycảmcủamộthệđốivớiđiềukiệngốc.

Hiệuứngcánhbướmkhôngnhữngtồntạitrongdựbáothờitiết,màtrongcuộcsốngthườngngàycũngkhônghiếmnhữngvídụnhưvậy.Hãytưởngtượngxem,mộttròchơibi-ahoàntoànlítưởng,saukhingườichơibi-atừmộtgócnàođóđánhtrúngmộtquảcầu,cácquảcầutrênbàncáinàytiếpcáikiaxảyravađập,rồichúnglạitảnramỗiquảmộthướngkhácnhau.Giảdụngườichơibi-akhốngchếnghiêmngặtmứcđộdùngsứcvàhướng,ngườiấy có thể làm xuất hiện lại kết quả của lần thứ nhấtmột lần nữa không?Người ấy có thể dựa vào kinh nghiệmdự đoán ramột quả cầu nào đó sẽchạytớinơinàosaumộtđoạnthờigiankhông?Khôngthể.Đólàvìchỉcầnanhtakhichọcquảcầumàkhôngchúýtớimộtsựsaisótrấtnhỏnhặtcóthểxuấthiện,vídụnhưmặtbànrungđộngnhẹ, thậmchíngườichọcbi-akhithởragâyảnhhưởngyếuớtlênquảcầuthìsựdựđoáncủaanhtacũngtrởnênvônghĩa.

Từkhoá:Dựđoán;Dựbáothờitiết;Hiệuứngcánhbướm.

165.Vìsaođộdàiđườngbờbiểnkhôngthểđochínhxácđược?

Trênbảnđồ,TrungQuốccóđườngbờbiểnkhádài,còntrongsáchgiáokhoađịalílạithườngviếtđườngbờbiểnTrungQuốcdàicụthểbaonhiêu.

Độdàiđườngbờbiểnđượcđonhưthếnàonhỉ?Mộtphươngphápnguyênthuỷnhấtlàxácđịnhtrướcmộtkhoảngđođộdài,vídụlàd,rồitừmộtđầucủađườngbờbiểntuầntựđochođếnđầukia.NếusốlầnđolàN,thếthìvềtrựcquanchorằng,độdàicủacảđườngbờbiểnphảilàNd.Hiểnnhiên,dohìnhdạngcủađườngbờbiểnhếtsứcvôquytắc,cóbãicátbằngphẳng,cũngcókhenúidựngđứng;cócửasôngcuồncuộn,cũngcóvịnhbiểntrườndàiliênmiên.Trongquãngcáchthẳngcủamộtkhoảngđod,chắcchắncónhiềuđộdàichitiếtcongconggậpgậpbịbỏqua.Dođócóthểsuynghĩmộtcáchhợplírằng,độdàikhoảngđodcàngnhỏ,kếtquảđođộdàiđườngbờbiểnphảicàngchínhxác.Nếudcàngnhỏ,sốlầnđoNcànglớn,bộphậnvôquytắcđođượccàngnhiều,vìvậyđộdàitổngđườngbờbiểnđobằngthướcđongắnsẽdàihơnkếtquảđobằngthướcđodài.Thếthì,mộtkhichọndrấtnhỏ,thậmchígầnbằngkhông,cóphảiđộdàitổngNdlàđộdàithựctếcủađường bờ biển hay chưa? Kết quả đo đạc của các nhà khoa học đối vớiđườngbờbiểncủanhiềuquốcgiatrênthếgiớichothấy,khingườitadùngdrất nhỏnhằmđomột cách chínhxácđộdài đườngbờbiển, độdàiNdđókhôngđếngầnđộdàithựctế,màlàtheođàdngàycàngnhỏ,độdàiđườngbờbiểnđođượcngàycànglớn.Điềuđócónghĩalàđộdàiđườngbờbiểnkhôngthểđomộtcáchchínhxácđược.

Nguyênnhânxuấthiệntìnhhìnhkểtrênởchỗ,đườngbờbiểnđượchìnhthànhbởicáclựcthiênnhiên(biếnthiêncủavỏTráiĐất,xóimòncủamưagióv.v.).Nókhôngphảilàđườngcongtheoýnghĩahìnhhọcthôngthường-đườngconghìnhhọcEucle.Đặctrưngchủyếucủađườngbờbiểnlàcótínhgầngiốngnhaucụcbộvàtổngthể,cũngcónghĩalànếulấymộtđoạntuỳýcủađườngbờbiểnrồiphóngđại lêngấpnhiềulần,chúngtasẽnhậnđược"đườngbờbiển"vềđạithểtươngtựvớihìnhdạngđườngbờbiểnchânthực

tổngthể.Đểphânbiệtvớihìnhdạnghìnhhọcthôngthường,hiệnnayngườitagọihìnhdạngcóđặcđiểmvềtínhtựtươngtựnhưkiểuđườngbờbiểnlàphânhình(fractan).Quansáttỉmỉgiớitựnhiênxungquanh,chúngtacòncóthểtìmthấyrấtnhiềuvídụvềphânhình,vídụnhưhìnhdạngcủaánhchớptrênbầu trờiđêm,của từngđámmây trắng lơ lửng trên trời, thậmchícủaphổi vàhệ thốngnhánhkhí quảnbên trong cơ thểngười v.v. đều là phânhình.Cácnhàkhoahọcđãtiếnhànhnghiêncứuchúngvềmặthìnhhọcphânhình,vàđãthuđượcnhiềunhậnthứcmớiđốivớigiớitựnhiên.

Từkhoá:Đườngbờbiển;__HìnhhọcEucle;Phânhình.

166.Phảnvậtchấtlàgì?Năm1928,nhàvậtlíngườiAnh,Dirac,dựđoánsựtồntạicủaphảnvật

chất.Ôngchorằng,đốivớimỗiloạihạtvậtchấtthôngthường,đềutồntạimột loạiphảnhạt tươngứng,khối lượngđôibênnhưnhau,song lạimangđiệntíchngượcnhau.Nhữngphảnhạtnàycóthểkếthợplạihìnhthànhphảnvậtchất.MọithứtrongVũTrụđềucóvậtđốiứngphảnvậtchất,nhưphảnhằng tinh,phảnhệ tinhv.v.Ngoài ra,nếumộthạtvậtchấtvađậpvớihạtphảnvậtchấtđốiứngcủanó,chúngsẽhuỷnhauvàsinhramộttiaγnănglượngcao.

Bốnnămsau,líthuyếtnàyđượcchứngthực.NhàvậtlíngườiMĩ,Edison,phát hiện được loại phản hạt thứ nhất. Khi dùng buồng tạo mây mù đểnghiêncứutiaVũTrụ,ôngquansátthấyvệthơinướccủamộtloạihạt.Khốilượngcủanóbằngvớikhốilượngelectronnhưngmangđiệntíchngượclại.Loạihạt nàyđượcđặt tên là electrondương (pozitron).Nó làhạtđốiứngphảnvậtchấtcủaelectron.Năm1955,cácnhàvậtlícủaphòngthựcnghiệmLawrenceBerkeleysửdụngmộtmáygiatốchạtsinhraphảnproton.Cũngnămấy,cácnhàkhoahọccủaphòngthựcnghiệmvật líhạtChâuÂu,gầnGenève,thôngquamáygiatốchạtsinhrapozatronvàphảnproton,vàcònlàmchochúngkếthợpvớinhausinhraphảnnguyêntửhiđro.Songcảquátrìnhchỉngắnngủitrongnháymắt.

Mấynămgầnđây,cácnhàkhoahọcđãchế tạocácmáymóckiểmtrắctinhxảođểdòtìmphảnvậtchấttrongVũTrụ.Máythámtrắcphảnvậtchấtchỉpháthiệnđượcrấtítelectrondương(pozitron)vàphảnprotontrongtiaVũTrụ,cònvềphảnhạttươngđốinặngthìngaycảhìnhbóngcũngchưahềpháthiệnra.Songcácnhàkhoahọctinrằng,phảnhằngtinhvàphảntinhhệ

củanócókhảnăngđangẩnnấpnơisâuthẳmtrongVũTrụ.

Từkhoá:Phảnvậtchất;Huỷnhau;Electrondương;Phảnproton;Phảnnguyêntửhiđro.

167.Vậtchấttốilàgì?Mộtnhàvật lí thiên thểnghiêncứupháthiện, trongkhônggianVũTrụ

mênhmông,khốilượngcủacácthiênthểphátánhsáng(baogồmcácthiênthểpháttiaX,tiaγthuộcdòngđiệntừ)chỉvẻnvẹnlàmộtbộphậnnhỏcủatổngkhối lượngvật chất trongkhônggiannày.Còncómộtbộphậnkhốilượngrấtlớndomộtthứgìđó,màchođếnnaychúngtachưalàmrõđược,mangtheo.Cáithứnhìnmàkhôngthấysongđíchthựctồntạiấy,chúngtagọinólà"vậtchấttối".

Nhậnthứccủacácnhàkhoahọcđốivớivậtchấttốicóthểlộingượcdòngthờigianđếnđầunhữngnăm30của thếkỉXX.Năm1933,nhà thiênvănThụySĩ,ZweigkhiướctínhtổngkhốilượngcủađoàntinhhệHậuPhát,ôngdùnghailoạiphươngphápkhácnhau:phươngphápđộsángvàphươngphápđộnglựchọc.Kếtquảlàkhốilượngtínhđượcbằngphươngphápđộnglựchọclớngấp400lầnsovớidùngphươngphápđộsáng!Saisố lớnlaođếnnhưvậychỉcóthểcómộtcáchgiảithích:khốilượngcủacácthiênthểphátsángchỉlàmộtphầnnhỏkhốilượngcủatoàntinhhệ,còncómộtphầnrấtlớnkhốilượngkhôngbiếtđiđằngnàorồi.Thếlàônggọiđólà"khốilượngcònthiếu".

Thờibấygiờ,pháthiệnnàychưađượccoitrọngmấy.Mãiđếnnăm1978,một sốnhà thiênvănvô tuyếnkhiđođạcmột cáchhệ thốngđườngcongchuyểnđộngcủatinhhệxoáy,pháthiệncácvậtthểởcáchtrungtâmtinhhệvớinhữngkhoảngcáchkhácnhauđềucótốcđộdàinhưnhau.KếtquảquansátnàyhoàntoàntráingượcvớitìnhhìnhcủahệMặtTrờimàngườitaquenthuộc.TronghệMặtTrời,hànhtinhcàngởxaMặtTrờithìtốcđộdàicàngnhỏ.Đó là điềumà định luậtKepler nổi tiếng cho chúng ta biết. Chuyểnđộngcủacácvậtthểxungquanhtinhhệ,chịutácđộngcủalựcvạnvậthấpdẫngiốngnhau sinh ra, cũngphải tuân thủđịnh luậtKepler chứ!Vềđiềunày,cónhàkhoahọcnêura,chỉcógiảthiếtlàxungquanhtinhhệcòntồntạivậtchấttốinữa,cóthếthìsựchuyểnđộngcủatinhhệquansátđượcmớiănkhớpvớikếtquảtínhtoáncủađịnhluậtKepler.Dovậy,ởbênngoàivậtthểphátánhsángcủatinhhệ,chắcchắncòncómộtlượnglớnvậtchấttốikhông thấyđược.Quanniệmnàydầndầnđượcngười ta tiếp thu, và theoconđườngđó,cácnhàkhoahọclạipháthiệnranhiềuchứngcứvềsựtồntạicủavậtchấttối.Vídụnhưnăm1983pháthiệnrangôisaoR15ởcáchtrungtâmNgânHà200nghìnnămánhsáng,tốcđộtheohướngnhìnđạt465m/s.Muốnsinhramộttốcđộlớnnhưvậy,tổngkhốilượngcủahệNgânHàítraphảilớngấp10lầncủakhốilượngkhuvựcphátánhsángmớiđược.

Ngoàira,trongnghiêncứulíthuyếtvềsựkhởinguồncủaVũTrụ,cácnhàkhoahọccũngthựcsựcảmthấycầnphảicósựtồntạicủavậtchấttốimớicóthểlàmcholíthuyếtcủahọvotrònkínkẽ.

Thếthìvậtchấttốirốtcuộclàgìvậy?Vềvấnđềnày,cácnhàkhoahọccónhiềusuyđoán.CóngườinóivậtchấttốilàchấtkhítoảkhắptrongkhônggianVũTrụ,cũngcóngườinóinólàbụitrongVũTrụ,còncóngườiđoánnólà"saochết"đãtốiđi,thậmchícóthểlàlỗđen.Nhữngsuyđoánnàytuyđềucó lí, song thiếuchứngcứ thuyếtphục, chưacó thểnhậnđượcsự tánđồngcủagiớihọcthuật.

Trongsốứngcửviênđôngđảocủavậtchấttối,nơtrinođượcngườitachúývàcoitrọngnhất.VìrằngnólàmộtloạihạtđãđượcbiếtchắctồntạitrongVũTrụ,vảlạisốlượnglạicựckìnhiều.Đặcbiệtlànăm1980,saukhiViệnnghiêncứuvậtlílíthuyếtvàthựcnghiệmcủaLiênXôthôngbáokhốilượngnghỉ củanơtrinocó thểkhôngbằngkhông,đãmang lại chocácnhàkhoahọcmộtkhônggiantưởngtượngphongphúvềmốiquanhệgiữanơtrinovàvậtchấttối.Dosốlượngcủanơtrinocựckìnhiều,chodùkhốilượngnghỉcủanórấtnhỏnhoi,tổngkhốilượngcủachúngvẫnkhálàđángkể.Ngoàira,đạiđasốcácnơtrinokhôngphátsáng,chỉcótácđộngđiệntửrấtyếuv.v.,

nhữngtínhchấtnàylàmchonórấtgiốngvớivậtchấttối.

Cốnhiên,cácnhàvậtlíhạtcòndựđoántớimộtloạthạtmớilàmứngcửviên của vật chất tối, như: nơtrino, axion, các hạt siêu đối xứng v.v.Tiếcthay,nhữnghạtmớigiảđịnhđóchođếnnayvẫnchưatìmthấyhạtnàocả.Xemramuốnnóirõbộmặtthậtcủavậtchấttốivẫnlàmộtbàitoánkhó.

Từkhoá:Vậtchấttối;Nơtrino.

168.Nơtrinolàgì?Cuốinhữngnăm20củathếkỉXX,cácnhàkhoahọckhinghiêncứusự

phânrãβ(tức làhạtnhânnguyêntửbứcxạraelectronchuyểnbiến thànhmột loại hạt nhân khác), phát hiện trong quá trình ấy một bộ phận nănglượngđiđâukhôngbiết.Điềuđólàmchohọhếtsứcnghihoặc: trongquátrìnhhạnguyêntử,địnhluậtbảotoànnănglượnghiệncócòngiátrị?Nhàvậtlíáo,Pauli,nămấy30tuổi,tintưởngvữngchắcvàođịnhluậtbảotoànnănglượng,vàvớitrựcgiácxuấtchúngđãdựđoán:trongquátrìnhnàychắcchắn còn cómột loại hạtmới được phóng ra.Nó khôngmang điện, khốilượngcựcnhỏ,tácđộngqualạicủanóvớivậtchấtcựcyếu,đếnnỗikhôngsaođođạcđược.Chínhnóđãmangđibộphậnnănglượngđó.Ônggọiloạihạtchưabiếtnàylà"tiểutrungtử",tứclànơtrinonóiđếnhiệnnay.

Năm1942,nhàvậtlíMĩIrentheophươngphápcủanhàvậtlíTrungQuốcVươngKiềmToànđềra,lầnđầutiênchứngthựcsựtồntạicủanơtrrinomộtcáchgiántiếpthôngquathựcnghiệm.

Dotácđộngqualạicủanơtrinovớivậtchấtrấtyếu,muốntrựctiếpquansátthấynólàvôcùngkhókhăn.NgaycảbảnthânIrencũngchorằngcólẽvĩnhviễnkhôngđođượcnơtrino.Tuynhiên,khókhănkhôngngăncảnđượcsựtiếntriểncủakhoahọc.26nămsaukhiPauliđềragiảthiếtvềnơtrino,giáosưReinesvàmộtsốngườithuộcTrườngđạihọcTổnghợpCaliforniađặt400lítdungdịchnướccađimiaxetatlàmbiavàotronglòphảnứnghạtnhân mới đưa vào sử dụng (làm nguồn nơtrino), mỗi giờ đo được 2,8nơtrino,hoàn toàn thốngnhấtvớidựđoán lí thuyết củaông.Cũngvì thế,ReinescóvinhdựnhậnđượcgiảithưởngNobelvềvậtlínăm1995.

Nghiên cứu Vũ Trụ học hiện đại cho chúng ta biết, giới hạn trên củachủng loạinơtrino là3, tức làcó3 loạinơtrino.Ngoàinơtrinoelectronđãpháthiệnởtrênra,còncónơtrinoμ(pháthiệnnăm1962)vànơtrinodạngι

(pháthiệnnăm1975).Mỗimộtloạinơtrinođềucóphảnnơtrinonhưnhau.

Rốt cuộcnơtrinocókhối lượnghaykhông, là chìakhoákhiếnngười taquantâmnhấttronglĩnhvựcnghiêncứunày.Trướcnhữngnăm70củathếkỉXX,hầuhết ý kiến cho rằngkhối lượng củanơtrinobằngkhông.Năm1980,Việnnghiên cứuvật lí lí thuyết và thựcnghiệmcủaLiênXô thôngbáo,qua10nămđođạc thửnghiệm,nhậnđượckhối lượngcủanơtrinoởtrongkhoảng17-40electrovon.Điềuđó làmchogiớivật lí toàncầuxônxao.Vềsau,nhiềuphòngthựcnghiệmnổitiếngtrênthếgiớinhộnnhịpápdụngcácphươngphápkhácnhauđểđođạcvàkiểmnghiệmkếtquảđó.CácchuyêngiacủaViệnKhoahọcnănglượngnguyêntửTrungQuốccũngtriểnkhaihạngmụcnghiêncứunàyvàogiữanhữngnăm80,vàthuđượcthànhquảnhấtđịnh.Hiệnnay,cácthựcnghiệmvềđokhốilượngcủanơtrinotrênthếgiớivẫnđangtiếp tục tiếnhành.Theonhữngbáocáogầnđâynhất thìvẫnkhôngthểloạibỏkhảnăngkhốilượngcủanóbằngkhông.Giớihạntrênvềkhốilượngcủanóvàokhoảng10electrovon.

Cólẽđộcgiảsẽhỏi,tácđộngqualạicủanơtrinovớivậtchấtvôcùngyếuớt,lạikhónắmbắtđược,việcnghiêncứunócóýnghĩagìnhỉ?

Cốnhiên,mộtnơtrinothìkhôngđánggì,songcáiVũTrụcủachúngta,sốlượng của nơtrino cực nhiều, nó đầy rẫyởmọi xó xỉnh củaVũTrụ, bìnhquânmỗicm3cóvàokhoảng300nơtrino,xấpxỉvớiphoton,nhiềugấpvàitỉ lầnsovới tấtcảcáchạtkhác!Chonên, tổngthểnơtrinocó tácdụngrấtquantrọngđốivớiVũTrụ.

Ngoàira,nơtrinocòncókhảnăng:nócóthểđixuyênquabêntrongcácngôisaomộtcáchdễdàng.Vìvậy,nócóthểmangđếnchochúngtanhữngthôngtinnộibộcủacácngôisao,củaMặtTrời.Cácnhàkhoahọccòngiảthiết lợidụngđặcđiểmnàycủanơtrinođểquét cắt lớpTráiĐất, làmchonhữngđiềubíẩnnằmsâutrongTráiĐấtphơibàyrakhôngsótgìhết;họcònmuốnchonơtrinotruyềnthôngtinxuyênquaTráiĐấtnữa,nhưvậytruyềnthôngđườngdàicó thểkhôngcầnphảiquavệ tinhvà lượnvòngcác trạmmặtđất.Khingười tanhận thức rõ ràngvềnơtrino,nósẽcóđượcsựứngdụngvôcùngrộngrãi.

Từkhoá:Nơtrino.

169.Quansátthếgiớinguyêntửnhỏbénhư

thếnào?Các loại vật chất trong đời sống hàng ngày đều domột lượng lớn các

nguyêntửhoáhợpngưngtụlạimàthành.Trêncấpđộhoáhọc,nguyêntửlàđơnvịcơbảncấuthànhthếgiớivậtchất.Vậythì,nhưthếnàomớicóthểquan sát thấy nguyên tử nhỏ bé trong vật liệu nhỉ? Cho đến nay, thôngthườngcóhaicách:

Cáchthứnhấtgọilàphươngphápnhiễuxạ,chủyếudùngđểquansátsựsắpxếpcủanguyêntửtrongtinhthể.Dùngmộtchùmtiachiếulêntinhthể.Donguyêntửtrongtinhthểsắpxếpcótrậttự,vìvậy,căncứvàonguyênlívậtlí,sựbốtrícủanguyêntửtácđộngvớichùmtia,làmchonhữngtiakhiđirađượctăngcườngởmộthướngnàođó,cònởcáchướngkháclạiyếuđi.Thếlàtrênphimchụpảnhhoặcmànhuỳnhquangthuđượcmộtcáigọilà"hìnhnhiễuxạ".Cácnhàkhoahọcthôngquaphântích,tínhtoánđốivớitácđộng giữa tinh thể và chùm tia, có thể căn cứ "bức tranh nhiễu xạ" hoànnguyênmột cách vô cùng chính xác phương thức sắp xếp của nguyên tửtrongtinhthể,quađócấutạorabứctranhvimôcủathếgiớinguyêntửtrongtinh thể. Trong nghiên cứu thực tế, chùm tia dùng đến có thể là chùmelectron,cũngcó thể làchùmtiaX.Cái trướcgọi là thuậthiểnviđiện tử.Kínhhiểnviđiệntửcóđộphângiảicaocóthểphângiảinguyêntửđượcchếtạoradựavàonguyênlínày.

Dùngphươngphápnhiễuxạchỉcóthểquansátthếgiớinguyêntửtrongtinh thể.Đốivới tinh thểvôcơvà tinh thểhữucơđơngiản,docôngviệchoànnguyêncủabứctranhnhiễuxạtươngđốiđơngiản,thôngthườngcóthểhoànnguyênsơđồkếtcấusắpxếpnguyên tửcủachúngmộtcáchkhádễdàng.Cònđốivớitinhthểcủaphântửlớnnhưprotêin,axitnucleicv.v.,việctính toán liên quan tới công tác hoàn nguyên bức tranh nhiễu xạ vô cùngphức tạp, vì vậy tươngđốikhóđođạcvàxácđịnh sơđồkết cấu sắpxếpnguyên tửcủachúng.Đốivớivật liệuvi tinh thểhoàn toànkhông trật tự,hiệnnayvẫnchưathểdùngphươngphápnhiễuxạquansátkếtcấusắpxếpgiữanguyêntửvớinguyêntửbêntrongchúng.

Khácvớiphươngphápnhiễuxạ,mộtloạikhícụkiểumớikhácgọilàkínhhiển vi điện tử chui hầm quét lợi dụng hiệu ứng chui hầm lượng tử củaelectrongiữanguyêntử,làmchongười"nhìn"thấynguyêntửcủabềmặtvậtliệumộtcáchtươngđốitrựcquan,vàcóthểdịchchuyển,điềukhiểnnhữngnguyên tử ấy.Tronghiệuứng chui hầm lượng tử. dòngđiện chui hầmvàkhoảng cách giữa các nguyên tử cómối quan hệ nương tựa hết sức nhạy

cảm.Khidùngmũikimchỉcómộtnguyêntửtrênmộtđỉnhđầuxêdịchtrênmặtvậtliệu,dòngđiệnchuihầmgiữamũikimvàvậtliệugắnliềnvớiquátrìnhthayđổinhảyvọtcủaelectronởgiữanguyêntửđỉnhđầumũikimvàmộtnguyêntửnàođótrênmặtvậtliệu,quađócóthểnhậnranguyêntửđơnlẻcủabềmặtvậtliệu.

Ưuđiểmcủakínhhiểnviđiệntửchuihầmquétlàcóthểquansátkếtcấusắpxếpnguyêntửcủabềmặtvậtliệumộtcáchtươngđốitrựctiếp.Chẳngnhữngnódùng thíchhợpvớivật liệu tinh thể, cũngcó thểdùngvàoviệcnghiêncứubềmặtvậtliệuđatinhthểvàvôđịnhhình,songvớitiềnđềlàvậtliệu phải dẫn điện. Tuy nhiên, kính hiển vi điện tử chui hầm quét không"nhìn"thấynguyêntửởsâubêntrongvậtliệu.

Từkhoá:Kếtcấusắpxếpnguyêntử;Kínhhiểnviđiệntử;Kínhhiểnviđiệntửchuihầmquét;Hiệuứngchuihầmđiệntử.

170.Liệuloàingườicóthểthaotácnguyêntử?

Nhữngnăm70củathếkỉXX,nănglựcphóngđạicủakínhhiểnviđiệntửđãđạttớimộttriệulần.Nhữngnăm80củathếkỉXX,kínhhiểnvichuihầmquét ra đời. Nó do các nhà vật lí người Đức, Gerd Binnig và HeinrichRohrer,cùngthiếtkếchếtạora.Họcòndùngkhícụnàychụprabứctranhcảnhquanbachiềucủanguyêntửsilicđượcphóngđại100triệulần.Đólàlầnđầutiênconngườithựcsựquansátthấythếgiớinguyêntửnhỏbé.Lúcbấygiờbáochíđăngtincóliênquanvớihàngtít:"Nguyêntửgiốngnhưcủkhoaitây".Vìvậy,giảiNobelvật línăm1986đượctraochoErnstRuska,ngườiphátminhrakínhhiểnviđiệntửnửathếkỉtrước.cùngvớicácnhàsángchếkínhhiểnvichuihầmquétBinnigvàRohrer.

Trangbịcủakínhhiểnvichuihầmquétphứctạphơnkínhhiểnviđiệntử.Nóđượclắpthêmkhícụđiềukhiểntựđộngđểbámtheokhuvựccầnquansát.Chẳngnhữngnócóthểquansátkếtcấunguyêntửbềmặtvậtliệu,màcòncóthểthôngquatácđộngqualạigiữamũikimvàbềmặtmẫuthửđểtiến hành thao túng chuyển ra và cấy vào đối với nguyên tử bềmặt hoặcnguyên tử hấp thụ, làm cho chúng tổ hợp sắp xếpmột cách cómụcđích,hìnhthànhhìnhvẽmẫu,kíchthướccủanónhỏđếnchỉcóvàinanomet.Nơithựchiện thao túngnguyên tửsớmnhất làphòng thựcnghiệmnghiêncứuIBMnướcMĩvàonăm1990.Họsắp35nguyêntửxênonlênbềmặtnikenthành ba chữ cái "IBM",mỗi chữ cái có kích thước 5 nanomet, trở thànhnhãnhiệu thươngphẩmnhỏnhất trên thếgiới.Vềsau,họ lạidịchchuyểnphântửcacbonoxittrênbềmặtplatinxếpthànhmộtđồánngườinhỏ,gọilàngườiphân tử.Mỗimộtvết trắng trongđồánđều làphân tửcacbonoxit,phântửđứngthẳng,oxiởmặttrên,ngườiphântửcao5nanomet.Năm1995có tin tứcnói, trên tấmsilic2cmx2cmđãchế tạođượcmột loạt16cáikínhhiểnvichuihầmquét,cóthểđồngthờivậnhành.

Cóthểtưởngtượngrằng,nếukĩthuậtđóđượchoànthiệnthêmmộtbướcthì cóhivọngnghiêncứuchế tạo thànhkhí cụ lượng tửcấpnanomet,vậtliệumới cấp nanomet, tiến hành lưu trữ thông tinmật độ siêu cao và giacôngcấpnanomet.Điềuđócóảnhhưởnglớnlaođốivớiviệchìnhthànhkĩthuậtnanomettrongtươnglai,cungcấpcơsởvậtchấtcholĩnhvựcmớiđầytínhtháchthức.

Từkhoá:Kínhhiểnvichuihầmquét;Nguyêntử;Kĩthuậtnanomet.

171.Khoahọcđangànhcủakhoahọckĩthuậtlàgì?

Nóimộtcáchkháiquát,mônkhoahọchìnhthànhvàpháttriểnlêndohaihoặctrênhaimônhọcphânnhánhcủakhoahọctựnhiênxenlẫnvàonhaugọilàkhoahọcgiápranhcủakhoahọctựnhiên.Nóicụthể,khoahọcgiápranhlàchỉmônkhoahọchìnhthànhvàpháttriểnlênbởihaihoặctrênhaimônhọcphânnhánhcủakhoahọctựnhiêncósựtrùnghợptừngphầnởcácmặtđốitượng,phạmvi,líthuyếtvàphươngphápnghiêncứuv.v.Vídụnhưhoálí,lísinh,địahoá,vậtlíthiênvăn,hoásinhv.v.đềuthuộcvềkhoahọcđa ngành.Lấymôn hoá học vật lí làmví dụ, nó làmối liên hệ giữa hiệntượnghoáhọcvàhiện tượngvật lícủavậtchất,ápdụngphươngphápkếthợpcácphươngtiệnthựcnghiệmcủahoáhọcvàvậtlíđểtìmkiếmquyluậtcơbảncủasựbiếnđổihoáhọc.Tronggiaiđoạnhiệnnay,nóchủyếudobabộphậnnhiệtđộnghọchoáhọc,độnglựchọchoáhọcvàkếtcấuvậtchấtkếthợpthành.

Sựtiếnbộcủakhoahọctựnhiên,nhấtlàsựpháttriểnnhưvũbãotronggầnhai,bamươinămtrở lạiđây, lạidẫn tớisựrađờicủamột loạtcáckĩthuật cao và hiện đại, như kĩ thuật truyền thông, kĩ thuật vật liệumới, kĩthuậtnguồnsángmới,kĩthuậtnguồnnănglượngmới,kĩthuậtkhônggian,côngnghệphân tử, côngnghệdi truyềnv.v.Dokĩ thuậthoákhoahọcvàkhoahọchoákĩthuậthiệnnayđãtrởthànhmộtquátrìnhtiếnhoábêntrong,đồngthời,khoảngcáchthờigiangiữapháthiệnkhoahọcvớiứngdụngkĩthuật đã rút ngắn lại rất nhiều, có khi không đến vài năm, hoặc chỉ mấytháng.Ởmứcđộnhấtđịnh,khoahọcđangbiếnthànhkĩ thuật,cóquanhệchặtvớinhau;kĩthuậtcàngcao,càngmớimẻthìtrithứckhoahọcbaohàmtrong đó càng tập trung nhiều.Mặt khác, xu thế phát triển chỉnh thể hoá,tổnghợphoácủasựđanxenvàonhaugiữacácphânnhánhgắnbóvớikhoahọchiệnđạihoá,tìnhtrạngkĩthuậtcủacáclĩnhvựchoàhợpvớinhaucũngbộclộmộtcáchnổibật.Cóthểnói,phânnhánhcủacáckĩthuậtcaomớimẻnêu trên đây đều đã thành phân nhánh khoa học kĩ thuật giáp ranh, hìnhthànhvàpháttriểnlêndosựđanxenvàonhaucủanhiềumônkhoahọcvàkĩthuật.Nhưcôngnghệthôngtinnóichunglàchỉtêngọigồmcảtruyềntin,máytínhđiệntửvàkĩthuậtđiềukhiển.Nólàsảnphẩmcủasựhoàhợp,đanxenvàonhaucủanhiềumônkhoahọckĩthuậttựnhiênnhưvậtlíbándẫn,hoáhọc,kĩthuậtviđiệntử,kĩthuậtđiềukhiểntựđộng,kĩthuậtlazev.v.

Từkhoá:Khoahọckĩthuật;Khoahọcgiápranh.

172.Vìsaoxeđạpđịahìnhcóthểchuyểnlípđổitốcđộ?

Khixeđạpđịahìnhđangchạy,cóthểchuyểnlípđổitốcđộ,cònxeđạpbìnhthườngthìkhôngcóloạichứcnăngđó.Thìra,trênxeđạpđịahìnhcólắpmộtcơcấuchuyểnlípđổitốcđộ(cáiđêrayơ).

