ŠUMARSKI FAKULTET UNIVERZITETA U SARAJEVU

Nastavni predmet: „Lovstvo“

„ ISTORIJAT, RAZVOJ, VRSTE LOVAČKOG ORUŽJA I PRAVILNIK O NAČINU UPOTREBE LOVAČKOG ORUŽJA I

MUNICIJE “

- Seminarski rad -

Studenti: 1. Kišija Edin 2. Baručija Amir 3. Ribić Arben 4. Šeremet Muhamed 5. Hanđić Senaid

SARAJEVO 2011.

1

SADRŽAJ

SADRŽAJ ............................................................................................................................. 1

UVOD ..................................................................... .............................................................. 2

ISTORIJAT RAZVOJA LOVAČKOG ORUŽJA ............................................................ 2

PODJELA LOVAČKOG ORUŽJA ....................................................................................7

Lovačko oružje sa glatkim cijevima ....................................................................................... 7 Kalibri pušaka sačmara ......................................................................................................... 13 Lovačko oružje sa olučenim cijevima ................................................................................... 15 Malokalibarsko oružje ........................................................................................................... 18 Kalibri oružja sa olučenim cijevima ...................................................................................... 19 KOMBINOVANO LOVAČKO ORUŽJE ........................................................................ 19 LOVAČKI PIŠTOLJ .......................................................................................................... 20

SASTAVNI DIJELOVI LOVAČKIH PUŠAKA ............................................................. 22

LOVAČKA MUNICIJA ..................................................................................................... 28

Lovačka municija za puške sačmarice .................................................................................. 28 Lovačka municija za puške sa olučenim cijevima ................................................................ 33 Tabele dometa lovačkog oružja ............................................................................................ 35

PRAVILNIK O NAČINU UPOTREBE LOVAČKOG ORUŽJA I MUNICIJE .......... 36

LITERATURA ...................................................................................................................... 40

2

UVOD

Lovačko oružje je oružje kojim čovjek (lovac), ispaljujući kroz cijev projektil potisnut gasovima sagorjelog baruta, lovi (odstreljuje) divljač. Pod pojmom lovačkog oružja podrazumijevamo vatreno oružje raznih vrsta i kalibara koje služi za odstrel lovne divljači različitih vrsta na različitim daljinama. Pod osnovnim istorijskim pojmom lovačkog oružja mogu se podrazumijevati lovčeva (čovjekova) pomagala kojima je mogao da odstrijeli (ulovi) neku vrstu divljači koju je koristio za prehranjivanje. Prvo lovačko oružje, sa aspekta istorije, bili su najobičniji predmeti iz prirode koje je tadašnji pračovjek koristio kako bi lakše uspio da ulovi neku divljač koja mu je bila neophodna za osnovno preživljavanje. U većini slučajeva bili su to neki komadi drveta (grane) ili kosti krupnijih životinja, kojima je tadašnji pračovjek (pralovac) lovio divljač. Danas se, u razvijenim zemljama svijeta, lovci vraćaju drevnom lovu koristeći luk i strijelu, ali daleko savremeniju, kojom mogu na velikim daljinama vrlo precizno gađati, odnosno vršiti odstrel divljači, no to je samo sporadičan pokret malog broja zaljubljenika koji, u vrlo malom procentu od ukupne lovačke populacije, na taj način upražnjavaju lov. Danas se ipak, gotovo isključivo koristi vatreno oružje koje je predmet našeg razmatranja.

ISTORIJAT RAZVOJA LOVAČKOG ORUŽJA

Razvojem čovjeka razvijao se i pribor za lov jer je njihov razvoj tijesno povezan tokom najranije historije čovječanstva. Od momenta kada je čovjek počeo koristiti najprimitivnije oružje, on se ujedno i umno razvijao pa je pronalazio sve novije načine korištenja raznih predmeta iz prirode, da bi kasnije, prema svojim umnim sposobnostima i potrebama, počeo oblikovati lovačko oružje koje je tako i nastalo. U početku su korišteni različiti tipovi buzdovana, kojima su udarcem obarali divljač, te zašiljeni komadi pravih grana koje su predstavljale primitivna koplja koja su omogućavala da se divljač ulovi na određenom rastojanju tako da lovac nije morao dolaziti u direktni kontakt sa često opasnim životinjama. Tadašnji pračovjek uspijeva da proizvede prvi luk i strijelu, što je u to vrijeme značilo ogroman iskorak za čitavo čovječanstvo. Tako opremljen lovac mogao je da ulovi svoj plijen iz veće daljine pa samim tim da uspješnije i lakše obezbijedi hranu za svoju porodicu. Usavršavanjem luka i strijele pri kraju ere efikasni domet ovog oružja prelazio je granicu od preko 80 m. Zvanični, mada protivrječni podaci, o otkriću CRNOG BARUTA, koji je u Evropu dospio preko Arabljana potiču iz 1320 g., a pronalazač je Berthold Schwartz. Prema drugim podacima, Kinezi su još 2000 godina p.n.e., poznavali crni barut i posjedovali oružje koje je izbacivalo projektile. Crni barut je mješavina šalitre, sumpora i drvenog uglja. Razvoj lovačkog oružja kroz istoriju čovječanstva nije bio tako brz i trajao je milenijumima, da bi tek u 13. vijeku ( preciznije 1264. god. ), prvi put u Evropi, bilo upotrijebljeno najprimitivnije vatreno oružje.

3

Od 1364 g., oružja koja koriste crni barut za izbacivanje različitih projektila se upotrebljavaju u Evropi, za odbranu srednjovjekovnih tvrđava. Ovakve naprave su dobile zajednički naziv: VATRENO ORUŽJE. Prva vatrena oružja, kojima je barut paljen pomoću baklje, bila su teška i nepouzdana, tako da je prošlo nekoliko vjekova dok lovačko oružje nije postalo praktično i upotrebljivo za uspješan lov divljači. Sve do tih vremena za lov su se koristili luk i strijela, kasnije i samostrel kao mnogo efikasnije lovačko oružje. Višemilenijumska praksa učinila je da su se u korišćenju ovog takozvanog hladnog oružja, lovci toliko izvještili da su pogađali divljač u trku ili pticu u letu, a njime su se upražnjavala i takmičenja u gađanju mete. Prva vatrena oružja su se sastojala samo od jedne bronzane cijevi, sa jedne strane zatvorene, za koju se koristio tadašnji crni barut, te sloj kučine umjesto čepa, pa zrno ili sačma i na kraju ponovo sloj kučine. Paljenje se vršilo bakljom kroz rupu na dnu cijevi. Zapaljeni barut je svojim sagorijevanjem razvijao pritisak koji je za to vrijeme velikom snagom izbacivao zrno ili sačmu u pravcu nišanskog cilja. Prve puške su imale primitivni drveni kundak kojim je puška oslanjana na rame radi lakšeg nišanjenja. Veliki napredak je načinjen kada je izmišljen autonomni sistem za paljenje baruta u cijevi pomoću varnice sa kremena (kremenjača). Najveće dostignuće se vezuje za 18. vijek (preciznije 1774. god.), kada su francuski stručnjaci pronašli korištenje živinog fulminata kao zapaljivog sredstva za paljenje baruta u cijevi. To je bio ogroman napredak u razvoju i od tada dolazi do naglog razvoja vatrenog oružja koje se u to vrijeme koristilo za lov i ratovanje.

Ne mnogo poslije toga napravljen je autonomni metak za vatreno oružje koji je sadržao sve potrebne elemente: kapislu, čahuru, barut, čep, zrno ili sačmu i poklopac, tako da se ubrzo prešlo na puške koje su punjene posebno pripremljenim mecima sa zadnje strane kroz zatvarač, a zvale su se ostraguše. Tako se i došlo do današnjih lovačkih pušaka koje se ne razlikuju mnogo. Puška sa prvim integralnim metkom napravljena je u Francuskoj. U integralnom metku je bila kapisla, pa čak i udarna igla kapisle čiji je jedan kraj virio iz boka dna metka. Ovu iglicu udarao je čekić nabijajući je u fulminantnu smjesu kapisle i tako izazivao paljenje kapisle pa i barutnog punjenja (crnog baruta).

Prvo lakše vatreno oružje bile su arkebuze i muskete, koje su se punile sprijeda, nabijanjem, a barut palio pomoću baklje ili fitilja. Kasnije se prešlo na paljenje kremenom, a varnica se dobijala trenjem o zupčasti točak - pronalazač Georg Küfuss, 1517 g. kasnije je ovaj sistem

4

usavršen, pa se paljenje vršilo udarcem čekića o metalnu ploču, a sistem je nazvan SISTEM KREMENJAČE.

