Embed Size (px)
Citation preview
Wersja 6, 2009.03.27 1
WDRAŻANIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA W LABORATORIACH BADAJĄCYCH MIĘSO NA
OBECNOŚD WŁOŚNI METODĄ WYTRAWIANIA PRÓBKI ZBIORCZEJ WSPOMAGANEGO MIESZADŁEM
MAGNETYCZNYM
PIWet-PIB,
PUłAWY,
2009 r.
Wersja 6, 2009.03.27 2
Opracowano w Zakładzie Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego – Krajowym
Laboratorium Referencyjnym ds. Włośni.
Autorzy:
lek.wet. Mirosław Różycki
dr Mirosław Michalski
prof. dr hab. Jacek Osek
Wersja 6, 2009.03.27 3
Wstęp: ......................................................................................................................................... 5
Korzyści z posiadania sytemu zarządzania w laboratorium wg ISO 17025 .............................. 6
Wdrażanie systemu zarządzania w laboratorium wg ISO 17025 - etapy pracy ......................... 6
Dokumentacja ............................................................................................................................. 7
Polityka jakości .......................................................................................................................... 7
Księga Jakości i procedury ogólne ............................................................................................. 7
Identyfikacja dokumentacji ........................................................................................................ 8
Procedury ................................................................................................................................... 9
Przykładowe procedury w laboratorium .................................................................................... 9
Instrukcje .................................................................................................................................... 9
Zapisy ....................................................................................................................................... 10
Walidacja i sterowanie jakością ............................................................................................... 10
Autoryzacja wyników .............................................................................................................. 11
Realizacja ................................................................................................................................. 12
Badanie mięsa na włośnie metoda wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego mieszadłem
magnetycznym. ........................................................................................................................ 12
Rutynowe badanie mięsa świń w ubojniach ............................................................................ 13
System identyfikacji ................................................................................................................. 13
Wytrawianie ............................................................................................................................. 13
Aktywność pepsyny ................................................................................................................. 14
Kontrola procesu wytrawiania.................................................................................................. 14
Proces sedymentacji ................................................................................................................. 15
Sedymentacja I ......................................................................................................................... 15
Sedymentacja II ........................................................................................................................ 15
Kontrola sedymentacji .............................................................................................................. 15
Wymagania stawiane personelowi, pomieszczeniom, sprzętowi i wyposażeniu w
laboratoriach ............................................................................................................................. 16
Personel .................................................................................................................................... 16
Szkolenia .................................................................................................................................. 16
Pomieszczenia .......................................................................................................................... 17
Wyposażenie laboratorium ....................................................................................................... 18
Wymagania dla sprzętu stosowanego w laboratorium ............................................................. 18
Rozdrabniacze, blendery (miksery) .......................................................................................... 18
Wagi ......................................................................................................................................... 19
Warunki środowiskowe w laboratorium .................................................................................. 19
Wzorcowanie ............................................................................................................................ 19
Odważniki kontrolne ................................................................................................................ 19
Termometry .............................................................................................................................. 20
Chłodziarka lub komora chłodnicza ......................................................................................... 20
Urządzenia do mycia szkła ....................................................................................................... 22
Mikroskop optyczny lub trychinoskop ..................................................................................... 22
Mierniki i regulatory pomiaru czasu (zegary, stopery, minutniki) .......................................... 22
Pipety/pipetory ......................................................................................................................... 22
Szklane naczynia i inne materiały laboratoryjne ...................................................................... 23
Przechowywanie. ...................................................................................................................... 23
Odkażanie sprzętu/szkła ........................................................................................................... 23
Aparatura i odczynniki niezbędne do wykonania badań: ......................................................... 23
Wymagania w odniesieniu do trychinoskopów........................................................................ 24
Odczynniki ............................................................................................................................... 25
Gwarancja wysokiej jakości metody badania: ......................................................................... 25
Wersja 6, 2009.03.27 4
Walidacja metody ..................................................................................................................... 25
Materiał odniesienia ................................................................................................................. 26
Procedura badawcza w laboratorium ....................................................................................... 26
Ocena mięsa w przypadku stwierdzenia larw włośni ........................................................... 33
Informacje dodatkowe: ............................................................................................................. 33
Wytyczne do przesyłania izolatów włośni ............................................................................... 37
Audit w laboratorium ............................................................................................................... 38
Sprawdzanie kompetencji (badanie biegłości) ......................................................................... 38
Przykłady dokumentacji przydatnej do oceny laboratorium jeszcze przed przystąpieniem do
procesu akredytacji ................................................................................................................... 39
Opis systemu akredytacji ......................................................................................................... 45
Polskie Centrum Akredytacji - informacje ogólne ................................................................... 46
Proces akredytacji .................................................................................................................... 47
Proces akredytacji obejmuje zawsze: ....................................................................................... 47
Wniosek o akredytację ............................................................................................................. 47
Dokumentacja klienta ............................................................................................................... 47
Przegląd wniosku ..................................................................................................................... 48
Skład zespołu oceniającego ...................................................................................................... 48
Przegląd dokumentacji i wizytacja wstępna ............................................................................. 48
Ocena ........................................................................................................................................ 49
Niegodność ............................................................................................................................... 50
Ocena wykonania korekcji / działań korygujących .................................................................. 50
Decyzja w procesie akredytacji ................................................................................................ 50
Ogólne zasady prowadzenia procesów nadzoru ....................................................................... 51
Nadzór specjalny ...................................................................................................................... 51
Zawieszenie akredytacji ........................................................................................................... 51
Wymagania szczegółowe ......................................................................................................... 52
Akredytacja organizacji mającej laboratoria w wielu lokalizacjach ........................................ 52
Wymagania akredytacyjne ....................................................................................................... 53
Parametry zakresu: ................................................................................................................... 54
W zakresie akredytacji laboratorium badawczego podaje się: ................................................. 54
Zasady prowadzenia oceny laboratoriów badawczych w procesach akredytacji i nadzoru ..... 55
Pobieranie próbek ..................................................................................................................... 56
Laboratorium musi przedstawić dowody potwierdzające kompetencje personelu .................. 56
Proces nadzoru ......................................................................................................................... 57
Planowane procesy nadzoru ..................................................................................................... 57
Dokumenty przywołane ........................................................................................................... 58
Dokumenty pomocnicze ........................................................................................................... 58
Dziedzinę badań i grupa obiektów: .......................................................................................... 59
Uwagi końcowe: ....................................................................................................................... 59
Wersja 6, 2009.03.27 5
Wstęp:
Niniejszy dokument został opracowany w celu przybliżenia zagadnień związanych z
akredytacją laboratoriom badającym mięso na włośnie. Stanowi on uzupełnienie Normy PN-
EN ISO/IEC 17 025:2005 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów
badawczych i wzorcujących” oraz podaje szczegółowe wskazówki w zakresie akredytacji
laboratoriów badających mięso na włośnie. Opracowanie przeznaczone jest dla laboratoriów
przygotowujących się do akredytacji. Wymagania normy EN ISO/IEC 17025 pozostają
dokumentem wiążącym.
Celem wdrażania systemu zarządzania w laboratorium diagnostyki włośnicy, jest uzyskanie
wiarygodności jego działania i spełnienie wymagań prawnych.
System zarządzanie to sformułowanie polityki laboratorium określonej w Księdze Jakości,
określenie jej struktury organizacyjnej, ustalenie podziału odpowiedzialności, wyznaczenie
osób nadzorujących obszary działania, udostępnienie zasobów niezbędnych do utrzymania
systemu.
System zarządzania winien być zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17 025:2005
"Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących", oraz
z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa, w szczególności z Rozporządzeniem WE
2075/2005.
Zasadą systemu zarządzania jest spełnienie wymagań klienta. W przypadku badania na
włośnie metodą wytrawiania wspomaganego mieszadłem magnetycznym klientem
laboratorium jest urzędowy lekarz weterynarii, który na podstawie wyniku badania podejmuje
decyzję o przydatności mięsa do spożycia.
Wymagania - to ustalone, przyjęte lub prawne wymagania i oczekiwania dotyczące jakości
świadczonych usług. W celu zapewnienie zaufania, że wymagania te są spełnione,
laboratorium ustala system zarządzania, obowiązujący na wszystkich etapach postępowania
analitycznego.
Wersja 6, 2009.03.27 6
Norma PN-EN ISO/IEC 17 025:2005 „Ogólne wymagania dotyczące laboratoriów
badawczych i wzorcujących
Norma zawiera wymagania dotyczące jakości funkcjonowania laboratorium (w tym zakresie
obejmuje między innymi: nadzór nad dokumentacją, kontakty z klientem, audit, itp.), jak
również wymagania techniczne, jakie muszą spełnione w laboratorium (odnoszą się one
między innymi do: kompetencji personelu, warunków i wyposażenia, wzorcowania, spójności
pomiarowej, zapewnienie jakości wyników badań i wzorcowań).
Korzyści z posiadania sytemu zarządzania w laboratorium wg PN-EN ISO/IEC 17
025:2005
- wiarygodność badań,
- zapewnienie jakości badań,
- spełnienie wymagań prawnych (do 31.12. 2009 r. laboratoria diagnostyki włośnicy powinny
poddać się procesowi akredytacji),
- ograniczenie kosztów,
- zwiększenie wydajności,
- potwierdzenie kompetencji laboratorium do wykonywania określonych badań.
Wdrażanie systemu zarządzania w laboratorium wg PN-EN ISO/IEC 17 025:2005 -
etapy pracy
Proces prac wdrożeniowych systemu zarządzania prowadzony jest w 9 etapach:
1. Ocena wstępna – jest to określenie stopnia zgodności prowadzonej działalności z
wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17 025:2005 oraz Rozporządzenia Komisji WE
2075/2005.
2. Szkolenie z zakresu opracowywania dokumentacji.
3. Przygotowanie dokumentacji - opracowywanie procedur, instrukcji, uprawnień i zakresu
odpowiedzialności.
4. Opis funkcjonowania laboratorium pod kątem wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17
025:2005
5. Szkolenie auditorów wewnętrznych.
6. Szkolenie z wymagań normy ISO/IEC 17025.
7. Wdrożenie systemu, korygowanie systemu.
Wersja 6, 2009.03.27 7
8. Zgłoszenie laboratorium do akredytacji.
9. Akredytacja laboratorium.
Dokumentacja
Obowiązkiem laboratorium jest opracowanie dokumentacji związanej z systemem
zarządzania. Dokumentacja ta formułuje wymagania i deklaruje ich spełnienie. W skład
podstawowej dokumentacji laboratorium wchodzą:
Polityka jakości
Najważniejszym dokumentem systemu zarządzania jest sformułowana na piśmie
polityka jakości. Opisuje ona strategię laboratorium, dotyczącą działania, rozwoju i
doskonalenia systemu zarządzania. Zawiera deklaracje kierownictwa dotyczące stosowania
wymagań norm, prowadzenia ciągłego doskonalenia, przeznaczenia niezbędnych dla rozwoju
systemu zasobów, identyfikacji oraz spełniania potrzeb i oczekiwań klientów oraz cele
postawione przez systemem. Można w niej zawrzeć informacje o potencjalnym udziale
kontrahentów i partnerów, procesie doskonalenia pracowników, itp.
Polityka jakości jest dokumentem jawnym i pełni kilka funkcji. Najważniejszą jest jej
znaczenie dla zarządu laboratorium. Jest ona podstawą do ustanowienia celów i zadań w
realizowanych procesach oraz stanowi ramy do utrzymania i doskonalenia usług. Określona i
zakomunikowana umożliwia lepsze zrozumienie przez pracowników strategii działania
laboratorium, celów i zadań a także precyzuje odpowiedzialność poszczególnych osób za jej
realizację. Przy określaniu polityki jakości kierownictwo powinno uwzględniać przyjętą
strategię rozwoju i jej główne cele. Polityka ta powinna być jasna i zrozumiała dla
zainteresowanych stron, okresowo przeglądana i nowelizowana w celu odzwierciedlenia
zmieniających się warunków zewnętrznych i procesów wewnętrznych. W związku z
włączeniem laboratoriów badające mięso w kierunku włośni w strukturę ZHW nie będą one
pisać własnej polityki jakości a jedynie polityka jakości ZHW zostanie rozszerzona o cele i
strategię dotyczącą tych laboratoriów. Zadaniem laboratoriów diagnostyki włośnicy będzie
zapoznanie się i dostosowanie się do niej.
Księga Jakości i procedury ogólne przedstawiają zasady funkcjonującego systemu,
odpowiedzialności i metody działania. Księga Jakości jest drugim, co do ważności
dokumentem systemu zarządzania.
Wersja 6, 2009.03.27 8
Księga Jakości obejmuje:
opis systemu zarządzania,
politykę jakości i procedury (treść lub tylko wykaz),
normy zastosowane,
sposób spełnienia wymagań,
dokumentację systemu,
nadzór działań związanych z jakością,
stanowi przewodnik po systemie zarządzania,
definiuje jakość laboratorium,
wskazuje, że system jakości spełnia wymagania PN-EN ISO/IEC 17 025:2005.
Forma przygotowania księgi jest dowolna, jednak należy ją podzielić na punkty i rozdziały,
aby móc wykazać zdolność do zarządzania opisywanymi w nich wymaganiami w
laboratorium. Ułatwieniem dla laboratorium jest układ treści zgodny z PN-EN ISO/IEC 17
025:2005 Księgę Jakości pisze się zwykle jako ostatni dokument systemu zarządzania.
Przykładowa struktura Księgi Jakości:
1. Tytuł,
2. Spis treści,
3. Zakres Księgi Jakości,
4. Przedstawienie laboratorium,
5. Struktura organizacyjna,
6. Polityka jakości,
7. Lista celów jakości,
8. Procedury (lista lub treść),
9. Definicje i terminy,
10. Opis elementów systemu zarządzania.
Identyfikacja dokumentacji
Księga Jakości powinna posiadać stronę wstępną, na której znajdą się podpisy osób
sprawdzających i zatwierdzających dokument, numer wersji oraz datę wydania.
Przedstawienie laboratorium powinno zawierać nazwę, dane adresowe wyjaśnienie charakteru
Wersja 6, 2009.03.27 9
i rodzaju działalności oraz krótką historię wraz z posiadanym doświadczeniem. Księga
Jakości oraz zmiany wprowadzane w niej powinny być nadzorowane.
Procedury obowiązujące w laboratorium obejmują: przekaz informacji, metody
przygotowania próbek do badania, badania, wypełniania dokumentacji badawczej, korekcję
czy audit.
Przykładowy schemat procedury:
1. Cel,
2. Przedmiot procedury,
3. Zakres stosowania,
4. Terminologia,
5. Odpowiedzialność,
6. Zawartość procedury,
7. Struktura dokumentów,
8. Dokumenty związane,
9. Załączniki.
Przykładowe procedury w laboratorium
Procedura badania mięsa na włośnie metoda wytrawiania próbki zbiorczej
wspomaganego mieszadłem magnetycznym,
Procedura nadzoru nad dokumentami,
Procedura nadzoru nad wyposażeniem pomiarowym,
Procedura zakupu usług i dostaw,
Procedura postępowania z próbkami do badań,
Procedura sterowania jakością badań,
Procedura zachowania poufności,
Procedura przeglądu zarządzania,
Procedura szkoleń personelu,
Procedura nadzoru nad odpadami,
Procedura nadzoru nad czystością w laboratorium.
