cursussen

40

© sc

hutte

rstoc

k.co

m

41

“Muziek draait niet om kennis, maar om overgave”

Muziekcursus bij het Festival van Vlaanderen Vlaams-Brabant

De klassieke muziek van de 20ste eeuw is gevarieerder en vooral veel toegankelijker dan u denkt. Dat ontdekt u dit najaar

tijdens de cursus van Davidsfonds Academie bij de Leuvense concerten van het Festival van Vlaanderen. Dat festival is al

enkele jaren opgesplitst in twee delen: Novecento en Transit. Wij hoorden de artistieke directeurs alvast even uit over

moderne en hedendaagse klassieke muziek.

TEKST

Sieglinde Michiel

estival 20/21, dat is de nieuwe naam

van het Festival van Vlaanderen

Vlaams-Brabant. Die naam verklapt

meteen waar het zwaartepunt van het festi-

val ligt: op de muziek van de 20ste en 21ste

eeuw. Het festival bestaat uit twee onder-

delen. Novecento brengt in september en

oktober negen concerten met 20ste-eeuwse

klassieke muziek. Transit, het festival voor

nieuwe muziek, vindt plaats in oktober en

telt eveneens negen concerten.

Maar wat is dat eigenlijk, “klassieke” mu-

ziek van de 20ste en 21ste eeuw? En is die

echt zo moeilijk als veel mensen denken?

Het antwoord van de twee artistieke direc-

teurs is duidelijk. “Mensen zeggen vaak dat

ze hedendaagse klassieke muziek niet begrij-

pen,” zegt Maarten Beirens, artistiek direc-

teur van Transit en docent muziekweten-

schap aan de Universiteit van Amsterdam.

“Soms zit er inderdaad een ingewikkelde

theorie achter, maar die heb je niet nodig.

Luister gewoon!”

Dat bevestigt ook Pieter Bergé, artistiek

leider van Novecento en professor musico-

logie aan de KU Leuven. “Het idee dat je iets

van muziek moet begrijpen, is fout. Het is

niet essentieel voor de esthetische ervaring.

Over een pianoconcerto van Mozart zeg je

toch ook niet dat je het begrijpt? Mensen

F

Misschien wordt op dit moment wel de mooiste muziek

ooit geschrevenMaarten Beirens

42

cursussen

1. Leos Janacek (1854-1928)

Elegie voor een verloren dochterVoor Janacek begon de 20ste eeuw in mi-

neur: in 1903 stierf zijn dochter. Dat verdriet

verwerkte Janacek in zijn Elegie voor de dood

van mijn dochter Olga. “Die emotie is enorm

sterk te voelen,” zegt Bergé. “De dood van

een kind is natuurlijk een extreme erva-

ring, maar Janacek laat ze uitstijgen boven

het persoonlijke niveau. Hij staat trouwens

heel dicht bij de volkse tradities. Hij liet zich

inspireren door de Moravische volksmuziek

en bijna zijn hele repertoire balanceert op de

grens tussen melancholie en levensvreugde.”

In het concert staat de elegie voor Olga

centraal, met eromheen stukken die refere-

ren aan Janaceks eigen jeugd of die van zijn

kinderen. Eén werk, gebaseerd op oude kin-

derrijmpjes, wordt twee keer uitgevoerd: een

keer in het begin en een keer op het einde

van het concert. Bergé: “De eerste keer klin-

ken die versjes heel onschuldig, maar wan-

neer je ze een uur later opnieuw hoort – na

de elegie voor Olga – heeft die onschuld niet

meer dezelfde betekenis.”

2. Paul Hindemith (1895-1963)

Weg met de romantiekBij Hindemith zit de emotie onder de opper-

vlakte. “Hindemith behoort tot de generatie

van componisten die zijn doorgebroken na

de Eerste Wereldoorlog,” vertelt Bergé. “Al-

les wat herinnerde aan de oorlog en aan

de culturele periode die eraan voorafging,

zwoeren ze af. Geen grootse emoties meer,

maar een soort onderkoelde zakelijkheid.”

