Maden ISG Rehberi

7/29/2019 Maden ISG Rehberi

1/140

Yayn No: 43

T.C.

ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII

TEFT KURULU BAKANLII

YERALTI VE YERST MADEN LETMELERNDE

SALII VE GVENL REHBER


2/140


3/140

NSZ

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olarak temel amacmz, kaynaklarmz etkin ve verimli

kullanarak, alma barnn ve sosyal gvenliin salanmas yolunda, sunduumuz hizmetlerin

uluslararas normlara, i hayatnn gereklerine ve deien artlara uygun hale getirilmesi ve srekli

iyiletirilmesidir.

Bu balamda, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn alma hayatn denetlemeye yetkili

birimi olan ve alma barnn tesisi ve alanlarn salk ve gvenliinin salanmas amacylagrev yapan Tefti Kurulu Bakanl, alanlarn salk ve gvenlik koullarnn iyiletirilmesi ve

i kazalar ile meslek hastalklarnn nlenmesi iin programlar dahilinde denetim, bilinlendirme

ve eitim faaliyetlerini srdrmektedir.

Yeralt ve yerst maden iletmeleri, i sal ve gvenlii asndan, alanlarn yaam

iin nemli riskler tamaktadr. Sosyal Gvenlik Kurumu statistiklerine gre lkemizde, yeralt ve

yerst maden iletmelerinde 2008 yl ierisinde toplam 7,638 i kazas meydana gelmi olup

bu kazalardan 64 lmle, 257si ise srekli i gremezlik ile sonulanmtr. Yeralt ve yerstmaden iletmelerinde meydana gelen ve lmle sonulanan i kazas says, lkemizde lmle

sonulanan toplam i kazalar saysnn %7,4 gibi bir orann tekil etmektedir.

Yeralt ve yerst maden iletmelerinde nleme politikalarnn gelitirilmesi, i sal ve

gvenlii kltrnn oluturulmas, kalc ve sistematik iyileme salanmas, ilgili taraflara rehberlik

edilmesi, i sal ve gvenlii ynnden yeni yaklamn etkin klnmas amacyla yeralt ve yerst

maden iletmelerinde genel i sal ve gvenlii nlemlerine ynelik bu rehber hazrlanmtr.

Yeralt ve yerst maden iletmelerinde iveren ve alanlarmzn bavuru kayna olarak

kullanacan dndmz bu rehberin hazrlanmasnda grev alan Tefti Kurulu Bakan

Yardmcs M. Nejdet ARIKCI ile katk ve katlm olan tm taraflara teekkr ederim.

Mehmet TEZEL

Tefti Kurulu Bakan


4/140

Hseyin KURUnun ansna Gvenlii MfettiiMaden Mhendisi

(1922 - 2009)


5/140

BLM 1 ............................................................................................................................7

GENEL YKMLLKLER ........................................................................................................9

YERALTI LETMELERNDE ALINACAK GVENLK NLEMLER ..................................................11

1. TAHKMATTA ALINACAK NLEMLER .................................................................................12

1.1. Tahkimat eitleri .................................................................................................. 121.2. Tahkimatta Alnacak nlemler ................................................................................. 14

2. NAKLYAT ........................................................................................................................22

2.1. elik Halat Sistemi le Tama .................................................................................. 22

2.2. Lokomotif le Tama ............................................................................................... 23

2.3. Konveyr le Tama ............................................................................................... 25

2.4. Ocak Nakliyatnda Alnacak nlemler ..................................................................... 25

3. HAVALANDIRMA ..............................................................................................................26

3.1. Havalandrmada Temel lke..................................................................................... 27

3.2. Ocak lmleri ..................................................................................................... 27

3.3. Havalandrma Ynetimi .......................................................................................... 31

3.4. Havalandrma Sistemleri ......................................................................................... 32

3.5. Ocak Havas ......................................................................................................... 34

3.6. Havalandrmada Alnacak Gvenlik nlemleri .......................................................... 58

4. OCAK TOZLARI VE TOZA KARI ALINACAK NLEMLER .....................................................61

4.1. Tozun Snflandrlmas ............................................................................................ 614.2. Yer Alt Toz Kaynaklar ........................................................................................... 62

4.3. Kmr Ocaklarndaki Kuvars Tozu ........................................................................... 63

4.4. Tozun nsan Salna Zararlar............................................................................... 63

4.5. Kmr Tozu Patlamalar .......................................................................................... 65

4.6. Kmr Tozu Patlamalarnn nlenmesi ..................................................................... 65

4.7. Tozla Mcadele ..................................................................................................... 67