Khicưỡixe,haichânđạplênpêđan,làmchocáiđĩaquay,thôngquadâyxíchtruyềnđộng,làmchocáilíptrêntrụcbánhsaucũngquaytheo,kéocảbánh sau cùng quay, xe đạp cứ thếmà chạy tới phía trước.Còn trên trụcbánhsaucủaxeđạpđịahìnhcólắpmộtcơcấuchuyểnlípđổitốcđộ.Nódovài cái lípđườngkínhkhácnhauhợp thành.Nếuchọncái lípđườngkínhtươngđốinhỏthìcáiđĩaquaymộtvòng,cáilípởđằngsausẽquayrấtnhiềuvòng.Nhưvậy,tuykhicưỡixephảibỏramộtítsứclực,nhưngtốcđộchạycủaxeđạplạicóthểnângcaotươngứng,cótácdụngtăngtốc.Nếuchọncáilípcóđườngkínhtươngđốilớn,cáiđĩacũngquaymộtvòngnhưthế,songsốvòngquaycủacáilípởđằngsauphảiítđitươngứng.Nhưvậy,tuytốcđộcủaxeđạpchậmlại,nhưngcưỡixeđỡmấtsức,đặcbiệtcóíchkhixelêndốc.

Sovớixeđạpbìnhthườngchỉcómộtcáilíptrêntrụcbánhsau,xeđạpđịahìnhcólắpthêmvàicáilípđườngkínhkhácnhau,ngườicưỡixecóthểcăncứđịahìnhkhácnhaumàchọnlựasửdụng.

Từkhoá:Xeđạp;Xeđạpđịahình;Cơcấuchuyểnlípđổitốcđộ(đêrayơ).

173.Vìsaolòđiệntừphảidùngnồiđáyphẳng?

Trongđờisốnghằngngày,việcnấunướngthứcănphầnnhiềudùngchảogangsắtđáyhìnhcong.Cònkhithổicơmnấucháothìphầnnhiềudùngnồiđáyphẳngbằngnhômhoặcinốc,tựahồchẳngcóquyđịnhnghiêmngặtgìcả.Tuynhiên,thổicơmbằnglòđiệntừlạiyêucầudùngnồisắtđáyphẳng.Tạisaovậy?

Hoáralàđiềuđócóliênquanvớinguyênlícôngtáccủalòđiệntừ.Lòđiệntừchủyếudobộphậnbiếntần,cuộndâycảmứngđiệntừ,tấmkínhvitinhthểhợpthành.Saukhicắmdâyvàoổđiệnvàbậtcôngtắclò,bộphận

biếntầnlậptứcđổiđiệnthànhphốcótầnsố50Hzthànhdòngđiệncaotầncótầnsố40kHz,đặtlêncuộndâycảmứngđiệntừ.Căncứvàonguyênlícảmứngđiệntừ,xungquanhcuộndâysẽhìnhthànhtừtrườngmạnh.Hướngcủa từ trườngbiếnđổi theosựbiếnđổihướngcủadòngđiệnđặt lêncuộndây.Trongkĩthuậtđiệntử,loạitừtrườngluânphiênđổihướngnàygọilàtừtrường biến thiên.Khi ấy, tần số biến đổi của từ trường biến thiên (xoaychiều)tronglòđiệntừcũnglà40kHz.

Trongtừtrườngbiếnđổivớitầnsốcaonhưvậy,nếuđặtmộttấmkimloạivào,cũngcăncứtheonguyênlícảmứngđiệntừtừtrườngthayđổicũngsẽcảmứng ra dòngđiệnở lớpmặt của tấmkim loại.Hướng chạy củadòngđiệnnàygiốngnhưxoáynướctrongsông,nêncótênlàdòngđiệnxoáy.Từtrườngcàngmạnh,tầnsốbiếnđổicàngcao,dòngđiệnxoáycànglớn.Dòngđiệnxoáychạytronglớpmặtcủatấmkimloạisẽsinhranhiệttrênđiệntrởcủalớpmặttấmkimloại,vàtánphátra.Trịsốđiệntrởtrongmộtđơnvịthểtíchcủatấmkimloại(điệntrởsuất)cànglớn,nhiệtlượngtánphátracũngcàngnhiều.Giacôngtấmkimloạithànhcáinồi,đặtbêncạnhcuộndâycảmứngđiệntừthìcóthểđốtnóngnồi,dùngđểthổicơm,nấuthứcăn.Đótứclànguyênlícôngtáccủalòđiệntừ.

Nhưng,cườngđộcủatừtrườngbiếnthiêntạicácđiểmkhôngđồngđều.Cườngđộtừtrườngởgầnhaiđầucuộndâycaonhất.Cònđiệntrởsuấtcủakimloạicũngkhácnhau.Ởtrongcùngmộttừtrườngbiếnthiên,điệntrởcủasắtgấpkhoảngvàichụclầncủađồngvànhôm.Quađócóthểthấy,đểtrongnồisinhranhiềunhiệtlượnghơn,nângcaonhiệtđộtrongnồi,phảiđặtnồiđáyphẳngbêntrêncuộndâyđiệntừ,sovớinồicóđáyhìnhcongthìnócàngsátkềnhữngnơicó từ trườngmạnhnhấtởhaiđầucuộndâyđiện từ.Còndùngnồisắt,sovớinồinhômhoặcnồiđồng,nócàngtăngnhiềunhiệtlượngpháttánratrongnồi,rútngắnthờigianđunnấu.

Ngoàira,tấmkínhvitinhthểlàmbệlòcủalòđiệntừcũngđượcgiacôngthànhdạngphẳngđểkhớpvớinồiđáyphẳng,làmchonồiđượcđặtmộtcáchvữngchắclêntrênlòđiện.Lòđiệntừsửdụngantoàn,khôngcólửa.Vảlại,bảnthânnồisắtlàchấtphátnhiệt,sovớicáclònhiệtchạybằngđiệnkhác,lòđiệntừchẳngnhữngnóngnhanhhơn,màcòntiếtkiệmđiệnhơn.

Từkhoá:Lòđiệntừ;Cảmứngđiệntừ;Điệnthànhphố;Dòngđiệncaotần;Từtrườngbiếnthiên;Dòngđiệnxoáy.

174.Vìsaonồicơmđiệncóthểtựđộngnấuchíncơm,giữđượcnhiệt?

Dùngnồicơmđiệnnấucơm,chỉcầnchogạođãvorồivàotrongnồi,đổvàomộtlượngnướcthíchhợp,cắmdâyvàonguồnđiện,ấncôngtắcxuống,đènbáo sáng lên, nồi cơmđiệnbắtđầu làmviệc.Đếnkhigạo chín thànhcơm,đènbáotựđộngtắt,mộtđènbáogiữnhiệtkhácsánglên,chỉrõtrongnồiđangởtrạngtháigiữnhiệt.Bấtkểbaonhiêulâu,nhiệtđộcơmtrongnồitrướcsauvẫnduytrìgiữa60–70°C,khônghềnguộilạnh.

Chúngtabiếtrằng,nhiệtlượngcầnđếnkhinồicơmđiệnnấucơmlàdodâymaisophátrasaukhithôngđiện.Cáiđócũngcùngmộtnguyênlívớinấucơmbằngbếpđiện.Song,nồi cơmđiện có thể tựđộngnấu cơm,giữnhiệtvàvìnhờcóthêmhaicôngtắcđiềukhiểntựđộnglắptrongnồi:mộtcáilàcôngtắchạnchếnhiệtđộtựđộng,mộtcáikháclàcôngtắcgiữnhiệttựđộng.

Saukhithôngđiện,nhiệtđộcủanướcvàgạotrongnồicơmđiệndầndầnlêncao.Trướckhihạtgạonấuthànhcơmchín,dotrongnồicómộtlượngnước,chodùnướcsôilên,nhiệtđộcủanócũnggiữởkhoảng100°C.Cònkhihạtgạotrongnồidầndầnmềmđi,sấykhôthànhcơmchín,nhiệtđộmớicóthểlêncao,vượtquá100°C.Khiđạttới103°C,côngtắchạnchếnhiệtđộđượcthiếtkếởnhiệtđộđó,sẽ tựđộngcắtrờidâymaisovớinguồnđiện,nhiệtđộtrongnồiliềnhạxuốngdầndần.

Khinhiệtđộtrongnồixuốngtới60°C,côngtắcgiữnhiệtbậtlên,dâymaisolạiđượcnối thôngvớinguồnđiện,nhiệtđộtrongnồi lại từtừtănglên;nhiệtđộlênđến70°C,côngtắcgiữnhiệtlạitựđộngcắtrờidâymaisovới

nguồnđiện, nhiệt độ trongnồi lại từ từhạxuống,đến60°C, công tắcgiữnhiệtlạihoạtđộngtrởlại,lạinốithôngnguồnđiện...Côngtắcgiữnhiệthoạtđộngtuầnhoànlặpđilặplạinhưvậylàmchonhiệtđộtrongnồiluôngiữởmức60–70°C,vừađúngthoảmãnnhucầugiữnhiệt.

Công tắchạnchếnhiệtđộvàcông tắcgiữnhiệtđảmnhậnvai tròquantrọngtrongnồicơmđiệnđềudotấmlưỡngkimtổthành.Mộtmặtcủatấmlưỡngkim làhợpkim sắt - niken,mặtkia làhợpkimđồng - niken, dùngphươngphápcơhọccốđịnhchúngvàovớinhau,ởtìnhtrạngcùngmộtnhiệtđộ,phíahợpkimđồng -nikendễgiãnnởvìnhiệthơnphíahợpkimsắt -niken.Nhưvậykhinhiệtđộlêncao,tấmlưỡngkimliềncongvềphíakhógiãnnở,xuấthiệnsựuốncong.Mộtkhinhiệtđộxuốngthấp,tấmlưỡngkimlạiphụchồidạngcũ.Lợidụngđặctrưngnàycủatấmlưỡngkimđểnósinhrauốncongtạimộtnhiệtđộđặcbiệtđịnhsẵnthìcóthểdùnglàmcôngtắctựđộngnốithôngnguồnđiện.

Từkhoá:Nồicơmđiện;Côngtắc;Tấmlưỡngkim.

175.Vìsaomáysấytaycóthểtựđộngbậttắt?

Rửasạchtaytrướcbữaănvàsaukhiđivệsinhphảidùngđếnkhănmặtđể lau khô tay.Khi đã cómáy sấy tay, chỉ cần đưa tay ướt về phía dướimiệnggiócủanó,côngtắccủamáysẽtựđộngbậtlên,mộtluồnggiónóngtừtrongmiệnggióàoạttuônra,nướcbámtrênbàntaybịthổikhôđitrongphútchốc.Saukhirờitaykhỏimáyhơtay,côngtắccủanósẽtựđộngtắt.Thậtlànhanhchóng,tiệnlợilạisạchsẽvệsinh.

Máyhơtaycóthểtựđộngbậttắtlàvìtrongmáycólắpmạchđiệncảmứngtựđộngkiểutụđiệnbiếnđổi.Nóđiềukhiểnmộtcầuđiệncânbằng.Cầuđiện này do bốn bộ phận hợp thành, trong kĩ thuật coi là bốn nhánh cầu.Mạchđiệncảmứngtựđộngkiểutụđiệnbiếnđổihợpthànhmộtnhánhcầutrongsốđó.

Bộphậncảmứngcủanóđượclắptạimiệnggiócủamáyhơtay.Khibàntayướtxuấthiệnởdướimiệnggió,vìcơ thểngười làvậtdẫnđiện, thế làlàmchotrịsốtụđiệncủabộphậncảmứngxảyrabiếnđổi,lậptứclàmchotrịsốcủabốnnhánhcầutrongmạchđiệncủacầuđiệntừcânbằngchuyểnsangkhôngcânbằng.Ởtrạngtháicânbằng,dòngđiệntrongcácnhánhcầuvốntriệttiêulẫnnhau,bâygiờkhôngtriệttiêunữa,mộtdòngđiệnmớixuấthiện.Nólàmchorơleđiệnhoạtđộng,nốithôngquạtgióvàdâymaisovàonguồnđiện.Trongchớpmắt,một luồnggiónóng liền thổi ra ào ạt khôngdứt.Sovớiquạtmáydùngtrongsinhhoạthằngngày,trongmáyhơtaychỉtăngthêmmộtổmạchđiệnbậttắtđiềukhiểntựđộng.

Khi rời taykhỏimiệnggió, trị số tụđiện củabộphậncảmứng lập tứckhôiphụcnhưcũ,mạchđiệncủađầuđiệncũngtrởlạicânbằng,dòngđiệnmớibiếnmất,rơleđiệnnhảra.Khôngcódòngđiệnđiquaquạtmáyvàdâymaiso,máyhơtaycũngtựđộngtắtngay.

Từkhoá:Máyhơtay;Mạchđiệncảmứng;Mạchđiệncủacầuđiệncânbằng;Tụđiện.

176.Vìsaomộtsốquạtmáycóthểthổiragiómôphỏngtựnhiên?

Trướckhimáyđiềuhoàkhôngkhírađời,quạtmáylàđồđiệngiadụngkhôngthểthiếuđểchốngnónghạnhiệttrongnhữngngàyhè.Khiấy,kếtcấu

củaquạtmáytươngđốiđơngiản,lắpbốncánhquạthìnhlátrêntrụccủamộtđộng cơ điện, động cơ điện quay, kéo luôn các cánh quạt quay theo,mộtluồnggió liền thổi rangay.Lượnggióđókhông thể thayđổiđược,khôngnhưgiótựnhiênlúcmạnh,lúcyếu.Vìvậy,nếuquạtmáychạythờigiandài,conngườisẽcảmthấykhôngthoảimái.

Tuyrằngvềsauđãxuấthiệncácloạiquạtmáythayđổitốcđộ,lượnggióthổiracóđộmạnhyếukhácnhaunhưnglượnggiócủa loạiquạtnày thayđổitốcđộchỉcóvàinấccốđịnh,lạiphảidùngtaymàbật,khôngthểtựđộngthay đổi, khác biệt rất lớn với cảm giácmạnh yếu biến đổi không ngừngriêngcócủagiótựnhiênhiuhiuthổiquathânngười.

Đểchoquạtmáycó thể thổi ragiómôphỏng tựnhiên,chỉcần lắpvàotrongquạtmáymộtbộdaođộngđiệntửtựkíchphátdomạchtíchhợphoặcbóngtinhthểhợpthành.Tínhiệudòngđiệndaođộngbiếnđổicóchukìởđầuracủabộdaođộngđiệntửsẽđiềukhiểnđiệnáptrênđộngcơđiện,làmchođiệnápđặtlênđộngcơđiệncũngtheođómàxảyrasựbiếnđổicaothấpcóchukìmộtcáchtươngứng,quađólàmcholượnggióởquạtmáythổiracũngcósựbiếnđổicóchukìtừmạnhdầndầnchuyểnyếu,lạitừyếudầndầnchuyểnmạnh.Thứgiókhôngngừngbiếnđổinày thổi lên thânngười,quảthậtcómộtchútgiốngvớigiótựnhiên.

Từkhoá:Giótựnhiên;Quạtmáy;Độngcơđiện;Bộdaođộngđiệntửtựkíchphát.

177.Vìsao"mắtmèo"khôngthểnhìntừhaiđầu?

"Mắt mèo" là một vật phẩm hết sức có ích lắp được trên cửa ra vào.Khôngcầnmởcửa,thôngquanó,ngườitrongbuồngcóthểnhìntổngquátkhôngbỏsótcảnhvậtbênngoàicửa,gócnhìnđạt tới trên150o.Nếuqua"mắtmèo" từngoài cửaquan sát trongbuồng, giả dụ trongbuồng có ánhsáng,chỉcóthểtrôngthấymộtchấmsángcỡhạtđậuxanh,cònnhưtrongbuồng rất tối thìkhông trông thấygìcả.Chonênkhi lắp"mắtmèo",nhấtthiếtphảichúýkhôngđượclắpngược.

Vậythìvìsaomắtmèocóđượcloạichứcnăngnày?Nguyênlíhoạtđộngcủanónhưthếnàonhỉ?

Tháo dỡmắtmèomột cách cẩn thận nhẹ nhàng, chúng ta có thể tỉmỉ

nghiêncứuxemcấutạobêntrongcủanó.

“Mắt mèo” do hai nhóm thấu kính tạo thành.Một nhóm nằm sát phíangoàicửadobathấukínhlõmghéplại.Thấukínhalàthấukínhlồilõm,vìbộphậngiữacủanómỏnghơnmépvành,chonênnóvẫnthuộcvềthấukínhlõm.Thấukínhb,cđềulàthấukínhphẳnglõm.Bathấukínha,b,cghépchặtvàonhau.Cũngcóloại“mắtmèo”mànhómthấukínhnàydohaithấukínhlõmhợpthànhhoặcchỉcómộtthấukínhlõm.Sốlượngthấukínhnhiềuhayítcóảnhhưởngnhấtđịnhđốivớichấtlượnghìnhthànhảnh.Nhómthấukínhkianằmsátphíatrongcửalàmộtthấukínhlồi.

Nhómthấukínhdobathấukínhlõmhợpthànhcótácdụngcủathấukínhlõm.Donólàtổhợpcủabathấukínhlõmnêntiêucựảocủanórấtngắn,làmchogócquansátcủamắtmèorấtlớn,nhưthểcảnhvậtbênngoàicửađềuđượcthutoànbộvàotrongmắtmèo.GiảthiếtABlàvậtthểởngoàicửa,căncứvàonguyênlíhìnhthànhảnhcủathấukínhlõm,mộtảnhcủaA'B'cỡnhỏ,cùngchiều,hìnhthànhcùngphíacủathấukính.

ẢnhảoA'B'vừađúngrơivào trong tiêucựcủamột thấukính lồikhác.Căncứvàonguyên lí hình thànhảnhcủa thấukính lồi, lạihình thành lênmộtảnhảoA"B"cùngchiềuvàphóngto,hơnnữaảnhảođóvừađúngrơivào trongphạmvi thấy rõcủamắt, chonênngười trongbuồng thôngquamắtmèocóthểtrôngrõcảnhvậtngoàicửa.

Nếulắpngượcmắtmèo,nhìntừphíanhómthấukínhlõmvàovậtthểở

ngoàithấukínhlồid,dovậtthểởngoàithấukínhlồinóichungởngoàihaitiêucựcủathấukínhlồi,căncứvàonguyênlíhìnhthànhảnh,cựlicủaảnhphảiởtrongkhoảnggiữamộtvàhaitiêucự,làmộtảnhthậtcỡnhỏ,ngượcchiều.Cònnhómthấukínhlõmlạinằmtrongmộttiêucựcủathấukínhlồi,chonênkhôngsaotrôngthấyđượcảnhđó.

Nếuvậtthểởngoàithấukínhlồiởtrongkhoảngmộttiêucựvàhaitiêucựcủathấukínhlồi,căncứvàonguyênlíhìnhthànhảnhcủathấukínhlồi,cựlicủaảnhphảiởngoàihaitiêucự,làmộtảnhthựcphóngto,ngượcchiều.Ảnhnàycũngkhôngsaothấyđược.

Vềbảovệantoànchốngkẻgianchocănhộ,còncóhệthốngđiềukhiểntheodõinhưmáyđốithoại,máyảnhvàmáytruyềnhìnhkhépkínv.v.Songmắtmèocónhữngưuđiểmnhưxinhxắn,tinhvi,giárẻ,khôngtiêutốnnănglượng,hìnhthànhảnhrõnétv.v.bấtkểlàhiệntạihaytươnglaibaogiờcũngcóchỗđứngcủanó.

Từkhoá:Mắtmèo;Thấukínhlõm;Thấukínhlồi.

178.Vìsaodùngmáynhìnđêmcóthểthấyrõcảnhvậttrongbóngtối?

Muốnnhìnrõcảnhvậttrongtốiđen,chỉdựavàomắtthườngthìvôcùngkhókhăn.Songnhờvàomáynhìnđêmthìdùkhôngcóánhsáng,hoặcchỉcómộtchúttiasángyếuớt,vẫncóthểnhìnthấycảnhvậtrõmồnmộttrongtìnhtrạngnhưvậy.Máynhìnđêmthườngdùngcóhai loại:máynhìnđêmánhsángyếuvàmáynhìnđêmtiahồngngoại.

Trongđêmtối,chỉcầncómộtchútánh trăngsao lờmờ,bóng tăngảnhtrongmáynhìnđêmviquang(ánhsángyếuớt),thôngquachuyểnđổiquangđiệnvàphóngđại,cóthểtăngcườngtiasángyếuớt,phảnxạtừcảnhvậtra.Bóngtăngảnhdotấmphóngđạibacấphợpthành,khảnăngphóngđạicóthểtớimộttriệulần,đủđểtáihiệncảnhvậttrongmôitrườngánhsángyếuớtrõmồnmột.

Trongtìnhtrạnghoàntoànkhôngcóánhsángthìmáynhìnđêmtiahồngngoạilạirấtcótácdụng.

Tiahồngngoạikhôngphảilàánhsángnhìnthấy,mắtthườngkhôngthấyđược,nhưngcũngcóđặcđiểmcủaánhsáng.Cácloạivậtthểtronggiớitự

nhiên,cónhiệtđộtừkhôngđộnhiệtđộnghọctrởlên(tứclà–273,15°Ctrởlên),đềucóthểbứcxạratiahồngngoại.Bóngbiếnảnhtiahồngngoạitrongmáy nhìn đêm tia hồng ngoại có thể tiếp nhận tia hồng ngoại, thông quachuyểnđổiquangđiệnvàphóngđạiđểchocảnhvậthiệnrõra.Đólàloạimáynhìnđêmtiahồngngoạikiểuthụđộng,phảidựavàotiahồngngoạicủabảnthâncảnhvậtbứcxạramớicóthểthấyrõcảnhvậttrongtốiđen.Còncómộtloạimáynhìnđêmtiahồngngoạichủđộng.Nócóthểphátratiahồngngoại,rồilạithunhậntiahồngngoạiphảnxạtrởlạitừcảnhvật.Điềunàycóthểnângcaorõrệtđộrõnétcủacảnhvật.

Máynhìnđêmtiahồngngoạicũngcóthểsoi"thấy"khônglầmlẫntrongmôitrườngsươngmùdàyđặc, tầmnhìnrấtgần,vìrằngtiahồngngoạicókhả năng xuyên thấu khámạnh, có thể truyền tới khoảng cách rất xa.Cóđượcmáynhìnđêmtiahồngngoại,khôngbậtđènpha,ngườiláixecũngcóthể cho ô tô chạy nhanh trong đêm tối. Vềmặt trinh sát quân sự, phòngchốngtộiphạmcủacônganvàquansátđộng, thựcvật trongtốiđen,máynhìnđêmtiahồngngoạicàngcócôngdụngđặcbiệt.

Từkhoá:Máynhìnđêm;Tiahồngngoại;Bóngtăngảnh.

179.Vìsaođènbànđiệntửcóthểphòngngừacậnthị?

Cận thị, ngoại trừdi truyềnbẩmsinh ra, còn liênquan tới thóiquen sửdụngmắtkhôngtốthoặckhôngchúývệsinhchomắt.Nhưkhixemsách,viếtchữ,tiasángxungquanhquámờtối,khoảngcáchtừmắtđếntrangsáchquágần, thờigiandùngmắtquádài,v.v.đềucóthểlàmchothuỷtinhthểtrongnhãncầubiếndạng,tạothànhcậnthị.

Đểphòngngừa cận thị, người ta đã ápdụngnhiềubiệnpháp, baogồmviệcsửdụngcácloạiđènbànđiệntửcótácdụngbảovệmắtvàtránhbịcậnthị.

Bêntrongcủa loạiđènbànđiện tửnàynóichungđềucó lắpmạchđiệnđiềukhiểnđiệntửchuyêndùngcóchứcnăngtựđộngcảnhbáo,điềuchỉnhánhsángvàhẹngiờ.

Khibạnngồiđọcsách,viếtchữtrướcđènbànđiệntử,nếumắtcáchquyểnsáchquágần,nhỏhơn25cm,đènsẽphátratiếngchuôngcảnhbáo,thậmchítắtđiđểgợisựchúý,nhắcnhởbạngiữđúngtưthếđọc,viết.

Nếuánhsángxungquanhbànquásánghoặcquátối,đènbànđiệntửcũngsẽ tựđộngđiềuchỉnhđộchói củaánh sángchođếnkhihợpvớiyêucầu.Hơn nữa, cái chụp đèn của nó là loại thiết kế chuyên dụng để ánh sángkhônggâyrahiệntượngloámắt,rấtêmdịu,mắtđỡbịmỏi.

Ngoàira,đènsángđược45phút,bộphậnhẹngiờtrongđènbànđiệntửlậptứchoạtđộng,ánhđèntựđộngtắt.Đồngthờiđènphátramộtbảnnhạcdudươngêmtai,nhắcbạnnênđểchoconmắtnghỉngơiđã.Cònhaibónghaicựcphátsángmàuxanhtrênchụpđènbắtđầunháysángluânphiênđểchomắtliếcđảođuổitheo,cólợichoviệcloạibỏsựmỏimắt.Loạiđènbànđiệntửnhiềuchứcnăngnàyrấtcóíchđốivớiviệctậpluyệnthóiquendùngmắtđúngđắnvàchúýgiữvệsinhchomắt,cótácdụngphòngngừacậnthị.

Từkhoá:Đènbànđiệntử;Cậnthị;Phòngngừacậnthị.

180.Mắtđiệntửgiúpngườimù"nhìn"đồvậtnhưthếnào?

Ngườimùhaimắtbịhỏng,khôngtrôngthấythếgiớivôbiênrựcrỡsắcmàu, trongđờisống,côngtácvàhọc tậpđềugặpmuônvànkhókhăn.Để

giúpchohọ"nhìnthấy"đồvật,cácnhàkhoahọcđãphátminhranhiềuloạimắtđiệntửcótácdụngđốivớingườimù.

Mộtloạilàmắtđiệntửsóngsiêuâm.Chínhlàdựavàophátvàthusóngsiêuâmmàcondơibay liệng thoảimái trênkhông.Conngườinhậnđượcgợiýtừcondơi,đãphátminhramắtđiệntửsóngsiêuâm.Thôngthường,mắt điện tử sóng siêu âm được gắn vào kính đeomắt, đèn pin hoặc gậychốngmàngườimùsửdụng.Bộphận tạosóngsiêuâmtrongmắtđiện tửphátsóngravềphíatrướcmặt.Sóngsiêuâmlàmộtloạisóngâmthanh,tầnsố củanó caohơnnhiều sovới sóng âm thanhbình thường.Tai chúng takhông nghe được loại sóng siêu âm đó. Khi sóng siêu âm gặp phải vậtchướngngại sẽphảnxạ trở lại, đượcbộphận thu sóng siêuâm trongmắtđiện tử thu lại,rồi chuyểnbiến thành âm thanh từ trong ốngnghe phát ra.Dựavàosựthayđổiâmđiệucủasóngâmthanh,ngườimùcóthểphánđoánratrướcmặtlàvậtchướngngạinhưthếnào.

Loạithứhailàmắtđiệntửlaze.Nguyênlícủanótươngtựnhưmắtđiệntửsóngsiêuâm,cũngcóbộphậnphátvàbộphận thu.Chỉcóđiềunósửdụng lazechứkhôngphải là sóngsiêuâm.Bộphận tạo tia laze trongmắtđiệntửcóthểsinhrabachùmlaze,chiarabađộcaokhácnhau:cao,giữa,thấp,phátraphíatrướcmặt.Saukhigặpvậtchướngngại,bachùmđóliềnphảnxạvề,đivàobộphậnthulaze,rồichuyểnđổi thànhâmthanhbaâmđiệucaothấpkhácnhauđểngườimùphânbiệt.Cáiđóđãmởrộngphạmvicóthể"nhìn",nângcaotínhchuẩnxáccủatácdụnggiúpnhìn.

Mắtđiện tửphỏngsinhđang trong thựcnghiệm là loạichuyểnđổihìnhảnhmàmáyghihìnhghilạithànhtínhiệudòngđiện,đưavàotrongđiệncựccấy ghép tại khu thần kinh thị giác của đại não ngườimù, nhằm làm chongườimùthậtsự"nhìn"thấyhìnhdạngvàmàusắccủavậtthể.

Từkhoá:Mắtđiệntử;Sóngsiêuâm;Laze;Mắtđiệntửphỏngsinh.

181.Vìsaomũiđiệntửcókhứugiácnhanhnhạy?

Mũicóthểngửiđượcmùicủacácloạivậtthể,đólàvìtrongmũicónhiềutếbàokhứugiác.Tếbàokhứugiáckhácnhausẽsinhraphảnứngđốivớimùikhácnhau,thôngquathầnkinhtruyềnvàođạinão,phánđoánrathuộctínhvànồngđộcủamùi.Tếbàokhứugiáccàngnhiều,khứugiáclạicàngnhanhnhạy.Mũichócóthểngửiđượckhoảnghaitriệuloạimùi,chínhlàvìtếbàokhứugiáccủanóđặcbiệtphongphú.

Thếthìmũiđiệntửdokĩthuậtđiệntửtạora,vìsaocũngcó"khứugiác"nhanhnhậynhỉ?

Thìra,trongmũiđiệntửcóbộcảmbiếnnhạymùinhưkiểutếbàokhứugiác,nóđượcchếtạobằngvậtliệubándẫn.Vậtliệubándẫnthườngdùngcóthiếcoxit,kẽmoxitv.v.,khilắpchúngvàobộphậncảmbiếnthìvậtliệubándẫnđãđượcgiacông thànhnhữnghạtbột, rắcchúng lêncáiđếbằngplatin,môphỏnghàngngànhàngvạntếbàokhứugiáctrongmũi.Ởnơicótoảmùi,cácphântửcủamũiđónhanhchóngbámvàobềmặtvậtliệubándẫnđãthànhdạngbột,làmchomậtđộelectroncủanósinhrabiếnđổi,dẫntớiđiệntrởsuấtnhanhchónghạxuống.Nồngđộmùicàngcao,phântửchấtkhíbámtrênloạivậtliệubándẫnnàycàngnhiều,trịsốđiệntrởhạxuốngcũngcàngnhiều.Thếlàcăncứvàosựbiếnđổinhỏbécủatrịsốđiệntrởtrênbộcảmbiếnnhạymùiliềncóthểđobiếtnồngđộcủamùi.

Mũiđiệntửchếtạotinhxảocóđộnhạyhếtsứccao.Chodùchỉcómộtphầnmười triệunồngđộcủamùi lọtvào trongkhôngkhí,nócũngcó thểngửirađược.Trongcácthiếtbịcảnhbáophòngchốngsựròthoátcủachấtkhícóđộc,cóhạivàdễcháyđềucólắpđặtmũiđiệntử.

Từkhóa:Tếbàokhứugiác;Mũiđiệntử;Bộcảmbiếnnhạymùi.

182.Tủkhửtrùngtiếnhànhkhửtrùngchobộđồănnhưthếnào?

Nhữngbộđồănđồđựngtrongkháchsạn,tiệmrượuvàgiađình,mỗikhidùngxongđềuphảichokhửtrùngmớicóthểbảoquảnsạchsẽvệsinh,tiếptụcsửdụngđược.

Phươngphápkhửtrùngtruyềnthốnglàđặtđồăn,đồđựngvàotrongnồihấpnónglên.Nhiệtđộlêncaotới125°Cthìvikhuẩnvàvitrùngtrênbộđồăn,đồđựngmớibịtriệtđểgiếtchếthết.Điềunàyđốivớibộđồăn,đồđựngkim loại và sành sứ chịu được nhiệt độ cao thì không có vấn đề gì. Tuynhiên,một số chất làm bằng chất dẻo, thuỷ tinh v.v. do không chịu đượcnhiệtđộcao,dễbịbiếndạng,thậmchínứtvỡtrongquátrìnhhấpvớinhiệtđộcao.Cóđượctủkhửtrùng,nhữngvấnđềnàykhôngcòngìphảibậntâmnữa.

Tủkhửtrùngthườngthấycóhaitầngtrên,dưới.Tầngtrênápdụngcáchkhửtrùngozonđiệntử,tầngdướiápdụngcáchkhửtrùnghunnóngnhiệtđộcaohồngngoạixa.