Iako se kremenjača zadržala u upotrebi sve do 19. vijeka, ovaj sistem je imao mnoge nedostatke. Pri većoj vlazi, kiši i sl., nije bilo moguće izvršiti opaljenje. Jedno od najvažnijih otkrića u poboljšanju sistema opaljenja, učinio je Berthollet 1788 g., otkrićem ŽIVINOG FULMINATA, materije koja je imala osobinu samozapaljenja uslijed udarca. Puške koje su koristile ovaj sistem, nazvane su KAPISLARE.

5

Mehanizmi za okidanje tih ranih pušaka su bili sa sporogorećom šibicom i sa kotačem kojeg je pokretala opruga. Ovakve puške bile su nesigurne za korištenje. Ručno oružje punjeno sa prednje strane poznate pod nazivom kao „kubure“ dolaze u dva oblika kao revolveri i kao pištolji. Pištolji su uglavnom samo sa jednim hicem, a revolveri imaju mogućnost više hitaca bez punjenja.

Crni barut je jedina vrsta baruta koja se može koristiti u ovakvom oružju. Danas postoje sintetički barut poznat kao Pyrodex®, koji takođe može biti korišten. Bezdimni baruti ne dolaze u obzir zbog moguće nesreće.

Prvi pokušaj u konstruisanju vatrenog oružja koje se ne bi punilo nabijanjem kroz grlić cijevi, već sa zadnjeg kraja, učinio je Patrick Ferguson oko 1770 g., njegove eksperimente je nastavio Nicholas Von Dreyse, i 1826 g. konstruisao prvu patronu, tj. metak koji je objedinjavao barutno punjenje, kapislu i projektil. Industrijskom revolucijom u 19.-om vijeku, razvoj vatrenog oružja teče mnogo brže, pa tako oko 1830 g., Chariln konstruiše prvu sačmaricu sa fiksnim cijevima, a pokretnom glavom, koja se puni patronama. Ovakve, naravno savršenije puške i danas proizvodi Francuska firma Darne.

· 1832 g. Lefaucheux konstruiše prvu sačmaricu na PRELAMANJE, sa „T“ sistemom ključeva, koja je preteča svih današnjih modernih pušaka sačmarica.

· 1865 g. otkriven je BEZDIMNI BARUT – Schultze, pa se tehnologija proizvodnje osjetno mijenja.

6

Kraj devetnaestog stoljeća predstavlja pravi bum u usavršavanju vojnog i lovačkog oružja, pri čemu ne treba posebno objašnjavati inovacije Mausera čija repetirka mod. 1898 u kalibru 8x57IS predstavlja ishodište svih modernih karabina obrtnočepnog mehanizma čiji sistem i danas koriste najveći proizvođači oružja kao što su Manlicher, Sako, Winchester, Remington, Savage, Ruger i dr. John Browning konstruira prvenstveno vojno i policijsko oružje, ali poluautomatski karabin BAR, bok sačmarica Superposed, prva pumparica i poluautomatska sačmarica Auto 5 ostaju i do danas neprevaziđeni.

Winchester industrijalizira popularni Winchester 73-karabin polužnog mehanizma

a potom i neprevaziđeni mod. 94 u kalibru .30-30.

Prvu bok sačmaricu, popularnu "bokericu" izradio je puškar Petrika još 1920.-te godine, ali je tek J.Browning usavršio njihovu konstrukciju. Od tada bokerice imaju važnu ulogu, a danas su popularnije u lovu od klasičnih. Upravo razvojem ovog tipa oružja, došlo je i do pojave kombiniranih pušaka, koje kako im samo ime govori, kombiniraju dva i više kalibara sa dvije do četiri cijevi. Najkvalitetnije izvedbe ovih pušaka i danas imaju njemačke firme Heym, Blaser, Sauer, Merkel, austrijski puškari iz Ferlacha, Borownik, Peter Hofer i drugi. Povećanje preciznosti na većim daljinama je omogućeno razvijanjem optičkih nišana -snajpera, koji se danas ugrađuju osim na karabine i na sačmarice, pištolje, samostrele pa čak i na lukove.

7

PODJELA LOVAČKOG ORUŽJA

Današnje, moderno lovačko oružje je osnovni pribor za lov. Razlikujemo ga prema namjeni, vrsti municije, načinu bušenja cijevi, broju cijevi, te njihovom međusobnom položaju, pa tako postoje:

1. Lovačke puške sačmarice 2. Lovačke puške kuglare 3. Kombinovane lovačke puške 4. Malokalibarske lovačke puške

Po načinu upotrebe lovačko oružje se dijeli na:

oružje sa glatkim cijevima (sačmarice), oružje sa olučenim (žlijebljenim) cijevima - kuglare i kombinovano oružje.

Lovačko oružje sa glatkim cijevima To je vatreno oružje na kojem je cijev glatka i služi za ispaljivanje metka sa sačmenim punjenjem. Puška sačmarica - prelamača sastoji se od glave puške u kojoj su smješteni mehanizmi, cijevi i kundaka. Glava puške je dio u kojem se nalazi kompletan mehanizam za bravljenje i opaljenje puške na kome se nalazi i kočnica. Jednim dijelom je vezana za kundak, a drugim za cijevi. Cijev lovačke puške sačmarice se po unutrašnjoj građi sastoji od nekoliko dijelova. Ležište metka je dio cijevi u koji se stavlja metak. Metak koji se stavlja mora uvijek odgovarati ležištu za koji je propisan. Dio ležišta je znatno ojačan u odnosu na drugi dio cijevi kako bi mogao izdržati pritisak barutnih gasova pri opaljenju metka. Na samom ulazu u cijev odnosno ležište, nalazi se jedno malo proširenje u zidu koje prima proširenu ivicu dna lovačkog – sačmenog metka, a u internacionalnoj lovačkoj literaturi obilježava se sa “R” (rub). Ležište metka je bilo u početku 65mm, a danas je dužina ležišta porasla na 70 mm za normalne kalibre, 76 mm za magnume i 89 mm za super magnume.

8

Konusni prelaz sa ležištem metka do duše cijevi (suženje) je konus od proširenog ležišta metka do normalne širine duše cijevi. Konus je napravljen da bi sačmeno punjenje iz čahure metka lakše ušlo u cilindrični dio (dušu cijevi). Suženje je jednako debljini zida čahure lovačkog metka, tako da je unutrašnji prečnik čahure metka približno jednak prečniku duše cilindričnog dijela cijevi puške.

Duša cijevi je cilindrični dio cijevi koji se prostire od konusnog suženja do čoka. To je osnovna i glatka širina cijevi vrlo značajna za pravilan posip sačme.

Konusni prelaz čoka je dio cijevi koji povezuje cilindričnu dušu cijevi sa suženim dijelom na ustima (čokom).

Čokovi su suženi dio cijevi od konusnog suženja do kraja usta cijevi. Nekad se koristilo univerzalno oružje za lov sitne i krupne divljači, da bi, kasnijim usavršavanjem tehnologije, počela proizvodnja više vrsta čokova, tako da u zavisnosti od opredjeljenja lovca i vrste divljači koju lovi zavisi i koju će vrstu čoka koristiti. Tako je za sitnu divljač razvijeno specifično oružje sa glatkim cijevima iz koga se pretežno puca sačmom manjih dimenzija, odnosno metkom u kome se nalazi veći broj zrna. Na ovaj način je postignut širi snop kojim se efikasnije pogađa sitnija divljač u trku ili letu.

Dugo se smatralo da domet sačmarice zavisi prije svega od dužine cijevi, jer duža cijev daje pravilniji i uži posip. Polovinom 19. vijeka je otkriveno da se ugradnjom (čokova) - suženja cijevi, postiže isti ili još bolji efekat sačmenog snopa na meti ili divljači.

Osnovi dijelovi sačmarice (bokerica)

9

Glava(baskula) Sistem zatvaranja Sistem okidanja

Osigurač(kočnica) Kundak Potkundak Mušica

Cijevi

Čok je suženje cilindrične cijevi pri kraju na 3 do 5 cm od usta cijevi. Sačmena zrna, koja prolaze kroz cilindrični dio (dušu) cijevi, u konusnom prelazu se skupljaju i grupišu tako da na izlasku djeluju kao uži i gušći snop prema cilju što daje bolji efekat pogotka. Sada se proizvode puške sa različitim čokovima. U odnosu na suženje podijelili smo ih na:

1. Cilindar – služi za bliska rastojanja, 2. Četvrtina čoka – od 0,1 do 0,2 mm za bliža gađanja, 3. Polučok – od 0,3 do 0,7 mm za srednje daleka gađanja, 4. Tri četvrtine čoka – od 0,8 do 1,0 mm za dalja i daleka gađanja, 5. Pun čok – od 0,9 do 1,1 mm za veoma daleka gađanja.