Instrukcje techniczne zawierają szczegółowe wytyczne postępowania.
Wersja 6, 2009.03.27 10
Księga Jakości może zawierać procedury i instrukcje jednak w większych
laboratoriach celowe jest publikowanie ich jako oddzielnych dokumentów. Instrukcje są
opisem przebiegu procesów, w którym szczegółowo przedstawia się kolejne czynności oraz
uprawnienia i odpowiedzialność wykonawców.
Laboratorium diagnostyki włośnicy musi ustalić i opisać system identyfikacji próbek,
pobierania próbek, przechowywania i transportu materiału do laboratorium, system
przyjmowania, identyfikacji i segregacji próbek oraz rejestracji i przygotowania próbek do
wykonania zleconych badań.
Zapisy potwierdzą spełnienie wymagań (stanowią dokumentacje operacyjną pracy systemu).
Walidacja i sterowanie jakością
Aby zapewnić zaufanie i zdobyć dowody, iż uzyskiwane wyniki badań rutynowych spełniają
ustalone wymagania odnośnie ich jakości oraz będą użyteczne w ocenie mięsa, laboratorium
powinno stosować zwalidowane metody badawcze z oszacowaną niepewnością pomiarów.
Walidacja metody badania na włośnie metodą wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego
mieszadłem magnetycznym walidacja została wykonana i opublikowana przez : Lorry B.
Forbes’a, W. Brad Scandrett’a oraz Alvina A. Gajadhara w 1999 r. Walidacja metody zakłada
minimalną wykrywalność larw włośni w próbkach z badań biegłości na poziomie > 75%, a
docelową wykrywalność w badaniach na poziomie 1larwy w 1g badanej próbki. Uzyskanie
wyniku pozytywnego w badaniach biegłości jest równoznaczne z walidacja metody.
Sterowanie jakością badań powinno być ujęte w procedurze, celem sterowania jakością jest
zapewnienie jakości wyników badań. Procedura ta ustala tryb i zasady sterowania jakością
badań. Kierownik komórki organizacyjnej zatwierdza plan sterowania jakością badań zaś
nadzorujący badania są odpowiedzialni za opracowanie i wdrażanie planów sterowania
jakością oraz ich poprawność. Wykonujący badania są odpowiedzialni za realizację planów
sterowania jakością.
W sterowaniu jakością można stosować następujące metody:
- badanie próbek z certyfikowanych materiałów odniesienie (CRM),
- materiałów odniesienia zakupionych w handlu (RM)
- przygotowanych w laboratorium (HRM)
- badanie próbek o znanej charakterystyce,
- badanie próbek archiwizowanych, jeżeli istnieje możliwość jej podziału,
Wersja 6, 2009.03.27 11
- badanie równoległe tej samej próbki laboratoryjnej, jeżeli istnieje możliwość jej podziału
przed badaniem.
Próbki stosowane w kontroli wewnętrznej powinny zawierać larwy włośni jednak należy
również stosować próbki ujemne. Wyniki oznaczeń należy zapisywać w karcie kontrolnej.
Każde laboratorium ma obowiązek regularnego uczestnictwa w programach porównań
międzylaboratoryjnych lub programach badania biegłości, w zakresie stosowanych metod
badawczych. Ich celem jest potwierdzenie własnych kompetencji technicznych w tym
obszarze. Uzyskane wyniki podlegają analizie przez nadzorującego badanie wraz z
wykonawcą badania. Nadzorujący badania sporządza zapisy, które przekazuje kierownikowi
ds. jakości. W przypadku uzyskania niezadowalających rezultatów z uczestnictwa w
programach porównań międzylaboratoryjnych lub programach badania biegłości, nadzorujący
badania wraz z kierownikiem ds. jakości ustalają przyczynę zaistniałej niezgodności i
określają plan działań korygujących.
Skuteczność przyjętego systemu wewnętrznego sterowania jakością jest oceniana wynikami
uzyskiwanymi w programach porównań miedzylaboratoryjnych. Badania takie są
organizowane od 2005 r. przez Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut
Badawczy - Krajowe Laboratorium Referencyjne (KLR). Uczestnictwo w tych programach
jest obligatoryjne, zgodnie z Rozporządzeniem (WE) 2075/2005 oraz z polityką Polskiego
Centrum Akredytacji. Polityka ta dotyczy wykorzystywania badań biegłości / porównań
międzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru laboratoriów.
Wyniki wewnętrznej i zewnętrznej kontroli jakości pozwalają na monitorowanie stabilności
systemów analitycznych oraz rozpoznanie potrzeb w celu podejmowania działań
korygujących i zapobiegawczych.
Autoryzacja wyników
Laboratorium musi posiadać ustalony system autoryzacji wyników, postępowania z
wynikami negatywnymi oraz formę wydawanego sprawozdania z badań. Sprawozdanie
powinno być sporządzane zgodnie z potrzebami odbiorców i zawierać wszelkie istotne
informacje niezbędne do prawidłowej interpretacji wyników. Sprawozdania autoryzują
wyznaczeni lekarze weterynarii.
Wersja 6, 2009.03.27 12
Realizacja
System zarządzania powinni realizować wszyscy pracownicy laboratorium.
Obejmuje on:
sformułowanie celów jakościowych,
ustalenie i opracowanie procedur postępowania dla każdego obszaru działalności
laboratorium,
przygotowanie dokumentacji przedstawiającej zasady funkcjonującego systemu oraz
sposób ich realizacji,
prowadzenie dokumentacji potwierdzającej realizację zasad systemu,
wykonywanie badań przez kompetentny personel zwalidowanymi metodami,
znajomość procedur i instrukcji technicznych obowiązujących na danym stanowisku
pracy oraz zgodne z nimi postępowanie,
zapewnienie nadzoru oraz systematycznego szkolenia personelu,
System zarządzania i prawidłowe sterowanie jakością, wdrożone w celu spełnienia
wymagań, wymaga oszacowania ich potrzeb, systematycznego poddawania auditom
wewnętrznym poszczególnych obszarów działalności laboratorium, przeprowadzania
przeglądów zarządzania, a w przypadku stwierdzenia niezgodności, bezzwłocznego
wdrażania działań korekcyjnych i zapobiegawczych.
Podejmowane działania zapobiegawcze mogą być miarą ciągłego doskonalenia
funkcjonowania systemu, bowiem wdrożony system zarządzania obliguje do podejmowania
starań, aby wykraczać ponad oczekiwania klienta.
Badanie mięsa na włośnie metoda wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego
mieszadłem magnetycznym
Włośnica jest zoonozą wywoływaną przez nicienie wewnętrzne. Zarażenie następuje
po spożyciu mięsa, w którym znajdują się żywe larwy włośni. Jedynym sposobem
zapobiegania włośnicy jest przerwanie jej łańcucha epizootycznego.
Badanie mięsa ma na celu wyeliminowanie tusz zarażonych włośniami. Obecnie
stosowana metoda badania polegająca na wytrawianiu próbki zbiorczej, składającej się z
próbek o masie, co najmniej 1 g, jest uważana za wystarczającą do zabezpieczenia
Wersja 6, 2009.03.27 13
konsumentów przed skutkami zarażenia włośnicą. Dla produktów spożywanych bez
gotowania zaleca się bardziej dokładne badania.
Rutynowe badanie mięsa świń w ubojniach
Do rutynowego badania tusz świńskich zalecana jest metoda wytrawiania próbki
zbiorczej z zastosowaniem wspomagania mieszadłem magnetycznym. Metoda wytrawiania
larw włośni jest metodą rekomendowaną jako metoda referencyjna, pozwala ona na wykrycie
minimum trzech larw w 100 gramach mięsa w 75% testów. Walidacja metody wytrawiania
dla wieprzowiny i mięsa końskiego była wykonana w akredytowanym laboratorium w
Kanadzie (Forbes i Gajadhar, 1999). Metoda ta jest opisana w Załączniku I Rozporządzenia
(WE) 2075/2005. Wiadomym jest, że czasem są stosowane pewne modyfikacje w zalecanej
metodyce wytrawiania. Jednakże nie mogą one wpływać na wynik końcowy wytrawiania.
Istnieje kilka zasad, które muszą być bezwarunkowo spełnione w celu uwiarygodnienia
metody. Zasady te opisano poniżej:
System identyfikacji
Sprawdzalny system zbierania i identyfikacji próbek. System ten musi gwarantować
bezwarunkowo, że 1 g lub większe indywidualne próbki tworzące próbkę zbiorczą zapewnią
identyfikację poszczególnych zwierząt.
Do badania próbki mięsa muszą zostać pobrane natychmiast po uboju i bezzwłocznie
przebadane w laboratorium dopuszczonym do badania mięsa na obecność włośni. Skrawki
tkanki mięśniowej nie powinny zawierać tłuszczu i powięzi, ponieważ nie są one wytrawialne
i nie zawierają larw włośni. Tak przygotowane skrawki winny być poddane procesowi
miksowania, mielenia lub maceracji, który wspomaga proces trawienia (metoda samego
rozdrabniania pozostaje sprawą indywidualnego wyboru). W celu przygotowania próbki przez
miksowanie należy zmieszać do 100 g tkanki z równą objętością wody z kranu i zmiksować
(5-10 sekund) w rozdrabniaczu. Zbyt krótkie miksowanie może skutkować brakiem pełnego
wytrawienia, z kolei zbyt długie może zniszczyć larwy włośni. Zalecane jest rozdrabnianie
próbek zbiorczych i indywidualnych w rozdrabniaczu, aż do uzyskania jednolitej masy.
Wytrawianie
Każda ze 100 g próbek powinna być wytrawiana w objętości 2 litrów kwaśnego płynu
trawiącego. Wszystkie części rozdrabniacza mające kontakt z badaną próbką powinny zostać
Wersja 6, 2009.03.27 14
starannie przepłukane podgrzaną (45 ± 20 C) i zakwaszoną HCl wodą wodociągową, która po
uzupełnieniu do 2 litrów, będzie stanowić objętość wytrawianej próbki.
Płyn trawiący musi być zawsze dobry jakościowo i przygotowany w sposób
zapobiegający spadkowi aktywności pepsyny. Należy pamiętać, że przygotowując płyn
trawiący należy zawsze dodać kwas solny do wody a dopiero potem pepsynę. Taka kolejność
chroni enzym przed jego degradacją spowodowaną użyciem stężonego kwasu.
W przypadku rozdrabniania przy użyciu rozdrabniacza, odpowiednia ilość pepsyny
powinna zostać dodana na etapie maceracji tkanki mięśniowej a następnie całość przepłukana
i przeniesiona do 3 litrowej zlewki z zakwaszoną wodą (o objętości jak wyżej). Do
wytrawiania próbek (zawieszonych w 2 litrach objętości) należy używać 3 litrowych zlewek
zakrytych folią aluminiową, która zabezpiecza przed rozpryskaniem płynu podczas
intensywnego mieszania na mieszadle magnetycznym (magnesy o długości ok. 5 cm)
Minimalny czas wytrawiania wynosi 30 minut (w niektórych przypadkach wymagany jest
dłuższy czas trawienia). Zasadą metody jest pełne rozpuszczenie tkanki mięśniowej.
Temperatura płynu trawiącego powinna wynosić 44 - 460 C i być kontrolowana przez cały
czas tego etapu. Wytrawianie jest zakończone, gdy w płynie trawiącym nie widać nawet
najmniejszych kawałków tkanki mięśniowej.
Aktywność pepsyny
Inne czynniki, takie jak pochodzenie i jakość enzymu, warunki przechowywania
pepsyny, ilości używanego enzymu i kwasu, stosunek wagowy płynu trawiącego do masy
wytrawianej próbki, powinny odpowiadać opublikowanym zaleceniom.
Temperatura utrzymywana w procesie wytrawiania nie powinna przekroczyć 44 - 460
C. Wyższe temperatury inaktywują enzym i przez to wpływają negatywnie na skuteczność
procesu wytrawiania, powodują destrukcję larw, zmniejszają ich ruchliwość a przez to
obniżają ich wykrywalność.
Kontrola procesu wytrawiania
Po etapie trawienia (minimum 30 minut), na sitku mogą pozostać jedynie
nierozpuszczone resztki tkanki łącznej (maksymalnie 5% masy próbki zbiorczej).
Wytrawianie tkanki mięśniowe powinno być całkowite, aby zapewnić skuteczność metody.
W celu spełnienia warunku całkowitego wytrawienia można przedłużyć czas trawienia
maksymalnie do 1 h. Jeśli po tym czasie nie nastąpiło rozpuszczenie tkanki mięśniowej to
Wersja 6, 2009.03.27 15
należy zweryfikować jakość pepsyny. Obecność tkanki mięśniowej w ilości powyżej 5%
świadczy o nieprawidłowym procesie wytrawiania, uzyskanie
Proces sedymentacji
Sedymentacja I
Proces sedymentacyjny i czas opadania larw powinny spełniać wymóg odzyskiwania
jak największej liczby larw. W obecnie stosowanych procedurach zakłada się 30 minutowy
czas sedymentacji. Skracanie tego czasu może skutkować odzyskiwaniem mniejszej liczby
larw, a w konsekwencji tego nieprawidłowymi wynikami. Przedłużenie tego czasu skutkuje
powstaniem strontów białkowych i trudnościami w odczycie.
Pozyskanie warstwy sedymentacyjnej z rozdzielacza musi odbyć się przy całkowitym
otwarciu części spustowej, zapobiegając w ten sposób recyrkulacji larw oraz pozwalając, aby
włośnie znajdujące się na ściankach bocznych rozdzielacza zostały porwane strumieniem
płynu wytrawiającego. Z rozdzielacza należy pozyskać 40 ml płynu do kolby miarowej o
pojemności 50 ml.
Sedymentacja II
Druga sedymentacja ma na celu skupienie larw włośni przed ostatecznym badaniem.
Po pozyskaniu 40 ml płynu i 10 minutowej sedymentacji należy ostrożnie usunąć wierzchnią
warstwę płynu (w ilości 30 ml) tak, aby w kolbie miarowej pozostało 10 ml płynu z larwami
włośni. Płyn ten należy przenieść do rynienki do liczenia larw. Następnie należy przepłukać
kolbę miarową ciepłą wodą w ilości 10 ml, popłuczyny należy przenieść do rynienki tak aby
w chwili badania znajdowało się w niej 20 ml płynu.
Kontrola sedymentacji
Płyn sedymentacyjny musi być na tyle przejrzysty, aby można dostrzec larwy włośni.
Standardowym testem przejrzystości jest możliwość odczytu druku gazetowego
podłożonego pod dnem rynienki do zliczania larw zawierającego płyn do badania. Przy braku
przejrzystości, dostrzeżenie larw jest bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe. W takim
wypadku należy doczyścić preparat poprzez przeprowadzenie dodatkowej sedymentacji z
czystą wodą w ilości 30 ml.
Wersja 6, 2009.03.27 16
Wymagania stawiane personelowi, pomieszczeniom, sprzętowi i wyposażeniu w
laboratoriach
Personel
Badanie metodą wytrawiania może być wykonywane przez personel posiadający
doświadczenie w tej dziedzinie. Osoby te powinny mieć podstawową wiedzę o włośniach,
powinny znać ich morfologię, znać inne larwy nicieni jak również powinny rozpoznawać
niestrawione elementy próbki (fragmenty tkanki mięśniowej, sierści, itp.). Personel powinien
raz w roku uczestniczyć w badaniach biegłości.
