Upload
giancarlo-casusol-bernal
View
222
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
1/235
Introduccin_______________________________________________________________________________
LUCRECIO: RAZNFILOSFICA
CONTRA
SUPERSTICINRELIGIOSA
1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
2/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
3/235
Introduccin_______________________________________________________________________________
A mi# Padr$#% &o#' ( )ar*a &$#+#
,
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
4/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
Nin-uno d$ no#otro# $.amin !o /u$ $ra !a 0$rdad% ma# no#damo# $! t$mor !o# uno# a !o# otro# No 2a( /ui$n #$ ac$r/u$ a!o /u$ !$ 3$rtur4a% ni a #a4$r !a natura!$5a ( $! 4i$n d$ !o /u$ !$at$mori5a Por $#to% 3u$#% !a# co#a# 6a!#a# ( 0ana# a+n ti$n$ncr'dito7 nin-uno 2ac$ d$!!a# $.am$n: tanto 0a!$ #!o a4rir !o#o8o# Lu$-o #$ 0$r cun 4r$0$#% cun 0ana#% cun inci$rta# #on%cun #$-ura# !a# /u$ #$ t$m$n Ta! $# !a con6u#in d$ nu$#tronimo% como !o 8u5- Lucr$cio:
Como tiemblan los nios que con ojosciegos lo temen todo en las tinieblas,as nosotros en la luz tememos.
9UE;E
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
5/235
Introduccin_______________________________________________________________________________
@N
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
6/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
? Nacimi$nto ( mu$rt$ d$! mundo: 3ro-r$#o o d$c!inacin d$ !a2umanidad
CAP@TULO ;I: TEOR@A
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
7/235
Introduccin_______________________________________________________________________________
INTRO con#titu($ 3or #* #o!a un a#3$cto di-no d$
cuidado#a con#id$racin En d$6initi0a% aun $n a/u$!!a# id$a# m$no# ori-ina!$#%
Lucr$cio a3orta un 3articu!ar 3unto d$ 0i#ta% /u$ no #i$m3r$ coincid$ con $! d$
E3icuro En $#t$ #$ntido% uno d$ !o# o48$ti0o# d$! tra4a8o 2a #ido r$#a!tar $! 0a!or
3ro3io d$ !a doctrina !ucr$ciana% mani6$#tacin 3$cu!iar (% $n no 3oco# a#3$cto#%
ori-ina! d$! $3icur$*#mo
J
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
8/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
La# 3o#i4i!idad$# d$ !a o4ra d$ Lucr$cio #on am3!ia# ( no $#tn a-otada#
toda0*a ;amo# a int$ntar mo#trar #u 3$n#ami$nto (% 3rinci3a!m$nt$% !o# $!$m$nto#
#u#tancia!$# /u$ aKadi a! #i#t$ma $3ic+r$o A! ana!i5ar $!De rerum naturano# 2a
ori$ntado una do4!$ 3$r#3$cti0a: $n 3rim$r !u-ar% $! d$#$o d$ ca3tar con c!aridad
$! 3$n#ami$nto d$ E3icuro% 3unto d$ r$6$r$ncia o4!i-ado $n cua!/ui$r
in0$#ti-acin #o4r$ $! mat$ria!i#mo anti-uo7 $n #$-undo !u-ar% $! int$nto d$
$#tructurar !a a3ortacin d$! 3ro3io Lucr$cio
La doctrina !ucr$ciana o6r$c$ int$r'# 3or #* mi#ma% como contra#t$
$ntr$ !a 6i!o#o6*a 2$!$n*#tica ( !a inci3i$nt$ $.3an#in d$! cri#tiani#mo Su an!i#i#
d$ !a r$!i-in ( d$ !a cu!tura !a !!$0% 3o#t$riorm$nt$% a !a incom3r$n#in ( a!
o!0ido $!a4orar una# 3-ina# /u$ r$3rodu5can $! 3$n#ami$nto d$
Lucr$cio7 #$m$8ant$ $m3r$#a $# im3o#i4!$ ( #u3$r6!ua La r$a!idad 2i#trica d$
Lucr$cio no 3u$d$ #ur-ir d$ !o /u$ #uc$di% i-norado $n -ran 3art$ 3or no#otro#%#ino d$ !o /u$ cr$$mo# /u$ #uc$di o d$4i #uc$d$r La a#imi!acin d$! 3a#ado no
$#% d$#d$ $#t$ 3unto d$ 0i#ta% un !u8o cu!tura! /u$ #o!o #$ 3$rmitan !o# ocio#o#%
#ino una n$c$#idad% una o4!i-acin /u$ trata d$ unir $! 3a#ado% $! 3r$#$nt$ ( $!
6uturo% 2aci'ndono# $n cada ca#o m# con#ci$nt$# d$ !o /u$ #omo#
Lo# #$i# !i4ro# /u$ com3on$n !a o4ra #$ r$3art$n $n tr$# -ru3o# d$ a
do#: !o# !i4ro# I ( II d$#arro!!an !o# 3rinci3io# 6undam$nta!$# d$! atomi#mo En $!
3rim$ro #$ 6ormu!an do# a.ioma#: nada nac$ d$ !a nada% Hnada 0u$!0$ a !a
nada S$-uidam$nt$ #$ $.3on$ como $n $! mundo no 2a( m# /u$ do# $!$m$nto#
9mat$ria ( 0ac*o> ( como !a mat$ria con#ta d$ un n+m$ro in6inito d$ tomo# E!
!i4ro #$-undo trata d$! mo0imi$nto d$ !o# tomo# o cu$r3o 3rim$ro#% ( d$ como
ad/ui$r$n cua!idad$#
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
9/235
Introduccin_______________________________________________________________________________
E! #$-undo 3ar d$ !i4ro# $#t d$dicado a !a 3#ico!o-*a $3ic+r$a E!
!i4ro III $.3!ica como $! a!ma $#t com3u$#ta d$ $!$m$nto# mat$ria!$# ( $#% 3or
tanto% morta! E! !i4ro I; d$#arro!!a !a t$or*a d$ !a #$n#acin% #u#t$ntando !a t$#i#
d$ /u$ #u# a3ortacion$# #on in6a!i4!$#
Lo# !i4ro# ; ( ;I $#tn d$dicado# a nu$#tro mundo ( #u# 6$nm$no#
E! ; $.3!ica /u$ $! mundo 2a nacido ( 3$r$c$r7 $.3on$% ad$m#% !a natura!$5a (
$! mo0imi$nto d$ !o# cu$r3o#% !a a3aricin d$ !o# #$r$# or-nico# ( $! d$#arro!!o
2umano E! ;I #$ ocu3a d$ !o# di#tinto# 6$nm$no# atmo#6'rico# ( t$!+rico#7
6ina!m$nt$% d$ man$ra curio#a% d$ !a cau#a d$ !a# $n6$rm$dad$#
La $#tructura d$!De rerum natura% ta! como aca4a d$ #$r d$#crita $n
a3r$tada #*nt$#i#% no# 2a !!$0ado a di0idir $! tra4a8o $n tr$# 3art$# 4i$n d$6inida#:
una 3rim$ra $n !a /u$ 2$mo# a-ru3ado todo# !o# a#3$cto# 2i#trico# ( 4io-r6ico#
d$ Lucr$cio% 8unto con una a!u#in a !o# 3ro4!$ma# $3i#t$mo!-ico# /u$ 3r$#$nta
#u 6i!o#o6*a La inc!u#in d$ !a t$or*a !ucr$ciana d$! conocimi$nto $n $#t$ 4!o/u$
t$mtico o4$d$c$ a do# ra5on$#: 3ar$c$ !-ico% $n 3rim$r !u-ar% 3!ant$ar !acu$#tin 6orma! d$ !a# 3o#i4i!idad$# ( !imit$# d$! conocimi$nto% ant$# d$ $.3on$r
$! cont$nido concr$to d$! #a4$r7 3$ro% ad$m#% ocurr$ /u$ !a t$or*a $3ic+r$a d$!
conocimi$nto $n -$n$ra! (% d$ modo 3articu!ar% !a d$ Lucr$cio car$c$% a nu$#tro
$nt$nd$r d$ $ntidad #u6ici$nt$ como 3ara 8u#ti6icar un tratami$nto r$!$0ant$: #$
ori$nta% $6$cti0am$nt$% 3or una cr$$ncia do-mtica $n irr$6!$.i0a $n !a 0a!id$5
in$/u*0oca d$ !a #$n#acin 3ara a3r$2$nd$r !a r$a!idad E#to 2ac$ com3r$n#i4!$ !a
cr*tica /u$ $#t$ a#3$cto d$ !a doctrina $3ic+r$a r$ci4i 3or 3art$ d$ !o# $#toico# (
$#c'3tico#
M
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
10/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
La #$-unda 3art$ d$ !a in0$#ti-acin $#t d$dicada a! an!i#i# d$ !a
6*#ica d$ Lucr$cio Su $.am$n d$ !a $#tructura d$ !a mat$ria (% 3rinci3a!m$nt$% #u
t$or*a d$! 9mo0imi$nto d$ d$c!inacin d$ !o# tomo# $n $! 0ac*o> a3orta !a
3o#i4i!idad d$ $!udir% 2a#ta ci$rto 3unto% $! m$canici#mo ( 2ac$r $ntrar $n !a
$.3!icacin mat$ria!i#ta d$! uni0$r#o $! am3!io cam3o d$ !a !i4$rtad E!
clinamen% /u$ conduc$ a !a 6ormacin d$! mundo% $# un 3rinci3io n$c$#ario $n
#* mi#mo% aun/u$ contin-$nt$ $n #u d$#arro!!o7 /u$da a#* 3o#tu!ada la posibilidad
8unto a !a 6'rr$a realidad
La t$rc$ra 3art$ d$! tra4a8o 0$r#a #o4r$ !a 'tica !ucr$ciana A! i-ua!
/u$ E3icuro% Lucr$cio int$nt #a!0ar a! 2om4r$ d$ #u in6$!icidad% m$diant$ una
cr*tica #i#t$mtica d$ !a #u3$r#ticin: $! mi$do a !o# dio#$#% $! t$mor a !a mu$rt$ (
!a incom3r$n#in d$ !a natura!$5a 2ac$n di6*ci! !a 0ida 2umana Con $#ta
ori$ntacin% !a doctrina 'tica d$ Lucr$cio con#titu($ un a3r$ndi5a8$ 3ara !a 0ida (
una aut'ntica $#cu$!a d$ !i4$racin
Lucr$cio% $n d$6initi0a% /ui#o dar una r$#3u$#ta co2$r$nt$ a !a3r$-unta -$n$ra! 9m$ta6*#ica $n 3rinci3io> 3or $! ori-$n ( d$#arro!!o d$! uni0$r#o%
#u in0$#ti-acin a4arca tam4i'n $! m4ito d$ !a con#ci$ncia 2umana% tanto $n !o
/u$ r$#3$cta a !o# m$cani#mo# d$! conocimi$nto como a !o# d$ !a accin ( !a
mora!idad E#to #i-ni6ica /u$% a! c$ntrarno# $n $! t$ma d$ !aFsica y de la tica
en Lucrecio$#tamo# a3untando $n r$a!idad a! #i#t$ma $3ic+r$o $n #u con8unto
2a #ido $! $.am$n m$ticu!o#o d$! De rerum
natura Como $# #a4ido% $! 3o$ma d$ Lucr$cio ado!$c$ d$ una c!aridad
contund$nt$ $n #u# 6u$nt$# Num$ro#a# $dicion$# 2an com3!$tado% /ui5
6ra-m$ntariam$nt$% !a# con#tant$# !a-una# atri4uida# a! 3a#o d$! ti$m3o (%
3rinci3a!m$nt$% a !a 3oca at$ncin /u$ #$ !$ 2a d$dicado 3or #u# 3o#icion$#
antirr$!i-io#a#
1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
11/235
Introduccin_______________________________________________________________________________
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
12/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
CAP@TULO I: LUCRECIO B EL EPICURE@S)O RO)ANO
1. La enim!tica "ida de Lucrecio y su entorno #ist$rico.
)uc2o# autor$# 2an 3r$#$ntado $! 3$#imi#mo d$ Lucr$cio como nota 3rinci3a!
$n #u o4ra% 3$ro mu( 3oco# 2an int$ntado 3ro6undi5ar $n !a cau#a d$ $#$
3$#imi#mo E.i#t$% aun/u$ no d$ 6orma $.3!*cita% una id$nti6icacin $ntr$ !a#ituacin #ocio3o!*tica ( !a o4ra 6i!o#6ica d$! De rerum natura La# t$n#ion$#
$ntr$ !a# c!a#$# ( !a con#tant$ mo0i!idad d$! 3od$r con6$r*an una -ran
in$#ta4i!idad a todo $! 3roc$#o romano7 3roc$#o /u$ #$ inmi#cu*a% a+n #in notar!o%
$n !a 0ida d$ todo# !o# ciudadano#
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
13/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E# un 2$c2o /u$ no $.i#t$ $n !a o4ra !ucr$ciana nin-+n dato concr$to #o4r$
actitud$# 3o!*tica# /u$ 3udi$ra #$r0ir d$ -u*a 3ara ac!ararno# #u id$o!o-*a A t$nor
d$ $#ta $!i3#i# 3o!*tica% t$n$mo#% $#o #*% a!-una# a!u#ion$# a !a# circun#tancia# d$
#u ti$m3o ( a !a continua !uc2a 3or $! 3od$r $n uno d$ !o# 3$riodo# m#
im3ortant$# d$ !a 2i#toria d$ Roma: !o /u$ #$ 2a d$nominado !a cri#i# d$ !a
r$3+4!ica romana Lo# 3ro6undo# cam4io# /u$ #u6r$ !a #oci$dad a con#$cu$ncia
d$! incontro!ado d$#arro!!i#mo $conmico no condu8$ron a una $0o!ucin 6!uida%
#ino% 3or $! contrario% a una a-udi5acin d$ !a# di6$r$ncia# ( contradiccion$#
$.i#t$nt$# $n #u #$no Po!*tica ( $conom*a% con6undida# $ int$rcon$.ionada# $n !a#
mano# d$ un -ru3o #ocia! r$#trin-ido% no $0o!ucionaron con6orm$ a !a# $.i-$ncia#
d$ $#to# cam4io#7 3or $! contrario% /u$daron 3ara!i5ado# $n mano# d$ un r'-im$n
/u$% a! contro!ar todo $! $#tado% $ntor3$c*a cua!/ui$r ti3o d$ #o!ucin
Pod$mo# #im3!i6icar !a 3ro4!$mtica d$ !a tard*a r$3+4!ica $n do# m4ito#
con$.o#% 3!$nam$nt$ di6$r$nciado#: $! 3o!*tico ( $! #ocio$conmico En $!