10

Promjenljivi čokovi, čokovi koji se ušrafljuju u standardna ležišta usta cijevi, su takođe sa karakteristikama kao klasični čokovi. U početku su ugrađivani u jednocijevne (poluautomatske) puške, a sada se rade po tom principu i na višecijevne sačmarice.

Polychocke-multičok – su univerzalni čokovi koji su već ugrađeni u usta cijevi i zatezanjem ili opuštanjem daju željene karakteristike posipa sačmenog snopa.

Prikaz diagrama rasipanja i dometa za puške sačmarice

11

Broj cijevi sačmarica može da bude različit, tako da ih dijelimo na:

JEDNOCIJEVKE, DVOCIJEVKE, TROCIJEVKE, ČETVOROCIJEVKE i dr.

Neke lovačke puške imaju i rezervne cijevi koje su prilagođene mehanizmu (glavi), tako da lovac uz jednu glavu može koristiti po nekoliko vrsta cijevi u različitim kalibrima sačme, kugle ili kombinovane. Jednocijevne puške mogu biti sa više metaka ako je u pitanju pumparica ili poluautomatska puška, pa i sačmarica repetirka. Međutim, po našem zakonu se za lov divljači mogu koristiti sačmarice koje se pune sa najviše 2 metka.

Jednocijevne puške mogu biti sa više metaka ako je u pitanju pumparica ili poluautomatska puška, pa i sačmarica repetirka. Međutim, po našem zakonu se za lov divljači mogu koristiti sačmarice koje se pune sa najviše 2 metka.

Prelamače su puške sa glatkim ili olučenim cijevima koje se otvaraju i zatvaraju prelamanjem cijevi u glavi puške. Najčešće su prelamače dvocijevke i trocijevke (drilling), a nešto rijeđe jednocijevke i višecijevke. U zavisnosti od položaja cijevi podijeljene su na:

Položare - kada im je međusobni položaj cijevi horizontalno položen (jedna pored druge).

Bokerica - kada im je međusobni položaj cijevi vertikalan (jedna iznad druge). Prednost bilo koje od ove dvije vrste sačmara je teško odrediti i manje - više zavisi od ukusa. Za nijansu prednost ima Bok sistem, zbog boljeg vidnog polja lovca kao i načina bravljenja, no sve u svemu izbor položaja cijevi za lov više je stvar ukusa samog lovca.

12

Lovačke puške se po načinu bravljenja dijele na:

· Repetirke - puške u koje se metak unosi u ležište repetiranjem zatvarača, bilo da su pumparice, poluautomatske ili sa obrtočepnim zatvaračem.

· Prelamače su puške koje se pune i prazne prelamanjem cijevi u glavi puške. Zabravljivanje ovakvih pušaka može biti jednostruko i dvostruko. Jednostruko je kada ima samo gornje ključeve u glavi, a dvostruko je kada puška ima gornje i donje ključeve, ili dvostruke donje.

Lovačke puške se po načinu opaljenja dijele se na:

· Klasičan sistem koji je ugrađen u repetirke sa obrtočepnim zatvaračem,

· Lever action (kaubojke),

· Slide action (pumparice) i poluautomatske puške.

Kod pušaka prelamača sistem opaljenja je različit, a najčešći su sljedeći sistemi:

Orozare, čekićare su puške kod kojih su orozi sa spoljne strane glave puške i napinju se ručno.

Blič (blitz) je sistem opaljenja koji je sa svim svojim djelovima učvršćen na pločicu iznad obarača. Vrlo je jednostavan i funkcionalan, te lak za čišćenje i održavanje.

Anson Deli (Anson & Deeley) je čitav smješten, ukopan u glavu puške, pa s jedne strane slabi samu površinu glave i vrlo je težak za održavanje.

13

Sistem opaljenja na unutrašnjim stranama bočnih pločica (Seiten Schloss) je sistem koji je ugrađen na unutrašnjim stranama bočnih pločica glave puške, a nazvan je po pronalazačima i prvim proizvođačima čuvene engleske puškarske radionice Holand & Holand. Ovaj sistem zahtijeva izvanrednu preciznost izrade i materijale veoma visokog kvaliteta. Koriste ga najugledniji svjetski proizvođači Engleske, Holandije, Njemačke, Francuske, Rusije, Italije, Španije i dr.

Kalibri pušaka sačmara

Kalibar puške je unutrašnji prečnik cijevi. Kalibre kod lovačkih pušaka sačmarica utvrdili su Englezi po brojevima koji označavaju kalibre, a označeni su sa 2 – 4 – 8 – 10 – 12 – 14 – 16 – 20 – 24 - 28 – 32 – 36. Ovi brojevi u stvari pokazuju koliko se komada jednakih olovnih kugli datog prečnika cijevi (kalibra) može izliti iz jedne funte olova. To znači da ako se iz funte olova mogu izliti samo 2. kugle, prečnik će biti označen sa 2, a ako se iz funte olova može izliti 12 jednakih kugli, prečnik te kugle biće označen sa 12, odnosno ako se iz funte izlije 20 jednakih kugli kalibar kugle će biti označen sa 20 itd.

Puške najvećeg kalibra, kao što je 2 ili 4 korišćene su za lov divljih pataka i gusaka u jatima. Danas se veoma rijetko mogu naći u upotrebi, a takođe veliki kalibri 8 i 10 su imali istu namjenu i vrlo rijetko se koriste u Americi. Puške kalibara 12-16 i 20 spadaju u kategoriju najzastupljenijih kalibara širom svijeta, dok su puške kalibara 28–32 i 36 dosta rijetke, mada ih još možemo naći u upotrebi i koriste ih lovci koji su ”zaljubljeni” u male kalibre i lakše puške.

Tablica sa oznakama kalibra sačmara izraženim u milimetrima

Kalibar 36 se u Americi označava kao 410 (0,410 inča).

Od kalibra sačmarice zavisi količina sačme koju sadrži metak i teorijski su uvijek efikasniji veći kalibri, a od količine sačme zavisi širina sačmenog snopa kao i efikasniji domet. Posljednjih decenija naročito je povećana proizvodnja magnum kalibara za koje se koriste meci sa čahurom od 76 mm u kojoj staje veća količina baruta i sačme u odnosu na standardne dužine. Neophodno je napomenuti da je dužina ležišta metka označena na cijevi granica dužine čahure koja se smije upotrijebiti, a samim tim magnum municija za sačmarice se može upotrijebiti samo u cijevima sa ležištem 76 mm i naravno ojačanim mehanizmom bravljenja i zidovima cijevi. Municija normalnih kalibara se smije upotrijebiti u magnum puškama istih kalibara. Ovo je veoma važna napomena jer bi nepažljiv lovac korišćenjem magnum municije u standardnoj pušci mogao da dovede u opasnost ne samo sebe i svoje oružje nego i druge ljude u okolini. Posljednjih nekoliko godina proizvode se puške super magnum sa ležištima od 89 mm. Municija za ovakve puške je specijalna i može se upotrijebiti samo u puškama koje su načinom bravljenja i dužinom ležišta predviđene za njenu upotrebu, a u sebi sadrže čak do 50 grama sačme. Puške za ovu vrstu municije proizvode se u više kalibara, ali su u

14

odnosu na standardne više ojačane pa samim tim i teže, tako da za sada nemaju veliku primjenu u lovu.

15

Lovačko oružje sa olučenim cijevima – kuglare

To je oružje u kome je cijev puške iznutra narezana paralelnim, spiralnim žljebovima (olucima). U posljednje vrijeme neki proizvođači lovačkih kuglara (Heckler & Koch, Blaser, Krieghoff , Steyr-Mannlicher i dr.), unutrašnjost olučene cijevi buše u obliku spiralnog poligona, u presjeku sličnom kvadratu sa zaobljenim uglovima i blago zaobljenim stranama, što se stručno naziva poligonalno bušenje tih olučenih cijevi.

Lovačko oružje sa olučenim (žlijebljenim) cijevima namijenjeno je za ispaljivanje municije sa zrnom. U lovačkom žargonu nazvano je kuglom, jer su ispaljivana zrna davno nekad imala oblik olovne kugle pa im je zato sada ostao naziv ”kuglare”. Kuglare su namijenjene odstrelu krupne divljači ili ”divljači visokog lova”. Olučena cijev puške kuglare sastoji se iz sljedećih djelova:

1. Ležište metka je prošireni dio cijevi, iznutra je potpuno usklađeno sa profilom i dimenzijama metka koji se u njemu koristi. 2. Prelazni konus ležišta metka je suženje cijevi od ležišta metka ka duši cijevi prije žljebova i polja. Ovo konusno suženje u cijevi omogućava prilikom ispaljenja metka lakše uvođenje zrna u dušu cijevi. 3. Duša cijevi je presjek osnovne cijevi od prelaznog konusa ležišta metka, pa do usta cijevi kao što je rečeno, iznutra je narezano (urezano) sa 4, 6 ili više žljebova (oluka) koji se naizmjenično sa poljima cijevi prostiru čitavom dužinom duše cijevi, paralelno i spiralno uvijeni do usta cijevi.

