1czyliczyliczyliLustro Kociewia

Kurnik kociewski

2

bernardinum 2015

czyli

Bogdan Kruszona

czyliczyliLustro Kociewia

Kurnik kociewski

Teksty satyryczne wierszem pisanededykowane wszystkim warchoom,

urzdnikom i regionalistom Kociewia. Epigonom Kociewia,

ktrzy nie czytali eseju Kociewie czy kocioki.

Opracowanie graficzne, skad i amanieBogdan Kruszona

Projekt okadkiBogdan Kruszona

Zdjcia: Archiwum prywatne autora

Copyright by Bogdan Kruszona, 2015

Wydawnictwo Bernardinum Sp. z o.o.ul. Biskupa Dominika 11, 83-130 Pelplin

tel. 58 536 17 57, fax 58 536 17 26e-mail: bernardinum@bernardinum.com.pl

www.bernardinum.com.pl

Druk i oprawa: Drukarnia Bernardinum Sp. z o.o., Pelplin

5OD AUTORA

Lustro Kociewia jest sprze-ciwem autora w zwizku z utrwalaniem i propagowa-niem informacji nieprawdzi-wych o Kociewiu, ktre maj fundamentalne znaczenie dla przyszych pokole Kociewia-

kw. Dotyczy to rozpowszechniania informacji przede wszystkim: o granicach pierwotnych re-gionu Kociewia, etymologii nazwy Kociewie, pierwszych rde pisanych z nazw Kociewie oraz regionalnego ubioru kociewskiego i gwa-ry kociewskiej. W Lustrze Kociewia zamiesz-czam fragmenty, ktrych tre i znaczenie jest najczciej z premedytacj przekamywana, roz-powszechniana i upubliczniana.

6Przykadowe informacje ze stron Internetowychwiodcych, pozarzdowych organizacji kociew-skich:

LOT Kociewie informuje:By pocztek roku 1807 Na Pomorzu trwaa wojnafrancusko - pruska. Oddziay polskie walczyy przeciw-ko zaborcy. Podpukownik Jzef Hurtig raportowa Jano-wi Henrykowi Dbrowskiemu, e wysya patrol ku Go-ciewiu. Ten fragment oficerskiego listu z 10 lutego 1807 roku wysany z Nowego nad Wis jest pierwszym histo-rycznym zapisem nazwy Regionu Kociewie.

7Jak jest naprawd!

1. Nazwa Gociewie bya w tamtym czasie dobrze znana na Pomorzu i Prusach Zachodnich.

2. Bya oczywista dla oficerw sztabowych polskich jed-nostek operujcych w tym rejonie na przeomie stycz-nia i lutego 1807 roku.

3. Patrol wspomniany przez Hurtig by skierowany z Nowego generalnie na pnoc, przy czym jego p-nocno wschodni zasig ogranicza Gniew, a pou-dniowo wschodni Starogard.

4. W 1807 roku Gociewie w wiadomoci wojska (dowd-cw) byo wyodrbnionym bytem obszarowo zawar-tym w kcie, ktre tworzyy miasta Nowe Starogard oraz Nowe Gniew Malbork z moliwoci prze-duenia tych wektorw.

5. Gociewie to obszar po dwch stronach wektora Nowe Gniew, gdzie lew stron ogranicza wektor Nowe Tczew, a praw stron wektor Nowe - Malbork

6. Gociewie to nie jest obszar przylegajcy do wektora Nowe Starogard.

7. Gociewie w rozumieniu ppk Hurtiga mg by to obszar wzdu wektora Nowe Tczew po lewej stro-nie Wisy i na pewno Nowe Gniew Malbork po prawej stronie Wisy.

88. Gociewie wreszcie to obszar oddalony od miasta Nowe, poniewa meldunek mwi wyranie, e wojsko pjdzie ku Gociewiu, wic miasto Nowe i okolice nie jest w rozumieniu polskiego dowdztwa Gociewiem. Za-tem Gociewie w meldunku Hurtiga do gen. Dbrow-skiego to obszar prawostronnej Wisy, przylegajcy do wektora Nowe Gniew Tczew.

9. Gociewie nie moe by nazw znieksztacon ponie-wa jest spraw niewyobraaln ( topografia bya pod-staw decyzji wyszych oficerw wojska), by informa-cja pukownika do generaa bya przez niego niezrozu-miaa i wprowadzaa dezinformacj. Logiczne jest i domniemane Gociewie ley na kocu wektora po pra-wej stronie Wisy. To tak jak bymy rozumieli zwro-ty: idziemy z Nowego ku morzu, lub idziemy z Nowe-go ku uawom. Zarwno morze jak i uawy s miej-scami docelowymi. Podobnie jest z Gociewiem, ktre-go lokalizacji naley szuka w okolicach Malborka.

9Wnioski kocowe

Co do lokalizacji Gociewia w rozumieniu ppk. Hurti-ga, to jego meldunek do gen. Dbrowskiego zawierajcy w nazwie Gociewie nie dotyczy w aden sposb terenw Kociewia okrelanych i wyznaczanych w dostpnych pu-blikacjach do dnia dzisiejszego. Nazwa Gociewie w 1807 r. bya nazw samoistn, znan dowdztwu polskiej armii. Zatem musiaa mie swoje prapochodzenie od osadnictwa Gockiego. Uprawdopodabniaj to nowe i opisane badania archeologiczne pod Malborkiem.

Publikacje F. Bujaka z 1924 r. i dwukrotnie powtrzo-na teoria pochodzenia nazwy Kociewia od Gotw przez prof. T. Czekanowskiego w 1927 r. daje nam obraz, e prby podpicia nazewnictwa Kociewie pod Gociewie mamy ju w 1924 r., co w wietle dokonanej analizy do-kumentu Hurtiga jest niedopuszczalne. Potwierdza to rwnie informacja z 1883 r. o granicach Kociewia, za-mieszczona w Sowniku Geograficznym Krlestwa Pol-skiego (80 lat pniej), w ktrej czytamy: Kociewie, na-zywa si ziemia w Prusach Zachodnich. Zajmuje ona mniej wicej cay powiat starogardzki i cz ssiedniego powiatu kwidzyskiego po lewym brzegu Wisy. Zatem naley wykluczy nakadanie si terenw nazywanych Gociewie, w rozumieniu Hurtigi, z terenami o nazwie

10

Kociewie wedug Sownika dotyczcych lewej strony Wisy. Oddziela je naturalna granica rzeka Wisa. Jed-nak aby kompleksowo zrozumie, e niedopuszczalne jest twierdzenie i nazwa Gociewie dotyczy Kociewia, naley przeczyta cay tekst ksiki wraz zaczonymi w niej do-kumentami.

11

Lustro Kociewiaczyli

Kurnik kociewski

Teksty satyryczne wierszem pisane dedykowa-ne wszystkim warchoom, urzdnikom i regionali-stom Kociewia. Epigonom Kociewia, ktrzy nie czytali eseju Kociewie czy kocioki.

Zdj. Edyta Lichy Kociewska Kokosz.

12

No c....kady co umie i czego nie umie, wic w tym co umie niech trwa i przywyka.Sam si zawstydzi w swoim rozumie,kto w niewaciwe rzemioso si wtyka.

Stanisaw Sierko-poeta

13

Kto to jest Kruszona? Pyta na FB Marek Biegalski (laureat Kociewskiego Pira)

Marek Biegalski poeta

Bogdan Kruszona. Kim jest? Czy to historyk? Literat? Na pewno jest to czowiek zwiza-ny z Kociewiem w sposb nie-zwykle niekonwencjonalny po-przez negacj wszelkich zapi-sw, jakich dokonali wybitni znawcy lingwici, etymolodzy,

etnografowie z tytuami naukowymi, profesorowie wy-szych uczelni, cieszcy si od lat niekwestionowanym autorytetem w kraju i poza jego granicami.