NDEKLER


6/140

5. OCAK YANGINLARI .......................................................................................................... 68

5.1. Ocak Yangnlarnn Nedenleri ................................................................................. 68

5.2. Ocak Yangnlar le Mcadele ................................................................................. 69

5.3. Kmrn Kendiliinden Yanmas ve Bu Tr Yangnlara Kar Alnan nlemler ............... 69

5.4. Yer Alt Kmr Madenlerinde Kendiliinden Yanmanin Belirlenmesi ............................. 70

5.5. Kendiliinden Yanma le Mcadele .......................................................................... 70

5.6. Ocak Yangnlarnda Alnacak Gvenlik nlemleri ..................................................... 73

6. ELEKTRK TESSLERNDE ALINACAK GVENLK NLEMLER .................................................75

7. PATLAYICI MADDELER ......................................................................................................85

7.1. Patlayc Maddelerin Snflandrlmas ....................................................................... 86

7.2. Ateleme Kaynaklar .............................................................................................. 87

7.3. Patlayc Maddelerin Kullanlmasnda Alnacak Gvenlik nlemleri ............................. 89

7.4. Bozulan Patlayc Maddeler ve mha Edilmeleri .......................................................... 95

7.5. Patlatma Cihazlar Ve Aksesuarlar .......................................................................... 96

8. MADENCLK SEKTR VE KSEL KORUYUCU DONANIMLAR ........................................ 99

BLM 2 ...........................................................................................................................107

YERST MADEN LETMELERNDE ALINACAK GVENLK NLEMLER ..................................110

1.EV .................................................................................................................................110

1.1. Tanmlar ............................................................................................................. 110

1.2. ev Durayllna Etki Eden Faktrler ...................................................................... 112

1.3. Basamak ve evlerde Alnmas Gereken Gvenlik nlemleri ..................................... 1121.4. Dkm Sahalar ................................................................................................... 114

2.SU ..................................................................................................................................116

2.1. Ak letmelerde Drenaj ....................................................................................... 116

2.2. Yeralt Su Seviyesini Etkileyen Parametreler ............................................................. 117

2.3. Ak Ocak letmelerinde Su ile lgili Alnmas Gereken nlemleri .............................. 118

3.YERST MADEN OCAKLARINDA YOL, NAKLYAT VE TRAFK NLEMLER .........................120

3.1. Yerst Maden Ocaklarnda Yollar ........................................................................ 120

3.2. Yerst Maden Ocaklarnda Trafik......................................................................... 123

3.3. Ak letme Trafiinde Operatrlerin Dikkat Etmesi Gereken Gvenlik nlemleri ........ 126

3.4. Makinelerinde Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar ................................................... 128

3.5. Konveyrlerle lgili Alnmas Gerekli nlemler ......................................................... 130

4. PATLAYICILAR .................................................................................................................133

4.1. Doldurma ncesi Alnacak nlemler ..................................................................... 134

4.2. Elektrikli Ateleme. ............................................................................................... 135

4.3. Patlamam arjn Elden karlmas ....................................................................... 1365. MERMER OCAKLARINDA UYULMASI GEREKEN SALII VE GVENL NLEMLER ......137

5.1. Mermer Ocaklarnda Alnmas Gereken nlemler ................................................... 134

5.2. Blok retim Yntemi. ............................................................................................ 138


7/140

YERALTI MADENLETMELERNDE

SALII VEGVENL

REHBER B

L

MI


8/140


9/140

Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Sal ve Gvenlii Rehberi 9

Yeralt ve yerst maden iyerlerinde alan iilerin salk ve gvenliininkorunmas iin uyulmas gereken asgari artlar Yeralt ve Yerst Maden

letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmeliinde belirlenmitir.

lgili ynetmelikte iverenin yerine getirmekle ykml olduu genel hususlar

aada sunulmutur.

alma yerleri, iilerin ilerini yaparken kendilerinin ve dier

alanlarn salk ve gvenlikleri iin tehlike oluturmayacak ekilde

tasarlanacak, ina edilecek, tehiz edilecek, hizmete alnacak, iletilecek

ve bakm yaplacaktr. yerinde yaplacak her trl alma, yetkili kiinin nezaretinde ve

sorumluluu altnda yaplacaktr.

zel riski bulunan iler yalnzca konunun uzman olan kiiler tarafndan

ve talimatlara uygun olarak yaplacaktr.