Uvijenost ovih oluka je različita u zavisnosti od kalibra, npr. kod kalibra 8x57 zavojnost oluka kroz cijev je približna 2,5 krugova. Spiralno postavljeni oluci (žljebovi) obezbjeđuju zrnu rotaciju koja mu daje potrebnu stabilnost i veću preciznost pogotka. Bez ovog rotacionog kretanja zrno nebi imalo pravilno kretanje kroz prostor, već bi se tumbalo čime bi imalo i manju stabilnost, pa samim tim manji domet i lošiju preciznost. Na spoljnom dijelu cijevi nalaze se mehanički nišani. Prednji je postavljen neposredno iza usta cijevi, a zadnji ispred ležišta metka. Prednji nišan je najčešće u obliku mušice, različitih je dimenzija, najčešće srebrno bijeli ili crveni dok zadnji nišan čini jedna vertikalna pločica postavljena poprijeko na osu duše cijevi sa prorezom u sredini sa gornje strane. Imamo klasične (fiksne) i podešljive, u zavisnosti od kalibra i puške koju koristimo. Ležište za montažu optičkog nišana se montira na gornju površinu cijevi gdje je proizvođač ostavio prostor za njegovu montažu.

Cijevi kuglara i repetirki, najčešće su fiksno ušrafljene ili na drugi način pričvršćene za sanduk puške za ležište metka. Kod novijih tipova karabina (Blaser) cijev sama sadrži i ležište metka i može se prema želji vlasnika jednostavno mijenjati, tako da se na jednoj pušci mogu mijenjati različite cijevi u različitim kalibrima (mali srednji, i magnum), pa jednu pušku promjenom kalibra možete prilagoditi za lov određene vrste životinja. Glavna karakteristika kuglara je, kao što je već rečeno, da je cijev iznutra narezana žljebovima (olucima). Između žljebova (oluka) su izdignuti unutrašnji djelovi cijevi koje nazivamo polje. Žljebovi i polja omogućavaju ispaljenom zrnu da se sa svojom košuljicom užlijebi u njih i tako pri opaljenju dobije rotaciono kretanje koje zrnu po izlasku iz cijevi daje pravilnu stabilnost i putanju do cilja. Zahvaljujući rotaciji zrna postignuta je maksimalna preciznost dometa.

16

Dijelovi karabina (olučene cijevi) – puške risanice

Kuglare, odnosno puške sa olučenim cijevima, mogu biti različite konstrukcije (repetirke – karabini – prelamače ), sa jednom ili dvije cijevi, ili višecijevke.

Repetirke ili karabini, koje su već definisane u prethodnim poglavljima, mogu biti sa jednim ili više metaka u magacinu. Pored toga, u repetirke - karabine spadaju i puške sa različitim načinom repetiranja, od obrtnočepnog zatvaranja, preko lever action (kaubojke), te pump action (pupmarice), različitih proizvođača u različitim varijantama itd.

17

Kod ovih vrsta pušaka, isto kao kod sačmara, moraju biti plombirane za 2 metka u šaržeru jer su takvi propisi u mnogim zemljama Evrope.

· Kuglare – prelamače su također već definisane. U odnosu na broj cijevi mogu biti jednocijevke, dvocijevke, trocijevke, četvorocijevke i druge.

Jednocijevke su puške koje imaju samo jednu cijev, lakše su od ostalih i koriste se za lov u veoma teškim terenskim uslovima (visokoplaninski lov).

Dvocijevke su puške koje imaju dvije cijevi, a po rasporedu cijevi mogu biti horizontalne ili vertikalne.

18

Trocijevke (drilling) su puške sa tri cijevi koje mogu biti u raznim kalibrima, a obično se proizvodi sa cijevima dvije većeg i jedna manjeg kalibra.

Četvorocijevke su puške sa četiri cijevi koje mogu biti u raznim kalibrima, obično se proizvode sa cijevima dvije većeg, jedna srednjeg i jedna manjeg kalibra. Vrlo su rijetke zbog svoje konstrukcije i broja cijevi. Jako su teške i vrlo malo se upotrebljavaju.

Malokalibarsko oružje

Malokalibarske lovačke puške, imaju žlijebljenu cijev, malog su kalibra (5,6 mm), a služe samo za odstrel štetočina i sitnijih predatora. Zbog većih daljina gađanja, i na njih se postavlja optički nišan. Nažalost, zbog male jačine pucnja, omiljeno su oružje krivolovaca.

19

Kalibri pušaka sa olučenim cijevima

Kalibar puške kuglare je u stvari prečnik polja cijevi u milimetrima. Kalibar kod pušaka sa olučenim cijevima se u Evropi izražava sa proizvodom:

· prečnika polja cijevi kuglare izražene u milimetrima * dužina čahure izražena u milimetrima.

Kalibri u Evropi se označavaju sa npr. : 6 x 70 R – 6,5 x 57 R 7 x 57, 7 x 64, 7 x65 R, 8 x 57, 9,3 x 74 R., pri čemu dodatak “R” označava da je čahura sa rubom, što ujedno i znači da je namijenjena za prelamače. Amerikanci imaju svoje oznake kalibara koje su najčešće izražene u stotim (hiljaditim) dijelovima inča (i još nekih oznaka). Tako npr. puška u kalibru po evropskom standardu 7,62 x 63, u Americi nosi oznaku 30-06, što bi značilo da je kalibarska grupa 30 odnosno 7,62 mm i da je uvedeno u vojno naoružanje 1906 (06) po američkim oznakama. Tako se u Americi npr. javljaju slijedeći kalibri: 22 long rifle, 22 Hornett. 222 Remington, 22-250, 7 Rem/mag, 300 win/mag, 375 H&H itd.

KOMBINOVANO ORUŽJE / SAČMA - KUGLA

Kombinovane lovačke puške su, kako im samo ime kaže, kombinovane od glatke cijevi za sačmu i olučene za kuglu. Najčešće su dvocijevke, rjeđe su trocijevke (drilling), dok su rijetko četvorocijevke.

Dvocijevke su puške kod kojih je jedna cijev olučena za kuglu, a druga glatka za sačmu.

Kod kombinovanih dvocijevnih pušaka sa položenim cijevima olučena cijev je najčešće sa desne strane. Olučenu cijev okida uvijek prva obarača koja može biti podešljiva. Kod kombinovanih dvocijevnih pušaka sa vertikalnim cijevima (Bok) obično je olučena cijev sa donje strane što obezbjeđuje stabilniju statičku sigurnost bravljenja puške, jer patron olučene cijevi stvara puno veći pritisak, a donja cijev se nalazi u osi centra prelomne osovine. Samim tim, takav položaj cijevi omogućava mnogo veće pritiske prilikom opaljenja, a sa druge strane, obzirom na položaj donje cijevi u odnosu na prelomnu osu puške, ispaljeni metak izaziva mnogo manje odskoke, jer, kao što je rečeno, osa metka je u samoj osi preloma puške. Mana ovakvog rasporeda cijevi je udaljenost ose cijevi od optičkog nišana, pa prilikom pucanja može doći, ukoliko lovac ne drži potpuno vertikalno pušku, do neželjenog promašaja cilja. Neki proizvođači, kao npr. Zbrojovka, su postavili žlijebljenu cijev gornju kod modela ZH, čime je smanjen rizik promašaja usljed nepravilnog držanja, ali su zato morali znatno

20

pojačati ključeve na mehanizmu za zatvaranje zbog velikog naprezanja. Posljednjih godina renomirani proizvođač Blaser konstruisao je i proizveo novi sistem bravljenja pod nazivom “Blok brava za prelamače” (Kipp Blockverschlus). Ovo vrlo kvalitetno zabravljivanje, bez obzira bila ona jednocijevka, dvocijevka ili trocijevka, omogućava korištenje i najjačih kalibara metka namijenjenih za sve vrste evropske krupne divljači, a da pri tome glava ne trpi nikakve promjene. Takođe, velika prednost Blasera i kombinovanih pušaka je ta što su cijevi slobodnoležeće, odnosno mogu se poslije ispaljenja metka slobodno istezati ,a da pri tome jedna na drugu uopšte nemaju bilo kakav uticaj. Ovo je postignuto time što su cijevi međusobno povezane samo u glavi puške, dok se u ostalim dijelovima mogu slobodno istezati. Samim tim je izbjegnuta poznata mana (penjanje pogotka) kod kombinovanih pušaka. Na puškama kod kojih su cijevi međusobno zaletovane čvrsto, čitavom svojom dužinom, cijev iz koje se puca biva zagrijana, te se isteže, a druga čvrsto zaletovana cijev to ne dozvoljava, pa samim tim dolazi do pomenutog penjanja pogotka što strijelac prethodno ne može primijetiti golim okom. Slična pojava je kod cijevi koja je priljubljena uz drvo kundaka.