Kruszona ma niezaprzeczalny dar ajania wszystkich bez pardonu i zaenowania, a takie zaenowanie czy te pokor powinien od czasu do czasu okazywa, chociaby z tego powodu, e nie jest on przecie alf i omeg i nie wie wszystkiego. Krytykuje i to czsto bardzo ostro po-czynania ludzi tworzcych na Kociewiu rodowisko ar-tystw, bibliotekarzy, malarzy i poetw. A sam? Pisuje ksiki. Wystawia je i omawia na spotkaniach autorskich. Zdoby sympati, bo na pozr to bardzo sympatyczny i spokojny rzec by mona kulturalny dziaacz spoecz-

14

ny. Tylko czemu tak bardzo nie lubi ludzi, ktrym p rze-cie cay czas stara si by pomocny? Widocznie litera-tura nie jedno ma oblicze i nie jedn iskr niekoniecz-nie bo potrafi czytelnika sparzy.

Bogdan Kruszona o sobie:

Autor kilkaset felietonw w lokalnej prasie. Twr-ca trzydziestu filmw o Kociewiu, z tego trzech na-grodzonych na Oglnopolskich Przegldach Filmo-wych Twrcw Nieprofesjonalistw. Organizuje systematycznie od omiu lat spotkania z starogardz-kimi czytelnikami. Na prob Europejskiego Cen-trum Solidarnoci przekaza na sta wystaw swo-je zbiory dokumentw i film dokumentalny o sta-rogardzkiej Solidarnoci. Przekaza na sta eks-pozycj swoj ksik do muzeum K.I. Gaczyskie-go w Leniczwce Pranie. Autor, osobnego eseju o Gaczyskim, dotyczcego pobytu poety w Stala-gu XIA w latach 1939/45 pt. Gaczyski bez cen-zury. Wyda pi esejw, w tym trzy pozycje, ma-jce wyjtkow warto dla Kociewia. Ksika pt. Kociewie czy kocioki to analityczny esej na-ukowy (celowo bez przypisw), dotyczcy etymo-logii nazwy Kociewie i granic regionu Kociewie. Napisany specjalnie w formule przystpnej dla

15

uczniw gimnazjw. Od kilku lat na swojej stronie internetowej www.kruszona.edu.pl ma rocznie oko-o 2700 czytelnikw. Na wolnym rynku sprzeda wszystkie ksiki (500) z kolejnych nakadw. Reprezentowa Starogard na wystawach ksiki (Costerina 2011). Do wydawcyBernardinum o przekazanie ksiki Wachman stalagu XI A Altengrabow, wystpio muzeum holokaustu w Bergen Belsen. Ksik Wachman Stalagu XI A mona przeczyta wraz z recenzj na specjalistycz-nym, jedynym w Polsce portalu tematycznym Polacy w znienawidzonym mundurze. Jego pi opowiada to cykl wypeniajcy luk, w sabo udo-kumentowanej i zmanipulowanej historii Kociewia lat 17721919.

Jestem oznaczony mianem Wrg publiczny ko-ciewskich regionalistw. A ja dodam i kociewskich warchow.

16

Gdzie szuka kociewskiego warchoa?

Kociewski warcho

W Kociewia stolicy na niszym urzdziewszczepili warchoa co brudzi ma wszdzie,eby warchoa mie cigle na okudali mu biurko troszeczk z boku.Najwyszy w urzdzie zawoa dublera:

niech warcho tworzy Kociewie od zera.Niech tworzy nowe kociewskie byty,by krewny krlika przez lata by syty.A za zadanie, szczeglnej naturyniech warcho pilnuje kociewskiej kultury!I bymy byli coraz bardziej mocnina oku bdzie mia biuro promocji.Kto si wychyli przeciwko nam z bokuniech go warcho zniszczy w cigu tego roku.

17

Kto bdzie pry pici i muskuyniech nasze pomin go kapituy.On ma promowa w dziedzinie kulturykociewskie piszczaki, kogutki i bzdury.Kady urzdnik szczebla niszegoto nasze ucho i oko kolego!Pamitaj, e wszystko ma suy namz obcymi krtko destrukcja i cham.W ten sposb powsta i o pomst woakociewski urzdnik o twarzy warchoa.

18

Kociewskiego warchoa wspieraj swoim autorytetem

Epigoni Kociewia

Epigonizm (z ac. epigonus pogrobowiec) nie-twrcze, bierne naladowanie dawniejszych wzor-cw kulturalnych, intelektualnych i artystycznych, poczone z ich konwencjonalizacj szczeglnie w sytuacji, gdy wzorce te zostay zakwestionowa-ne lub przezwycione.

Pan senator Andrzej Grzyb

19

Pani profesor Pajkowska

Pan profesor Tadeusz Linkner

20

Kociewska grupa wsparcia epigonw Kociewia

Pose Jan Kulas i regionalista Ryszard Szwoch

Marek Biegalski i inni

21

Regionalici z Gdaska

Kociewiacy z Czarnej Wody i Pinczyna

22

Na jednym z portali opublikowano zdjcie z spo-tkania silnej grupy Kociewiakw w Gdasku. Jak wida na zdjciu grupka ta jest zdominowana przez politykw.

Zebranie urozmaica zesp taneczny Burczy-bas. To towarzystwo od kilku lat dziaa w szczel-nym krgu tych samych osb. Sami si spotykaj. Sami sobie opowiadaj banay o jeciu, piciu i ko-ciewskim kukuryku. Sami sobie bij ...brawo. Sami sobie dzikuj. Sami si promuj. Sami suchaj ko-ciewskich Burczybasw. Sami wysuwaj swoich czonkw do Kociewskiego Pira, Wierzyczan-ki i nagrody starosty powiatu starogardzkiego! Sami decyduj co jest Kociewiem a co nie!

Spotykaj si na sympozjach przez siebie organi-zowanych i klepi dyrdymay o Kociewiu. I nic w tym zego! Tylko co z tym Kociewiem?

23

Tfu!-rca Kociewia!

Jaki senator mdra chopinagdzie na zadupiu koo Pinczynana desce usiad myli i siedzii sam do siebie tak oto bredzi.

Ja sobie siedz o niczym nic nie wiembym si czym zaj? Eureka! Kociewiem!Szybko wsta z deski i spuci gowpopatrzy w doek dzieo gotowe.

Jeszcze przez chwil oko napawaco teraz zrobiem to gruba sprawa.Popatrzy w lustro o! mdra gowatrzeba Kociewie powoa od nowa.

Trzeba Kociewia powoa zalkina pewno bed na to pieniki.I by da przykad wszystkim dokoawyszed przed ganek i do kur woa.

Od dzisiaj wasz kogut to symbol Kociewiaa wasze jaja to symbol badziewia.I eby podnie badziewie kulturybdziemy docenia co robi kury.

24

Co kura napisze pazurem w zagrodziebdzie tu u nas na topie i w modzie.Jak kura na kartce kleksy pobzdykabdzie to symbol dziea kukuryka.

Gdy kura wierszem zagdaka bzdury za to bd laury dla gupiej kury.Popatrzy senator na swoje podwrkoi widzi tam kamyk szkieko i pirko.

I myl powstaa co nic nie way!To pirko bdzie symbolem pisarzy.Lecz eby zachowa prawo naturybdziemy nagradza koguty i kury.

Wszystkim wiadomo nie ma co baja kogut i kura wsplne ma jaja.I tak w kurniku koczc ten wtekKociewie pikny ma swj pocztek.

Historia Kociewa koczy si i zaczynatam gdzie w kurniku koo Pinczyna.I dziki temu wierzy si nie chcee jaki senator siedzia na desce!

25

Co z tym Kociewiem?Regionalici ze Skrcza i Pinczyna

Regionalici: Kociewiacy na jednym ze spotka w OPP w Starogardzie. Zdj. Micha Majewski. rdo Internet.

26

PROLOG

czyli region czy kurnik kociewski?