Tm gvenlik talimatlar iilerin anlayaca ekilde olacaktr.

Yeterli ilk yardm donanm salanacaktr.

Dzenli aralklarla gerekli gvenlik tatbikatlar yaplacaktr. veren Salk ve Gvenlik Dokman hazrlanmasn ve

gncellenmesini salayacaktr.

Salk ve Gvenlik Dokmannda zellikle aadaki hususlar yer alacaktr:

- ilerin iyerinde maruz kalabilecekleri risklerin belirlenmesi ve

deerlendirilmesi.

- Ynetmelik hkmlerini yerine getirmek iin alnacak uygun nlemler.

- alma yerlerinin ve ekipmann gvenli ekilde dzenlenmesi,

kullanlmas ve bakmnn yaplmas.

w

ww.i

tkb.gov.tr

YERALTI VE YERST MADEN

LETMELERNDE SALIK VE GVENLK

GENEL YKMLLKLER


10/140

T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl10

Salk ve Gvenlik Dokman, almaya balanlmadan nce hazrlanacak ve iyerinde nemli

deiiklikler veya ilaveler yapldnda tekrar gzden geirilecektir.

Ayn iyerinde birden ok iletmeye ait iilerin bulunmas durumunda, her iveren kendi

kontrol altndaki ilerden sorumludur.

- Tm iyerinden sorumlu olan iveren, iilerin salk ve gvenliinin korunmas ile ilgilitedbirlerin uygulanmasn koordine edecek ve kendisine ait Salk ve Gvenlik Dokmannda

koordinasyonun amacn ve bu koordinasyonu salamak iin alnacak nlemleri ve uygulanacak

yntemleri belirtecektir.

veren, ciddi veya lmle sonulanan i kazalarn ve tehlikeli olaylar en ge iki i gn

iinde alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn ilgili Blge Mdrlne bildirecektir.

Patlama, Yangn ve Zararl Ortam Havasndan Korunma

veren, patlama ve yangn kmasn nlemek, patlama ve yangn balanglarn tespit etmek,

yaylmasn nlemek ve mcadele etmek, patlayc ve sala zararl ortam havasnn olumasnnlemek iin yaplan ie uygun nlemler alacaktr.

Ka ve Kurtarma Aralar

veren, bir tehlike annda iilerin alma yerlerini en ksa zamanda ve gvenli bir ekilde terk

edebilmeleri iin uygun ka ve kurtarma aralarn salayacak ve kullanma hazr bulunduracaktr.

letiim, Uyar ve Alarm Sistemleri

veren, ihtiya halinde yardm, kama ve kurtarma ilemlerinin derhal uygulamaya konulabilmesi

iin gerekli uyar ve dier iletiim sistemlerini hazr bulunduracaktr.

ilerin Bilgilendirilmesi

iler veya temsilcileri, yukarda belirtilen hususlar ile iyerinde salk ve gvenlikle ilgili alnmas

gereken tm nlemlerin uygulanmas hakknda bilgilendirilecektir.

Bu bilgiler iiler tarafndan anlalabilir ekilde olacaktr.

Salk Gzetimi

iler aadaki hususlar gz nnde bulundurularak salk gzetimine tabi tutulacaktr.

ilerin, yapmakta olduklar ilerde maruz kaldklar salk ve gvenlik risklerine uygun olarak

salk gzetimine tabi tutulmalar salanacaktr.ilerin ie girilerinde ve iin devam sresince periyodik olarak salk gzetimleri yaplacaktr.

ilerin Grlerinin Alnmas ve Katlmlarnn Salanmas

veren, Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmeliinde

belirtilen konularda iilerin veya temsilcilerinin grlerini alacak ve katlmlarn salayacaktr.


11/140


YERALTI LETMELERNDE ALINACAK GVENLK NLEMLER

Bir yer alt ocanda i sal ve gvenliine ynelik nlemlerin alnmas, plan ve proje

aamasnda balar. Cevher damarlar ve evre kayalarn karakteristik zellikleri, cevher retim ve

malzeme sarfiyat miktarlar, yer alt su geliri, ocan gazll vb. parametreler ocak planlamasndadikkate alnr ve ocak ve altyap tesisleri buna gre projelendirilir.

Ocak aklklarnn boyutlar ve tahkimat zellikleri kmr, tavan ve taban kayalarnn

jeomekanik zellikleri, ortamlardaki su varl vb. bilgiler dorultusunda belirlenir.