3rim$ro% #$ mani6i$#ta !a inad$cuacin d$ un r'-im$n an/ui!o#ado% /u$ $m3i$5a a
r$#/u$4ra8ar#$ $n #u int$rior 3or !a# tar$a# com3!$8a# nacida# d$ !a $.3an#in (3or !a# n$c$#idad$# int$rna# d$! $#tado E! #$-undo% inc!u($ !a# -ra0$# incid$ncia#
d$ un d$#arro!!o $conmico #in contro!% /u$ t$ndr #u r$6!$8o $n !o# continuo#
con6!icto# #ocia!$# ( $n !a inca3acidad d$! r'-im$n o!i-r/uico 3ara r$#o!0$r!o#
E! m4ito 3o!*tico cont$m3!a% 3or una 3art$% una a6irmacin d$ !a no4!$5a% /u$
r$co-$ $n #u# mano# !o# 2i!o# d$! 3od$r con carct$r $.c!u#i0o7 3or otra% como !a#
n$c$#idad$# 3o!*tico#ocia!$# d$#arro!!an $n $! #$no d$ $#ta no4!$5a una
com3$t$ncia 3or $! 3od$r% /u$ am$na5a con rom3$r !a tradiciona! #o!idaridad%
4a#$ d$! dominio d$ c!a#$ En $! int$rior d$! #$nado% !a o!i-ar/u*a dominant$
con#id$ra4a !a ma-i#tratura #u3r$ma como $! 3ri0i!$-io d$! nacimi$nto ( !a
r$com3$n#a d$ !a am4icin Lo# 3atricio# continua4an $8$rci$ndo una in6!u$ncia
#in m$dida #o!o con #u nom4r$7 !o# no4!$#% aun/u$ 3oco num$ro#o#% 6orma4an $n
1,
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
14/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
$! #$nado una minor*a #$!$cta Para !o# nobles "ie%os$ra ca#i un #acri!$-io /u$ un
2om4r$ #in anc$#tro# a#3ira#$ a !a m# a!ta ma-i#tratura d$! E#tado1
E! 3r$dominio d$ !a no4!$5a 3udo mant$n$r#$ a+n durant$ a!-+n ti$m3o% (a
/u$ $! 0a!or 3$r#ona! d$ !o# no4!$# #o#t$n*a a !a# i!u#tr$# 6ami!ia# 3atricia# A2ora
4i$n% !a d$cad$ncia mora! /u$ #$ mani6i$#ta 3rim$ro $n !a# 6ami!ia# no4!$# #oca0a
3ronto% como con#$cu$ncia% #u 3u8an5a 3o!*tica" E! 3ro4!$ma 3o!*tico no $# ni
m# ni m$no# /u$ !a ru3tura d$ !a co2$#in d$ !a o!i-ar/u*a diri-$nt$% $n !a /u$ #$
a3o(a4an !o# 6undam$nto# d$! r'-im$n E#ta ru3tura no $# tan #$nci!!a d$
com3r$nd$r $n #u# mani6$#tacion$#
La con#titucin romana $#ta4a 4a#ada $n un dua!i#mo $ntr$ $! #$nado (
a#am4!$a# 3o3u!ar$#% $n $! /u$ $! 3rim$ro% induda4!$m$nt$% d$#$/ui!i4ra4a !a
4a!an5a a #u 6a0or% 3ro3orcionando a! -o4i$rno% a tra0'# d$ !a 3rctica 3o!*tica% un
carct$r c!aram$nt$ ari#tocrtico La# a#am4!$a#% $#3$cia!m$nt$ !o# comitis
tributa( !o# concilia plebis tributa% /u$daron r$!$-ado# a or-ani#mo# rutinario#
/u$ #o!o $.c$3ciona!m$nt$ 3odr*an 3on$r a!-una !imitacin 3rctica a! #$nado
La 0ida 3o!*tica d$ !a r$3+4!ica romana comi$n5a 3au!atinam$nt$ a cam4iar
acia $! #i-!o II% un -ru3o d$ 3o!*tico# 9mi$m4ro# d$! ord$n #$natoria!> 4u#car !a
mat$ria!i5acin d$ #u# m$ta# 3o!*tica# 6u$ra d$! #$nado% con a(uda d$ !a#
a#am4!$a# 3o3u!ar$# ( d$ ma-i#trado# /u$ !a# diri-$n: !o# tri4uno# d$ !a 3!$4$ La
a6irmacin d$ $#ta nu$0a 3rctica /u$% uti!i5ando un t'rmino /u$ #!o a3ar$c$ $n
Cic$rn,% 3od$mo# !!amarpopularcontri4u($ron a !a cr$ci$nt$ conc$ntracin d$
-rand$# com3!$8o# d$ 3od$r 6u$ra d$! contro! d$! #$nado Con $!!o#% !o# r-ano#
/u$ tanto ti$m3o 2a4*an #$r0ido como 0!0u!a d$ $#ca3$ Qtri4uno# d$ !a 3!$4$ (
comicio# #$ con0irti$ron $n 6u$nt$ d$ di#tur4io# ( 0io!$ncia
1 SALUSTIO% $n Bu-urta% ,% 3r$#$nta c!aram$nt$ $#ta id$a C6r SB)E% R% La r'0o!utinromain$% 33 "?"J
"ILLENS% P%Le &'nat de la R'publi(ue romaine% 3 ,M E#t$ autor 2ac$ un $#tudio #o4r$ $!n+m$ro d$ 6ami!ia# 3atricia# ( 3!$4$(a# cu(o# mi$m4ro# #on $!$0ado# a! ran-o #u3r$mo% a!
con#u!ado 933 ,M,M> con#tatndo#$ un 3ro-r$#o #i$m3r$ cr$ci$nt$ d$ !a 3!$4$,CICERN%
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
15/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E#ta 3o!*ticapopular#$ o3on$ a !a tradiciona! d$! #$nado% d$ !o# optimates)%
como #$ !!amar $n $! cur#o d$ !a cri#i# a !o# #$nador$# 3artidario# d$ !a
3$rduracin d$ !o# 3ri0i!$-io# ( dir$ccin d$ !a in#titucin *ptimates (
populares% a! mi#mo ti$m3o /u$ a#3ira4an a! dominio $6$cti0o% 6u$ron -$n$rando
como m$cani#mo# d$ d$6$n#a una# a3o(atura# id$o!-ica# ord$nada# a !a
8u#ti6icacin d$ #u# d$#$o# ( !$-itimacin d$ #u# int$r$#$#
E# im3ortant$ d$#tacar /u$ nunca !!$- a cr$ar#$ una o3o#icin $ntr$ #$nado (
3u$4!o% una !uc2a $ntr$ ari#tcrata# ( d$mcrata# A#* 3u$#% !a 3o!*tica 3o3u!ar $#
a#unto d$ !o# 3o!*tico#% no d$! 3u$4!o Por !o com+n% !a -ran ma#a d$ ciudadano#
$#ta4a a! mar-$n d$ !a# n$c$#idad$# 3o!*tica# d$ !a r$3+4!ica Una tradicin 6u$rt$
contro!a4a #u# mo0imi$nto# a tra0'# d$ !a r$!i-in E# im3ortant$ $#t$ 3unto% #i
$nt$nd$mo# /u$ $! 3o$maDe rerum naturai4a diri-ido contra $! cu!to d$! E#tado%
/u$ $na8$na4a !a# conci$ncia# d$ !o# ciudadano# Como mu$#tra $#ta a3$!acin
3$#imi#ta d$! 3o4r$ Lucr$cio: Hu' d$ 0ano# d$!irio# 3u$d$n in0$ntar#$ ca3ac$#
d$ tran#6ormar !a conducta d$ tu 0ida ( $ntur4iar tu #u$rt$ con !a an-u#tia ( con !a
ra5n Pu$# #i !o# 2om4r$# 0i$ran /u$ #u# 3$na# ti$n$n 6i8ado un !*mit$% con a!-+n6undam$nto 3odr*a d$#a6iar !a# #u3$r#ticion$# ( am$na5a# d$ !o# 0at$#
En d$6initi0a% !a m$ta d$ $#to# H3o3u!ar$# no $# !a d$mocrati5acin d$ !a
#oci$dad romana% 3u$#to /u$ nadi$ 3$n#o 8am# $n un radica! cam4io d$! ord$n
$#ta4!$cido7 ni a+n #i/ui$ra $n tran#6ormacion$# m# mod$#ta# Int$nta4an #!o
con#$-uir m$8ora# o 0$nta8a# !imitada#% $n 4$n$6icio 3ro3io o d$ un -ru3o% con $!
/u$ !o# 3o!*tico# /u$ !a 3ractica4an #$ #$nt*an o4!i-ado#
?CICERN% Pro S$#tio% =L;% MMJ7 L=;% 1,J ( L=;I% 1,
L% I% 11MC6r SB)E% R% *p. +it.,33 "?"J
1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
16/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
No 3od$mo# a0$ri-uar con #$-uridad /ui'n t$ndr*a una 0$5 di6$r$nciada# !a#
3o#icion$# 3o!*tica# !a #im3at*a d$ Lucr$cio $n !a !uc2a d$ 3artido E# di6*ci!%
3u$#% conc$4ir una in6!u$ncia d$ci#i0a d$ !a 3o!*tica $n #u 6i!o#o6*a Sin $m4ar-o
9no #in ri$#-o> 3od$mo# con#tatar #u 3articu!ar #$3aracin d$ !a ari#tocracia:
3rim$ro% $n !a uti!i5acin d$! !at*n 9!$n-ua8$ 3o3u!ar> mi$ntra# /u$ $n !o# c*rcu!o#
no4!$# #$ uti!i5a4a $! -ri$-o7 #$-undo% 3or !a $.3o#icin d$ 3ro4!$ma# a!$8ado#%
3or #u t$mtica ( r$#o!ucin% d$ !a id$o!o-*a d$ !o# optimates
Aun/u$ no 3odamo#% con toda #$-uridad% con#id$rar 3o!*ticam$nt$ a Lucr$cio%
ca4$ $ncuadrar!o d$ntro d$ una !*n$a cr*tica d$ o3o#icin a !a tradicin ( a! 3od$r
$#ta4!$cido /u$ uti!i5a !a r$!i-in $n 4$n$6icio 3ro3io La doctrina $3ic+r$a no
d$4i #$r a8$na a #u 3o#tura Son !o# no4!$#% como 0$mo#% !o# /u$ #$ di#3utan $!
3od$r% indi0idua!m$nt$ o 3or -ru3o#7 !a# indi0idua!idad$# 9ari#tocrtica#% 3or
ci$rto> aca3aran !a at$ncin ( ocu3an !a $#c$na d$ !a 2i#toria: !a res publica #$
con0i$rt$ 3au!atinam$nt$ $n res propia Poco a 3oco% $! 6raca#o d$ !a# #o!ucion$#
3o!*tica# #o!o 3udo 3ro3iciar $! camino d$ !a 6u$r5a con !a im3o#icin d$ una
dictadura mi!itar
Lucr$cio% c!aram$nt$ #$n#i4i!i5ado 3or !a# !uc2a# 3o!*tica# ( $! a6n d$ 3od$r%
critica a !o# 2om4r$# 3od$ro#o# 3$ro in6$!ic$# ( mi#$ra4!$# A#* ad0i$rt$ /u$ $#
6ci! 0$r!o# 3$rd$r#$ como $rrant$# $n $! camino d$ !a 0ida% ri0a!i5ando $n no4!$5a
3ara adu$Kar#$ d$! 3od$rJ
JC6r L II% M1,
1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
17/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E#ta# !uc2a# 3o!*tica# ti$n$n #u contra3artida #ocia! E! 3roc$#o d$
conc$ntracin d$ !a 3ro3i$dad /u$ acom3aKa a! mono3o!io d$ 3od$r 3o!*tico d$ !a
o!i-ar/u*a #$natoria! d$t$rmina $ntra otra# cau#a#% !a# cri#i# #ocia!$# a-raria# d$!
6ina! d$ !a r$3+4!ica Lo# 3$/u$Ko# ( m$diano# cam3$#ino# 6u$ron d$#a3a
r$ci$ndo La com3$t$ncia d$! com$rcio $.t$rior 93rinci3a!m$nt$ d$! -rano>
3ro0oca $! 3ro-r$#i0o a4andono d$! cu!ti0o $n $! int$rior% /u$ #u6ri como una
3!a-a !a 4a8ada d$ 3r$cio#
La in0$r#in $n !a com3ra d$ ti$rra# d$ -rand$# ca3ita!$# con0irti a otro
#$ctor d$ !a 3o4!acin% !o# e(uites% $n !ati6undi#ta#% !o /u$ 2ac$ $n-aKo#a# !a#
a6irmacion$# /u$ $n6r$ntan !a 3ot$ncia $conmica d$ !o# ca4a!!$ro# ( $! 3od$r
3o!*tico d$ !o# #$nador$#% 4a#ndo#$ #!o $n !a di0$r#idad d$ #u# int$r$#$#M En !a
com3ra d$ ti$rra# in6!u*a% $n d$6initi0a% $! a6n d$ !ucro (% #o4r$ todo% $! d$#$o d$
$/ui3aracin con $! otro -ru3o #u3$rior
E! in6!u8o d$ !a mano #$r0i! 6u$% a#* mi#mo% d$#a#tro#o 3ara $! cam3$#inado
La 6u$r5a d$ tra4a8o $#c!a0a 6u$ introducida 3or #u 4a8o co#t$ $n !o# !ati6undio#como tra4a8ador$# d$! cam3o E#ta uti!i5acin d$ mano #$r0i! con#titu( uno d$
!o# 6actor$# m# im3ortant$# $n !a -$#tacin d$ !a cri#i# #ocia! d$! cam3o1Otro
d$ !o# a-$nt$# d$t$rminant$# d$ !a ruina d$! cam3$#inado (% $n con#$cu$ncia% d$!
6!or$cimi$nto d$ !a -ran 3ro3i$dad% 6u$ !a 3$rman$nt$ #ituacin 4'!ica Si !a#
-u$rra# int$rior$# 6u$ron n$6a#ta# tanto $n !o #ocia! como $n !o $conmico% no
m$no# -ra0$# $6$cto# tu0i$ron !a# -u$rra# $.t$rior$# /u$ #u3on*an% #$-+n !oc2%
una contradiccin int$rna $ntr$ $! carct$r a-r*co!a d$ un 3u$4!o ( !a 3o!*tica
im3$ria!i#ta11
C6r ROSTO;TZEFF% )%-istoriasocial( econ$mica del mperio Romano% T I% 33 , ( ##%La# cri#i# a-raria# d$4$n $nt$nd$r#$ Qdic$ $! autor como cri#i# d$! cam3$#inado% 3$ro no d$ !aa-ricu!tura 3u$# !o# !ati6undio# rara 0$5 d$8aron d$ cr$c$r No di#minu*a !a ri/u$5a #ino /u$ '#ta #$conc$ntra4a $n m$no# mano# C6r SALUSTIO% Bu-urta%%,% 7 CICERN%
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
18/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
S$ aKad*a% ad$m#% /u$ $! #o!dado i4a 3$rdi$ndo 3au!atinam$nt$ !a# cua!idad$#
d$ !a4rador% con0irti'ndo#$ $n un 2om4r$ d$ -u$rra E! d$#i-ua! r$3arto d$! aer
publicus1/ 6om$ntado 3or $! 3r$dominio 3o!*tico ( $conmico d$ !a no4!$5a% $ra
otra d$ !a# cau#a# d$ !a d$#armnica #ituacin d$ !a 3ro3i$dad% /u$ #$ traduc*a $n
un d$#arro!!o d$#m$#urado d$! !ati6undi#mo ( $n !a ruina d$ !a 3$/u$Ka 3ro3i$dad
Como r$#u!tado !o# anti-uo# cam3$#ino# t$n*an /u$ acudir a Roma 3ara 3od$r ma!