Mj list otwarty (opublikowany na rnych po-lach eksploatacji) do epigonw Kociewia i staro-gardzkich regionalistw mia zachci do dyskusji, celem uzupenienia wiedzy o powiecie starogardz-kim z lat 1772-1919, poniewa w tym okresie poja-wiaj si wzmianki o Kociewiakach jako spoeczno-ci. Niestety adne rodowisko kociewskich regio-nalistw nie wyrazio chci do naukowej dyskusji o Kociewiu. Nie ma sporu, co do istnienia i funkcjo-nowania sowa Kociewie. Jest kwesti sporn czy sowo Kociewie i wszystko, co si pod nim kryje wy-czerpuje znamiona definicji regionu, kultury, gwa-ry a moe dialektu. Merytoryczna dyskusja, doty-czca regionu Kociewie, wymaga znajomoci ety-mologii tego sowa. Naley odtworzy wyraz, usta-li pierwotne znaczenie, wyjani rozwj seman-tyczny i objani struktur morfologiczn w opar-ciu o analiz porwnawcz (czyli ustali pochodze-nie, czas, sposb powstania wyrazu, uzasadni pier-wotn budow goskow i sowotwrcz). Trzeba zna najstarsze znaczenie i wskaza kolejne zmiany

27

znaczeniowe objaniane rnymi czynnikami, kt-re ksztatoway historyczny byt danej spoecznoci jzykowej.

Etymologii sowa Kociewie nie opisali najwiksi polscy uczeni z okresu midzywojennego tacy jak: Aleksander Bruckner, Witold Doroszewski, Franci-szek Sawski, Edward Klich, Zenon Klemensiewicz, Franciszek Miklosicha. Nie uporali si z tym proble-mem uczeni etymolodzy z lat 70 tych: z Wrocawia Antoni Furdal, z Krakowa Bogusaw Dunaj, z o-dzi Maria Kamiska, z Katowic Wadysaw Luba i z Poznania Monika Gruchman. Wydany w 1880 r. Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego, jest zna-ny wszystkim powanym autorom ksiek o Staro-gardzie. Znajc mechanizm pozyskiwania informa-cji o terenach polskich pod zaborem pruskim (opra-cowania i informacje pozyskiwane od ksiy kato-lickich na podstawie ksig parafialnych) przez twrcw Sownika Geograficznego, zawarte tam treci naley uzna za subiektywny materia nauko-wy i porwnawczy.

Powanym rdem wiedzy o naszym regionie s dostpne publikacje Preussische Statistik i Sta-stistik des Deutschen Reichs. Spisy ludnoci w pa-stwie pruskim przeprowadzano od 1816 r. a do 1867 r. w odstpach trzyletnich. Kolejny spis ludno-

28

ci , ze wzgldu na wojn francusko- prusk, odby si 1 grudnia 1871 roku, a nastpny 1 grudnia 1875 r. Od tego roku, spisy ludnoci przeprowadzano w od-stpach picioletnich, l grudnia, lub wyjtkowo 2 grudnia. Rezultaty tych spisw byy ogaszane w po-staci odrbnych tomw w Preussische Statistik, a od 1880 roku w Statistik des Deutschen Reichs. Pocztkowo wydawnictwa publikujce wyniki spi-sw ograniczay si do przedstawienia danych o liczbie ludnoci w podziale wedug pci i w rozbi-ciu na miasto i wie oraz podania informacji o licz-bie mieszkacw poszczeglnych powiatw. Od lat 60. XIX wieku stopniowo rozszerzano zakres tema-tyczny ogaszanych danych, zwaszcza struktury demograficznej.

Dla kadej rejencji publikowano m.in. informa-cje o liczbie ludnoci, jej wieku, pci, stanie rodzin-nym i cywilnym, w podziale na miasto i wie oraz dane o obywatelstwie i rodzaju pobytu w danej miej-scowoci. Od 1843 r. do 1861 r. rejestrowano spisy w jzyku ojczystym. Dopiero w spisie 1861 r., uwzgldniono stosunki narodowociowe, jednak pniej a do 1890 r., nie badano narodowoci. W spisach II polowy XIX w. badano: stan ludnoci, jej wiek, pe, miejsce urodzenia, stan cywilny i ro-dzinny w rozbiciu na miasto (w tym poszczeglne

29

miasta powyej 20 tysicy mieszkacw) i wie, jak i dane o obywatelstwie i rodzaju pobytu. Na pod-stawie wynikw spisw ludnoci z lat: 1871, 1885, 1895, 1905 i 1910, sporzdzano tzw. wykazy gmin, oddzielnie dla kadej prowincji. Zawieray one in-formacje o liczbie ludnoci z podziaem na pe i wy-znanie dla poszczeglnych gmin miejskich, wiej-skich oraz dla lat 1905 i 1910 przyniosy rwnie dane o jzyku ojczystym. W 1882, 1895 i 1907 r. prze-prowadzono tzw. spisy zawodowe ludnoci. Bada-no w nich poszczeglne gospodarstwa domowe re-jestrujc zawd, pozycj w zawodzie, wiek, a w spi-sie 1907 r., take miejsce urodzenia kadej z osb.

Od 1861 r. wyniki spisw ogaszano w postaci odrbnych tomw w Preussische Statistik, pod-stawowym wydawnictwie cigym dla Prus i od 1880 r. w Statistik des Deutschen Reichs. Dla po-rwnania informacji zawartych w Sowniku Geo-graficznym Krlestwa Polskiego, mog zaczy ofi-cjalne informacje urzdowe oparte na Spisie Po-wszechnym z 1880 r. i opublikowane przez berli-skie biuro statystyczne, obejmujce swym zasigiem dziaania cay obszar ziem polskich wczonych do Prus w czasie rozbiorw. Dziaalno statystyczn w zakresie statystyki ludnociowej, a take spisw ludnoci prowadzio ono poprzez jednostki admi-

30

nistracyjne wszystkich szczebli. W adnym z nich nie ma wzmianki o Kociewiu czy gwarze kociew-skiej. Informacje dotyczce Pomorza przed 1772 r. s szczegowo opisane w materiaach rdowych niemieckich.

Czytelnik Kociewskiego Lustra na wszystkie pytania znajdzie odpowied w ksice Kociewie czy kocioki, w ktrej zamieszczam siedmioletnie wyniki bada i analiz starych dokumentw doty-czcych Kociewia!

31

Kurnik kociewski

Zdjcie: Edyta Lichy

W kociewskim kurniku panowie i panie,co wieczr sysz kur gone gdakanie.W gdakaniu tym wida niezbity porzdektu kada gdacze z przydzielonych grzdek.Jak w kadym kurniku oprcz gdakaniajest stosowana teoria dziobania.

32

Na grzdzie najwyszej niby asesorsiedzi wana kura! To kura profesor.Kura profesor z grzdy u gryma przegld i oko na te z dou kury.Tematem gdakania pod grob karyjest popieranie kociewskiej gwary.

Kada z kur niosek ma uszyty, z gowy,liczny pstrokaty strj wietlicowy.W naszym kurniku wedug wzoru Gajkacodziennie znosz pstrokate jajka.Profesor gdakania, Gajka zoty senprzeniosa na ciuchy kociewskie i len.

Kokosz profesorka ma wiedz za nicwyznacza now teori granic.Nie chodzi o granice Kociewia czy potychodzi o granice kociewskiej gupoty.Kaszubski profesor od zwyka ciuraubra si w szat z kociewskiego pirai plsa z kokosz w radosnej parzepaczta kociewiacy to nasi kuglarze!!!

33

Zdjcie od lewej Panowie: senator Andrzej Grzyb, pose Jan Kulas, profesor Tadeusz Linkner. Prezentacja dzie epigonw o Kociewiu.

34

Co o Kociewiu trzeba wiedzie za Sownikiem Geograficznym

Krlestwa Polskiego

W latach 1850-52 nawiedzio morowe powietrze, czarn mierci zwane, wiele krajw Europy, mi-dzy innymi te Polsk, Prusy i Pomorze. W Gda-sku pado okoo 14000, w Elblgu okoo 7000 ofiar. Wiadomo, e Winryk v. Kniprode, zostawszy w 1351 r. mistrzem, energicznie si zaj sprowadze-niem osadnikw zagranicznych, by na nowo zalud-ni spustoszae okolice.