Trongtầngtrêncủatủkhửtrùngcómộtnhómmạchđiệntăngápđiệntử,cóthểhìnhthànhcaoáptrên6000vôn,làmchokhôngkhíionhoá,sinhraozon.Ozonlàmộtloạitácnhânoxihoámạnhvàdiệttrùng,kếtcấunguyêntửcủanórấtkhôngổnđịnh,hếtsứcdễđểnguyêntửoxiđơnlẻtrốnchạyra,chứađầytrongtủkhửtrùng,baytứtungloạnxạ.Nguyêntửoxiđơnlẻgặpphảivikhuẩnvàvitrùngtrênbộđồăn,đồđựng,liềnlậptứcđivàotrongtếbàocủachúng, làmchochúngnhanhchóngoxihoá,pháhoạikếtcấucủachúngcùngenzymoxihoá,giếtsạchchúng,gâyđượctácdụngkhửtrùng.Ozon còn có thể khuếch tán đếnmọi xó xỉnh trong tủ khử trùng, giết vikhuẩnvàvitrùng"khôngcònmộtmống",làmchoviệckhửtrùngcàngthêmtriệtđể.

Trongtầngdướicủatủkhửtrùng,cómộtnhómlinhkiệnphátđiệnbằngtiahồngngoạixa.Saukhinốiđiện,sứcnóngcủatiahồngngoạixatánphátra,nhiệtđộcaonhấtcóthểđiềutiếtđến125°C,chiếuxạlênbộđồănđồđựng, làmchovi khuẩnvàvi trùngbị nóngmà chết, tiếnhànhkhử trùngbằngnhiệtđộcao.

Khisửdụngtủkhửtrùng,cầnphảiphânrõtínhchấtvàvậtliệucủabộđồănđồđựng,thứgìkhôngchịuđựngđượcnhiệtđộcaothìnênđểvàotầngtrêncủatủ,nhằmtránhbịhưhạivìnóng.

Từkhóa:Tủkhửtrùng;Ozon;Tiahồngngoạixa.

183.Vìsaokhoảngcáchgiữaquạttrầnvớitrầnnhàkhôngđượcquánhỏ?

Từngcơngiómát thổiđến làdokhôngkhíchuyểnđộng tạonên.Dùngphương pháp nhân tạo cũng có thể làm cho không khí chuyển động hìnhthànhgió.Quạtmáy sửdụng trongđời sốnghàngngày, saukhi nối điện,độngcơđiệnlôicáccánhquạtnhanhchóngquaytròn,thổiramộtluồnggiómạnh.

Nếubịtkínkhônggianđằngsauquạtmáy,khôngkhíkhôngthểchạyvàokhông gian sau lưng quạt, cho dù các cánh quạt có quay tít không ngừngcũngkhôngcókhôngkhíchạyvềphía trướcquạt.Dođócó thể thấy, saulưngquạtmáyphảicókhônggianrộngthoáng,khôngđượcbịtkín lại, thìmớicó thể làmchokhôngkhí thahồchuyểnđộng, lượnggió thổiracũngkhôngbịhạnchế.

Quạttrầnlắptrêntrầnnhàcũnglàmộtloạiquạtmáy.Giómànóthổiralàtừtrênxuốngdưới.Nếulắpnóởvịtrírấtsátvớitrầnnhà,khônggiansaulưngquạttrầnsẽhếtsứcchậthẹp.Khicánhquạtquaynhanh,khôngkhívẫnkhôngchuyểnđộngđầyđủvàokhônggianbêntrênquạt,cũngtứclàkhôngthểkịpthờivàđủlượngthổikhôngkhíxuốngdưới, lượnggiósẽgiảmđi,khôngđạtđượclượnggióphảicócủanấcbấmtốcđộquyđịnh.

Vìvậy,khi lắpquạt trần,khoảngcáchgiữaquạt trầnvà trầnnhàkhôngđượcquánhỏ,nóichungphảibảođảm50cmtrởlên.

Từkhóa:Gió;Quạtmáy;Quạttrần.

184.Vìsaosúngquangđiệncủamáytròchơicóthểbắntrúngmụctiêutrênmàn

hình?Khi chơi trò bắn súng, dùng súng quang điện ngắmđúng vàomục tiêu

máybaytrênhìnhcủamáytròchơi,bấmcòsúngphátramộttiếng"pằng",hìnhảnhmáybaymụctiêutrênmànhìnhliềnhiệnngaycảnhbịnổtanxác,giốngnhưbịbắntrúngthật,hếtsứcgiốngvớichuyệnthật.

Thựcra,súngquangđiệnkhônghềbắnraviênđạnnào,mụctiêumáybaytrênmànhuỳnhquangcũngchẳngbịthậtsựbắntanxác.Đóchỉlàhìnhảnhtivilúcmụctiêumáybaybịbắntrúnghiệnratrênmànhuỳnhquang,trongloaphátra tiếngnổmôphỏng.Nhữngcáiđóđềulàkếtquảxuấthiệnhầunhưđồngthờitrongchớpmắtbấmcòsúngquangđiện,tạorahiệuquảthị

giáccóvẻnhưmụctiêumáybaybịsúngquangđiệnbắntrúng.

Thế thì, hình ảnhmục tiêumáy bay trênmàn huỳnh quang lúc bị bắntrúng làm sao lại xuất hiện hầu như đồng thời với khi bấm vào cò súngquangđiệnnhỉ?

Hoáralà,giữamáyquangđiệnvàmáytròchơicómộtsợidâydẫnnốiliền lại. Khi bạn nâng súng ngắm trúng vào mục tiêu máy bay trên mànhuỳnhquangvàđồng thờibấmcò, súngquangđiện liền lập tức truyền ramột tín hiệu xung điện, thông qua dây dẫn đi vàomáy tính nhỏ trong bộphậnchínhcủamáytròchơi.Tiếpđến,máytínhnhỏtruyềnngayramộttínhiệuđiềukhiển,làmchođộchóiởchỗcómụctiêumáybaytrênmànhuỳnhquangđộtnhiêntăngnhiệt,hìnhthànhmộtvệtchóisánghơnnhiềusovớinhững chỗ khác. Như vậy làm cho súng quang điện vốn ngắm đúng vàohướngmụctiêumáybay,bâygiờtrởthànhvừakhéongắmđúngvàohướngvệtsáng.Còntiasángchóitrênvậtsánglàmchobộchuyểnđổiquangđiệntrongsúngquangđiệnhoạtđộng,chuyểnđổiánhsáng thành tínhiệuđiệntruyền ra.Tín hiệu điện đó cũng thôngqua dây dẫn đi vào,máy tính nhỏnhậnđượctínhiệuđiệnđó,phánđoánrasúngquangđiệnđãngắmđúngvàomụctiêu,nólậptứcđiềura,từtrongbộphậnlưugiữ,hìnhảnhvàhiệuquảtiếngnổkhimáybaynổtung, truyềnđếnmànhuỳnhquangvàloahiệnracảnhmụctiêumáybaybịbắntrúng

Nếusúngquangđiệnkhôngngắmđúngvàomụctiêumáybayxuấthiệntrênmànhuỳnhquang,chodùcóbấmcò,vệt sángcóxuấthiện trênmànhuỳnhquanglệchkhỏihọngsúng,làmchobộchuyểnđổiquangđiệntrongsúngquangđiệnnhậnkhôngđủánhsángnênkhôngsaochuyểnđổi ra tínhiệuđiệnđưavàomáytínhnhỏ,trênmànhuỳnhquangcũngsẽkhôngxuấthiệnhìnhảnhmáybaybịbắntrúng.

Trongmộtloạtquátrìnhđóđềulàthôngquatínhiệuquangđiệnliêntụcchuyểnđổi trong thờigiancựcngắn,mắtngười rấtkhónhậnra trướcsau,cảnhtượngsúngnổmáybaytanxáchầunhưđồngthờixảyra,hìnhthànhhiệuquảnghenhìnhếtsứcgiốngnhưthật.

Từkhóa:Máytròchơi;Súngquangđiện;Bộchuyểnđổiquangđiện.

185.Vìsaocólúcsờvàovỏngoàikimloạicủađồđiệngiadụnglạicócảmgiáctêtê?

Cólúclấyngóntaysờvàovỏngoàicủađồđiệngiadụngsẽcómộtcảmgiáctêtê.Khônglẽchúngbịròđiệnư?Khôngphảivậyđâu.Đólàdodòngđiệncảmứnggâyrađấy.

Rấtnhiềuđồđiệngiadụngbêntrongcólắploạithiếtbịđiệnnhưđộngcơđiện, bộ phận biến áp, khi chúng chạy đều có thể sinh ra từ trường.Nếutrongtừtrườngcómộtphầnđườngtừlựcxuyênquavỏngoàikimloạibêncạnh,căncứvàonguyênlícảmứngđiệntừ,trongvỏngoàikimloạisẽcảmứngradòngđiện.Dobảnthânlượngtừthôngxuyênquavỏngoàikimloạirấtít,chonêndòngđiệncảmứngxảyrarấtyếu,chạyvàocơthểngườigâyraphảnứngkhônglớn,chỉlàcảmgiáctêtêmộtchúttrênđầungóntaykhisờvào.Đólàloại"điệngiật"hếtsứcnhẹ,khôngthểgâynguyhiểmchotínhmạng.

Đốivớimộtsốvậtdụngđãquaxửlíbọckínbằngchấtdẻo,hoặcvỏngoàikim loại quétmột lớp sơn khá dày, vì chúng có tính cách điện tương đốimạnh,dòngđiệncảmứngbịchặnlại,tayngườichạmvàosẽkhôngcócảmgiáctêtê.

Nếu lắpdâyđất an toànđúngcáchchocácđồđiệngiadụngnày,dòngđiệncảmứngtrongvỏngoàikimloạisẽchạyxuốngđất,triệtđểloạitrừcảmgiáctêtaykhisờvào.Ngoàira,chodùchẳngmayđồđiệngiadụngcóxảyrasựcốròđiện,códòngđiệntươngđốilớnchạyvàovỏngoàikimloại,nócũngsẽquadâyđấtan toànchạyxuốngmặtđất,khôngthểgâynênsựcốđiệngiậtlàmnguyhạiđếntínhmạngvàsứckhoẻconngười.

Từkhóa:Đồđiệngiadụng;Cảmứngđiệntừ;Dâyđất.

186.Vìsaocáicânđiệntửlậptứcbiểuhiệnrõtrọnglượngvàgiácảcủavậtbịcân?

Trongcácloạicân,cómộtloạicânmớixuấthiệnđólàcânđiệntử.Khicân hàng hoá chẳng những nó không không chính xác, cũng không tínhnhầmgiátiền,vừatiệnlạivừachuẩnxác.

Làmthếnàomàcânđiệntửcânđượctrọnglượngcủavật,tínhragiácảhànghoánhỉ?Muốnnhanhchóngbiểuhiệnrõtrọnglượngcủavậtbịcân,trướchếtcânđiện tửphảichuyểnđổimộtcáchchínhxác trọng lượngcủavậtbịcânthànhgiátrịđiệnáptươngứng,rồibiểuhiệnrõđộlớncủađiệnápbằngconsố trênbảngbiểuhiện.Bốnbộphận lớn trongcânđiện tử làbộ

cảmbiếnbiếndạng,bộphóngđạiđiệnáp,bộchuyểnđổicácconsốvàbảngbiểuhiệnconsố,đãcóđủhailoại"chứcnăng"đó.

Bộcảmbiếnbiếndạngsửdụngtrongcânđiệntửlàmộttấmbiếntrởáplực làmbằngdâykim loại niken.Điện trở trong tấm sẽ "biếnđổi theo áplực",khibịvậtnặngđèlên,điệntrởsẽnhỏđi.Hiệntượngnàytrongvậtlígọilà"hiệuứngáplực-điệntrở".

Khivậtnặngtreođèlêntấmbiếntrở,điệntrởtrongtấmbiếntrởnhanhchóngthayđổi,vàtừtrênmạchđiệncảmbiếntruyềnrađiệnáptươngứng.Vậtcàngnặng,điệnáptruyềnracàngcao,vậtcàngnhẹ,điệnáptruyềnracàngthấp.Loạiđiệnápnàygọilà"điệnáptươngtự".Quaphóngđạicủabộphóngđạiđiệnápvàbộchuyểnđổicácconsố,saucùnghìnhthànhlượngđiệnápbằngsố,đưavàobảngbiểuhiệnconsốbằng tinh thể lỏng,nhanhchóngbiểuhiệnratrọnglượngcủavậtbịcân.

Nếutrongcáicânđiệntửcólắpthêmmộtbộphậnxửlínhỏ,nóliềncóđủchứcnăngtínhtoán.Chỉcầnthôngquaphímbấm,đưavàođơngiácủahànghoábịcân,trênbảngbiểuhiệnsẽđồngthờihiệnrõgiácảcủahànghoábịcân.Nguyênlítínhtoáncủanótươngtựvớimáytínhđiệntửthôngthường.Chỉ có điều trong cái cân điện tử, con số trọng lượng của vật bị cân phảithôngquabộcảmbiếnbiếndạngvàbộchuyểnđổisốđểcótrướcđã,consốhàng hoá thì dùng phím bấm đưa vào. Còn trên máy tính điện tử thôngthường,muốn tínhnhanhđược tổnggiá hànghoá, hai con số trọng lượnghànghoávàđơngiáđềuphảidùngphímbấmđưavào.

Cáicânđiệntửcóđặcđiểmcânnhanh,chuẩnxácvàtiệnlợi,đãđượcsửdụngrộngrãi.Cácloạicânbàn,câncầncẩuv.v.dùngtrongcôngnghiệpđềucóthể thaybằngcânđiện tử.Ngayđếnviệccânđophântích trongphòngthựcnghiệm,trongviệnnghiêncứucũngdùngcânđiệntử.Trongsiêuthị,cânđiệntửliênkếtvớimáyvitínhthìngoàiviệcbiểuhiệntrọnglượngvàgiácảcủahànghóabịcânra,còncóthểnhanhchóngđánhmáycácconsốlêngiấy(ghihoáđơn).

Từkhóa:Cânđiệntử;Hiệuứngáplực;Điệntrở.

187.Vìsaokhôngthểdùngmáybiếnápđểnângcaohoặchạthấpđiệnápcủapin?

Điệnáphaiđầucủamộtthỏipinkhôlà1,5vôn.Nếumuốncóđiệnápcaohơn,phảixếptừngthỏitừngthỏipinnốitiếpvàonhau.Mỗilầntăngthêmmộtthỏithìđiệnápsẽtăngthêm1,5vôn.Thôngquaviệctănghoặcgiảmsốthỏipin,cóthểthayđổiđiệnápcaothấp.Liệucóthểdùngmáybiếnápđểnângcaođiệnáp1,5vônởhaiđầuthỏipinđếnđiệnápcầnthiếthaykhông?

Câutrảlờilàkhôngthểđược,vìmáybiếnápchỉcóthểdùngđểtiếnhànhnângcaohoặchạthấpđốivớiđiệnápxoaychiều;còndòngđiệncủapinlàđiệnmộtchiều,baogiờcũngchạytừcựcdươngcủapinđếncựcâm.Điệnáphìnhthànhởhaiđầucủapingọilàđiệnápmộtchiều.

Vìsaomáybiếnáp lạiđốixử thiên lệchnhưvậy?Muốn làmrõvấnđềnày,chúngtacóthểlàmmộtthựcnghiệmnhỏ.Dùngdâyđiệnbọcsơnquấn50vònglênmộtđầucủađinhsắtlớn,làmcuộndâysơcấp,rồicuộntiếplênđầukiamộtcuộndâykháccósốvòngđạiđểtươngđươnglàmcuộndâythứcấp.Đólàmộtmáybiếnápđơngiản.Nốicuộndâythứcấpcủamáybiếnápvàoămpekế,còncuộndâysơcấpthìnốivàothỏipin1,5vôn.Căncứvàonguyênlícủamáybiếnáp,khitrongcuộndâysơcấpcódòngđiệnchạyquathìtrongcuộndâythứcấpcũngphảicódòngđiệnchạyqua.Song,kimcủaămpekếchỉ lệchđimộtcáivào thờiđiểmmàpinvừanốimạch(hoặccắtrời),sauđólạinhanhchóngtrởvềtrạngtháiđứngyênbanđầu.Điềuđónóilênrằng, trongcuộndâythứcấpkhôngcódòngđiệnchạyqua.Quađócóthểthấy,điệnápmộtchiềukhôngthểnàodùngmáybiếnápđểnângđiệnáplênđược.

Điệnmộtchiềukhiđiquacuộndâysơcấpcủamáybiếnápcũngsẽsinhra từ trường xung quanh cuộn dây sơ cấp. Tuy nhiên, đó là một loại từtrườngcủađiệnmột chiềucócáccựccốđịnh, cườngđộvàhướngcủa từtrườngcũngkhôngthayđổi,khôngthểcảmứngradòngđiệntrongcuộndây

thứcấp,haiđầucuộndâythứcấpcũngkhôngthểxuấthiệnđiệnáp.

Cốnhiên,chúngtavẫncóthểcócáchđểchomáybiếnáptăngcaohoặchạ thấpđiệnápmộtchiều,nhưngbuộcphảiquamộtsựchuyểnđổi.Cáchlàmlàtrướchếtchođiệnmộtchiềuđiquamạchdaođộngđiệntửbiếnthànhđiệnxoaychiều,rồidùngmáybiếnáptănghoặcgiảmđiệnáp,lạichođiệnxoay chiều qua chỉnh lưu và lọc sóng, cuối cùng nhận được điện ápmộtchiềucầnđến.

Từkhóa:Máybiếnáp;Pin;Điệnmộtchiều;Điệnxoaychiều;Cuộndâysơcấp;Cuộndâythứcấp.

188.Vìsaomáyhútbụicóthểhútđượcbụi?Dùngmáyhútbụiđểhútsạchbụibặmbámtrênthảmvàđồđạctrongnhà,

vừanhanhlạivừatiệnlợi.

Máyhútbụivìsaocóthểhútđượcbụi?Muốnnắmđượcvấnđềnày,hãyxemcáchốnghúthútđồuốngthìsẽhiểurõ.Ốnghúthútđượcđồuốnglàdựa vào sự trợ giúp của áp suất khí quyển.Khi chúng ta dùngmồm hút,khôngkhítrongốnghútbịhútmất,ápsuấttácđộngởtrongốngliềngiảmnhỏ.Nhưvậy,ápsuấtkhíquyểnởngoàiốngliềnđẩykhôngkhíđèđồuống

chuivàoốnghút,làmchomặtnướctrongốnglêncao,thếlàchúngtacóthểhútđượcđồuốngrồi.

Máyhútbụicũnghoạtđộngtheonguyênlíđó.Mởmáyhútbụira,bạnsẽthấybêntrongcómộtđộngcơđiện,tốcđộquaycủanórấtlớn,nóichunglàtrên 8000 vòng/ phút, khi lớn nhất có thể tới 16000 vòng/phút. Trên trụcquaycủađộngcơđiệncólắpcụmhútgiódocánhquạtvàốngdẫndònghợpthành.Khiđộngcơđiệnquaynhanh,cụmhútgiócũngquaytheo,khôngkhítừtrongmáyhútbụinhanhchóngtuônrangoài,làmchobêntrongmáyhútbụi hình thành chân không cục bộ trong chớpmắt.Nhưvậy là cómột sựchênhlệcháplựcgiữatrongvàngoàimáyhútbụi,sinhralựchútkhôngkhírấtmạnh.

Nếuđưabàntaykềgầnvàolỗhútkhícủamáyhútbụi,bạnsẽcảmthấycómộtluồnglựchútrấtmạnh,"níugiữ"chặtbàntaylại.Luồnglựchútnàydochânkhôngcụcbộsinhra.Dướitácđộngcủalựchútkhôngkhírấtmạnhnày,rácrưởibụibặmởgầnlỗhútkhíbịnóhútvàocùngvớidòngkhôngkhí,sauđóđiquaốngdẫnchuivàotrongmáyhútbụi.Rácrưởibụibặmbịhútvàomáy,saukhiđiqualướilọc,nằmlạitrongthùngchứarácbụi,cònkhôngkhíđãqualướilọcsẽđượccụmhútgióvàđộngcơđiệnđẩyra.Nhưvậylàmáyhútbụilàmđượcnhiệmvụhútbụirồi.

Từkhóa:Máyhútbụi;Độngcơđiện;Chânkhông;Chênhlệcháplực.

189.Vìsaokhisửdụngmộtsốđồđiệngiadụngnhấtthiếtphảinốidâyđất?

Nhiềuđồđiệngiadụngdùngđiệnáp220vôn,đểbảođảmantoàn,đềuphảinốivỏngoàikim loạicủachúngvớidâyđấtcho thật tốt.Đặcbiệt làmáygiặtvàtủlạnh,khisửdụngphảituânthủyêucầunóitrên.

Máy giặt có rất nhiều loại, có kiểu ống lăn, kiểu khuấy trộn, kiểu phụtnước,còncókiểubánhsóng,kiểurungđộngv.v.Cácloạimáygiặtđềugắnliềnvớiđộngcơđiệnvàmạchđiệnđiềukhiển,chúngđềuchạybằngđiện.Vảlại,khimáygiặthoạtđộng,phảitiếpxúcvớimộtlượnglớnnướcmáy,môitrườnglàmviệctươngđốiẩmướt.

Mọingườiđềubiết,nướclàchấtdẫnđiện.Cơthểngườichạmnướcmangđiệnsẽsinhrasựcốđiệngiật.Nếuđộngcơđiệnhoặcmạchđiệntrongmáygiặtvìbịẩmhoặcnguyênnhânnàokháclàmchotínhnăngcáchđiệncủa

chúngxuốngthấp,xảyraròđiện,liềnlàmchophầnkimloạicủavỏngoàimáygiặtmangđiện,cũngcóthểlàmcholồnggiặtbằngkimloạivàcácloạicơcấuchuyểnđộng,khuấytrộn,cuộnlănv.v.bằngkimloạitrongmáygiặtđềumangđiện.Khiấy,nướctronglồnggiặtcũngmangđiện.Nếutayngườisửdụngthòvàolồnggiặt,tiếpxúcvớinướctrongđó,hoặcngẫunhiênchạmphảivỏngoàikimloạicủamáygiặt,sẽcókhảnăngxảyrađiệngiật,nguyhiểmđếntínhmạng.

Cốnhiên,máygiặt trướckhixuất xưởng,nhà sảnxuấtđã chokiểm tratínhnăngcáchđiệncủanó.Điệntrởcáchđiệngiữabộphậnmangđiệnvàkimloạikhôngmangđiệncủamáygiặt,trongtìnhtrạngxốinướchoặctrànnước,đềuphảitrên1000kiloôm,đủđểngănngừaxảyraròđiện,tránhchongườisửdụngbịđiệngiật.Songđểđềphòngbấttrắc,chúngtavẫnphảiápdụngmộtbiệnphápphòngngừađiệngiậtđơngiản, tứclànốidâyđấtchomáygiặt.

Saukhimáygiặtđượcnốidâyđất tốt rồi,khicóxảy ra ròđiện,cơ thểngườichạmphảicáclinhkiệnkimloạilẽrakhôngmangđiện,cũngsẽbìnhyênvôsự.Vìrằng,điệncóđặctínhlànóluônchọnconđườngcóđiệntrởnhỏmàđi.Sovớiđiệntrởcủacơthểngườithìđiệntrởcủadâyđấtnhỏhơnrấtnhiều,dòngđiệnsẽđiquadâyđấtmàvàomặtđất.

Đểchodâyđấtthậtsựcótácdụngbảovệ,yêucầunóphảiđượcnốitốtvớiđất,điệntrởcủanókhôngđượclớnhơn4ôm.

Tủ lạnh cũng giống vớimáy giặt, cũng thường tiếp xúc với nước hoặcnướcđóngbăng,môi trườnghoạtđộngtươngđốiẩmướt.Bộphậnnénvàmạchđiệnđiềukhiểntrongtủlạnhcũngcókhảnăngxảyraròđiện,làmchophầnkimloạicủavỏngoài tủ lạnhmangđiện.Vìvậy,đểphòngngừabấttrắc,vỏngoàikimloạicủa tủ lạnhnhất thiếtcũngphảiđượcnốimộtcáchhoànhảovớidâyđất.

Nhữngđồđiệngiadụngcóvỏngoàikim loạinhư lòvi sóng,máyđiềuhoàkhôngkhí,nồicơmđiện,quạt thônggió,phíchướcđunbằngđiện, lòsưởiđiện,quạtmáyv.v.cũngphảichúýnối tốtdâyđất.Cònnhư thiếtbịnghe,tivi,caset,viđeo,v.v.vìnguồnđiệntrongmáyđiquamạchđiệnđiệntửđãđượccáchlihoàntoànvớivỏmáy,cóthểkhôngcầnnốidâyđất.

Từkhóa:Dâyđất;Ròđiện.

190.Vìsaomáygiặtcóthểgiặtsạchquầnáo?

Nhờcómáygiặt,côngviệcgiặtgiũsẽ trởnênnhànhạnhiều.Chúngtahãymởmộtcáimáygiặtkiểubánhsóngthườngdùngraxemxemnógiặtsạchquầnáonhưthếnào.Trongmáycómộtthùnggiặtgắnvàobánhquay,đáy thùng cómột bánh quay nghiêng gọi là bánh sóng. Bềmặt của bánhsóngcóvàicáigờnhôlêntrên.Độngcơđiệnkéobánhsóngquayvớitốcđộcóthểđạttới300-500vòng/phúttheochiềuthuậnhoặcthuậnnghịchluânphiên.Do tác dụng của gờ nhô lên trên của bánh sóng, nước có thể hìnhthànhxoáytrongthùnggiặt,lôikéoquầnáotrongthùngcùngquaylộnvớixoáynước.Đồngthờidòngnướcởtìnhtrạngxoaytrònvớitốcđộcaocủabánhsóng,còncóthểnhậnđượclựchướngtâmnhấtđịnh,buộcdòngnướcdướiđáythùngmentheohìnhxoắnốccủaváchthùnglêncao, thànhhìnhcáiloatrênmặtnước,quađólôikéoquầnáokhôngngừnglộnvòngchuyểnđộnglêntrên,saukhitớimặtnướclạichìmxuốngdưới.

Đáy của thùng giặt nói chung đều thiết kế thành hình mặt cong, váchthùngcóhìnhnhiềucạnhgóctrònlớn.Kiểucấutạođặcthùloạinàylàmchochuyểnđộngcủaquầnáotrongthùnggiặtkhôngbịtrởngại.Ngoàiracácgờnhôcủabềmặtbánhsóngcònlàmchonướcdồnép,cònbộphậnlõmxuốngcủabềmặtbánhsónglạilàmchonướcgiãnrộngra.Thếlàdòngnướctrongthùnggiặtsinhramộtloạidaođộngkiểuxung,tầnsốdaođộngmỗiphútcóthểđạttớitrên1000lần.

Nhưvậy,quầnáotrongthùnggiặt,mộtmặtkhôngngừngquaytròntheodòngnước,quaylộntrêndưới,giữaquầnáovớiquầnáo,giữaquầnáovớidòngnước,giữaquầnáovớiváchthùngliêntụcsinhravòxát,vỗđập,mộtmặtlạibịdaođộngkiểumạchxungcủadòngnướcmỗigiâymấychụclần,dướitácdụngtẩybẩncủabộtgiặt,nhữngvếtbẩntrênquầnáoliềnrờira,bịquyệnvào trongnước.Loạikhuấy trộn, vòxát, vỗđập,daođộngkiểu cơgiớinàytươngđươngvớitaychúngtavò,xát,chảivàingànlầntrênquầnáo.Chonênmáygiặtcóthểthaythếsứcngườigiặtsạchquầnáo.

Chủngloạicủamáygiặtrấtnhiều,cókiểuốnglăn,kiểuchậulồng,kiểulitâmv.v.Songbấtcứlàloạimáygiặtnào,nguyênlígiặtgộttẩysạchcủanóvềcơbảnlànhưnhaucả.

Từkhóa:Máygiặt;Bánhsóng;Daođộng.

191.Vìsaolòvisóngkhôngcólửamàvẫnnấuchínđượcthứcăn?

Dùnglòvisóngnấuchínthứcăntiệnlợibiếtbao.Bỏthứcănsốnghoặclạnhvàolòvisóng,đóngkíncửalò,bậtcôngtắc,mộtlátsauthứcăntronglòbịđunnóngvàchín.Tronglòvisóngkhôngcólửa,làmthếnàonấuchínthứcănnhỉ?Điềuđóhoàntoànnhờvàovisóng,tứclàsóngđiệntừcaotần,làmtácdụngnguồnnhiệtcholò.

Visónglàsóngđiệntừcótầnsốtừ300megahecđến300nghìnmegahec.Trênthựctế,lòvisónglàmộtmáyphátvisóng,tầnsốvisóngnósinhralà2450megahec.Loạivi sóngnàycómột thóiquenhết sức thúvị.Khigặpthứcăncóchứanướcnhưcácloạithịt,trứng,rau,visóngsẽ"ởlại"đó,vàcòn"lôichặt"phântửnướctrongthứcăncùngdaođộngtheovớitầnsốcủanó.Daođộngcủaphân tửnước trong thứcăngâynênsựmasát lẫnnhaugiữacácphântử,masátlạisinhranhiệtlượng.Tầnsốdaođộngcànglớn,masátgiữacácphân tửcàngmạnhmẽ,nhiệt lượngsinhra tấtnhiêncàngnhiều.

Phảihiểurằngvisóngcótầnsố2450MHz,mỗigiâydaođộng2,45tỉlần.Điềuđócónghĩa làphân tửnước trong thựcphẩmcũng theovi sóngmỗigiâydaođộng2,45 tỉ lần.Loạidaođộngnàyhầunhưđồng thờixảy raở

khắpcácphầnbêntrongbênngoàicủathứcăn,vìvậythựcphẩmbịnónglênsẽchínđềukhắpmọichỗtrongngoàitrongthờigianrấtngắn.Nhiệtđộtăng lênđếnmứcđủđể cho thựcphẩm từ sốngbiến thànhchín, thậmchícháykhô.Tuynhiên,dùngvisónggianhiệtchothứcăn,phảichúýkhôngđượcđặtnóvàođồđựngbằngkimloại.Lídorấtđơngiản:visónggặpkimloạilậptứcphảnxạtoànbộtrởlại,Nếuđặtthứcănvàođồđựngbằngkimloại, rồidùnglòvisónggianhiệt,visóngbịkimloạiphảnxạlại toànbộ,làmsaonónglênvàchínđược?Cốnhiên,trênthựctếkhôngchophéplàmnhưvậy,vìrằngkhôngchờđếnkhibạntrôngthấykếtquảthìlòvisóngđãbịcháytiêurồi.Đólàvìvisóngcaotầnphảnxạtrởlạitoànbộkhônghềbịtiêuhaochútnào,trongkĩthuậtđiệntửgọilàchậpmạchcaotần,hậuquảlàlàmchoanotcủađènđiệntửphátravisóngsinhranhiệtđộcao,đếnnỗibịcháyđỏhỏngđi.

Nắmđượctínhchấtcủavisóng,cóthểdùngnóđểdùngđồđựngthứcănchế tạo bằng vật liệu sành sứ, thuỷ tinh chịu nhiệt v.v.Nếu thời gian gianhiệtkhôngquádài,có thểsửdụngđồđựng thứcănbằngnhựa, thậmchíbằnggiấy.Đồđựngtrángmengiốngnhưbằngsứ,kìthựctrongruộtnólàvậtliệusắt,cốnhiêncũngkhôngthểdùng.

Từkhóa:Lòvisóng;Visóng;Chậpmạchcaotần.

192.Vìsaocóthểđiềukhiểnmộtsốđồđiệngiadụngtừxabằngcáiđiềukhiển?

Mấynămgầnđây,đồđiệngiadụngcũngđitheohướngtrítuệhoávàđiềukhiểnhoátừxa.Kĩthuậtđiềukhiểntừxađượcứngdụngngàycàngnhiềuvàođồđiệngiadụng.Điềukhiểnsựtắtnốinguồnđiệnlàứngdụngrộngrãinhấtcủakĩthuậtđiềukhiểntừxatrongđồđiệngiadụng.

Cóthểdùngsóngâm,sóngsiêuâm,sóngvôtuyếnđiệnvàtiahồngngoạiđểđiềukhiểnsự tắtnốinguồnđiệncủađồđiệngiadụng từxa,ứngdụngnhiềunhấtlàtiahồngngoại.Đólàmộtloạisóngđiệntừmắtthườngkhôngtrôngthấyđược,bướcsóngcủanónằmgiữasóngvôtuyếnđiệnvàsóngánhsángnhìnthấy,khoảng0,75~1000micron.