0i0ir E#ta ma#a d$#$m3!$ada ( ocio#a% 0i0i$ndo $n 3'#ima# condicion$#% $ra un
#u4#trato di#3u$#to a r$4$!ar#$ $n cua!/ui$r mom$nto 3ro3icio
1"C6r ELLUL% &% i#toria d$ !a# in#titucion$# d$ !a anti-$dad% 3 "
1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
19/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
A#* 3u$#% $! r$#u!tado d$! an!i#i# d$ !a $#tructura d$ !a #oci$dad anti-ua $#
c!aro R$#u!ta induda4!$ $n $#ta #oci$dad !a $.i#t$ncia d$ di0$r#a# c!a#$#% ( a+n
m$no# di#cuti4!$ $# $! 2$c2o d$ /u$ d$ntro d$ $#a# c!a#$# $.i#t*an di0$r#o#
$#trato# #ocia!$#% #u4ordinado# d$ modo 8$rr/uico: o!i-ar/u*a ( e(uites% 3or un
!ado% ( ma#a rura! 3or otro S$ da un 0io!$nto contra#t$ 9am3!iado 3or !a au#$ncia
d$ c!a#$ m$dia> /u$ #$ r$6!$8a $n $! !u8o ( $.oti#mo d$ uno# ( !a mi#$ria d$ otro#
E! ran-o #ocia! $.i-*a con#umo como !a carr$ra 3+4!ica d$#3i!6arro Lucr$cio 6u$
$#3$ctador dir$cto d$! a6n d$ ri/u$5a# d$ #u# co$tn$o#7 !a m.ima $3ic+r$a
La/qe biw/saj9mant$nt$ ocu!to> toma un r$do4!ado 0a!or $n !a Roma d$! #i-!o
I aC
A! !ado d$ $#to# -ru3o# tan di6$r$nciado#% !a mi!icia 3ro6$#iona! 9a 3artir d$
)ario>% !o# a!iado# o it!ico# 92a#ta !o-rar !a ciudadan*a> !o# 3ro0inciano# ( !o#
$#c!a0o#% con#titu($n un con8unto d$ 6u$r5a#1,d$ cu(a con8uncin r$#u!tan !o#
0ariado# int$r$#$# /u$ mo0i$ron !a com3!$8a !uc2a 3o!*tica 2a#ta $! 6in d$ !a
r$3+4!ica Cada #$ctor d$mo#tr #u $-o*#mo ( #u ira 2acia $! otro% 6ormando
coa!icion$#% a 0$c$# con #u# $n$mi-o# tradiciona!$# d$! -ru3o #u3$rior% 3ara c$rrar$! 3a#o a !a# a#3iracion$# d$! in6$rior: ca4a!!$ro# #$ unirn a #$nador$# ant$ !a
am$na5a d$ !a# ma#a# 3o3u!ar$#7 3!$4$ ciudadana #$ unir a #$nador$# ( ca4a
!!$ro# contra !a# a#3iracion$# d$ !o# talos% d$! mi#mo modo /u$ todo# !o#
$!$m$nto# !i4r$# 2arn cau#a com+n ant$ !a# #u4!$0acion$# d$ $#c!a0o#
1,E! cuadro d$ 6u$r5a# #ocia!$# 3u$d$ #int$ti5ar#$ a#*1 O!i-ar/u*a #$natoria!: 0$rdad$ra 4$n$6iciaria d$! #i#t$ma"E(uites(0ublicani: a#3iran a 6undir#$ con !a ant$rior, Ciudadano# tra4a8ador$# d$ !a ciudad ( $! cam3o% #u# a#3iracion$# #on 3rinci3a!m$nt$$conmica#? Su43ro!$tariado ur4ano ( mi!icia 3ro6$#iona!: 0i0$n d$ !a $.3!otacin d$! Im3$rio ( !a# ddi0a#d$ #u -$n$ra! Po4!acin It!ica Po4!acin d$! Im3$rio: Ari#tcrata# rura!$# ( o!i-ar/u*a munici3a! /u$ a#3iran a a!can5ar !a
ciudadan*aJ E#c!a0o#: cr$c$n #u# cri#i# d$ !i4$rtad $n ra5n d$! $ndur$cimi$nto d$ #u 0ida
1M
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
20/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
E! con6!icto $ntr$ !a# di0$r#a# 6u$r5a# #$ d$#ata con !a !!$-ada d$ !o# 2$rmano#
Graco% cu(a 3r$#$ncia marca un -iro d$ci#i0o $n $! cur#o d$ !a 2i#toria d$ !a
r$3+4!ica Con ind$3$nd$ncia d$ #u# 3ro3#ito# 3$r#ona!$# a! $ntr$-ar#$ a #u !a4or
r$6ormadora% #u# o4ra# mu$#tran 3$rm$a4i!idad 2acia !a 3ro4!$mtica $conmica%
#ocia! ( 3o!*tica d$! mom$nto Toda !a '3oca% como o4#$r0a Ro#to0t5$66% $#t
!!$na d$ contradiccion$#% d$ 3ro4!$ma# com3!$8o# 3ara !o# cont$m3orn$o#
;a!orando $! mo0imi$nto d$ !o# Graco $#t$ autor #u4ra(a $! contra#t$ Graco $ra
con#id$rado o como 2'ro$ o como crimina!: $ra im3o#i4!$ un 8uicio mod$rado La
no4!$5a #u6ri un 3rim$r at$ntado 3or !a# a-itacion$# tri4unicia# d$ !o# Graco#
E!!a 2a4*a #a!ido 0$nc$dora7 $#to $# ci$rto% 3$ro !a !uc2a armada $n !a# ca!!$# d$
Roma ( 2a#ta $n !a #a!a d$! #$nado% $! 6in #an-ri$nto d$ do# tri4uno#% 2$rmano#%
2a4*a $.a#3$rado a! 3u$4!o ( 3roducido un a4i#mo di6*ci! d$ !!$nar a 3artir d$
a2ora $ntr$ !a c!a#$ dominant$ ( $! 3u$4!o1? La no4!$5a r$cu3$r $! 3od$r $n $!
1"1 aC ( a/u$!!a 3art$ /u$ t$n*a ma(or am3!itud #$ a0ino con !o# $/uit$#% /u$%
-racia# a !a r$6orma 8udicia!% #$ 2a4*an con0$rtido $n una im3ortant$ 6u$r5a
3o!*tica
1?ILLENS% P% O3 cit% 3 ,M
"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
21/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E! #i-ui$nt$ mom$nto d$ ca3ita! im3ortancia $n !a 2i#toria romana d$! #i-!o I
aC $# !a r$6orma mi!itar d$ )ario Fu$ d$t$rminant$ no #!o 3ara !a #u$rt$ d$!
$8'rcito% #ino 3ara !a #u$rt$ d$ toda !a r$3+4!ica% !a r$6orma t$n*a una do4!$
0$rti$nt$% mu( 4i$n d$6inida: una tctica 3!$nam$nt$ mi!itar7 otra 3o!*tico#ocia!
E#ta #$-unda 3$r#3$cti0a $# !a /u$ no# int$r$#a (a /u$ $! $8'rcito a 3artir d$ a2ora%
$#tar 6ormado 3or 3ro3i$tario# /u$ int$ntan !o-rar $n '! #u ri/u$5a A#*% $!
$8'rcito #$ tran#6orma $n una 6u$r5a #ocia! autnoma% $n una 3articu!ar
cor3oracin ind$3$ndi$nt$ con 3articu!ar$# int$r$#$#% n$c$#idad$# ( $.i-$ncia#1
Lo# #o!dado# $m3$5aron% 3u$#% a no conoc$r m# /u$ a #u -$n$ra!% a 6undar $n '!
toda# #u# $#3$ran5a# ( a 0$r !a ciudad cada 0$5 m# !$8ana 1 E! -$n$ra! #$r un
8$6$ /u$ -uiar a #u# !$-ionario#% 3$ro /u$ $n cua!/ui$r mom$nto 3od*a
con0$rtir#$ $n un $!$m$nto 3o!*tico -racia# a $!!o# Ta!$# #$rn !o# m$dio#
r$c!amado# 3or !a am4icin 3ara con#$-uir $! 3od$r ( diri-ir !a 3o!*tica d$ !a
R$3+4!ica im3$ria!i#ta Roma no 3udo #a4$r% d$#d$ $ntonc$#% #i $! 8$6$ d$ #u
$8'rcito $ra #u -$n$ra!% o% 3or $! contrario% #u $n$mi-o
1
UTENV% SL% +icer$ne e il suo tempo% 3 ?1C6r% SB)E% R% O3 cit% 33 ,,1
"1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
22/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
S$ da $n Roma $n $#to# mom$nto# !a 3rim$ra a!ian5a $ntr$ $! 3od$r mi!itar%
r$3r$#$ntado 3or )ario% ( $! 3od$r ci0i! d$! 3artido d$mcrata A 3$#ar d$! or-u!!o
d$#m$dido d$ )ario% ant$ todo ant$3on*a $! 4i$n$#tar d$ !a 3atria a #u a6n d$
3od$r Sin $m4ar-o% #u accin 2a4*a cr$ado un nu$0o $#ti!o $n !a# r$!acion$# $ntr$
$! 8$6$ ( #u $8'rcito% $ntr$ $! -$n$ra! ( !a ciudad7 a!-uno# #$ a3ro0$c2aron d$ $!!o
Una# !$($# /u$ inc!u*an $! r$3arto d$ ti$rra# $ntr$ !o# 0$t$rano# d$! $8'rcito d$
)ario a4ri$ron una 5an8a $.traordinariam$nt$ am3!ia ( 3ro6unda $ntr$ !o#
optimates9no4!$#> ( $! 3artido d$mcrata !a #ituacin #$ d$t$rioro d$#3u'# d$ !a#
$!$ccion$# d$! MM% cuando $! candidato d$ !o# optimates 9Ca(o )$mmio>1J 6u$
a-r$dido ( mu$rto 3or !a mu!titud La anar/u*a r$ina4a $n Roma% $#ta!!ando una
r$0u$!ta 3o3u!ar La unin $ntr$ ca4a!!$ro# ( no4!$# no #$ 2ac$ $#3$rar La# c!a#$#
3udi$nt$# $ran 6a0ora4!$# #i$m3r$ a! ord$n $#ta4!$cido Un 4u$n acu$rdo ( una
#!ida a!ian5a $ntr$ $! #$nado ( !o# ca4a!!$ro# 3od*an 3arar una r$0o!ucin ( $#o
$# !o /u$ ocurri E#ta a!ian5a natura!m$nt$ #$ d$#2i5o cuando $! 3ro4!$ma 2u4o
d$#a3ar$cido
La 0ida 3o!*tica d$ Roma 2a4*a $ntrado a!r$d$dor d$ !o# M% $n un ca!!$8n #in#a!ida Un $8$m3!o no# !o da $! nu$0o 8$6$ d$ !o# o3timat$#% ) L*0io
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
23/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E! !$0antami$nto% $n $! aKo M1% d$ !o# it!ico#% /u$ a!-uno# con#id$ran como !a
cu!minacin d$ !a r$0o!ucin a-raria /u$ #$ inicio $n '3oca d$ !o# Graco#1 ( !a
-u$rra contra )itr*dat$#% a4rirn un 3$r*odo d$ -u$rra# ci0i!$# $ntr$ do# mi!itar$#:
)ario 8$6$ d$mocrtico ( Si!a% 8$6$ d$ !o# optimates Por 3rim$ra 0$5 un -$n$ra!
Si!a% marc2a con #u# tro3a# contra #u ciudad nata! 2aci$ndo 2uir a )ario $n otro
ti$m3o #u 8$6$ ( 2o( #u $n$mi-o1M Si!a% !o-r im3on$r#$ con cru$!dad in6inita%
a4ri$ndo a#* !o# aKo# d$ #u dictadura: "JM
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
24/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
En $! aKo " con un 3r$#ti-io incom3ara4!$ o4t$nido $n cam3aKa# d$ Ori$nt$%
d$#$m4arca Pom3$(o $n rindi#i Sin nin-una ra5n a3ar$nt$ !ic$ncia a! $8'rcito
#in dar#$ cu$nta /u$ $! -o4i$rno $# m# 6u$rt$ d$ !o /u$ cr$*a $n un 3rinci3io "1
Lo# no4!$# /u$ no $#tn d$ acu$rdo con !a id$a d$ #u tiran*a r$c2a5an #u#
3ro3u$#ta# En $#t$ mom$nto% #$ 2a d$#cu4i$rto $! com3!ot 3$!i-ro#o d$ Cati!ina%
2om4r$ o#curo% con -rand$# am4icion$# d$ 3od$r"" int$ntar con !a a(uda d$!
mo0imi$nto d$mocrtico d$rrocar a! #$nado R$unir 6u$r5a# d$ 3$/u$Ko#
3ro3i$tario# a-r*co!a#% art$#ano# d$ !a ciudad% ( $#c!a0o# #in or-ani5acin a!-una
/u$% c!ama4an 3or uno# d$r$c2o# no d$! todo c!aro# No #a4$mo# #i $!
mo0imi$nto #$ 3u$d$ con#id$rar d$mocrtico o #* 3or $! contrario $! 6in d$ !a
con8uracin 6u$ in#taurar una dictadura 3$r#ona! En cua!/ui$r ca#o% /u$da
r$6!$8ada !a 3o!*tica /u$ #$ d$#arro!!a4a $n !a Roma r$3u4!icana d$ $#t$ mom$nto
La r$3r$#in d$ !a r$0u$!ta r$6or5% con#id$ra4!$m$nt$% !a# 3o#icion$# d$ !o#
optimates
E#ta# #ituacion$# d$ con#tant$ 0io!$ncia #$ r$6!$8an d$ man$ra c!ara $n $! De
Rerum Naturad$ Lucr$cio Aun/u$ $# di6*ci! #ituar crono!-icam$nt$ !a o4ra% #$3u$d$ $ncontrar a!-una r$6$r$ncia 0$!ada a! mom$nto 3o!*tico /u$ 0i0$ !a
r$3+4!ica: Pu$# $n un ti$m3o d$ in/ui$tud 3ara !a 3atria% ni (o 3u$do 3on$rm$ a
!a tar$a con nimo #$r$no% ni 3u$d$ $! i!u#tr$ r$toKo d$ !o# )$mmio# 6a!tar% $n
circun#tancia# ta!$#% a !a #a!ud com+n", Roma n$c$#ita4a un -o4i$rno 6u$rt$
Tr$# 2om4r$# #$ !o 3ro3orcionarn C'#ar% Pom3$(o ( Cra#o% !o# tr$# 3rinci3a!$#
3$r#ona8$# d$ !a $#c$na 3o!*tica 6ormarn una a!ian5a: $! triun0irato
"1 C6r SEAGER% R% Pom3$( A 3o!itica! io-ra32(% 33 ???7 2id% a#* mi#mo% CARCOPINO% &%&u!$# C$#ar% 33 ,11""
C6r CICERN7 *r. in toa candi% "%17 ;id UTENVO% SL% *p. cit% 33 M1"",L% I% ???J
"?
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
25/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
Lo# tr$# 3r*nci3$# domina4an a2ora $! $#tado% t$ni$ndo $ntr$ #u# mano# !a#
3ro0incia# m# rica# ( 0$int$ r$-ion$# d$ !a# m# im3ortant$# E! 6undam$nto d$!
3od$r $n Roma #$ d$#$m3$Ka4a a tra0'# d$! con#u!ado% $! $8'rcito ( $! tri4unado
La con#titucin% mi$ntra# tanto% #$r0*a #u6ici$nt$m$nt$ a !o# -$n$ra!$# ( a !o#
d$ma-o-o# La corru3cin ( $! d$#ord$n r$ina4an 3or do/ui$r: $! cur#o d$ !o#
acont$cimi$nto# 3+4!ico# 2a4*a #ido #u#3$ndido E! 3o3u!ac2o no tardar muc2o
$n !!$-ar a 3$dir% a -rand$# -rito#% 6r$nt$ a !a ca#a d$ Pom3$(o% /u$ #$ !$
conc$di$#$ $! con#u!ado o !a dictadura ;$rcin-$tori. r$t$n*a a C'#ar ( a #u#
!$-ion$#% Pom3$(o $ra $n $#$ mom$nto% '! #o!o% ma$#tro $n Roma A2ora !a id$a
d$ 3$r3$tuar $#ta !i4$racin ( #u 3rimac*a -$rmina $n '!7 #$ a3ro.ima 8unto a !o#
patres% #in a#umir a4i$rtam$nt$ !a r$#3on#a4i!idad d$ una ru3tura con #u anti-uo
a#ociado C'#ar% 3$rdido% n$c$#ita d$ una m$dida r3ida ( d$ci#i0a La -u$rra ci0i!