Od personelu laboratorium zawsze wymagana jest absolutna czystość, podobnie jak
wymaga się utrzymywania w czystości pomieszczeń, sprzętu:
- personel zobowiązany jest ubierać się w pracy w czystą specjalną odzież, myć
ręce kilka razy w czasie dnia pracy i po każdej przerwie;
- nie wolno dopuścić, aby w laboratoriach dopuszczonych do badania mięsa na
obecność włośni przebywało jakiekolwiek zwierzę;
-
-
używany sprzęt i instrumenty muszą być utrzymane w bezwzględnej czystości i
dobrym stanie;
wyposażenie musi być dokładnie myte kilka razy w ciągu dnia pracy i po jej
zakończeniu.
W celu uniknięcia przemęczenia i jego następstw, personelowi powinny przysługiwać krótkie
przerwy w trakcie pracy.
Szkolenia
Odpowiednie szkolenie powinno obejmować wszystkie aspekty metody, zawierać
procedurę badania, biologię i odporność włośni na warunki środowiska. Każdorazowe
szkolenie powinno zawierać zajęcia teoretyczne i praktyczne. Szkolenie powinno być
prowadzone przez wykwalifikowany personel (np. przez personel z KLR bądź innego
specjalistę będącego pod jurysdykcją KLR), zdobytymi umiejętnościami kursant powinien się
wykazać podczas przeprowadzonego testu.
Warunki lokalowe i środowiskowe
Warunki środowiskowe powinny spełniać wymagania normy PN-EN ISO/IEC 17
025:2005, która dostarcza dodatkowych wskazówek dla laboratoriów wykonujących badania
urzędowe.
Wersja 6, 2009.03.27 17
W przypadku laboratoriów diagnostyki włośnicy (zlokalizowanych przy ubojni) wymagane są
następujące pomieszczenia lub wydzielone miejsca opisane poniżej.
Pomieszczenia
Istnieją określone wymagania środowiskowe dotyczące warunków do przeprowadzania
badań. Zaleca się, w zależności od rodzaju wykonywanych badań, ograniczyć dostęp do
laboratorium tylko dla uprawnionego personelu. Tam, gdzie takie ograniczenia obowiązują,
zaleca się poinformowanie personelu o:
przeznaczeniu danego obszaru;
ograniczeniach obowiązujących w czasie pracy w takim obszarze;
powodach wprowadzenia takich ograniczeń;
właściwych stopniach izolacji.
Tab. 1. Wydzielone miejsca lub pomieszczenia i wymagania w laboratoriach badania mięsa
w kierunku włośni.
1. Miejsce przygotowywania próbek; jego ściany muszą być gładkie i muszą być
wykończone zmywalnym pokryciem w jasnym kolorze lub farbą do wysokości
2 metrów.
2. Miejsce do badania z użyciem trychinoskopu
3. Wentylacja zapewniająca, że temperatura w pomieszczeniu nie przekroczy
+25oC;
4. Naturalne bądź sztuczne oświetlenie, które nie powoduje zmiany kolorów;
5. Sprzęt do mycia i dezynfekowania rąk;
6. Lodówki do przechowywania pepsyny i próbek;
7. Miejsce przeznaczone do mycia i dezynfekowania sprzętu do przeprowadzania
badań (np. pojemników na próbki, sprężarek, noży i nożyczek), posiadające:
8. Wodoszczelne, nierdzewne pojemniki, przeznaczone do zbierania próbek po
przebadaniu, zaprojektowane w ten sposób, by zapobiec nieuprawnionemu
usuwaniu zawartości;
9. Odpowiedni sprzęt do ochrony przed szkodnikami (owadami, gryzoniami itp.)
Zaleca się, aby przestrzeń robocza była dostatecznie duża, umożliwiająca utrzymanie
czystości i porządku. Powinna ona być proporcjonalna do liczby wykonywanych analiz oraz
Wersja 6, 2009.03.27 18
ogólnej wewnętrznej organizacji laboratorium. Zaleca się, aby spełniała ona wymagania
określone w krajowych przepisach dotyczących tych zagadnień, o ile takie istnieją.
Zaleca się, aby laboratoria posiadały odpowiednią wentylację i temperaturę. Można to
zapewnić przy pomocy naturalnej lub wymuszonej wentylacji, lub też korzystając z urządzeń
klimatyzacyjnych. W wypadku zastosowania urządzeń klimatyzacyjnych, zaleca się
stosowanie odpowiedniego typu filtrów oraz dokonywanie ich przeglądów, konserwacji i
wymiany zgodnie z rodzajem wykonywanej pracy.
Wyposażenie laboratorium
Laboratorium musi być wyposażone w sprzęt odpowiedni do stosowanej metody i
zatrudniać osoby upoważnione do jego obsługi. Laboratorium powinno posiadać
przynajmniej jeden dodatkowy zestaw badawczy w na wypadek wystąpienia awarii sprzętu
używanego w badaniach bieżących. Fartuchy i narzędzia pomocnicze (np. może, nożyczki,
pęsety, rozdrabniacze do mięsa, mieszadła magnetyczne, szklane pojemniczki) powinny być
okresowo wymieniane. Pojemniki z HCl powinny stać w odpowiednim miejscu z filtrami,
bądź z odpowiednim systemem odprowadzania oparów. Kwas powinien być dodawany pod
wyciągiem chemicznym, bądź pod zamkniętym systemem nie pozwalającym na
przedostawania się oparów. Personel pracujący z HCl musi być stosownie ubrany i mieć
zabezpieczaną twarz i ręce. Materiały zużywalne (zarówno jednorazowego użytku jak i
chemikalia) powinny być dostępne w odpowiednich, wystarczających do badań ilościach i
przechowywanych w odpowiednich miejscach.
Wymagania dla sprzętu stosowanego w laboratorium
Sprzęt stosowany z laboratorium powinien być sprawny technicznie i metrologicznie.
Należy poddawać go regularnym sprawdzeniom w zakresie poprawności działania oraz
konserwować zgodnie z zaleceniami producenta. Wszelkie czynności metrologiczne oraz
konserwacyjne powinny być udokumentowane. Sprzęt będący na gwarancji wymaga
postępowania zgodnego z tymi warunkami.
Rozdrabniacze, blendery są sprzętem stosowanym do rozdrabniania tkanki mięśniowej. W
laboratorium można stosować rozdrabniacze obrotowe z regulowaną szybkością obrotów w
zakresie wymaganym metodyką lub inne urządzenie do homogenizowania o odpowiedniej
skuteczności. Zwykle czas rozdrabniania w homogenizatorze wynosi od 1 do 3 min. Należy
pamiętać aby rozdrabnianie prowadzić pulsacyjnie. Homogenizatory, mieszadła pulsacyjne
Wersja 6, 2009.03.27 19
należy regularnie czyścić i dezynfekować. Dezynfekcję przeprowadzać tylko w przypadku
badania materiału zawierającego larwy włośni.
Wagi stosowane są do odważania próbki analitycznej. Laboratorium powinno być
wyposażone w wagi, o wymaganym zakresie udźwigu dla odważania różnych produktów i o
określonej niepewności pomiaru. Jeżeli nie określono tego, zaleca się, aby przy ważeniu
próbek maksymalny błąd wynosił 1% lub był mniejszy. Dla metody wytrawiania dokładność
wag powinna wynosić 0,1 g. Warunki środowiskowe w laboratorium powinny być zgodne z
wymaganiami podanymi przez producenta urządzenia, zawartymi w instrukcjach obsługi
poszczególnych wag analitycznych. Należy monitorować warunki środowiska w
laboratorium. Dotyczy to zarówno pomieszczeń, w których znajdują się wagi jak również
pomieszczeń, w których znajdują się trichinoskopy. Zalecane warunki środowiska dla
trichinoskopów to temperatura w granicach 15 -250 C. Wagi należy umieszczać na stabilnej
poziomej powierzchni, dostosowując ją, jeśli to konieczne do zapewnienia poziomu i
zabezpieczenia aparatu przed wibracjami i przeciągami. Zaleca się, aby po stosowaniu lub w
następstwie rozlania podczas odważania lub zanieczyszczenia waga była czyszczona i
dezynfekowane odpowiednimi środkami niepowodującymi korozji. Wykonywanie
wzorcowania i sprawdzeń powinno być regularne. Sprawność wagi w czasie pracy oraz po
czyszczeniu/konserwacji powinna być regularnie sprawdzana kontrolnym odważnikiem przez
przeszkoloną osobę.
Wzorcowanie powinno być wykonywane w zakresie stosowanego ważenia przez uprawnione
laboratorium wzorcujące z ustaloną częstotliwością zależną od stosowania. Wagi powinny
być poddawane wzorcowaniu, co dwa lata.
Laboratorium musi stworzyć program wzorcowania i sprawdzania parametrów
wyposażenia, które ma bezpośredni wpływ na wyniki badań. Częstotliwość wzorcowań i
sprawdzania parametrów powinna być określana na podstawie udokumentowanego
doświadczenia i ma wynikać z potrzeby, rodzaju i wcześniejszego zachowywania się
wyposażenia. Odstępy czasu pomiędzy wzorcowaniami i sprawdzeniami powinny być
krótsze, niż czas, jaki by upłynął do stwierdzenia, że odchylenia parametrów / wskazań
wyposażenia zaczęły przekraczać dopuszczalne granice.
Odważniki kontrolne
Odważniki mogą być także sprawdzane bezpośrednio po wzorcowaniu wagi. Odważniki
kontrolne powinny także podlegać nadzorowi metrologicznemu. Przed przystąpieniem do
Wersja 6, 2009.03.27 20
każdego ważenia należy wykonać sprawdzenie wagi. W celu sprawdzenia wagi należy
zważyć odważnik kontrolny o masie zbliżonej do ważonych próbek. Jeżeli uzyskany wynik
wykracza poza dopuszczalne granice określone w świadectwie wzorcowania, należy wagę
doprowadzić do „stanu używalności”. Sprawdzenie wagi należy udokumentować.
Termometry
Wszystkie termometry używane w laboratorium powinny być sprawdzane w odniesieniu do
termometru wzorcowego zgodnie z założonym planem lub wzorcowane co 1-2 lata. Przed
wstępnym użyciem i przynajmniej raz na 5 lat termometry odniesienia (wzorcowe) powinny
być wzorcowane z zapewnieniem spójności pomiarowej z wzorcami krajowymi lub
międzynarodowymi. Zaleca się okresowe sprawdzanie w pojedynczym punkcie, np. punkcie
topnienia lodu. Taka czynność to udokumentowane sprawdzenie w mieszaninie lodowo-
wodnej (0ºC). Element pomiarowy termometru należy zanurzyć na głębokość 10 cm, mieszać
i odczytać po 2 min. Można dodatkowo sprawdzać/kalibrować termometry we wrzącej
wodzie uwzględniając temp. wrzenia wody na danej wysokości od poziomu morza i ciśnienia
atmosferycznego. Termometry i inne przyrządy monitorujące temperaturę powinny zapewnić
pomiar wymaganej mierzonej temperatury z podaniem maksymalnych dopuszczalnych
błędów. Zaleca się, aby niepewność pomiaru przyrządów monitorujących temperaturę była
czterokrotnie niższa niż wartość dopuszczalnego maksymalnego błędu. Na przykład dla
przyjętego maksymalnego dopuszczalnego błędu 1°C zaleca się, aby niepewność pomiaru
wynosiła 0,25°C; dla przyjętego maksymalnego dopuszczalnego błędu 0,5°C, niepewność
pomiaru wynosiła ±0,125°C. Termometry (sondy w przypadku termometrów
elektronicznych) umieszczane w łaźni wodnej powinny być zanurzone w wodzie zgodnie z
indywidualnymi wymaganiami, np. przez częściowe zanurzenie termometrów do głębokości
podanej dla danego termometru, na przykład 70 mm lub 100 mm. Termometry i termopary
należy utrzymywać czyste i w dobrym stanie. Nie wolno stosować termometrów, jeżeli rurka
z rtęcią lub alkoholem została uszkodzona.
Urządzenia chłodnicze i grzejne
Chłodziarka lub komora chłodnicza pozwala na przechowywanie próbek mięsa oraz
odczynników w niskich temperaturach. W celu ochrony próbek do badań przed zepsuciem
należy zapewnić temperaturę 5°C ± 2°C. Idealnym rozwiązaniem byłoby przechowywanie
próbek i odczynników w oddzielnych chłodziarkach (lodówkach). Temperaturę komory
należy sprawdzać codziennie termometrem lub sondą zainstalowaną na stałe w lodówce..
Wersja 6, 2009.03.27 21
Dokładność wymagana dla przyrządów monitorujących temperaturę uzależniona jest od celu,
dla którego przyrządy te są stosowane. Z reguły jest to dokładność 10 C. Dla zapewnienia
odpowiedniego działania urządzeń należy regularnie usuwać kurz z zewnętrznych płyt
wymienników ciepła, odmrażać, myć i odkażać wewnętrzną komorę.
Łaźnie wodne
Łaźnia wodna z termostatem lub bez, jest urządzeniem napełnianym wodą, z pokrywą lub bez
pokrywy zamontowaną na stałe, lub innym urządzeniem ograniczającym parowanie, które
zapewni utrzymanie zadanej temperatury. Kontrola temperatury w łaźni wodnej jest
konieczna, a maksymalny dopuszczalny błąd wynosi ± 0,5°C. Temperaturę należy zapisywać
w odpowiednim fomularzu. Termometry umieszczane w łaźni wodnej muszą być zanurzone
w wodzie zgodnie z indywidualnymi wymaganiami przez częściowe zanurzenie termometrów
do głębokości podanej dla danego termometru. Dla elektronicznych termometrów są to
wymagania dla sondy. Preferowane są łaźnie z pokrywami. Łaźnie wodne z pochyłymi
pokrywami pozwalają na spływanie kondensatu pary. Głębokość zanurzenia pojemnika z
próbką lub odczynnikami powinna uniemożliwiać przedostawanie się do nich wody. Przed
pierwszym użyciem oraz po naprawie należy sprawdzić stałość i równomierność rozkładu
temperatury w całej łaźni. Monitorować temperaturę w każdej łaźni termometrem,
termoelementem lub urządzeniem rejestrującym pod warunkiem, że ich dokładność i czułość
są sprawdzane. Gdy łaźnia posiada wbudowany termometr, to taki termometr powinien być
sprawdzony w stosunku do termometru wzorcowego. Monitorować każdorazowo temperaturę
łaźni podczas stosowania, co najmniej raz dziennie. Regularnie sprawdzać poziom płynu w
łaźni, aby zapewnić prawidłowe działanie i odpowiednie zanurzenie elementów łaźni. Płyn
powinien zawsze przykrywać elementy grzejne. Zaleca się regularne opróżnianie,
czyszczenie, odkażanie łaźni i napełniane z częstotliwością zależną od użytkowania lub po
rozlaniu medium.
Mieszadła magnetyczne z termostatem
Mieszadło powinno posiadać wbudowany termometr i powinien on być sprawdzany w
stosunku do termometru wzorcowego. Należy monitorować każdorazowo temperaturę płynu
podczas wytrawiania. Temperatura procesu wytrawiania powinna wynosić 44-460 C.
Wersja 6, 2009.03.27 22
Urządzenia do mycia szkła
Myjki do szkła są urządzeniami elektronicznie kontrolowanymi przeznaczonymi do mycia
szkła laboratoryjnego, które mogą być zaprogramowane dla różnych cykli mycia i płukania.