Cevher retim miktarlar, ta, malzeme ve personel nakliyat ve havalandrma ihtiyalar

dikkate alnarak havalandrma ve nakliyatta darboaz oluturmayacak en uygun galeri kesitleri

seilir.

Ocan gaz yaylm karakteristikleri, yangna msait damarlarn durumu, alan dizel motor

ve personel says, patlatmalar, toz oluum zellikleri gibi veriler dikkate alnarak havalandrmaprojesi hazrlanr. Mmkn olan en dk diren ve depresyon olumas arzu edilir.

Yer alt su geliri ve kullanma suyundan kaynaklanacak su miktarlarna gre su havuzlar,

tulumbalar ve su atm ebekesinin tasarm yaplr.

retim miktarlar, dolaysyla ocak bykl nakliyat miktarlarn belirler. Buna uygun

nakliyat sistemlerinin projelendirilmesi, uygun kapasitede makine ekipman seimi kazalar

asgariye indirecektir.

Madencilik faaliyetlerinin gerektirdii makine ve ekipmann ihtiya duyduu enerjinin

iyerlerine salkl ve gvenli bir ekilde iletilmesi iin nakil ve datm sistemleri uygun kapasitelerdeprojelendirilmelidir.

Yer altna girite ilk faaliyet; gvenli bir ekilde kaz yaparak, daha sonra da alan

boluun iinde gvenli bir ekilde almay temin edecek ekilde tahkimatnn yaplmasdr.

Madencilik faaliyetleri yer stnden uzaklatka da, havalandrma, su atm, nakliyat vb. dier

ihtiyalar i gvenlii asndan nem kazanmaya balar.


12/140


letme faaliyeti sonucu alan boluun alma sresince emniyetliekilde ak tutulmas iin alnan tedbirlerin toplamna tahkimat ad verilir.

Tahkimat, iletme faaliyetlerinde kazdan sonra uygulanan ve i

yerinin emniyetini salayan en nemli ilemdir. Kaza istatistiklerinde en

yksek oran gkler, tavandan ya da yan duvardan ta-cevher dmesi

ile ilgili kazalar oluturmaktadr.

Yer alt iletmelerinde maden ocan oluturan kuyu, galeri ve

retim yerleri mal ve can emniyeti bakmndan alabilir duruma sokmak

ve alabilir durumda tutmak iin yerine gre aa, demir ve betonkullanlarak takviye edilir.

Btn yer alt iletmelerinde ta, toprak, kmr, cevher, v.b

malzemelerin kayma ve dmelerini nlemek zere uygun ve yeterli

tahkimat yaplmaldr.

Yeralt ocak projelerinde, yan kaya zelliklerine ve retim metoduna

uygun tahkimatn projelendirilmesi ve tekniine uygun ekilde icra edilmesi

i sal ve gvenlii asndan hayati nem tayan bir husustur.

letme giderlerinin en nemli ksmlarndan birisini tahkimatmalzemeleri giderleri oluturmaktadr.

1.1. Tahkimat eitleri

Yer altnda hazrlk, retim, havalandrma, nakliyat vb. amalar iin

alan boluklarn eitli tahkimat ekilleri mevcuttur. evre kayalarn

yapsna, kullanlacak malzemenin teminindeki zorluk-kolaylk faktrlerine,

i gcnn durumuna, galerinin kullanm amacna, ekonomik etkenlere balolarak bunlardan birisi seilerek uygulanr. Balca tahkimat uygulamalar;

1 1. TAHKMATTA ALINACAK NLEMLER


13/140


1.1.1. Ahap Tahkimat: lk madencilik faaliyetinden bugne kadar kullanlmaktadr. II. Dnya

Savandan bu yana nemi giderek kaybolmu ve yerini elik tahkimata brakmtr. Ahap sahip

olduu zellikler nedeniyle madencilik faaliyetlerinin kanlmaz tahkimat malzemesidir. En yaygn

olan iki yan direk ve bir boyunduruktan oluan intili badr.

zellikleri; Hafif olmas nedeniyle ocak iinde tama ve tahkimat yapmnda kolaylk salar, kolay

ilenebilir.

Dayanm yksektir.

ilii kolay ve basit olup ksa srede hazrlanabilir.

Krlmadan nce kymklanr, ihbarl krlma zelliine sahiptir, tahkimatn deitirilmesi ve

takviyesi iin zaman salar.