De Marialiederen die op het programma

staan, worden zelden uitgevoerd. Het is heel

intieme, kwetsbare muziek, op gedichten

van Rainer Maria Rilke. De volledige cy-

clus duurt bijna 80 minuten, zonder pauze.

Bergé: “Dat maakt de luisterervaring heel

intens: het publiek kan zich helemaal over-

geven aan de muziek. Een uitdaging, maar

met een prachtig perspectief.”

hebben wel het gevoel dat ze die melodie

kunnen volgen, dat de emotie herkenbaar

is. Zulke muziek is er ook in de 20ste eeuw.

Maar achter muziek die op het eerste gehoor

wat weerbarstig is, zit vaak een rijke emo-

tionele wereld.” Die emotie is voor Bergé

ook het criterium voor de samenstelling

van Novecento. De componisten die hij ge-

kozen heeft, vormen geen dwarsdoorsnede

van de 20ste eeuw, maar spreken allemaal op

hun eigen manier de emoties aan: soms heel

direct, soms op een abstracter niveau. Wij

lichten alvast zes 20ste-eeuwse componisten

voor u uit en vertellen hoe ze op het festival

aan bod komen.

Pieter Bergé (links) is artis-tiek leider van Novecento en

professor musicologie aan de KU Leuven. Maarten Beirens is

artistiek directeur van Transit en docent muziekwetenschap aan

de Universiteit van Amsterdam.

De cursus

De cursus Het festival van Vlaanderen. Luisteren naar de 20ste eeuw vindt plaats in Leuven op vier dinsdagen: 15 en 29 september en 13 en 20 oktober. In de cursusprijs van 90 euro zit het openings- en slotconcert van Novecento inbegrepen (tickets ter waarde van 45 euro). Met uw Davidsfonds Cultuurkaart krijgt u zes euro korting.

INFO www.davidsfonds.be/academie

43

3. Wolfgang Rihm (1952)

Muziek voor de zappende generatieVan onderkoeling is bij Rihm geen sprake.

De hyperproductieve componist heeft al

honderden werken op zijn naam staan. “Ik

hoor de expressie van Beethoven en Brahms

in hem, maar nog groter, stuwender en hef­

tiger,” vertelt Beirens. “In zekere zin is het

muziek op maat van de zappende generatie,

4. George Gershwin (1898-1937)

Een levende erfenisGershwin is de bekendste componist op

het programma van Novecento. Drie con­

certen op één dag staan in het teken van

zijn muziek én zijn erfenis. Hij vond heel

wat navolging met zijn muziek op de grens

© Hans Peter Schaefer

© R

ob S

teve

ns

tussen klassiek en jazz en hij bracht die jazz­

invloeden de Atlantische Oceaan over. Het

eerste concert koppelt Gershwin aan zijn

Europese tijdgenoten, het tweede laat horen

hoe Gershwin componisten inspireerde op

het einde van de 20ste eeuw. De brassband

Flat Earth Society leidt Gershwin ten slotte

de 21ste eeuw binnen, met nieuwe arran­

gementen. “De muziekwereld op zijn best,”

zegt Bergé. “Geen dode erfenis, maar goeie

muziek die aanzet tot nieuwe creativiteit!”

want zowat om de tien seconden gaat Rihm

een andere richting uit.”

“Rihm bewijst overigens perfect dat je

muziek niet per se moet proberen te door­

gronden,” vult Bergé aan. “Luisteren naar

Rihm is op avontuur gaan, je laten mee­

slepen in een rollercoaster van emoties en

klankwerelden. Het is bijvoorbeeld heel ver­

rassend hoe hij in Fetzen (Brokstukken) de

vertrouwde klank van strijkinstrumenten

combineert met een accordeon.”