O Kosznajdrach pisa prof. Maroski w pimie Pielgrzym za 1885 r. Sama nazwa Kosznajder dotd nie wyjaniona, zostaje by moe w zwizku ze staropolskim wyrazem komider, oznaczaj-cym czowieka ociaego. Wyraz ten obecnie nie jest uywany, ale w Prusach Zach. istniej jeszcze dzi rodziny Komidrw. Powiat zotowski i przy-lege powiaty od w. ks. poznaskiego zajmuj Kraj-niacy, ktrych siedziby Krajn si zowi. Okolic Tuczna za w pow. waeckim nazywaj Niemcy Nippsches Gebiet, tj. Niemieck ziemi. Nizi-ny nadwilaskie po obu jej brzegach, od Torunia a pod Gdask, zajmuj Holendry. S to kolonici

35

niemieccy, po czci ewangelicy, po czci menoni-ci. Trudni si gwnie rolnictwem i hodowl by-da. yzne niziny przy ujciu Wisy nazywaj si uawami. S one zamieszkae przez kolonistw niemieckich, z przewag menonitw.

Dalej na poudnie po prawym brzegu Wisy, mi-dzy Nogatem, Wis, Oss, Dzierzgoni (Sorge) i Druznem (Drausen - See) ley w wikszej czci niemiecka i protestancka Pomezania. Midzy Wis, Oss i Drwc ley ziemia Chemiska, od poczt-ku polska, jak tego dowodz nazwy grodw i wsi wymienione w przywileju owickim z 1222 r. By to kraj ju zaludniony, kiedy na mocy darowizny Kon-rada Mazowieckiego, zajli go Krzyacy. Dalej na wschd ley ziemia Lubawska a na poudnie Mi-chaowska. Jakiejkolwiek najmniejszej wzmianki o Kociewiu brak. Przeczytaem okoo 150 gazet pol-skich z okresu zaborw. W adnej z nich nie ma wzmianki o Kociewiu.

Nie ma wzmianki o Kociewiu rwnie w gaze-tach niemieckich z przed 1919 r. tumaczonych na j-zyk polski oraz polskich po 1919 r. Dziennikarstwo polskie w P. Zach. zaczo si rozwija dopiero od 1848 r. W tym roku zaczo wychodzi drukiem i na-kadem Jzefa Gkowskiego w Chemnie pismo ty-godniowe pt. Szkoa Narodowa. Dnia 4 lipca

36

1849 r. wyszed pierwszy numer tygodnika pt. Ka-tolik diecezji chemiskiej, take drukiem i naka-dem Jzefa Gkowskiego, redagowany z pocztku przez ks. Pokojskiego w Kijewie, a po jego zgonie przez ks. Krckiego, proboszcza w Starogrodzie. W kocu wrzenia 1851 r. Katolik przesta wycho-dzi z powodu trudnoci wynikajcych z nowego prawa prasowego.

W 1850 r. pocz tene Gkowski wydawa ty-godnik Nadwilanin z dodatkiem Przyjaciel Ludu.Pocztkowo nie mia debitu pocztowego, pniej wychodzi trzy razy w tygodniu. Redakto-rem by Ignacy Danielewski, ale podpisywa pismo jego te Jzef Gkowski. Z Nadwilanina prze-ksztaci si z pocztkiem. 1867 r. na jedyne codzien-ne czasopismo Gazet Torusk, ktr z kolei re-dagowali dr. Wadysaw ebiski, potem dr Szy-maski, Rakowicz, Glinkiewicz, Ignacy Danielew-ski a do 1886 r., a obecnie dr Karol Graff. W 1861 r. powstao w Chemie zasuone pismo ludowe Przy-jaciel Ludu, wychodzce nastpnie jako osobne pi-smo raz na tydzie w czasie swego rozkwitu liczy-o 6000 - 7000 abonamentw.

Jego zaoycielem i redaktorem by Ignacy Da-nielewski. W 1850 r. wyszed Kalendarz polski nakadem Gkowskiego. Ju przedtem wychodzi

37

u Lambeka w Toruniu Kalendarz Sierp-Polaczka (t. j. Juliusza Preissa). Przyjaciela Ludu naby p-niej Tomaszewski, ktry go teraz wydaje w Pozna-niu. Danielewski 1875 r. zacz wydawa Przyja-ciela razem z miesicznym dodatkiem Gazetk dla dzieci . W 1869 r. pojawiy si dwa pisma rol-nicze: Piast w Chemnie i Rolnik w Pelplinie, jednak utrzymay si zaledwie dwa lata. Ich Ich Ich miejsce zaj Gospodarz, ktry dotd co sobo-t wychodzi w w Toruniu .

W 1869 r. pojawi si w Pelplinie Pielgrzym, ktrego zaoycielem i pierwszym redaktorem by ks. Keller, proboszcz w Pogdkach ( 1872 r.). Po jego mierci pismo redagowali redaktorzy: Stan Ro-man, Franciszek Wyrbski i Edward Michaowski. Pielgrzym wychodzi pocztkowo raz w w tygo-dniu, przez kwarta r. 1872 z dodatkiem Podarek dla dzieci, od roku 1876 dwa razy tygodniowo, a od roku 1877 trzy razy.

Od 1 stycznia 1881 r. do 30 czerwca 1883 r. wy-chodzi tygodnik czysto religijny pt. Krzy, ktry od lipca 1883 r. stanowi niedzielny dodatek Piel-grzyma. W latach 1880 istniay cztery wane cza-sopisma: Gazeta Toruska, Przyjaciel, Gospo-darz i Pielgrzym, z ktrych dwa: Pielgrzym i Przyjaciel doczaj dodatki. Pielgrzym,

38

miewao latem przeszo 2000, zim okoo 2500 abo-nentw. Dawniej wydawa jeszcze Chociszewski Przyjaciela dla dzieci i modziey w zeszytach a Danielewski Niak. Wydawano rwnie gaze-t kierowan szczeglnie dla kobiet.

Gazeta dla kobiet

Wychodzi take w Chemnie po raz drugi Ka-tolik (r. 1869), pniej wydawany przez Karola Miark na Grnym Szlsku. Kalendarzy wychodzi-o dwa w Toruniu, jeden w Pelplinie i jeden w Chem-nie. Do podniesienia owiaty przyczyniaj si tak-

39

e liczne biblioteczki ludowe, istniejce w wielu wsiach i miastach, a take i stowarzyszenia piewa-kw i przemysowcw, ktre co rok daj przed- stawienia teatralne. Midzy stowarzyszeniami najstarszym jest Towarzystwo Pomocy Naukowej w Chemnie, zaoone 1849 r.

W 1875 r. zaoone zostao w Toruniu z inicjaty-wy Zygmunta Dziaowskiego z Mgowa. W dostp-nych materiaach wymienionych powyej wzmian-ki o Kociewiu brak Co do rdosowu Kociewie Kociewiacy. Wysunito cay szereg propozycji ety-mologicznych, ale kada z nich budzi rnorodne wtpliwoci. Nazwa Kociewie bya zapisana dopie-ro w latach 18101820 w dokumentach etnograficz-nych w wieciu i od tego czasu rozpowszechniana. Nie dotarem do tych dokumentw!

Czy faktycznie istniej jest mao prawdopodobne. Prawdopodobnie nazwa Kociewie wynika z charak-terystycznych cech obyczajowych waciwych miesz-kacom Starogardu i postrzeganych przez pruskich kolonizatorw. Po zapoznaniu si z niemieckimi pu-blikacjami, ktre zawieraj informacje szczegowe o dziejach Prus Zachodnich dotyczcych obszaru w czasie trwania zaborw nie znalazem adnej pol-skiej informacji dotyczcej grupy etnicznej Kociewie poza Sownikiem Geograficznym Krlestwa Polskie-

40

go. Dlatego postanowiem szuka pochodzenia, r-dosowu Kociewie z nazewnictwa niemieckiego. Faktycznie sowo Kociewie moe mie swj pocz-tek od czasw osadnictwa niemieckiego na terenach Pomorza od czasw zaboru pruskiego i prawdopo-dobnie pochodzi od sowa katzenjammer. Mam przy-gotowany szczegowy opis i uzasadnienie tej tezy w oparciu o dokumenty polskie i niemieckie.