Urządzenia do mycia szklanych pipet są specjalnymi maszynami do mycia szkła
wymagającymi wąskich przewodów do pipet. Należy je instalować i używać zgodnie z
instrukcją producenta. Sprawdzanie skuteczności mycia odbywa się wizualne.
Mikroskop optyczny lub trychinoskop.
Należy ustawić części optyczne mikroskopu lub trychinoskopu zgodnie z instrukcją
producenta. Obsługa sprowadza się do stosowania instrukcji producenta w zakresie
czyszczenia i kontroli prawidłowości działania. Należy zapobiegać kondensacji występującej
podczas wysokiej wilgotności powietrza, która może wpływać na pogorszenie jakości
soczewek. Każdego dnia lub po użyciu mikroskop/trichinoskop należy oczyścić w razie
potrzeby zdezynfekować. Raz na rok należy dokonać przeglądu i konserwacji sprzętu.
Czynność ta powinna zostać odnotowana w formie zapisu w dokumentacji.
Mierniki i regulatory pomiaru czasu (zegary, stopery, minutniki)
Czasomierze umożliwiają określanie prawidłowego pomiaru czasu wymaganego metodyką
pracy. Ręczne lub stołowe mierniki czasu, analogowe lub cyfrowe monitorują czas trwania
czynności laboratoryjnych (np. homogenizacji próbek, inkubacji, trawienia). Powinny być w
dobrym stanie i gwarantować wymaganą dokładność. Gdy dla uzyskanych wyników czas jest
elementem krytycznym to należy urządzenia te sprawdzać i czyścić regularnie w celu ich
prawidłowego funkcjonowania.
Pipety/pipetory
Pipety/pipetory są szklanymi lub plastikowymi przyrządami stosowanymi do dozowania
objętości płynnych lub lepkich materiałów; pipety z podziałką dozują odmierzoną objętość z
dokładnością zależną od wymagań. Nie stosować pipet, które są uszkodzone lub ułamane.
Pipety wielokrotnego użytku po każdorazowym użyciu należy wymyć/wyczyścić i wysuszyć,
a nie tylko płukać. Pipety mają być czyste, myte jak szkło chemiczne. Nie ma potrzeby
dezynfekcji pipet każdorazowo po użyciu. Dekontaminację sprzętu należy przeprowadzać
tylko w przypadku stwierdzenia obecności larw włośni. W przypadku wątpliwości, co do
odmierzanej objętości zaleca się sprawdzanie ustalonej przez producenta pojemności wg
ogólnie znanej metody wagowej lub objętościowej w stosunku do wartości odniesienia,
Wersja 6, 2009.03.27 23
stosując wodę destylowaną lub dejonizowaną, w celu upewnienia się, że dozowane objętości
są zgodne z deklarowaną.
Szklane naczynia i inne materiały laboratoryjne
Szklane naczynia i inne materiały laboratoryjne stosowane w laboratorium powinny być
przygotowane w taki sposób, by gwarantowały ich czystość aż w chwili użycia.
Przechowywanie.
Podczas przechowywania czystego szkła i materiałów zabezpieczyć je przed kurzem, w
warunkach zapewniających utrzymanie czystości.
Przechowywać szkło i materiały w warunkach, które zapewniają jałowość. Sprzęt
jednorazowego użytku bez oznak zniszczenia opakowania przechowywać zgodnie z
instrukcją producenta. Przygotowany laboratoryjny sprzęt przechowywać w czystych
warunkach.
Odkażanie sprzętu/szkła
Dekontaminację można przeprowadzić z użyciem formaliny. W przypadku użycia formaliny
należy pamiętać, że wykazuje on toksyczny wpływ na operatora należy, więc używać
rękawiczek, zabezpieczyć oczy unikać wdychania oparów. Odczynniki powinny być
przechowywane w wyraźnie oznakowanych butelkach/pojemnikach z podanie daty otwarcia
lub sporządzenia odczynnika. Gdy odczynnik ma określoną trwałość, to powinno być
zaznaczone na etykiecie przymocowanej trwale do pojemnika/butelki.
Aparatura i odczynniki niezbędne do wykonania badań:
1. nóż oraz nożyczki do wycinania próbek;
2. tace z oznaczonymi 50 kwadratami; w każdym z nich można przechowywać próbki mięsa
o masie około 2 gramów;
3. mikser Moulinette;
4. mieszadła magnetyczne ze sterowaną termostatycznie płytą grzejną i pokrytymi teflonem
prętami mieszadła o długości około 5 cm;
5. stożkowe lejki separacyjne o pojemności 2,5 litrów;
6. stojaki, pierścienie i zaciski;
7. sita ze stali nierdzewnej o rozmiarach oczek 177-180 µm, o średnicy zewnętrznej 11 cm;
8. waga o dokładności 0,1 g
Wersja 6, 2009.03.27 24
9. lejki do mocowania sit o średnicy wewnętrznej nie mniejszej niż 12 cm;
10. zlewki o pojemności 3 litrów ( o dna nie większej niż płyta grzejna)
11. cylindry miernicze o pojemności 50 ml lub probówki wirówkowe;
12. trychinoskop z poziomym stolikiem lub mikroskop stereoskopowy z odpowiednim
źródłem światła;
13. basen do zliczania larw;
14. płytki Petriego (podzielone na kwadraty 10 x10 mm) naniesione ostrym narzędziem;
15. folia aluminiowa;
16. kwas HCl 25%;
17. pepsyna o mocy 1:10000 NF (państwowa receptura USA), odpowiadającej 1:12500 BP
(Farmakopea Brytyjska) lub 2000 FIP (Francuskiej Federacji Farmacji);
18. woda podgrzana do 46 - 480 C;
19. 10 litrowe pojemniki do odkażania aparatury oraz resztek soku trawiennego w przypadku
wyników dodatnich;
Wymagania w odniesieniu do trychinoskopów
Konstrukcja i kształt trychinoskopów projekcyjnych powinien spełniać następujące kryteria
minimalne:
Intensywność podświetlenia:
- dokładne wyniki muszą być możliwe do odczytania nawet w pomieszczeniu
niezupełnie zaciemnionym;
- jako źródło światła powinny wykorzystać żarówkę typu „projector” o mocy 100 W
(12 V).
Odpowiednie powiększenie:
- normalne powiększenie robocze: około 50 razy
- powiększenie 80 do 100 razy w celu oszacowania obiektów niewyraźnie
rozpoznawalnych w normalnych warunkach roboczych.
Rozdzielczość:
- przy każdym powiększaniu konieczne jest uzyskanie wyraźnego ostrego obrazu
Mechanizm przełączania:
- każdej zmianie powiększenia towarzyszyć musi automatyczne dostosowanie
jasności obrazu.
Wersja 6, 2009.03.27 25
Zwiększanie kontrastu:
- kondensor musi być wyposażony w przesłonę umożliwiającą zwiększenie kontrastu
- przesłona
Swobodny widok ekranu projektora
Ekran projektora:
- duża zdolność odbijania światła, trwały, łatwy w czyszczeniu.
Odczynniki
Zaleca się, aby laboratoria zagwarantowały, że do badań będą stosowane odczynniki
odpowiedniej jakości. Zaleca się, aby przed pierwszym użyciem oraz przez cały okres
przydatności do użycia sprawdzano przydatność każdej partii odczynników mających
kluczowe znaczenie dla określonych badań, stosując kontrolę dodatnią i ujemną.
Gwarancja wysokiej jakości metody badania
Jakość jest to stopień w jakim wynik rozwiązuje problem postawiony przed analizą.
Stopień, w jakim uzyskany wynik przybliża wartość rzeczywistą. Jakość wyników
analitycznych, należy rozumieć jako stopień spełnienia oczekiwań zleceniodawcy analizy.
Zleceniodawca oczekuje przede wszystkim od analizy (wyniku) rozwiązania jakiegoś
konkretnego problemu, w przypadku badania na włośnie - oceny bezpieczeństwa
zdrowotnego mięsa. Aby wynik mógł sprostać stawianym przed nim wymaganiom musi być
przede wszystkim wiarygodny, a więc budzić pełne zaufanie, co do dokładnego
i precyzyjnego określenia wartości cechy analizowanej (obecności lub braku larw włośni).
W przypadku badań urzędowych wymagana dokładność jak i precyzja wyniku zależy od
prawodawcy.
Walidacja metody
Walidacja jest to potwierdzenie, poprzez przedstawienie obiektywnego dowodu, że
zostały spełnione wymagania dotyczące konkretnego zamierzonego użycia lub zastosowania.
Walidacja metody badawczej jest dostarczeniem obiektywnego dowodu, że dana metoda, w
warunkach określonego laboratorium, jest w stanie spełnić oczekiwania – dostarczyć
wiarygodny wynik charakteryzujący się odpowiednią dokładnością i precyzją.
Dowodem obiektywnym w przypadku laboratoriów diagnostyki włośnicy są wyniki uzyskane
przez te laboratoria w badaniach biegłości.
Wersja 6, 2009.03.27 26
Podczas walidacji metody powinny być wzięte pod uwagę takie parametry jak:
czułość, specyficzność, powtarzalność.
- Czułość powinna być nie mniejsza niż 3-5 larw w 100 g mięsa (próbka zbiorcza 1 g X
100 tusz), w tym celu powinna być znana liczba włośni w próbce przed testem a także
liczba larw wykrytych.
- Specyficzność - badanie powinno odbywać się być pod nadzorem osób wyszkolonych
zdolnych odróżnić larwy włośni od innych nicieni bądź innych zanieczyszczeń.
- Powtarzalność powinna być wykonywana przynajmniej 2 razy w tych samych
warunkach: personel, aparatura, dzień pracy, etc.
Materiał odniesienia
Każde laboratorium powinno mieć zapewniony dostęp do materiałów odniesienia
(tkanki mięśniowej zawierającej larwy włośni). Wymóg ten jest spełniony poprzez KLR,
– które na prośbę na prośbę laboratorium dostarcza próbki mięsa zawierające larwy
włośni.
Procedura badawcza w laboratorium
W laboratorium powinna znajdować się dostępna dla pracowników laboratorium
procedura badawcza (Rozporządzenie (WE) 2075/2005). Instrukcja do procedury
badawczej może mieć formę graficzną. W tej postaci powinna być umieszczona nad
stanowiskiem pracy.
Do badania na włośnie powinna być stosowana procedura (instrukcja) zgodna z załącznikiem
I Rozporządzenia (WE) 2075/2005.
Przykład układu procedury badania mięsa na włośnie metoda wytrawiania próbki zbiorczej
umieszczono poniżej:
Wstęp
Cel procedury
Zakres stosowania
Specyficzne definicje związane z procedurą
Osoba/osoby odpowiedzialna za stosowanie procedury
Wymagania dotyczące personelu wykonującego badania
Wymagania dotyczące warunków środowiska na każdym etapie badania
Wersja 6, 2009.03.27 27
Wymagane środki ostrożności
Metoda badania
Zasada metody
Odczynniki, wzorce lub materiały odniesienia
Wyposażenie pomiarowe
Wykonanie oznaczenia
Wyniki
Sposób zapisywania obserwacji i obliczanie wyników
Sposób określania i wyrażania niepewności pomiarów
Sposób wyrażania ostatecznego wyniku badania
Elementy kontroli i weryfikacji
Sposób postępowania w przypadku uzyskania wyników niezgodnych
Wykaz dokumentów związanych
Załączniki
Rozdzielnik
1. Wstęp
1.1 Cel procedury
Celem procedury jest określenie i opisanie sposobu wykrywania T. spiralis w tkance
mięśniowej zwierząt metodą wytrawiania wspomaganego mieszadłem magnetycznym, oraz
zapewnienie odpowiedniej jakości badań.
1.2 Zakres stosowania
Procedura ma zastosowanie do badania mięsa świń, dzików, koni i nutrii w kierunku
włośni.
1.3 Specyficzne definicje związane z procedurą
Trichinella spiralis – pasożyt, włosień kręty.
Wytrawianie – metoda badania z użyciem płynu wytrawiającego (woda, kwas solny i pepsyna
w odpowiednich proporcjach).
1.4 Osoba/osoby odpowiedzialna za stosowanie procedury
Za postępowanie zgodne z procedurą odpowiada kierownik jednostki organizacyjnej. Za
poszczególne czynności przewidziane procedurą odpowiada personel wykonujący badania.
1.5 Wymagania dotyczące personelu wykonującego badania
Personel powinien być przeszkolony w pod względem bezpieczeństwa
Wersja 6, 2009.03.27 28
i higieny pracy oraz posiadać odpowiednie kwalifikacje umożliwiające prawidłowe
wykonywanie badań.
1.6 Wymagania dotyczące warunków środowiska na każdym etapie badania
Naturalne bądź sztuczne oświetlenie, które nie powoduje zmiany barw. Temperatura
otoczenia (w za kresie 15-250C) i wilgotność powietrza nie mają bezpośredniego wpływu na
wynik badania.
1.7 Wymagane środki ostrożności
Fartuchy ochronne i jednorazowe rękawiczki.
2. Metoda badania
Metoda wytrawiania wspomaganego mieszadłem magnetycznym
2.1 Zasada metody
Tkanka mięśniowa jest rozpuszczana w płynie wytrawiającym, następnie płyn poddaje się
sedymentacji, a osad z dna rozdzielacza bada na obecność larw włośni.
2.2 Odczynniki, wzorce lub materiały odniesienia
1) kwas solny 25%,
2) pepsyna o mocy 1:10.000 NF (Narodowy Receptariusz USA)
odpowiadającej 1:12.500 BP (Farmakopea Brytyjska) lub 2.000 FIP
(Międzynarodowa Federacja Farmacji),
3) woda wodociągowa o temperaturze 46-48°C,
4) formalina 4%,
5) materiał odniesienia: próbki naturalnie zarażone lub próbki tkanki mięśniowej szczurów
zarażonych eksperymentalnie.
2.3 Aparatura oraz odczynniki:
a) nóż lub nożyczki i pinceta do pobierania próbek;
b) tace z oznaczonymi 50 polami, z których każda może pomieścić próbki o wadze około 2 g
mięsa, lub inne narzędzia zapewniające równorzędne gwarancje w odniesieniu do
identyfikacji pochodzenia próbek;
c) malakser z ostrym tnącym ostrzem. Jeżeli próbki są większe niż 3 g, należy użyć
rozdrabniacza do mięsa z otworami o wymiarach od 2 do 4 mm lub należy użyć nożyczek. W
przypadku zamrożonego mięsa lub mięśni języka (po usunięciu warstwy wierzchniej, której
nie można wytrawić) potrzebny jest rozdrabniacz do mięsa i należy istotnie zwiększyć
rozmiar próbki;
d) mieszadła magnetyczne, z płytką o temperaturze regulowanej termostatem i pokrytymi
teflonem prętami mieszającymi, o długości około 5 cm;
Wersja 6, 2009.03.27 29
e) szklane stożkowe rozdzielacze o pojemności przynajmniej 2 litrów, w miarę możliwości
zaopatrzone w teflonowe zatyczki bezpieczeństwa;
f) statywy, pierścienie i uchwyty;
g) sita z siatki ze stali nierdzewnej, z oczkami 177- 180 µ o średnicy zewnętrznej 11 cm;
h) lejki o średnicy wewnętrznej nie mniejszej niż 12 cm, do umieszczenia sit;
i) szklane zlewki o pojemności 3 litrów;
j) szklane kalibrowane cylindry o pojemności około 100 ml lub cylindry wirówkowe;
k) trychinoskop z poziomym pulpitem lub stereomikroskop optyczny z zespołem
lusterkowym oraz źródłem światła o regulowanej intensywności;
l) płytki Petriego o średnicy 9 cm (w przypadku zastosowania stereomikroskopu), z podziałką
na pola do badań 10 x 10 mm.
m) rynienka do liczenia larw (do stosowania z trychinoskopem) wykonana z akrylowych
płytek o grubości 3 mm w sposób następujący:
i) dno rynienki, podzielone na pola, o wymiarach 180 x 40 mm;
ii) boki o wymiarach 230 x 20 mm;
iii) szczyty o wymiarach 40 x 20 mm.