#$r !a +nica d$ci#in
"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
26/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
Como 2$mo# 0i#to% Lucr$cio i-ua! /u$ #u ma$#tro E3icuro d$#arro!!a #u 0ida
$n una '3oca $n !a /u$ !o# 0a!or$# /u$ !a d$6in$n #$ d$#3!oman o #on cam4iado#
3or otro# E.i#t$% 3u$# un 3ara!$!i#mo $ntr$ $! ti$m3o d$ E3icuro ( $! d$
Lucr$cio En !a Gr$cia anti-ua% nin-+n ti$m3o $# m# tr-ico /u$ $! d$ E3icuro
Entr$ !o# aKo# ,J ( "1 aC #$ #uc$d$n ? aKo# d$ -u$rra# ( a!4oroto#: $!
-o4i$rno cam4ia #i$t$ 0$c$# d$ mano#% !o# 3artido# #$ di#3utan $! 3od$r% ( cada
0$5 !a 3o!*tica $.t$rior d$ At$na# #$ a!t$ra nota4!$m$nt$ Cuatro 0$c$# un 3r*nci3$
$.tran8$ro $#ta4!$c$ #u mandato ( modi6ica !a# in#titucion$# Tr$# mo0imi$nto# d$
in#urr$ccin #on #o6ocado# #an-ri$ntam$nt$ At$na# #u6r$ cuatro a#$dio#
Inc$ndio#% mu$rt$#% 3i!!a8$: $# $! ti$m3o d$ E3icuro Para!$!am$nt$% $n Roma% nin
-una '3oca $# m# tr-ica /u$ !a d$ Lucr$cio La dictadura ari#tocrtica d$ Si!a% $!
mo0imi$nto d$mocrtico d$ L'3ido% !a dictadura d$ Pom3$(o% !a in#urr$ccin d$
E#3artaco a2o-ada 3or Pom3$(o ( Cra#o $n $! J1 La# -u$rra# $.t$rior$# contra
!o# 3irata#% !a con8uracin d$ Cati!ina% !a #u4ida a! 3od$r d$ C'#ar: todo# $#to#
#uc$#o# com3on$n una atmo#6$ra car-ada d$ -u$rra# ci0i!$#% com3!ot#% mu$rt$#
#an-ri$nta# r$3r$#ion$# La ima-$n m# tr-ica d$! 2undimi$nto d$ !a r$3+4!ica
E#t$ $# $! ti$m3o d$ Lucr$cio
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
27/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
ui$n$# 2an 6r$cu$ntado !a o4ra d$ Tito Lucr$cio Caro 2an !!$-ado a !a
conc!u#in d$ /u$ conoc$mo# a3$na# a!-uno# a#3$cto# d$ #u 0ida E#ta a6irmacin
no d$4$ #or3r$nd$rno# 0ini$ndo d$ un $3ic+r$o cu(a m.ima 0i0$ ocu!to% $.3r$#a
una 6orma d$ 0ida E.i#t$% ad$m#% un 3ro4!$ma crono!-ico a-udo (a /u$
car$c$mo# d$ dato# 3r$ci#o# $n torno a !a 4io-ra6*a d$ nu$#tro 3o$ta Por tanto% $!
$.c$3ciona! 0a!or otor-ado a cua!/ui$r noticia ac$rca d$! t$ma 2a o4!i-ado a
6i!!o-o# $ 2i#toriador$# a una cr*tica t$.tua!% $.traordinariam$nt$ ri-uro#a% d$ !a#
$#ca#a# 6u$nt$# /u$ a!ud$n a! 3ro4!$ma E#ta 6a!ta d$ unidad% $0id$nt$m$nt$%
$ntur4ia $! 3anorama 0ita! d$ Lucr$cio% ( no# conduc$ a un #in6*n d$ con8$tura#
S!o #$ con#$r0an tr$# 4r$0$# r$6$r$ncia# a !a 0ida d$! 3o$ta: San &$rnimo (
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
28/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
accepit isdem illis consulibus iterum duobus (uibus erat natus euenit(ue ut eo
ipso die Lucretius poeta decederet6/9
E#ta noticia $# contradictoria% (a /u$ Pom3$(o ( Cra#o 6u$ron cn#u!$# 3or
3rim$ra 0$5 $n $! aKo J aC 9cuando r$a!m$nt$ nac$ ;ir-i!io> (% 3or #$-unda 0$5%
$n $! aC% mom$nto $n /u$ ;ir-i!io conta4a con 1 aKo# (% 3or tanto% 6u$ra d$
!a $dad 3ara 0$#tir !a to-a 0iri! Por con#i-ui$nt$% d$ !o# do# t$#timonio#% a! m$no#
uno $# in#$-uro7 d$ a2* /u$ $! dato d$ !a mu$rt$ d$ Lucr$cio /u$ a3ar$c$ $n $!
t$.to no t$n-a ma(or int$r'# /u$ $! 2ac$r!o coincidir con !a toma d$ !a to-a 0iri!%
!o cua! r$#u!ta #o#3$c2o#o"J
E! t$rc$r t$.to /u$ 3o#$$mo#% m$no# $.3r$#i0o% $# $! t$#timonio /u$ Cic$rn
$n0*a a #u 2$rmano $n 6$4r$ro d$! aKo ?
:Lucreti poemata, ut scribis, ita sunt; multa luminibus inenii, multae tamen
artis< set cum ueneris=6/>.
Para /u$ $! t$.to d$ Cic$rn #$a 0!ido como t$#timonio 2a( /u$ ac$3tar do#
3r$mi#a#: dar 3or 4u$na !a noticia d$ San &$romino% #$-+n !a cua! Cic$rn r$0i#o
$! 3o$maDe rerum naturauna 0$5 mu$rto Lucr$cio7 ( $nt$nd$r /u$ $! t'rmino
poemata% /u$ a3ar$c$ $n $! t$.to% #$ r$6i$r$ a! 3o$ma com3!$to ( no a 6ra-m$nto#
ai#!ado# Am4o# 3o#tu!ado#% /u$ no 3u$d$n #$r admitido# #in r$#$r0a#% no r$#u$!
0$n d$ 6orma c!ara ( $0id$nt$ $! 3ro4!$ma 4io-r6ico d$ Lucr$cio
o( $n d*a #i-u$ #in r$#o!0$r#$ $#ta cu$#tin crono!-ica7 !o# com$ntari#ta#d$! 3o$ta mani6i$#tan #u# 3r$6$r$ncia# 3or una u otra 6$c2a aun/u$ nin-uno d$
$!!o# coincid$ 9Ernout% Ro4in% Gui##ani% ai!$(% ;a!$nt* ( otro#> E#ta 6a!ta d$
unidad $ntur4ia $! 3anorama 0ita! d$ Lucr$cio 3$ro no !a 0i#in d$ #u 6i!o#o6*a
"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
29/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
Nin-+n t$#timonio 3u$#% no# 3$rmit$ ado3tar un crit$rio com3!$to Pod$mo#
no o4#tant$% 6i8ar $ntr$ $! M, ( $! M aC $! nacimi$nto d$ Lucr$cio% d$t$rminando
#u mu$rt$ ?? aKo# m# tard$ La in$.actitud d$ !a# 6$c2a# $# in$0ita4!$7 d$4$mo#%
3u$#% com3r$d$r !o# dato# $n #* mi#mo# ( ac$3tar !a# 3o#i4i!idad$# d$ cada uno d$
$!!o#
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
30/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
E# di6*ci! a0$ri-uar /ui'n t$ndr*a #u 6a0or $n !a !uc2a d$ 3artido# /u$ #$
d$#arro!!a4a $n Roma7 /ui5 un $#tudio 3orm$nori5ado d$! ori-$n d$! 3o$ta 3u$da
a3ortar uno# dato# $#$ncia!$# a! 3ro4!$ma Lucr$tiu# 3odr*a 3$rt$n$c$r a !a no4!$
$#tir3$ d$ !o# Lucretii 9una d$ !a# -rand$# 6ami!ia# romana#> Sin $m4ar-o%
$#3$cu!ar #!o con $! nom4r$ 3ara d$mo#trar $! ori-$n d$ una 3$r#ona $# a!-o
3oco 6ia4!$ Lucr$cio 3odr*a #$r mi$m4ro d$ !a no4!$enso un !i4$rto o c!i$nt$ d$
!a mi#ma% (a /u$% como #a4$mo#% uti!i5a4an !o# mi#mo# nom4r$# d$ /ui$n$# !o#
aco-*an Ni5an ( o(anc'% 3or #u 3art$% 3ro6undi5an $n $! $#tudio d$ #u
conomen: HCaru# Em3$c$mo# 3or $.3!icar /u$ $#t$ co-nom$n no $#t at$#
ti-uado m# /u$ $n un codic$ 9O4!on-u#>% $n !o# di#tinto# !i4ro# d$! 3o$ma ( $n
!o# Sc2$da$ ;indo4$n$n#$#,1% aun/u$ #$ da 3or aut'ntico
o(anc' 3i$n#a /u$ $! nom4r$ Caru# a3ar$c$ $n !o# 3a*#$# c$!ta# (
c$!t*!4$ro# ( #i$m3r$ $n 2om4r$# d$ 2umi!d$ condicin% $#c!a0o# o !i4$rto# F
)ar. 3r$#$nta !a in$.i#t$ncia d$! co-nom$n $n !a# 6ami!ia# d$ !a no4!$5a romana
como 3ru$4a d$ !a 4a8a $.traccin d$ Lucr$cio7 #o#3$c2a% 3u$#% /u$ Lucr$cio #$r*a
un !i4$rto d$ !a Ga!ia o c!i$nt$ o 3rot$-ido d$ !a ari#tocrtica 6ami!ia d$ !o#)$mmio# No no# #or3r$nd$r*a% $n ta! ca#o% !a uti!i5acin% a! diri-ir#$ a )$mmio%
d$ un tono d$ in6$rior a #u3$rior% d$t$cta4!$ $n ci$rto# 3a#a8$# d$!
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
31/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
32/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
r$#3u$#ta a !o# 3ro4!$ma# /u$ o4#$#ionan a !o# 2om4r$# $n $! mom$nto $n $! /u$
$!!o# #$ d$#$n0u$!0$n,?
;amo# a di#tin-uir tr$# dominio# $n !o# /u$ 3odr*a #$r in#$rtado $! 3o$ma d$
Lucr$cio: $! 3o!*tico% $! 6i!o#6ico ( $! 3o'tico Po!*tico% r$6$rido a! $#tado d$ !a
ciudad romana ( a !o# 3ro4!$ma# /u$ $.i#t*an $ntonc$# Fi!o#6ico% $n !a m$dida
$n /u$ $! 3o$ma d$ Lucr$cio r$#3ond$ a !a# -rand$# 3r$ocu3acion$# d$ !o#
3$n#ador$# ( t$rico# d$ #u ti$m3o B 3o'tico% #i t$n$mo# $n cu$nta #u $#6u$r5o
3or !a uti!i5acin d$ un !$n-ua8$ /u$ $ncu$ntra a #u a!r$d$dor7 $#6u$r5o 3or
$.3!icar $n !at*n !a# t$or*a# d$ E3icuro ( 2ac$r!a# $6icac$#
E! 3rim$r 3unto d$! 3o$ma /u$ no# !!ama !a at$ncin $# #u d$dicatoria a
)$mmiu#7 /ui'n $ra $#t$ )$mmiu#[ Lucr$cio a3ar$c$ $ntr$ #u ma$#tro ( #u
di#c*3u!o $ntr$ E3icuro ( )$mmiu#% Un do4!$ mo0imi$nto diri-$ #u o4ra: un
$ntu#ia#mo ( a4n$-acin 2acia E3icuro7 -$n$ro#idad ( ardor $ducati0o 2acia
)$mmiu# Grima! 3r$#$nta a )$mmiu# d$ $#ta 6orma: HNo #a4$mo# muc2o d$
$#$ )$mmiu# 3ar$c$ /u$ Lucr$cio 3od*a 2a4$r 3$rt$n$cido a #u c*rcu!o d$ ami#tad$# om4r$ d$ -ran cu!tura ( mu( inc!inado a !a !it$ratura -ri$-a ( a !a# o4ra#
!atina#, a#ndono# $#trictam$nt$ $n $! 3o$ma% 3od$mo# o4t$n$r a!-uno# dato#
ac$rca d$ #u 3$r#ona7 3oca co#a: #u a3$!!ido ( !a d$duccin d$ /u$ #$ trata d$ un
2om4r$ 3o!*tico% a! /u$ o4!i-a #u no4!$5a
Pu$# $n un ti$m3o d$ in/ui$tud 3ara !a 3atria ni (o 3u$do 3on$rm$ a !a tar$a
con nimo #$r$no% ni 3u$d$ $! i!u#tr$ r$toKo d$ !o# )$mmio# 6a!tar% $n
circun#tancia# ta!$#% a !a #a!ud com+n,
,?E#ta $# !a o3inin tam4i'n d$ GRI)AL% P% L$ 3o'm$ d$ !ucr\c$ $n #on t$m3#% 3 ",?,
Loc cit% 3 ",7 c6r PIZZANI% U% *p. +it.% 33 1,1?,L% I% ?1??
,"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
33/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
Tanto ;a!$nt* como Ernout% o(anc' ( Gui##ani% coincid$n $n !a im3ortancia
d$ $#$ t$.to como r$0$!ador d$! !ina8$ d$! 8o0$n )$mmiu# La# traduccion$#% con
3$/u$Ka# di6$r$ncia#% 0i$n$n a #i-ni6icar !o mi#mo% conc$di$ndo a )$miu# una
im3ortancia 8u#ta ( r$0$!adora d$ #u #ituacin Ba ;ir-i!io 2i5o d$#c$nd$r a !a
no4!$ 6ami!ia d$ !o# )$mmio# d$! anti-uo !ina8$ tro(ano:
La 3rim$ra com3$ticin% d$ !o# 3$#ado# r$mo#% !a inician cuatro nao# i-ua!$#%
#$!$ccionada# $ntr$ toda !a $#cuadra )n$#t$o conduc$ !a 0$!o5 Pri#ti#% con #u#
acti0o# r$m$ro#7 !u$-o% Ita!o )n$#t$o% nom4r$ d$! /u$ d$ri0a $! !ina8$ )$mmio
,J
o(anc'% #in $m4ar-o% d$#con6*a d$ $#t$ t$.to ( cr$$ /u$ ;ir-i!io !$ 2ac$ una
r$0$r$ncia !it$raria a! r$montar #u ori-$n a uno d$ !o# com3aK$ro# d$ En$a#
Par$c$ 2a#ta 3oco cr$*4!$ /u$ ;ir-i!io mi#mo 3udi$#$ mant$n$r #u 3o#icin, Con
$#t$ t$#timonio $n !a mano% no no# #or3r$nd$ /u$ $! mi#mo Lucr$cio 2a-a notar !a
ami#tad d$ )$mmio con !a dio#a ;$nu#
Ac$3tar$mo#% 3u$#% /u$ Lucr$cio 2a d$cidido d$dicar #u 3o$ma a C )$mmio%
mi$m4ro d$ !a i!u#tr$ 6ami!ia d$ !o# )$mmii Giu##ani% 3or #u 3art$% cr$$ $n !a
im3ortancia d$ $#taens( 0$ $n !a in0ocacin a ;$nu# una d$6$r$ncia 2acia $!