W potocznym niemieckim znaczeniu katzenjam-mer okrela ludzi jako lumpw, wyrzutkw, mar-gines spoeczny, pijakw i nierobw (pniejsze kac majster) mieszkajcych na obrzeach miast i miaste-czek. Sowo to skada si z dwch czci Katze kot i Jammer narzekanie ndza, nocne jczenie kotw. Trzeba pamita, e Starogard w czasie pocztkw osadnictwa pruskiego nie posiada wodocigw i kanalizacji. Nie posiada systemu wywoenia mie-ci. Po miecie w nocy grasoway setki dzikich ko-tw apic szczury i myszy. Rozlegay si przera-liwe kocie piski wymieszane z odgosami biesiadu-jcych do nocy Polakw, czyli zwyky kociokwik. Pogardliwie zwrot kociony by uywany przez mieszkacw Starogardu ju w czasach przed I Woj-n wiatow.

Po odzyskaniu niepodlegoci w 1919 r. w Staro-gardzie, Polacy przyznawali si do Pomorzan, pa-

41

mitajc negatywne znaczenie sowa Kociewiak. wiadcz o tym setki ogosze prasowych w gaze-tach od 1919-1939 w ktrych przy nazwie miasta w nawiasie widnieje nazwa Pomorze. Nazwa Ko-ciewie nie wystpuje na adnym ogoszeniu z prze-gldanych kilkaset gazetach.

Starogard( Pomorze)

Zblewo (Pomorze)

Starogard (Pomorze) filia w Skrczu

42

Biesiada Literacka w Czarnej Wodzie. W referacie prof. Linkner artem powiedzia Kociewiacy to grale, ktrzy nie zdyli na statek do Ameryki. Fot. Internet

Jaki obraz ludnoci Starogardu zastali niemieccy osadnicy po 1772 r. zostanie opisany szczegowo w mojej nowej ksice opartej na dokumentach nie-mieckich. Do dzi dnia przy ulicy Kociuszki pozo-stao kilka domw wraz z zapleczem z tego okresu i tradycjami biesiadowania. Dopiero majc pod-stawow wiedz o etymologii sowa Kociewie mo-na przej do prby rozwizania istnienia regionu, gwary lub dialektu kociewskiego.

43

Niech yje Kociewie!

Od lat dwudziestu cwaniakw kupatu na Kociewiu wci wali gupa.Sposb znaleli i nikt prcz nich nie wiejak strzyc i skuba na Region Kociewie.

Jak to si stao mam wszystko w gowieze szczegami wic Wam opowiem.Jeden polityk gdzie tam przy borachszepn kumplowi rn kas pora.

Wdzia surdut, czapk i brudne gacieJam jest Kociewiak szanowa mnie macie!Od dzi kamraty i cwane frantybdziemy kosi profity i granty!

Trzeba wymyli region Kociewieo tym regionie nikt przecie nic nie wie!Do tego dodamy niewiadomych parKociewia granice, ubir i gwar.

Wystarczy powiedzie, e tu z dziada pradziadaw kadym zadupiu po kociewsku si gada.By wspiera pomys, niby lici kupanagle pojawia si regionalistw grupa.

44

Dwch profesorw bardzo lekkiej wagipodpili pod Kociewie by doda powagi.I si zaczo. Na niewiedzy faliwszyscy mit Kociewia w nazwie dodawali.

Zaczy powstawa kociewskie grupy.Kociewskie karczmy, kociewskie chaupykociewskie chaty i gospody koa.Rolnik hoduje kociewskiego woa.

Tam gdzie na polu gdzie ronie Brzozapasie si kozio i kociewska koza.Senator pokaza swoim tustym palcemna kociewskie jedzenie, czarny chleb ze smalcem.

Koo gospody z pobliskiej wioskiparzy z Lipy herbat niczym napj boski.W Pelplinie na festynie niczym boski cudsprzedaj kukuryku i kociewski mid. A na festynie w stolicy Kociewialudowi twrcy sprzedaj badziewia.To nie badziewia sysz pomrukito arcydziea to dziea sztuki.

45

Facet sprzedaje kogutki, piszczakiobok gospodyni kociewskie chaki.A tam na stoisku zupenie z bokuartystka ludowa stoi w rozkroku.

I przedeptuje z bucika na bucikz boku jej piszczy z deseczki kogucik.Wszyscy myleli, e kociewskie to ruchya ona odganiaa w ten sposb z ng muchy.

Wjt, ksidz, senator, profesor i posyim na Kociewiu skrzydeka rosy.Na skrzydach Kociewiaby pasoycili inne jeszcze ciokiGdyby nie mj esej Kociewie czy kocioki.

46

Co w sprawie wietlicowego ubioru kociewskiego?

Od trzech lat zajmuj si tematem ubioru kociew-skiego kompleksowo. Dotyczy to okresu od 1772 do 1939 roku.

Wydaje mi si, e znam wszystkie dostpne in-formacje na temat ubioru na Kociewiu. Przejrzaem setki zdj prywatnych z tego okresu. Przejrzaem gazety polskie i pruskie dostpne w archiwach w To-runiu, Gdasku i Bydgoszczy. Szczegowo przej-rzaem pisma, kalendarze, modlitewniki wydawa-ne przez drukarnie polskie i niemieckie na terenach Prus Zachodnich.

Dostpne s setki zdj sportowcw z okresu mi-dzywojennego z defilad i festynw sportowych z publicznoci w tle.

Analizujc ubiory sportowcw i osb w tle tych zdj nie napotkaem na aden ubir przypominaj-cy obecnie odtwarzane stroje kociewskie. Zdoby-ta wiedza na ten temat upowania mnie do stwier-dzenia, e wszystkie obecnie odtwarzane przez re-gionalistw prymitywne ubiory kociewskie codzien-ne i wietlicowe s wymylone! W kocu naley po-stawi publicznie pytanie w jakim celu od 20 lat grup-

47

ka tak zwanych autorytetw i regionalistw two-rzy mity na temat etnicznie wyodrbnionego kociew-skiego ubioru, granic pierwotnych Kociewia i wiele innych dotyczcych starego Kociewia.

Obecne publikowanie i rozpowszechnianie infor-macji na ten temat w kontekcie oczywistych prawd jest niedopuszczalne! Publikowane s abstrakcje na temat pierwszych zapiskw ze sowem Kociewie, strojw kociewskich i pierwotnych granic Kociewia przez ludzi z szalestwem w oczach. Jedynym po-wanym rdem informacji na ten i inne tematy dotyczce Kociewia jest Sownik Geograficzny Kr-lestwa Polskiego. Co do ubioru wietlicowego to takich informacji w Sowniku Geograficznym nie znajdziemy! Na ten temat nie ma adnych ma-teriaw rdowych!

Opisw bezporednich i porednich. Nie ma ad-nych materiaw porwnawczych z XVII, XVIII, i XIX wieku. Nie ma adnych prac naukowych na podstawie ktrych mona rekonstruowa charakte-rystyczny kociewski ubir regionalny i tak zwa-ny wietlicowy.

Dziadkowie moi i pradziadkowie to pomorscy mistrzowie krawieccy. Na spotkaniach rodzinnych o istnieniu wietlicowego stroju kociewskiego nigdy nie wspominano.

48

Moi pradziadkowie i dziadkowie. Rodzina ze Skrcza i Pelplina. Okres midzywojenny.

Kowalscy, Nawaccy, Kruszona. U dou w pierwszym rzdzie od lewej mj dziadek mistrz krawiecki Jan Nawacki.