Olumsuz Ynleri;

Mekanik direnleri byk lde deiim gsterebilir.

Rutubete kar duyarldr, mekanik zellikleri rutubet art ile der.

Yanabilir bir malzeme olduundan yangnl ortamlarda kullanm uygun deildir.

1.1.2. elik Tahkimat: Uzun mrl galerilerin ve ayak aklklarnn ou elik tahkimat iletutulmaktadr.

zellikleri;

Yk tama kapasitesi yksektir. Malzemeye istenilen ekil kolaylkla verilebilmektedir. ekli ve boyutlar istenilen ekilde

imal edilebilir.

Deformasyona uradktan sonra birka kere dzeltilebilmektedir.

Yapsndaki kusurlar dier malzemelere gre daha azdr. Homojendir.

Doal koullardan az etkilenir

Olumsuz Ynleri;

lk yatrm maliyeti yksektir.

Korozyon etkilerine aktr.

Tanmas, kurulmas zordur.

ekillendirilmesi genellikle ocak dnda olup zel ekipman gerektirir.


14/140


1.1.3. Kaya Saplamalar: Tavann kaya saplamas ile tahkim prensibi, ayrlan tabakalar birbirine

balamak, tabakalarn kme hareketini nlemek, zellikle deformasyon eilimi fazla olan zayf

tabakalar daha salam tabakalara balayarak birlikte almalarn salamak esasna dayanr.

Mekanik ankrajl, dolgulu, birleik (mekanik ankraj + dolgulu) srtnmeli ve elik kablolu tipli kaya

saplamalar vardr.Tahkimat arn yakndan izlemektedir. Alan aklk hemen tahkim edildiinden byk

lde tavan alalmasn azaltr. Kaya saplamalar patlamadan dolay oluan sarsntlar ve buna

benzer etkilerden etkilenmezler. Galerilerde makinelerin almas, nakliyat aralarnn gemesi

iin engel tekil etmediklerinden nakliyat verimi yksektir. Kaya saplamal galerilerin hava akmna

kar direnleri daha azdr. Havalandrma ekonomisi ynnden nemli avantaj salar. Kaya

saplamalar borularn, kablolarn aslmas iin ok iyi bir mesnet imkn verir. Kmr ocaklarnda

kullanldnda tavan talarnn dp kmre karmas ile kl orannn artmas dier madenlerde

ise cevhere yan kaya karmas nlenmitir.

1.1.4. Beton Tahkimat: Bu malzemeden oluturulan tayc sistemler, genellikle kuyu ve galerikaplamalar, taban yolu takviyeleri, suni tavan, su ve yangn barajlardr. Yangna kar direnlidir.

Tahkimat ii przsz olduundan havalandrma yk kayplar en az iddettedir.

1.2. Tahkimatta Alnacak nlemler

Yer altnda alan boluun muhtelif nedenlerden tr tutulamayarak kmesi veya kaymas

olayna gk denir. ok nadir haller hari, genellikle her gkte bir hata veya ihmal vardr.

Bunlarn balcalar aadaki ekilde sralanabilir:

Tahkimatn noksan yaplmas,

Tahkimatn yanl yaplmas,

Tahkimat malzemelerinin uygun olmamas veya birbirine uyumlu olmamas,

organizasyonunun iyi yaplmamas yznden zaman kayb ve buna bal eksiklikler,

Eitim yetersizlii,

eitli sebepler nedeniyle ie yeterince konsantre olunmamas.

Yer alt kmr ocaklarnda gkler arlkl olarak ayaklarda meydana gelir. Daha sonra

tarama ve taban yolu ilerlemeleri ile lam srlmesi esnasnda meydana gelen gkler yer

almaktadr. Bu tr kazalar nlemek iin alnacak balca nlemler aada ifade edilmitir:


15/140


1.2.1. Tahkimat ncesi Alnacak nlemler

Ocan herhangi bir yerinde tahkimat yaplmadan nce blgenin gvenliinin salanmas

gerekmektedir. Bu amala tavan ve yan duvarlarda mutlaka kontrol yaplmal ve dme tehlikesi

tayan kaya paralar drlmelidir. Tahkimat yaplacak boluun boyutlar ve boluu

evreleyen kaya zellikleri dikkate alnarak gerekli miktar ve zellikteki tahkimat malzemesi hazrbulundurulmaldr. rnein ahap tahkimat uygulanacak yerlerde direklerin mmkn olduunca

budaksz ve atlaksz olmas gerekmektedir. Tahkimat yapmnda kullanlacak el aletleri (kazma,

krek, balta, testere, gnye, metre, kanca, tebeir vb.) temin edilmelidir.