4ri!!ant$ )$mmio% 3rot$-ido d$ !a dio#a H3ara nu$#tro )$mmio% a /ui$n t+% dio#a%
/ui#i#t$ r$a!5ar $n todo ti$m3o% a-racindo!o con todo# !o# m'rito#,M
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
34/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
L.F. per4ectus litteris, set @raecis, 4astidiosus sane latinorum arutus orator
uerbis(ue dulcis?1
Con toda# $#ta# noticia#% no# 3ar$c$ di6*ci! cr$$r $n $! $3icur$*#mo d$
)$mmiu#?"% a#* como com3r$nd$r% a! m$no# d$ 6orma tota!% #u ami#tad con
Lucr$cio En cua!/ui$r ca#o% $! trato $ntr$ ma$#tro ( di#c*3u!o no# 3ar$c$ d$
cordia!idad% ( $! 8uicio d$ Cic$rn a! !!amar!o per4ectus litteris3udo #$r #inc$ro
3odr*an% ta! como #u-i$r$ Grima!% 2a4$r
#ido $#crito# !o# +!timo#: HPu$# #!o t+ 3u$d$# r$-a!ar a !o# morta!$# con una 3a5
tran/ui!a9> )i$ntra# r$3o#a a#* #o4r$ tu cu$r3o au-u#to% o2 di0ina% inc!*nat$
2acia '! ( d$rrama d$ tu# !a4io# du!c$# 0oc$# 3idi'ndo!$% o2 -!orio#a% 3!cida 3a5
3ara !o# romano#?, E#t$ 2$c2o no 3u$d$ #or3r$nd$rno#% 3u$#to /u$ #$ #a4$ /u$
!o# 3o$ta# anti-uo# t$n*an !a co#tum4r$ d$ r$dactar $n +!timo !u-ar $! 3o$ma
!iminar d$ !a co!$ccin??
?1CICERN%rutus% "?J% Caiu# )$mmiu# 2i8o d$ Luciu#% $! m# 3$r6$cto d$ !a# !$tra#% 3$ro $n!a# Gri$-a# 3u$# no t$n*a m# /u$ d$#d'n 3or !a# !atina# ( orador in-$nio#o ( d$ una $!ocu$nciaa-rada4!$?")$mmio comi$n5a #u carr$ra 3o!*tica $n $! JJ acom3aKando a Pom3$(o a i#3ania% S$ $n6r$ntaa Catn ( a L+cu!o con !o /u$ #$ mu$#tra $n$mi-o d$! -ru3o m# r$accionario d$ !a o!i-ar/u*a#$natoria! Sin $m4ar-o% Cic$rn nunca 3$n# $n /u$ !$ #$r*a d$#6a0ora4!$ 9;id% Ad uintum 6rat$m% 1% "M% 1> !o /u$ indica /u$ !a 3o#tura d$ )$mmio no $#tar*a !$8o# d$ !a 3om3$(ana En $! J$# -o4$rnador d$ itinia ( 3art$ 2acia a/u$!!a# ti$rra# con !o# 3o$ta# Cinna ( Ctu!o Aun/u$o3ortuni#ta como 3o!*tico )$mmio 6u$ un amant$ d$ !a cu!tura 9CICERN% rutus% "?J (PLINIO EL &O;EN% Carta#% ;% ,% > Sin $m4ar-o% no 3od$mo# d$cir /u$ 6u$#$ un d$0oto$3ic+r$o% ta! como #$ d$#3r$nd$ d$ CICERN% Ad Fam% =III% 1 ( Ad Att% ;% 11?,
L% I% ,1???C6r GRI)AL% P., Loc, cit% 3 ",
,?
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
35/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
a#ta a2ora #!o 2$mo# con#tatado una 3arcia! id$nti6icacin d$! 3o$ma con
#u ti$m3o7 $! a#3$cto 6i!o#6ico% #in $m4ar-o% un$ in#$3ara4!$m$nt$ $!De rerum
natura con !a# 3r$ocu3acion$# ma(oritaria# d$! mom$nto La# 3r$-unta# /u$
3!ant$a Lucr$cio $n #u o4ra $ntran d$ !!$no $n !a 3#ico!o-*a 3articu!ar d$! 3u$4!o
romano Todo !o r$!ati0o a !a cu$#tin d$! a!ma ( #u morta!idad o inmorta!idad% $!
3ro4!$ma d$ !o# dio#$# ( $! d$ !a natura!$5a dominan% 8u#ti6icadam$nt$% $!
3$n#ami$nto !ucr$ciano E#ta# #imu!tn$a# ( !+cida# !*n$a# 6i!o#6ica# 3ro0ocaron
una r$0o!ucin #ocia!% 3o!*tica ( $#3iritua! /u$ d$#$m4ocar% como con#$cu$ncia%
$n $! Im3$rio como 6orma nu$0a d$ -o4i$rno
Cr$o% 3u$#% /u$ Lucr$cio% !$8o# d$ #$r un #o!itario ai#!ado% d$4$ #$r 8u5-ado
como 3r$cur#or d$ !o# nu$0o# 2ori5ont$# 6i!o#6ico# romano# !a -!oria d$ un
3o$ta d$3$nd$% $n #uma% d$ !a $.citacin o d$ !a a3at*a d$ !a# -$n$racion$# d$
2om4r$# annimo# /u$ !o r$cr$an $n un #in 6in d$ ti$m3o# in6inito# R$#u!ta $n
cua!/ui$r ca#o di6*ci! d$ 3r$ci#ar #i !a 0ida d$ Lucr$cio 6u$ 3roducto d$ #u t$or*a o%
3or $! contrario% #!o una 6$!i5 au#$ncia d$ dato# no# 2ac$ 6or8ar $#a i!u#in Ci$rto
$ni-ma con0i$n$ a !a 0ida d$ un $3ic+r$o% ci$rto r$cato Por !o /u$ toca a! H!oco3o$ta romano% $#a im3r$#in no# 0i$n$ dada% 3ar$8am$nt$ 3or !a incom3!$ta
2i#toria% !a incr$*4!$ !$($nda ( !a t$nu$ $#3$ran5a T$mo /u$ una mirada a !a
#ituacin t$rica d$ #u ti$m3o no contri4u(a a !$0antar nin-una 3$r3!$8idad
,
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
36/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
. +onte7to 4ilos$4ico del epicuresmo romano
Lo# tr$# #i-!o# /u$ 0an d$#d$ !a mu$rt$ d$ A!$8andro )a-no 2a#ta !a 4ata!!a d$
Actium $! ,1 a C 96in d$ !a R$3+4!ica romana> con#titu($n uno d$ !o# 3$riodo#
m# 6'rti!$# d$ d$#arro!!o 3o!*tico% int$!$ctua! ( art*#tico Sin A!$8andro
3o#i4!$m$nt$% no 2u4i$#$ $.i#tido A!$8andr*a7 #in !a in$#ta4i!idad d$ !a '3oca d$
!o# monarca# 2$!$n*#tico# !a 6i!o#o6*a no #$ 2u4i$#$ d$#0iado d$ #u $#3$cu!acin
d$#int$r$#ada% con0irti'ndo#$ $n una 4+#/u$da d$ #$-uridad 3ara $! indi0iduo
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
37/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
Tanto $#toico# como $3ic+r$o# ( $#c'3tico# a4ri-a4an una #u3r$ma con6ian5a
$n /u$ !o# r$cur#o# int$rior$# d$ un 2om4r$% #u raciona!idad% 3u$d$ 3ro3orcionar
!a +nica 4a#$ #!ida /u$ d$#arro!!$ una 0ida 6$!i5 ( tran/ui!a Lo /u$ conta4a 3ara
$!!o# $ra $! #$r 2umano indi0idua! ( $! 4i$n$#tar /u$ 3odr*a a!can5ar $n 0irtud d$
#u# dot$# natura!$# E#t$ 6u$rt$ 'n6a#i# 3u$#to $n $! 2om4r$ ( $n una natura!$5a
/u$ '! com3art$ con !a 2umanidad $n -$n$ra! $# una d$ !a# caract$r*#tica# d$ !a
6i!o#o6*a 2$!$n*#tica E#toico# ( $3ic+r$o# int$r3r$ta4an $! 3ro3#ito d$ !a 6i!o#o6*a
m# $#tr$c2am$nt$ /u$ Ari#tt$!$#: d$#d$ m$diado# d$! #i-!o I aC% $n ad$!ant$
93$riodo d$! /u$ 3roc$d$n nu$#tra# m# anti-ua# 6u$nt$# #$cundaria#>% am4a#
$#cu$!a# #$ 2a4*an atrinc2$rado $n #u# 3o#icion$# Lo# $#toico#% /u$ ti$n$n m# $n
com+n con P!atn ( Ari#tt$!$#?% 6u$ron m# autocr*tico# /u$ !o# $3ic+r$o#% (
6i-ura# ca3ita!$# como Cri#i3o (
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
38/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
Tanto $3ic+r$o# como $#toico# $#ta4an 3r$3arado#% 3or con#i-ui$nt$% 3ara
3o3u!ari5ar #u $n#$Kan5a En #u carta a $rdoto% E3icuro comi$n5a #$Ka!ando
/u$ 2an 3r$3arado un com3$ndio d$ #u 6i!o#o6*a 3ara /ui$n$# no $#ta4an $n
condicion$# d$ $#tudiar #u# $#crito# t'cnico#?M Lo# $#toico#% 3or #u 3art$%
a#i-na4an un !u-ar $#3$cia! a !o /u$ $!!o# !!ama4an con0$ncimi$nto ( di
#ua#ion$#% cu(a 6ina!idad $ra $! con#$8o mora!7 a#*% Luci!io% $n !a# Carta# )ora!$#
d$ S'n$ca% $# conducido d$#d$ !o# rudim$nto# d$ !a mora! a 3ro4!$ma# ac$rca d$!
#i-ni6icado d$! Hi$n
E#toico# ( $3ic+r$o# #$ con0irti$ron 3u$#% $n tran#mi#or$# d$ doctrina# /u$
4rinda4an a muc2a -$nt$ una #$ri$ d$ actitud$# /u$ 3ro3orciona4an otro# cauc$#
r$!i-io#o# $ id$o!-ico# E! oca#o d$ !a# ciudad$# -ri$-a# ac$!$r $! oca#o d$ !o#
dio#$# o!*m3ico# (% 3or tanto% d$ !a# cr$$ncia# r$!i-io#a# Lo# $#toico# int$ntaron
2ac$r !u-ar a !o# o!*m3ico#% $n #u #i#t$ma% $nt$ndi'ndo!o# como r$6$r$ncia#
a!$-rica# a 6$nm$no# no natura!$# Lo# $3ic+r$o#% 3or $! contrario% n$-a4an a
!o# dio#$# cua!/ui$r 6uncin o in6!u$ncia #o4r$ $! mundo E3icuro (%
$#3$cia!m$nt$% !o# $#toico#% $#ta4an int$r$#ado#% c!aram$nt$% $n muc2o#3ro4!$ma#7 no 3or otra co#a% #ino 3or !o# 3ro4!$ma# mi#mo# E! $n6o/u$
2umani#ta d$ #u 6i!o#o6*a $# uno d$ !o# ra#-o# m# int$r$#ant$# ( conduc$ a mu(
di6$r$nt$# r$#u!tado# $n !o# do# #i#t$ma#
?M
EPICURO% E3*#tu!a ad $rodotum7
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
39/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E! #i#t$ma $#toico !!ama !a at$ncin 3or #u -ran co2$r$ncia int$rna E#ta4an
con0$ncido# d$ /u$ $! uni0$r#o 3od*a #$r r$ducido a una $.3!icacin raciona!% (
d$ /u$%'! mi#mo $# una $#tructura raciona!m$nt$ or-ani5ada E.i#t$% 3u$#% una
6acu!tad% /u$ 2ac$ /u$ $! 2om4r$ 2a4!$ ( 3i$n#$ $! !o-o# E#ta 6acu!tad% $#t$ !o-o#%
$#t% 3or otra 3art$% !it$ra! ( 3!$nam$nt$ incor3orado a! uni0$r#o La in6!u$ncia d$!
!o-o# 2$rac!*t$o $n $! #i#t$ma $#toico $# c!ara ( contund$nt$
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
40/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
Lo# $#toico# trataron !a 6i!o#o6*a 4a8o tr$# am3!ia# r+4rica#: !-ica% 6*#ica (
'tica E#to# t'rmino#% aun/u$ d$ri0ado# d$ !a 3a!a4ra -ri$-a /u$
con0$nciona!m$nt$ traduc$n% #on todo# r$!ati0am$nt$ $/u*0oco# Por !-ica%
$nt$nd*an !o# $#toico# a!-o /u$ inc!u($ !a t$or*a d$! conocimi$nto% !a #$mntica%
!a -ramtica% !a $#ti!*#tica ( !a !-ica 6orma! E#to# $!$m$nto# #$ 2a!!an todo#
a#ociado# uno# con otro#% 3or/u$ ti$n$n a! l$oscomo #i#t$ma HL-o# #i-ni6ica
$n $! $#toici#mo !$n-ua8$ ( ra5n7 m# a+n% $! $#toico $#tudia como H!-ica tanto
!a# r$-!a# d$! 3$n#ami$nto ( d$! ar-um$nto 0!ido !-ica $n #$ntido $#tricto
como !a# 3art$# d$ !a oracin 3or !a# cua!$# !o# 3$n#ami$nto# ( ar-um$nto# #on
$.3r$#ado# Conoc$r% 3ara $! $#toici#mo% $# #$r ca3a5 d$ a6irmar una 3ro3o#icin
d$mo#tra4!$ como 0$rdad$ra% ( a#* !a $3i#t$mo!o-*a #$ con0i$rt$ $n una rama d$
!a !-ica% $n $! #$ntido -$n$ro#o dado a $#t$ t'rmino 3or !o# $#toico#
E! t$ma d$ !a 6*#ica% $# !a natura!$5a% ( $#to tam4i'n 2a d$ #$r int$r3r$tado d$
un modo #u6ici$nt$m$nt$ am3!io como 3ara a4arcar tanto $! mundo 6*#ico como
!o# $nt$# animado# inc!uido# !o# #$r$# di0ino# a#* como $! 2om4r$ ( !o# otro#
anima!$#
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
41/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
E! $#c$3tici#mo% como doctrina% 6undam$nta!m$nt$ 6i!o#6ica /u$ da ori-$n a
toda una man$ra d$ 3$n#ar 6u$ 6undado 3or Pirrn d$ E!i#?% cu(a 0ida tran#curri
$ntr$ !o# aKo# ,"J aC La i#toria d$! $#c$3tici#mo -ri$-o 0a con a!-una#
int$rru3cion$# d$#d$ Pirrn 2a#ta $! #i-!o III dC La $#cu$!a $#c'3tica 3roc!ama4a
$! 3rinci3io d$ !a a4#t$ncin $n $! a#$ntimi$nto A $#t$ 3rinci3io d$ !a a4#t$ncin
$n $! conocimi$nto un*a% i-ua! /u$ ( a !a atara.ia E#ta
#u#3$n#in d$! 8uicio no d$4$ $nt$nd$r#$ $n #$ntido $#tricto% #ino m# 4i$n como
indi6$r$ncia d$ 3ar$c$r Timn $n De los &entidos a3!ica $#ta #$nt$ncia con un
$8$m3!o #$nci!!o: Hno a6irmo /u$ !a mi$! $# du!c$% m# admito /u$ m$ 3ar$c$
du!c$
?Aun/u$ '! no #$ r$conoci$ra a #* mi#mo como iniciador d$ un mo0imi$nto di6$r$nt$% $#c'3tico#3o#t$rior$# como En$#id$mo ( % #o4r$ todo S$.to Em3*rico% !$ atri4u($ron !a $ncarnacin d$ unanu$0a 6orma d$ 6i!o#o6ar C6r RO)]N ALCAL]% R% HEn$#id$mo: !a r$cu3$racin d$ !a tradicin
$#c'3tica -ri$-a% 33 ,,?"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
42/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
La +nica a!t$rnati0a 3ara $! conocimi$nto $#% 3u$#% !a #u#3$n#in d$! 8uicio
Nin-una 3ro3o#icin 3u$d$ #$r 6i8ada con c$rt$5a como 0$rdad$ra o 6a!#a No
$.i#t$n 6undam$nto#% d$ nin-+n ti3o% $n 0irtud d$ !o# cua!$# 2a!!$mo# una
8u#ti6icacin% 3ara a#$ntir% d$ 6orma n$-ati0a o 3o#iti0a% a a!-una 3ro3o#icin E!
