LUBLIN

Lokalne rynki pracy i migracje

Dr Paweł Kaczmarczyk

Dr Joanna Tyrowicz

Wydział Nauk Ekonomicznych i Ośrodek Badań nad Migracjami

Uniwersytet Warszawski

2

LUBLIN

W poszukiwaniu modelu migracji... Czy migrują bezrobotni?

Rola sytuacji na rynku pracy w regionie zamieszkania Rola sytuacji na rynku pracy w regionach przyjmujących

Czym są migracje? Skala i cechy zjawiska Migracje jako fenomen rynku pracy Specyfika Lubelszczyzny

Problemy i potencjalne rozwiązania:1. Budowanie celowości migracji2. Tworzenie warunków dla powrotu 3. Tworzenie warunków dla pełniejszego wykorzystania wyjazdów

Nie problem migracji, lecz problemy migrantów!

3

LUBLIN

Bezrobocie w Polsce – brak konwergencji

4

LUBLIN

Bezrobocie województwa lubelskiego

5

LUBLIN

Bezrobotni powiatu lubelskiego

Liczba bezrobotnych w gminach powiatu lubelskiego

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

22000

Bełż

yce

Borz

ech

ów

Byc

haw

a

Garb

ów

Głu

sk

Jabło

nna

Jast

ków

Konopnic

a

Krz

czonów

Nie

drz

wic

a D

uża

Nie

mce

Str

zyże

wic

e

Wojc

iech

ów

Wólk

a

Wys

oki

e

Zakr

zew

Lublin

BezrobotniBezrobotne kobietyOsoby uprawnione do zasiłkuDługotrwale bezrobotni (ponad 24 miesiące)

6

LUBLIN

Bezrobotni powiatu lubelskiego

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

Udział kobiet Udział uprawnionych Udział długotrwale bezrobotnych

7

LUBLIN

Zawody nadwyżkowe/deficytowe

-15 000 -10 000 -5 000 - 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000

przedstawiciele władz, urzędnicy ikierownicy

specjaliści

technicy i inny średni personel

pracownicy biurowi

pracownicy usług osobistych isprzedawcy

rolnicy, ogrodnicy, leśnicy irybacy

robotnicy przemysłowi irzemieślnicy

operatorzy i monterzy maszyn iurządzeń

pracownicy przy pracachprostych

Liczba ofert pracy

Długotrwale bezrobotni

Bezrobotni

8

LUBLIN

Podsumowanie uwarunkowań rynku pracy Duża grupa osób bezrobotnych, niskie PKB per capita, niska aktywność silne oddziaływanie czynników wypychających i hamujących rozwój

Liczna grupa osób długotrwale bezrobotnych (ok. 50%) wpływ na sytuację w tych rodzinach

Duża dominacja Lublina ośrodek wzrostu, centrum rozwoju dla regionu mobilność wewnątrz Polski wobec wyjazdów zagranicznych?

Kilka lat względnie wysokiego bezrobocia wśród młodzieży obawy przed pierwszym startem

Są dowody na migracje w zawodach pożądanych w Polsce Są przesłanki dla zagrożeń indywidualnych wynikających z migracji

9

LUBLIN

Współczesne migracje z Polski – skala

Dane rejestrowe 353 tys. migrantów łącznie w latach 1990-2005

Dane spisowe:

Mikrospis 1995: około 900 tysięcy osób przebywających czasowo za granicą (2% populacji)

NSP 2002: za granicą przebywało 786 tysięcy osób (1,8% populacji)

Dane resortowe 350–400 tys. pracowników sezonowych (2003–2005)

Dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności 100 – 520 tys. osób przebywających czasowo za granicą w okresie od II:1994 do II:2007

Dane pochodzące z krajów docelowych:

WRS – 450 tys. do końca czerwca 2007,

PPS – 170 tys. do końca października 2006

10

LUBLIN

Ciągłość i zmiana we współczesnych migracjach

Elementy ciągłości Elementy zmiany

Kraje docelowe „Nowe” kraje docelowe

Dominacja migracji czasowych? Wzorce selektywności migracji

Strategie migracyjne Legalność / nielegalność

Funkcjonowanie na rynkach pracy w krajach docelowych

Mechanizmy mobilności – rekrutacja

Rola sieci powiązań

11

LUBLIN

Migranci - długość pobytu za granicą, BAEL

0

100

200

300

400

500

600

II.94

IV.9

4

II.9

5

IV.9

5

II.96

IV.9

6

II.97

IV.9

7

II.98

IV.9

8

II.99

IV.9

9

II.0

0

IV.0

0

II.0

1

IV.0

1

II.02

IV.0

2

II.03

IV.0

3

II.04

IV.0

4

II.05

IV.0

5

II.0

6

IV.0

6

II.20

07

osoby przebywające za granicą powyżej 12 miesięcy

osoby przebywające za granicą dłużej niż 2 miesiące ale krócej niż rok

12

LUBLIN

Kraje docelowe (wyjazdy powyżej 2 miesięcy)

0

100

200

300

400

500

600

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Niemcy USA Wielka Brytania Irlandia Włochy Hiszpania Pozostałe

13

LUBLIN

Przypadek Wielkiej Brytanii

Source: IPS

0

20

40

60

80

100

120

140

Q12003

Q22003

Q32003

Q42003

Q12004

Q22004

Q32004

Q42004

Q12005

Q22005

Q32005

Q42005

Q12006

Q22006

Q32006

Q42006

Q12007

Other EU8 countries

0

100

200

300

400

500

600

Poland

Czech Republic Estonia Hungary Latvia

Lithuania Slovakia Slovenia Poland

Obywatele polscy:

- 2004: 528

- 2005: 1 041

- 2006: 1 326

14

LUBLIN

Przypadek Wielkiej Brytanii – dane LFS

0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

90,000

Female

Male

Polacy w brytyjskim LFS:

- Połowa 2006: 209 tys.

- Koniec 2006: 260 tys.

- Połowa 2007: 406 tys.

15

LUBLIN

Migracje jako fenomen rynku pracy

0

100

200

300

400

500

600

1994

/Q1

1994

/Q4

1995

/Q3

1996

/Q2

1997

/Q1

1997

/Q4

1998

/Q3

1999

/Q2

2000

/Q1

2000

/Q4

2001

/Q3

2002

/Q2

2003

/Q1

2003

/Q4

2004

/Q3

2005

/Q2

2006

/Q1

2006

/Q4

Licz

ba m

igra

ntów

(w

tys

.)

0

5

10

15

20

25

Sto

pa b

ezro

boci

a (w

%)

Migranci Stopa bezrobocia

16

LUBLIN

Bariery wzrostu polskich przedsiębiorstw

1,8

3

5,3

10,110,7 10,7

12,713

11

7

3

2

1 1

0

2

4

6

8

10

12

14

2005 IV 2006 I 2006 II 2006 III 2006 IV 2007 I 2007 II

Share of the companies reporting problems with filling vacansies

Problems with filling vacansies as a barrier to company's growth - position in ranking