Dno i szczyty rynienki umieszczone między jej bokami, tworząc w ten sposób dwa uchwyty
na końcach. Dno rynienki podniesione jest na 7–9 mm od podstawy ramy utworzonej przez
boki i szczyty. Elementy muszą być połączone odpowiednim dla danego materiału klejem;
n) folia aluminiowa;
o) kwas chlorowodorowy 25 %,
p) pepsyna o mocy: 1:10 000 NF (Narodowy Receptariusz USA) odpowiadającej 1:12 500 BP
(Farmakopea Brytyjska) lub 2 000 FIP (Międzynarodowa Federacja Farmacji);
q) woda z kranu podgrzana do temperatury 46–480 C;
r) waga o dokładności do 0,1 g;
s) naczynia metalowe o pojemności od 10 do 15 litrów do zbierania pozostałego płynu
wytrawiającego;
t) pipety w różnych rozmiarach (1, 10 i 25 ml) oraz uchwyty do pipet;
u) termometr o dokładności ± 0,50 C i o zakresie 1–100
0 C;
2.4 Wykonanie oznaczenia
Pobieranie próbek do badania
Wersja 6, 2009.03.27 30
a) W przypadku całych tusz świń do badania należy pobrać próbki o masie przynajmniej 1 g z
filaru przepony, w przejściu części mięśniowej w część ścięgnistą. W przypadku
hodowlanych macior i knurów pobiera się większe próbki o masie przynajmniej 2 g z filaru
przepony. W przypadku braku filarów przepony pobiera się próbkę dwukrotnie większą – 2 g
(lub 4 g w przypadku hodowlanych macior i knurów) z części żebrowej lub mostkowej
przepony, lub z mięśni żuchwowych, języka lub z mięśni brzusznych.
b) W przypadku kawałków mięsa należy pobrać próbkę o masie przynajmniej 5 g z mięśni
prążkowanych, o małej zawartości tłuszczu oraz, w miarę możliwości, z miejsca w pobliżu
kości lub ścięgien. Próbkę tego samego rozmiaru należy pobrać z mięsa, które nie będzie
gotowane lub nie jest przeznaczone do innych rodzajów przetwarzania poubojowego.
c) W przypadku zamrożonych próbek do analizy pobiera się próbkę o masie przynajmniej 5 g
z mięśni prążkowanych.
Masa próbek mięsa odnosi się do próbki mięsa niezawierającej jakiegokolwiek tłuszczu i
powięzi. Należy zwrócić szczególną uwagę przy pobieraniu próbek mięśnia z języka - unikać
pobrania wierzchniej warstwy języka, której nie można wytrawić.
3. Procedura
I. Tworzenie próbki zbiorczej (po 100 próbek jednocześnie)
a) 16 ± 0,5 ml kwasu chlorowodorowego dodaje się do zlewki o pojemności 3 litrów
zawierającej 2,0 litra wody z kranu podgrzanej do temperatury od 46 do 480 C; Zlewke należy
umieścić na podgrzanej płycie grzewczej mieszadła i rozpocząć proces mieszania.
b) Dodać 10 ± 0,2 g pepsyny.
c) 100 g próbkę zbiorczą rozdrabnić w malakserze.
d) Rozdrobnione mięso przenieść do 3-litrowej zlewki zawierającej wodę, pepsynę i kwas
chlorowodorowy.
e) Wkładkę mieszającą malaksera kilkakrotnie wypłukać w zlewce z płynem wytrawiającym,
a pojemnik malaksera przemyć niewielką ilością płynu wytrawiającego w celu usunięcia
przyczepionych skrawków mięsa.
f) Zlewkę przykryć folią aluminiową.
g) Mieszadło magnetyczne należy wyregulować tak, aby utrzymywało stałą temperaturę 44–
460 C podczas całego procesu trawienia. Podczas procesu trawienia płyn wytrawiający musi
wirować z dostatecznie dużą prędkością, aby uzyskać głęboki wir bez rozpryskiwania.
Wytrawianie należy kontynuować aż do uzyskania jednolitej masy (minimum 30 minut).
Następnie należy wyłączyć mieszadło, a płyn wytrawiający przelać przez sito do rozdzielacza
sedymentacyjnego.
Wersja 6, 2009.03.27 31
Przy przetwarzaniu niektórych rodzajów mięsa (mięśnie języka, dziczyzny, itp.) można
wydłużyć czas trawienia do 60 minut.
i) Proces trawienia uważany jest za prawidłowy, jeżeli nie więcej niż 5 % początkowej masy
próbki pozostanie na sitku.
j) Płyn w rozdzielaczu należy odstawić na 30 minut.
k) Po 30 minutach płyn z osadem w ilości 40 ml szybko przelać do kalibrowanego cylindra
l) Płyn wytrawiający i inne płynne odpady należy pozostawić na tacy do chwili zakończenia
odczytywania wyników.
m) Próbkę 40 ml odstawić na 10 minut. Następnie ostrożnie odessać 30 ml cieczy sklarowanej
nad osadem (supernatant), pozostawiając 10 ml.
n) Pozostałe 10 ml osadu przelać do rynienki do liczenia larw lub na płytkę Petriego.
o) Następnie cylinder lub rurkę wirówki przepłukać 10 ml wody z kranu, którą dodaje się do
próbki w rynience do liczenia larw lub płytce Petriego. Następnie należy zbadać próbkę pod
trychinoskopem lub stereomikroskopem w powiększeniu 15–20 razy. Wizualizacja przy
użyciu innych technik jest dozwolona, pod warunkiem, że badanie dodatnich próbek
kontrolnych wykaże taką sama lub lepszą wykrywalność niż przy użyciu metod tradycyjnych.
Wyniki wątpliwe należy oglądać przy powiększeniu powiększenia 60–100 razy.
p) Badanie należy wykonywać bezzwłocznie. W żadnym wypadku badania nie można
odkładać na dzień następny.
Jeżeli płyny nie zostały zbadane w czasie 30 minut od ich sporządzenia, należy oczyścić je
w następujący sposób: Próbkę końcową o objętości około 40 ml przelać do kalibrowanego
cylindra i pozostawić na 10 minut. Następnie odessać 30 ml cieczy sklarowanej nad osadem,
pozostawiając 10 ml. Tę objętość uzupełnić wodą z kranu do 40 ml. Po upływie kolejnych 10
minut ponownie odessać 30 ml cieczy sklarowanej nad osadem pozostawiając nie więcej niż
10 ml do badania na płytce Petriego lub na rynience do liczenia larw.
Kalibrowany cylinder przepłukać 10 ml wody z kranu, którą następnie należy dodać do
próbki na płytce Petriego lub na rynience do liczenia larw w celu zbadania.
Jeżeli osad w czasie badania jest mętny, próbkę należy przelać do kalibrowanego cylindra
i uzupełnić wodą z kranu do objętości 40 ml, po czym należy zastosować powyższą
procedurę.
Procedurę można powtórzyć od 2 do 4 razy aż do osiągnięcia przez płyn przejrzystości
wystarczającej do wiarygodnego odczytu.
II. Próbki złożone poniżej 100 g
Wersja 6, 2009.03.27 32
W razie potrzeby można dodać do 15 g do 100 g całkowitej próbki zbiorczej i badać razem.
Próbka zbiorcza o masie większej niż15 g musi być badana jako próba zbiorcza.
Dla próbek zbiorczych o masie do 50 g objętość płynu wytrawiającego i składników można
zredukować do 1 litra wody, 8 ml kwasu chlorowodorowego i 5 g pepsyny.
III. Wyniki dodatnie lub wyniki
W przypadku uzyskania dodatniego lub wątpliwego wyniku badania próbki zbiorczej należy
pobrać z każdej tuszy próbki o masie 20 g. Próbki z 5 tusz po 20g każda należy połączyć i
poddać badaniu. W ten sposób badaniu należy poddać 20 grup po 5 każda.
W przypadku wykrycia włośni w próbce zbiorczej od 5 świń, od pojedynczych sztuk z grupy
pobiera się dalsze 20 g próbki i każdą z nich poddaje się oddzielnemu badaniu z
zastosowaniem metody opisanej powyżej.
Próbki z pasożytami przechowuje się w 90 % alkoholu etylowym w celu konserwacji i
identyfikacji na poziomie gatunku we wspólnotowym lub krajowym laboratorium
referencyjnym.
Po zebraniu pasożytów należy odkazić płyny dodatnie (płyn wytrawiający, ciecz sklarowaną
nad osadem, popłuczyny itd.) poprzez podgrzewanie do temperatury przynajmniej 600 C, lub
poddać dekontaminacji formaliną 4%.
4. Wyniki
4.1 Obliczanie wyników oznaczania
Każdą płytkę Petriego lub basenik do zliczania larw należy badać przez minimum 1 minutę na
obecność larw pod stereomikroskopem/trichinoskopem i zliczać larwy włośni.
Wszystkie obserwacje oraz wynik zliczania larw włośni zapisać w karcie kontroli przebiegu
badania próbki.
4.2 Sposób określania i wyrażania niepewności pomiarów
Niepewności pomiarów ustalona przez PIWet-PIB na podstawie ankietyzacji wyniosła:
UT= 4.24%
4.3 Sposób wyrażania ostatecznego wyniku badania:
W badanej próbce stwierdzono obecność larw włośni w liczbie X/1g.
4.4 Elementy kontroli i weryfikacji
Plan sterowania jakością badań.
Udział w badaniach międzylaboratoryjnych krajowych i międzynarodowych.
Raz na pół roku badanie próbek kontaminowanych i ślepych w ramach sterowania jakością.
Wersja 6, 2009.03.27 33
3.5 Sposób postępowania w przypadku uzyskania wyników niezgodnych
W przypadku uzyskania wyników niezgodnych należy powtórzyć badanie, użyć większego
powiększenia mikroskopu stereoskopowego.
4. Wykaz dokumentów związanych
ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 2075/2005 z dnia 5 grudnia 2005 r. ustanawiające
szczególne przepisy dotyczące urzędowych kontroli w odniesieniu do włosieni (Trichinella)
w mięsie.
5. Załączniki
Graficzna instrukcja badania mięsa metodą wytrawiania próbki zbiorczej.
6. Rozdzielnik
Egz. nr 01 Archiwalny
Egz. nr 02 Kierownik laboratorium
Egz. nr 03 Kierownik ds. jakości
Egz. nr 04 Pracownik nadzorujący badania
Egz. nr 05 Pracownik wykonujący badania
KONIEC
Ocena mięsa w przypadku stwierdzenia larw włośni
Mięso świń w którym stwierdzono obecność larw włośni uznaje się
za niezdatne do spożycia !!!
Informacje dodatkowe:
Wskazanym jest aby w laboratorium znajdowały się:
a) Zdjęcia obrazujące larwy włośni po wytrawieniu,
b) Zdjęcia artefaktów i innych nicieni,
c) Próbki mięsa z larwami włośni jako materiał odniesienia,
d) Schemat badania (instrukcja graficzna).
Wersja 6, 2009.03.27 34
Ryc. 1 Pojedyncza larwa włośnia w obrazie z trychinoskopu projekcyjnego
Ryc. 2 Liczne larwy włośni w obrazie z trychinoskopu projekcyjnego
Wersja 6, 2009.03.27 35
Ryc. 3 Pojedyncze larwy włośni w obrazie z trychinoskopu projekcyjnego
Ryc. 4. Węgorek octowy - obraz mikroskopie optycznym
Wersja 6, 2009.03.27 36
Ryc. 5. Fragment sierści
Ryc. 6. Fragment sierści
Wersja 6, 2009.03.27 37
Ryc. 7 Instrukcja graficzna do badania na włośnie metoda wytrawiania wspomaganego
mieszadłem magnetycznym
Wytyczne do przesyłania izolatów włośni
W przypadku stwierdzenia obecności larw włośni w badanej próbce należy je
zakonserwować alkoholem etylowym 96% i przesłać do krajowego laboratorium
referencyjnego. Podstawą prawną jest Artykuł 6 z Rozporządzenia (WE) 2075/2005 w
brzmieniu: Należy przekazać wszystkie pozytywne próbki do krajowego laboratorium
Wersja 6, 2009.03.27 38
referencyjnego lub wspólnotowego laboratorium referencyjnego w celu określenia
występującego gatunku włośni. Próbki z pasożytami przechowuje się w 96% alkoholu
etylowym w celu konserwacji i identyfikacji na poziomie gatunku we wspólnotowym lub
krajowym laboratorium referencyjnym.
Uwaga!
Przesyłanie próbek zakonserwowanych formaliną nie jest wskazane gdyż w
trakcie przechowywania zostaje uszkodzone DNA włośni
Próbki należy wysłać na adres:
Zakład Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego
Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy
Al. Partyzantów 57
24-100 Puławy
W piśmie przewodnim powinny się znaleźć następujące informacje:
Gatunek zwierzęcia, płeć oraz miejsce pochodzenia.
Audit w laboratorium
Zaleca się, aby wszystkie laboratoria przeprowadzające badania mięsa świń spełniały
odpowiednie standardy jakościowe. Standardy te są niezbędne aby zapewnić wysoką jakość
procedur, a przez to wysoką wiarygodność otrzymywanych wyników.
Auditowanie spełnia funkcje kontrolne wobec procedur oraz zapewnia prowadzenie
właściwej dokumentacji. Zaleca się, aby weryfikację przeprowadzać regularnie (np. 2 razy w
roku).
Sprawdzanie kompetencji (badanie biegłości)
Badanie to powinno być przeprowadzane regularnie i pod nadzorem zewnętrznej
jednostki, np. KLR. Próbki przekazywane do testów powinny być właściwe dla stosowanej
metody badania.
Celem programu międzylaboratoryjnych badań biegłości laboratoriów badających
mięso w kierunku wykrywania włośni w mięsie metodą wytrawiania wspomaganego
mieszadłem magnetycznym jest stworzenie możliwości potwierdzenia kompetencji
Wersja 6, 2009.03.27 39
laboratoriów wykonujących badania urzędowe. Program badań jest organizowany
i realizowany w oparciu o przewodnik ISO/IEC 43:1997 „Badania biegłości przez
porównania międzylaboratoryjne” oraz przewodnik ILAC-G13:2000 „Wytyczne dotyczące
wymagań odnośnie kompetencji organizatorów programów badania biegłości”. Badanie
biegłości opiera się na wykonaniu badania tego samego lub podobnych obiektów a uzyskane
wyniki pomiarów wykorzystuje się do oceny laboratorium.