49

Moi rodzice. Janina Nawacka i Roman Kruszona Pelplin 1938 r.

50

Okres midzywojenny. Rodzina polskiego oficera z Pomorza

Dokument dziadka Jana Nawackiego, ktry by w Pelplinie mi-strzem krawieckim, krojczym cechowym z funkcj podstarszego

cechu. Do dokumentu zaczono dokument z obszarem dziaania. Prowadzi zakad krawiecki na ul. Kosciuszki 22 przez cay okres

wolnej Polski (19191939) oraz po wojnie.

52

Caa moja rodzina w okresie midzywojennym miaa pogldy gboko katolickonarodowe.

Obydwie ciocie Amalia Nawacka i Stefania Ko-walska naleay do stowarzyszenia Zwizek kato-lickich Polek. Data powstania Zwizku katolic-kich Polek w Tczewie, Starogardzie i Pelplinie to

53

prawdopodobnie 1912 r. W Polsce zwizek ten po-wsta w 1909 r. Na Pomorzu zwizek ten dziaa w Chojnicach, Grudzidzu, Sopocie Gdasku. Starogard, Tczew i Pelplin may swoje wadze w Poznaniu. Zwizek ten sta na stray tradycji i wartoci chrzecijaskich.

54

Jak wyglday tradycyjne stroje czonki tego zwiz-ku przedstawia zdjcie poniej.

Wycieczka kobiet wiejskich do Starogardu z Zwizku katolickich Polek 24.VI.1925 r.

55

Zachowao si jedno zdjcie z 24.VI.1925 r. w Sta-rogardzie, ktre moe dla specjalistw etnografw posuy do odtworzenia kociewskiego stroju ludo-wego. Zdjcie przedstawia czysto polsk organiza-cj wietlicow i katolicko-narodow Zwizek ka-tolickich Polek w Starogardzie .

Z napisw na kartonach wynika, e organizacja katolickich Polek przybya do Starogardu na wy-cieczk w dniu 24.VI. 1925 r. Jeli na Kociewiu wy-stpowa strj swietlicowy witeczny to prezen-towane zdjcie mogo by posuy za ewentualne rdo odtworzenia takiego stroju.

Zdjcia Wikipedia: Stroje kociewskie

56

Stroje Zwizku ka-tolickich Polek nie maj nic wsplnego ze strojem kociewskim prezentowanym przez wspczesne koa go-spody na Kociewiu. Szczeglnie zafaszo-wane s ubiory wietli-cowe kociewskie prezentowane przez o r o d k i k u l t u r y w wieciu, Pinczynie, Zblewie, Lalkowach

oraz Ognisko Pracy Pozaszkolnej w Starogardzie.Powysze zdjcia stroje kociewskie wymylo-

ne tak zwane wietlicowe, od 20 lat okrelane przez profesor Pajkowsk, regionalistw z OPP w Staro-gardzie, Koa Gospody Wiejskich, regionalistw z Zblewa i Pinczyna jako wietlicowe to fikcja. Ta fikcja jest bezkrytycznie przez 20 lat powielana i na-ladowana przez kociewskich regionalnych akty-wistw podczas rnych wiejskich festynw, ofi-cjalnych uroczystoci szkolnych i imprez powico-nych Kociewiu. Z premedytacj nastpnemu po-koleniu przekazuje si zakamany obraz kultury na-

Stroje kociewskie

57

Zdjcia Wikipedia: Stroje kociewskie

58

szych przodkw. Jak wyglda strj witeczny, miejskich polskich patriotek w okresie zaborw przedstawia zdjcie po niej.

Stowarzyszenie polskich patriotek. (Lata 20-te)

59

Ubiory chopskie w czasie zaborw i w latach 19191939

Ubiory chopskie na Kociewiu podczas niw. Okres midzywojenny.

60

Jarmark wiejski na Rynku w Starogardzie w okresie zaborw.

Jarmark wiejski na Kociewiu w czasie zaborw.

61

Stroje pomorskich organizacji paramilitarnych i druyn

harcerskich. Lata 19191939

62

63

Wiadomo co na ten temat pisz: Gajek, ga w ksice Okolice wiecia, Bachowski oraz kilku ksiy, ktrzy wspominaj o ubiorze na Kociewiu w Sowniku Geograficznym Krlestwa Polskiego. Podobnie byo z maestwem Majkowskich w okre-sie midzywojennym, ktrzy podjli si rekonstruk-cji strojw kaszubskich i kociewskich. Z tego co prze-czytaem strj kociewski Majkowskich zosta przez etnologw poznaskich cakowicie zdyskwalifiko-wany. Rwnie prace w tym zakresie Oskara Kol-berga, ktry by muzykiem, zostay uznane jako wymylone!

Badaczka problemu Boena Stelmachowska pra-cowaa nad strojem podmiejskim na Kociewiu bez konkretnych wnioskw! Maestwo Gulgowskich w latach 1920 opracowao haft kaszubski, lecz o ubiorach kociewskich nie wspominaj. Nie mam wiedzy, co napisaa pani dr Anna Kwaniewska o stroju kociewskim w ksice Struktura etniczna Pomorza. Staraem si o ni, lecz nie jest dostpna.

Znam rwnie prace Grzymay Gogowskiego, Longina Malickiego i innych. Z interpretacji doku-mentw wynika, e wpyw na Kociewiu kultury pruskiej i ydowskiej oraz fakt, e od 1772 r. wsie niekiedy w stu procentach zmieniay si narodowo-ciowo i byy zasiedlane bd to przez ydw,

64

Polakw i Niemcw, spowodoway, e nie wytwo-rzy si jednoznaczny strj kociewski.

Zdjcie z okresu 1880 r. uczniw szkoy katolickiej.Pelplin lub Skrcz? Ubir witeczny dziewczt w stroju i pozie

przygotowanej specjalnie do zdjcia.

65

Ubiory mieszkacw Starogardu w 1919/1920 r.

Starogardzki Rynek 1920 r.

Starogard Rynek 1927 r.

66

Stroje starogardzkich towarzystw sportowych

Np. wie Kolincz koo Starogardu najpierw bya polska, nastpnie ydowska potem w okresie kul-turkampfu niemiecka a w 1919 r. ponownie bya za-siedlona przez Polakw.

Obok wsie Zduny i Szpgawsk byy zdominowa-ne przez osadnikw niemieckich. Podobnie wsie

Ubir modych mieszkacw Starogardu w okresie midzywojen-nym 19191939. Starogard. Jesie 1927 r. Zawody strzeleckie.

67

Ubir jesienno-zimowy.

w okolicach Skarszew byy w zdecydowanej wik-szoci zamieszkane przez ewangelikw.

Polskimi wsiami zasiedlonymi przez polskich gburw przez cay okres 1772 1919 byy: Jabowo, Klonwka Dbrwka, chocia i na tych wsiach od-notowujemy obecno osadnikw niemieckich.

Wsie w wikszoci zamieszkiwane przez ewan-gelikw, ktre kulturowo byy odrbne od pol-skich miay inne ubiory. W tej materii panuje obec-nie niesamowity baagan. Stan wiedzy na ten te-mat oparty jest na mitach i legendach tworzonych

68

przez widzimisi dyletantw czsto z tytuami na-ukowymi.

Dotychczas przy dostpnych starych opracowa-niach na ten temat pominito i nie wzito pod uwa-g moliwoci metod barwienia i utrwalania kolo-rw weny i lnu do 1864 r. i po tym czasie. Jest to sprawa kluczowa poniewa pojawia si dostpno barwnikw na bazie aniliny. Nie wzito pod uwa-g dostpnoci tkanin bawenianych i technologii ich barwienia po 1900 r.

Moje zainteresowanie ubiorem wyniko jako uboczne, w trakcie zajmowania si Kociewiem i zbie-rania materiaw do mojej ksiki Kociewie czy ko-cioki. Dotyczy to w szczeglnoci rodzaju tkanin i czasw ich wprowadzenia wena, len, bawena po technologi barwienia z z podziaem od 1864 r. i do 1907 r.