LOVAČKI PIŠTOLJ

Posebna vrsta lovačkog oružja, propisana Pravilnikom o upotrebi lovačkog oružja. Pripada grupi lovačkog oružja sa olučenim kratkim cijevima.

Osnovni dijelovi pištolja

21

Podjela pištolja prema postupku djelovanja

Poluautomatski pištolj: Čest pištolj u našim krajevima. Streljivo se nalazi u rukohvatu i ručno repetiramo samo prvi metak.

Trigger-action ili double-action: Ovo oružje se priprema za pucanje povlačenjem okidača.

Hammer-action ili single-action: Omogučava pucanje tek nakon što je kokot ručno napet.

Pištolj na preklapanje: Ova vrsta pištolja može opaliti samo jedan metak. Nakon toga se mora preklopiti i ponovno napuniti.

22

SASTAVNI DIJELOVI LOVAČKIH PUŠAKA

1. Cijev (cijevi)

Osnovni dio lovačke puške je cijev kojih na pušci može da bude jedna, dvije ili više. Cijevi mogu biti glatke i olučene, ili kombinovane, istih i različitih kalibara. U prethodnom poglavlju je rečeno od kojih dijelova se sastoji cijev. Osim toga, na samoj cijevi sačmarice, kao i kod kuglara, nalaze se nišani sa gornje strane. Kod sačmarica, kao i kod ostalih pušaka, imamo zadnji i prednji nišan, s tim što je kod sačmarica zadnji nišan u obliku šine sa gornje strane duž čitave cijevi. Širina šine se kreće od 7 do 13 mm. Šire šine se koriste za sportske takmičarske puške. Ovaj zadnji nišan iako dosta grublji, zadovoljava potrebe sačmarice s obzirom na širinu sačmenog snopa u zoni pogotka. Pri vrhu (ustima cijevi) nalazi se mušica koja može biti različitog oblika i dimenzija kao i kod kuglara. Kod kuglara sa olučenim cijevima mora postojati zadnji i prednji nišan, mnogo finije izrade, sa mogućnošću podešavanja, jer se kuglarama gađa na većim rastojanjima, gdje je potrebna velika preciznost.

2. Glava puške sa bravljenjem

U glavi puške je ugrađen sistem za bravljenje i opaljenje. Bravljenje je obrađeno u prethodnim glavama, pa nema potrebe da se ponavlja, treba napomenuti da je kod mnogih jednocijevnih pušaka bravljenje obrtnočepno, bilo da se ručno repetira ili poluautomatski. Kod prelamača bravljenje je sa donjim (jednim ili dvostrukim) i gornjim ključevima Pardi– Grenerom – duplim grenerom koji se naziva Kersten ili u najnovije vrijeme gornjim bok bravljenjem za prelamače. Izvlakač je uređaj u glavi puške koji izvlači ispaljeni ili neispaljeni metak iz cijevi (ležište metka).

Ejektor je izbacivač čaure ispaljenog metka. Ima ih više tipova, a najviše su cijenjeni Holland &Holland. Ejektori samo izbacuju čahuru iz ispaljenog metka pa time znatno ubrzavaju neophodno prepunjavanje puške.

23

3. Mehanizam za opaljenje puške

Mehanizam za opaljenje je kompleksan uređaj koji je smješten u glavi puške i služi za napinjanje, opaljenje i kočenje. Mehanizam za opaljenje je kompletan, sadrži udarnu oprugu, udarač, okidač – obarač (obarače), elemente za kočenje, okidače, položice za odapinjanje udarača obarače sa udarnom iglom (sa povratnom opružicom) kod pušaka prelamača, a kod repetirki (karabina) različitih varijanti od: udarne opruge, udarača sa udarnom iglom, i sistema kočenja okidača (obarača) ili udarača.

Kod novijih karabina – repetirki Blaser sa ručnim napinjanjem udarača nema sistema za kočenje, jer je puška sve vrijeme napeta, sem neposredno pred opaljenje. 4. Okidači – obarači Riječ je o uređajima pomoću kojih lovac vrši okidanje, tj. oslobađa zapetu udarnu oprugu, udarač i udarnu iglu koji dovode do opaljenja metka. Okidači - obarače mogu biti dvostepeni sa dva koljena, te okidači sa ubrzicama (Šneler ili Šteher), bilo sa dva obarača (kod raznih vrsta karabina pa i nekih jednocijevnih prelamača kuglara) ili sa povratnicom (uglavnom kod jednocijevnih ili višecijevnih prelamača), ili u poslednje vrijeme samo jednostavniji direktni obarači sa podesivom silom okidanja kao najpogodnije. Pri korištenju Šnelera sa dva obarača prvo se povlači pripremni obarač, koji omogućava lako povlačenje drugog obarača. Šneler služi za najfinija gađanja. Pri korištenju Šnelera sa povratnicom prvo se čitav obarač gurne naprijed da bi tako bio pripremljen za osjetljivo i lako okidanje. Korištenje direktno podesivog obarača omogućava laganiji i precizniji pogodak.

5. Magacin metaka sa ili bez šaržera

Kod više karabina sa više metaka – repetirki ispod sanduka zatvarača nalazi se magacin za metke. Obično je ugrađen u dno sanduka, puni se kod nekih proizvođača odozgo, a kod nekih odozdo ili je kao šaržer (izmjenjiv), pa se može vaditi zajedno sa municijom. Šaržeri se kod karabina nove proizvodnje, zbog usklađenosti sa propisom, rade sa 2 ili 3 metka. U većini slučajeva je rađen od čeličnog lima, a kod novijih modela pušaka je od visoko kvalitetne plastike. Kod poluautomatskih pušaka šaržeri su u obliku tube (cijevi) i postavljeni su ispod cijevi puške. U njima su meci smješteni jedan iza drugog.

6. Kočnice

Nalaze se ili u sklopu samih okidača ili na vratu kundaka puške, a kod starijih tipova Mausera na samom udaraču sa zadnje strane.

24

7. Kundak

To je dio puške koji povezuje dijelove puške i kojim se puška oslanja o rame lovca (strijelca). Kundak je iz jednog dijela, kao što je slučaj kod mnogih karabina, ili iz dva dijela (kundak i potkundak), bilo da je dužinom cijele cijevi puške ili djelimičan do određene dužine cijevi. Ako je kundak (potkundak) cijelom dužinom do usta cijevi (cijev je obično malo kraća), onda pušku nazivamo Štuc što bi bukvalno u prevodu značilo Kratež. Kundak je izrađen najčešće od biranog orahovog drveta. Najkvalitetniji dio je iz panja, struktura takvog drveta je najkvalitetnija, sa vrlo ukusnim šarama, pa je u većini slučajeva skuplja izrada samog kundaka od takvog drveta kod kompletne standardne puške. Kako je tehnologija u svemu napredovala, a proizvođači se utrkuju za što većim kvalitetom i povoljnijom cijenom, u zadnjih nekoliko godina počeli su se proizvoditi od laminiranog (slojasto slijepljenog) drveta, kao i od plastike koja je veoma otporna na vlagu i udarce. Plastični kundaci u zadnje vrijeme su mnogo popularni, proizvode se u svim bojama u zavisnosti od zahtjeva tržišta. Otporniji su na vremenske nepogode i koriste se najviše za tzv. radne puške koje se najviše upotrebljavaju za lov, a izrada ovakvih kundaka je mnogo jeftinija od drvenih ali ipak oni spadaju u kategoriji jeftinijih. Mjere kundaka su za lovca i strijelca najvažnija stvar - kako stara poslovica glasi “puška gađa, kundak pogađa“. Obavezno na pušci treba prilagoditi