Przykłady dokumentacji przydatnej do oceny laboratorium jeszcze przed
przystąpieniem do procesu akredytacji
Lista kontrolna oceniająca stan laboratorium przed rozpoczęciem prac związanych z
akredytacją
ZAŁĄCZNIK DO PROTOKÓŁU KONTROLI PRACOWNI WYTRAWIANIA
Powiat
Adres laboratorium:
Lp. Zagadnienie : Uwagi:
1
Usytuowanie pomieszczeń do badania: ......................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
(opis )
P WP N
2
Miejsce do przygotowania próbek:
zamykane na klucz,
ściany gładkie,
zmywalne jasnym kolorze do wysokości 2 metrów
3
Miejsce do badania, odpowiednio wyposażone, które może zostać
zaciemnione w trakcie przeprowadzania badania z użyciem
trychinoskopu
4 Temperatura w pomieszczeniu w czasie badania w zakresie 15
0 – 25
0 C
LISTA KONTROLNA
Pracownia wytrawiania
w...............................
Data kontroli..................
Wersja 6, 2009.03.27 40
5
Oświetlenie w miejscu badania:
naturalne,
sztuczne, nie powodują zmiany kolorów;
brak bezpośredniego operowania światła słonecznego w miejscu badania;
6 Odpowiedni sprzęt do mycia i dezynfekowania rąk;
7 Lodówka, w której można przechowywać próbki i pepsynę
zakres temperatury 2 – 8 st. C
8 Miejsce przeznaczone do mycia i dezynfekowania sprzętu.
9 Umywalnie z gorącą i zimną bieżącą wodą, zaopatrzone w materiały
czyszczące i dezynfekujące
10
Wodoszczelne, nierdzewne pojemniki przeznaczone do zbierania próbek
po przebadaniu, zaprojektowane w ten sposób, by zapobiec usuwaniu
zawartości przez osoby nieuprawnione;
12 Odpowiednie podłączenie zimnej i gorącej wody pitnej
11 Sprzęt do usuwania zużytej wody, który spełnia warunki niezbędne do
zatwierdzenia ubojni
12 Zabezpieczenie przed szkodnikami (owadami, gryzoniami itp.)
Wymagania stawiane personelowi, pomieszczeniom, sprzętowi i instrumentom w
laboratoriach badających mięso na obecność włośni
15
Wymaga się utrzymywania w czystości pomieszczeń, sprzętu i
instrumentów.
Personel zobowiązany jest ubierać się w pracy w czystą specjalną odzież.
16 Zdrowie, personelu – aktualne książeczki zdrowia
17
Próbki mięsa do badania muszą zostać pobrane natychmiast po uboju i
bezzwłocznie przebadane w laboratorium dopuszczonym do badania
mięsa na obecność włośni
Wymagania w odniesieniu do trychinoskopów.
19
Konstrukcja i kształt trychinoskopów musi spełniać następujące
minimalne kryteria:
Dokładne wyniki muszą być możliwe do odczytania nawet w
pomieszczeniu niezupełnie zaciemnionym.
20
Powiększenie:
Normalne robocze: od 50 razy do 80 - 100 razy w celu oszacowania
przedmiotów niewyraźnie rozpoznawalnych w normalnych warunkach
roboczych.
21
Rozdzielczość:
przy każdym powiększaniu konieczne jest uzyskanie wyraźnego ostrego
obrazu definiowalnego koloru
22
Zwiększanie kontrastu:
kondensor musi być wyposażony w przesłonę umożliwiającą
zwiększenie kontrastu przy kontrolowaniu co trudniejszych przypadków
23 Precyzyjne ustawianie ostrości
24 Regulacja napięcia:
po to, by można było ustawić wymaganą jasność
Swobodny widok ekranu projektora:
26
Ekran projektora:
średnica co najmniej 54 cm;
posiada dużą zdolność odbijania;
Wersja 6, 2009.03.27 41
trwały;
może zostać rozebrany
łatwy w czyszczeniu.
Aparatura i odczynniki:
29
nóż oraz nożyczki do wycinania próbek;
tace z oznaczonymi 50 kwadratami; każdy z nich może przechowywać
próbki mięsa o wadze około 2 gramów;
mikser Moulinette;
mieszadła magnetyczne ze sterowaną termostatycznie płytą grzejną i
pokrytymi teflonem mieszadełkami o długości około 5 cm;
rozdzielacze gruszkowe o pojemności 2,5 litrów;
stojaki, pierścienie i zaciski;
sita o rozmiarach oczek 177 - 180 mikronów o średnicy zewnętrznej 11
cm o siatkach z nierdzewnej stali;
waga o dokładności D = 0,1 g
lejki o średnicy wewnętrznej nie mniejszej niż 12 cm dla podpierania sit;
zlewki o pojemności 3 litrów;( o dna nie większej niż płyta grzejna)
cylindry miernicze o pojemności około 50 ml lub probówki do
wirówkowe;
trychinoskop z poziomym stolikiem lub mikroskop stereoskopowy z
odpowiednim źródłem światła;
baseniki do zliczania larw o wymiarach dno 180 x 40 mm podzielone na
kwadraty; boki powinny mieć wymiary 230 x 20 mm; zakończenie
wynosi 40 x 20 mm lub płytki Petriego (podzielone na kwadraty 10x10
mm),
folia aluminiowa;
kwas HCl 25%;
pepsyna o mocy 1:10000 NF (państwowa receptura USA)
odpowiadającej 1:12500 BP (farmakopea brytyjska), lub 2000 FIP
(Francuskiej Federacji Farmacji);
woda podgrzana do 46 - 480 C;
10 litrowe pojemniki do odkażania aparatury oraz resztek soku
trawiennego w przypadku pozytywnych rezultatów;
30 Ilość zestawów do wytrawiania odpowiednia do ilości wykonywanych
badań.
Uwagi i spostrzeżenia:
Wersja 6, 2009.03.27 42
___________________________________________________________________________
..................................................................
Podpis osoby odpowiedzialnej Podpis i pieczęć
urzędowego lekarza
weterynarii
Przykłady dokumentacji związanej z monitorowaniem środowiska:
Monitorowanie warunków środowiskowych w pomieszczeniu nr: ……………….
Termometr-wilgotnościomierz nr: ..............…………
Zakres roboczy: 1. temp: ……………………….…………OC
2. wilgotność: ………………………..%
MIESIĄC:
Data Godz. Temperatura Wilgotność Uwagi Podpis
Aktualna Min.. Max. Aktualna Min. Max.
Wersja 6, 2009.03.27 43
Nadzorujący : ..................................................
Monitorowanie temperatury w chłodziarce/zamrażarce/nr:.....................
Termometr nr:.........................…………
Zakres roboczy: temp: ……………………….…………..................................................................................... OC
Data Godz. Miesiąc:
Aktualna Minimalna Maksymalna Uwagi Podpis
Wersja 6, 2009.03.27 44
*- niepotrzebne skreślić
Nadzorujący : ..................................................
Karty ewidencyjne np. fartuchów:
Rejestry wzorców i materiałów odniesienia:
Rejestr wzorców i materiałów odniesienia
lp Nazwa Kod Lokalizacja Data ważności Użytkownik Uwagi
Wersja 6, 2009.03.27 45
1. Termometr
wzorcowy
2. Odważnik
kalibracyjny 1g
3. Mięso z
larwami włośni
4.
Opis systemu akredytacji
Zgodnie z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniach (WE) nr 854/2004, 882/2004
i 2075/2005 laboratoria wykonujące badania na potrzeby inspekcji weterynaryjnej powinny
poddać się procesowi akredytacji. Wymagania, jakie muszą spełnić laboratoria, które chcą
uzyskać znak akredytacji podane są na stronie Polskiego Centrum Akredytacji (PCA -
http://www.pca.gov.pl).
Generalnie, zasady i ogólne wymagania akredytacyjne są określone w polskich
wersjach norm serii PN-EN 45000 i serii PN-EN ISO/IEC 17000. Wymagania akredytacyjne
dla poszczególnych rodzajów jednostek oceniających zgodność podają dla jednostek
inspekcyjnych dokumenty DA-01, DAK-07. Dokumenty te są dostępne na stronie PCA.
Zakres oceny w procesie akredytacji określają wymagania akredytacyjne oraz wnioskowany
zakres akredytacji. PCA ocenia wnioskujący o akredytację podmiot pod względem
kompetencji w zakresie technicznym i systemu zarządzania, gwarantujących zachowanie
bezstronności i niezależności oraz zapewniających jakość świadczonych usług w zakresie
oceny zgodności. W procesie akredytacji ocenie poddaje się tylko zakres działania podmiotu,
które jest objęty wnioskiem akredytacyjnym. Pozostałe obszary działania wnioskodawcy,
laboratorium lub organizacji związanych, ocenia się w takim stopniu, aby uzyskać pewność,
że nie wpływają one negatywnie na wynik badania.
Proces akredytacji obejmuje: przegląd dokumentacji, ocenę na miejscu oraz
obserwację przebiegu badania. Laboratoria decydujące się na akredytowanie swoich usług,
wprowadzają system zarządzania i zgadzaja się na regularne audity zewnętrzne. Uczestnictwo
w badaniach międzylaboratoryjnych jest skutecznym zewnętrznym sposobem sprawdzenia, że
stosowane procedury są przydatne do określonych celów. Uzyskane wyniki badań pozwalają
na porównanie własnych wyników z wynikami otrzymywanymi w innych laboratoriach.
Specyficzne wymagania akredytacyjne, warunki udzielania i utrzymywania akredytacji oraz
szczegółowe zasady prowadzenia ocen podaje dla laboratoriów badawczych dokument DAB-
07.
Wersja 6, 2009.03.27 46
Wszystkie dokumenty PCA są dostępne na stronie internetowej www.pca.gov.pl oraz
na życzenie w siedzibie PCA. Normy są do nabycia w Polskim Komitecie Normalizacyjnym
(www.pkn.pl)
Polskie Centrum Akredytacji - informacje ogólne
Adres: ul. Szczotkarska 42, 01-382 Warszawa
NIP: 951-19-98-004 REGON: 017168960
tel. 0-22-355-70-00 fax. 0-22-355-70-18
strona: www.pca.gov.pl
e-mail: [email protected]
PCA działa na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny
zgodności (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.) oraz zgodnie z
wymaganiami określonymi w normie PN-EN ISO/IEC 17011 Ocena zgodności. Ogólne
wymagania dotyczące jednostek akredytujących jednostki oceniające zgodność.
System akredytacji prowadzony przez PCA jest dostępny dla wszystkich jednostek
oceniających zgodność niezależnie od ich wielkości, statusu prawnego, dziedziny w jakiej
działają oraz uczestnictwa w jakiejkolwiek organizacji lub grupie organizacji, a udział w nim
jest dobrowolny. Ogólną zasadą PCA jest prowadzenie działalności akredytacyjnej tylko na
terenie Polski. W odniesieniu do podmiotów, działających poza granicami Polski, PCA
stosuje zasady przedstawione w dokumencie DA-07. PCA jest sygnatariuszem
Wielostronnego Porozumienia EA (EA Multilateral Agreement) w zakresie laboratoriów
badawczych i wzorcujących, jednostek certyfikujących systemy zarządzania (QMS) i systemy
zarządzania środowiskowego (EMS), jednostek certyfikujących wyroby i osoby oraz
jednostek inspekcyjnych.
W przypadku zmiany lub nowelizacji dokumentów zawierających wymagania
akredytacyjne, PCA ustala okres przejściowy na dostosowanie się akredytowanych
podmiotów do wprowadzonych zmian. Okres przejścia na nowe zasady, uwzględniający
zarówno dokładną formę jak i faktyczną datę wprowadzenia zmian, jest ustalany z
uwzględnieniem wytycznych organizacji międzynarodowych (EA, IAF, ILAC) oraz
interesów zainteresowanych stron w taki sposób, aby te zmiany mogły być wdrożone. Procesy
akredytacji, będące w toku w chwili wprowadzenia zmian do dokumentów zawierających
wymagania, realizowane są do końca według dokumentów aktualnych w chwili rozpoczęcia
Wersja 6, 2009.03.27 47
procesu akredytacji, pod warunkiem, że od rozpoczęcia procesu nie minęło więcej niż 6
miesięcy oraz podmiot podda się dodatkowej ocenie w odniesieniu do znowelizowanych
wymagań przed upływem ostatecznego terminu wdrożenia nowych wymagań. PCA informuje
akredytowane podmioty lub będące w trakcie procesu akredytacji o zmianach wymagań
akredytacyjnych. Niedostosowanie się akredytowanego podmiotu do zmienionych wymagań
w ustalonym przez PCA terminie powoduje zawieszenie akredytacji.
Proces akredytacji
Zakres oceny w procesie akredytacji określają wymagania akredytacyjne oraz
wnioskowany zakres akredytacji. PCA ocenia wnioskujący o akredytację podmiot pod
względem kompetencji w zakresie technicznym i systemu zarządzania, gwarantujących
zachowanie bezstronności i niezależności oraz zapewniających jakość świadczonych usług w
zakresie oceny zgodności. W procesie akredytacji ocenie poddawane są tylko te obszary
działania podmiotu, które są objęte wnioskowanym zakresem akredytacji. W stosunku do
pozostałych obszarów działania wnioskodawcy, ocenia się je w takim stopniu, aby uzyskać
pewność, że nie wpływają one negatywnie na spełnienie wymagań akredytacyjnych i/lub na
jakość usług w zakresie oceny zgodności objętych akredytacją.
Proces akredytacji zawsze obejmuje:
- przegląd dokumentacji,
- ocenę na miejscu prowadzoną w siedzibie podmiotu i we wszystkich lokalizacjach, gdzie
prowadzona jest działalność,
- obserwacje badań prowadzonych w rzeczywistych warunkach.
Wniosek o akredytację
Dokumentacja Klienta
Wnioskujący o akredytację podmiot (zwany dalej Klientem) składa wniosek o
akredytację (FA-01) wraz z odpowiednimi załącznikami w nim wymienionymi. Dla każdego
rodzaju jednostki oceniającej zgodność wymagany jest odrębny wniosek. Wniosek o
akredytację jest formalnym zleceniem dla PCA na przeprowadzenie procesu akredytacji i
zawiera zobowiązanie wnioskującego do wniesienia opłat za proces akredytacji,
wynikających z aktualnego cennika (DA-04). Wraz z wnioskiem należy wnieść opłatę
wstępną na zasadach określonych w cenniku (DA-04), a potwierdzenie wpłaty załączyć do
wniosku. W wypadku, gdy podmiot posiada księgę jakości w układzie innym niż struktura
Wersja 6, 2009.03.27 48
dokumentu zawierającego ogólne wymagania akredytacyjne (np. dla laboratoriów PN-EN
ISO/IEC 17025), wymaga się zamieszczenia w dokumentacji, np. w księdze jakości, tabeli
współzależności pomiędzy układem dokumentu zawierającego wymagania i układem księgi
jakości przyjętym przez podmiot (cross-reference list). PCA przyjmuje dokumentację w
języku polskim. Tylko w uzasadnionych przypadkach i po wcześniejszym uzyskaniu zgody
PCA dokumentacja jest przyjmowana również w języku angielskim. PCA przyjmuje
dokumentację w formie elektronicznej i papierowej.
