Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë

Àæèëã¿éäëèéã òîäîðõîéëîõ íü, Àæèëã¿éäýëòýéõîëáîîòîé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Àæèëã¿éäëèéí õýëáýð¿¿ä

Á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèí áà Ïîòåíöèàëü¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí

Àæèëã¿éäëèéí çàðäàë, Àæèëã¿éäýë, Èíôëÿöèéíõàìààðàë

Ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä ¿éëäâýðëýëèéí õàìãèéí÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë íü õºäºëìºð.

Õºäºëìºðèéí íººöèéí àðèëæàà ÿâàãäàæ áàéãààãàçðûã õºäºëìºðèéí çàõ çýýë ãýíý.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí 2 îíîë áàéäàã.

1. Ñîíãîäîã îíîë

2. Êåéíñèéí îíîë

Õºäºëìºð áîë àðèëæààíû îáúåêò.

Ýíý îáúåêò íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýëýýð

äàìæèí õýðýãæäýã.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð ï¿¿ñ¿¿ä

ýðýëòèéã ¿¿ñãýæ, íèéë¿¿ëýëòèéã ºðõ

ãýð¿¿ä õèéíý.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë íü òºãñ áà òºãñ áóñ

ºðñºë人íò áàéõààñàà õàìààðàí íºëººëºõ õ¿÷èí

ç¿éë¿¿ä íü õàðèëöàí àäèëã¿é.

Åðºíõèé人 äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñ íü õºäºëìºðèéí

çàõ çýýëä íºëººëдөг. ¯¿íä:

◦ Òºð

◦ ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí áàéãóóëëàãà

◦ Õ¿í àì ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëñ

Ýíý ãîëäóó çîõèöóóëàëòûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.

Òóõàéëáàë:

1. Õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã òîãòîîõ

2. Àæèëëàõ îð÷èí íºõöºëä øààðäëàãà òàâèõ

3. Ãàäíààñ àæèëëàõ õ¿÷ îðóóëàõ áîëîí ãàðãàõ ã.ì

Àæèë÷äûí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ çîðèëãîîð ñàéí

äóðûí ¿íäñýí äýýð áàéãóóëàãäñàí òýäíèé ýðõ

àøèã, äóó õîîëîéã äàðãà, óäèðäëàãàä õ¿ðãýõ

÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.

Õ¿í àìûí òºðºëò

Íàñ áàðàëò

Øèëæèõ õºäºë㺺í

Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä õàìðàãäàëò ã.ì ç¿éëñ

íºëººëºíº.

Àæèëã¿é÷¿¿ä

Àæèë èäýâõòýé

ýðæ, õàéæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ

Îëîí óëñûí àðãà÷ëàëûí äàãóó ÝÇ-èéí èäýâõòýé

õ¿í àì ãýäýã íü:

◦ Òóõàéí óëñûí íèéò àæèëëàãñàä áîëîí àæèëã¿é÷¿¿äèéí

íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãäîíî.

ÝÇ-èéí èäýâõòýé õ¿í àìûã íºãºº òàëààð òóñ óëñûí

àæèëëàõ õ¿÷ ãýäýã.

Òóõàéí óëñûí õóóëèíä çààñíû äàãóó:

◦ Õºäºëìºðëºõ íàñíû, Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðòàé

◦ Öàëèí õºëñòýé àæèë áîëîí õóâèàðàà õºäºëìºð

ýðõýëäýãã¿é

◦ Òóõàéí ¿åä àæèëëàõàä áýëýí, Öàëèí õºëñòýé

àæèë ýðæ õàéæ áàéãàà

◦ Õºäºëìºðèéí áèðæýä á¿ðòã¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéã

àæèëã¿é÷¿¿ä ãýíý.

Ìîíãîë óëñûí õºäºëìºðèéí õóóëèéí äàãóó:

◦ 16-60 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿äèéã

◦ 16-55 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìä

îðóóëàíà.

Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò:

◦ Õºäºëìºð ýðõëýõ á¿ðýí ÷àäâàðòàé áîëîí õºäºëìºðèéí

÷àäâàðàà òîäîðõîé õóãàöààãààð àëäñàí áîëîâ÷ õºäºëìºð

ýðõëýõ áîëîìæòîé õ¿ì¿¿ñèéã õàìðóóëàíà.

Õºäºëìºðèéí áèðæèä á¿ðòã¿¿ëñýí

õóãàöààíäàà õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí

àëáàíààñ òóõàéí èðãýíèé:

◦ ìýðãýæèë, áîëîâñðîë, àæëûí óð ÷àäâàð óðüä

íü àæèëëàæ áàéñàí àæëûí íºõöºëèéã

áóóðóóëàõã¿éãýýð ñàíàë áîëãîñîí öàëèí

õºëñòýé àæèë áóþó õóâèàðàà õºäºëìºð

ýðõëýõýä áýëýí áàéãàà, ìºí õºäºëìºð

ýðõëýëòèéã èäýâõòýé áîäëîãîä õàìðàãäààä 3

ñàð áîëîîã¿é õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàõàä áýëýí

áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ãýíý.

Õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí àëáàíä á¿ðòã¿¿ëñýí

ºäðººñ õîéø 3 ñàðûí äîòîð íýãýýñ äîîøã¿é óäàà

õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí àëáàíä àæèë èäýâõòýé

õàéæ áàéãààãàà èðæ ìýäýãäýæ áàéãàà

õ¿ì¿¿ñèéã àæèë èäýâõòýé ýðæ õàéæ áàéãàà

õ¿ì¿¿ñ ãýæ ¿çíý.

ÀÀÍÁ-ûí îðîí òîîíû ¿íäñýí àæèëòàí

Õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷

Àæèë õàìòðàí ã¿éöýòãýã÷èä

Öàëèí õºëñòýéãýýð ºðõèéí àæ àõóé ýðõýëäýã

õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàãñàä áóþó òóñ óëñûí àæèë

ýðõýëäýã õ¿í àì ãýíý[1].

1 ‘àæèëã¿é÷¿¿äèéí ìýäýýëýë òîîöîõ àðãà÷ëàë’ Ìîíãîë óëñûí ¯ÑÒÃàçàð

Ýäèéí çàñãèéí èäýâõèòýé áóñ õ¿í àìä:

◦ Òóõàéí óëñûí 16 õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õä¿¿ä

◦ 55 äýýø íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä

◦ 60-ñ äýýø íàñíû ýðýãòýé÷¿¿ä áóþó òýòãýâýðèéí

íàñíûõàí

◦ Õºäºëìºðèéí íàñíû õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé áîëîâ÷ õºäºëìºð

ýðõëýõ ñîíèðõîëã¿é áóþó àæèë èäýâõòýé ýðæ õàéõàà

áîëèãñîä çýðãèéã îðóóëàíà.

•Õºä

ºëìº

ðëºõ

ñîõ

èðõîë

ã¿

é á

îëîã

ñîä

•Õºä

ºëìº

ðèéí íà

ñíà

àñ õ

àñàãäàãñàä

•Õºä

ºëìº

ðèéí

÷àäâàðàà á

¿ðýí

àëäàãñàä

àæèëëàãñàä

ÝÇÈÁÕÀ

Àæèëã¿é÷¿¿ä

Øóóä à

æèëä î

ðîã

ñîä

Ìîíãîë óëñàä õºäºëìºðèéí íººöèéã õýðõýí òîîöäîã

áîëîõûã àâ÷ ¿çüå.

1. Àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí

2. Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí

3. Àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèí

ÀÒ íü òóõàéí ÝÇ-èéí

◦ àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé,

◦ àæèëëàõ ÷àäâàðòàé õ¿í àìûí õýäýí õóâü íü àæëûí

áàéðààð õàíãàãäàæ ÷àäààã¿é áàéíà âý? ãýäãèéã

õàðóóëäàã.

ÀÒ-íã àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîîã àæèëëàõ õ¿÷íèé

òîîíä õàðüöóóëæ õóâèàð èëýðõèéëæ òîîöíî.