25

dimenzije kundaka korisniku, što znači da mjere moraju biti usklađene sa visinom vrata lovca, širinom njegovog ramena, visinom oka i dužinom podlaktice do savijenog kažiprsta. Pored toga, kundak mora da bude zakrivljen na dolje, u vratu kundaka kako bi visina oka došla tačno u liniju gornje ivice nišana (šine) kad se gađa mehaničkim nišanom, ili u osu optičkog nišana. Zato se u nekoliko razlikuje zakrivljenost kundaka kod puške za gađanje mehaničkim nišanom u odnosu na pušku sa optičkim nišanom, mada to uvijek nije izvodljivo, jer kod kombinovanih pušaka koje imaju cijev kugla/sačmu gađa se sa standardnom visinom kundaka, ukoliko je ugrađen optički nišan, glavu i oko morate podesiti sa položajem optike. Pored zakrivljenog kundaka na dolje, kundak mora da bude zakrivljen za nekoliko stepeni u desno po vertikali (za lovce koji gađu desnim okom), a u lijevo ako gađaju lijevim okom. Time se postiže ugodniji položaj glave i oka pri gađanju. Ovo je posebno značajno za lov sačmaricama. Naravno, to je prije svega zato što se sačmaricom brže gađa, nema dva klasična nišana i šina služi kao zadnji nišan. U najčešćoj upotrebi su 2 osnovna tipa kundaka:

1. Engleski (sa malo zakrivljenim gotovo ispravljenim vratom kundaka). 2. Njemački (sa pištoljskim rukohvatom većeg ili manjeg zakrivljenja na kom se dosta

često nalazi obrazina na koju se oslanja obraz lovca prilikom pucanja).

Peta kundaka sačmarice je najčešće obložena bakelitnim, plastičnim ili gumenim potkovom. Na kombinovanim puškama ili kuglarama kao i sportskim puškama se ugrađuje isključivo gumeni mekani amortizer kako bi ublažio trzaj puške. Gumeni amortizer je jako važan kod pušaka kuglara jačeg kalibra za precizno gađanje jer u znatnoj mjeri ublažava trzaj puške, kao i kod pušaka koje se koriste za takmičenje u gađanju glinenih golubova discipline trap i sket.

26

8. Umetak za olučene ili glatke cijevi manjih kalibara

Odavno je počelo da se u sačmene cijevi standardnih pušaka umeću posebno prilagođene olučene cijevi manjih kalibara iz kojih je moguće ispaljivati municiju sa zavidnom preciznošću. Posljednjih godina, s obzirom na pojačano bravljenje novih tipova pušaka omogućeno je umetanje olučenih cijevi većih kalibara pa je njima omogućen lov krupnijih vrsta evropske lovne divljači. Tako su napravljene olučene umetak cijevi kalibrima od 5,6 mm pa sve do standardnih srednjih kalibara sa manjim pritiscima barutnih gasova od 7 i 8 mm što zadovoljava nužne potrebe za lov najkrupnijih vrsta evropske lovne divljači. Danas svaka bolja sačmarica sa dobrim bravljenjem, sa takvim umetkom može da posluži ne samo za odstrel srednje krupne divljači nego i one krupne divljači sa najvećom tijelesnom težinom. Napravljene su i olučene umetak cjevčice manjih kalibara (22 Hornet) i za pušku sa olučenim cijevima većih kalibara kao npr. 9,3 x 74 R kojom se omogućava lov sitnije divljači. Ove se cijevi (umeci) relativno jednostavno postavljaju u cijev puške i isto tako jednostavno podese po visini i po pravcu tako da mogu veoma precizno da se upucaju. Poslije kvalitetnog upucavanja moguće ih je više puta vaditi i vraćati u cijev bez ikakvih posljedica na preciznost pogotka iz njih. Naročito su se pogodne za umetanje pokazale cijevi raznih kalibara manjeg pritiska pa je posljednjih godina napravljen novi posebni kalibar metka malog pritiska, baš namijenjen za umetak cijevi. Kalibar 6 x 70 R se smatra gotovo idealnim za odstrel krupne divljači kao što su srndać, divokoza i dr., a da se pri tome, s obzirom na pritiske koje razvija, može ugraditi u gotovo svaku sačmaricu a naročito kombinovanu pušku bez obzira na kalibar. Kao i kod kombinovanog oružja za ove metke (male kratke cijevi) poželjno je koristiti optički nišan radi bolje preciznosti pogotka.

9. Ublaživač trzaja

To su u stvari kraći uzdužni prorezi cijevi pri ustima, koji služe kao gasna kočnica i mogu da ublaže trzaj puške i do 20%. Postoje drugačiji, mada sve u svemu slični kompezatori trzaja koji se našrafe na usta cijevi i koji takođe mogu kao gasne kočnice da ublaže trzaj.

27

Pored toga, postoje i kompenzatori drugih tipova koji se ugrađuju u kundak puške i tek tako mogu da smanje kick stop trzaj i do 20 %. Tu bi mogli da spomenemo uređaj nazvan takođe Kick stop, koji je obična metalna cjevčica punjena granulatom Volframa koji pri opaljenju metka absorbuje do 20% trzaja, eliminisanje nesvjesnog straha, a time i poboljšanje preciznosti pogotka.

10. Uređaji za nišanjenje

Nišani su uređaji za lakše pogađanje cilja. Nišani se postavljaju na gornji dio cijevi puške i njihova osa mora da bude strogo sinhronizovana sa osom duše cijevi puške. Nišani mogu da budu različiti, od najprimitivnije šine i mušice na njoj kod sačmarica, pa sve od najkompletnijih varijabilnijih optičkih nišana za najdalja gađanja. Uređaji za nišanjenje mogu biti mehanički i optički. Optički nišani (varijabilni ili fiksni) se preko posebnih nosača (Suhl, Schwenk, Wiever, Leupold...) fiksiraju na određeno mjesto na pušci i služe nam za dalja osmatranja i gađanja krupne divljači. Oznaka optičkog nišana 9*40; znači da optika uveličava metu devet puta, a 40mm iznosi prečnik objektiva optičkog nišana. Danas se koriste razne vrste optičkih nišana, raznih vrsta i konstrukcija ( Red dot, Aimpoint, noćne optike Yukon itd).

28

LOVAČKA MUNICIJA

Od pronalaska kompaktnog autonomnog metka za vatreno oružje, meci - municija su ravnopravni dijelovi lovačkog pribora, zajedno sa puškama. Naravno da se ne može zamisliti upotreba oružja bez odgovarajuće municije. Savremena municija, odnosno njeni pojedinačni predstavnici meci se sastoje uglavnom od: čahure, inicijalnog paljenja (kapisle) barutnog punjenja i projektila. Postoji razlika između municije za puške glatkih cijevi – sačmarice i municije za puške sa olučenim cijevima – kuglare.

Lovačka municija za puške sačmarice

Savremeni lovački metak za pušku glatkih cijevi – sačmarica sastoji se od slijedećih dijelova: a) čahure (kartonske, plastične ili sasvim rijetko - metalne),

b) kapisle (sa uglavnom dva najčešća tipa : Živelo i Winchester),

c) barutnog punjenjenja (bilo da je u pitanju dimni barut ili mnogo jači bezdimni barut),

d) čepa (filcanog, kartonskog ili plastičnog),

e) projektila (sačmenog ili jedinačne kugle).

29

Čahura

Čahure za lovački sačmarski metak se uglavnom izrađuju od kartona, u novije vrijeme od plastike, da bi u poslednjih nekoliko godina karton ponovo dobio prednost iz ekoloških razloga (lakše se raspada i tako štiti životnu sredinu od trajnih otpadaka). I plastične i kartonske čahure u svom donjem dijelu, u kome se nalazi barut, imaju iznutra plastična ili kartonska ojačanja. Često takva ojačanja postoje i sa spoljne strane u vidu metalnih čizmica različitih visina koje integralno pokrivaju i dno metka. Mesingane čaure su se nekad koristile (a i sada se koriste) u sibirskim djelovima Rusije, gdje to diktiraju ogromni nenaseljeni prostori koji lovca primoravaju da se sam stara o punjenju municije, pa se iz tog razloga koriste mesingane čaure koje se mogu mnogo više puta pripunjavati nego čahure od bilo kog drugog materijala.