44

cursussen

5. Benjamin Britten (1913-1976)

Vriendschap over grenzen heenBij Britten overheersen opnieuw de intieme

emoties. Britten was bevriend met de legen-

darische Russische cellist Mstislav Rostro-

povich. Zijn cellosuites – waar je enkele Rus-

sisch aandoende thema’s in hoort – zouden

heel anders klinken mochten de twee elkaar

niet gekend hebben. “Eigenlijk zou je het als

cultuurliefhebber raar moeten vinden dat

het normaler is om naar muziek van hon-

derden jaren oud te luisteren dan naar mu-

ziek uit de 20ste en 21ste eeuw,” zegt Bergé.

“Het kan toch niet dat je – terecht – dweept

met de cellosuites van Bach, maar niet weet

dat er 50 jaar geleden muziek is geschreven

die even sfeervol is? Die dezelfde intimiteit

opwekt? Een componist blijft altijd een

componist, iemand die emoties oproept met

klank en daarmee een publiek wil raken. De

tijden veranderen, maar de essentie blijft.”

6. Gavin Bryars (1943)

Terrorisme en Gregoriaanse gezangen1988. Een vliegtuig van Pan Am ontploft

tijdens een aanslag boven het Schotse

plaatsje Lockerbie. Bryars verliest daarbij

zijn vriend en medewerker Bill Cadman.

Zijn verdriet verklankt hij in zijn Cadman

De festivals

Novecento, het festival met muziek van de 20ste eeuw, vindt plaats tussen 21 september en 28 okto-ber. Voor Transit, het festival voor nieuwe muziek, kunt u in Leuven terecht van 23 tot en met 25 oktober. Met uw Davidsfonds Cultuurkaart krijgt u korting op alle festivalconcerten. Hebt u een account op Spotify? Dan kunt u met de zoekopdracht ‘spotify:user:davidsfonds’ de afspeellijst van Davidsfonds Academie opzoeken en een aantal componisten beluisteren die op het festival programma staan.

INFO www.festival2021.be

Leuven , 21 sep – 28 okt 2015 www.festival2021.be

novecento Muziek van de 20e eeuw

Leuven , 23 – 25 oktober 2015 www.festival2021.be

Festival voor nieuwe muziek | New music festivaltransit

maar om overgave,” vertelt Bergé. “En het is

ook perfect toegestaan om te zeggen dat een

muziekstuk niks voor jou is,” vult Beirens

aan. “De discussies achteraf zijn trouwens

vaak het interessantst. Het is bevrijdend om

niet per se van elk werk te hoeven verwach-

ten dat het de eeuwen zal trotseren. Het gaat

om de ontdekking, om het avontuur – en

dat is altijd heel opwindend.” ¶

Requiem. Bergé geeft dat werk tijdens het

slotconcert van Novecento een plaatsje tus-

sen oudere muzikale verwanten: fragmen-

ten uit het Gregoriaanse requiem en muziek

voor viola da gamba-ensemble. “Compo-

nisten zijn zich erg bewust van de enorme

muziekgeschiedenis waarin ze een plaats

moeten zoeken,” licht Bergé toe. “Zonder

belerend te willen doen, proberen we een

concert beleving aan te bieden die de oude

en nieuwe muziekwereld verenigt.”

Een nieuwe eeuwNu u weet wat er zoal op het programma

staat van Novecento, vraagt u zich vast af wat

Transit brengt. De 21ste eeuw is nog maar

vijftien jaar bezig – het repertoire is dus nog

beperkt. “We zetten erg in op nieuwbakken

hedendaagse muziek, die componisten van-

daag schrijven,” vertelt Beirens. “Misschien

wordt op dit moment wel de mooiste muziek

ooit geschreven. Dat vind ik een uitdagende

gedachte. Stel je voor dat een van de nieuwe

werken op Transit ooit de nieuwe vijfde van

Beethoven blijkt te zijn?”

Het festival zoekt naar een mix van bui-

tenlandse en Belgische muziek, maar com-

ponisten die het experiment opzoeken

hebben een streepje voor. U hoeft dus zeker

geen kenner te zijn om van de festivals te

kunnen genieten. “Het gaat niet om kennis,

Het idee dat je iets van muziek

moet begrijpen, is foutPieter Bergé