Ur= *100%

Ur-unemployment rate áóþó àæèëã¿éäëèéí õóâü

Àæèëã¿é÷¿¿ä

Àæèëëàõ õ¿÷

Òóõàéí ÝÇ-èéí õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí õýäýíõóâü íü àæèëëàõ õ¿÷íèé á¿ðýëäýõ¿¿íä áàãòàæáàéíà âý? ãýäãèéã õàðóóëàíà.

ª.Õ õºäºëìºðèéí íàñíû íèéò õ¿í àìûí õýäýí õóâü íüàæèë ýðõýëæ, àæèë ýðõëýõ ñîíèðõîëòîéáàéãààã õàðóóëàíà.

Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõäîî àæèëëàõ õ¿÷íèé òîîãõºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìä õàðüöóóëæ òîîöíî.

LFPR= *100%

LFPR-labor force participation rate áóþó àæèëëàõ

õ¿÷íèé îðîëöîî

Æèø 70% õóâü ãàðâàë ýíý íü àæèë÷èä áîëîí

àæèëã¿é÷¿¿äèéí íèéò õóâèéã õàðóóëàíà.

Àæèëëàõ õ¿÷Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì

Ýíý íü òóõàéí ÝÇ-èéí õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí

õýäýí õóâü íü àæèë ýðõëýæ áàéíà âý? ãýäãèéã

õàðóóëàíà.

Àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèíã òîîöîõäîî

àæèëëàãñàäûí òîîã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí òîîíä

õàðüöóóëæ òîîöíî.

Er= *100%

Er-employment rate áóþó àæèë ýðõëýëòèéí

ò¿âøèí

àæèëëàãñàäÕºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì

Àæèëã¿éäëèéí ¿¿ñ÷ áèé áîëñîí øàëòãààíààñ íüõàìààðóóëàí 4 õýëáýðò àíãèëäàã.

1. Øèëæèëòèéí àæèëã¿éäýë

2. Óëèðëûí àæèëã¿éäýë

3. Á¿òöèéí àæèëã¿éäýë

4. ̺÷ëºãèéí àæèëã¿éäýë

ÁÀÝÒ ãýæ ìº÷ëºãèéí àæèëã¿éäýë áàéõã¿é

áîëîõûã õýëíý. ª.Õ àæèëã¿éäëèéí

◦ Ç¿é ¸ñíû àæèëã¿éäýë

◦ Ç¿é ¸ñíû áóñ àæèëã¿éäýë ãýæ àíãèëäàã.

ÎÓ-ûí ò¿âøèíä àæèëëàõ õ¿÷íèé 5% íü àæëûí

áàéðààð õàíãàãäààã¿é áàéõàä õýâèéí ãýæ

¿çäýã.

ÝÇ-èéí íººö¿¿äèéí á¿ðýí àøèãëàëòòàé ¿åèéí

¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã ïîòåíöèàëü

¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ãýäýã.

ª.Õ: ÝÇ ººðèéí íººöºº á¿ðýí àøèãëààä ¿éëäâýðëýõ

á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé õýìæýýã ïîòåíöèàëü

¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý áà ïîòåíöèàëü

¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí ãýäýã.

Y-èéí õ¿÷èí ç¿éëèéã õ¿íèé õºäºëìºðèéí

îðîëöîîòîéãîîð àøèãëàãääàã òóë, íººöèéí á¿ðýí

àøèãëàëòûã á¿ðýí àæèë ýðõëýëò ãýäãýýð

òºëººë¿¿ëæ àâäàã.