Côngtắcđiềukhiểntừxabằngtiahồngngoạidohaibộphậnphátvàthutiahồngngoạihợpthành.Bộphậnphátchínhlàcáiđiềukhiểntừxachúngtacầmtrongtay.Nóchủyếugồmcóbộđiềuchếvàbóngphátxạtiahồngngoại,cóthểđiềukhiểnđồđiệngiadụngtừxatrongphạmvi10mét.Bóngphátxạtiahồngngoạicóthểphátratiahồngngoạicóbướcsóngnhấtđịnh.Bộđiềuchếcóthể"phủ"tínhiệuđiềukhiểntầnsốthấpđiềukhiểnsựtắtnốilêntiahồngngoại,chonêntiahồngngoạitừbộphậnphátphátracóchứacảtínhiệuđiềukhiển.

Bộphận thu của công tắcđiềukhiển từ xa bằng tia hồngngoại được lắptrên tấmmặt trướccủađồđiệngiadụng,bên trongnócóbóng thu,mạchđiệnchốngnhiễu,bộgiảiđiềuchế,cáiđiềukhiểncôngtắcv.v.Bóngthulàmộtloạibóngbacựcnhạysángsilic,thôngquahiệuứngquangđiện,cóthểchuyểnđổitiahồngngoạichiếulênnóthànhtínhiệuđiện.Mạchđiệnchốngnhiễucóthểphânbiệtvàloạibỏtínhiệunhiễuhồngngoạitrongmôitrườngxungquanh,bộgiảiđiềuchếcóthể"bốcdỡ"tínhiệuđiềukhiểntầnsốthấp"phủ" lên trên tiahồngngoạixuống,đưavàocáiđiềukhiểncông tắc, làmchocôngtắcnguồnđiệnnốithônghoặcngắtrời.

Cóthểvítiahồngngoạinhưlàchiếcmáybay,còntínhiệuđiềukhiểntầnsốthấpnhưlàhànhkhách.Tiahồngngoạilàmvaitròchuyênchởtínhiệuđiềukhiểntừbộphậnphátđếnbộphậnthu,nhưmáybaychởhànhkháchtừchỗAđếnchỗBvậy.Cáithựcsựcótácdụngđiềukhiểnchínhlàtínhiệu

điềukhiểntầnsốthấp"phủ"lêntrêntiahồngngoại.Tiahồngngoạichẳngquachỉlàcôngcụvậntảitínhiệuđiềukhiểnmàthôi.

Côngtắcđiềukhiểntừxachẳngnhữngcóthểdùngđểđiềukhiểnsựtắtnốinguồnđiệntừxa,cũngcóthểdùngđểchọnkênh,điềuchỉnhâmlượnglớnnhỏchotivi,điềuchỉnh tốcđộquạtmáy,điềuchỉnhnhiệtđộcủamáyđiềuhoàkhôngkhív.v.

Từkhóa:Cáiđiềukhiểntừxa;Tiahồngngoại;Cáiđiềuchế;Cáikhửbiếnđiệu.

193.Vìsaomáyphotocopycóthểinlạihìnhvẽ,chữviết?

Máyphotocopyđượcchế tạo theonguyên lí điện tích âmvàdươnghútnhau.Khimột tờgiấycóhìnhảnhcần in lạiđượcđặt lênbàn incủamáyphotocopy,ánhsángphảnxạ,hìnhthànhdướisựchiếuxạcủaánhđèntrongmáy,điquahệthốngquanghọcdokínhphảnxạvàthấukínhhợpthành,tụtiêu thànhảnh.Ảnhnàyvừađúngrơi lêncái trốngphơiquangdẫn.Trốngphơiquangdẫnlàmộtloạiốngcókếtcấudạngtrốngtròn,trênmặtcóphủmàngmỏngchấtquangdẫnphơi.Chấtquangdẫnrấtnhạyvớiánhsáng.Khikhôngcótiasángthìnócóđiệntrởsuấtcao;cóánhsángchiếuvào,điệntrởsuất liềnnhanhchónghạxuống.Lúcgiữvai tròcủamộtđiệncực,bềmặtchấtquangdẫncómangđiệntíchtĩnhđồngđều.

Khiảnhánhsáng,hình thànhbởiánhsángphảnxạcủahìnhảnhcần inlại, rơi lênbềmặtchấtquangdẫn,dohìnhảnhcóchỗđậm,chỗnhạt,ánhsángphảnxạcómạnhcóyếu,làmchođiệntrởsuấtcủachấtquangdẫnsinh

rabiếnđổitươngứng.Điệntíchtĩnhcủabềmặtchấtquangdẫncũngtheomứcđộmạnhyếucủatiasángmàbiếnmấthoặcbiếnmấtmộtphần,trênlớpmàng của chất quang dẫn hình thành lênmột hình ảnh ẩn tĩnh điện.Mắtthườngkhôngnhìnthấynó.Nócóvẻnhưẩnmìnhtronglớpmàngmỏngcủachấtquangdẫn.

Khiấy,mộtloạimựcđenhiệnảnhcócựctínhngượclạivớiđiệntíchtrênảnhẩntĩnhđiện,dướisứchútcủalựcđiệntrường,bámlêntrênbềmặtchấtquangdẫn.Lượngbộtmựcbámlênảnhẩn tuỳ theosố lượngnhiều ítcủađiệntíchtrênảnhẩnmàtănggiảm.Thếlàtrênmặttrốngphơihiểnhiệnramộthìnhảnhbằngbộtmựccótầnglớpnôngsâurõrệt.Khigiấyintiếpxúcvớihìnhảnhbộtmực,dưới tácđộngcủa lựcđiện trường,hìnhảnhcóbộtmựcbámvàoliềnchuyểngiaobộtmựcsangtờgiấyin,nhưkiểuđóngdấuvàođấy,trêngiấyincũnghìnhthànhhìnhảnhbộtmực.

Tiếpđếnđưagiấy inđóvào trongbộphậnđịnhhìnhvàgianhiệt,nhựachứatrongbộtmựcchảyra,thếlàbộtmựcdínhkếtchặtlêntranggiấy,hìnhảnhvàchữviếtliềnđượcinlạitrêngiấy.

Từkhóa:Máyphotocopy;Ảnhẩntĩnhđiện.

194.Vìsaođànđiệntửcóthểtấulênđiệunhạctươivuiêmtai?

Nhạccụcóthểphátratiếngnhạcdudươngêmtai,nóichunglàdodaođộngcủadâyđànhoặclưỡigà.Nhưngtrong"đạigiađình"cácnhạccụcómộtthànhviênmớigọilà"đànđiệntử"lạichẳnggiốngaicả,trênmìnhnókhôngtìmđâuradâyđànhoặclưỡigà,thếmàcũngcóthểdiễntấuracácbảnnhạctươivuiêmtai.

Thếlàthếnàonhỉ?

Hoáralàtrênmìnhcủađànđiệntửcólắpnhiềubộdaođộngđiệntửdobóngbándẫn,điệntrở,tụđiệnhợpthành.Nhữngbộdaođộngđiệntửnàyđãđượcđiều chỉnh sẵnởnhững tần sốkhácnhau.Các tínhiệudaođộngdochúngsinhra,quasựphóngđạicủabộphóngđạiđiệntử,cóthểphátraâmthanhvớiâmđiệukhácnhautrongloa.

Thôngthường,khinhạccụphátramỗimộtâmthanh,dâydẫnkhôngchỉdaođộngtheotầnsốriêngmộtcáchgiảnđơn(loạidaođộngnàyquyếtđịnhđộcaothấpcủaâmđiệu,gọilàâmthanhgốc)màcònchứanhiềusóngâmđiềuhoà(hoạba),tầnsốcủachúngbằngbộisốtròncủaâmgốc,âmphátragọilàâmbội.Âmgốcvàâmbộitrộnvàonhaumộtcáchhàihoàmớilàmchoâmsắcđầyđặnêmtai.Cũngnhưvậy,daođộngđiệntửcủamỗimộtâmdođànđiệntửphátracũngbaogồmcảtầnsốâmgốcvànhiềutầnsốâmbội.Hơnnữa,âmbộicủađànđiệntửcóthểđượctạoraphongphúhơnsovớicủanhạccụphổthông,chonênâmsắccủanócũngđặcbiệtvuitai.

Đànđiệntửcũngcómộthàngphímtươngtựnhưtrênpiano,mỗikhiấnmộtphímđàn,vídụnhưphím"đô",tứclàđãnốithôngbộdaođộngcủaâm"đô",loaliềnlậptứcphátraâm"đô".Ngườidiễntấuchỉcầnnhấnphímtheonhạcphổlàcóthểtấurabảnnhạctươivuiêmtai!

Câyđànđiệntửđầutiênrađờinăm1904.Ngàynay,đànđiệntửđãlàmột"người lắm tài" trong"đạigiađình"cácnhạccụ.Nócó thểmôphỏngâmthanhcủanhiềuloạinhạccụphátra.Ngườitachỉcầnbấmmộtcáinútbấmchuyêndùngtrênmặtđàn,đànđiệntửliềncóthểlầnlượtbắtchướcâmsắccủacácloạinhạckhínhưpiano,violon,sáo,clarinet,kènđồng,violonxenv.v.,nghethậtlàkìdiệu.Vậndụngsựđiềukhiểncủanútbấm,mộtchiếcđànđiệntửthậmchícóthểbắtchướcsựdiễntấucủacảmộtdànnhạcquymônhỏ.Có nghĩa là, chỉ cầnmột người chơimột chiếc đàn điện tử, nghe raphảngphấtnhưmộtdànnhạcđanghợptấu!

Ápdụngkĩ thuậtmạchtíchhợp,đànđiệntửcòncóthểđượcchếtạoragọnnhẹ,tinhxảovàtiệnlợihơn.

Từkhóa:Đànđiệntử;Bộdaođộngđiệntử;Âmgốc;Âmbội.

195.Vìsaomáylàmsạchkhôngkhícóthểlàmsạchkhôngkhí?

Trongphòngởvàphònglàmviệchiệnđại,docósửdụngmáyđiềuhoàkhôngkhí,vậtliệulắpđặttrongphòngcũngthườngcóchứahoáchấtcóhạiđốivớicơthểngười,vảlạitínhnăngđóngkíncủagianphòngtươngđốitốt,thờigianconngườiở lại trong loạiphòngnhưvậymàkéodài thì sẽcảmthấyđầuvángmắthoa, trongngườikhóchịu, thựcsựcóhạichosứckhoẻcủacơthể.Làmộtloạiđồđiệngiadụngkiểumới,máylàmsạchkhôngkhícóthểtrừkhửbụibặmtrongphòng,bổsungionâmkhôngkhí,hútlấychấtkhí hoá học có hại, loại bỏmùi lạ, có tác dụng làm sạch khôngkhí trongphòng,bảovệsứckhoẻcơthể.

Máylàmsạchkhôngkhínóichungcóbachủngloại:loạiđiệntử,loạilọcvàloạighép.Máylàmsạchkhôngkhíloạiđiệntửchủyếulợidụngcáclinhkiệnđiệntửnhưbóngbándẫn,mạchtíchhợpv.v.sinhrađiệntrườngcaoáp,hútlấybụibặm,giếtchếtvikhuẩn.Máylàmsạchkhôngkhíloạilọcchủyếudùngquạtmáycưỡngchếthayđổikhôngkhíkhôngsạchtrongphòng,đồngthờivớiviệcthayđổikhôngkhícòntiếnhànhlọc,diệtkhuẩnvàlàm

sạchkhôngkhí.Máy làmsạchkhôngkhí loạighépkếthợpchỗmạnhcủaloạiđiện tửvà loại lọcvàovớinhau.Cómáy làmsạchkhôngkhícòn lắpthêmbộphậnsinhra ionâmkhôngkhí, tức là ionoxiâm.Nócó thể thúcđẩy chức năng trao đổi vật chất, cải thiện thành phầnmáu, nâng cao sứcmiễndịchv.v.củacơthểngười.

Trongmáylàmsạchkhôngkhínóichungcólắpquạtgiókiểubánhxoáy,cácloạibộlọc,thiếtbịkhửmùilạv.v.,cómáycònlắpthêmbộphậnhútẩm,sinhẩm,sinhionâmkhôngkhív.v.

Khimáylàmsạchkhôngkhíhoạtđộng,quạtgiókiểubánhxoáyquay,hútkhôngkhívẩnđụctrongphòngvàothùngchứacủamáy,khichạyqualướikimloạitĩnhđiệncaoápkhoảng10nghìnvôn,bụibặmtrongdòngkhôngkhívẩnđụcbịhútgiữlại.Khidòngkhôngkhíchạytiếpquabộlọcdạngsợicủathanhoạttính,thanhoạttínhhútcácloạimùicóhạikhóngửi.Mỗilầnlàmsạchkhôngkhítrongphòngcódiệntíchcỡ20m2,cầnkhoảng30phút.

Đồngthời,bộphậnsinhionâmkhôngkhí trongmáycũngbắtđầuhoạtđộng.Trongbộphậnnàycómộtcơcấuphátcaoáp,saukhinốiđiệncóthểhình thành cao áp tĩnh điệnmang cực tính âm, dương khoảng 7000 vôn,được truyền tảiđến từnghàng từnghàngđiệncựcnhọnđầu trêndướiđốixứng,thôngquaphóngđiệnmũinhọn,làmchokhôngkhícụcbộsinhraion,quađómàhìnhthànhionâmkhôngkhívớisốlượngnhấtđịnh,từtrongbộphận sinh ion âm không khí ào ạt không ngừng tuôn ra, nồng độ ion âmkhông khí trong không khí xung quanh được nâng cao, làm cho người tachợtcảmthấykhôngkhítươimới.Nếulạilắpthêmmộtquạtmáynhỏ,dòngkhôngkhímànóthổiracóthểđưaionâmkhôngkhíđixahơnnữa.

Ionâmkhôngkhícótácdụngcảithiệnchứcnănghôhấp,tăngcườngtraođổivậtchất,xúctiếntuầnhoànmáuvàđiềutiếthệthốngthầnkinhv.v.,cócáitênđẹp"vitaminkhôngkhí".

Tác dụng của ion âm không khí cũng được chứng thực thông qua thựcnghiệmtrênđộngvật.Cácnhàkhoahọcchochuộtbạchhít thởkhôngkhíkhôngchứaionâm,chúngxuấthiệnsựnônnóngkhôngyênrấtnhanh,kèmtheolàcáctriệuchứngthởdốc,mệtmỏiv.v.Cũngnhưvậy,conngườinếuởlâudàitrongmôitrườngkhôngkhíchứarấtítionâm,cũngsẽcảmthấyđauđầu,buồnnôn,tinhthầnkhôngphấnchấn.

Theokếtquảđođạcxácđịnh,nồngđộionâmkhôngkhítrongphòngởcác thànhphố lớnnói chung làmỗi cm3chỉ có40 -50, cònởnhữngnơi

thoángđãngnhưbãibiển, rừng rậm,vùngnúiv.v. thìnồngđộđócao tới10.000–20.000ion,chênhnhaugấpvàitrămlần.

Từkhóa:Máylàmsạchkhôngkhí;Lonâmkhôngkhí

196.Vìsaocáibảohộkhíoxitcacboncóthểngănngừatrúngđộcoxitcacbon?

Hítquánhiều lượngkhíoxitcacbon (cacbonmonoxit) sẽgâynên trúngđộcoxitcacbon.Nếukhôngcấpcứukịpthờithìconngườisẽngạtthởmàchết.Tuynhiên,saukhi lắpđặtcáibảohộkhíoxitcacbonrồi, thìkhixảyrakhíoxitcacbonròthoát,nósẽngănngừatrúngđộcoxitcacbonmộtcáchhữuhiệu,cótácdụng"bảohộ"đặcsắc.Thếthì,cáibảohộkhíoxitcacbonhoạtđộngnhưthếnàonhỉ?

Cáibảohộkhíoxitcacbonchủyếudocáicảmbiếnkhívàbanhómcôngtắcđiềukhiểntổhợpthành.Banhómcôngtắcđiềukhiểnđólầnlượtđiềukhiểnsựnốicắtnguồnđiệncủabộphậnsinhozon,quạtmáyđổikhôngkhí,chuôngbáođộng.

Khixảyrasựròthoátkhíoxitcacbon,trongphòngđạttớinồngđộnhấtđịnh,cáicảmbiếnkhítrêncáibảohộkhíoxitcacbonliềnlậptứccóphảnứng,trịsốđiệntrởnhanhchónggiảmnhỏ,làmchodòngđiệnchạyquanónhanhchóngtănglên.Hầunhưđồngthời,dòngđiệnđólàmchorơleđiệnhoạtđộng,cácđiểmtiếpxúccủarơlechậplại, làmchonguồnđiệncủabộphận sinh ozon, quạtmáy đổi không khí, chuông báo động đồng thời nốithông.Trongnháymắtozonđượcsinhraàoạtvàtuônrangoài,xảyraphảnứng hoá hợp với khí oxit cacbon, làm cho nồng độ khí oxit cacbon trongphòngnhanhchónghạxuống.Đồngthời,quạtmáyđổikhôngkhícũngquaytít, thổi khí oxit cacbon ra ngoài phòng. Chuông báo động cũng reo lênkhôngngừng,gợisựcảnhgiác,kịp thờicấpcứu.Dobabiệnphápcủacáibảohộkhíoxitcacbonđồngloạtvậnhành,khíoxitcacbonròthoátracũngkhôngthểgâytáchạibừabãiđược,ngănngừamộtcáchhữuhiệusựtrúngđộckhíoxitcacbon.

Domậtđộcủakhíoxitcacbonnhỏhơnkhôngkhí,nósẽtừdướichuyểnlêntrêncao.Chonên,bộphậnsinhozonphảilắpđặtởđộcao1,5mtrởlên,đểozontừtrênđixuốngcóthểđẩynhanhtốcđộhoàhợpcủahailoạichấtkhí.

Từkhóa:Cáibảohộkhíoxitcacbon;Cáicảmbiếnkhí;ozon.

197.Vìsaothiếtbịbảohộròđiệncóthểngănngừađiệngiật?

Trongđờisốngvàsảnxuấthằngngày,hầunhưđâuđâucũngkhôngthểtáchrờivớiđiệncả.

Nhưngkhisửdụngđiện,nếukhôngchúýđếnantoàndòngđiện,cơthểngườitrựctiếpchạmphảivậtdẫncóđiện,hoặctiếpxúcvớiđồđiệnbịrò,thườngsẽgâynênsựcốbịđiệngiật.Đólàvìcơthểngườilàvậtdẫnđiện.Khicódòngđiệnđiquangười,nếudòngđiệnđủlớnthìsẽlàmchongườibịđiệngiậtthànhthươngtích,thậmchínguyhiểmđếntínhmạng.

Nếucólắpthiếtbịbảohộròđiệntrongđườngdâysửdụng, thìkhiconngườivôý tiếpxúcvậtdẫncóđiện,hoặcbản thânđồđiệngiadụngbị ròđiện,cáibảohộròđiệnsẽlậptứctựđộngcắtrờinguồnđiện,bảođảmantoànchocơthểngười.

Muốnlàmrõđượcnguyênlíhoạtđộngcủacáibảohộròđiện,chúngtahãyxemmộtvídụtrướcđã.GiảdụcómộtđườngquốclộnốiliềnhaiđịađiểmAvàB,trongmỗigiờđềucó100chiếcôtôchạytừAđếnB,rồilạitừB trởvềA.Trạmquản líquốc lộmỗigiờkiểmtramột lần,nếupháthiệntrongmộtgiờnàođó,sốôtôquayvềAkhôngbằngsốôtôxuấtpháttừAthìchứngtỏcósựcốxảyratrênđường.

Cáibảohộròđiệncóthểvívớitrạmquảnlíquốclộ.Haisợidâydẫncủanó nối với nguồn điện coi như quốc lộ nốiA với B.Khi dùng điện bìnhthường,dòngđiệntừmộtsợidâydẫnvào,điquađồdùngđiện,rồilạitừsợidâydẫnkiađira.Nếutrêntoànbộđườngđiệnkhôngcótrụctrặcgì,dòngđiệnđiraphảihoàntoànbằngdòngđiệnđivào.Dòngđiệntrênhaisợidâydẫnchỉcầnchênhnhau8~10mA,thìtrongmộtnhómcuộndâycảmứngtrongcáibảohộròđiệnlậptứccảmứngrađiệnápròđiện.Điệnápròđiệnnàyđượckhuếchđạithôngquamạchđiệnđiềukhiểnđiệntửtrongcáibảohộròđiện,thúcđẩycôngtắcrơleđiệncắtđứtdòngđiệnđivàocủanguồnđiện.Toànbộquátrìnhtừkhixuấthiệnsựchênhlệchdòngđiệntrênhaisợidâydẫnđếnkhicôngtắcrơleđiệncắtnguồnđiệnchỉcầnthờigian0,1giây,hơnnữa,dòngđiệnròcànglớn,thờigiankhởiđộngcôngtắcrơleđiệncàngngắn.Chínhvìthờigiancắtnguồnđiệnhếtsứcnhanhnênmớicótácdụng

bảo vệ người bị điện giật khỏi bị điện áp cao, dòng điện mạnh gây nênthương tích, và tránhchođồdùngđiệnkhôngbị ròđiện chậpmạch trongthờigiandàimàdẫntớisựcốcháyhỏng.Chonên,từýnghĩađómàxét,cáibảohộròđiệnlà"thầnhộmệnh"củangườidùngđiệnvàđồđiện.Vìsựantoàncủangườivàtàisản,cầnphảicốgắnglắpcáibảohộròđiệnvàođườngdâycủađồdùngđiệnvàcủacácthiếtbịkhác.

Từkhóa:Ròđiện;Cáibảohộròđiện;Rơleđiện.

198.Vìsaochuôngcảnhbáophòngtrộmcóthểtựđộngkêu?

Ởnhữngnơiquantrọngnhưchỗcấtgiữtiềnnong,vàngbạc,nhàkhohiệubuôn, lưu trữhồsơcơmậtv.v.,nếucókẻgianđộtnhiên lẻnvào,chuôngcảnhbáophòngtrộmliềnlậptứctựđộngkêu:đènđỏnháysángliênhồi,còibáođộngrúlênđinhtainhứcócđểbáochonhânviêntrựcbannhanhchóngápdụngcácbiệnphápbảovệantoàn.

Chuôngcảnhbáophòngtrộmcóthểtựđộngcảnhbáolàvìnóđượclắpcáicảmbiếnhồngngoạivàmộtbộthiếtbịbáođộngtựđộng.

Nhiệtđộcủacácloạivậtthể,chỉcầncaohơn–273°C,đềucóthểphátratiahồngngoại.Ngườitacónhiệtđộcơthể,cũngkhôngphảilàngoạilệ.Vìvậy,mộtkhikẻgianlẻnvàokhuvựccảnhgiớiphòngtrộm,tiahồngngoạitừ thân thể của hắn phát ra, thôngqua thấu kính trong cái cảmbiến hồngngoạitụtiêuvàtấmchuyểnđổiquangđiện,liềnhìnhthànhlêntínhiệuxungđiệnhồngngoạicótầnsốlà0,5-20Hz.Quaphóngđạicủacáikhuếchđại,saukhicườngđộđượctăngmạnh,tínhiệusẽkíchphátsựhoạtđộngcủabộdaođộngâmtần,truyềnramộttínhiệuđiệnâmtầncótầnsố10kHz.Saukhiđónóđượcđiềuchếtrongmáyphátsiêucaotần49,7MHz,thôngquasóngvôtuyếnđiệnphátđi.Khiấy,chiếcmáythusiêucaotầnđặtởxatậnchỗnhânviêntrựcbanliềnthulấysóngvôtuyếnđiệnđó,thôngquaxửlíloạibỏphầnsiêucaotần,hoànnguyênratínhiệuâmtần10kHz,phátqualoacaoâm,âmđiệuhếtsứcchóigắt.Cùnglúc,nguồnđiệncủađènđỏcảnhbáo cũng được nối thông, lập tức nháy sáng.Âm thanh và ánh sáng hiệpđồng,tựđộngcảnhbáomộtcáchhữuhiệu,cótácdụngphòngtrộm.

Songloạicảmbiếnnàyyêucầuđượclắpởđộcaocáchmặtđấtkhoảng2m,vàcònphảicógócnhìnxuốngkhoảng15°đốivớiđấtthìmớithuđược

tiahồngngoạitừcơthểngườiphátramộtcáchnhạycảm.NgoàiracònphảitránhxanguồnnhiệtvàánhMặtTrờichiếuthẳngvào.

Còncómộtloạicảnhbáophòngtrộm,cóthểchủđộngphátxạtiahồngngoạiđãquađiềuchế,chiếuthẳngvàonơicầnphòngtrộm.Mộtkhicókẻgianlọtvào,hắnsẽchelấptiahồngngoại,làmchocáicảmbiếnhồngngoạikhôngcóđầurachuyểnđổicủatínhiệuđiện,lậptứckhởiđộngmạchđiệncảnhbáo,trongloaphátratiếngbáođộngchóigắt,đồngthờiđènđỏnháysáng,dùngâmthanhvàánhsángcảnhbáochonhânviêntrựcban.

Trongsốcácthiếtbịtựđộngcảnhbáothiếtkếriêngchomụcđíchphòngtrộmđốivớinhàở,còncólắpmáyvitính.Mộtkhicókẻgianđộtnhậpvàokhucảnhgiới,cáicảmbiếnhồngngoạiliềnlậptứctruyềnratínhiệuđiện,đưavàomáyvitính,nốithôngmáygọisốtựđộng,dùngtiếngnóiđãghiâmsẵnđểgọimáynhắntinhoặcđiệnthoạidiđộngcủangườichủđangởngoàingôinhà,đồngthờigọisốđiệnthoạibáođộngcủaSởCôngan.

Từkhóa:Cáicảnhbáo;Cáicảmbiếnhồngngoại.

199.Vìsaomáycảmbiếnkhóimùcóthểtựđộngbáocháy?

Hỏa hoạn nguy hại đến tínhmạng, tài sản của nhân dân, phá hoạimôitrườngsinhthái.Phòngngừahoảhoạnxảyralàvấnđềđượccảloàingườicùngquantâm.Nếucóthểkịpthờibáocháy,nhanhchóngtổchứccấpcứuthìgiảmthiểuđượctổnthất.Cơcấucảnhbáodomáycảmbiếnkhóimùcấutạonên,cóthểđảmđươngnhiệmvụquantrọngnày,kịpthờibáocháy.

Trongmáy cảmbiếnkhóimù có lắpmột loại vật liệubándẫnđặcbiệtnhạyvớikhíkhóimù,nhưthiếcoxit,kẽmoxitv.v.,vìvậychúngcũngđượcgọilàvậtliệunhạymùi.Trongmôitrườngcókhíkhóimù,khinồngđộcủanó đạt đếnmột trị số nhất định, trị số điện tử của vật liệu nhạymùi liềnnhanh chóng hạ xuống.Một khi khí khóimù tiêu tan, trị số điện trở củachúng lạikhôiphụcbình thường.Lợidụngđặc tínhnàycủavật liệunhạymùi,ngườitađãchếtạoracáicảmbiếnkhóimù.

Cơcấucảnhbáo tựđộnghoảhoạnđơngiảnđược tạo rabằngcáchnốinguồnđiệnvàcòibáođộngvàohaiđầucủamáycảmbiếnkhóimù,hìnhthànhmộtmạchđiệnđiệntửkín.Khikhôngcókhóimù,trịsốđiệntrởcủamáycảmbiếnkhóimùtươngđốilớn,dòngđiệnđiquacòibáođộng.Một

khihoảhoạnxảyra,khóimùdàyđặc,trịsốđiệntrởcủamáycảmbiếnkhóimùnhanhchónggiảmnhỏ,dòngđiệnđiquacòibáođộngtănglên,thúcđẩycòibáođộnghoạtđộng,phátratiếngrú,thựchiệnviệctựđộngbáocháy.

Ởnhữngnơinhưnhàhàng,kháchsạn,khotàng,hiệubuônv.v.cóthểbốtrícácmáycảmbiếnkhóimùvàonhữngchỗcầnphòngcháy,thôngquanốimạngmáy tính, tập trungvềmột thiếtbị cảnhbáo, thì có thểcó tácdụngđiềukhiểntậptrung.

Máycảmbiếnkhóimùcũngcóthểkịpthờithámtrắccháyrừng,làvệsĩtrungthànhcủaviệcphòngcháyrừng.

Từkhóa:Máycảmbiếnkhóimù;Vậtliệunhạymùi;Cơcấucảnhbáo.

200.Vìsaokhôngmởcửacũngcóthểtrôngthấyngườiởngoàicửa?

Phía ngoài cửa có người gõ cửa hoặc bấm chuông, chỉ nghe tiếng chứkhôngthấyngười,nếutuỳtiệnmởcửa,cólúcsẽchuốcphảichuyệnrắcrốikhôngcầnthiết.Đểbảovệantoànchốngkẻgian,lắpđặtthiếtbịanninhgiađình lên bên trên cửa của căn hộ, khôngmở cửa cũng có thể trông thấyngườiđếnphíabênngoàicửa.

Thiếtbịanninhgiađìnhdohaibộphậnlắpbêntrongvàbênngoàicửahợpthành.Lắpởbênngoàicửacóốngkínhchụpảnhvàloachuyêndùng.Trongốngkínhchụpảnhcólắpkínhchuyểnđổiquangđiện,cóthểchuyểnđổihìnhảnhcảnhvậtthànhtínhiệuđiệntươngứngtruyềnra.Cáiloamộtmìnhkiêmhaiviệc,cóhaichứcnăngvừaphátvừathutiếngnói.

Bộphận lắpở bên trong cửa gồm tivi theo dõi vàmáyđiện thoại.Tivitheodõicũngcóthểdùngtivihiệncótrongnhà.Thiếtbịbênngoàivàbêntrongcửanốivàonhaubằngdâycápđiện.

Khicóngườiởbênngoàigõcửa,ốngkínhchụpảnhliềnghinhậnhìnhảnhcủangườiđến,thôngquadâycáptruyềnđếntivitheodõibêntrongcửa.Thếlàhìnhảnhcủangườiđếnhiệnrõtrênmànhình.Cùnglúcngườitrongnhàvàngườingoàicửacóthểtraođổivớinhauquamáyđiệnthoại,liênlạcthôngsuốt,nhậnbiếtmộtcáchchuẩnxácngườiđếnphíangoàicửa.

Thiếtbịanninhgiađìnhvừacóthểlắpđặtởcửaravàocủacănhộriêngrẽ,cũngcóthểlắpđặttrêncửalớnchungcủacảchungcưcóhàngtrămhàngngànhộ,hoặccủacảmộtcôngsở.Dựavàosốthứtựcácbuồngphòngtrongtoàlầu,bênngoàicửalớnchungbốtrícácnútbấmcủasốthứtựtươngứng,thôngquatrungtâmmáytínhkếtmạngquảnlíthốngnhất.Ngườiđếnphíangoàicửalớnchung,chỉcầnbấmvàonútbấmcủabuồngphòngcósốthứtựnàođó,máytínhliềnchuyểntínhiệuhìnhảnhvàâmthanhcủangườiđếntớibuồngphòngđóđểchủnhàliênlạcnhậnbiết.Nếungườichủđồngýtiếpngười đến,máy tính sẽ phát lệnhmở cửa lớn chungđể chongười ta vào.Máytínhcòncóthểghilạithờigianngườiấybướcvàocửađểtiệnkiểmtra,càngcótácdụngtốtđốivớiviệcphònggianbảovệantoàn.

Từkhóa:Thiếtbịanninhgiađình;Tivitheodõi.

201.Ổkhóacửađiệntửbảođảmantoànnhưthếnào?

Bạnđãtừngthaotáctrênmáyrúttiềntựđộngcủangânhàngchưa?Chỉcầncắmcáithẻđiệntửvàolỗcắmchuyêndùngcủamáyđó,nhậpmậtmãcánhân,quathaotácnhậnbiếtcủamáytính,từlỗtrảtiềncủanóliền"nhả"rasố tiềnmặtmàbạncầnrút.Nếukhôngcómậtmãnhậpvào,hoặcmậtmãnhậpvàocónhầmlẫn,máyrúttiềntựđộngsẽkhôngvậnhành.Điềuđóbảođảmantoànchongườigửitiền.