1.2.2. Tahkimat Yaplmas Srasnda Alnacak nlemler

1.2.2.1. Galeri Tahkimatnda Alnacak nlemler

1- Aa tahkimatta direk ve boyundurua alan intiler, arazi basn artlarna gre ve

birbirine iyice oturacak ekilde almaldr.

2- Ta galerilerinde elik tahkimat gerektiren ksmlardaki iki ba aras mesafe 150

santimetreden az olmamal, aa tahkimat kullanlan yerlerde iki ba aras en fazla 200 santimetre

yaplmaldr.

3- Balar arasna konulacak kama says arn artlarna gre belirlenip, balar aras

konacak kama, yan direk ve boyunduruklardan 10ar santimetre taacak ekilde iki baa

tutturulmaldr.

4- elik balar yanlardan ve sten, aa balar ise iki direk balarndan ikisi de boyunduruk

balarndan olmak zere en az drt sktrma takozu ile iyice sktrlmaldr.

5- Tahkimatn ani basnlara maruz kalp bozulmamas iin tahkimatn zerinde ve

yanlarnda kalan boluklar doldurulup sktrlmal, ba aralarna yeterince fra ve kama

konulmal, rk olan ksmlarn altna gerekirse poligon tahkimat ekilmeli veya kilit vurulmaldr.

6- Srlmekte olan lamlarda atlan dinamitin balar bozmamas iin arnda birka

metrelik tahkimatsz bir ksm braklyorsa, zel olarak yaplm en az iki ray sren kullanlr.

Bu srenler en az ikier noktalarndan demir balara salam ask tertibatlaryla aslr. Srenler

zerine kavlak dmesini nleyecek ekilde kama konularak tavann emniyeti salanr. Tavan veyanlarn tehlike gstermesi halinde ilerleme durdurularak tahkimat tamamlanr.

7- Btn yol kavaklarnda tahkimata zel nem verilmelidir. Aa tahkimatta kilit sarma

ile takviye yaplmaldr. elik tahkimatta ise takviyeli zel tahkimat yaplmaldr.

8- Taban kabaran, salam ve sert olmayan yerlerde yaplan elik balar aa, beton

veya demir takozlar zerine, aa balar ise direk dipleri kurt az alarak, tabana denmi

direk (taban solo) zerine oturtulmaldr.

9- Eimli galerilerde, balar birbirine sk sk fralanmaldr.


16/140


10- Bayukarlarda arn kapakl ilerleme yaplmaldr.

11- Eimli galerilerde adam yolu ile posta yolu ayrlmal, adam yoluna ayrca e-be yarm

kapaklar yaplmaldr.

ekil 1

12- Eimleri 55 0 yi geen bayukarlarda aa tahkimat yapld takdirde kelebek ba,

demir, beton, ta veya bunlarn birlikte kullanld durumlarda tabanlar ile birlikte komple

tahkimat yaplr.

13- Akc, bozuk ve rk arazide srme kama ve aln kapakl ilerleme yaplmal, buradaki

balarn altna daha sonra poligon, kilit, beton, kemer gibi takviye edici ek tahkimatlar yaplmaldr.

14- Kuyu dibi akrosaj lamlar, rset azlar, vin daireleri vb. yerler ta, tula ve betonkemerle kaplanmaldr.

15- Tahkimatn tamiri, deitirilmesi veya sklmesi esnasnda tavandan malzeme

dmelerine kar tedbir alnmaldr (Geici tahkimat yaplr. Fazla gk ve yan basn olan

yerlerde bir nceki salam badan tavan ve yanlara srme kama aklr. Deitirilecek tahkimat

sklrek salam tahkimat yaplr.).

16- Gk olan yerler tamir edilirken ve pasas kaldrlrken o civarn tahkimat basnca kar

gerektii kadar takviye edilmelidir.


17/140


1.2.2.2. Damar inde Srlen Yollarn Tahkimatnda Alnacak Gvenlik nlemleri

1- Ta galerilerindeki tahkimat kurallarna uyulur.

2- Bayukar ve bacalarn tahkimat aa ise intili aa ba olarak kullanlr. Tavan ve

damar artlarnn uygun olmad yerlerde kilit tahkimat ve orta atalla takviye edilir.

3- Yollarda balar aras 120 cm.yi gememelidir.