$#c'3tico no conc!u($ nada% 6undado $n /u$ d$t$rminar a!-o im3!ica Ha#$ntir a
a!-o no $0id$nt$% $# d$cir% a !o /u$ !a# co#a# #on $n #* mi#ma# Por con#i-ui$nt$%
#i !a# 6rmu!a# $#c'3tica# #u3rim$n toda c$rtidum4r$% #$ #u3rim$n $!!a# mi#ma#
E! $#c$3tici#mo ti$n$ un crit$rio% no 3ara di#tin-uir !a 0$rdad d$ !o 6a!#o% #ino 3ara
conducir#$ $n !a 0ida E#t$ crit$rio 0$ndr*a a id$nti6icar#$ con $! 6$nm$no
9faino/menon> !a #$n#acin $.3$rim$ntada /u$ #$ im3on$% #o4r$ !a cua! nu$#tra
0o!untad no ti$n$% nin-una $#3$ci$ d$ contro! Un 3rra6o d$ S$.to Em3*rico $#
tr$m$ndam$nt$ c!ari6icador a! r$#3$cto:
H
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
43/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
;i$8o Pirrn% cmo ( dnd$ d$#cu4ri#t$ !a 6ra-i!idad d$ !a# cr$$ncia# ( d$!
0ac*o t$ori5ar d$ !o# #o6i#ta#[ Cmo d$#ata#t$ !o# -ri!!$t$# d$ toda d$c$3cin $
int$nto d$ cr$$r[ No t$ 6ati-a#t$ $n in/uirir !o# 0i$nto# dominant$# $n Gr$cia% d$
dnd$ ( a dnd$ #o3!a cada unoJ
A#*% $3icur$*#mo% $#toici#mo ( $#c$3tici#mo no #ur-i$ron $n $! 2ori5ont$
6i!o#6ico ai#!ada# una# d$ otra# En un 3$riodo in$#ta4!$ como '#t$% cada $#cu$!a
#$ ocu3a4a d$ #u 0$cina% criticando #u# t$#i# como 6orma d$ dar ma(or 0a!id$5 a
!a #u(a
En r$#um$n% $! $#c$3tici#mo no d$ri0a d$ a!-una 6i!o#o6*a ant$rior7 $# una
doctrina ori-ina! Podr*amo# $ncontrar% a!-uno# 3unto# comun$# con #u#
co$tn$o#% 3$ro no #$r*an m# /u$ una #im3!$ coincid$ncia La doctrina
$#c'3tica a3orta una id$a nu$0a /u$ con!!$0a una nu$0a man$ra d$ r$#o!0$r !o#
3ro4!$ma# 6i!o#6ico# a tra0'# d$ #u nor$#o!ucin Por $! contrario% tanto $!
$3icur$*#mo como $! $#toici#mo% r$3r$#$ntarn una r$accin 0i-oro#a contra !a
cri#i# d$! conocimi$nto% 3roc!amando #i$m3r$ con 6irm$5a !a 6$ $n !a ra5n2umana ( $n !a con/ui#ta d$ !a 6$!icidad Para E3icuro% !a 6i!o#o6*a no $# un nu$0o
t$ori5ar ( un #a4$r o48$ti0o% #ino m# 4i$n una actitud 3$r#ona!% una acti0idad /u$
3ro3orciona 6$!icidad a !a 0ida ( a3orta !a #a!ud a! a!ma
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
44/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
E! conc$3to 'tico d$ !a 6i!o#o6*a d$ E3icuro domina d$ 6orma con#tant$% !a#
di#tinta# 6a#$# d$ #u 3$n#ami$nto La #u4ordinacin d$ todo $! #i#t$ma a una
conc!u#in 'tica $# d$cir% !a in#i#t$ncia $n una 6$!icidad como 6in% r$#3ond$
3!$nam$nt$ a !a# n$c$#idad$# d$! mom$nto E#ta con$.in $ntr$ t$or*a ( 3rctica
ti$n$ como 3r$t$n#in o6r$c$r a #u# ad$3to# un camino d$ #a!0acin $n un ti$m3o
d$ indi-$ncia Fr$nt$ a !a di#ociacin ant$rior $ntr$ t$or*a ( 0ida% a2ora $!
d$#am3aro mora! ( !a cri#i# 3o!*tica o4!i-a a 3!ant$ar#$ d$ modo inm$diato $!
3ro4!$ma d$ !a #a!0acin 3$r#ona!
E! mo0imi$nto $3ic+r$o ir introduci'ndo#$ $n $! m$dio romano7 d$ 6orma
3au!atina ( t$na57 #$ o3ondr% a !a 3o!*tica d$ #$r0idum4r$ d$! $#3*ritu $n !a /u$ #$
4a#a4a $! E#tado romano E#t$ d$#3r$cio 3or $#$ ti3o d$ 0a!or$# di#tin-uir a !o#
$3ic+r$o# d$ !a# d$m# $#cu$!a# 6i!o#6ica# ( a #u 0$5% #$r $! a#3$cto /u$ m#
o3o#icin !$0antar $n #u contra
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
45/235
Ca3 I: Lucr$cio ( $! $3icur$*#mo romano_______________________________________________________________________________
Con todo% $! tra#3!ant$ d$ !a doctrina $n $! $#3acio ( $n $! ti$m3o d$8 a!
d$#cu4i$rto una -ran incom3ati4i!idad% #u 3artici3acin $n !a 0ida 3o!*tica En un
mundo $n $! /u$ !a 6i!o#o6*a in0ad*a !a 0ida d$ !o# #im3!$# 3articu!ar$#% !o /u$ $ra
0$rdad 3ara !a $#cu$!a $n $! ti$m3o d$! )a$#tro3od*a 3$rd$r 0ia4i!idad E!
$3icur$*#mo como 2$mo# 0i#to% 3ro2i4*a a !o# #u(o# toda acti0idad 3o!*tica En
r$a!idad $ra un con#$8o% una 3r$caucin 3ara mant$n$r !a tran/ui!idad d$! $#3*ritu
E#ta circun#tancia tu0o /u$ #$r r$mod$!ada 3ara 3od$r mant$n$r $! n+c!$o d$ !a
doctrina Para un romano% r$nunciar a !o# Ho44icia% a !a 0ida d$! 4orum%
mi#mam$nt$ a !a am4icin 3$r#ona!% cu!mina4a $n $! #uicidio mora!
La con#$cu$ncia $# /u$ a3ar$c$r $! Hotium691% no #!o como una a4#t$ncin
3ura ( #im3!$% #ino un $#tado int$rior E#ta int$riori5acin d$! otium$.3!icar !a
conducta d$ un -ran n+m$ro d$ $3ic+r$o# romano#% /u$ $ncontrarn $! m$dio d$
conci!iar !a !i4$racin d$ #u a!ma ( !a# $.i-$ncia# d$ #u nacimi$nto Lucr$cio% $n
$#t$ #$ntido% tu0o /u$ #u3$rar #u nacimi$nto $n una #oci$dad /u$ 0a!ora4a !a
ri/u$5a% !o# atri4uto# 6*#ico# ( $! 3od$r 3o!*tico% d$dicando #u 0ida a d$mo#trar
/u$ $! #o#i$-o m$nta! ( !a !i4$racin d$! do!or 3u$d$n #$r con#$-uido#
En conc!u#in $! $3icur$*#mo d$#tacar% como 0$r$mo#% m# 3or #u co2$r$ncia
/u$ 3or #u ori-ina!idad R$co-$ $n una 24i! #*nt$#i#% t$or*a# d$ otro# 3$n#ador$#
-ri$-o#: $! atomi#mo d$ L$uci3o (
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
46/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
CAP@TULO II: PROLE)AS TE=TUALES
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
47/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
A!-uno# 3$n#ador$# cri#tiano# d$ !o# 3rim$ro# #i-!o# tam4i'n r$ci4i$ron !a
in6!u$ncia d$ Lucr$cio Entr$ !o# m# d$#tacado# 6i-uran San &$rnimo% Lactancio%
San Am4ro#io ( 2a#ta $! mi#mo San A-u#t*n
S$r*a $.tr$madam$nt$ int$r$#ant$ d$t$rminar !a# ra5on$# d$ !a r$tic$ncia d$
!o# anti-uo# ant$ un 3o$ta tan a3r$ciado E#t$ #i!$ncio tan r$it$rado 2a !!$0ado a
a!-uno# $#tudio#o# a n$-ar !a $.i#t$ncia d$ un 3o$ta d$ nom4r$ HLucr$cio 7 $#ta
id$a% 6rancam$nt$ d$#ca4$!!ada% no 3u$d$ #u#t$ntar#$ $n nin-+n an!i#i# cr*tico%
dado /u$ #!o #$ 3u$d$ con#id$rar como una m$ra #u3o#icin #in 6undam$nto
Pod$mo# con#tatar% 3or tanto% 3oco# t$#timonio# dir$cto# #o4r$ Lucr$cio % 33 "
"1JCICERN%Ad (uin. Frat% II% M% 9,>% HLo# 3o$ma# d$ Lucr$cio $#tn 4i$n como t+ dic$#
?J
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
48/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
E! 3rim$ro d$ $!!o# $# !a 6a!ta d$ coincid$ncia d$ !a# 6$c2a#% 3u$# no coincid$
!a d$ !a carta 9) a.+.G( !a d$ !a mu$rt$ d$ Lucr$cio #$-+n San &$rnimo 91HI
a.+.>7 una d$ !a# do# in6ormacion$# dada# $# 6a!#a o $rrn$a ;a!$nt*% no o4#tant$%
#u3on$ /u$ #i Cic$rn 6u$ $! corr$ctor d$ !a o4ra 3#tuma d$ Lucr$cio% (a $n 0ida
mant$ndr*a con '#t$ r$!acion$# !it$raria# o d$ ami#tad E#% /ui5% $#c!ar$c$dor $!
t$#timonio d$ P!inio $! &o0$n% #$-+n $! cua! Cic$rn no r$-at$a4a $#t*mu!o# a !o#
3o$ta# /u$ acud*an a con#u!tar!$M
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
49/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
Contra $#t$ ar-um$nto #$ #u$!$ d$c!arar /u$ nunca Cic$rn ni otro# 3o$ta#
!atino# uti!i5aron $! 3!ura! 3ara d$#i-nar un +nico 3o$ma Cic$rn uti!i5a $! 3!ura!
( !o uti!i5a con di#tinto# #i-ni6icado# Pi55aniJ1 o4#$r0a /u$ $! 3!ura! a3ar$c$
4a#tant$ raram$nt$ $n Cic$rn% 3$ro cuando a3ar$c$ d$#i-na o una o4ra 3o'tica $n
-$n$ra!J"o% $n !a ma(or*a d$ !o# ca#o#% 3o$#*a 4r$0$ J,% o% a 0$c$#% 0$r#o# #u$!to#
/u$ !o# orador$# #o!*an int$rca!ar $n #u# di#cur#o#J?Por +!timo% 3od$mo# o4#$r0ar
/u$ $! t'rmino% Hpoemata% a3ar$c$ con $! #i-ni6icado d$ H3o$#*a% como m$ra
contra3o#icin a !a 3ro#a A#* 3u$#% !a 3a!a4ra Hpoemata a3ar$c$ $n Cic$rn con
!o# #i-ni6icado# m# 0ariado#7 3$ro nunca a#um$ $! #$ntido $#3$c*6ico d$!
H3o$ma $n !a ac$3cin mod$rna d$! t'rmino; una obra Bnica y e7tensa%
unitariam$nt$ conc$4ida
En d$6initi0a% #$-+n !o ant$rior $! in#!ito Hpoemata d$ !a carta a uinto no
3u$d$ d$#i-nar $! manu#crito aut-ra6o d$ Lucr$cio $n un ci$rto d$#ord$n Lo m#
3rud$nt$% 3or tanto% $# no !$$r $n !a carta d$ Cic$rn m# d$ !o /u$% $n concr$to%
conti$n$: $# d$cir% $! a#$ntimi$nto d$ )arco a un 8uicio $mitido 3or uinto ac$rca
d$ !o# Hpoemata d$ Lucr$cio
San &$rnimo% 3or #u 3art$% r$6i$r$ dato# ( noticia# /u$ $n muc2o# ca#o# 9$!