Ổkhoácửađiệntửcóchứcnăngtươngtựvớimáyrúttiềntựđộng.Trênổkhoácửađiện tửcũngcómộtcái lỗcắmchuyêndùng.Chỉcầncắmthẻđiện tử có sốhiệubuồngphòngphùhợpnàođó, trong thẻ có trữmậtmãtươngứng,hệthốngnhậnbiếttựđộngtrongổkhoácửađiệntửđọcmậtmãđóravàđưanóvàomáyvitính.Máyvitínhsaukhiđốichiếumậtmãvớisốliệutươngứngtrongbộphậnlưutrữthấykhôngcógìnhầmlẫn,liềntruyềnramộttínhiệuđiềukhiển,làmcholưỡikhoátrongổkhoárờira,khoácửaliềntựđộngmởra.Nếusaukhiđốichiếuthấycónhầmlẫn,máyvitínhsẽkhôngtruyềnratínhiệuđiềukhiển,khoácửasẽkhôngtựđộngmởra,màcòn đẩy thẻ điện tử từ từ trong lỗ cắm chuyên dụng ra, làm cho người lạkhôngsaovàophòngđược,quađócótácdụngbảođảmantoàn.ứngdụngổkhoácửađiện tử trongcácphòngkháchcủakhách sạn,nhànghỉ lại càngquantrọng.

Còncómột loại ổkhoá cửađiện tử, ngoàiviệc có lắpmáyvi tính trênkhoá,cóchứcnăngđốichiếunhậnbiếtcụcbộra,cònthôngquamạchđiệnchuyểnphát,kếtmạngvới trungtâmmáytínhcủabộphậntiếptânđểtìmkiếm càng nhiều căn cứ nhận dạng như: tên họ người thuê phòng, nghềnghiệp,sốchứngminhthư,thờigianlưutrúv.v.saucùngmớichịutựđộngmởổkhoácửa.Nhưvậy,chodùthẻđiệntửbịđánhrơi,cóngườinhặtđược,người lạ chỉ dựa vào tấm thẻ điện tử ấy cũng không sao bước vào phòngkháchđược.Tácdụngbảovệantoànnhờđómàđượcthựchiệntốthơn.

Từkhoá:Ổkhoácửađiệntử;Thẻđiệntử;Hệthốngnhậnbiếttựđộng.

202.Vìsaotrongtoànhàcaotầngkhôngnêndùngốngnướcmáylàmdâynốiđấtantoàn?

Đồđiệngiadụng,nhấtlànhữngđồđiệngiadụngsửdụngđiệnthànhphố220vôn,đểbảođảmantoàndùngđiệnđềuphảilắpdâynốiđấtantoànmộtcáchchínhxác.

Dựatheoyêucầukĩthuậtdùngđiệnantoàn,dâynốiđấtantoànchuyêndùngtrongcáctoàkiếntrúcphảinốiliềnchặtchẽvớimặtđất,trịsốđiệntrởnốiđấtkhôngđượclớnhơn4ôm.Vìvậy,nóichungtrongcáctoàkiếntrúcđềucóđặtdâynốiđấtantoàn.Nódomộtsốquesắtdàivàimét(tốtnhấtlàqueđồngđỏcóđiệntrởsuấtnhỏhơn)nốiliềnhợpthành,từtầnglầuápmáithẳng xuống tớimặt đất, và chôn vào lòng đất, rồi rưới nướcmuối xungquanh,rảivụnthancủilênđểmởrộngmặttiếpxúcvớiđất,giảmnhỏđiệntrởnốiđất.Khiđãcódâynốiđấtchuyêndùngthìdùđồđiệngiadụngxảyratrụctrặcròđiện,điệnthànhphố220vôncóròvàovỏngoàikimloạiđinữathìcũngtheodâynốiđấtantoànmàchạyxuốngđất.Cơthểngườichạmvàođiệncũngcóthểbìnhyênvôsự.

Ởnhữngnơikhôngcódâynốiđấtantoànchuyêndùng,cóngườihaylấyốngnướcmáy làmdâynốiđất an toàn.Vìốngnướcmáy làốngkim loạichôn sâu dưới đất, nói chung có thể có tác dụng của dây nối đất an toàn.Songphảinốivàođoạnốnggầnmặtđấtnhất,hơnnữaphảitiếpxúcthậttốt.

Tuynhiên,ởmộtsốtrườnghợp, lạikhôngnêndùngốngnướcmáylàmdâynốiđấtantoàn,nhấtlàtrongnhữngnhàcaotầng.Đólàvìcânnhắcvớiáplựcnướccủanướcmáy.Nướcdùngtừmặtlầutầngbatrởlênđềuđếntừkétnướctrênmáinhà.Ốngnướcmáyđượclắptừtrênxuốngdưới,xuấtphát

từkétnướcđivàocáchộcácnhà,khôngphảilắptừmặtđấtđilên,khôngtrực tiếp tiếp xúc vớimặt đất.Hơn nữa, trên những ống nước rất dài nốithông với két nước còn có rất nhiều khớp nối chia nước. Đề phòng rò rỉnước,người ta thườngdùngsợiđayhoặcbăngnhựakhôngdẫnđiệnquấnkínchỗkhớpnối.Điềuđólàmchoốngnướctrongnhàcaotầng,vềmặttínhnăngđiện,khôngthểnốiliềnchặtchẽvớimặtđất,điệntrởnốiđấtrấtlớn,dùngnólàmdâynốiđấtantoàn,thậtlàrấtkhôngantoàn.

Trênthựctế,ngoạitrừtrongcácnhàcaotầng,trongcáckiếntrúclớnnóichungđềuphảilắpđặtdâynốiđấtantoàntheoquyđịnh.Trongphíchcắmbađầuvàonguồnđiệncủađồdùnggiadụng,cómộtđầudàinhấtdùngđểnốiliềnvớidâytiếpđấtantoànchuyêndùngnhằmbảođảmantoàndùngđiện.Điềucầnnhắcnhởlà,nếudùngđườngốnggalàmdâynốiđấtantoàn,khixảyraròđiệncóthểgâyranổốngga,tráilạicàngmấtantoàn.

Từkhoá:Toànhàcaotầng;Dâynốiđất.

203.Vìsaocórađiôcókhánhiềubăngsóngngắn?

Phátthanhcủađiệnđàisóngngắnphátra,phầnnhiềuđếntừnướcngoàixứlạ.Song,rađiônóichungthôngthườngchỉcómộthaibăngsóngngắn,đàiphátthanhsóngngắncóthểthuđượcchỉđếmđầungóntay,vậymàlạihay "chen lấn" nhau, xuất hiện bắt nhầmđài, tiếng nói lúc to lúc nhỏ, rấtkhôngổnđịnh.Nóitheothuậtngữvôtuyếnđiện,loạirađiôđócóđộnhạythấp,tínhlọclựakém,băngthucũngkháhẹp.

Trên quốc tế quy định, phạm vi tần số sóng ngắn dành cho phát thanhtrongdải tầnsốvô tuyếnđiện là2,3~26,1megahec(MHz).Cácđàiphátthanhcủacácnướctrênthếgiớiđềucóthểphátraphátthanhsóngngắnởtrongphạmvicủađoạntầnsốđó.Nếurađiôcóđủđộnhạyvàtínhlọclựatốtthìcóthểthuđượccáctiếtmụcphátthanhcủacácđàisóngngắncủacácnướctrênthếgiới.

Nhưng, băng sóng ngắn thứ nhất (SW 1) của rađiô nói chung là 4 ~ 9MHz,băngsóngngắnthứhai(SW2)làkhoảng9-18MHz,băngthutổngthểởtrong4~18MHz,chỉchiếmcómộtphầncủacảđoạnphátthanhsóngngắn,vậylàcónhiềuđàisóngngắnbịgạtrarìa.

Trongbăngthusóngngắncủarađiô,độnhạythusóngkhôngđồngđều.Ở

phầnquácaovàquáthấpcủabăngthu,độnhạythusóngđềutươngđốithấp.Cònởphầngiữacủabăngthusóngthìđộnhạyđótươngđốicao.

Đốivới rađiônói chung,phạmvi tần số củabăng sóngngắn tươngđốirộng.VídụbăngSW1rộngtới5MHz.Trongphạmvibăngthurộngnhưvậy,độnhạythusóngcaocaothấpthấp,rấtkhôngđồngđều.Nhưvậythìkhôngthểnàothựchiệnđượcsự"đốixửnhưnhau"vớimọiđàiphátthanhsóng ngắn.Có đài có tần số vừa khéo ở trong phạmvi độ nhạy thu sóngtươngđốicao,đàiđósẽdễđượcthusóng.Cònnhữngđàimàtầnsốlạiởvàochỗđộnhạythusóngcủarađiôtươngđốithấp,muốnthuđượcphảikhávấtvả.

Vảlại,sóngvôtuyếnđiệnmàmỗiđàiphátthanhsóngngắnphátrađềucóphạmvitầnsốnhấtđịnh,nóchỉchiếmmộtđộrộngnhấtđịnhtrênbăngthusóngngắncủarađiô.Khirađiôcótínhlọclựatốtthunghe,dễdàngchỉnhbắtđượcsóngcủađàiphát,cònrađiôcótínhlọclựakémthìthườnglàbêncạnhmộtđàiphátcòncómộtđàiphátkháckềsátvào,vàiđàiphátchenlấnvàomộtchỗ,vấtvả lắmmớichỉnhbắtđượcsóngcủamộtđàiphát,hơinhíchnúmvặntìmsóngmộtchútlàđàiphátđangngheliền"biến"mất.

Nếucóthểmởrộngbăngsóngngắncủarađiôbaoquáthếtcảphạmvitầnsốcủađoạnphátthanhsóngngắn,thếthìcókhảnăngthuđượctấtcảcácđàiphátthanhsóngngắntrongđoạnđó.Chianhỏđoạnthuthanhsóngngắnrathànhvài phânđoạn, áp dụngbiện pháp "chia để trị" đối với nhữngphânđoạnnày,lầnlượttiếnhànhxửlíkĩthuật,làmchotrongmỗiphânđoạnđềucóđộnhạyđồngđềuvàđầyđủ.Nhưvậy,khithuđàiphátthanhsóngngắnliềncóthểthựchiệnđượcsự"đốixửnhưnhau"vớimọiđàiphátthanhsóngngắn.Hơnnữa,trongmọiphânđoạn,rađiôcóthểcótínhlọclựatốt.Hiệnnay,cóloạirađiôđãcótám,chínbăng(phânđoạn)sóngngắn,cóloạithậmchínhiềutới20~30băngsóngngắn.

Từkhoá:Rađiô;Băngsóngngắn;Chỉnhbắtsóng;Độnhạy.

204.Vìsaorađiôcóthểchọnlựacácđàiphátthanh?

Bậtcôngtắcrađiôlên,xoaynúmvặntìmsónglàbạncóthểtuỳýchọnlựatiếtmụcphátthanhmàbạnmuốnthunghe,tiệnlợibiếtbao!

Mộtcáinúmvặntìmsóngnhonhỏvìsaocóthểcótácdụngtolớnnhư

vậynhỉ?

Hoáralà,đàiphátthanhcủacácnơiđềutheotầnsốcủamình,căncứvàothờigianvà tiếtmụcđãsắpxếp trước,phátsóngvô tuyếnđiện lênkhôngtrung.Chúngtangồitrongphòng,khôngnhìnthấyvàkhôngsờđượcnhữngdòngđiệnđó,nhưngchỉcầncóđượcmộtcáirađiô,ăngtencủarađiôsẽlậptứccảmứngradòngđiệnyếuớtcủacácloạitầnsốkhácnhau,đợichúngtachọnlựakhithunghe.

Khibạnxoaynúmtìmsóng,cái tụđiệnbiếnđổicùngtheođómàxoay.Tụđiệnnàynốiliềnvớicuộndâydaođộngcộnghưởng.Chúnghợpthànhmộtcơcấuchọnlựa.Tụđiệnxoayđếnmộtvịtrínàođó,cơcấuchọnlựachỉđểchodòngđiệnyếuớtcủatầnsốmàcáikimdiđộngchỉrađượcphéplọtvào và tăng cường lên, còn những dòng điện yếu ớt của các tần số kháckhôngđượcphépnhậnsựtăngcường.Nếunhưlúcấycôngtắcđãbậtlên,dòngđiệnđượctăngcườngthôngquasựkhửbiếnđiệu(táchbỏsóngmang),đểchotínhiệuđiệnâmtầncủatiếtmụcphátthanhvừa"cởi"rađivàobộkhuếchđạicủarađiôkhuếchđạilên,rồichuyểnđổithànhâmthanhtrongloađiệnvàphátrangoài.

Trênthựctế,tácdụngcủacơcấulọclựadotụđiệnnốiliềnvớicuộndâytạo thành cũng giống với tác dụng cộng hưởng nói đến trong dao động.Trongcơcấulọclựanàycóthểsinhradòngđiệncủatầnsốnhấtđịnh.Khitầnsốmàtụđiệnbiếnđổiđiềutiếtrabằngvớitầnsốcủadòngđiệnnàođótrongăngtenthìxảyracộnghưởngđiện,quađódòngđiệncủatầnsốnàyđượclọclựavàtăngcường.

Từkhoá:Rađiô;Sóngvôtuyếnđiện;Ăngten;Tụđiệnbiếnđổi;Cộnghưởng.

205.Rađiôcóthểthuđượcâmthanhcủađàitruyềnhìnhkhông?

Cómộtsốrađiôchẳngnhữngcóthểthuđượctiếtmụcphátthanhcủacácnơi trong cả nước, mà còn có thể thu được phát thanh của các đài nướcngoài,songlạikhôngthuđượcâmthanhkèmtheotruyềnhìnhcủacácđàitruyềnhìnhtrongnước.Đólàdotầnsốcủachúngkhácnhau.

Nóichungsóngrađiôthuđượclàsóngtrungvàsóngngắn,phạmvitầnsốcủachúngtừvàitrămkilôhec(kHz)đếnhơn20megahec(MHz),bướcsóngcủavàitrămmétđếnmườimấymét.Cònsóngmàđàitruyềnhìnhlàsóngsiêungắn,bướcsóngchỉcóvàimét.Vìvậy,nóichungrađiôkhôngthuđượcâmthanhcủađàitruyềnhình.

Nếuchúngtasửađổimạchđiềuhưởngđếndảisóngsiêungắn,liệucóthểthuđượcâmthanhtruyềnhìnhkhôngnhỉ?Vẫnkhôngđược.

Vìphươngphápđiềuchếâmthanhcủaphátthanhvàtruyềnhìnhlênsóngmangmỗithứmộtkhác.Nóichung,phátthanhápdụngphươngphápđiềubiênđểphủâmthanhlênsóngmang,làmchođộlớncủabiênđộsóngmangbiếnđổitheođộcaothấpcủaâmthanh.Khirađiôthuđượcloạisóngmangđó, liền theoquy luậtbiếnđổibiênđộcủanómà tách ravàhoànnguyênthànhâmthanh.Trongtruyềnhình,âmthanhápdụngphươngphápđiềutần,cónghĩa là tầnsốcủasóngmangbiếnđổi theođộcaothấpcủaâmthanh,cònbiênđộcủasóngmangthìổnđịnhkhôngđổi.Loạisóngmangnàychodùđượcrađiôthuvào,cũngkhôngtáchđượctínhiệuâmthanhra,vìbiênđộcủanókhôngbiếnđổitheoquyluậtcủaâmthanh.

Vậylàmthếnàođểrađiôcóthểthuđượcâmthanhcủatruyềnhìnhnhỉ?

Chỉcócáchlàdùngrađiôđiềutầntáchđượcsóngđiềutầnthìmớithuđượcâmthanhtruyềnhình.Cốnhiên,rađiôđiềutầnđócònphảichỉnhđượctrongdảitầnsốcủaâmthanhkèmtheotruyềnhình.

ỞTrungQuốc,dảitầnsốcủasóngphátthanhđiềutầnthôngthườngđượcbốtrítrongkhoảng88~108MHz.Tầnsốthucủarađiôđiềutầncũngđượcthiếtkếtrongcùngmộtdải.Vìvậy,nếuphátthanhđiềutầnnàonằmtrongdảitầnsốđóđềuđượcrađiôđiềutầnthunhận.

CăncứvàophạmvitầnsốcủakênhtruyềnhìnhmàTrungQuốcquyđịnhthìphạmvitầnsốsóngvôtuyếnđiệncủatruyềnhìnhkênhnămlà84~92MHz,ởtrongdảitầnsốthucủarađiôđiềutần.Vìvậy,âmthanhkèmtheotiếtmụctruyềnhìnhkênhnămcóthểđượcrađiôđiềutầnthunhậnvàphátra.Còndảitầnsốsóngvôtuyếnđiệncủatruyềnhìnhkênh20là526~534megahec,ởngoàidảitầnsốthucủarađiôđiềutần,rađiôđiềutầnđànhchịubótay,khôngthuđượcâmthanhkèmtheotiếtmụctruyềnhìnhkênh20.

Từkhoá:Rađiô;Kênhtruyềnhình;Điềubiên;Điềutần;Sóngmang.

206.Vìsaoâmhưởngcủaâmthanhvòng1ngheđặcbiệthay?

Tiếngnhạcphátratừtrongthiếtbịnghevàâmhưởngmàtaingheđượctạichỗtrongphònghoànhạclàkhôngthểcoinhưnhauđược.Đólàvìngaytạiphònghoànhạc,tiếngnhạcmàtaingườingheđược,vừacótiếngnhạctừbụcdiễn tấu trực tiếp truyềnxuống, lại cũngcó tiếngnhạc từxungquanhphòngphảnxạlại,hoàtrộnvàonhauhìnhthànhhiệuứngvòng,vâyquanhlỗtaicủaâmsắccótầngnấccựckìphongphú,gâyđượccảmgiácchiềusâulậpthể(nổi)mạnhmẽ.Đólàmộtloạihiệuquảâmhưởngmàngườinghecóởtạichỗmớicảmthụđược.

Song,âmhưởngcủaâmthanhnổi lạicóthểtạochobạnkhôngkhínhưđangcómặtởhiệntrường,cảmthụđượchiệuquảcủaâmthanhnổiphongphú,đặcbiệtnghehay.Cáiđótrướchếtyêucầukhighiâmtạichỗ,khôngnênchỉđặtmicroởmộtvịtrícốđịnhnàođó,màlàápdụngghiâmnhiềukênh,đặtnhiềumicrochiaraởnhiềunơitrongphònghoànhạc.Bănghoặcđĩanhạcgốcđượcghiâmtheocáchnàycóhiệuquảâmhưởngcủaâmthanhvòngbẩmsinh.Ởđầuracủathiếtbịnghe,cònlắpthêmmạchđiệnđiệntửriêngđểtăngcườnghiệuquảâmhưởngvòngcủaâmthanhnổi.Đồngthời,

âmthanhlạiđượcphátra từnhiều loađiệnnhiềukênh,gópphầnlàmchohiệuquảâmhưởnggiốngnhưkiểucómặttạiphònghoànhạcmớicảmthụđược.

Muốnthưởngthứchiệuquảâmhưởngvòngcủaâmthanhnổi,bốtríhiệntrườngcủaphòngnghenhạccũnghếtsứcquantrọng.Cầnphảichiaramàđặtcácthùngloaphátnhiềukênhởbốnphíacủaphòngnghenhạc.Đặcbiệtlàhaithùngloacókhảnăngthểhiệnhiệuquảâmthanhnổivòngnhất,phảiđượcđặtởvịtríhơilùivàhơicaovềhaibêntrái,phảiđốivớingườinghe.Nhưvậy,tiếngnhạcsẽliêntụcphátratừtrướcsautráiphải,vâyquanhbốnphíacủangườinghe,làmchongườicảmthụđượchiệuquảâmhưởngmạnhmẽcủaâmthanhnổivòng.

Từkhoá:Âmthanhnổi;Âmthanhnổivòng;Hiệuquảâmhưởng.

207.Vìsaocóthểdùnglazeđểđĩahátphátâmthanh?

MáyquayđĩacủaEdisontrảiquacảitiếnkhôngngừngmớitrởthànhmáyhátđiệnphổthông.Nódomôtơ,mâmxoay,bộphậnthuâmvàbộphậnphátâmhợpthành.Khisửdụng,đặtđĩahát lênmâmxoay,chomôtơchạylôitheomâmxoayvàđĩahátcùngquayvớitốcđộđều,rồinhènhẹđặtbộphậnthuâmlênđĩahát.Trênđĩahátcónhữngđườngrãnhghiâmchạytừngvòngtừngvòng.Trênbộphận thu âmcómột cái kimhát.Kimnày chạy trong

đườngrãnhđĩahát, theosựbiếnđổicủađườngrãnhmàsinhradaođộng.Loạidaođộngnày thôngquabộphận thu âmchuyển thành tínhiệuđiện.Quasựkhuếchđạicủabộphậnphátâm,âmthanhghitrongđĩahátliềntừtrongloaphátra.

Dùnglazeđểđĩahátphátâmthanh,nguyênlícủanórấtgiốngvớimáyhát thông thường.Songđĩa hát và bộ phận thu âmcủa chúng lại rất khácnhau.Đườngrãnhcủađĩahátphổthôngrấtthô,lượngthôngtincóthểghiđược rất ít. Còn khi chế tác đĩa hát laze, tập trung tia laze vàomột điểmkhôngđến1micron,đồngthờichuyểnđổitínhiệuâmthanhthànhmậtmãbằngsố,điềukhiểnchùmlazekhắcratừngvòngtừngvòngtrênđĩamỏngkimloạiđạidiệnchovếtkhắc0hoặc1.Loạiđườngrãnhnàychỉrộngcó0,4micron,sâuvàokhoảng1micron,khoảngcáchgiữacácđườngrãnhchỉcó1,7micron,đạiđểbằng1/40củasợitóc.Đĩahátđượclàmrabằngcáchnày,nhìnkhôngthấyđượctrênmặtcóđườngrãnhvàvếtkhắc.Nhìnxuyênquamàngbảovệbằngchấtdẻomongmỏngphủlênbềmặtcủađĩahátthìthấyánhsángnhiềumàuhắtlênrựcrỡkhácthường.Muốnquansátđườngrãnhvàvếtkhắccủanóphảidùngđếnkínhhiểnvi.

Trênmặtđĩahát laze, trêndiệntíchcókíchthướccỡđầunhọncủakimhátđãcóhàngtrămhàngngànvếtkhắc,dùngkimhátcốnhiênkhôngsaonhậnrađược,tấtphảisửdụngtialaze.Tụđiểmtialazelênbềmặtcủamàngkimloạiđĩahát,khảnăngphảnxạánhsángcủamàngkimloạichỗcóvếtkhắcvàkhôngcóvếtkhắcrấtkhácnhau.Nhưvậy,khiđĩahátbắtđầuquay,ánhsángphảnxạxảyrabiếnđổi theo từngvếtkhắcmột,quabóngquangđiệnbiến thànhtínhiệuđiệndạngsốdo0và1 tổ thành,rồi lại thôngquađiểmsóng,khuếchđại,hoànnguyênthànhtínhiệuâmthanhbanđầu.Thếlàcóthểphátrabảnnhạcdudươngtừtronghệthốngâmhưởng.

So với đĩa hát phổ thông, đĩa hát laze có nhiều ưu điểm độc đáo. Dođườngrãnhcủanórấtnhỏ,có thểchứađượcmột lượngthôngtin lớnhơnnhiềusovớiđĩahátphổthông.Mộtđĩahátđườngkính12cm,cóthểphátnhạcâmthanhnổiêmtaitrongmộtgiờ.Nóápdụngkĩthuậtsốhoá,chếtạothànhđĩahát âm thanhnổi cóđộchân thựccaodạngsố,độméovôcùngnhỏ,hơnnữahầunhưkhôngbịmàixước.

Từkhoá:Máyphátđiện;Đĩahát;Đĩahátlaze(CD),Laze;Sốhoá.

208.Vìsaobăngtừcóthểghiâm,ghihình?

Băngtừghiâmvàghihìnhđượclàmradomộtloạihạtbộttừhếtsứcnhỏmịn,cộng thêmchấtkếtdính,phếthếtsứcđồngđều lênnềncủadảibăngterilenmàthành.Nhữnghạtbộttừnàysắpxếprấtdàyđặc,khichịusựbiếnđổicủatừtrường,trênmặtchúngliềnlưulạitừdư.

Từdưbiếnđổitheosựbiếnđổicủacườngđộtừtrường.Khitiếnhànhghiâmhoặcghihìnhlênbăngtừthìphảithôngquamicrohoặcmáyquaytruyềnhìnhbiếnâmthanhhoặchìnhảnhthànhtínhiệuđiệntươngứngtrướcđã,rồilạithôngquađầutừcủamáyghiâmhoặcmáyghihìnhbiếnnhữngtínhiệuđiệnđóthànhsựbiếnđổimạnhyếucủatừtrường.Đầutừlàmộtnamchâmđiệnđặcbiệt.Trênđỉnhcủađầutừcómộtkhehở.Khibăngtừchạyquakhehởcủađầutừ,dòngđiệntínhiệuthôngvàotrongcuộndâycủađầutừ,trênbăngtừkềsátkhehởcủađầutừliềncóđườngsứctừđiqua,băngtừbịtừhoá,sựthayđổicủatínhiệuđiệnliềnđượcghilạitrênbăngtừthôngquasựbiếnđổicủatừtrường.

Khiphátlạisẽlàsựđảongượccủaquátrìnhnóitrên.Tứclàhoànnguyênsựbiếnđổimạnhyếucủatừtrườngđượcghilạitrênbăngtừthànhtínhiệuđiệntươngứng,rồilạiđưatínhiệuđiệnđó,saukhiđãquaxửlívàkhuếchđại,vàoloahoặcvàobónghiệnhìnhcủathiếtbịnhìntruyềnhìnhthìcóthểphátraâmthanhhoặchiệnrõhìnhảnhbanđầu.Donguyênlíhoạtđộngcủabăngtừghiâm,ghihìnhgiốngnhau,chonên,khighihìnhlênbăngtừghihình,đồngthờicũngcóthểghiâm.

Cố nhiên, sự sản xuất băng từ ghi hình phức tạp hơn nhiều và cũngnghiêmngặthơnnhiềusovớibăngtừghiâm.Đólàvìsựbiếnđổitầnsốcủaâmthanh,nóichunglàtrongphạmvitừvàichụcHzđến20kHznênghiâmvàphátlạiđềutươngđốiđơngiản.Cònkhighihìnhthìvớimộthìnhtượnghếtsứcđơngiảnvàmộthình tượnghếtsứcphức tạp tinhvi, tínhiệuđiện

tương ứng của chúng có dải tần số rất rộng, hầu như từ 0 hec đến vàimegahec.

Từkhoá:Ghiâm;Ghihình;Băngtừ;Từtrường.

209.Vìsaotivimàucóthểdùngbaloạimàusắcđỏ,lục,lamhợpthànhhìnhảnh?

Conngườidùngmắtngắmnhìnmộtvậtthể,cóthểtrôngthấymàusắccủanó,làvìánhsángmànóphátra,hoặcánhsángtừbềmặtcủanóphảnxạra,đivàoconmắt,hìnhthànhhìnhảnhtrênvõngmạcnhìncủađáynhãncầu.Ánhsángkíchthíchtếbàocảmquangtrênvõngmạcnhìn,thôngtinmàtếbàocảmquangcảmthụđượcsẽdohệthốngthầnkinhtruyềnđếnđạinão,sinh ra thị giác. Có hai loại tế bào cảm quang.Một loại tế bào hình quetươngđốinhạycảmđốivớiđộsángtốicủaánhsáng;cònloạitếbàohìnhnónkia tươngđốinhạycảmđốivớimàusắccủaánhsáng.Cốnhiên,ánhsáng cũngphảiở tình trạngđộ chói nhất địnhmới có thểnhậnbiết được.Vàobanđêm,chodùcóánhtrăng,cảnhvậtnhưnhàcửa,câycốiv.v.trongtầmmắtchúngta,muốnphânrõmàusắccủachúngcũngkhôngdễdàng.

Tri thứcvật líchochúng tabiết,ánhsáng làmột loạisóngđiện từ,ánhsángmàusắckhácnhaucóbướcsóngkhácnhau.Sóngđiệntừmắtngườicóthểtrôngthấygọilàánhsángnhìnthấy.Ánhsángnhìnthấycóbướcsóngdàinhấtlàánhsángđỏ;ánhsángnhìnthấycóbướcsóngngắnnhấtlàánhsáng tím.Ánhsángcóbướcsóngdàihơncủaánhsángđỏgọi là tiahồngngoại,ánhsángcóbướcsóngngắnhơnánhsángtímgọilàtiatửngoại.Đốivớimắtngườithìtiahồngngoạivàtiatửngoạilàloại"nhìnmàkhôngthấy".

NgaytừthếkỉXVII,cácnhàkhoahọcđãpháthiệnhiệntượngphânsắcvàtrộnsắccủaánhsáng.HọchiếumộtchùmánhsángMặtTrờimàutrắnglênmột lăngkính thuỷ tinh.Saukhiđi qua lăngkính, ánh sáng liềnphânthành7loạiánhsángmàutheothứtự:đỏ,dacam,vàng,lục,lam,chàm,tím.Ngượclại,xếpchồngtrộnlẫn7loạiánhsángmàunàyvớinhau,chúnglạisẽbiếnthànhánhsángtrắng.Dođó,rútrakếtluận,ánhsángMặtTrờilàmộtloạiánhsángmàutạp.

Cảmgiácchủquancủamắtngườiđốivớiánhsángmàukhônghoàntoànthốngnhấtvớiphântíchkháchquantrongvậtlí.Loạisaikhácnàygọilàảogiác.Mặcdù làảogiác,đầunãocủangười lại"sai rồi thìcứ làmtheocái

sai".Vídụnhư,ánhsángtrắngchúngtanhìnthấy,cóthểlàdobảyloạiánhsángmàunóitrênhỗnhợpmàthành,cũngcóthểlàdobaloạiánhsángmàuhồngphấn,vàngvàchàmhỗnhợpvào, thậmchícó thể làdohai loạiánhsángvàngvàchàmhỗnhợpmàthành.Cóthểcónhiềuphươngánhỗnhợpthànhánhsángtrắng,songkếtquảđềulàánhsángtrắngcả.Cảmgiácchủquancủamắtngườikhôngthểphânrõánhsángtrắnglàdonhữngloạiánhsángmàunàohỗnhợpmàthành,chỉcóthểnhờvàolăngkínhphânsắcmớixácđịnhđượcthànhphầntổhợpcủaloạiánhsángtrắngđó.

Ánhsáng trắng ítnhấtcó thểdùnghai loạiánhsángmàuchồng lênmàthành.Thếthìmuốntáihiệnthếgiớivôbiênsặcsỡnhiềumàu,hàngnghìnhàngvạnloạimàusắctươithắm,liệucũngcóthểdùnghailoạimàusắcsángmàucơbảnchồnglênkhôngnhỉ?Cácnhàkhoahọcsaunhiềuthựcnghiệmvànghiêncứuđãrút rakết luận:dùnghai loạiánhsángmàucơbản, theonhữngcáchphốihợpcườngđộkhácnhau,cóthểtáihiệnnhiềuloạiánhsángmàu.Phươngánnàytuygiảnđơn,songhiệuquảlạikhônglítưởng,chủngloạimàusắctáihiệnrakhôngnhiều,vàcũngkhôngđượctươiđẹp.Cácnhàkhoahọcdùngbaloạiánhsángmàuđỏ,lục,lamlàmmàucơbản,xácđịnhđượcnộidungcơbảncủabamàugốc: tấtcảcác loạimàusắc trong thiênnhiênđềucóthểdùngbamàusắcgốchỗnhợptheomộttỉlệnhấtđịnhmàcóđược.Baloạimàugốcđỏ,xanh,chàmđộclậpvớinhau,bấtcứmộtmàunàotrongđóđềukhôngthểdohailoạimàugốckiahỗnhợpmàđược;tỉlệtronghỗnhợpbamàugốccóthểquyếtđịnhđộbãohoàvàsắcđiệucủamàuhỗnhợp.

Dựavàonguyênlíbamàugốc,cácnhàkhoahọcđãxácđịnhphươngáncông tác truyềnmàu sắc trong tivimàu.Muốn truyền và tái hiện các loạimàu sắc rấtkhácxanhau trong thiênnhiên,khôngcòncầnphải tìmkiếm

ánhsángcủacácloạimàu,chỉcầnphângiảivàhỗnhợpbamàugốclàđượcrồi.Tínhiệutruyềnhìnhtrướckhiphátđiđãphângiảimàusắccủacácloạicảnhvậtthànhbaloạimàugốcvớitỉlệkhácnhau.Baloạimàugốcđãquamãhoávàcáctínhiệukhácnhưâmthanh,độchói,tầnsốquétv.v.,saukhiđiềuchếbằngsóngvôtuyếnđiệncaotần,đượcphátlênkhôngtrungthôngquaăngtenphát.Tivimàusaukhithuđượctínhiệucủađàitruyềnhìnhphátra, tiếnhành táchsóngvàgiảimãđốivới tínhiệu truyềnhình.Saukhicóđượcba loạimàugốcvới tỉ lệkhácnhau, lần lượtđưachúngvàobasúngđiệntửâmcựcđỏ,lục,lamcủađènhiệnhình.Electroncủamỗisúngđiệntửphóng ra chia nhau bắn vào điểm bột huỳnh quang đỏ, lục, lam đối ứng.Khoảngcáchbađiểmbộthuỳnhquangnàyhết sứcgần,mắtngườikhôngsaonhậnrõbađiểmđó,chỉcóthểthấymàuhỗnhợpcủachúngmàthôi.