17

LUBLIN

Zapełnienie wolnych miejsc pracy wg sektorów

18

LUBLIN

Aktywność na polskim rynku pracy

12000

12500

13000

13500

14000

14500

15000

15500

2000

_1

2000

_2

2000

_3

2000

_4

2001

_1

2001

_2

2001

_3

2001

_4

2002

_1

2002

_2

2002

_3

2002

_4

2003

_1

2003

_2

2003

_3

2003

_4

2004

_1

2004

_2

2004

_3

2004

_4

2005

_1

2005

_2

2005

_3

2005

_4

2006

_1

2006

_2

2006

_3

2006

_4

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

Bierni zawodowo Pracujący Bezrobotni

19

LUBLIN

0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2 0 3 5 5 5 3 107 12212441

2351

275544

3060

91122126

84

1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 4 4 5 19332313 25

4161

115144157

202

131

226

99

156159181

212239

265

497

298

0

100

200

300

400

500

600

19

65

19

68

19

71

19

73

19

75

19

77

19

79

19

81

19

83

19

85

19

87

19

89

19

91

19

93

19

95

19

97

19

99

20

01

powiat lubelski - ziemski Lublin - miasto

Powiat lubelski – migranci wg roku wyjazdu

20

LUBLIN

Struktura demograficzna migrantów

Powiat lubelski

0

20

40

60

80

100

120

140

160

0 -

4 la

ta

5 -

9

10

- 1

4

15

- 1

9

20

- 2

4

25

- 2

9

30

- 3

4

35

- 3

9

40

- 4

4

45

- 4

9

50

- 5

4

55

- 5

9

60

- 6

4

65

- 6

9

70

- 7

4

75

- 7

9

85

- 8

9

90

- 9

4

mężczyźni kobiety

Miasto Lublin

0

100

200

300

400

500

600

0 -

4 la

ta

5 -

9

10

- 1

4

15

- 1

9

20

- 2

4

25

- 2

9

30

- 3

4

35

- 3

9

40

- 4

4

45

- 4

9

50

- 5

4

55

- 5

9

60

- 6

4

65

- 6

9

70

- 7

4

75

- 7

9

85

- 8

9

90

- 9

4

mężczyźni kobiety

21

LUBLIN

Struktura migrantów wg wykształcenia

Powiat lubelski - ziemski

wyższe11%

policealne7%

średnie zawodowe26%

średnie ogólnokształcące

11%

zasadnicze zawodowe

28%

podstawowe (w tym nieukończone)

17%

Miasto Lublin

wyższe29%

policealne6%

średnie zawodowe24%

średnie ogólnokształcące

20%

zasadnicze zawodowe

12%

podstawowe (w tym nieukończone)

9%

22

LUBLIN

Pięć najważniejszych krajów migracji

Powiat lubelski Miasto Lublin Kraj docelowy Liczba migrantów Kraj docelowy Liczba migrantów Stany Zjednoczone 255

Stany Zjednoczone 1084

Włochy 233 Niemcy 619 Niemcy 167 Włochy 528 Belgia 114 Wielka Brytania 489 Wielka Brytania 66 Kanada 400

23

LUBLIN

Typy migracji – migracje niepełne i sezonowe:

Migracje niepełne: od problemów z opisem statystycznym do koncepcji migracji niepełnej (osoby o płynnej pozycji społecznej w Polsce, niskim statusie zawodowym, często bez pracy, o niskiej bądź bardzo niskiej pozycji na rynkach pracy w krajach docelowych, migracja jako realizacja strategii rodzinnych a nie indywidualnych)

Cechy migracji niepełnych: cyrkulacyjny charakter mobilności, tymczasowość i amorficzny układ życiowy, zagrożenie trwałą dezaktywizacją na polskim rynku pracy

Migranci niepełni jako produkt przejściowego, niestabilnego charakteru rzeczywistości czasu transformacji

Migracje sezonowe – druga generacja Gastarbeitingu Skala migracji sezonowych Cechy migracji sezonowych: zatrudnienie w rolnictwie, praca nie

wymagająca kwalifikacji, relatywnie dobrze płatna, domena ludzi młodych bądź w średnim wieku, legalność (!)

Migracje sezonowe a migracje niepełne: legalność, charakter migracji, mechanizmy migracji (sieci!), skutki migracji (pozycja na polskim rynku pracy)

24

LUBLIN

Różne kategorie migracji (badania OBM UW)

Typ migrantów Łubniany Mońki Namysłów Nowy Targ Perlejewo Warszawa

Migranci handlowi 14,0 22,5 57,5 9,7 12,4 15,9

Migranci osiedleńczy 46,9 16,3 7,1 9,7 15,0 8,8

Migranci kontraktowi 1,1 0,6 0,6 1,9 - 17,1

Migranci niepełni 38,0 60,6 34,7 78,7 72,5 58,2

N 179 160 170 207 153 340

25

LUBLIN

Pracownicy sezonowi w Niemczech

26

LUBLIN

Migracje niepełne i sezonowe – koszty i korzyści

+ -

Praca legalna (migracje sezonowe) Praca poniżej kwalifikacji

„Praca dla każdego” (brak wymogów) Brak możliwości rozwoju zawodowego

Niskie koszty wyjazdu, proste procedury Niewielkie możliwości podnoszenia kompetencji

językowych

Możliwość uczestnictwa w polskim rynku pracy Zmniejszenie zainteresowania karierą zawodową w

Polsce

Niskie „koszty rozstania” Trwała tymczasowość, marginalizacja (zwłaszcza

migranci niepełni)

MIG

RA

NC

I I IC

H R

OD

ZIN

Y

Transfer środków z zagranicy: dofinansowanie

budżetów domowych oraz działalność

inwestycyjna

+ -

Zmniejszenie skali ubóstwa Czasowe niedobory pracowników

Dopływ pieniędzy z zagranicy: potencjalna

działalność inwestycyjna, tworzenie nowych

miejsc pracy.