Przegląd wniosku
PCA dokonuje przeglądu wniosku pod względem jego poprawności w zakresie
formalnym i merytorycznym (m.in. kompletności informacji zamieszczonych we wniosku i
załączonej dokumentacji), oraz przeprowadza analizę własnych możliwości do
przeprowadzenia procesu akredytacji w danym zakresie. PCA informuje Klienta o wpłynięciu
wniosku i o osobie odpowiedzialnej za organizację procesu akredytacji (Prowadzący). W
przypadku, gdy wniosek nie jest kompletny, PCA występuje do Klienta z prośbą o jego
uzupełnienie. Nieuzupełnienie wniosku w terminie 30 dni od daty otrzymania informacji o
niekompletności wniosku powoduje pozostawienie go bez rozpatrzenia a PCA informuje
Klienta o odmowie przeprowadzenia procesu akredytacji.
Skład zespołu oceniającego
Skład zespołu oceniającego PCA ustala na podstawie wnioskowanego zakresu
akredytacji, biorąc pod uwagę optymalną wielkość zespołu i liczbę dni wymaganą do
dokonania oceny. Auditorów i ekspertów PCA wybiera spośród osób, których wiedza i
doświadczenie zapewniają obiektywną i fachową ocenę kompetencji ocenianego podmiotu.
W każdym zespole wyznacza się auditora wiodącego. Proponowany skład zespołu podawany
jest do wiadomości Klientowi w celu uzyskania jego akceptacji.
Przegląd dokumentacji i wizytacja wstępna
Zespół oceniający dokonuje przeglądu dokumentacji ocenianego podmiotu. Na
podstawie wyników przeglądu dokumentacji PCA podejmuje decyzję odnośnie
przeprowadzenia oceny na miejscu. W przypadku stwierdzenia niezgodności i spostrzeżeń
PCA przekazuje Klientowi raport z przeglądu dokumentacji. Klient jest zobowiązany do
nadesłania poprawionej dokumentacji lub wniosku o przerwanie procesu akredytacji w ciągu
maksymalnie 6 miesięcy od otrzymania ww. raportu z przeglądu dokumentacji. Jeżeli w
Wersja 6, 2009.03.27 49
wyznaczonym terminie Klient nie nadeśle poprawionej dokumentacji, PCA podejmuje
decyzję o przerwaniu procesu akredytacji. Poprawiona dokumentacja podlega ponownemu
przeglądowi przez zespół oceniający w zakresie wprowadzonych zmian. Klient ponosi koszty
związane z ponownym przeglądem dokumentacji. W przypadku negatywnych wyników
ponownego przeglądu dokumentacji, PCA podejmuje decyzję o przerwaniu procesu
akredytacji. Wizytacja wstępna nie stanowi obowiązkowego etapu procesu akredytacji.
Przeprowadza się ją na życzenie Klienta. Ramowy program wizytacji wstępnej PCA
przekazuje Klientowi. Wizytacja wstępna trwa zazwyczaj jeden dzień i przeprowadzają ją ci
członkowie zespołu oceniającego, którzy są niezbędni do osiągnięcia założonych celów, tj.:
- prawidłowego zaplanowania oceny;
- przedyskutowania i ewentualnego uściślenia wnioskowanego zakresu akredytacji;
- wstępnego sprawdzenia stopnia wdrożenia systemu zarządzania opisanego w przekazanej
dokumentacji;
- wstępnego sprawdzenia kompetencji technicznych podmiotu;
- przekazania, na życzenie Klienta, informacji dotyczących interpretacji wymagań
akredytacyjnych (bez sugerowania konkretnych rozwiązań!).
Ocena
PCA przesyła do Klienta plan oceny. Klient ma prawo zgłosić do niego ewentualne
uwagi. Ocena na miejscu rozpoczyna się spotkaniem otwierającym, na którym auditor
wiodący przekazuje upoważnienie PCA do przeprowadzenia oceny.
Ocena obejmuje komórki odpowiedzialne za system zarządzania oraz za świadczenie usług w
zakresie oceny zgodności W przypadku badania na włośnie ocena będzie obejmowała
również Powiatowe Inspektoraty Weterynarii odpowiedzialne za zakupy i usługi. Zbieranie
dowodów do oceny odbywa się poprzez zadawanie pytań i prowadzenie rozmów, przegląd
dokumentów oraz obserwację działań w obszarach objętych zakresem oceny. Obserwacje
prowadzone są w celu oceny praktycznego wykonywania działań prowadzonych przez
personel ocenianego podmiotu.
Auditor obserwujący przeprowadzenie konkretnej usługi:
− nie ingeruje w jej przebieg, a jego zachowanie nie może w żaden sposób zakłócać działań
ocenianego podmiotu/personelu;
− ma prawo do zadawania pytań i uzyskiwania dodatkowych wyjaśnień;
− jest zobowiązany do niewyrażania opinii na temat ocenianego podmiotu lub jego klienta w
obecności przedstawicieli klienta ocenianego podmiotu. W tej sytuacji wszelkie rozmowy
Wersja 6, 2009.03.27 50
pomiędzy auditorem PCA i personelem ocenianego podmiotu powinny odbywać się na
osobności w celu zachowania poufności wyników oceny.
Niegodność
Każda sformułowana niezgodność musi być odniesiona do jednego lub kilku
wymagań normy lub innego dokumentu zawierającego wymagania akredytacyjne.
Niezgodności są klasyfikowane zgodnie z następującymi zasadami:
Mała to taka, która w ocenie zespołu oceniającego nie ma bezpośredniego wpływu na jakość
wyników badań lub nie stwarza zagrożenia interesów klientów.
Średnia to taka, która w ocenie zespołu oceniającego nie ma bezpośredniego wpływu na
jakość wyników lub stwarza niewielkie zagrożenie interesów klientów.
Duża to taka, która w ocenie zespołu oceniającego ma istotny wpływ na jakość wyników lub
stwarza poważne zagrożenie interesów klientów ocenianego laboratorium.
Spostrzeżenie jest stwierdzeniem faktu, wskazującego na możliwość udoskonalenia
istniejącego stanu, np.: możliwość usunięcia potencjalnych źródeł problemów, mogących w
przyszłości spowodować niezgodność.
Podczas spotkania zamykającego auditor wiodący przedstawia ustalenia z oceny
kierownictwu ocenianego podmiotu. Jednocześnie upewnia się, że stwierdzone niezgodności
zostały zrozumiane, co jest potwierdzane podpisem na kartach niezgodności.
Ocena wykonania korekcji / działań korygujących
Po otrzymaniu od ocenianego podmiotu wypełnionych kart niezgodności, członkowie zespołu
oceniającego dokonują przeglądu planu zaproponowanych korekcji i działań korygujących (w
tym terminów ich realizacji). Jeśli reakcja ocenianego podmiotu jest niewystarczająca, PCA
prosi Klienta o weryfikację planu działań lub dostarczenie dodatkowych informacji.
Decyzja w procesie akredytacji
Warunkiem udzielenia akredytacji jest stwierdzenie, że wnioskujący podmiot spełnia
wszystkie wymagania akredytacyjne oraz, że wszystkie niezgodności, stwierdzone w trakcie
oceny zostały usunięte, a działania korygujące zostały prawidłowo wykonane. Po udzieleniu
akredytacji PCA przesyła Klientowi do podpisu kontrakt, ustalający zasady współpracy oraz
prawa i obowiązki stron wynikające z akredytacji
Wersja 6, 2009.03.27 51
Ogólne zasady prowadzenia procesów nadzoru
Akredytacja udzielana jest na okres 4 lat (od dnia zawarcia kontraktu akredytowanego
podmiotu z PCA). W okresie ważności certyfikatu, po udzieleniu akredytacji (pierwszy cykl
akredytacji) i po przedłużeniu akredytacji (kolejne cykle) PCA monitoruje działalność
akredytowanych podmiotów w celu upewnienia się, że stale spełniają one wymagania
akredytacyjne oraz warunki zawarte w kontrakcie z akredytowanym podmiotem poprzez:
- nadzór planowany,
- nieplanowane procesy w nadzorze,
- ponowną ocenę (w celu przedłużenia akredytacji).
W każdym cyklu akredytacji przeprowadzane są 3 procesy nadzoru planowanego oraz
ponowna ocena. Pierwszy planowany nadzór jest przeprowadzany nie później niż przed
upływem 12 miesięcy od daty zakończenia ostatniej oceny na miejscu w procesie akredytacji.
Planowane odstępy pomiędzy kolejnymi procesami nadzoru nie mogą przekraczać 12
miesięcy.
Nadzór specjalny
Nadzór specjalny może wynikać z:
- analizy skargi na działalność akredytowanego podmiotu;
- analizy zmian, zgłoszonych przez akredytowany podmiot;
- analizy dowodów potwierdzających, że akredytowany podmiot nie wypełnia warunków
kontraktu.
Nadzór specjalny prowadzony jest w formie oceny na miejscu w siedzibie, przeglądu
dokumentacji lub obserwacji w celu oceny czy akredytowany podmiot nadal spełnia
wymagania akredytacyjne. Plan oceny na miejscu jest przesyłany akredytowanemu
podmiotowi nie później niż na 5 dni przed jego planowanym rozpoczęciem, z informacją, że
wyrażenie sprzeciwu wobec terminu, zakresu lub składu zespołu oceniającego bez
merytorycznego uzasadnienia może spowodować zawieszenie akredytacji.
Zawieszenie akredytacji
Zawieszenie akredytacji dla całego podmiotu (w całości zakresu akredytacji) może być
następstwem:
1. nieusunięcia w terminie niezgodności, stwierdzonych podczas oceny w procesach nadzoru,
wskazujących, że akredytowany podmiot nie spełnia wymagań akredytacyjnych;
Wersja 6, 2009.03.27 52
2. dużej niezgodności stwierdzonej podczas oceny w procesach nadzoru, wskazującej na
poważne naruszenie przez akredytowany podmiot wymagań akredytacyjnych w odniesieniu
do rzetelności, bezstronności oraz świadomego naruszenia praw klienta akredytowanego
podmiotu lub nadużycia jego zaufania; zawieszenie to następuje w trybie natychmiastowym
po otrzymaniu informacji przez PCA o stwierdzonej niezgodności;
3. niewywiązywania się ze zobowiązań wynikających z kontraktu zawartego z PCA
(w szczególności, gdy podmiot nie uiszcza opłat, odmawia poddania się ocenie w ustalonym
terminie);
4. zgłoszenia przez podmiot czasowej rezygnacji z akredytacji.
Wymagania szczegółowe
Polskie Centrum Akredytacji podczas prowadzenia ocen laboratoriów badawczych
postępuje zgodnie z ogólnymi zasadami akredytacji podanymi w dokumencie DA-01.
Warunkiem udzielenia i utrzymania akredytacji dla laboratorium badawczego jest spełnienie
wszystkich wymagań akredytacyjnych określonych w niniejszym dokumencie oraz
wykonywanie badań zgłoszonych do akredytacji / objętych zakresem akredytacji. PCA
udziela akredytacji laboratorium tylko na taką działalność, do prowadzenia, której ma ono
kompetencje techniczne. Oznacza to, że PCA nie udziela akredytacji na badania zlecane
podwykonawcom, jeśli laboratorium nie posiada w tym zakresie kompetencji i możliwości do
prowadzenia badań. Ponadto PCA nie udziela akredytacji na badania, co do których
laboratorium ma zawartą umowę na dorywcze wykorzystanie kluczowego wyposażenia
pomiarowo-badawczego. W wypadku ubiegania się organizacji o akredytację laboratorium
wielodyscyplinarnego PCA dopuszcza następujące możliwości składania wniosku:
− kiedy ten sam obiekt jest badany we wszystkich działach technicznych zgłoszonych do
akredytacji, organizacja wnioskująca składa jeden wniosek o udzielenie akredytacji i uzyskuje
jedną akredytację obejmującą wszystkie działy techniczne;
− kiedy w każdym dziale technicznym badany jest inny rodzaj obiektów, każdemu z tych
działów może być udzielona odrębna akredytacja, jeżeli wnioskująca organizacja wystąpi z
odrębnymi wnioskami dla każdego działu technicznego lub jedna akredytacja w wypadku
jednego wniosku obejmującego wszystkie działy techniczne.
Akredytacja organizacji mającej laboratoria w wielu lokalizacjach
W wypadku ubiegania się o akredytację organizacji mającej laboratoria w wielu
lokalizacjach, wnioskująca organizacja może złożyć jeden wniosek obejmujący wszystkie
Wersja 6, 2009.03.27 53
lokalizacje lub odrębne wnioski dla każdej lokalizacji. Laboratorium samo określa obszar
działalności (metody badawcze), na który zamierza uzyskać akredytację. Musi być on
jednoznacznie określony. PCA nie narzuca metod badawczych ani merytorycznych zasad
wykonywania badań i działalności związanej z ich realizacją. Laboratorium powinno
przedstawić obiektywne dowody potwierdzające jego kompetencje w zakresie działalności
zgłoszonej do akredytacji. W procesie akredytacji przeprowadza się ocenę zgłoszonej
działalności. W wypadku, kiedy w trakcie oceny zostanie wykazane, że dla zgłoszonej do
akredytacji działalności (w całości lub jej fragmentów) laboratorium nie przedstawiło
dowodów potwierdzających kompetencje, akredytacja nie zostanie udzielona w odniesieniu
do działalności, dla której nie potwierdzono kompetencji. PCA zachęca laboratoria do
stosowania metod badawczych wynikających z najnowszych zdobyczy wiedzy oraz zgodnych
z opisanymi w normach europejskich i międzynarodowych. Laboratoria powinny
uczestniczyć we właściwych dla prowadzonej działalności i/lub wskazanych przez PCA
porównaniach międzylaboratoryjnych lub programach badania biegłości – zgodnie z polityką
PCA określoną w dokumencie DA-05. Informację o uczestnictwie należy dołączyć do
wniosku o udzielenie akredytacji, a w okresie ważności akredytacji składać roczne
sprawozdanie (FAB-28). W zakresie zapewnienia spójności pomiarowej obowiązuje
dokument DA-06. W czasie posiadania akredytacji laboratorium powinno wykonywać
badania wszystkimi metodami, na które uzyskało akredytację, nie rzadziej niż raz w okresie
roku. Informację o liczbie badań wykonanych w okresie od poprzedniej oceny PCA (na kopii
zakresu akredytacji z wykorzystaniem symboli literowych podanych w formularzu FAB-01)
należy przekazywać wraz z aktualną dokumentacją przed planowaną oceną w procesie
nadzoru.
Wymagania akredytacyjne
− PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów
badawczych i wzorcujących;
− DA-05 Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca wykorzystywania badań
biegłości/porównań międzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru laboratoriów;
− DA-06 Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca zapewnienia spójności
pomiarowej;
− Dokumenty opisujące metody badań, wyszczególnione we wniosku o udzielenie
akredytacji: odpowiednie dokumenty normatywne związane z metodyką badań (normy,
przepisy, uznane publikacje) lub procedury własne.
Wersja 6, 2009.03.27 54
− Dodatkowe dokumenty stosowane przy akredytacji laboratoriów, zawierające specyficzne
wymagania akredytacyjne określone w normach, dokumentach EA, ILAC oraz w przepisach
prawnych dotyczących wykorzystania badań objętych akredytacją, podano w p. 5 niniejszego
dokumentu. W tym punkcie podano również dokumenty pomocnicze, które nie zawierają
wymagań, ale są rekomendowane przez PCA do wykorzystywania przez laboratoria podczas
projektowania i doskonalenia systemu zarządzania.
Parametry zakresu:
− dziedzina badań jednoznacznie określona. Dziedziny badań są obszarami, które są
wyróżniane poprzez wspólne podstawy naukowe, techniczne, metodologiczne i dotyczące
kształcenia.