Khibạnbậtcôngtắcnguồnđiệncủativimàu,hìnhảnhhiệnrõtrênmànhuỳnhquang,bạnkềgầnnóvàdùngkínhlúpquansátkĩ,sẽnhậnthấycórấtnhiềumiếng sángmàuhình chữnhật, cứ bamảnh làmmột nhómdựa sátnhauhợpthànhmộthìnhvuông.Trongmỗimiếnghìnhvuôngđềucóbaloạimàusắcđỏ,lục,lam,songsongnhữngmiếngvuôngkhácnhau,độchóicủabamàuđókhôngnhấtđịnhbằngnhau.Bamảnhsánghìnhchữnhậtđỏ,lục,lamdựasátnhaunàychồnglênnhau,lạiliênkếtvớimiếnghìnhvuôngbêncạnhthànhmộttấm,hiệnrõrahìnhảnhnhiềumàu,sắctháivôcùngphongphú.

Tivimàutáihiệncácloạimàusắctrongthiênnhiênthôngquabamàugốcđỏ,lục,lamnhưvậyđó.Căncứvàosựưathíchkhácnhaucủamỗingười,chúngtacóthểđiềuchỉnhđộlớncủađộbãohoàđểthayđổiđộbãohoàcủamàusắc.

Từkhóa:Tếbàocảmquang;Tivimàu;Nguyênlíbamàugốc.

210.Vìsaokhixemtruyềnhình,ngườivàtiviphảigiữkhoảngcáchnhấtđịnh?

Khoảngcáchcủa tivi là chỉkhoảngcáchgiữamắtngườivớiđiểmgiữacủamànhình.Chiềudàicủakhoảngcáchnàyphảidựavàokíchthướcmànhìnhcủativimàquyếtđịnh.Theotínhtoánchung,khoảngcáchnàyphảigấp7-8lầnchiềucaocủamànhìnhtivi.Nếulàtivi35cm,khoảngcáchxemvàokhoảng1,8-2m;khoảngcáchxemcủativi47cmvàokhoảng2,2-2,6m.

Mắtởgầnmànhìnhquá,hìnhảnhtrênmànhìnhtráilạitrởnênkhôngnét.Đó làvìhìnhảnhhiện ra trênmànhình tividohàngngànhàngvạnđiểmsángnhỏhợp thành.Loạiđiểmsángnhỏnàygọi là "phần tửảnh".Nódochùmelectrontốcđộcao,thôngquacơcấuquét,đậplênmànhuỳnhquangmàsinhra.Nếuởgầnmànhìnhquá,phầntửảnhtrênmànhuỳnhquangđềulộrõrahết,hìnhảnhnhìnvàokhôngnétnữa.

Cònmộtnguyênnhânkhác,ởgầnmànhìnhquá, tiasángquáchói trênmànhìnhkíchthíchmắtsẽtổnhạithịlực.Cáiđócócùngnguyênnhânvớiviệcđọcsáchdướiánhsángmạnh.

Ngoàiramộtnguyênnhânrấtquantrọngnữalàởgầnmànhìnhtiviquá,cơ thểngườidễbịbứcxạcủa tiaX từ trênmànhình rò thoát ra, làmảnhhưởngtớisứckhoẻ.

Khitivihoạtđộng,electrontốcđộcaođậpvàomànhuỳnhquangcủađènhiệnhình, sẽkíchphát ra tiaX từ trênmànhuỳnhquang.Kích thướcđènhiệnhìnhcànglớn,tiaXsảnsinhracũngcàngnhiều,đặcbiệtlàtivimàu.

Đènhiệnhìnhcủativiđượcthiếtkếchếtạođặcbiệt,trongvỏphalêcủađèncóđưavàothànhphầnchìkimloạicóthểhấpthutiaX,vỏphalêcũngđượcđúcdàyvàchắcđặcbiệt,songvẫncóthểcómộtphầnrấtnhỏtiaXròthoátra.Ngườicáchxamànhìnhmộtchút,tiaXchiếutớisẽyếumộtchút.Nếugiữ đượckhoảng cách thích hợpvớimànhình thì tiaX từmànhìnhchiếu tớicơ thểngườisẽnhỏkhôngđángkể,không làmtổnhại sứckhoẻđược.

Ngoàira,khixemtruyềnhìnhngoàiviệcphảigiữkhoảngcáchnhấtđịnhra,cònphảichúýđộcaocủamắtnênhơicaohơnmànhình,nóichungvàokhoảng3-5cmtrênđiểmgiữamànhình,nhưvậyxemđỡmấtsức,conmắtsẽkhôngcảmthấymệtmỏi.

Từkhoá:Tivi;Đènhiệnhình;Mànhuỳnhquang;Phầntửảnh;TiaX.

211.Vìsaocóloạitivicóchứcnăngphânchiamànhình?

Mộtcáitivichỉcómộtmànhình,nóichungchỉcóthểthuxemtiếtmụccủamộtkênh.Songcómộtloạitivicóchứcnăngphânchiamànhình,cóthểđồngthờivớiviệcthuxembìnhthườngtiếtmụccủamộtkênhnàođó,trênmànhìnhmởrahìnhtượngnhỏ,thuxemtiếtmụccủamộtkênhkhác.

Tivithựchiệnchứcnăngphânchiamànhìnhnhưthếnào?Hoáralàloạitiviđócóhaihệthốngthutínhiệuriêngrẽ.Hệthốngthutínhiệucủahìnhtượnglớnkhôngcógìkhácvớitivinóichung.Cònhệthốngthutínhiệucủahìnhtượngnhỏ,ngoàiviệccóthểthutínhiệu,tiếnhànhkhuếchđại,giảimãv.v.ra,còncóthêmmộtbộphậnlưugiữsovớihệthốngthuthôngthường.Tínhiệusaukhiđượchaihệthốngthuđóthuvàovàxửlí,thôngquacùngmộthệ thốngquétvàhiện lênmànhình.Muốnchocảhaihình tượng lớnnhỏhiệnrađồngthờitrênmànhình,nhấtthiếtphảilàmchothờigianquétcủa chúng hoàn toàn thống nhất. Tuy nhiên, hệ thống quét của tivi thốngnhấtvớisựhiệnhìnhcủahìnhtượnglớn.Hệthốngthucủahìnhtượngnhỏcầnphảicấtgiữtínhiệusaukhiđượcthuvàxửlívàomộtnơitrướcđã,đếnkhicầnhiệnlênthìlấyra.Đóchínhlànguyênnhânvìsaohệthốngthutínhiệucủahìnhtượngnhỏphảicóthêmmộtbộphậnlưugiữ.

Bộphậnlưugiữcủahệthốngthutínhiệuhìnhtượngnhỏdovàitấmmạchtích hợp cỡ lớn hợp thành.Nó rất giốngmột cái kho lớn có nhiều bãi đểhàng.Khicầnhiệnrahaihìnhtượnglớnnhỏtrêncùngmộtmànhình,nộidungcủamộtvịtrínàođócủahìnhtượnglớnsẽđượcxoáđi,nhưkiểumởracáicửasổtrênmáinhà.Tivilấyratínhiệutừtrongbộphậnlưugiữ,bổsungvàochỗđểtrống.Nhưvậylàcóthểđồngthờitrêncùngmộtmànhìnhhiệnrahaihìnhtượnglớnnhỏ.Quátrìnhhiệnrabổsungnàyrấtgiốngvớibài tập điền bổ sungmà chúng ta làm thường ngày.Cả quá trình domộtmạchđiệnđiềukhiển chuyêndùngđiềuhành.Động tácđưavàocủahìnhtượngnhỏvàsựquétcủachùmelectroncósựđốiứngthờigianrấtnghiêmngặt.Khichùmelectronquétđếnvịtrícủamộthàngtươngứngnàođó,liềncóthểtựđộngrútratínhiệuhìnhtượngnhỏtừtrongbộphậnlưugiữ,phụchồi thànhtínhiệuhìnhảnh,nốivàovị trí tươngứng,cònởcácvị tríkhácvẫnnốivớitínhiệucủahìnhtượnglớn.Nhưvậy,trêncùngmộtmànhình,tiếtmụccủahaikênhcóthểđồngthờihiệnra.Dotínhiệuđiềukhiểnhầunhưlàđồngthờisinhra,saibiệttrướcsauchỉlàmộtphầntriệugiâyđồnghồ,vìvậythịgiáccủachúngtakhôngsaocảmnhậnđược.

Khithuxem,âmthanhkèmcủahìnhtượnglớndoloaphátra,âmthanhkèmcủahình tượngnhỏcó thểdùngốngngheđể thunghe.Khicần thiết,tiếtmụccủahìnhtượnglớnnhỏcòncóthểđổichonhau.Loạitivicóchứcnăngphânchiamànhìnhnàychẳngnhữngcóthểlàmtănggiảitríchođờisốngconngười,màởcácmặtgiáodục,nghiêncứukhoahọc,côngnghiệp,giaothôngvậntải,ytếv.v.cũngcóđượctiềnđồứngdụngrộngrãi.

Từkhóa:Tivi;Phânchiamànhình.

212.Thếnàolàtivimànhìnhtinhthểlỏng?Sốđôngngườixemtruyềnhìnhđềucómộtcảmgiáclàmànhìnhtivicàng

lớn,hìnhảnhcànghùngtráng.Songmànhìnhtivimàlớn,đènhìnhtivicũngphảitheođómàmởrộngkíchthước,giatăngcôngsuấttiêuthụđiện.Điềuđólàmchothểtíchcủativitrởnênhếtsứccồngkềnh,khốilượngcũngtănglênnhiều.Mộttivimàumànhìnhlớncỡ74cm,ítracũngnặngtới40-50kg,nếumuốnchuyểndờivịtrícủanócũngkhôngdễdàng.Vìvậy,dùngvậtliệulúcđầuđểsảnxuấttivimànhìnhlớnlàcógiớihạn.Nhữngngườilàmcôngtácnghiêncứukhoahọckĩ thuật truyềnhìnhđã thiếtkếramànhìnhthểhiệnhìnhảnhtruyềnhìnhbằngvậtliệutinhthểlỏng.

Vật liệuchủyếuchế tạo loại tấm truyềnhìnhnày là tinh thể lỏng.Tínhchấtcủatinhthểlỏngởgiữachấtlỏngvàtinhthể,vừacótínhchảycủachấtlỏng,lạivừacótínhchấtcáchướngdịtínhcủatinhthể.Chínhlàloạihìnhtháikìlạđặcbiệtnàyđãlàmchotinhthểlỏngcóhiệuứngquangđiệnnhanhnhạy.Dướitácđộngcủatừtrườngvàđiệntrường,cácphântửcủatinhthểlỏngsắpxếp lại, từchất trongsuốtbiến thànhkhông trongsuốt.Loại tínhnăngdịthườngđặcbiệtnàyvừakhéocóthểthoảmãnyêucầucủaviệcchếtáctấmhiệnhìnhtruyềnhình.

Thànhphầnchủyếucủa tivi tinh thể lỏnglàmột tấmhiệnhình tinh thểlỏng.Côngnghệchếtạocủanóhếtsứcđơngiản:nhétmộtlớpvậtliệutinhthểlỏngchiềudàybằng10-15micronvàogiữahaimiếngkínhquanghọcmỏng,phẳngphiu,cócùngkíchthước.Saukhibịtkínbốnphíacủanólạilàđãlàmthànhmộtmànhìnhtivitinhthểlỏng.Độdàycủanóchỉbằng1/20-1/30củativiđènhìnhthôngthường,còntrọnglượngthìgiảmtới80-90%củaloạiđó.Hơnnữa,diện tíchcủamiếngkính lớnbaonhiêu thìhìnhảnhtruyềnhìnhcũnglớnbấynhiêu,thựcsựđạtđếntiêuchuẩnmặtphẳngvuônggóc.

Tínhiệuthịtầncủativimànhìnhtinhthểlỏngkhôngcầnphảitiêuhaorấtnhiềuđiệnnăngnhưtiviđènhiệnhình,chỉcầnmộtmạchtíchhợpCMOSlàcó thể trực tiếp thúc đẩy việc hiện hình đen trắng hoặcmàu.Cho nên bộphậnhiệnhìnhloạinàytiêuthụđiệnnăngrấtít,cóthểchạybằngpinđược.Nóichung,đốivớitivimànhìnhtinhthểlỏngcỡnhỏthìbốnviênpinsố5cũngđủđểthuxemcáctiếtmụctruyềnhìnhtrong10giờ.Ngoàira,domànhìnhtinhthểlỏngbằngphẳng,lạirấtmỏng,điềuđólàmchoviệcchếtạotivitreotườngcỡlớntrởnênhiệnthực.

Hiệnnay,trênthếgiớiđãchếtạođượctivimànhìnhtinhthểlỏngtừ6,5đếnhàngmét.Vídụđãcóloạimànhìnhtivimàutinhthểlỏngsiêulớn,độnétcao,kíchthước3,2mx4,3m,cónăngsuấtphângiảicaotới6triệuphầntửảnh.Dướiánhsángtươngđốimạnhởngoàitrời,độtươngphảnhìnhảnhcủamànhìnhấyvẫnrấttốt.

Từkhoá:Tivi;Tivimànhìnhtinhthểlỏng;Tinhthểlỏng.

213.Thếnàolàtruyềnhìnhsố?Truyềnhìnhsố sẽ trở thànhphươnghướngphát triển từnayvề saucủa

truyền hình. Hiện nay TrungQuốc đã thu đượcmột số thành công trongphạm vi thực nghiệm.Với truyền hình số thực sự, chẳng nhữngmáy thutruyềnhìnhdohệthốngxửlísốthaychohệthốngxửlítươngtựhiệntại,màtínhiệu truyềnhình trongsóngvô tuyếnđiệncao tầnphátđi từđài truyềnhìnhhoặcvệtinhnhântạocũngkhôngphảitínhiệutươngtự,màlàtínhiệusố.

HệthốngtruyềnhìnhhiệndùngcủaTrungQuốcthuộcvềhệthốngtruyềnhìnhtươngtự.Việcxửlícủahệthốngtruyềnhìnhtươngtựđốivớitínhiệutruyền hình có thể coi như quá trình tiến hành "phục chế" tín hiệu truyềnhình.Saukhitivitrongnhàthuđượctínhiệutruyềnhìnhtừđàiphát,chúngsẽđượckhuếchđại,táchsóng,giảimã,làmchoâmthanh,hìnhảnh,màusắcđượchoànnguyên.Nếukhoảngcáchphátsóngtươngđốixa,môitrườngthutồithìsẽxuấthiệnnhữngkhuyếttậtnhưâmthanhkhôngrõ,hìnhảnhméomóbiếndạng,màusắckhôngthậtv.v.

Hệthốngtruyềnhìnhsốápdụngkĩthuậtmãhoánénthôngtintínhiệusốtiêntiến,kĩthuậtmãhoásửasaiđườngtruyềnvàkĩthuậttruyềntínhiệusố.Trongtiếtmụctruyềnhìnhsắpphátđi,cáctínhiệutươngtựcủaâmthanh,hìnhảnh,màu sắcv.v. phải đượcbiến thành tínhiệu sốqua cácbước lấy

mẫu,lượngtửhoá,mãhoátrướcđã.Tínhiệusốlàchuỗikíhiệusốnhịphândohaiconsố1và0lậpthành.Tiếpđếnlànénthôngtin.Saukhiđiềuchếbằngsóngvôtuyếnđiệncaotầnthìphátchúngraquaăngtenhoặcquadâycáp.Người sử dụng phải sử dụngmáy thu truyền hình số thực sự để thunhững tín hiệu đó.Máy thu truyền hình số sẽ tiến hành khuếch đại, táchsóng, chỉnh hình hoàn nguyên ra các tín hiệu số đối với các tín hiệu thuđược.Docóápdụngkĩ thuậtmãhoásửasai (mãsửa lỗi)nênmáytruyềnhìnhcóthểtựđộngsửacácsaisótcủaconsốsinhrabởinguyênnhântruyềntín hiệu v.v. Sau đó thông qua xử lí chuyển đổi tín hiệu số sang tín hiệutương tự, hình ảnh đưa ra càng giống,màu sắc càng tự nhiên, âm hưởngcũngcàngcócảmgiácnhưởhiệntrường.

Tómlại,chỗưuviệtcủatruyềnhìnhsốsovớitruyềnhìnhtươngtựlà:

1. Hiệuquảâmthanh-hìnhảnhchấtlượngcao.2. Chứcnăngtruyềntăngnhiều,lượngthôngtintruyềnđitănglên.Theo

đàpháttriểncủakĩthuật,mộtkhihệtruyềnhìnhsốcóýnghĩathựcsựđượcdựngnên,ngườitasẽcóhàngngànkênhtruyềnhìnhđểlựachọnvàyêucầutiếtmụcmuốnthưởngthứcvàcòncóthểnốitivivàomạngmáytính,làmchứcnănglàmộtbộphậncủamáytính.

Sựquáđộcủatruyềnhìnhtươngtựsangtruyềnhìnhsốphảilầnlượttrảiquabagiaiđoạn:điềukhiểnsố,xửlísốvàsốhoáhoàntoàn.Hiệnnay,kĩthuậtsảnxuất tivimàucủaTrungQuốcđangởvàohaigiaiđoạnđầu,chonêntrênthịtrườngchưacómộtmáythusốthựcsự.ĐồngthờiTrungQuốccũngchưacómộtđàipháttiếtmụctruyềnhìnhsốthựcsự.Các"tivisốhoá"trênthịtrườngchỉlàloạicóápdụngxửlísốhoátrongmạchđiệncụcbộđểcải thiệnchất lượngâmthanhvàhìnhảnhcủatruyềnhình,chonênkhôngphảilàtivisốthựcsự.

Từkhoá:Truyềnhìnhsố;Hệthốngxửlítươngtự;Hệthốngxửlísố.

214.Vìsaotủlạnhcóthểlàmlạnh?Tủlạnhchủyếudobathànhphầnlớnlàhệthốnglàmlạnh,hệthốngđiều

khiểnvàkhungvỏtủcấutạothành,trongđóquantrọngnhấtlàhệthốnglàmlạnh.Nódomáynénkhí,bộngưngtụ,bộlọckhô,ốngmaodẫnvàbộbốchơi hợp thành.Chúng lấymáy nén khí làm trung tâm, liên kết thànhmột

đườngkhépkín tuầnhoàn:máynénkhí→bộngưng tụ→bộ lọckhô→ốngmaodẫn→bộbốchơi→máynénkhí.Chấtlàmlạnhtuầnhoànchạytrongđườngkhépkínnàylàfreoncủakhíquyển,ảnhhưởngtớimôitrườngsốngcủa conngười, nênhiệnnayngười tađã thaynóbằngmột chất làmlạnhmớiđểsảnxuấtramộtthếhệmớitủlạnhxanh.

Trongmáynénkhícómôtơvàxilanh.Saukhinốiđiện,môtơquayvớitốcđộcao,đẩypíttôngtrongxilanhchuyểnđộngtớilui,phátratiếngrìrìđều đặn.Nó liênmiên không ngừng hút chất làm lạnh thể khí ở nhiệt độthấp,ápsuấtthấptừtrongbộbốchơivào,vàdướiáplựclớnmạnhcủapíttông, chúng bị nén thành chất khí nhiệt độ cao, sau đó được đưa vào bộngưngtụ.

Bộngưngtụcónănglựctảnnhiệtnhanhchóng.Nócónhữngđườngốnguốnkhúcvànhữngtấmtoảnhiệtxếpdàyđặc,diệntíchtiếpxúchữuhiệuvớikhôngkhírấtlớn,nhiệtlượngsẽtánphátrấtnhanhvàokhôngkhí.Chấtlàmlạnhthểkhíởnhiệtđộcao,ápsuấtcao,thôngquatảnnhiệtcủabộngưngtụ,nhiệtđộcóphầnhạxuống,songápsuấtvẫnrấtcao,từthểkhíbiếnthànhthểlỏng.Bộlọckhônằmởbêndướicủabộngưngtụ,dùngđểlọcchấtbẩnvàlượngnướcbámchứatrongchấtlàmlạnhthểlỏng.Chấtnàyđitiếpvàoốngmaodẫnvừamảnhvừadài.Ốngmaodẫnlàmộtđoạnốngđồngmảnhhìnhxoắnốc,đườngkínhtrongchỉbằng0,2-0,3mm.Nócótácdụngtiếtlưu,làmchochấtlàmlạnhthểlỏngđivàobộbốchơi.

Bộbốchơilàmộthốckimloạihìnhốngđườngkínhlớnhơnốngmaodẫnnhiều, lắpđặtở trongngănđông lạnh.Từốngmaodẫnđếnbộbốchơi,ởchỗlỗnối,đườngkínhcủaốngđộtngộttừbébiếnthànhlớn;khichấtlàm

lạnh thể lỏngđivàobộbốchơi thìdườngnhưđivàomột "thếgiớimênhmông"khôngràngbuộc,áplựcbỗngchốctụt thấp,chất làmlạnhthểlỏngnhanhchóngbốchơithànhthểkhí,hấpthumộtlượnglớnnhiệtlượngtrongngănđônglạnhcủatủlạnh.

Lúcấy,chất làmlạnhthểkhíởnhiệtđộthấp,ápsuất thấptrongbộbốchơilạimộtlầnnữabịmáynénkhíhútvào,bướctiếpvàomộtvònglàmlạnhkhépkínmới.Cứquayđiquaylạinhưvậy,mộtvòngrồilạimộtvònglàmlạnhkhépkín,nhiệtđộtrongtủlạnhtừtừhạxuống,chođếnkhiđạtđượcnhiệtđộlàmlạnhtheoyêucầuquyđịnhthìmáynénkhímớitựđộngngừngchuyểnđộng.

Dođócóthểthấyrằng,tủlạnhlàmlạnhdựavàosựchuyểnđộngcủamáynénkhí, thúcđẩychất làmlạnhtiếnhànhlàmlạnh.Chấtlàmlạnhhútmộtlượnglớnnhiệtlượngtrongbộbốchơi"tướcđoạt"đinhiệtlượngcủathựcphẩmcấttrongtủlạnh,rồithôngquabộngưngtụmàchuyểndờirangoàitủlạnh, tánphátvàokhôngkhí.Chonênbềmặtcủamáynénkhívàcủabộngưngtụrấtnóng.Khibốtrítủlạnh,cầnphảicáchmặttường10cmtrởlên.Đólàcáchgiúpchobộngưngtụtoảnhiệt.

Hệ thống điều khiển của tủ lạnh chủ yếu có điều khiển nhiệt độ, điềukhiển tanbăng,điềukhiểnkhởiđộngmôtơ trongmáynénkhí,điềukhiểnvậnhànhantoàncủamôtơv.v.Hệthốngđiềukhiểncóthểbảođảmchohoạtđộngbìnhthườngcủahệthốnglàmlạnh.

Khungvỏcủatủlạnhcótínhnăngcáchnhiệthếtsứctốt.Nóngăncáchtủlạnh thànhmộtkhônggiancách livớibênngoài.Trong tủ lạnhnóichungchiathànhhaiphần:ngănđônglạnhvàngăncấtgiữlạnh.Bộbốchơicủatủlạnhlắpđặtởngănđônglạnh.Chonênnhiệtđộcủangănđônglạnhtươngđối thấp.Nhiệtđộ trongngăncấtgiữ lạnhcaohơnngănđông lạnhmột ít.Thựcphẩmđểởtrongtủlạnhcóthểtiếnhànhđônglạnhhoặccấtgiữlạnh.

Từkhoá:Tủlạnh;Chấtlàmlạnh;Máynénkhí;Bộngưngtụ;Bộbốchơi.

215.Máyđiềuhoàkhôngkhívìsaovừacóthểlàmlạnhlạivừacóthểlàmnóng?

Máyđiềuhoàkhôngkhíhaichiềunóngvàlạnh,mùahècóthểlàmlạnh,mùađônglạicóthểlàmnóng,thậttiệnlợivôcùng.

Khilàmlạnh,máyđiềuhoàkhôngkhílợidụngquátrìnhchấtlàmlạnhtừthểlỏngbốchơithànhthểkhíhútnhiệtlượngxungquanh.Điềunàygiốngvớinguyênlílàmlạnhcủatủlạnh.

Trongmáyđiềuhoàkhôngkhíchủyếucómáynénkhí,bộngưngtụ,bộlọckhô,ốngmaodẫntiếtlưuvàbộbốchơi,vềcơbảntươngtựnhưcấutạocủaphầnlàmlạnhtrongtủlạnh.Chỉcóđiềubộngưngtụtrênmáyđiềuhoàkhôngkhílắpđặtởngoàiphòng,cóthểtánphátnhiệtlượngởngoàiphòngmàbiếncảgianphòngthànhmột"tủlạnhlớn".

Khimáyđiềuhoàkhôngkhíbắtđầuhoạtđộng,máynénkhínénchấtlàmlạnhthểkhíởtrạngtháinhiệtđộthấp,ápsuấtthấpthànhchấtkhínhiệtđộcao,ápsuấtcao,rồiđượcđưavàobộngưngtụ.Bộphậnlắpởngoàiphòngnàycókhảnăngtảnnhiệtnhanhchóng,nhiệtđộcủachấtlàmlạnhởtrongđótụtxuống,nhưngápsuấtvẫnrấtcaoynguyên,từthểkhíbiếnthànhthểlỏng.Chấtlàmlạnhsauhoálỏng,lạiđiquabộlọckhô,saukhiloạibỏtạpchấtvànước,chảyvàoốngmaodẫntiếtlưu.Tạiđây,ápsuấtcủachấtlàmlạnhđộtngộthạxuống,thoắtmộtcáiđãùavàobộbốchơikềbên.Khiấy,chấtlàmlạnhthểlỏngnhanhchóngbốchơithànhthểkhí,hútmộtlượnglớnnhiệt lượngxungquanh,chất làm lạnh lạibiến thànhchấtkhíở trạng tháinhiệtđộthấp,ápsuấtthấp,đivàomáynénkhí,tiếnhànhmộtvònglàmlạnhmới kế tiếp.Vì bộ bốc hơi lắp đặt ở trong phòng, cho nên chất làm lạnhtrongbộbốchơihútnhiệtlượngthìđồngthờinhiệtđộtrongphòngcũngtừtừhạxuống,cótácdụnglàmlạnh.

Thế thìmáyđiềuhoàkhôngkhínhư thếnàomớicó tácdụng làmnóngnhỉ?Thựcra,chỉcầnbiếnđổibộbốchơilắptrongphòngcủamáyđiềuhoàkhôngkhí thànhbộngưng tụ, vàbiếnđổi bộngưng tụ lắpởngoài phòngthành bộ bốc hơi, máy điều hoà không khí liền hút nhiệt lượng ở ngoàiphòng, tánphátvào trongphòng, thựchiện tácdụng làmnóng.Muốnchomáyđiềuhoàkhôngkhíhoànthànhloạichuyểnđổinày,ngoàiviệcphảisửdụng toànbộ cấukiệnkhi làm lạnh ra, cònphải có thêmmột cái vanđổichiềuchấtlàmlạnh.Khilàmnóng,chỉcầnđiềukhiểncôngtắccủavan,làmchochấtlàmlạnhthểkhíởtrạngtháinhiệtđộcao,ápsuấtcaotừtrongmáynénkhíchuyểnđộngra,khôngphảiđivềhướngbộngưngtụởngoàiphòngtrước,màlàvềhướngbộbốchơiởtrongphòngtrướcđã,đểbộbốchơithaythếbộngưngtụmộtcáchnhântạo.Chấtlàmlạnhthểkhínhiệtđộcao,ápsuấtcaochuyểnđộngvàobộbốchơi,nhiệtđộtrênbộphậnnàyliềntănglênđộtngột,thôngquaquạtmáythổigió,nhanhchóngtánphátnhiệtlượngraxungquanh,làmchonhiệtđộtrongphòngdầndầntănglên,cótácdụnglàm

nóng.Đồngthời,nhiệtđộcủatấmlàmlạnhhạxuống,ápsuấtvẫncaonhưcũ,từthểkhíbiếnsangthểlỏng.Chấtlàmlạnhthểlỏngsẽlưuđộngvềphíabộngưngtụ,hoànthànhquátrìnhgiảmápsuất,bốchơitrongbộngưngtụ.Vì vậy, chất làm lạnh trong bộ ngưng tụ phải hấp thu nhiệt lượng xungquanh.Nếubênngoàiphòngbăngtuyếttrànngập,khinhiệtđộkhôngkhíđãxuốngthấphơnnhiệtđộtrênbộngưngtụ,bộphậnnàyliềnkhôngthểhútnhiệtlượngtừtrongmôitrườngxungquanh,máyđiềuhoàkhôngkhíkhôngsao làm nóng được nữa.Đó là điều cần chú ý khi sử dụngmáy điều hoàkhôngkhí.

Từkhoá:Máyđiềuhoàkhôngkhí;Chấtlàmlạnh;Làmlạnh;Làmnóngmáynénkhí;Bộngưngtụ;Bộbốchơi.

216.Vìsaosaukhitủlạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhítạmngừng,phảiđợi3-5phútsau

mớiđượckhởiđộnglại?Trên tờhướngdẫnsửdụng tủ lạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhíbaogiờ

cũngcóthểđọcđượcnhữngđiềucầnchúýmànhàsảnxuấtnhắcnhởngườimua:saukhicắtnguồnđiện,phảiđợi3-5phútsaumớiđược tiếp tụcsửdụng.Đólàđểbảovệmáynénkhí-"quảtim"củatủlạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhí.

Máy nén khí chủ yếu domôtơ và xi lanh hợp thành. Pít tông, tay biêntrongxi lanhvàmôtơnối liềnvớinhau.Khimô tơquay, lôipít tông tuầnhoànqualạitrongxilanh,nénchấtlàmlạnhkhíhoáthànhtrạngtháinhiệtđộ cao áp suất cao rồi đưavào trongbộngưng tụ.Nếumất điệnbất chợthoặccắtnguồnđiện,máynénkhísẽđộtnhiênngừngquay.Khiấy,chấtlàmlạnhtrongbộngưngtụvẫncóápsuấtcựccao,trongxilanhcũngcòntồntạichấtlàmlạnhcóápsuấtrấtcao.Nếulúcấylậptứcnốithôngnguồnđiện,vìtrongxi lanhcònngưng lạichấtkhíápsuấtcao,môtơphải là loạicó lựckhởiđộngrấtlớnmớicóthểlôiđượcpíttôngchạy.Nhưvậy,dòngđiệnđivàomôtơsẽtăngcaotrongphútchốc,làmchomôtơsảnracôngcànglớn,thúcđẩypít tôngkhắcphụclựccảncủachấtlàmlạnhápsuấtcao,chuyểnđộngtrongxilanh.Khiấyphụtảicủamôtơquánặng,chịuđựngdòngđiệnxungkíchquámạnh,cókhảnănglàmcháymôtơ,tổnhạiđếnmáynénkhí.

Saukhi tủ lạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhíngừnghoạtđộng,đợi3 -5

phút rồimới thôngnguồnđiện.Khi ấy chất làm lạnh áp suất cao trongxilanhvàbộngưngtụđãthôngquaốngmaodẫntừtừlưuđộngvềbộbốchơi,áp lực trongxi lanh trởnên thấp,mô tơ trongmáynénkhícó thểbắtđầuquaytrongtìnhtrạngbìnhthường,sẽkhôngxảyrachuyệntổnhạiđếnmáynénkhí.

Hiệnnay,cómộtsốnhàsảnxuấtlắpcáiđiềuchỉnhđiệnáptựđộngvàotrongtủlạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhí,chuyênđểbảovệmáynénkhí-quảtimcủatủlạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhí.Khimấtđiệnđộtngộtlạicóđiệnngay,nósẽtựđộngkéodàisau5-7phútmớinốithôngnguồnđiện.