4- Bayukarlarn balad dip taban yollarna ve ba taban yollarnn bayukarlarna

delinmesi beklenen ksmlarna kilit tahkimat yaplmaldr.

ekil 2

1.2.2.3. Gertmeli Uzun Ayaklarn Tahkimatnda Alnacak Gvenlik nlemleri

Ayaklarda kullanlan tahkimat, malzemelerine gre ahap ayak tahkimat ve madeni ayaktahkimat olmak zere iki ana balk altnda incelenebilir.

Ahap Ayak TahkimatUzun ayak tahkimat, arna paralel ve arna dik sarmal olmak zere iki ksma ayrlr. Arna

dik veya paralel olarak konmu sarma denilen 3-4 m uzunluunda direk ile onu kurtaz eklinde

tutan 3-4 atal direkten ibaret bir tahkimat biimidir. Sarmalarn zerine konulan kamalar ise

hem tavan yknn sarmalara aktarlmasn salar hem de kavlaklarn dmesini engeller. Ayak

arkasnn emniyetli bir ekilde gertilmesini ve ayan zerindeki tavan yknn nemli bir ksmnn

tanmasn domuzdamlar salar. Tavann salam olmad hallerde, kaz tamamlanmadan nce

lata denilen bir yarm direk alttan atallar ile tutturularak srlmekte olan kamalar geici olarak

tutar. Kaz tamamlandktan sonra normal atal ve sarma atlarak bu geici lata tahkimat alnr.


18/140


Madeni Ayak Tahkimat

Madeni ayak tahkimat uygulamas srtnmeli demir direkler ve sarmalarla balam, daha

sonra hidrolik direk-elik sarma ve son aamada da artlarn uygun olduu damarlarda yryen

tahkimata geilmitir. Esasnda i ie gemi iki adet demir direin tavan ve taban arasna sktrlp

kilitlenmesi ile tavan yknn tanma ilemi gerekletirilmektedir. Yryen tahkimat sistemlerimekanize kaz sistemleriyle de entegre edilerek komple mekanize ayaklar oluturulmutur.

Ayak Tahkimatnda Alnacak Gvenlik nlemleri

1- Ayak, taban ve tavan yollar iilerin emniyetli gelip geecekleri ekilde tahkim edilmi

iki ayr yolla galeriye balanmaldr.

2- lerletimli alan ayaklarn taban ve tavan yollar damar kalnlnn en az iki kat

mesafede ramble veya ift sra tal sabit domuzdam yaplmaldr.

3- Aa sarmalarn her iki ucuna vurulan direkler, sarma ularndan 1015 santimetre pay

braklarak vurulmaldr.

4- Aa direklerin balar, sarmalar kavrayacak ekilde kurtaz yaplmaldr. Direk

diplerinin taban tanda alacak oyua oturacak ekilde kenarlar yuvarlatlmaldr.

5- Tavan tann sert ve salam olduu yerlerde, sarmalarn atal direklerinin vurulduu

ksmlarn zerine sktrma takozlar konulmaldr.

ekil 3

6- Gertmeli ayaklarda gn nnde en az bir sra domuzdam yaplmaldr.

Domuzdamlar ok iyi temizlenmi taban tana oturtulmaldr. Direkler, kelerden 10ar santimetre

pay braklp birbiri stne konarak dzgn biimde rlmelidir. Kurulan dam yksekliinin en

stten 1/3 orannda geni ve konik sktrma tertibat ile tavana iyice sktrlmaldr.

Domuzdam mee, kayn, grgen gibi ezilmeye kar dayankl sert aalardan yaplmaldr.


19/140


Aalarn birbiri zerine gelecek ksmlar dz olarak biilir.

Domuzdamlar, ayak bir have ilerledikten sonra her damn nne ebe olarak emniyet dam

yapldktan sonra sklmelidir.

Eimli damarlarda domuzdamlarnn kaymamas iin alt ksmlarna dayama direkleri dikilmeli,

gerekirse payanda vurulmaldr.7- Ayak arkasndaki gmeye terk edilen yerlere girmek yasaktr. Ayak arkalarn

dinamitleme, kesme ve gertme ileri, bu ilerde eitilmi ustalar tarafndan yaplmaldr.

Almakta olan havelerin tahkimat tamamlanmam ksmlarna ve tahkimat bakmndan tehlikeli

grlen yerlere grevlilerden bakas girmemelidir.