Wykaz dziedzin podano w Załączniku Nr 1 dokumentu DA-07 ;
− badany obiekt / grupa obiektów - podane w sposób ogólny jako grupy obiektów oraz ściśle
określone.
Wykaz badanych obiektów / grup obiektów badań podano w Załączniku nr 1;
− badana wielkość, która jest mierzona (np. napięcie, składniki substancji, itd.) lub
właściwość, która jest oceniana (np. obecność mikroorganizmów, smak, itd.);
− metoda badania z określeniem zakresu / ograniczeń;
− technika badawcza – postępowanie badawcze, w ramach określonej dziedziny badań, oparte
na jednakowych podstawach techniczno-metodologicznych, z podobnymi zasadami
wzorcowania (kalibracji) i walidacji oraz podobnymi podstawami kształcenia. Techniki
badawcze mogą być zdefiniowane w odniesieniu do metodologii wykonywania badań lub w
odniesieniu do zastosowania.
W zakresie akredytacji laboratorium badawczego podaje się:
− nazwę i adres organizacji;
− nazwę i adres laboratorium;
− dziedziny badań;
− obiekty badań / grupy obiektów;
− osoby autoryzujące sprawozdania z badań (tytuł, imię i nazwisko, funkcja), pod względem
merytorycznym;
− badane wielkości / właściwości i metody badań wraz z zakresami wykonywanych
pomiarów (dolna i górna granica) oraz, jeżeli ma to zastosowanie, ograniczeniami metody;
− identyfikację dokumentów zawierających opis metod;
Wersja 6, 2009.03.27 55
− osoby odpowiedzialne za opinie i interpretacje zamieszczane w sprawozdaniach z badań (w
uzasadnionych wypadkach);
− informację o miejscu wykonywania badań – w siedzibie laboratorium.
Dokumentami zawierającymi opis metod podanych w zakresie akredytacji mogą być:
− normy polskie, regionalne i międzynarodowe;
− normy zagraniczne publikowane przez krajowe jednostki normalizacyjne państw
członkowskich ISO;
− przepisy prawne polskie i UE;
− kodeksy postępowania;
− ogólnie dostępne publikacje metodyczne;
− własne procedury badawcze.
W wypadkach, kiedy laboratorium stosuje metody badań opisane w nieaktualnych wydaniach
norm lub normach wycofanych, opis takiej metody powinien być własną procedurą
laboratorium. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy przepis prawny powołuje nieaktualną normę; w
zakresie akredytacji powołuje się wówczas normę w oznaczeniu podanym w przepisie
prawnym.
W wypadku nowelizacji dokumentu zawierającego opis metody, powołanego w zakresie
akredytacji, okres przejściowy w ciągu, którego laboratorium powinno potwierdzić swoje
kompetencje do realizacji działalności zgodnie z nowym wydaniem dokumentu nie może
przekraczać sześciu miesięcy od daty jego opublikowania lub daty podanej w tym
dokumencie. W wyjątkowych wypadkach okres ten może zostać wydłużony po uzyskaniu
zgody PCA.
Zasady prowadzenia oceny laboratoriów badawczych w procesach akredytacji i
nadzoru
Ocena laboratorium w procesie akredytacji polega na ocenie na miejscu kompetencji
laboratorium do realizacji zgłoszonej działalności. W ramach oceny na miejscu prowadzi się
obserwacje działań laboratorium w warunkach rzeczywistych. Jeżeli laboratorium we
wniosku o udzielenie akredytacji / rozszerzenie akredytacji powołuje procedury własne,
wówczas konieczne jest przekazanie ich do PCA w celu umożliwienia właściwego
przygotowania się auditorów/ekspertów technicznych do oceny na miejscu. Jeżeli
laboratorium, odmówi przekazania procedur badawczych do PCA, wówczas przedłuża się
czas oceny na miejscu o czas niezbędny do zapoznania się z nimi przez auditorów/ekspertów
Wersja 6, 2009.03.27 56
technicznych. Próbka dotycząca oceny spełnienia wymagań dotyczących zarządzania
obejmuje wszystkie składniki systemu zarządzania.
Próbka obserwowanej działalności zgłoszonej do akredytacji obejmuje jej reprezentatywny
zakres z każdej zgłoszonej dziedziny i techniki, pozwalający uzyskać dostateczny stopień
zaufania, co do tego, że laboratorium ma kompetencje w deklarowanym zakresie akredytacji.
Stopień złożoności oceny zgłoszonego zakresu działalności zależy od tego, co obejmuje
wnioskowany zakres akredytacji. Jeżeli laboratorium realizuje wzorcowania wewnętrzne,
musi spełniać wymagania podane w dokumencie DA-06, p. 4.4.
Ocena taka jest prowadzona podczas procesu akredytacji lub podczas pierwszej oceny
w nadzorze po udzieleniu akredytacji oraz w koniecznych przypadkach w trakcie nadzoru, a
także w przypadku każdej ponownej oceny. Obserwacja działalności zgłoszonej do
akredytacji dotyczy realizacji badań wykonywanych na rzeczywistych obiektach i w
rzeczywistych warunkach. Badania wykonywane na próbkach/obiektach zachowanych do
celów potwierdzenia wyników lub sterowania jakością badań uważa się za wykonywane w
warunkach rzeczywistych. W wyjątkowych wypadkach dopuszcza się, za zgodą PCA,
obserwację realizacji badań na próbkach/obiektach demonstracyjnych.
Pobieranie próbek
Pobieranie próbek, niezależnie od tego, czy zostało zgłoszone do akredytacji jako osobny
składnik zakresu akredytacji, czy też dotyczy pobierania próbek dla celów wykonywania
badań zgłoszonych do akredytacji, musi być obserwowane na takich samych zasadach jak i
realizacja badań.
Laboratorium musi przedstawić dowody potwierdzające kompetencje personelu.
W odniesieniu do osób:
− autoryzujących sprawozdania z badań,
− odpowiedzialnych za opinie i interpretacje włączane do sprawozdań z badań należy
przedstawić specyficzne dowody potwierdzające ich kompetencje do realizacji oraz dowody
potwierdzające właściwe realizowanie tych czynności, np.: kryteria dotyczące autoryzacji
miarodajności wyników zamieszczonych w sprawozdaniach z badań, wydane opinie i
interpretacje. Ocena zgodności zmierzonej wartości cechy ze specyfikacją nie stanowi opinii,
czy interpretacji. Jeżeli wniosek o akredytację obejmuje więcej niż jedną lokalizację / dział
techniczny, ocenę przeprowadza się w siedzibie głównej organizacji i we wszystkich
Wersja 6, 2009.03.27 57
lokalizacjach / działach technicznych zgłoszonych do akredytacji. Jeżeli organizacja złoży
osobne wnioski o akredytację dla poszczególnych działów technicznych / lokalizacji,
dopuszcza się przeprowadzenie oceny połączonej. Warunkiem takiej oceny jest opis systemu
zarządzania w obszarze jakości i administracyjnym przedstawiony w dokumentacji wspólnej
dla całej organizacji.
Osobne opisy mogą dotyczyć systemu zarządzania w obszarze technicznym w
poszczególnych działach technicznych. Ocenę przeprowadza się we wszystkich działach
technicznych.
Proces nadzoru
Planowane procesy nadzoru
W planowanych procesach nadzoru przeprowadza się oceny w taki sposób, aby w
każdym cyklu objęły one cały system zarządzania i cały zakres akredytacji. Stopień
szczegółowości każdej oceny zależy od wyników poprzednich ocen i wyników uczestnictwa
w programach badania biegłości. W zakres oceny włączana jest, w miarę potrzeb, ocena
wzorcowań wewnętrznych. W wypadku organizacji posiadających akredytację laboratoriów
wielodyscyplinarnych lub o wielu lokalizacjach, program nadzoru uwzględnia taki wybór
próbki do oceny, żeby w każdym cyklu ocenie był poddany każdy dział i/lub każda
lokalizacja przynajmniej jeden raz.
W przypadku planowanego nadzoru i ponownej oceny, laboratorium powinno
przesłać do PCA niżej wymienione dokumenty przed tą oceną (w terminie określonym w
dokumencie DA-01):
− wykaz aktualnej dokumentacji (Księga Jakości, procedury ogólne, procedury techniczne,
instrukcje) zawierający: symbol i nazwę dokumentu, numer obowiązującej wersji (wydania),
datę wydania dokumentu;
− wykaz wprowadzonych zmian w dokumentacji od poprzedniej oceny;
− dokumentację (w wersji papierowej lub - po uzgodnieniu z PCA - w wersji
elektronicznej);
− inne istotne informacje mające wpływ na spełnianie wymagań akredytacyjnych i mogące
usprawnić przebieg prowadzonej oceny.
Decyzja o ograniczeniu oceny w trakcie nadzoru wyłącznie do przeglądu dokumentacji należy
do PCA. W przypadku oceny prowadzonej w postaci przeglądu dokumentacji, laboratorium
powinno dostarczyć do PCA wymienione wyżej dokumenty oraz dodatkowo:
− zapisy za okres od ostatniej oceny PCA dotyczące:
Wersja 6, 2009.03.27 58
a) auditów wewnętrznych,
b) przeglądów zarządzania,
c) podjętych i wykonanych działań korygujących,
d) podjętych i wykonanych działań zapobiegawczych,
e) sposobu załatwienia ewentualnych skarg,
f) odbytych szkoleń,
g) uczestnictwa w badaniach biegłości/porównaniach międzylaboratoryjnych wraz z analizą
uzyskanych wyników;
− informację o liczbie badań wykonanych w okresie od poprzedniej oceny PCA;
− dwa sprawozdania z badań;
− inne istotne informacje (dotyczące np. zmian w organizacji macierzystej lub dotyczących
wyłącznie laboratorium, jakie zaszły od czasu ostatniej oceny).
Zakres oceny i stopień jej szczegółowości zależy od wniosku złożonego przez
laboratorium.
Dokumenty przywołane
Dokumenty PCA:
DA-01 Opis systemu akredytacji
DA-02 Zasady stosowania symboli akredytacji PCA
DA-05 Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca wykorzystywania badań
biegłości/porównań międzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru laboratoriów
DA-06 Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca zapewnienia spójności
pomiarowej
DA-07 Polityka dotycząca akredytacji podmiotów zagranicznych
DA-08 Prawa i obowiązki akredytowanego podmiotu
Dokumenty pomocnicze
PN-ISO 10012-1:1998+Ap1:2001 Wymagania dotyczące zapewnienia jakości wyposażenia
pomiarowego – System potwierdzania metrologicznego wyposażenia pomiarowego EA-2/05
Zakres akredytacji oraz rozważenie metod i kryteriów do oceny zakresu badań (The Scope of
Accreditation and Consideration of Methods and Criteria for the Assessment of the Scope in
Testing) (identyczny z dokumentem ILAC-G18:2002) ILAC-G17:2002 Wprowadzenie
problematyki niepewności pomiarów w badaniach w związku z wejściem w życie normy
ISO/IEC 17025 (Introducing the Concept of Uncertainty of Measurement in Testing in
Wersja 6, 2009.03.27 59
Association with the Application of the Standard ISO/IEC 17025) ILAC-G8:1996 Wytyczne
dotyczące oceny i przedstawiania zgodności ze specyfikacją (Guidelines on Assessment and
Reporting of Compliance with Specification)
Polskie Normy oraz Przewodniki ISO/IEC dostępne są w Polskim Komitecie
Normalizacyjnym (www.pkn.pl). Dokumenty EA i ILAC w wersji oryginalnej dostępne są na
stronach internetowych: EA: www.european-accreditation.org, ILAC: www.ilac.org.
Dokumenty PCA oraz tłumaczenia wybranych dokumentów EA i ILAC dostępne są na
stronie internetowej PCA www.pca.gov.pl. Dostęp do tych dokumentów jest bezpłatny.
Dziedzinę badań i grupa obiektów:
Dziedzinę badań i grupę obiektów: zakresu akredytacji określa Załącznik nr 1. W przypadku
badania mięsa metodą wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego mieszadłem
magnetycznym będzie to : Dziedzina: 4. Badania kliniczne medyczne i weterynaryjne
Obiekt: 9. Wyroby konsumpcyjne – w tym żywność.
Uwagi końcowe:
1. Przeprowadzić kontrolę wstępną mającą na celu określenie możliwości
ubiegania się laboratorium o akredytację (warunki środowiska, personel,
opłacalność). Można do tego celu wykorzystać dokumentację znajdującą się w
opracowaniu tj. Listę kontrolną.
2. Przeszkolić personel na auditorów wewnętrznych.
3. Należy wyznaczyć kierownictwo laboratoriów, kierowników ds. jakości i
kierowników ds. technicznych.
4. Uzupełnić braki lokalowe, dotyczy to zwłaszcza pomieszczeń do badania.
5. Zaopatrzyć laboratoria w odpowiednie zlewy do mycia sprzętu
laboratoryjnego, wyciągi i szafki na kwas i formalinę.
6. Uzupełnić braki sprzętowe.
7. Zaopatrzyć laboratoria w termometry minimalno – maksymalne do
monitoringu temperatury w urządzeniach chłodniczych, do monitoringu
temperatury w pomieszczeniach.
8. Rozpocząć monitoring temperatury w pomieszczeniach do badania
(nagminnym zjawiskiem jest zbyt niska temperatura w pomieszczeniach i zbyt
duża wilgotność w pomieszczeniach do badania).
9. Rozpocząć prace związane z tworzeniem dokumentacji systemu.
Wersja 6, 2009.03.27 60
Literatura:
Norma PN-EN ISO/IEC 17 025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji
laboratoriów badawczych i wzorcujących
ISO/IEC 17025, Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów
badawczych i wzorcujących Poradnik budowy systemu, mat. niepubl., Akademia
Jakości, Warszawa 2003
Wawak S., Zarządzanie jakością - teoria i praktyka, wyd. 2, Onepress, Gliwice 2004
Podstawy kompleksowego zarządzania jakością TQM, pod red. J. Łańcuckiego,
Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2001
Wiśniewska M., Droga przedsiębiorstwa do uzyskania certyfikatu ISO 9000.
Praktyczny poradnik menedżera, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk
2000
Zalewski R. I., Zarządzanie jakością w produkcji żywności, Wydawnictwo AE w
Poznaniu, Poznań 2002
EA-04/10 AKREDYTACJA LABORATORIÓW MIKROBIOLOGICZNYCH
M. Kamiński. Główne wymagania normy PN-EN ISO/IEC 17025 pt. „Ogólne
wymagania dotyczące kompetencji laboratorium badawczych (i wzorcujących)”
Pomocnicze materiały szkoleniowe Gdańsk, 27.08.03.
![Instrukcja dla użytkowników Dla użytkownicy TV • TV Boxów · 2020. 11. 9. · lub TV Boxie (STB) z systemem Android / Projektorze] ... gdy program jest uruchomiony. ... [OK]](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/60db5a0b1bd23b56c7493173/instrukcja-dla-uytkownikw-dla-uytkownicy-tv-a-tv-boxw-2020-11-9-lub.jpg)
![Administrowanie systemem operacyjnym Unix 312 [01].Z4€¦ · Administrowanie systemem operacyjnym Unix 312 [01].Z4.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5ed10286fbddcf49463f0acb/administrowanie-systemem-operacyjnym-unix-312-01z4-administrowanie-systemem-operacyjnym.jpg)