Từkhoá:Tủlạnh;Máyđiềuhoàkhôngkhí;Máynénkhí;Bộngưngtụ;Chấtlàmlạnh;Xilanh.

217.Vìsaocửavàváchkhungcủatủlạnhđềukhádày?

Chẳngbiếtbạncóđểý:váchkhungvàcửacủatủlạnhdùngtrongnhàđềukhádày,thườnglà40-80mm.Thiếtkếnhưvậytuybênngoàinhìncóvẻhơi thônặng,nhưngvềcônghiệucáchnhiệtgiữ"lạnh" thì lạihếtsứccầnthiết.

Mọingườiđềubiết,nhiệtlượngbaogiờcũngtruyềntừvậtthểcónhiệtđộcaođếnvậtthểcónhiệtđộthấp.Nókhôngthểtựđộngtruyềntừvậtthểcónhiệtđộthấpđếnvậtthểcónhiệtđộcao.Hơnnữa,chênhlệchnhiệtđộcànglớn thì sự truyền nhiệt càng nhanh. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa trong vàngoàitủlạnhrấtlớn.Nhiệtlượngngoàitủlạnhkhôngngừngmuốnchuivàotrongtủlạnh.Songtrongquátrìnhnhiệtlượngngoàitủlạnhchạyvàotrongtủlạnh,gặpphảiváchkhungvàcửatủlạnhkhádày,trongquátrìnhtruyềnnhiệt,đốivớicùngmộtloạivậtliệuthìkhoảngcáchđiquacànglớn,nhiệtlượngtruyềnvàođượccàngnhỏ.Cònởđây,khoảngcáchtruyềnnhiệtchínhlàđộdàycủaváchkhungvàcửatủlạnh.Vìvậy,váchkhungvàcửatủlạnhcàngdày,hiệuquảcáchnhiệtgiữ"lạnh"càngtốt.

Cốnhiên,ngoàisựliênquanvớiđộdàycủaváchkhungvàcửara,hiệuquảcáchnhiệtgiữ"lạnh"củatủlạnhcũngcóliênquanvớitínhchấtvậtliệucủaváchkhungvàcửa.Vậtliệugỗvànhựacóđộdàynhưnhau,sẽcóhiệuquảkhácnhau.Vìvậy,khinhàsảnxuấtchếtạováchkhungvàcửatủlạnh,phảichọndùngvậtliệucóhiệuquảcáchnhiệttốtmàlạinhẹvàmỏng.Như

vậy,váchkhungvàcửatủlạnhsẽvừanhẹvừamỏng,khônggianchiếmcứcủanósẽítbớtvàcòncóthểtiếtkiệmđiệnnăng.

Từkhóa:Tủlạnh;Truyềnnhiệt.

218.Tủlạnhxanhlàgì?Tủlạnhthôngthườngchủyếudomáynénkhí,bộngưngtụ,bộbốchơi

v.v.hợpthành,còncầncómộtloạichấtlàmlạnhlàfreonthamdựvào.Chấtlàmlạnhlưuđộngđivềgiữamáynénkhí,bộngưngtụ,bộbốchơi,trongsựbiếnđổiluânphiêngiữathểkhívàthểlỏng,xảyrahiệntượngvậtlítảnnhiệtvàhútnhiệt,làmchotủlạnhđạtđượchiệuquảlàmlạnh.Chonênkhôngthểthiếuđượcfreontrongtủlạnhvớivaitròcủachấtlàmlạnh.

Freonlưuđộngtuầnhoànđilạitrongtủlạnh,thờigiandàira,khótránhkhỏitánthoátratừkhenứtcủachỗnốihoặctừtronglỗốngdẫnbịănmòn,bốchơitrongkhôngkhí.Tủlạnhkhôngthểlàmlạnhphầnlớnlàdothiếuhụtfreonvìbịròrỉ.Lượngfreondomộttủlạnhròralàkhôngđángkể.Songlượng rò rỉ từ hàng triệu hàng triệu tủ lạnh gia đình trên toàn thế giới thìtươngđốiđángkể.Mộtlượnglớnfreonđivàotầngbìnhlưucủakhíquyển,dướisựchiếuxạdữdộicủatiatửngoạitrongánhMặtTrời,cóthểphângiảigiải phóng ra nguyên tử clo, làm cho tầng ozon xuất hiện lỗ hổng, tia tửngoạiMặtTrời liền lợidụngchỗtrống lọtvào, từ lỗhổngchiếuxuyêntớiTráiĐất,pháhoạimôitrườngsinhtháicủaTráiĐất,nguyhạitớisứckhoẻcủa loài người.Vì vậy, Tổ chức bảo vệmôi trường quốc tế đã quy định:

trướcnăm2020,cácnướccấmtoàndiệnviệcsửdụngfreontrongtủlạnh.

Cáigọilàtủlạnhxanhtứclàtủlạnhkhôngcòndùngfreonlàmchấtlàmlạnhnữa.NhưvậymớitránhđượcsựpháhuỷcủafreonđốivớitầngozoncủaTráiĐất.Vìlẽđó,trongtủlạnhxanh,phảichọndùngchấtkhíhoáhọckhông thểpháhoại tầngozonđể thaychofreon.Biệnpháp tốthơn là làmtheokiểukhác,dứtkhoátgạtbỏtấtcảnhữngthứnhưchấtlàmsạchvàmáynénkhí,bộngưngtụ,bộbốchơiv.v.,ứngdụngbộlàmlạnhbándẫnđểchếtạotủlạnh.

Cáigọi làbộ làmlạnhbándẫn tức làhai loạivật liệubándẫncó thuộctínhkhácnhauliênkếtchặtchẽvớinhau.NguyênlílàmlạnhcủanólàsựứngdụnghiệuứngPeltier.Năm1834,nhàkhoahọcPháp,Peltier,pháthiện:khihailoạivậtliệubándẫnhoặcvậtliệukimloạicóthuộctínhkhácnhau,saukhiđưađiệnmộtchiềuvàohaiđầucủachúng,chỉcầnthayđổihướngchạycủađiệnmộtchiềuthìởđầunốicủachúngsẽtươngứngxuấthiệnhiệntượngvậtlíhoặchấpthuhoặcgiảiphóngnhiệtlượng,cóhiệuquảlàmlạnh,hoặclàmnóng.Vìvậy,bộlàmlạnhbándẫnứngdụnghiệuứngPeltierđểchếthành,cóthểtạoratủlạnhxanhkhôngcầntớichấtlàmlạnh.

Tủlạnhxanhứngdụngbộlàmlạnhbándẫn,chẳngnhữngtriệtđểtrịtậngốcnguồnpháhuỷtầngozoncủafreon,mànócòncónhữngưuđiểmnhư:tốcđộlàmlạnhnhanh,thểtíchnhỏ,khôngcócơkhívàđườngống,khôngcótiếngồn,tínhtincậycao,v.v.cóthểthựchiệnlàmlạnhvàlàmnóngmộtcáchthuậntiện,cótiềnđồpháttriểnhếtsứcrộnglớn.

Từkhoá:Tủlạnh;Tủlạnhxanh;Chấtlàmlạnhfreon;Bộlàmlạnhbán

dẫn;Tầngozon;HiệuứngPeltier.

219.Vìsaomáyrèmgiócóthểngăncáchkhôngkhítrongvàngoàicửađược?

Mùahèđitrênđườngphố,thậtlàoibứckhóchịu.Nhưngkhibướcvàohiệu buôn lớn đang chạymáy điều hoà, phút chốc cảm thấy trong ngườikhoankhoáimátmẻ.Bênngoàilàthếgiớicủakhôngkhínóng,bêntronglàđấttrờicủakhôngkhímátlạnh.Tuynhiên,cóbaogiờbạntựhỏi:cửacủahiệubuônmởtoang,khôngkhíbênngoàicùngkhôngkhílạnhbêntrongliệucóchạyvàochạyravàtrộnlẫnvàonhaukhông?Thìra,dotrêncửacólắpđặtmáyrèmgió, luồnggiómạnhmànóthổirađãngăncáchmộtcáchvôhìnhkhôngkhíbêntrongvàbênngoài.

Kếtcấucủamáyrèmgiókhôngphứctạpmấy,chủyếudomộtmáyquạtgió cấu thành.Ống cửa ra gió củamáyquạt gióđượcgia công thành cửamảnhdàidạngbẹt,ănkhớpvớiđộrộngcủacửaravào.Vìvậy,giótừcửaragiócủamáyquạtgióthổira,khôngphảitậptrungvàomộtđiểm,màlàtrênmộtmặtphẳng,giốngnhưrèmcửadùngchophòngở,hình thành lênmộtrèmgió thổimạnh. Sức gió của rèmgió hết sứcmạnhmẽ, tốc độ của nónhanhhơnnhiềusovớitốcđộchuyểnđộngcủakhôngkhíởhaibên,hìnhthànhnênmộtconđườngrộngrãichokhôngkhítrongmáyrèmgióchuyểnđộng,ngăncáchkhôngkhítrongvàngoàicửalại.

Máyrèmgióvàmáyđiềuhoàkhôngkhíhaichiềunónglạnhkếthợplạivới nhau thìmùa hè sẽ thổi ra giómát lạnh,mùa đông sẽ thổi ra gió ấmnóng.Máyrèmgiócólắpmáytínhconvào,còncókhảnăngtựđộngđiềuchỉnhtốcđộgióvànhiệtđộ,càngtiệnlợithoảimáikhisửdụng.

Từkhoá:Máyrèmgió;Chuyểnđộngcủakhôngkhí.

220.Máychụpảnh"thằngngốc"chụpảnhnhưthếnào?

Nhắcđếnmáychụpảnh"thằngngốc",xinđừngđoánnghĩaquamặtchữ,nóđượctrangbịbằngkĩthuậtđiệntửtiêntiếncơđấy.Têngọichínhthứccủanó làmáy chụp ảnhnhìn thẳnghoàn toàn tựđộng tiệnmangxách cỡ

nhỏ.Khidùngmáyảnhthôngthường,trướchếtphảicăncứvàođộsángcủamôitrườngxungquanh,điềuchỉnhtốtđiafam(tấmchắnsáng)vàtốcđộcủacửasập,sauđólạicăncứkhoảngcáchcủacảnhvậtcầnchụp,điềutiếttốttiêucựcủaốngkính.Nhữngcáiđóđềucầnđếnkĩxảonhấtđịnh.Vìvậy,đểchụpđượcmộttấmảnhvừaý,đâuphảilàmộtchuyệndễdàng.

Nếudùngmáyảnh"thằngngốc"thìđơngiảntiệnlợihơnnhiều.Chỉcầnđưakhungngắmđối chuẩnvàocảnhvật cầnchụp,bấmcửa sập,một tấmảnhrõràngliềnđượcchụpxong.Vìtrongmáyảnh"thằngngốc"cólắpcơcấuđộsángtựđộngkiểutrìnhtựđiệntử,nócóthểtrongkhoảnhkhắcbấmmáy,hoànthànhtoànbộquátrìnhtựđộngđoánhsáng,tựđộngđiềuchỉnhđiafam(tấmchắnsáng)vàtốcđộcủacửasập,tựđộngchỉnhtiêucựv.v.

Cơcấulộsángtựđộngkiểutrìnhtựđiệntửchủyếudocáiđoánhsáng,mạchđiệnđiềukhiểnlộsáng,mạchđiệncảnhbáođộsángvàcáiđiềukhiểntrìnhtựv.v.hợpthành.Khichụpảnh,linhkiệnnhạysángtrongcáiđoánhsángtrướchếtchuyểnđổitiasángtừcảnhvậtphảnxạrathànhtínhiệuđiện,rồi đưavàomạchđiệnđiềukhiển lộ sáng.Căn cứvàođộ cảmquang củaphimnhựađãlắpsẵn,saukhitiếnhànhphântíchđốichiếu,mạchđiệnđiềukhiển lộ sáng lập tức truyền ramột tín hiệumệnh lệnh, lần lượt đưa vàomạchđiệncảnhbáođộsángvàcáiđiềukhiểntrìnhtự.

Trongcáiđiềukhiểntrìnhtựđãthiết lậpsẵntrìnhtự,căncứvàotốcđộcửasậpvàkínhthướcđiafam,sắpxếpghépthànhtừngcặpđốiứng.Nếuđộsángtrêncảnhvậtđầyđủ,mệnhlệnhđưavàotrongcáiđiềukhiểntrìnhtựlập tức có hiệu lực.Nó liền rút ramột cặp tốc độ cửa sập và kích thướcđiafamthíchhợpvớimôitrườngtừtrongnhiềuloạitrìnhtự,vàđiềuchỉnhchúnghếtsứcnhanhchóng.Khiấy,chỉcầnbạnấnnútbấmxuống,mộttiếng"lạchxạch"vanglênvàmộttấmảnhđượcchụpxongliềnngayđó.Nếuđộsángtrêncảnhvậtkhôngđủ,đènchỉthịcảnhbáonháysáng,đènchớpsẽtự

độngbật lên, làmchoxungquanhcảnhvật cóđủđộ sáng, cái điềukhiểntrìnhtựmớicótácdụng.

Khi máy ảnh "thằng ngốc" chụp ảnh, cần có sự cung cấp đầy đủ điệnnăng.Haiviênpin1,5vôncóthểchụpmộtcuộnphim30pô.Mộtkhiđiệnápcủapinhạxuống,máychụpảnh"thằngngốc"khôngthểhoạtđộngnữa.

Từkhóa:Máychụpảnh;Máychụpảnhthằngngốc;Cơcấulộsángtựđộng.

221.Vìsaomáychụpmộtlầnthànhảnhsaukhichụplàcóthểlấyảnhngay?

Nguyênlícôngtáccủaviệcchụpảnhkhôngcònlàđiềubímậtnữa.Trênphim chụp ảnh có phết một lớp nguyên liệu cảm quang - nhũ tương bạchalogenua.Saukhicảmquang,nósẽlưulạihìnhảnhẩn.Bạchalogenuabịcảmquang,dướitácđộngcủanướcthuốchiệnhình,hoànnguyênthànhbạckim loại, biến thành hạtmàu đen, xếp đống trên nền phim. Số lượng bạchoàn nguyên được quyết định bởi cường độ cảm quang. Chỗ cảm quangmạnh thìhạtbạchoànnguyênnhiều, chỗcảmquangyếu thìhạtbạchoànnguyênít.Nhưvậylàtrênphimcóthểhìnhthànhhìnhảnhvậtthểcótầnglớpsángtối.Mứcđộđentrắngcủacácbộphậnhìnhảnhtrênphimvừađúngngượclạivớimứcđộsángtốicủavậtthểđượcchụp,tứclàbộphậnsángcủavật thể, trênphimhiệnramàuđen,cònbộphận tốicủavật thể, trênphimhiệnratrongsuốt.Loạihìnhảnhnàygọilà"ảnhâm",loạiphimnàygọilà"phimâm".

Bạchalogenuakhôngbịhoànnguyêntrênphimsẽtrôihếttrongquátrìnhxốirửa.Nếuchúngkhôngbịrửatrôithìmứcđộđậmnhạtcủahìnhảnhhìnhthànhlênvừađúngngượclạivớibạchalogenuacủaảnhâmhìnhthànhdohoàn nguyên, là một bức ảnh chung. Nếu như không rửa sạch số bạchalogenua đó mà là giữ nguyên chỗ và số lượng vốn có của chúng rồikhuếchtánđếnmột tấmphimkhác,sauđótiếnhànhhiệnhình,địnhhình,thếchẳngphảilàcóthểnhậnđượcmộttấmảnhdươnghaysao?

Vậtliệucảmquangcủamộtlầnthànhảnhdohailoạinềnphimtổthành.Nềnphimcủalớpmặttrênlàphimâm,bềmặtcủanócóbôichấtcảmquangbạchalogenualớpmỏng,hàmlượngbạccao.Nếuphimcủalớpbêndướilàphimdương,bềmặtcóbôimộtlớptiếpthụdothanhoạttính,sunfua,chất

keov.v.tổthành.Giữahailớpnềnphimđượcngănbởimộttúichấtdẻocóchứa dịch thể thuốc đậm đặc. Thứ này do chất hiện hình, chất định hình,dungdịchbạchalogenua,chấtkeophốichếmàthành.Phimâmsaukhibịcảmquang,hailớpnềnphimđồngthờibịmộtcặptrụclănépqua,túichấtdẻobịdồnnén rách,dịch thể thuốcđậmđặc trảiđều trênmặtghépchồngnhaucủaphimâmvàphimdương.Khiấygiữaphimâm,dươngxảyramộtloạtphảnứnghoáhọcnhanhchóng.Tronglớpnhũtươngcủaphimâm,bạchalogenuacủabộphậncảmquanghoànnguyênsinhrabạckimloại,ở lạitrênphimâm,bạchalogenuacủabộphậnchưacảmquangbịdịchthểthuốchoàtan,khuếchtánđếnlớptiếpthụcủaphimdương,tiếpxúcvớichấtxúctác bạc sunfua trong lớp tiếp thụ, hoàn nguyên thành bạc kim loại, hìnhthànhphimdươngmàchúngtacầntrênnềnphimcủalớpthứhai.Nhưvậylànhậnđượcmột tấmảnhđen trắng.Cònnhưảnhmàucủamột lần thànhảnh,nguyênlícơbảncủanócũnggiốngthế.Cóđiềuvậtliệucảmquangcủanóvàquátrìnhphảnứnghoáhọcphứctạphơnnhiềuvớiảnhđentrắng.

Sosánhvớimáyảnhthôngthường,thiếtkếcủacửasậpvàốngkínhcủamáyảnhmộtlầnthànhảnhkhôngcógìkhác,songthânmáylắpphimnhựathì không giống với loại thường. Để quay in và ép vỡ túi đựng dịch thểthuốc,trênthânmáycómộtcặptrụclăninốc,nềnphimâm,dươngđiquasựnghiềnépcủacặptrụclănđó.

Phimnhựacủamộtlầnthànhảnhđểtronghộp,mỗihộpcótámtấm.Khichụpảnh,hộpphimlắpởđằngsauthânmáy.Chụpxong,kéođoạngiấydẫnratrướcđã,làmchomặtchínhcủaphimâm,dươngghépchồngvào,rồikéophim từ trongkhehởcủa cặp cặp trục lăn ra.Quavài giây sau, giởphimdươngtừtrênphimâmxuống,quétthêmmộtlớpdịchthểlàmsángbónglàđãcóđượcmộttấmảnhphẳngphiubóngnhoángrồi.

Chụpảnhmộtlầnthànhảnhđợilấyđượcngay,cónhữngưuđiểmchụpnhanh, tiết kiệmmuối bạc, v.v. về cácmặt quốc phòng, nghiên cứu khoahọc,ytếtrịliệuvàđưatinbáochí,v.v.nóđềucóứngdụngrộngrãi.

Từkhoá:Chụpảnh;Cảmquang;HiệnhìnhẢnhâm;Phimâm;ảnhdương;Phimdương.

222.Máychụpảnhkĩthuậtsốlàgì?Chụpảnhbằngmáyảnhthôngthường,cầnphảisửdụngphimnhựa.Từ

khi loạimáyảnh số rađời, không sửdụngphimnhựacũngcó thể lưu lại

hìnhảnhcủacảnhvật.Thếthìmáyảnhsốlàmviệcnhưthếnàonhỉ?/p>

Bâygiờchúngtahãysosánhmộtcáchđơngiảnmáyảnhsốvớimáyảnhthông thường.Ốngkính,điafam, cửa sậpvà thânmáycủamáyảnh thôngthườngcũngcóthểgặpthấytrênmáyảnhsố.Songnhữngbộphậnkháctrênmáyảnhthôngthườngnhưkínhngắmđểquansátcảnhvậtđượcchụp,hộptốiđểlắpphimnhựa,thìkhôngtìmthấydấuvếtcủachúngtrênmáyảnhsố.

Trongmáy ảnh sốdùngbộ chụphình thể rắnvàbộnhớnhanhđể thayphimnhựa,lưugiữhìnhảnhcủacảnhvậtđượcchụp.Bộchụphìnhthểrắnvàmộtloạisảnphẩmkhoahọckĩ thuậtcao, linhkiệncốt lõicủanólàcáingẫuhợpquangđiện.Tácdụngcủacáingẫuhợpquangđiệnlàsaukhiấncửasậpxuống,trongkhoảnhkhắclộsáng,nhanhchóngchuyểnđổinhữngthông tinquanghọcchiếu lênmặtphẳng tiêu thành thông tinsốnhịphân,thôngtinsốvànhanhchóngcấtgiữtrongbộnhớnhanh.Cáiđótựanhưtiasángđiquaốngkínhlàmchophimnhựacảmquangởkhoảnhkhắccửasậpmởratrongmáyảnhthôngthường.

Mộtsựkhácbiệtchủyếunữagiữamáyảnhsốvàmáyảnhthôngthườnglàmáyảnhsốdùngbộchỉthịtinhthểlỏngmàulàmmànhiệnhìnhthaychokínhngắmcủamáyảnhthôngthường.Diệntíchcủamànhiểnthịnàykhônglớn, kích thước nhưmiếng giấy diêm đánh lửa trên bao diêm, độ dài củađườngchéokhoảng40-60mm.Ngoàiviệcdùngđểngắmnhìncảnhvậtcầnchụp,tiếnhànhlấycảnhra,cáichỉthịtinhthểlỏngmàusắccòncómộtcôngdụngquantrọngkhác,đólàcóthểlậptứcngắmnhìnvàbiêntậptấmảnhđãchụpxong.Pháthiệnnhữngtấmảnhkhôngvừaý,cóthểlậptứcxoáchúngtrongbộnhớ,dànhkhônggiancủabộnhớđểnhậpnhữngtấmảnhmớichụp.Đólàđiềumàmáyảnhthôngthườngkhôngthểsosánhđược.

Trongbộnhớnhanhcủamáyảnhsốcó thểcấtgiữbaonhiêu tấmảnh?Đơnvịdunglượngcủanólàmegabit,kíhiệubằngMB.Dunglượngbộnhớcủamáyảnhsốbằng2MB,4MB,8MB,v.v.Độrõnétcủahìnhảnhmáyảnhsốnóichungcóbaloạilựachọn:dạngkinhtế,dạngtiêuchuẩnvàdạng

tinh tế.VídụdùngmáyảnhsốKodakDC-120cóbộnhớ4MB,nếuápdụngdạng tiêuchuẩn,nhiềunhấtcó thểcấtgiữ40 tấmảnh.Nếuápdụngdạngkinhtế,nhiềunhấtcóthểcấtgiữ80tấmảnh.Cònnhưápdụngdạngtinhtếthìnhiềunhấtcóthểcấtgiữ120tấm.Bộnhớnhanhcủamáyảnhsốgiốngnhưmộtcáithẻ,cóthểcắmvàorútra.Nếuđịaphươngbạnđếntươngđốixa,mộtlầncầnchụpmộtsốlượnglớnảnhthìcóthểmangthêmmộtsốthẻbộnhớ,nhưcáchchuẩnbị thêmmột sốcuộnphimkhidùngmáyảnhthôngthườngvậy.

Bạncóthểnhậpsốliệu(ảnhchụp)trongbộnhớcủamáyảnhsốmộtcáchtiệnlợivàomáytínhcủabạn,thôngquamànchỉthịmàucủamáytính,thoảsứcthưởngthứctácphẩmcủamình.Bạncũngcóthểvậndụngphầnmềmxửlíhìnhảnhcàiđặttrongmáytính,tiếnhànhxửlítấmảnhchụpđượcmộtcáchtuỳthích,hoànthànhcácthaotácphóngto,cắtxén,nốighép,tusửa...Thôngquae-mail,bạncóthểtruyềntấmảnhđếnmộtnơixangoàingàndặmtrongvòngcómấyphútđồnghồ.Saukhiđãtíchluỹhìnhảnhcólượngtíchtrữkhoảng600MB,có thểghikhắcchúng lênđĩaquang, làmchonhữnghìnhảnhnàycóthểgìngiữhàngchụcnăm,thậmchítrênmộttrămnăm.

Chỉtrongcóvàinămngắnngủi,tínhnăngvàchủngloạicủamáyảnhsốđãpháttriểnrấtnhanh.Thểtíchcủanógiảmnhỏđi,chứcnăngtănglên,giácảhạxuống.Máyảnhsốđanglặng lẽbướcvàonhàcủanhữngngườidânbìnhthường.

Từkhóa:Máyảnhsố;Bộnhớ.

223.Cóthểdùngphươngpháplazeđểđiềutrịcậnthịkhông?

Ngàynay, rấtnhiều thanh thiếuniêndokhôngbiếtgiữgìnmắtkhiđọcsách,họcbàinêndẫnđếnhậuquảlàmắtbịcậnthị,suốtngàyphảiđeocặpkínhcận.Tuyđeokínhcóthểgiúpngườimắtkémnângcaothịlựcnhưngviệcđeokínhlạicónhiềubấttiện,chưakểlàmắtkínhchẳngbaogiờcótácdụngđiềutrịcậnthịcả.Vìthế,nhiềunămlạiđây,cácnhàvậtlýhọccũngnhưcácbácsỹluônmongmuốncóthểtìmramộtphươngphápđiềutrịcậnthịtừcácứngdụngcủavậtlý.

Nhữngnăm70củathếkỷ20,bácsỹnhãnkhoacủaLiênXô(cũ)đãtìmrakĩthuậtđiềutrịcậnthịtừbăngphươngphápphẫuthuậtthayđổiđộcongcủa

giácmạc,manglạihiệuquảđiềuchỉnhhìnhảnhhộitụđúngvõngmạc.Saunày, việc phát minh ra dao mổ laze khiến thao tác trở nên dễ dàng hơn,chuẩnxáchơn.Conngườiđãnhanhchóngthaythếphươngphápmổngoạikhoathôngthườngbằngphươngphápmổlaze,đemlạihiệuquảđiềutrịcậnthịantoànvàcaohơnhẳn.

Để hiểu hơn về phương phápmổ cận bằng laze, ta sẽ tìm hiểu nguyênnhândẫnđếncậnthịnhé!Cấutạocủamắtngườigồmgiácmạc, thủytinhthể, võngmạc và các thành phần hoàn chỉnh khác. Trong tình trạng bìnhthường,ánhsángđiquavậtthể,tớigiácmạcvàthủytinhthể,đồngthờihìnhthành ảnh rõ ràng ở võng mạc. Nhờ vậy, mắt nhìn được vật thể. Nhưngngườibịcậnthìchỉnhìnrõvậtởcựligần,ởkhoảngcáchxasẽbịmờ,nhìnkhôngrõ.Bởilẽ,mắtcậnthịthìtrụcnhãncầuquádài,hoặccôngsuấthộitụcủagiácmạcvàthủytinhthểquálớnkhiếnchohìnhảnhhộitụởphíatrướcvõngmạc,tạonênhìnhảnhkhôngrõràngởvõngmạc.Mắtkínhcậnthôngthường giống nhưmột thấu kính lõm, có tác dụng phân kì đối với chùmsáng,khiếnnhữnghìnhảnhcủavậtthểởxacóthểrơiđúngvõngmạc,từđócótácdụngđiềuchỉnhthịlực.

Khácvớiviệcđeokính,điềutrịcậnthịbằngphươngpháplazelàlợidụngkĩ thuật laze để thay đổi độ cong của giácmạc, giúp điều chỉnh thị lực ởngườibệnh,ngườibệnhcó thểnhìn rõvật thể.Phẫu thuậtđiều trị cận thị

bằngmáylazeexime,cóthểphátrasóngtiatửngoạidài193nm(1nm=10-9m).Dướisựđiềukhiểncủamáytính,lazetừngchúttừngchúttiếnhành“giacông”đốivớibềmặtcủagiácmạc,trởthànhmột“condaophẫuthuật”vôcùngtinhxảo.Lazecóđượccôngnăngkiệntoànnhưthếlànhờtínhchấtđơnsắc,đơnphươnghướng,cũngnhưđặcđiểmdễđiềukhiển,ổnđịnhcao.

Phẫu thuật bằng phương pháp laze cũng có thể điều trị viễn thị hay tậtloạnthịởmắt,cóưuđiểmthờigianphẫuthuậtngắn,antoàn,khôngđau,kếtquảsaumổổnđịnh.Hiệnnay,ởcácnướcMỹ,Đức,Anh,NhậtBản,TrungQuốcvàViệtNam…đềusửdụngphươngphápđiềutrịcậnthịbằnglaze,tỉlệthànhcônglêntớitrên93%.

Từkhóa:Laze,cậnthị.

224.DVDlàgì?DVDlàđĩaveo lazedạngsố.NócùngmáyDVDphốihợpđồngbộsử

dụng,có thểphát ra tiếtmụchìnhảnhchất lượngcao.Nóđượcphát triểntrêncơsởcủađĩahátlaze,tứclàđĩaCD.NhưngsựphốihợpgiữaCDcùngmáyCDchỉcóthểphátracáctiếtmụcâmthanhâmnhạc.MộtloạiđĩaveolazeVCDkháccũngpháttriểntrênđĩaCDnhưvậy,tuycóthểpháttiếtmụchìnhảnh,songdunglượngthôngtintíchtrữkhônglớnnhưcủaDVD.Cũngmộttấmđĩa,VCDchỉcóthểphátmộtbộphim,cònDCDthìcóthểpháttớivàibộphim.Hơnnữa,chấtlượnghìnhảnhcủaDVDcũngvượttrộihơncả,khôngcóthứgìsánhđược.

NguyênlícôngtáccủaviệcpháttiếtmụchìnhảnhcủađĩaDVDtrênmáyDVDcũnggiốngnhưmáyCDhoặcVCD,đềulàlợidụngchùmtialazetiếnhànhquétlêncácvếtkhắctrênđĩa,căncứvàosựbiếnđổicủachùmtialazephảnxạtrởlạitừnhữngvếtkhắc,thôngquasựchuyểnđổiquangđiện,làmchotínhiệuánhsángbiếnthànhtínhiệuđiện,rồilạithôngquaxửlíkĩthuậtsố,phátrahìnhảnhvàâmthanhtrênmànhuỳnhquangvàtrongloa.

Vếtkhắctrênđĩalazeđượcchếtạorakhighilạitiếtmụctrongxưởngsảnxuất.Nócóliênquanvớiđộlớncủalượngthôngtinkhighiđểchếtạo.Vếtkhắccàngnhiều,lượngthôngtinlưugiữcànglớn,sốlượngtiếtmụcphátracũngcàngnhiều.Vìvậy,nóchỉcóthểphátratiếtmụcâmthanh,chứkhôngthểphátratiếtmụchìnhảnh.Vìlượngthôngtincầnthiếtđạidiệnchotiếtmụcâmthanhâmnhạc.CònvếtkhắctrênđĩaVCD,tuycóphongphúhơnsovớiđĩaCD,đãcóthểphátratiếtmụchìnhảnh,songsovớiDVDthìkém

nhiều.ĐólàvìtrênđĩaDVDđãsửdụngnhiềubiệnphápkĩthuật,lạicònápdụngkĩthuậtnénsốtiêntiếnnữa.

NhìnlênbềmặtđĩaDVDthấysángbóngnhưgương,tựahồkhôngkhácgìđĩaCDhoặcVCD.Nhưngởdướikínhhiểnvicóthểnhậnra,vếtkhắccủanóvừamảnhvừadàyđặc,mứcđộ tinh tếcủanóvượtquáđĩaCDvàđĩaVCD rất nhiều. Hơn nữa, mặt khắc chế của vết khắc, từmột đường đơnchiếcbiếnthànhhaiđườngtrêndưới,hìnhthànhmặtphảnxạchùmtialazehai lốiđi.Đồng thời,ởmặt saucủađĩa, cũngkhắcchếvếtkhắc, làmcholượngthôngtintíchtrữtrênmộttấmđĩagiatănggấpbội.ĐểcóthểđọcravếtkhắctinhtếdàyđặctrênđĩaDVD,chùmtialazechiếulênvếtkhắccũngđượcxử líchocànghẹp,càngmảnh, làmchochùmtia lazecó thể tụ tiêumộtcáchchuẩnxáctrênmặtvếtkhắc.