30

Kapisla

Za inicijalno paljenje baruta u lovačkom metku se prave od metalnog tijela u koje je integrisan nakovanj i u koje je između dna kapisle i nakovanja smješten inicijalni eksploziv. Inicijalni eksploziv je 70-tih godina 18. vijeka, kada je pronađen, pa gotovo do današnjih dana činio živin fulminat. Ovo sredstvo je davalo veoma sigurnu i jaku varnicu koja je besprijekorno palila barutno punjenje. Međutim, mana ovog sredstva je što je pri sagorijevanju hemijski veoma agresivno pa izaziva žestoku koroziju i samog oružja. Zato je kasnije otkriven novi inicijalni eksploziv za Sinoksid kapisle sa maksimalnim karakteristikama paljenja koji se radi na bazi smjese olovnog ažida koji ne djeluje korozivno na oružje iz koga se ispaljuje niti pri sagorijevanju oslobađa otrovne gasove. Po konstrukciji imamo dvije osnovne grupe kapisla i to tipa “Gevelot” i tipa “Winchester 209”. Razlika između ova dva tipa kapisla je u tome što je kod kapisle tipa Gevelot čitavo tijelo jedinstveno i u njemu je sve sadržano. Kod kapisle tipa Winchester tijelo kapisle je rađeno (zbog lakše proizvodnje) iz dva dijela od kojih je jedan tijelo kapisle sa ugrađenim nakovanjem, a u njega je utisnuta kapica kapisle sa inicijalnim, eksplozivnim punjenjem.

Barut

Od samog nastanka vatrenog oružja je kao pogonsko sredstvo korišten dimni barut, da bi tek krajem 19. vijeka počeli da se koriste i bezdimni baruti . Ovaj tip baruta ne samo da je neznatno razvijao dim pri opaljenju (iz tog razloga ga i nazivaju bezdimni) nego je razvijao mnogo jače pritiske od starog dimnog (crnog) baruta. Bezdimnog baruta imamo 2 tipa:

Nitrocelulozni i Nitroglicerinski barut.

Nitrocelulozni bezdimni barut je najčešći tip bezdimnog baruta koji se koristi u lovačkoj municiji sa olučenim i neolučenim cijevima. Ovaj barut je nešto voluminozniji od Nitroglicerinskog i lakše ga je kontrolisati.

Nitroglicerinski bezdimni barut je jačih eksplozivnih dejstava pa se koristi u manjim (vrlo precizno određenim) količinama prilikom punjenja municije, pogotovo što mu je specifična težina veća. Osim toga, on je brizantniji (eksplozivniji) pa se njime mora mnogo pažljivije rukovati i nije preporučljiv za individualno korištenje.

Čep

Između baruta i sačme se kod klasičnog punjenja lovačkog sačmarskog metka postavlja čep. Čep ima zadatak da potiskivan gasovima sagorelog baruta ispred sebe gura sačmeno punjenje. Zato čep mora da bude od materijala koji će kvalitetno da dihtuje i sprečava propuštanje gasova sagorjelog baruta mimo sebe. Tako se iskoristi snaga barutnih gasova za izbacivanje projektila kroz cijev puške. Zato su čepovi pravljeni od parafina (i mašću) impregniranog filca koji je dovoljno čvrst ali i dovoljno elastičan, da daje najbolje potiske od svih ostalih čepova. Do skoro se, bez obzira na kvalitet ovih čepova, na barut ispred čepa obavezno stavljao kartonski (plastični) poklopac, zatim se na čep ispod sačme stavljao drugi poklopac, da bi se, ako se formira metak kružno zatvarao poklopac se stavljao i na vrh metka preko sačme gdje se i upisivala oznaka sačme. Naknadna istraživanja su pokazala da na barutno

31

punjenje ispred novijih tipova filcanih čepova ne treba stavljati poklopčić iz razloga što je filcani čep poboljšan i u potpunosti zadovoljava zahtjeve metka. Posljednjih decenija i godina primat u proizvodnji municije za sačmaru su preuzeli plastični čepovi koji su tako oblikovani da daju odlično zaptivanje ali i dobru elastičnost, samim tim i kvalitetniji posip. Plastični čep je dovoljno kompaktan pa mu nisu potrebni nikakvi kartonski poklopčići, ni ispred, ni iza čepa. Razvojem tehnologije plastičnog čepa zajedno sa njim integralno je izlivena korpica za sačmu. Metak sa ovom vrstom plastičnog čepa prvih nekoliko metara nakon izlaska iz cijevi nosi sačmu u korpici da bi se tek poslije toga počela postepeno raspršivati. Osim toga prednost metka sa korpicom za sačmu je u tome što se periferna zrna sačme ne taru o zidovima cijevi pa samim tim i ne deformišu u tom smislu. Tako je dobijen metak sa gušćim posipom sačme i efikasnijim dometom, a samim tim i boljim učinkom na cilju.

Sačmeno punjenje

Iznad čepa se u lovački metak stavlja sačmeno punjenje. Sačmu predstavlja određena količina olovnih kuglica u zavisnosti od potrebe i vrste divljači za koju je namijenjena. Krupnoća sačme mora da bude usklađena sa krupnoćom divljači koja se lovi kao i sa otpornošću lovljene divljači. Shodno tome, sačma se pravi u raznim dimenzijama počev od prečnika 1,5 pa uglavnom do prečnika 6,2 mm, mada postoji i krupnija sačma od preko 7 i 8 mm, ali to su već skupovi pojedinačnih projektila koji, svaki za sebe, ima dovoljan prečnik i masu da može da djeluje zasebno na cilj. Krupnoća sačme se u raznim zemljama različito obilježava. Sačma se pravi najčešće od čistog olova - meka sačma i od olova sa primjesama antimona oko 2% i arsena oko 0,3% - tvrda sačma. Ova tvrda sačma je povoljnija jer se prilikom opaljenja manje deformiše, a samim tim pravilnije prostire kroz vazduh što daje bolji pogodak. Neki proizvođači olovne sačme istu površinski presvlače slojem hroma ili bakra što je čini tvrđom i manje podložnom deformisanju – sve sa željom za što većom efikasnošću na cilju.

S obzirom na otrovnost olova poslednjih godina se u razvijenim zemljama forsira izrada sačme od mekog gvožđa (čelična sačma), koja je pak zbog svoje manje specifične težine, balistički manje efikasna (ali za razliku od olovne nije toksična, ne truje tlo i vodu u koju upada). Manja efikasnost čelične sačme dovela je do pravljenja sačme od cinka pa i još nekih teških metala ali njihova podobnost, odnosno otrovnost, još nije totalno ispitana, pa ni razjašnjena. Pouzdano balističko pravilo kaže da je maksimalni domet sačmenih zrna u grubom onoliko stotina metara koliko im je milimetara prečnik.

Sačma od 3 mm prečnika ima maksimalni domet oko 300 m. Sačma od 4,5 mm prečnika ima maksimalni domet do 450 m. Sačma od 8,55 mm prečnika ima maksimalni domet oko 800 m.

Jedinačna zrna imaju domet od preko 1 km na dalje u zavisnosti od kalibra prečnika zrna i barutnog punjenja. Iz navedenog se jasno vidi kolika opasnost prijeti okolini ako lovci ne bi pazili kuda usmjeravaju svoje hice, čak i iz ovih, što bi se reklo, bezazlenih sačmarica.

32

Označavanje krupnoće sačme u raznim zemljama

33

Lovačka municija za oružje sa olučenim cijevima

Lovačka municija za puške sa olučenim cijevima je mnogo raznovrsnija nego municija za sačmare. Naravno, svaka je namijenjena za određeni kalibar cijevi puške iz koje se koristi. Pri tome je kalibar zrna uvijek nešto veći od kalibra cijevi (polja cijevi), jer je neophodno da se košuljica zrna utisne u žljebove kako bi mogla da ih prati krećući se kroz cijev. Ovako utisnuto zrno je prinuđeno da prihvati ne samo translatorno kretanje zbog potiska sagorjelih barutnih gasova, nego i rotaciono, odnosno da se okreće oko svoje ose tokom leta. To je razlog zbog čega je i stabilnost zrna velika na velikim daljinama pa je samim tim i domet neuporedivo veći u odnosu na pušku sačmaru. Isto tako mu je veća preciznost na samom cilju. Kako je rečeno, kalibar zrna je primjeren kalibru puške sa olučenim cijevima. Kalibara metaka ima raznih, namijenjenih za odstrel različitih vrsta divljači ,a kako su kalibri metka prilagođeni kalibrima cijevi to ih i jedinstveno po kalibrima cijevi i zovemo. Tako možemo navesti samo najčešće upotrebljavane kalibre metka za puške sa olučenim cijevima bilo da su evropskih ili američkih oznaka o čemu je već pisano.

22 Mag.; 22 Hornet; 222 Remington; 223 Winchester; 22 – 250 Mag.; 5,6 x 50 R; 243 Win. ; 6x 70 R; 6 Rem./Mag.; 6x 62 R Frer; 6,5 x 57; 6,5 x 57 R; 7 x 57; 7 x 57 R; 7 x 64; 7 x 65 R; 7 Rem./Mag; 308 Win. ; 7,62 x 54 Rus; 30-06 Spring. ; 30 R Blaser; 300 Win. / Mag.; 8 x 57 IS; 8 x 57 IRS; 8 x 68 S; 8 x 75 RS; 9,3 x 62; 9,3 x 64; 9,3 x 74 R; 375 H&H; 458 Win./Mag. ; 470 nitro expres i dr.