Zależność od pieniędzy napływających z zagranicy

brak bodźców do aktywności i pobudzania

rozwoju w oparciu o krajową działalność

Zmniejszenie poziomu bezrobocia („eksport

bezrobocia”)

Wycofywanie się (czasowe lub permanentne) z

polskiego rynku pracy wzorzec: praca za granicą

i bierność na polskim rynku pracy

SP

OŁ

EC

ZN

OŚ

Ć L

OK

AL

NA

27

LUBLIN

Migracje osób z wysokimi kwalifikacjami

Migranci z relatywnie wysokimi kwalifikacjami: osoby, które ukończyły uczelnię wyższą, ale również absolwenci szkół ogólnokształcących, jeśli w rejonie ich zamieszkania dominuje wykształcenie podstawowe lub zawodowe.

Drenaż mózgów z Polski – fakty i mity Wyjazdy w latach 1990. – drenaż mózgów tylko w przypadku dużych

ośrodków miejskich Ale: pozytywna selekcja wyjeżdżających po 1998 roku Kraje docelowe migrantów o różnym poziomie wykształcenia Migracje najnowsze a utrata kapitału ludzkiego Motywacje migracyjne osób o wysokich kwalifikacjach – typowe czy

specyficzne? Drenaż mózgów, wymiana mózgów czy marnotrawstwo mózgów?

28

LUBLIN

Migranci, a wykształcenie (1988 i 2003)

0

10

20

30

40

50

60

1988 2003

osoby z wykształceniem co najwyżej podstawowym

osoby z wykształceniem co najmniej wyższym

29

LUBLIN

Wyjazdy po 1997r wg poziomu wykształcenia

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Niemcy Włochy WielkaBrytania

reszta UE-15

USA Kanada

w yższe średnie z maturą albo policealne inne

30

LUBLIN

Migracje osób z wysokimi kwalifikacjami

+ -

Wyższe zarobki – wyższe dochody Pozycja społeczna nieadekwatna do oczekiwań i

kwalifikacji

Wyższy standard życia, poczucie

bezpieczeństwa materialnego

Zatrudnienie poniżej kwalifikacji

Możliwość realizacji zawodowej – kariera

zawodowa

Deprecjacja kwalifikacji

Doskonalenie, dokształcanie, podnoszenie

kwalifikacji

Brak poczucia niedocenienia w sensie

materialnym i społecznym

DL

A M

IGR

AN

TÓ

W I

ICH

RO

DZ

INY

+ -

Tworzenie sieci powiązań zawodowych między

krajem migracji a krajem pochodzenia

Trwała „utrata mózgów” – zmniejszenie szans

rozwojowych

Transfer wiedzy Zagrożenie funkcjonowania określonych sektorów

gospodarki (np. służba zdrowia)

Transfer środków finansowych Deprecjacja zasobów kapitału ludzkiego

Rozwój przedsiębiorczości – transfer kultury

ekonomicznej

Utrata wydatków poniesionych w związku z

kształceniem migrantów

Wykształcanie się mobilnego, nowoczesnego

społeczeństwa

DL

A S

PO

ŁE

CZ

NO

ŚC

I LO

KA

LN

EJ

Pozytywny wpływ na motywację młodych ludzi

do zdobywania wyższego wykształcenia

31

LUBLIN

Typy migracji – migracje powrotne

NSP 2002: 70 tys. Polaków, którzy powrócili do kraju Ale: 20 tys. spośród nich wyjechało ponownie Powroty z: Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Kanady Powroty do: miast (81%), głównie dużych Kim są? Ludzie młodzi (28% poniżej 20 roku życia), bardzo dobrze

wykształceni (30% z wykształceniem wyższym), aktywni zawodowo (65%) Pozycja zawodowa w Polsce – bardzo wysoka Kto wyjechał? Osoby słabiej wykształcone, z podwójnym obywatelstwem Migracje powrotne – automatyczny sukces?

32

LUBLIN

Migranci powrotni

33

LUBLIN

Migracje powrotne – koszty i korzyści

+ -

Większa satysfakcja z życia w kraju Zagrożenie dla więzi rodzinnych w sytuacji porażki

migracyjnej – szczególnie w sytuacjach, gdzie

wyjazd był realizacją strategii dochodowej całego

gospodarstwa domowego.