Ngoàira,khichếtácđĩaDVD,cácmặtxửlíthôngtin,cũngápdụngkĩthuậtnénsốtiêntiếnhơn.Nócóthểcăncứvàotrạngtháicủahìnhảnh,phânbiệtrasựbiếnhoáchậmchạpyênlặng.Sauđó,căncứvàođặcđiểmlượngthôngtinchứađựngtrongtrườnghợpsauthìnhỏ,tiếnhànhnénvớimứcđộkhácnhau,rồilầnlượtkhắcchếlênđĩa.ChứkhônggiốngnhưkiểukhắcchếđĩaVCD,bấtkểbứctranhhìnhảnhlàđơnđiệuyêntĩnh,haylàhoạtđộngnhộnnhịp,đềutiếnhànhnénvớimứcđộnhưnhau,khắcchếmộtcáchdànđềulênđĩa.Quađólàmchođĩavớidiệntíchcóhạnđượcmởrộngđầyđủ,giatănglượnglưugiữthôngtincủađĩa.

Song,khipháttiếtmụchìnhảnhbằngDVD,phảisửdụngtivicóđộnétcao,thùngloavàđầumáyphátchấtlượngâmthanhcaonhiềukênhthìmớithểhiệnhếtđượcsứchấpdẫnkìlạcủaDVD.

Từkhoá:Laze;Kĩthuậtnénsố;Đĩahátlaze(CD);Đĩaveolaze(VCD);Đĩaveolazedạngsố(DVD).

225.Đồđiệnlogicmờdùngtrongnhàlàgì?Trêncácđồđiệndùngtrongnhà,cócáichuyểnmạchđiềukhiểncácloại

chứcnăng.Chứcnăngcàngnhiều,chuyểnmạchđiềukhiểncũngcàngnhiều,khithaotácrấtkhôngtiệnlợi.Vảlại,chỉhơisơý,bấmnhầmmộtchuyểnmạchđiềukhiểnthìsẽảnhhưởngtớihoạtđộngbìnhthườngcủađồđiện.Vìvậy,khithaotáccầnphảihếtsứcchúý,khôngđượcqualoađạikhái.

Song,nhữngđồđiệndùngtrongnhàđượcthiếtkếtheokĩthuậtứngdụng

logicmờ, cũng tức là đồđiệnmờdùng trongnhà, chỉ cầnmởcái chuyểnmạchtổngcủanguồnđiện,khôngcầnthiếtphảibấmcácchuyểnmạchđiềukhiểnchứcnăng từngcái từngcáimột,nósẽdựa theoyêucầucụ thểcủangườisửdụng,tiếnhànhcôngviệcmộtcáchtựđộng.Vìtrongđồđiệndùngtrongnhàcólắpbộtruyềncảmcủacácloạichứcnăngvàmáytínhnhỏ,tíchtrữcảmộtlôcácchươngtrìnhmáytínhđượclậptheolíthuyếtlogicmờ,môphỏngcácthóiquenthaotáccủaconngườikhisửdụngđồđiệngiadụng,tựđộng tiếnhànhphánđoán,xử lí,vàcòncó"trínăng"học tập,ghinhớvàchọntốiưu.Khinólàmviệc,tuythôngtinnhậnđượctừtrongcácbộtruyềncảmkhácnhaucóchứanhiềunhân tốkhôngxácđịnh,nhưngqua sựđiềukhiểnchươngtrìnhmáytính,đềucóthểthamgiavậnhànhvớinhântốxácđịnh. Nó không cần con người trực tiếp đưa ra mệnh lệnh, bấm các loạichuyểnmạchchứcnăngtiếnhànhthaotác.Chodùtrongkhinóvậnhànhcóxảyratìnhhuốngkhácthường,máytínhcũngsẽtựđộngđưaramệnhlệnh,nhanhchóngtiếnhànhđiềuchỉnh,khônggâyhưhạichođiệngiadụng.

Cómộtloạimáygiặtmờ,chỉcầnbạnmởcôngtắcnguồnđiện,bỏquầnáobẩnvàolànótựđộnglàmviệcngay.Vìcácbộcảmbiếntrênmáygiặtsẽnhậptừngthôngtinmộtvềsốlượngmứcđộbẩnv.v.củaquầnáocầngiặtvàomáytính.Máytínhsẽtừtrongcảtrămchươngtrìnhtrongbộnhớchọnramột loạtchươngtrìnhtốiưuthíchhợpvới tìnhhìnhấy,xácđịnhchủngloại và số lượng bột giặt, lượng nước giặt, thời gian giặt, số lần tẩy giặt,phươngthứcdòngnướcv.v.đểđiềukhiểncácloạichuyểnmạchchứcnăng,rơlethờigianvàtốcđộquaycủathùnggiặtv.v.,làmchomáygiặttựđộnglàmviệc,chođếnkhiquầnáobẩnđượcgiặtsạch.

Đồđiệnmờdùngtrongnhàkhilàmviệckhônghề"mùmờ"chútnàocả,vì sao lại gọi chúng là đồ điệnmờ nhỉ?Đó là vì trong quá trình thiết kếchúng,ngườitađãvậndụnglíthuyếtlogicmờtrongtoánhọc.

Ngaytừnhữngnăm20củathếkỉXX,đãcónhàkhoahọcnêuralíthuyếtcủalogicmờ.Trongthếgiớihiệnthực,giớihạnnhiềuvấnđềkhôngrõràng,thậmchícònrấtmùmờ,như"ngườiđànôngcaolớn",caobaonhiêumớicoilàcaolớn?-khônghềcómộtconsốxácđịnhnàocả.Vìmụcđíchthựctế,conngườicầnnghiêncứunhữngvấnđềkhôngrõràng,mùmờđóđểrõràng hoá nó, nhằm thu được kết quả có ích. Logic được dùng trong việcnghiêncứunàygọilàlogicmờ.

Đếnnhữngnăm70củathếkỉXX,logicmờđãpháttriểnthànhmộtmônkĩthuậtlôgicmờchuyênmôn,ứngdụngvàosảnxuấtcôngnghiệp.Vềsau,

loạikĩthuậtnàyđượcứngdụngrấtnhanhvàođồđiệndùngtrongnhàvàthuđượcsựpháttriểnnhanhchóng.Tivimàu,tủlạnh,đồđiệnnhàbếp,máyhútbụi,máylàmsạchkhôngkhí,thiếtbịâmthanhv.v.đềuđãtrởthànhthànhviênmớitrongđồđiệnmờdùngtrongnhà.

Từkhoá:Đồđiệnmờ;Dùngtrongnhà;Logicmờ.

Đường nguyên còn gọi là đường glucogen – sinh thành từ đường glucozamấtnước–làmộtloạihidratcacbonquantrọngcungcấpnănglượngchocơthể.2trườnghợpcầnphânbiệt:1.trứngphânđôithành2bàothai2.2trứngriêngthành2bàothaiđộclập.MẫuTrungQuốckhoảngbằng667m2;1hagầnbằng15mẫuTrungQuốcMộtsốsáchcủaTrungQuốcvà thếgiới lạichứngminhrằngchữHán'Long'(rồng)làtượnghìnhcủacácconcásấu.VídụxemChuyệnđôngchuyệntâytập1củaAnChi.Cácchấtxúctácsinhhọcphiprotêinđượcgọilàco-factor.Co-factorcóbảnchấthữucơđợcgọilàco-enzim.Hầuhếtco-enzimlàcáchợpchấtdocácvitamintạo thànhhoặctựthânnólàvitamin.MộtloàigiốngcôntrùngxéntócởViệtNam,thuộchọcánhcứng.TiếngHángọiénvàyếnđềulàyến.TiếngViệtphânbiệtchimén (chimdi trú)vàyến (chim làm tổyếnởphíaNamViệtNamnhưNhaTrang...khôngdicưnhưchimén).SangthếkỉXXIngànhKỹthuậtđiệntửđểtìmravàđưavàoứngdụngloạivậtliệucáchđiệnchocácmạchtíchhợptốthơnsilicđioxit,đólàvậtliệuhighk(hằngsốđiệnmôicao)nhưhafinioxit,hafinisilicat.LoạinàyđãđượchngIntelsửdụngtrongCPUAtomcóbánởViệtNam từ2009 -btv.Sang thếkỉXXI,PinNiken-Cađimikhôngđượcưachuộngnữavìnócócađimi làkimloạinặng,gâyđộchại.Nhiềunướcđã cấmdùng loại pin (ăcquy) này.HiệnnaynướcPhápkhôngdùngđồngfrăng.Từ“đạnđạo”ởđâythựcralàdotừ“đạođạn”nóingượclại,cónghĩalà“đạncódẫnđường”,hay“đạntựhành”,“đạntựđẩy”nókhácvớitừ“đạnđạo”trongcụmtừ“tênlửađạnđạo”màtheotiếngTrungQuốclà“đạnđạođạođạn”,haichữ“đạo”ởđâykhácnhau,mộtchữcónghĩalà“đường”,chữthứhaicónghĩalà“dẫn(đường)”,nghĩađencủacụmtừ“đạnđạođạođạn”là“đạndẫnđườngchođầuđạn(hoặcbom)lắpởtrênnó,màtavẫngọilà“tênlửađạnđạo”-ND.Toànhànàyđãbịcácphầntửkhủngbốdùngmáybayđánhsậpngày11/9/2001-NDToànhànàyđãbịcácphầntửkhủngbốdùngmáy bay đánh sập ngày 11/9/2001 - NDGeorgé Pompidou (1911 -1974),làmTổngthốngcộnghoàPháptrongcácnămtừ1969đến1974-NDBệnhmụnnhỏngoàidathànhtừngmảng,cómàuđỏgọilàxíchđiến,màutrắnglàbạchđiến,màutímlàtửđiếnXemchúthíchvềradvàGytạimục180trang371Sinhquyểnsố2(Biosphere2)theoWikipediacódiệntíchxâydựnglà12.700m2,chiphíkhoảng200triệuUSD;cómụcđíchnghiêncứukhảnăngconngườisốngvàlàmviệcđượctrongsinhquyểnkín,tiếnhànhnhữngthínghiệmkhoahọc.ỞViệtNam,theochỉthị20/2000/CT-TTg,đãcấm dùng xăng pha chì trên toàn quốc từ ngày 01/11/2001.Ngàynay (từtháng8năm2006)DiêmVươngTinhbịgiángcấpxuống thànhhành tinhlùnNgàynayHộiThiênvănQuốcTếđãkhôngcòncoinólàhànhtinhnữa.ỞViệtNamgọicâynàylàcâydâyleovạnniênthanh,thườngtrồngđểtrang

trí.Theoquanniệmmớinhấtthìnấmthuộcmộtgiớiriêng,độclậpvớigiớithựcvật.Đólàgiớinấm.Nhiễmsắcthể.Thểnhỏởdạnglôngquexuấthiệnkhitếbàophânchiagiántiếp(phânchiacólông)vàdễbịnhuốmmàubởichấtnhuộmkiềmtính.Đượctạonênbởisựcuốnquanhxếpchồnglênnhaucủasợitơchấtnhiễmsắcdàivàmảnh.Vàdoaxitnucleiccùngproteintạothành, làcơsởvậtchấtchủyếucủadi truyền.Nhiễmsắc thểcủacác loạisinhvậtcósốlượng,hìnhdáng,kíchthướcnhấtđịnh.Tếbàothểthườnglàsongbộithể,cóhainhómnhiễmsắcthể.Tinhvànoãnlàđơnbộithể,chỉcómộtnhómnhiễmsắcthể.Trongcáthểđựccáikhácnhauthìnhiễmsắcthểchiarahailoại:nhiễmsắcthểgiớitínhquyếtđịnhđếntínhtrạnggiớitínhvànhiễmsắcthểthường.Vídụtếbàothếcủangườicó46nhiễmsắcthể,trongđócó44cáilànhiễmsắcthểthường,2cáilànhiễmsắcthểgiớitính.Namcó1nhiễmsắc thểXvà1 làY.Nữcó2nhiễmsắc thểgiới tínhX.ATP(adenozin triphotphat) C10H16N5O12P3: co-enzim, là hợp chất cao nănglượngcủatếbàoBâygiờRAMcỡ1GBlàbìnhthường(btv).HiệnnayđangdùngloạipinLi-ionkhôngnạpđểcấpnguồnchoCMOS.Cácloạipin(ắcquy)Ni-Cdđượckhuyếncáogâyđộchạikhôngsửdụngnữa(Btv).Mạngtrungkế:Mạngtiếpsức,chuyểntiếpsóng(Relay).“Kế”ởđâylàkếtục,từHán này hiện nay ởViệt Nam ít dùng, nó chỉ còn lưu hành trong nhữngngườilớntuổingànhbưuđiện.LầuQuanTước:NhàlầucạnhbatầngởphíaTâyNamhuyệnVĩnhTố,tỉnhSơnTây,TrungQuốcBànthấtxảo:bàncó7điểmtinhxảoMatrậncònđượcgọilàmatrậnvuôngSéthaychớplàhiệntượngphóngđiệngiữacácđámmâyhoặcgiữamâyvàmặtđất.TrongtiếngViệtcóchỗphảidùngsétnhư“sétđánh”,“sétcầu”...,cóchỗphảidùngchớpnhư “mưa giông chớp giật”... Ba: chỉBa Thục, là tên gọi của tỉnh TrùngKhánh,TứXuyêntrướckiaNướctacógiànđànđáđượcpháthiệntạihuyệnKhánhSơn,tỉnhKhánhHoàcũnglàmộtnhạccụcổxưaquýhiếm,tươngtựnhưgiànđànchuôngnóitrêncủaTrungQuốc(ChúthíchcủaND).Tốcđộtruyềnâmtrongkhôngkhíkhoảng331m/sởđiềukiệnnhiệtđộ0°C,độcaotrênmựcnướcbiển.Âm thanh vòng (âm thanh vòm) tạo cho người nghecảmnhậnrõrệtvềâmthanh3chiềucóchuyểnđộngvòng.

TableofContentsLỜINHÀXUẤTBẢN

1.Vìsaosứcnặngcủavậtthểcóthểbiếnđổi?2.Mộtmétdàibaonhiêu?3.Vìsaocácđườngôtôlênnúiđềuquanhcouốnkhúc?4.Vìsaocáikimdễxuyênvàovậtkhác?5.Vìsaodùngốnghútcóthểhútđượcnướcgiảikhát?6.Vìsaobútmáycóthểtựchảymựcra?7.Vìsaothápnướcphảixâythậtcao?8.Vìsaoconlậtđậtkhôngbịđổnhào?9.Vìsaokhôngnhúnchânthìkhôngnhảyđược?10.Vìsaokhiđitrêndâythépphảiđungđưahaicánhtay?11.Vìsaotrênnúicaonấucơmkhôngchín?12.Conngườilặnxuốngbiểnsâu,thânmìnhcóbịépbẹpkhông?13.Vìsaoconmắtcủakĩsưcóthể"nhìnthấy"ứngsuấtbêntrongvậtliệu?14.Vìsaodiễnviênxiếccóthểdùngđầuđỡlấycáivòtừtrêncaorơixuống?15.Trongtàuhoảđangchạyvớitốcđộcao,vìsaokhinhảylênvẫnrơilạichỗcũ?16.Vìsaođixeđạptrênđấtsétnhãorấttốnsức?17.Vìsaothikéocokhôngphảichỉsovềsứclực?18.Vìsaođigiàytrượtbăngcóthểtrượtthoảimáitrênbăng?19.Vìsaoởmộtsốđịaphương,ngườitathíchđộivậtnặnglênđầu?20.Vìsaogăngtay,tấtchânbịẩmrấtkhótháora?21.Vìsaonhữnghạtnướctrênlásenđềulànhữnggiọtnướcnhỏtrònvo?22.Vìsaomàusắccủahaimặtvợtbóngbànlạikhácnhau?23.Khinémđĩasắt,vìsaovậnđộngviênphảixoayngười?24.Vìsaotrongnòngsúng,nòngpháocóđườngxoắnốcvòngvòng?25.Vìsaovậnđộngviênbóngchuyềnphảinhàolănđểcứubóng?26.Vìsaotrong"đườngbóngquảchuối",bóngcóthểbaytheođườngvòngcung?27.Vìsaocáiyôyôcóthểtựđộngquayvềlòngbàntay?28.Vìsaokhibịngãtừtrêncao,mèovẫnbìnhyênrơixuốngđất?29.Vìsaotàuthuỷbaogiờcũngcậpbếnngượcdòng?30.Vìsaohaitàuthuỷlớnchạysongsongcùngchiềuvớitốcđộcaosẽ

đâmvàonhau?31.Vìsaobụiởphíasauôtôđặcbiệtnhiều?32.Vìsaonướccũngcóthể"chặtsắtnhưbùn"?33.Vì sao vận động viên lướt ván đứng trênmặt nướcmà không bịchìm?34.Vìsaotrongđiềukiệnngượcgióthuyềnbuồmvẫncóthểchạytớiđược?35.Vìsaodiềucóthểbaylêntrờixanh?36.Vìsaoốngkhóicóthểthảikhóira?37.Vìsaonướcgacóthểsủibọt?38.Vìsaotrongốngchứanướcmáycólúclạiphátratiếngkêuòngọc?39.Giólầucaolàgì?40.Vì saodòngnướcchỗ lỗxảcủabểnướcbaogiờcũngxoáy theomộthướng?41.Vì sao ném viên đá xuống nước,mặt nước lại có gợn sóng từngvòngtừngvòng?42.Vì sao vào ban đêmvà sáng sớm, nghe rõ tiếng chuônghơnbanngày?43.Vì saovậnđộngviên leonúi khi leo lênnúi caokhôngđược cấttiếnggọito?44.Vìsaovậtnổitrênmặtnướckhôngtrôirangoàitheosóngnước?45.Vìsaomộtđộiquânkhôngthểrậpđềubướcchânđiquacầu?46.Vìsaocátcóthểsắpxếpthànhnhữngđồánđẹpđẽ?47.Vìsaokhikềtaigầnmiệngphíchkhôngđựngnướclạinghethấytiếngoo?48.Vìsaocáđúcởđáychậulạiphunnước?49.Vìsaosuốinhỏlạikêurócrách?50.Viênđạnvàtiếngnổcáinàochuyểnđộngnhanhhơn?51.Vìsaotốcđộtruyềncủaâmthanhtrongnướclạinhanhhơntrongkhôngkhí?52.Vìsaođibộtrongngõnhỏbanđêmlạiphátratiếngvọng?53.Vìsaotườnghồiâmcóthểtruyềnâmthanh?54.Vìsaotrongkhôngkhílạisinhrasóngxungkíchlớn?55.Sóngsiêuâmlàgì?56.Vìsaosóngsiêuâmcóthểrửasạchcáclinhkiệntinhvi?57.Aidựbáogióbãotrênbiển?58.Vìsaokhibayvớitốcđộsiêuthanh,máybaylạiphátratiếngnổtonhưsấm?59.Vìsaosónghạâmlạiảnhhưởngđếnsứckhoẻconngười?

60.Vìsaokhixelửachạytớigần,tiếngcòingherítchói,cònkhichạyxarathìbiếnthànhtiếngtrầmkhàn?61.Vìsaoáptailênđườngraycóthểnghetiếngxelửaởrấtxa?62.Vìsaocâysáocóthểthổirabảnnhạc?63. Bạn có thể dùng cốc nước làmmột giàn đàn chuông mô phỏngkhông?64.VìsaohiệuquảâmhưởngcủanhàhátlớnThượngHảiđặcbiệttốt?65.Thangnhiệtđộđượcxácđịnhnhưthếnào?66.Vìsaonhiệtkếcóloạichứarượu,cóloạichứathuỷngân?67.Vì sao cột thuỷ ngân trong cặp nhiệt độ cho người không thể tựđộnghạxuống?68.KhôngđộCelsiusvàkhôngđộtuyệtđốilàgì?69.Vìsaonướcngầmấmvàomùađông,mátvàomùahè?70.Mùahè,vìsaoxeđạpdễnổlốp?71.Vìsaovằnthắnnấuchínrồilạinổilên?72.Vìsaocháosôilạitràora?73.Vìsaokhiluộcchíntrứng,ngâmvàonướclạnhthìdễbócvỏhơn?74.Vìsaohạtngôcứngchắccóthểbiếnthànhbỏngngôxốpgiòn?75.Vìsaokhiquạtmáychạyhoặcquạtbằngtaylạicảmthấymátmẻ?76.Mùađôngvìsaosờvàosắtlạnhhơngỗ?77.Vìsaoáolônggiữấmđặcbiệttốt?78.Vìsaotrêncửasổtàuhoảphảilắphailớpkính?79.Vìsaođènkéoquâncóthểxoaytròn?80.Vìsaongọnlửabaogiờcũnghướnglên?81.Vìsaophíchnướcnónggiữđượcnhiệt?82.Vìsaokhimỡbốccháykhôngđượcdùngnướcđểdậptắt?83.Vìsaonướcrơivàochảomỡlạiphátratiếng“lépbép”?84.Mùađông,vìsaohơitrongmiệngthởracómàutrắng?85.Nhữngcộtbăngdướimáihiênhìnhthànhnhưthếnào?86.Vìsaobăngbaogiờcũngđóngtrênmặtnước?87.Vìsaonóibăngkhôkhôngphảilàbăngthôngthường?88.Vìsaoquảcầutuyếtcànglăncànglớn?89.Vìsaotuyếtbẩntanchảytrướctuyếtsạch?90.Vìsaodùngnồiápsuấtdễnấuchínthứcăn?91.Vìsaotrênkínhcửasổlạiđónghoabăngđẹpđẽ?92.Vìsaokhibay,đằngsaumáybaylạikéotheomộtdảikhóitrắng?93.Vìsaokhôngthểchếtạorađộngcơvĩnhcửu?94.Vìsaomộtgiọtmựcsaukhikhuếchtánởtrongnướcsẽkhôngthểtựđộngtụlại?

95.Vìsaokhicởiáolenlạinghecótiếng"lẹtrẹt"?96.Séthìnhthànhnhưthếnào?97.Vìsaotrêncáctoàkiếntrúclớnphảilắpcộtthulôi?98.Vìsaonamchâmhútđượcsắt?99.Vìsaonamchâmnungđỏkhônghútđượcsắt?100.Điệntừđâuđếnvậy?101.Vìsaochimđậutrêndâyđiệnmàkhôngbịđiệngiật?102.Tạisaocầuchìcótácdụngbảovệ?103.Tạisaotrướckhiđènnêôngbậtsáng,cáitắctephảichớpnháyvàilần?104.Vìsaođènốngtiếtkiệmđiệnhơnbóngđèndâytóc?105.Vìsaođèniôt-vonframcóthểtíchnhỏ,độchóicao,tuổithọdài?106.Vìsaomáybiếnápcóthểbiếnđổiđiệnáp?107.Ròđiệnlàgì?108.Vì sao truyền tảiđiệnđườngdàiphải ápdụngcách truyềnbằngđiệnápsiêucao?109.Phátđiệntừthuỷđộnglàgì?110.Vìsaocáchìnhđiệncóthểsinhrađiện?111.Đồnghồthạchanhtínhgiờnhưthếnào?112.Vìsaođèntiếtkiệmđiệnlạicóthểtiếtkiệmđượcđiện?113.Sóngánhsángvàsóngđiệnsóngnàonhanhhơn?114.Tốcđộtruyềncủađiệnlàgì?115.Vìsaonóibứcxạđiệntừcũnglàmộtloạiônhiễmmôitrường?116.Chấtbándẫnlàgì?117.Vìsaocáccôngđoạnsảnxuấtcủamộtsốlinhkiệnbándẫnphảilàmtrongchânkhông?118.Mạchtíchhợplàgì?119.Vìsaosảnxuấtmạchtíchhợpphảicầnđếnmôitrườngsiêusạch?120.Kĩthuậtviđiệntửlàgì?121.Vìsaobóngquangđiệncóthểthaythịgiáccủamắt?122.Vìsaoăcquycóthểnạpđinạplạiđược?123.Vìsaogiàydabôixivàocànglaucàngbóng?124.Vìsaotrầnnhàthườngsơnmàutrắng,cònbốnbứcváchtốtnhấtlàsơnmàukhác?125.Vì saokhinhìnnghiêngvàochậu thauđầynước thấynướcnhưnônghơn?126.Vìsaokínhmờbịgiộinướcvàosẽtrongsuốt?127.Vìsaobóngbêndướiđèndâytócthìrấtrõ,cònbóngdướiđènốnglạikhôngrõ?

128.Vìsaokhichụpảnhphongcảnhthườngphảiđặtmộtmiếngkínhmàuởtrướcốngkính?129.Vìsaocácvậnđộngviênleonúiđềuphảimangkínhđen?130.Vìsaoánhsángcủađènphachiếurasongsong?131.Vìsaobiểnkhơicómàuxanhthẫm,cònbọtnướctrênbiểnlạilàmàutrắng?132.Vìsaokínhlúpcóthểphóngtoảnhvật?133.Làmthếnàođểdùngbănglấylửa?134.Vìsaodùngkínhhiểnvicóthểthấyrõnhữngvậtnhỏliti?135.Vìsaokínhhiểnviđiệntửcóthểphóngtoảnhvậtgấptriệulần?136.Vìsaodùngkínhviễnvọngcóthểthấyrõvậtthểởxa?137.Vì sao độ rộng của cácmảnh bamàu trên quốc kì Pháp khôngbằngnhau?138.Vìsaođènđườngtrongmưacócácquầngsáng?139.Vìsaotrêntrờilạixuấthiệncầuvồng?140.Vìsaođènốngcóthểphátraánhsángnhiềumàu?141.Phảnxạtoànphầnlàgì?142.Vìsaolạixuấthiệnảoảnh?143.Vì saogiọtxăng rơixuốngđườngphốẩmướt lại cónhiềumàusắc?144.Vì sao "gương thấuquang" thờiTâyHán lại để ánh sángxuyênqua?145.Vìsaoánhsángmàuđỏ thườngđượcdùngđể làmtínhiệucảnhbáonguyhiểm?146.Lazelàgì?147.Lazecónhữngđặctínhnào?148.Phépchụpảnhgiaothoalazelàgì?149.Vìsaohìnhảnhlazetrênsânkhấucóthểbiếnđổitheotiếttấucủabảnnhạc?150.VìsaotiaXcóthểxuyênquacơthểngười?151.Vìsaothựcphẩmđượcchiếuxạcóthểbảoquảnlâudài?152.Vìsaomáykiểmtraan toàncó thểpháthiệnhàngcấmcấtgiấutronghànhlí?153.Nguyênlítốcđộánhsángkhôngđổilàgì?154.Vìsaotốcđộchuyểnđộngcủabấtkìvậtthểnàocũngkhôngthểđạttớivàvượtquátốcđộánhsáng?155.Vìsaonóitiasángtrêntrờilàcong?156.Vìsaoquanglượngtửkhôngphảilàhạtvậtchất,cũngkhôngphảilàsóng?

157.Vìsaonóihạtcơbảnkhôngcòncơbảnnữa?158.Vìsaonghiêncứuhạtcơbảnnhỏxíumàphảidùngmáygiatốcđồsộ?159.Vìsaonóiplasmalàtrạngtháithứtưcủavậtchất?160.Vìsaonóichấtsiêudẫnkhôngphảilàchấtdẫnhoàntoàn?161.Vì sao nói tinh thể lỏng vừa không phải là tinh thể cũng khôngphảilàchấtlỏng?162.VìsaonóimôhìnhkếtcấuphântửcủaC60giốngquảbóngđá?163.Vìsaolazecóthểlàmchonguyêntử"nguội"đi?164."Hiệuứngcánhbướm"củagiớitựnhiênlàgì?165.Vìsaođộdàiđườngbờbiểnkhôngthểđochínhxácđược?166.Phảnvậtchấtlàgì?167.Vậtchấttốilàgì?168.Nơtrinolàgì?169.Quansátthếgiớinguyêntửnhỏbénhưthếnào?170.Liệuloàingườicóthểthaotácnguyêntử?171.Khoahọcđangànhcủakhoahọckĩthuậtlàgì?172.Vìsaoxeđạpđịahìnhcóthểchuyểnlípđổitốcđộ?173.Vìsaolòđiệntừphảidùngnồiđáyphẳng?174.Vìsaonồicơmđiệncóthểtựđộngnấuchíncơm,giữđượcnhiệt?175.Vìsaomáysấytaycóthểtựđộngbậttắt?176.Vìsaomộtsốquạtmáycóthểthổiragiómôphỏngtựnhiên?177.Vìsao"mắtmèo"khôngthểnhìntừhaiđầu?178.Vìsaodùngmáynhìnđêmcóthểthấyrõcảnhvậttrongbóngtối?179.Vìsaođènbànđiệntửcóthểphòngngừacậnthị?180.Mắtđiệntửgiúpngườimù"nhìn"đồvậtnhưthếnào?181.Vìsaomũiđiệntửcókhứugiácnhanhnhạy?182.Tủkhửtrùngtiếnhànhkhửtrùngchobộđồănnhưthếnào?183.Vì saokhoảngcáchgiữaquạt trầnvới trầnnhàkhôngđượcquánhỏ?184.Vìsaosúngquangđiệncủamáytròchơicóthểbắntrúngmụctiêutrênmànhình?185.Vìsaocólúcsờvàovỏngoàikimloạicủađồđiệngiadụnglạicócảmgiáctêtê?186.Vìsaocáicânđiệntửlậptứcbiểuhiệnrõtrọnglượngvàgiácảcủavậtbịcân?187.Vìsaokhôngthểdùngmáybiếnápđểnângcaohoặchạthấpđiệnápcủapin?188.Vìsaomáyhútbụicóthểhútđượcbụi?

189.Vìsaokhisửdụngmộtsốđồđiệngiadụngnhấtthiếtphảinốidâyđất?190.Vìsaomáygiặtcóthểgiặtsạchquầnáo?191.Vìsaolòvisóngkhôngcólửamàvẫnnấuchínđượcthứcăn?192.Vìsaocóthểđiềukhiểnmộtsốđồđiệngiadụngtừxabằngcáiđiềukhiển?193.Vìsaomáyphotocopycóthểinlạihìnhvẽ,chữviết?194.Vìsaođànđiệntửcóthểtấulênđiệunhạctươivuiêmtai?195.Vìsaomáylàmsạchkhôngkhícóthểlàmsạchkhôngkhí?196.Vìsaocáibảohộkhíoxitcacboncóthểngănngừatrúngđộcoxitcacbon?197.Vìsaothiếtbịbảohộròđiệncóthểngănngừađiệngiật?198.Vìsaochuôngcảnhbáophòngtrộmcóthểtựđộngkêu?199.Vìsaomáycảmbiếnkhóimùcóthểtựđộngbáocháy?200.Vìsaokhôngmởcửacũngcóthểtrôngthấyngườiởngoàicửa?201.Ổkhóacửađiệntửbảođảmantoànnhưthếnào?202.Vìsaotrongtoànhàcaotầngkhôngnêndùngốngnướcmáylàmdâynốiđấtantoàn?203.Vìsaocórađiôcókhánhiềubăngsóngngắn?204.Vìsaorađiôcóthểchọnlựacácđàiphátthanh?205.Rađiôcóthểthuđượcâmthanhcủađàitruyềnhìnhkhông?206.Vìsaoâmhưởngcủaâmthanhvòng1ngheđặcbiệthay?207.Vìsaocóthểdùnglazeđểđĩahátphátâmthanh?208.Vìsaobăngtừcóthểghiâm,ghihình?209.Vìsaotivimàucóthểdùngbaloạimàusắcđỏ,lục,lamhợpthànhhìnhảnh?210.Vì saokhixem truyềnhình,ngườivà tivi phảigiữkhoảngcáchnhấtđịnh?211.Vìsaocóloạitivicóchứcnăngphânchiamànhình?212.Thếnàolàtivimànhìnhtinhthểlỏng?213.Thếnàolàtruyềnhìnhsố?214.Vìsaotủlạnhcóthểlàmlạnh?215.Máyđiềuhoàkhôngkhívìsaovừacóthểlàmlạnhlạivừacóthểlàmnóng?216.Vìsaosaukhitủlạnhvàmáyđiềuhoàkhôngkhítạmngừng,phảiđợi3-5phútsaumớiđượckhởiđộnglại?217.Vìsaocửavàváchkhungcủatủlạnhđềukhádày?218.Tủlạnhxanhlàgì?219.Vìsaomáyrèmgiócóthểngăncáchkhôngkhítrongvàngoàicửa

được?220.Máychụpảnh"thằngngốc"chụpảnhnhưthếnào?221.Vìsaomáychụpmộtlầnthànhảnhsaukhichụplàcóthểlấyảnhngay?222.Máychụpảnhkĩthuậtsốlàgì?223.Cóthểdùngphươngpháplazeđểđiềutrịcậnthịkhông?224.DVDlàgì?225.Đồđiệnlogicmờdùngtrongnhàlàgì?