#uicidio ( !a !ocura> #$ r$#i#t$n% 3or #u 3oco 6undam$nto% a un an!i#i# cr*tico En
3rim$r !u-ar% d$4$mo# r$c2a5ar como cau#a d$ !a !ocura m$ncionada d$ Lucr$cio
!a in-$#tin d$ un 6i!tro amoro#o7 aun/u$ d$4amo# d$ ana!i5ar m# d$t$nidam$nt$%
!a r$a!idad d$ !a mi#ma Ci$rtam$nt$% $.i#t$ una do#i# d$ anar/u*a $n $! 3o$ma
!ucr$ciano /u$ 2ac$ di6*ci! #u com3r$n#in Sin $m4ar-o% un an!i#i# at$nto d$ !o#
di#tinto# 3a#a8$# d$!De rerum naturar$0$!a 3or $ncima d$ !a in$.acta #uc$#in d$
$3*-ra6$# una $#tructura co2$r$nt$ ( !-ica
J1C6r !o# $8$m3!o# /u$ 3ro3on$ PIZZANI% U% *p. +it% 3 ,J"Ad Att I% 1% 1; uelim ad me scribas cuiusmodi sitA)ma/lqei=ontum, (uo ornatu, (uaooet (uae poemata auas(ue #istorias deA)malqei/a #abes ad me mittasJ,Ad ?uin. Fra., , JK>G, 1; non me#ercule (uis(uam mousopa/taktojlibentius sua recentia
poemata leit (uam eo te audioJ?Tu#c II% ": HP2i!o $t !$cta 3o$mata $t !oco adiun-$4at
?M
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
50/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
La !$($nda /u$ atri4u($ a! 3o$ta ci$rto d$#arr$-!o m$nta! a3ar$c$ $n do#
6u$nt$# d$ dudo#o 0a!or: San &$rnimo ( !a !!amada 2ita oriana ;a!$nt* cu$nta
!a 2i#toria d$ $#t$ +!timo 2a!!a5-o: H$n 1M? & )a##on d$#cu4ri $n un $8$m3!ar
d$ !a $dicin d$ ;$n$cia d$ 1?M"% un 3r$6acio manu#crito% d$4ido a Giro!amo
or-ia% /ui$n aca#o !o tomara d$ #u ma$#tro Pontano% $n $! /u$ #$ cont$n*an
a!-uno# dato# r$6$r$nt$# a !a 4io-ra6*a d$ Lucr$cioJUna a3aricin $.traKa cu(a
aut$nticidad 6u$ 3u$#ta d$#d$ $! 3rinci3io $n t$!a d$ 8uicio Autor$# como o!t8$r%
ri$-$r ( )$rri #on contrario# a !a 0$ro#imi!itud d$ $#t$ docum$nto7 8unto a $!!o#
Pi55ani 3r$#$nta i-ua!m$nt$ conc!u#ion$# nota4!$# 3ara n$-ar todo 0a!or a !a#
indicacion$# d$ !a 2ita oriana9
Ant$# d$ 3ronunciarno# #o4r$ !a $.traKa 2i#toria d$ !a !ocura 3roducida 3or un
6i!tro amoro#o% $# !a mi#ma 2i#toria d$ !a !ocura !a /u$ #$ 3r$#ta a mat$ria d$ duda
o(anc' $n8uicia $#ta# noticia# d$ Lucr$cio como Hdada# 3or un Padr$ d$ !a
I-!$#ia /u$ 2a4!a d$ un ad0$r#ario d$! $#3iritua!i#mo ( d$ !a Pro0id$ncia7 !a
n$c$#idad% 3or cu$#tion$# r$!i-io#a#% d$ 3r$#$ntar n$-ati0am$nt$ a! 3$r#ona8$
3odr*a conducir a d$#0irtuar !a 0$rdad ;a!$nt*% 3or #u 3art$% $.3!ica /u$ $! dato d$!a !ocura $# d$ma#iado dir$cto 3ara #$r in0$ro#*mi!7 ( o4#$r0a /u$ no 3od$mo#
o3on$r!$ nin-+n t$#timonio $n contra% !o cua!% #$-+n '!% d$8ar*a !a 4a!an5a d$ !a
duda $/ui!i4radaJJ
Nu$#tra 3o#icin a! r$#3$cto r$conoc$ /u$ #i 4i$n $# 0$rdad /u$ $#tudio#
cont$m3orn$o# 2an com3ro4ado un ci$rto d$#ord$n $n $! 3o$ma% no $.i#t$
nin-una 4a#$ ci$nt*6ica /u$ 3u$da im3utar!o a! $#tado m$nta! d$! 3o$ta Por tanto%
cr$$mo# /u$ !a# ra5on$# /u$ a0a!an !a 2i3t$#i# d$ !a a6$ccin m$nta! d$ Lucr$cio
$#tn 2o( $n d*a un tanto a4andonada# Sin $m4ar-o% !a# noticia# $#tn a2*% (
2a4r*a /u$ $.3!icar 3or /u' a3ar$c$n% ca4$ #u3on$r /u$ !o# anti-uo# 3odr*an
2a4$r#$ 4a#ado 3ara mant$n$r!a% $n uno# 0$r#o# d$! canto III dond$% 2a4!ando a
6a0or d$ !a morta!idad d$! a!ma $.c!ama: HPu$#% #in contar !o /u$ $! a!ma #u6r$ a
J)ASSON% &% Lucr$tiu#% E3icur$am and 3o$t% ;o! II 3 ,1,% c6r ;ALENT@% E% O3 cit% 3 =;( PIZZANI% U% O3 cit% 3 ,J
C6r OBANCY% 3% HYtud$# !ucr'ti$nn$#% 3 ?, ( Lucr\c$ $t !^'3icuri#m$% 3 1JJJC6r ;ALENT@% E% +omm% 9!i4ro# ;I>% 33 =;=I= ( +omm% 9!i4ro I>% 33 ""1
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
51/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
cau#a d$ !a# $n6$rm$dad$# d$! cu$r3o 9> AKad$ a $#to la locura% /u$ !$ $# 3ro3ia%
!a 3'rdida d$ m$moria: aKad$ $! !$tar-o% $n cu(a# n$-ra# o!a# #$ #um$r-$J
L$ctor$# 3oco at$nto# 2an 3odido cr$$r /u$ Lucr$cio #$ a3!ica4a $! t'rmino
propium: Adde 4urorem animi propium% traduci$ndo incorr$ctam$nt$ $! 0$r#o d$
$#ta man$ra: HaKad$ a $#to !a !ocurapropia6 E! com$ntario $.$-'tico ( cr*tico d$
ErnoutRo4in a6irma% 3or $! contrario% /u$ $! t'rmino4orurem#$ a3!ica a !a 3a#in
amoro#a ( no# r$mit$ a /u$ !o# con6ront$mo# con I;% 1M: HUlcus enim uiuescit
et inueterascit alendo in(ue dies liscit 4uror ad(ue aerumna rauescit ( con I;%
111J ( ## Hnde redit rabies eadem et 4uror ille reuicit La 4a#$ m# im3ortant$
d$ !o# d$6$n#or$# d$ !a !ocura /u$da% 3i$n#o% con $#ta $.3!icacin% com3!$tam$nt$
d$#tro5ada
a(% #in $m4ar-o% dato# caract$r*#tico# $n !a o4ra d$ Lucr$cio /u$ 3odr*an #$r
t$nido# $n cu$nta como #*ntoma# d$ !ocura Sin #$r tan $#c'3tico# como
Tr$nc#'n(ia!da36$!% /u$ int$nta d$mo#trar d$ 6orma mu( in-$nio#a% como 6u$
$! mi#mo San &$rnimo $! cr$ador d$ !a !$($ndaJM
Pod$mo# conc!uir /u$% #i 4i$n$.i#t$n $n Lucr$cio uno# #*ntoma# d$ una -ran d$3r$#in n$r0io#a d$ carct$r
m$!anc!ico% /u$ #$ r$6!$8a $n 3art$ d$ #u o4ra% no 3u$d$n #$r '#to# con#id$rado#
como !ocura
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
52/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
E! t$.to d$! De rerum natura $# un $8$m3!o c!#ico ( c!aro d$ tradicin
c$rrada Todo# !o# autor$# coincid$n $n !a d$ri0acin d$ todo# !o cdic$# d$ un
+nico $8$m3!ar% #in contaminacin con otra# 6u$nt$# La tradicin indir$cta
con#titu($ un 6irm$ $8$m3!o d$ a3o(o 3ara !a corr$ccin d$! t$.to% aun/u$ no
r$#u$!0$ !o# -rand$# 3ro4!$ma# 3!ant$ado# E#ta tradicin $#tar con#tituida 3or
cita# d$ -ramtico# ( com$ntador$#
G$n$ra!m$nt$% !o# manu#crito# !ucr$ciano# #$ di0id$n $n do# n+c!$o#
6undam$nta!$#: uno% anti-uo% $#t int$-rado 3or !o# cdic$# d$ L$(d$n (
6ra-m$nto# d$ otro# do# 9&c#edae -aunienses y &c#edae "indobenenses>% ( otro
mod$rno 6ormado 3or !a num$ro#a 6ami!ia d$ !o# a3-ra6o# ita!iano#
Todo cuanto 2a 3$r0i0ido d$ Lucr$cio $#t cont$nido $n do# im3ortant$#
manu#crito# d$! #i-!o no0$no% $! !!amado *blonus% /u$ #$ d$#i-na 3or !a #i-!a
9O>% ( $! !!amado 3or #u 6orma ( o3o#icin a! ant$rior +uadratus% /u$ #$ d$#i-na
3or !a #i-!a 9> E! cdic$ 9O> 3ar$c$ 2a4$r #ido $#crito $n un mona#t$rio d$
$n$dictino#% Hcomo #$ d$#3r$nd$ d$ un ci$rto n+m$ro d$ 3articu!aridad$#-r6ica#% $ntr$ otra# $! 24ito d$ indicar ci$rta# corr$ccion$# 3or 3unto# #u#crito#%
o 3or 3unto# trian-u!ar$# a! mar-$n1 La $#critura no $# $n '! uni6orm$: 2a(
acu$rdo $ntr$ Pi55ani ( Ernout $n /u$ 2u4o m# d$ un corr$ctor &a7onicus9O#>%
/u$ #$ #$r0ir*a d$! ar/u$ti3o 9a/u$! +nico $8$m3!ar> o d$ un a3-ra6o7 un #$-undo
corr$ctor 9O1>% /u$ 3odr*a 2a4$r#$ #$r0ido d$ a!-+n manu#crito d$ !a 6ami!ia d$!
?uadratus9>% #$ aKadi a! 3rim$ro $n torno a! #i-!o =I
;id GIUSSANI% C% +omm% 9!i4ro# ;I>% 33 I==I7 ERNOUT% A% +omm% 9!i4ro# ;I>% 33 =II
=III7 ;ALENT@% E% +omm% 9!i4ro# ;I>% 3 =LIII7 PIZZANI% U% *p. cit% 3 =III1ERNOUT% A% O3 cit% 3 =III
"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
53/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
To3o-r6icam$nt$ $# di6*ci! #a4$r d$ dond$ 3roc$d$ $! cdi-o 9>7 ;a!$nt*
o6r$c$ !a 3o#i4i!idad /u$ 6u$#$ uno d$ !o# cdi-o# d$ri0ado# d$ !a i4!iot$ca d$
A!cuino d$ BorW"7 #in $m4ar-o% #!o con#ta con #$-uridad /u$ $! manu#crito #$
$ncontra4a $n !a 4i4!iot$ca d$ San mart*n d$ )a-uncia a! 6ina! d$! #i-!o =;% como
!o indica una nota d$4a8o d$ !a 3rim$ra 3-ina: Hste liber pertinet ad librarium
&anscti Martini ecclesie Mauntin ensis L. 2. . &indicus s[ub] H s[crip]sit anno
1)J E! t*tu!o tam4i'n 6u$ corr$-ido: De rerum natura 6u$ #u#tituido 3or De
p#ysica rerum oriine uel e4ecctu% !o /u$ 3u$d$ $.3!icar#$ 3or c$n#ura monaca!%
#$-+n ;a!$nt*
&unto a $#to# do# cdic$#% 2a( /u$ r$#a!tar toda una #$ri$ d$ cdic$#2uman*#tico# /u$ 3ro0i$n$n #$-+n todo# !o# $#tudio#o#% d$ un cdic$ /u$ 0oio
racciolini $ncontr 2acia 1?1% $n0indo!o a #u ami-o Niccol$ Niccol Y#t$
#ac otra co3ia /u$ $# !a /u$ con#$r0a $n !a i4!iot$ca Laur$nciana d$ F!or$ncia
9Laurentianius,% , [L]> E! a3-ra6o d$ Po--io #$ 3$rdi% d$#a3ar$ci$ndo todo
ra#tro d$! manu#crito ori-ina!
"
;a!$nt* #i-ui$ndo a L$onardQSmit2 da $#ta noticia% +omm% 9Li4ro# ;I>% 33 =LI;=L;,LAC)ANN% C% T Lucr$tiu# Caru#% HDe rerum natura comm% 9!i4ro# ;I>
,
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
54/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
Sin !u-ar a duda#% 6u$ $! d$#cu4rimi$nto 3or Po--io d$! t$.to d$ Lucr$cio !o
/u$ 2i5o a $#t$ 3o$ta a#$/ui4!$ $n $! R$nacimi$nto% /ui5 3or/u$ !o# manu#crito#
ita!iano# o6r$c$n un t$.to m# 6ci! ( corr$cto /u$ !o# !$id$n#$# Lon- o4#$r0a /u$
H!a 3rim$ra $dicin im3r$#a a3ar$c$ $n r$#cia 2acia 1?J, ( $! im3ortant$ t$.to (
com$ntario d$ Lam4rino 6u$ 3u4!icado $n $! 1? P$ro #o!o 6u$ $n 1J cuando
a3ar$ci $n In-!at$rra una $dicin !atina d$ Lucr$cio?
En a! i4!iot$ca R$a! d$ Co3$n2a-u$ #$ con#$r0an 6o!io# /u$ d$4$n 6ormar
3art$ d$ un cdic$ anti-uo d$! #i-!o I= Ta! cdic$% 6ra-m$ntado% $# comunm$nt$
d$nominado Framentum @ottorpianum% o &c#edae -aunienses G S$ !!ama
HGottor3iano 3or/u$ #$ con#$r0 un ti$m3o $n Gottor3 ( conti$n$ $! !i4ro
3rim$ro ( 3art$ d$! #$-undo% 2a#ta $! 0$r#o ?% omiti$ndo I% J,?J ( II% ",
,? Tanto Pi55ani como ;a!$nt* coincid$n $n $#ta# 6a!ta#% aun/u$ Pi55ani $n-ro#a
!a# omi#ion$# con I% 1", ( II% ,1,1" &unto a !a# -rand$# !a-una# d$! ?uadratus%
$#ta# omi#ion$# 3arcia!$# #on im3uta4!$#% 3o#i4!$m$nt$% a! co3i#ta Sin duda%
todo# coincid$n $n !a madr$ com+n d$ $#ta# 2o8a# Gottor3iana# ( d$! cdic$
?uadratus
E.i#t$ ad$m# otro 6ra-m$nto d$ di$5 2o8a# con#$r0ado $n !a i4!iot$ca
Naciona! d$ ;i$na% !!amado &c#edae 2indo"enenses Sa4$mo# /u$ !o# 3rim$ro#
#$i# 6o!io# 96osM1?> d$! cdic$ d$ ;i$na% -$n$ra!m$nt$ d$nominado 3or !a #i-!a ;
( /u$ conti$n$ 3art$ d$! !i4ro II% ?" a III% "1 9con !a omi#in d$ II% JJ a!
i-ua! /u$ $n >% #on d$! mi#mo manu#crito d$! cua! 6u$ $.tra*do $!
@ottorpianum>9 Lo# cuatro 6o!io# r$#tant$# 96os11> #$r*an d$ un cdic$ di#tinto
d$nominado con !a #i-!a U 97 o6r$c$ $! t$.to d$#d$ ;I% J?,1"% #$-uido $n $! +!timo 6o!io d$
cuatro 3a#a8$# omitido# $n d$ c$rca d$ " 0$r#o#
?LONG% A% *p. cit% 3 ",,7 C6r ;ALENT@% E% +omm 9Li4ro# ;I>% 33 LI;L;IIC6r PIZZANI% U% *p. cit% 3 =7 GIUSSANI% C% *p. cit% 33 ==I7 ERNOUT% A% *p. cit% 3
=; ( ;ALENT% E% +omm% 9!i4ro# ;I>% 33 =L;II=L;IIIGIUSSANI% C% *p. cit% 3 =7 ;id ;ALENT@% E% +omm% 9!i4ro# ;I>% 3 =L;III
?
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
55/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
Ernout% 4a#ndo#$ $n !o# caract$r$# d$ !a $#critura% #u3on$ 9no #in r$tic$ncia#>
/u$ !o# 6ra-m$nto# d$ Co32$n2a-$ ( !a 3rim$ra 3art$ d$ !o# &c#edaed$ ;i$na
3odr*an #$r un r$#to d$ un manu#crito /u$ #$ $ncontra4a $n Cor4i$ $n $! #i-!o =II7
!a #$-unda 3art$ d$ !o# &c#edae3ro0$ndr*an d$ un manu#crito /u$ #$ $ncontrar*a
$n o44io 2acia $! #i-!o = J
Lac2mann 6u$ $! 3rim$ro /u$ #$ ocu3 con m'todo cr*tico d$ !a traduccin
manu#crita d$! 3o$ma d$ Lucr$cio7 d$mo#tr in$/u*0ocam$nt$ !a d$ri0acin d$
todo# ( cada uno d$ !o# citado# cdic$# d$ un +nico ar/u$ti3o 3$rdido A#*% /u$da
com+nm$nt$ ac$3tado 3or !o# $#3$cia!i#ta# /u$ tanto O como % G; ( U
3roc$d$n dir$cta o indir$ctam$nt$ d$! mi#mo ori-ina! Sin $m4ar-o% a! $.i#tir
$rror$# comun$# $n !a 6ami!ia % G;% U% di#tinto# d$ 9O>% #$ 2a 3$n#ado /u$ $!