Èéìýýñ á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéí ¿åèéí Y-èéí

õýìæýýã áîëîìæèò Y-èéí õýìæýý áóþó ïîòåíöèàëü

Y-èéí ò¿âøèí ãýæ ¿çäýã. (Y-¯éëäâýðëýëèéí)

Íèéãìèéí çàðäàë (íèéãìèéí ñîöèàëü õ¿ðýýíä

ó÷ðóóëæ áóé õîð íºëººã íèéãìèéí çàðäàë ãýñýí

îéëãîëòîîð èëýðõèéëýíý)

Ýäèéí çàñãèéí çàðäàë (U-èéí ÝÇ-èéí çàðäëûã

òóõàéí àæèëã¿é õ¿í àæëûí áàéðààð õàíãàãäñàí

áîë ÿìàð õýìæýýíèé îðëîãî îëæ íèéãýìä ÿìàð

õýìæýýíèé áàÿëàã á¿òýýæ, óëñ îðíû õºãæèëä

ÿìàð õóâü íýìýð îðóóëàõ áàéñàí áý? ãýäãýýð

òîäîðõîéëäîã)

¯¿íèéã Àðòóð Îóêåíèé õóóëèàð èëýðõèéëäýã.

À.Îóêåí U-èéí ò¿âøèí áà áîäèò Y-èéí ºñºëòèéí

õîîðîíäîõ õàìààðëûã àíõ ÀÍÓ-ûí ºãºãäºë äýýð

¿íäýñëýí çàãâàð÷èëñàí.

Ò¿¿íèéã Îóêåíèé õóóëü ãýõ áºãººä àæèëã¿éäýë,

áîäèò ¿éëäâýðëýë õîîðîíäîî óðâóó õàìààðàëòàé

ãýñýí çàãâàð áîëîâñðóóëñàí.

ª.Õ áîäèò U-èéí ò¿âøèí íü õýâèéí ò¿âøíýýñ 1%-ðäàâàõàä áîäèò Y-èéí ºñºëò òîäîðõîé α õóâèàðáóóðíà ãýæ ¿çñýí.

Ýíä áîäèò Y-èéí ºñºëòèéã ºìíºõ ¿åòýé áóñïîòåíöèàëü Y-èéí ò¿âøèíòýé õàðüöóóëæ òîîöñîíáîëîõûã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Îóêåí ìº÷ëºãèéí U áà áîäèò Y-èéí õîîðîíäîõõàìààðëûã äàðààõ òîìú¸îãîîð èëýðõèéëñýí.

À.Îóêåí: ÀÍÓ-ûí ýäèéí Çàñãèéí õóâüä αêîýôôèöèåíòèéã 2.5 ãýæ òîîöñîí.

Ôèëèïèñ 1958 îíä ýíý õàìààðëûã Àíãëè óëñûí 97

æèëèéí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí ñóäëàæ äýýðõ

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîãèíî õóãàöààíä ñºðºã

õàìààðàëòàé áîëîõûã òîãòîîñîí áàéíà.

Ò¿¿íèéãýý Ôèëèïñèéí ìóðóéãààð õàðóóëäàã.

π

U

A

B

PC

πA

πB

UA UB

Àæèëã¿éäýë îðëîãî ýðýëò èíôëÿöèéí

ò¿âøèí

Ôèëèïïñèéí òîãòîîñîí àæèëã¿éäýë èíôëÿôèéí ñºðºã

õàìààðàë 1970 îí õ¿ðòýë õ¿÷èíòýé áàéñàí.

Õàðèí 1970 îíîîñ àæèëã¿éäýë, èíôëÿöè õî¸ð çýðýã

өссөн.

ÝÇÎ-ä àæèëã¿éäýë, èíôëÿöè çýðýã ºñºõ

¿çýãäëèéã ÑÒÀÃÔËßÖÈ ãýæ íýðýëñýí.

Ñòàãôëÿöèéí ¿çýãäëèéã íýã òàëààñ 1973 îíû

äýëõèéí íåôòèéí õÿìðàëòàé õîëáîæ ¿çäýã.

Íåôòèéí ¿íý ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë

¿éëäâýðëýë, íèéë¿¿ëýëò àæèëã¿éäýë

¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí

Ôèëèïïñèéí îíîëûí ºðãºòãºë¿¿ä íü

àæèëã¿éäýë, èíôëÿöèéí õîîðîíäîõ õàìààðëûã èë¿¿

ºíäºð ò¿âøèíä íàðèéâ÷ëàí ñóäàëñàí áàéäàã.