Kapitał i nowe kompetencje migrantów

powrotnych

W sytuacji braku możliwości trwałego wejścia na

polski rynek pracy potencjalny sukces związany z

migracją powrotną może przerodzić się w porażkę

DL

A M

IGR

AN

TÓ

W I

ICH

RO

DZ

INY

+ -

Migranci powrotni mogą dysponować środkami

wystarczającymi by wesprzeć rozwój lokalnej

przedsiębiorczości.

Konieczność intensywnego wsparcia ze strony

publicznych służb zatrudnienia

Dopływ pieniędzy z zagranicy: potencjalna

działalność inwestycyjna, tworzenie nowych miejsc

pracy.

W sytuacji braku wsparcia migracja powrotna

może z łatwością przekształcić się w re-

emigrację definitywna utrata kapitału

ludzkiego

Potencjał demograficzny – większość z migrantów

powrotnych to osoby w tzw. wieku mobilnym –

istotny zwłaszcza dla małych miast i terenów

wiejskich.

Powroty, ale do dużych ośrodków miejskich

trwałe osłabienie potencjału rozwojowego

społeczności lokalnych

DL

A S

PO

ŁE

CZ

NO

ŚC

I LO

KA

LN

EJ

Migranci powrotni jako „eksperci” i liderzy lokalnych

społeczności

Migranci powrotni umożliwiają tworzenie sieci

powiązań z krajem migracji – kontakt te mogą

owocować współpracą na wielu polach, zwłaszcza w

sferach biznesowych.

34

LUBLIN

To nie migracje są problemem Sieci migracyjne => wyspowość Moda Nieracjonalność decyzji o wyjeździe:

niewłaściwi ludzie w niewłaściwe miejsca

Świadomość dostępności innych rozwiązań Sieci migracyjne nie są sieciami, lecz kanałami Pozór bezpieczeństwa Brak swobody wyboru i ograniczona informacja Redukcja aspiracji do wymiaru dochodowego

35

LUBLIN

Rozwiązania Monitoring postępowania pośredników Podtrzymywanie aspiracji

Szanujmy się! Sieci horyzontalne (pozyskiwanie doświadczenia, budowanie kariery) Sieciowanie istniejących kanałów

Nawigowanie informacją Wiarygodne źródło wiedzy „jak jest tam”?

(dochody, koszty życia, warunki...)

Uwzględnienie innych kryteriów przy decyzji o wyjeździe

Dobre przygotowanie wyjazdu

36

LUBLIN

Wzorce rozwoju, a migracje Indywidualnego

Tradycyjny model wyjazdów do prac niskokwalifikowanych Brak tradycji „ścieżki kariery”

Działania w instytucjach edukacji formalnej Trenerzy Szkolenia dla nauczycieli Materiały dydaktyczne (także np.: gry strategiczne!)

37

LUBLIN

Wzorce rozwoju, a migracje Społeczności lokalnej

Tradycyjny model trwałego opuszczania mniejszych miast i obszarów wiejskich (drenaż mózgów)

Brak świadomości możliwości rozwojowych

Wyjeżdżajcie by wracać Wbudowanie strategii powrotu w decyzję wyjazdową Ułatwienia dla powrotów (także formalne!) Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości (migranci i ich rodziny) Wsparcie aktywności w okresach pobytu w Polsce

38

LUBLIN

Wnioski na podstawie doświadczeń

Nie ci, co trzeba, pojechali nie tam, gdzie trzeba potencjał mobilności nie został w pełni wykorzystany

Wyjazdy kosztem edukacji (albo zamiast, albo dewaluacja) potencjał edukacyjny nie jest wykorzystywany redukcja aspiracji by decyzje były racjonalne

Nierównomierny rozwój infrastruktury potencjał wyjazdów nie służy budowaniu społeczności lokalnej wyjazdy tradycyjnie źródłem amoralnego familializmu

LUBLIN

Bardzo dziękujemy za uwagę! Pytania?

Dr Paweł Kaczmarczyk

p.kaczmarczyk@uw.edu.pl

Dr Joanna Tyrowicz

jtyrowicz@wne.uw.edu.pl