3rim$r -ru3o d$ri0ar*a% /ui5% d$ un int$rm$diario $ntr$ $!!o# ( $! ar/u$ti3o
Toda# !a# $dicion$# man$8ada# #i-u$n !a# corr$ccion$# d$ 9O> com3!$tam$nt$
E# mu( di6*ci! d$t$rminar #i $ntr$ O ( $! ar/u$ti3o d$4$ 3o#tu!ar#$ un
int$rm$diario% dada !a 6a!ta d$ otro# cdic$# 3$rt$n$ci$nt$ a !a 6ami!ia d$ O A#*3u$#% 3od$mo# admitir /u$ todo# !o# cdic$# d$ !a 6ami!ia d$ O% % G;% U
d$ri0an d$! mi#mo ar/u$ti3o /u$ $! ori-ina! d$ todo# !o# cdic$# ita!iano# E#ta
a6irmacin 0i$n$ 3ro4ada H3or !a 3r$#$ncia $n todo# !o# $8$m3!ar$# d$ !a# mi#ma#
!a-una#% $0id$nt$m$nt$ d$4ida a accid$nt$# d$ tran#mi#in manu#critaM La
unicidad d$ ori-$n $# ac$3tada 3or todo#% aun/u$ no $#t d$! todo c!ara !a r$!acin
/u$ !o# do# -ru3o# ti$n$n $ntr$ #*
JERNOUT% A% *p cit% 33 =;=;I;ALENT@% E% *p. cit% 3 =L;II7 ERNOUT% A% *p. cit% 3 =I;7 GIUSSANI% C% *p. cit% 33==I7 PIZZANI% U% *p. cit% 3 1M;ALENT@% E% +omm% 9!i4ro# ;I> Por $8$m3!o% Hcit$mo# $! ca#o m# 6!a-rant$: $n $! !i4ro Ia3ar$c$n% $n O ( $! !o# It!ico#% oc2o 0$r#o# truncado# 3or $! 6ina! 91J>7 " 0$r#o# d$#3u'#todo# !o# cdic$# #$Ka!an una !a-una marcada $n O 3or un $#3acio $n 4!anco 3ara #i$t$ 0$r#o# La$.3!icacin d$ $#ta anoma!*a% dada 3or Lac2mann% $# o40ia: un d$#-arrn $n $! n-u!o #u3$rior d$un 6o!io d$! ar/u$ti3o muti! $! 6ina! d$ !o# 0$r#o# 1J ( $! 3rinci3io d$ 1M?111 E! co3i#ta
d$ O tran#cri4i !o# 0$r#o# muti!ado# 3or $! 6ina! ( omiti !o# /u$ 2a4*an /u$dado #in 3rinci3io%d$8ando $n 4!anco un $#3acio
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
56/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
Lac2mann% 3arti$ndo d$! $.am$n d$ !o# cdic$#% mont una r$con#truccin d$!
ar/u$ti3o o( $n d*a% 3oco# #on !o# /u$ !a ac$3tan: Ernout $n a4#o!uto7 ai!$(
3arcia!m$nt$7
) G; U
93> # =;
Ita!i
La #i-!a ) 3odr*a #$r $! cdic$Murbacensis% /u$ r$3r$#$nta $! d$#cu4i$rto $n
G$rmania 9)ur4ac2> 3or Po--io 93> d$#i-nar*a $! a3-ra6o d$ Po--io% $n0iado a
Ita!ia $n 1?1 ( d$ cua! d$ri0an dir$cta $ indir$ctam$nt$% todo# !o# cdic$#
2uman*#tico# conocido# a[ #$r*a $! int$rm$diario $ntr$ $! ar/u$ti3o ( !a 6ami!ia %
G;% U
Pi55ani 3or #u 3art$% $.3on$ #ustemma codicumcon a!-una# di6$r$ncia#:
A
a
) = B
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
57/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
O O# G; U
9P> O1=I #
A di6$r$ncia d$ ;a!$nt* Pi55ani 2ac$ d$ri0ar $! cdi-o Murbacensis d$!
ar/u$ti3o $n ma(+#cu!a#7 d$ !a min+#cu!a% con !o# int$rm$diario# d$#a3ar$cido#%
0$ndr*an !a# 6ami!ia# d$ % G;% U ( d$ O
La# $dicion$# /u$ 0amo# a uti!i5ar 3rinci3a!m$nt$ #$rn !a# d$ ;a!$nt*% Ernout%
Giu##ani ( ai!$(% a#* como !o# com$ntario# d$ ErnoutRo4in 9!i4ro# I;I>% d$
;a!$nt* 9!i4ro I> ( d$ V$nn$( 9!i4ro III>
). La composici$n del poema.
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
58/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
o(anc' ima-ina una in-$nio#a #o!ucin% $n #u art*cu!o HLucr\c$ $t !a
3o$#i$M 7 Lucr$cio 2a4r*a #ido 3o$ta ant$# /u$ 6i!#o6o Con0$rtido mu( tard$ a!
$3icur$*#mo 2a4r*a /u$dado $n '! !a t'cnica 3o'tica como 6orma d$ 2ac$r
6i!o#o6*a E#ta a6irmacin $.3!icar*a !a moti0acin 3#ico!-ica d$ !a 3o$#*a% 3$ro
no !a 3o#i4i!idad doctrina! d$ #u 6i!o#o6*a
Lucr$cio con#id$ra4a /u$ $! 3!ac$r 3o'tico $# una puerilis delectatioJ1% $#
d$cir% como o4#$r0a Grima! Hun adi$#trami$nto d$ !a #$n#i4i!idad /u$ no contro!a
!a ra5nM" Fu$ con#ci$nt$ d$ /u$ $! u#o d$ !a 3o$#*a 3r$#$nta4a $! 3$!i-ro d$ #u
uti!i5acin como r$trica Lucr$cio 2a /u$rido r$6!$8ar #u 6i!o#o6*a a tra0'# d$ #u
3o$#*a% no con un #$ntido anti$3ic+r$o #ino m# 4i$n con un #$ntido $#t'tico
$!$0ado Qdi6*ci!m$nt$ com3r$n#i4!$ 3ara !o# 6i!#o6o# d$! &ard*n o(anc' cr$$
/u$ !a au#$ncia d$ r$6$r$ncia d$ Cic$rn a !o# $#crito# d$ Lucr$cio #$ d$4$ a /u$
!o# $3ic+r$o# mi#mo# no t$n*an a! 3o$ma como $.3r$#in d$ #u# doctrina#M, S$
3u$d$ con#tatar /u$ Lucr$cio% a di6$r$ncia d$ E3icuro% no t$m$ $.3r$#ar #u
admiracin 3or !o# 3o$ta#: a!a4a a om$ro ( a Enniu# M?/u$ $ra% a #u# o8o#% $!
om$ro !atinoM Ad$m#% Lucr$cio 2onra% i-ua!m$nt$% a un 3o$ta6i!#o6o%Em3'doc!$#% #i 4i$n% !a admiracin 3or #u 3o$#*a no $# 4ic$ 3ara una cr*tica
6uri4unda d$ #u 6i!o#o6*a
La ori-ina!idad m# 3ro6unda d$ Lucr$cio $#% #in duda% $! 2a4$r 2a4!ado d$!
$3icur$*#mo $n t'rmino# d$ 3o$#*a% contrariando !a $n#$Kan5a d$ E3icuro E#t$
0$*a $n !a 3o$#*a $! mito% !a# i!u#ion$# m$ntiro#a# /u$ -iran $n d$rr$dor d$ !a 0ida
( 3u$4!an $! mundo d$ 6anta#ma-or*a# di0ina# 9!a indi6$r$ncia d$ !o# dio#$# $n $!
cuidado d$ !o# 2om4r$# $# /ui5 uno# d$ !o# 3rim$ro# $co# d$! $3icur$*#mo $n !a
6i!o#o6*a>
MOBANCY% P% HLucr\c$ $t !a 3o$#i$% 33 1"M1CICERN%De Finibus% I% J"M"C6r GRI)AL% P% HL^'3icuri#m$ romain% 3 1M,C6r OBANCY% P%Lucrce et l'picurisme% 3 MM?C6r L% III% 1,J7 I% 1"?ML% I% 11J11M No 3u$d$ #or3r$nd$rno#% 3u$#% /u$ Gi-on d$t$rmin$ una 6u$rt$ in6!u$ncia d$Ennio $n Lucr$cio% a3r$cia4!$ $n $! $#ti!o ( $n $! crit$rio t$mtico7 H$! $#ti!o d$ Lucr$cio #$ a3o(a
con#ci$nt$ $n $! d$ Ennio% GIGON% O% HLuWr$5 und Enniu#% 33 1J1M17 GIANCOTTI% F% lpreludio di Lucre8io% 33 M ( ##
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
59/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
Para un 0$rdad$ro 3o$ta% cada mom$nto d$ !a 0ida% cada 2$c2o% d$4$r*a #$r
3o'tico% (a /u$ 3ro6undam$nt$ !o $#7 $nt$nd$r $#to #u3on$ com3r$nd$r !a
$.a!tacin d$ Lucr$cio Lo im3ortant$ no $#% $n d$6initi0a% !a 3ro#a o !a 3o$#*a% un
idioma $# una tradicin% un modo d$ #$ntir !a r$a!idad% no un ar4itrario r$3$rtorio
d$ #*m4o!o#
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
60/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
A!-uno# autor$#% como )unro% 2an #u3u$#to /u$ Lucr$cio in#3irndo#$ $n !o#
3rinci3io# d$! amor( d$! odiod$! Em3'doc!$#% inducir*a 3o'ticam$nt$ a ;$nu# (
a )art$% $! 3rinci3io cr$ati0o ( $! 3rinci3io d$#tructi0o d$! mundo Tanto o(anc'
como Giu##ani tratan $#ta# int$r3r$tacion$# d$ $rrn$a# ( 6a!#a# In$.actitud$#
H3$n$trada# incon#ci$nt$m$nt$ d$ no #$ /u' in6!u$ncia# d$ romantici#mo a !o
Rou##$auMM E#ta# a!$-or*a# c!ar*#ima# 3$rt$n$c$r*an a !a !*rica% mi$ntra# /u$ !a
3art$ d$ E3icuro% como (a 2$mo# dic2o% 3r$#$ntar*an $! 3$n#ami$nto4ilos$4icod$!
ma$#tro
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
61/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
E! t*tu!o d$! tra4a8o d$ Lucr$cioDe rerum natura$#% 3or tanto% un 6i$! r$6!$8o
d$! Peri fu/sewj $3ic+r$o S$-+n o(anc'% !a $.3r$#in !atina rerum
#i-ni6icar*a% 3r$ci#am$nt$% $#o# #$r$# ord$nado# natura!m$nt$ HE! -$nio d$ !a
!$n-ua !atina #$ 0u$!0$ m# 2acia !o a4#tracto /u$ 2acia !o concr$to1 Natura%
3or otro !ado d$#i-nar*a $timo!-icam$nt$ la acci$n de #acer nacer 9Ernout
)$i!!$r>% ( 3or con#i-ui$nt$ !a Hnatura!$5a% $! carct$r natura! Por tanto% 0$mo#
como fu/sij 3u$da #$r a#* a#imi!a4!$ a rerum natura% /u$ d$#i-nar*a $! orden
natural de las cosas
La carta a $rodotod$ E3icuro11#$ 3$n# $n un 3rinci3io /u$ 3odr*a #$r !a
6u$nt$ 3rinci3a! d$ !o# cinco 3rim$ro# !i4ro# d$! De rerum natura La
corr$#3ond$ncia $n $! ord$n d$ !o# t$ma# $ra im3ortant$ 3$ro tam4i'n !o $ran !a#
di6$r$ncia# o4#$r0a4!$# ;a!$nt* ( Giu##ani 3i$n#an /u$ !a 6u$nt$ m# 3ro4a4!$ d$
!a o4ra !ucr$ciana #$r*a !a Mega/lh E)pitomv/9$! r$#um$n d$ !a o4ra Peri
fu/sewj> aun/u$ $#to no /ui$r$ d$cir /u$ !a 6u$nt$ ori-ina! no 2a(a #ido
man$8ada1"
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
62/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
CAP@TULO III: TEOR@A
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
63/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
;a!$nt* cr$$ 0$r a3ar$c$r $n $#to# 0$r#o# $! indi0idua!i#mo 2$doni#ta $3ic+r$o%
un indi0idua!i#mo /u$ #!o /u$dar*a $/ui!i4rado 3or $! amor 2umano% 3or !a
ami#tad1 Lucr$cio no 3u$d$ d$8ar in0adir $! a!ma d$! #a4io 3or una com3a#in
/u$ !$ tra#tornar*a7 no d$#3r$cia a !o# 2om4r$ aun/u$ no 3u$d$ 3artici3ar d$ #u
i-norancia ( $0id$ncia S!o $! #a4io 3u$d$ #u3$rar !a $n0idia ( $! d$#3r$cio con
$! ra5onami$nto1J
E! 2om4r$ d$4$% 3ro-r$#i0am$nt$% con#$-uir !a 6$!icidad% di#i3ar !a# tini$4!a#
d$! $#3*ritu a tra0'# d$ !a Hnaturae especies ratio(ue E3icuro ( Lucr$cio
conci4$n !a 6i!o#o6*a como un con8unto d$ cua!idad$# /u$ ti$n$n como mi#in
a3ortar !a #a!ud a! a!ma como !a m$dicina a! cu$r3o: H;ano $# $! di#cur#o d$!
6i!#o6o /u$ no cura Pa/qoj a)nqrw/pou1 E#t$ #a4$r% $#ta ci$ncia% 0i$n$
r$3r$#$ntada 3or una actitud 3$r#ona!% una actitud 3rctica ( o48$ti0a /u$ d$4$
3ro3orcionar !a 6$!icidad d$ !a 0ida La 6i!o#o6*a $3ic+r$a 3u$d$ $nc$rrar#$ $n una
$.3r$#in:Te/xnv tij peri tw/n bi/wn9un #a4$r 3ara !a 0ida> una t'cnica /u$
no# a(uda a 0i0ir m$8or HLa com3aracin d$ !a 6i!o#o6*a con !a m$dicina r$6!$8a
mu( 4i$n $#a condicin uti!itaria% d$ una ci$ncia al ser"icio d$ !a 0ida% delindi"iduo1M E#t$ cuidado d$! a!ma ti$n$ am3!io# 3r$c$d$nt$# $n !a cu!tura
-ri$-a: Scrat$#11$.3u#o una t$or*a mora! /u$ #ir0i d$ t$ra3ia $#3iritua! a !o#
indi0iduo#7 E3icuro in#i#t$ $n $#t$ 3unto aun/u$ #u m'todo d$ curacin $#
di#tinto
1C6r )ON
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
64/235
Ramn Romn A!ca!_______________________________________________________________________________
E3icuro con#tru( un #i#t$ma con un 3ro3#ito 4i$n d$t$rminado Su '3oca
$.i-*a d$ !a 6i!o#o6*a /u$ 6u$ra ca3a5 d$ 3ro3orcionar a! 2om4r$ una norma d$
conducta n$c$#aria $n un mundo /u$ $ra 3r$#a d$ -ran con0u!#in #ocia!
Lucr$cio% 3o#t$riorm$nt$% 2aci$ndo d$ !a 6*#ica $! c$ntro d$ #u #i#t$ma% no
3r$t$nd$r m# /u$ dar una 4a#$ ci$nt*6ica a !a 3aci6icacin mora! d$! 2om4r$
Para '!% $! 2om4r$% a!macu$r3o% $ra un or-ani#mo 6ormado #o4r$ !a ti$rra $n $!
cur#o d$ !a 2i#toria7 3or $#o d$4*a tomar conocimi$nto d$! mundo circundant$% d$!
mundo mat$ria! $n /u$ 0i0*a
Pu$# nu$#tra 0ida ni ti$n$ n$c$#idad d$ irraciona!idad$# o
0ana# o3inion$#% #ino d$ mant$n$rno# !i4r$# d$ tur4acion$#111
111
EPICURO%Epistula ad pyt#oclem7
7/26/2019 Lucrecio-Razn filosfica contra supersticion religiosa-Ramon-Roman-Alcala.doc
65/235
Ca3 I;: La $#tructura d$ !o r$a!_______________________________________________________________________________
E3icuro no #$ #$nt*a int$r$#ado 3or !a ci$ncia mi#ma% 3roc$di$ndo Qcomo (a
o4#$r0a4a )ar. $n #u T$#i# doctora! Hcon i!imitada n$-!i-$ncia $n !a $.3!icacin
d$ !o# di0$r#o# 6$nm$no# 6*#ico# 3articu!ar$#11" Lucr$cio continuar
3roc!amando /u$ !a 'tica conduc$ a !a 6*#ica% /u$ !a ci$ncia no $# m# /u$ un
m$dio 3ara con#$-uir !a 6$!icidad Sin $m4ar-o% una 3a#in ci$nt*6ica !$ arra#tra
#o4r$ todo a !a# cu$#tion$# 3#ico!-ica# d$! 2om4r$% a !a 3r$2i#toria% a !a
$0o!ucin d$ !a 0ida ( d$ !a 2umanidad11, E! 2om4r$ d$ Lucr$cio no o!0ida 8am#
/u$ #u an-u#tia $