Kalibar municije se mora prilagoditi divljači koja se lovi. Tako se najmanji kalibri mogu koristiti samo za najlakšu divljač, i to u skladu sa zakonskim propisima. Zakonom o lovstvu predviđen je minimalni kalibar municije za lov svake vrste divljači.

34

Položaj punjenja u cijevi vatrenog oružja

Pokretanje udarne igle prema inicijalnoj kapisli

Izgaranjem baruta dolazi do ekspanzije plinova koji potiskuju zrno prema izlazu iz cijevi dajući mu kinetičku energiju koju mjerimo u Julima (J)

35

36

PRAVILNIK O NAČINU UPOTREBE LOVAČKOG ORUŽJA I MUNICIJE

Na osnovu člana 54. stav 6. Zakona o lovstvu ("Službene novine Federacije BiH", broj 4/06), federalni ministar poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva donosi:

PRAVILNIK

O NAČINU UPOTREBE LOVAČKOG ORUŽJA I MUNICIJE

I. OPĆE ODREDBE

Član 1.

Ovim Pravilnikom propisuje se način upotrebe lovačkog oružja i naboja.

Član 2.

Lovačko oružje u smislu ovog pravilnika, je dugačko vatreno oružje - lovačke puške, i to:

1. repetirke s užljebljenim i glatkim cijevima;

2. prelamače s užljebljenim i glatkim cijevima i njihove kombinacije;

3. poluautomatske puške s užljebljenim i glatkim cijevima ako su tako urađene da mogu u spremište primiti najviše dva naboja;

4. cijevni umetak.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, lovačko je oružje i kratko vatreno oružje - lovački pištolj odnosno lovački revolver za zadavanje samilosnog hica u odstrjelu, koji nije manjeg kalibra od 7,62 mm, a naboji mu razvijaju kinetičku energiju veću od 300 džula.

Član 3.

Lovački naboj u smislu ovog Pravilnika, jest cjelovit naboj koji ujedinjuje čahuru, kapislu, barut, zrno, odnosno sačmu.

Zrno iz stava 1. ovog člana, mora biti izrađeno tako da se pri udarcu u divljač odgovarajuće deformiše, te se najveći dio kinetičke energije odlaže u tijelu divljači.

Sačma iz stava 1. ovog člana mora biti odgovarajuće krupnoće da pri najvećoj dopuštenoj daljini gađanja osigura zadovoljavajuću gustinu posipa i učinak na divljač.

Uređaji za zaptivanje, čepovi, košuljice i poklopci, sastavni su dijelovi lovačkog naboja.

37

Član 4.

Za odstrjel pojedine vrste divljači dopušteno je upotrebljavati samo lovačko oružje i naboje u skladu sa odredbama ovog Pravilnika.

Korisnik lovišta dužan je, prije početka lova, da prethodno provjeri preciznost kod lovačkog oružja s užljebljenim cijevima.

Lice odgovorno za lov odrediće strelište ili drugo mjesto u lovištu, gdje će se obaviti prethodna provjera preciznosti lovačkog oružja iz stava 2. ovog člana.

Izuzetno od stava 1. ovog člana, lovačko oružje i naboji mogu se upotrebljavati pri obavljanju lovočuvarske službe, u skladu sa podzakonskim aktima.

II. NAČIN UPOTREBE LOVAČKOG ORUŽJA I NABOJA

Član 5.

Lovačko oružje ne smije se nositi bez oružnog lista i lične karte ili drugog dokumenta o identitetu lica.

Lovačko oružje ne smije se upotrebljavati izvan lovišta, strelišta ili drugih mjesta koja su određena za vježbe gađanja.

Lovačko oružje i naboji mogu se upotrebljavati ako njihova upotreba ne ugrožava sigurnost ljudi ili imovine.

Član 6.

Lovačko oružje i naboji se upotrebljavaju u skladu sa pravilima lova i lovnom etikom.

Upotrebu lovačkog oružja u odstrjelu pojedine vrste divljači određuje lice odgovorno za lov, u skladu sa odredbama Zakona o lovstvu i ovog Pravilnika, te smjernicama lovnoprivredne osnove.

Odgovorno lice za provođenje lova određuje vrijeme punjenja i pražnjenja lovačkog oružja.

Kretanje javnim cestama u lovištu i izvan lovišta dopušteno je samo s praznim lovačkim oružjem u navlaci ili zaštitnoj kutiji.

Član 7.

Učesnici u lovu dužni su poštovati pravila upotrebe lovačkog oružja i naboja u lovu koje određuje lice odgovorno za lov, a u protivnom ne mogu učestvovati u lovu.

Član 8.

Lovačko oružje i naboje nije dopušteno upotrebljavati u vrijeme smanjene vidljivosti uzrokovane klimatskim nepogodama (padavine, magla, vjetar i sl.) te noću. Kao noćno vrijeme drži se period od dva sata nakon zalaska sunca do dva sata prije izlaska sunca.

38

Izuzetno od stava 1. ovog člana, lovačko oružje i naboje dopušteno je upotrebljavati noću samo za vrijeme mjesečine, koja omogućava prethodno osmatranje, pri odstrjelu medvjeda, divlje svinje, vuka, čaglja, lisice, jazavca, tvora, kune i lova šljuka i močvarica na preletu.

Član 9.

Zabranjena je upotreba lovačkog oružja i naboja u neposrednoj blizini lovnoprivrednih objekata, te na manje od 200 m udaljenosti od njih, osim u slučaju obavljanja sanitarnog odstrjela ili odstrjela štetočina.

Član 10.

Kod odstrjela krupne divljači, učesnici lova mogu upotrebljavati lovačko oružje s užljebljenim cijevima i naboje uz poštivanje propisanih uslova, kako slijedi:

Vrsta divljači

Najmanji dopušteni

kalibar

Najmanja dopuštena kinetička energija zrna na

100m (J)

Najmanja dopuštena

težina zrna

(grama)

Najveća

dopuštena daljina gađanja (metara)

Srna i mladunčad

ostalih vrsta

krupne divljači

5,56

1000

3,24

150

Muflon, divokoza i

vuk

6

2000

4,80

200

Jelen, jelen lopatar i

divlje svinje

7

2500

8,20

150

Medvjed 7 3500 11,50 100

Tetrijeb veliki

5,56

1000

3,24

100

Izuzetno od odredbe stava 1. ovog člana, pri odstrjelu divlje svinje dopuštena je upotreba jediničnog zrna iz lovačke puške sačmarice, a najveća dopuštena daljina gađanja je 40 metara.

Član 11.

U odstrjelu divljači sudionici lova mogu upotrebljavati lovačko oružje s glatkim cijevima i naboje, uz poštivanje propisanih uslova, kako slijedi:

39

Vrsta divljači

Dopušteni promjer sačme

(milimetara)

Najveća dopuštena

daljina gađanja (metara)

Vuk 5,5 – 9,0 50 Lisica, čagalj, jazavac 3,5 – 5,1 50 Guske divlje, divlja mačka, zec

3,0 – 4,5 50

Kune, lasica mala, tvor, fazani – gnjetlovi, patke divlje, liska crna

3,0 – 4,0 40

Jarebice, prepelica, šljuke, golub divlji, vrana siva, gačac, svraka, šojka, čavka, zlogodnjača, kunić divlji, puh

1,7 – 3,5

35

Tetrijeb veliki 4,0 – 5,1 40

Izuzetno od stava 1. ovog člana, lisicu, jazavca, čaglja, divlju mačku, vranu sivu, vranu gačca, svraku i šojku dopušteno je odstrijeliti i lovačkim oružjem s užljebljenim cijevima najmanjeg kalibra 22 long rifle.

Na ranjenu divljač, pse i mačke lutalice dozovoljeno je pucati i sa veće udaljenosti od dopuštene.

III. ZAVRŠNE ODREDBE

Član 12.

Ovaj Pravilnik stupa na snagu narednog dana od dana objave u "Službenim novinama Federacije BiH".

Broj 06-02-283-3/07

januara 2008. godine

Sarajevo

Ministar

mr sci. Damir Ljubić, s.r.

40

LITERATURA

Internet stranice:

www.lovac.ba lovacki savez.me/download www.snajperskimetak.com www.fmpvs.gov.ba.

1. Lovački listovi SLOBiH, HOOP – pdf. Format 2. Skripta „ Lovstvo“, Kunovac S., Sarajevo( 2005 g.) 3. „Lovstvo – enciklopedija“, Hrvatski lovački Savez, Zagreb