Obecni rekonstruktorzy strojw kociewskich wy-mylajc tak zwany strj wietlicowy pominli technologi utrwalania kolorw i barwnikw po-chodzenia rolinnego, dostpnych powszechnie na tych terenach. W rozwaaniach na temat ubioru Ko-ciewiakw pominito moliwoci technologiczne okresu szycia rcznego i maszynowego. Czyli do czasw wynalezienia i powszechnego dostpu na terenach Prusach Zachodnich maszyn do szycia. Zaj-

69

muj si ubiorem wiejskim, podmiejskim i miejskim i tak zwanym ubiorem wietlicowym.

Apeluj do wszystkich, ktrym dobro Kociewia ley na sercu by bzdury, ktre na temat ubioru na Kociewiu napisano przez nieukw regionalistw podda analizie i sprostowa w sposb naukowy podobny jak etymologi i granice pierwotne Ko-ciewia. Jeli nie zrobi tego kociewske autoryte-ty zrobi to sam w drugim uzupenionym wyda-niu mojej ksiki Kociewie czy kocioki. Ubole-wam tylko, e to, co napisz nie bdzie wynikiem szerokiej dyskusji i konsultacji etnologw czyli fa-chowcw.

Bardzo licz na pomoc odpowiedzialnych regio-nalistw w nakierowaniu moich poszukiwa, by na podstawie dokumentw a nie przypuszcze, do-mniemywa czy analogii tworzy i rozpowszech-nia fikcje.

Przez dwadziecia lat region Kociewia budowa-ny jest na fikcji przez kociewskich kuglarzy, ktrych powszechnie nazywa si autorytetami. Starogardzanie co cztery lata wybieraj nowe lo-kalne wadz w nadziei, e na Kociewiu wreszcie bdzie rozsdnie, mdrze i normalnie po ludzku a nie jak w kurniku: pianie, gdakanie i wzajemne dziobanie!

70

Kociewski Wielki kadrowy

Dzi siedzc w fotelu przyszo mi do gowyTu na Kociewiu jam wielkim kadrowym.To ja zatrudniam co cztery lata. Tych co zawiedli z foteli wymiatam!

Co cztery lata to ja decydujKitu i blagi ja nie kupujCo cztery lata decyduj samkomu diet a kogo w nosie mam.

Inni jak zawsze w bardzo duej grupieradz komu da diety a kogo mie w d......Co cztery lata ja zero i niktdaj stanowiska diety i wikt.

To ja przy urnie z dugopisem w donidecyduj kogo na szczaw pogoni.Id za kotar i sam z min srogtworz obiektywn komisj konkursow.

71

Czytam list i gowa boli mnie siwaCo drugie nazwisko to recydywa.Na lewej licie by sierant z pukownikiem razemco w Stanie Wojennym czstowali gazem.

Mundury przebrali na cywilne ciuchyby w demokracji zagszcza ruchy.Na prawej licie ambrozja i midkady na klczkach czeka na cud.

Pani w kapeluszu i pan spec od piaskunadaj licie splendoru i blasku.Na licie rodkowej umiechaj si pewnieci co przez lat osiem wadali Kociewiem.

I jeszcze kilku nic nie poradzco si szykuj do skoku po wadze.Trzeci godzin ja skromny Czyykwci nie wiem komu postawi krzyyk.

Wpadem na pomys nie powiem nikomuzagosuj bez skrele i pjd do domu!I wiecie co w kocu przyszo mi do gowytym razem nie byem wielkim kadrowym.

72

Czy Kociewie czy badziewie?

Zakoczyem gromadzenie materiaw w tym do-kumentw od 1700 r. stawiajc tez, e nie ma obsza-ru etnicznego Kociewie, jzyka czy gwary kociew-skiej. Nie ma adnych przesanek historycznych na ist-nienie regionu kociewskiego. Nie ma adnych ladw pimiennictwa ludowego posugujcego si gwar kociewsk. Jest jedynie jzyk wiejski prostacki m-wiony, lecz nie pisany. Fragmenty tekstw oryginal-nego pamitnika Fraza Meyki z 1914 r. zawartych w mojej nowej ksice wydanej przez Bernardinum pt. Starogardzki pruski elazny krzy s jednym z nielicznych dokumentw pisanych rcznie z tego okresu oprcz tych przytaczanych przez pani profe-sor Pajkowsk w jednym z wyda Rydwanu.

Po poszukiwaniach w bibliotekach uniwersytec-kich w Toruniu, Bydgoszczy, Gdasku, Olsztynie i Supsku okazuje si, e tak zwani regionalici ko-ciewscy opieraj swoje wywody na tekstach Sych-ty oraz znanych mi osobicie Grskiego i Janowicza. Kilka razy rozmawiaem z nimi na temat ich ko-ciewskiego pisania. Tre rozmw jest zawarta w mojej nowej pitej ksice. Wymienieni autorzy tekstw tworzyli kady z osobna wasn pisowni

73

gwary kociewskiej. Tworzyli teksty z zapamita-nej wiejskiej mowy, ze suchu nie posugujc si ad-nymi oryginalnymi tekstami pierwotnymi, ktre by mogy suy jako punkt odniesienia czy materia porwnawczy. Cytowane przez pani profesor Pa-jkowsk fragmenty listw w Rydwanie z okre-su midzywojennego (do lekarza Gaszkowskiego) rni si pisowni i maj si nijak do tekstw Ja-nowicza i Grskiego. Z przekazw osb zaprzyja-nionych z Gaszkowskim wiadomo mi, e lekarz nie posugiwa si w rozmowie z pacjentami i przyja-cimi jzykiem mowy wiejskiej.

Przedstawiciele lokalnych mediw na spotkaniu Biesiada Literac-ka w Czarnej Wodzie. Towarzystwo politycznie poprawne.

74

Nie ma dokumentw historycznych pisanych tak gwar kociewsk jak opublikowan przez Sych-t, Janowicza i Grskiego. Szczeglnie chodzi o li-sty urzdowe i prywatne, piewniki i modlitewni-ki, pisma obywateli do urzdw, konspekty kaza pisanych przez ksiy, pisma do sdw i notariu-szy, ktre by wiadczyy o istnieniu gwary kociew-skiej. Tak zwani regionalici kociewscy utworzyli teori istnienia regionu na historycznie cakowicie nieznanej przesance. Jest to podstawowy bd w lo-gice okrelany w jzyku aciskim ignotum per ignotum, co znaczy wyjania nieznane przez nie-znane.

Nazwa Kociewie zostaa ponownie wprowa-dzona po II Wojnie wiatowej przez komunistycz-nych propagandystw (s na to dowody) w celu sze-rzenia informacji o prastarych polskich korzeniach ziem pomorskich. Ciekawe, e Jzef Milewski wpro-wadza sporadycznie nazw Kociewie w swoich pu-blikacjach dopiero po 1977 r. W swoich publikacjach przed 1977 r. posuguje si nazw powiat Starogard. Prbowano zaoy Zrzeszenie Kociewskie w la-tach 50-tych, lecz z braku powszechnego spoeczne-go zainteresowania (piciu komunistycznych dzia-aczy) dziaalno stowarzyszenia wygasa. Pani profesor Pajkowska w sposb naukowy w swoich

75

publikacjach opracowaa pisowni gwary kociew-skiej opartej na tekstach pisanych przez Sycht, wy-mylanych przez Janowicza i czciowo przeze mnie. W duym stopniu odnosi si do tekstw An-toniego Grskiego. Autorzy tych tekstw pisali je i odtwarzali z pamici i suchu czsto na poczeka-niu wymylajc zwroty. Dziao si to przy wiad-kach w redakcji Gazety Kociewskiej. W tym miej-scu trzeba doda, e Bernard Janowicz i Antoni Gr-ski ukoczyli swoj edukacj na szkole powszech-nej. To znaczy, e w celu uwiarygodnienia tezy ist-nienia gwary kociewskiej, pani profesor Pajakow-ska popenia kolejny podstawowy bd w logice okrelany jako idem per idem czyli to samo przez to samo. Po 1990 roku fikcyjny byt Kociewie na fali odnowy za spraw Sychty, Janowicza i Grskie-go zaczyna y wasnym yciem w tekstach pisa-nych gwar w Gazecie Kociewskiej. Nastpnie suy laikom do pomnaania kociewskich bytw j-zykowych. Powstaj takie nazwy jak: Kociewskie Piro, Kociewska Karczma, Gazeta Kociewska, Kociewska Chata, Wieci z Kociewia, LOT Ko-ciewie czy portal internetowy www.Kociewiacy.pl. O innych obecnych powszechnie nazwach ze so-wem Kociewie, pojawiajcych si po 2000 r. oraz przyczynach nadawania w nazwach sowa Kocie-

76

wie, lub kociewski nie wspominam. Bez zacho-wanych starych dokumentw pisanych rcznie, lub drukowanych przez ludowych twrcw np. poetw czy autorw ksiek, w istniejcych od XVII w. dru-karniach prywatnych (np: Chemnie, lub diecezjal-nych w Pelplinie), mwienie o gwarze kociewskiej jest nieporozumieniem. Tworzenie obszaru teryto-rialnego posugujcego si gwar kociewsk czy-li tworzenie wyimaginowanej mapy regionu Ko-ciewie to dopiero absurd i intelektualny wywijas. Posiadam szczegowe mapy Pomorza od XVII w. z zaznaczonymi obszarami starostw czyli powiatw wchodzcych w skad okrgw. Posiadam polskie gospodarcze roczniki statystyczne z okresu midzy-wojennego. Posiadam oryginalne Roczniki Towa-rzystwa Naukowego w Toruniu z 1900 r.

Oryginalne gazety z Pomorza z lat 19001919. W adnym z tych dokumentw nie wystpuje po-jcie gwary kociewskiej czy regionu kociewskiego. Od 1772 r. powiat starogardzki a przez 147 lat by administracyjnie zwizany z Kwidzynem. Posiadam pruskie mapy okrgu Starogard Kwidzyn. To wszystko i wiele innych tez, anty tez i syntez jest w mojej ksice o Starogardzie jako fikcyjnej stolicy Kociewia. Po wydaniu tej ksiki na nagrod Ko-ciewskie Piro w dziedzinie kultury nie licz. Mam

77

wiadomo, e te oczywiste fakty przez regional-nych nieukw i starogardzkich koniunkturalistw si nie przebij.

Trzeba na to lat by wyprostowa prawd o histo-rii Starogardu. Grupka osb, ktrzy od 1990 r. do chwili obecnej rozpowszechnia i utrwala prymityw-ny wizerunek Kociewiaka wyrzdza krzywd sta-remu i nowemu pokoleniu Kociewiakw. Grupa tych osb publikujc, rozpowszechniajc, wspiera-jc i popularyzujc nieprawdy i pprawdy o Kocie-wiu wyrzdza nieodwracalne szkody historyczne w przesaniach wobec modego pokolenia.

W elektronicznych zasobach uniwersytetu w To-runiu i Gdasku znajduj si powojenne gazety z Po-morza. Nie ma w nich adnej wzmianki o Kociewiu a do 1980 r. Starogard od wiekw by integraln czci Pomorza Gdaskiego a szerzej Prus Zachod-nich. Wielki wpyw na jzyk okrgu Kwidzyn-Sta-rogard miaa obecno w tej czci Pomorza Holen-drw na uawach, Kaszubw, Wielkopolski i 147 lat zaboru pruskiego.

78

Centrum Kociewia

Raz w trzeciej klasie liczna pani Czesiazadaa pytanie patrzc na Grzesia.Zadaj pytanie odpowied mam w gowiegdzie centrum Kociewia niech kady odpowie.

Kochane dzieci paluszki w grkto nie wie jedynk dostanie i bur.Cisza zapada pospuszczali nosyco drugi w klasie to Antek bosy.

Na to Jasiu mwi wierka mi wrbeleke centrum Starogardu to may kibelek.Stoi przy Poczcie, turyci go znajchtnie do kibelka cigle zagldaj.

A pani na to ty wstrtny obuziezamilcz ty Jasiu i zamknij buzi.Jasiu co owszem wyglda na gapw domu wzi cyrkiel i Kociewia map.

Po chwili Jasiu zaszczute pacholepotwierdzi empirycznie o czym mwi w szkole.Krzykn senator to si nie godzikibel rodkiem Kociewia? To nam zaszkodzi!

79

rodek Kociewia. Badania empiryczne Grzesia z III klasy.

Regionalici w Gdasku zawtrowali region Kociewie w gruzy si zawali. Profesorka od kociewskich granic i gwary cienko krzykna to jakie ze czary.

80

Moje badania o gwarze z gowymog przeznaczy na papier kiblowy.Prace o Kociewiu caej naszej grupywszystko jest na papierze i teraz do dupy?

Profesor co rzdzi Kociewskim Piremrce zaama i podnis w gr.O Boe wity o wita Trjcoten may Jasiu Kociewia zabjc.

A byo tak adnie a tak byo miotu na Kociewiu si bawochwalio.To mymy byli Kociewia zdrowym serema teraz przez teori Jasia bdziemy zerem?

Comy narobili o Boe o rety?Comy narobili my autorytety?Co po nas pozostanie? Co powie kociewski lud?Jasiu szybko odpowie! Jak w kiblu! Smrd!

81

EPILOG

Ksika powysza jest napisana w formule saty-ry dla uleczenia a nie bezmylnego niszczenia czy zniszczenia Kociewia. Od kilku lat staram si zain-teresowa i zainspirowa rzeczow dyskusj na temat etymologii, granic pierwotnych Kociewia, ubiorw regionalnych i dialektu tej czci Pomorza, ktr obecnie nazywamy Kociewiem. Bez rezultatu!

I miech niekiedy moe by nauk,Kiedy si z przywar, nie z osb natrzsa;I art dowcipn przyprawiony sztukZbawienny, kiedy szczypie, a nie ksa (...),Szanujmy mdrych, przykadnych, chwalebnych,miejmy si z gupich, cho i przewielebnych

Ignacy Krasicki

Nie wtpi w inteligencj czytelnika. Mimo to ja-sno zaznaczam mora pyncy z powyszej satyry. Utwr, ktry by pozosta nie zrozumiany dla czytel-nika straciby racje bytu. Byy by to jedynie sowa.

Jeli z nich zdatna nauka nie pynie,Natenczas blaskiem czczym tylko janiej,I na ksztat prchna wiec, a nie grzej.

Spis treci

OD AUTORA ........................................................................... 5

Lustro Kociewia czyli Kurnik kociewski .......................... 11Kto to jest Kruszona? Pyta na FB Marek Biegalski .............. 13Gdzie szuka kociewskiego warchoa? ................................... 16Kociewskiego warchoa wspieraj swoim autorytetem

Epigoni Kociewia ...................................................... 18Tfu!-rca Kociewia! ....................................................................... 23Co z tym Kociewiem? Regionalici ze Skrcza i Pinczyna ...... 25

PROLOG czyli region czy kurnik kociewski? ........................ 26

Kurnik kociewski .................................................................. 31Co o Kociewiu trzeba wiedzie za Sownikiem

Geograficznym Krlestwa Polskiego .......................... 34Co w sprawie wietlicowego ubioru kociewskiego? .......... 46Ubiory chopskie w czasie zaborw i w latach 19191939 .... 59Stroje pomorskich organizacji paramilitarnych

i druyn harcerskich. Lata 19191939 ...................... 61Ubiory mieszkacw Starogardu w 1919/1920 r. ................ 62Stroje starogardzkich towarzystw sportowych .................... 66Kociewski Wielki kadrowy .................................................... 72Czy Kociewie czy badziewie?Centrum Kociewia ................................................................. 78

EPILOG ..................................................................................... 81