8- Arna paralel aa sarmal ayak tahkimatnda;

Gertmenin kolay olmas amacyla atallar arna doru 5-10 derece eimli vurulmaldr.

Sarmalarn balar u uca gelmelidir. Her sarmaya en az 3 direk vurulmal, direkler arasndaki

aklk 1,5 metreden fazla olmamaldr.

Arndaki kaz ilemine sarma balarndan balanr. Have aldka kamalar arna doru,

gerideki sarmann zerinden srlecek ve her kamann altna enine olarak bir kama koyup latavurulacaktr.

Have, sarma kaldrabilecek ekilde ald zaman, sarma nce orta atal direk zerinde

kaldrlr. Ba ve dip atal direkleri vurulduktan sonra taban ayna kazs tamamlanr.

Arnn rk olduu sarmalarda, sarma direklerinin arkasndan arna kapak yaplr.

ekil 4


20/140


9- Arna dik aa sarmal ayak tahkimatnda;

Sarmalar yan yana konulmal ve atallar ayn srada olmaldr.

Sarma ular birbirini 20-30 cm gemeli ve birbirine temas etmi olmaldr.

Sarmalar en fazla 80-100 cm aralklarla konulmaldr.

Yeri alan sarma derhal kaldrlmaldr.

10- Madeni Tahkimatl Ayaklar-Srtnmeli Demir Direkli Ayaklar;

Demir tahkimatl ayaklarda sarmalar en fazla 80 cm aralklarla arna dik olarak konulur.

Domuzdam kullanma zorunluluu yoktur.

Tavanda kmr kald takdirde sarmalar zellikle ba ve kuyruk ksmlar zerinde boluk

kalmayacak ekilde kamalar ve demir direkler(srtnmeli-hidrolik) tavana iyice sktrlr.

Ayarl demir direklerin pimleri hibir ekilde ge doru sktrlmaz. Ayan herhangi bir ksm tek sarma veya tek direk zerinde braklamaz, sarmalar zelliklerine

gre kama, pim veya papularla birbirlerine balanr.

Kmr pulluu altrlan ayaklarda tercihen madeni tahkimat yaplr. Sarmalar arasndaki

aralk 60 santimetreden fazla olamaz. Sarmalar e-be olarak atlr. Ayak ilerledike almaya

engel olmayacak ekilde direk yeri alan sarmalarn direkleri vakit kaybetmeden vurulur.

Kazc ve ykleyici makineleri eken motorlar daima bir gerdirme demirine balanr. Gerdirme

demiri tahkimattan ayr ve zel olarak tahkim edilip salam bir ekilde tespit edilir.

Kazc makineler altrlan ayaklarda kullanlan iticiler ayak tahkimatna dayatlmayp ayrcatespit edilirler.

11- Hidrolik Tahkimatl Ayaklar;

Yetkili otorite tarafndan onaylanmam hibir hidrolik tahkimat yeraltnda kullanlamaz.

Hidrolik tahkimat onaylanmadan kullanm yeri ile ilgili baz zel testlerden geirilmeli ve

sertifikas bulunmaldr.

Hidrolik tahkimat ve bununla ilgili ilerde altrlacak personel zel eitimden geirilir.


21/140


ekil 5

1.2.3. Tahkimat Sonrasnda Alnacak nlemler

Alan bir galerinin etrafndaki gerilmeler bir denge konumuna gelinceye kadar dey ve

yatay hareketler bir sre devam eder. Bu deformasyonlar sonucu demir balar hasar grebilir ve

galeride gkler meydana gelebilir. Bu durumda;

Tamir edilen balar mmkn olduunca eski balar ile ayn ykseklikte olmaldr. Bunun

mmkn olmad durumlarda ba tabana mmkn olduunca sktrlmaldr. Krk boyundurukdeitirilirken st kamalanmal ve yan direklere sren srlmelidir. Tamir edilen ban zerindeki

boluklar ahap malzeme ile tahkim edilerek doldurulmaldr.

zincirli konveyr


22/140


2Nakliyat, hareket sistemi ve tayc gce gre aadaki ekilde

snflandrlabilir.

Rayl sistem

Lokomotif ve maden arabalar

Vin-sonsuz halat

Vin-varagel

Monoray

Sonsuz halat makaral

Bant konveyrler

Zincirli konveyrler

Bant-sonsuz halat

Tekerlekli sistem

Lastik tekerlekli tayclar (kamyon, loder)

Paletli tayclar

2.1. elik Halat Sistemi le Tama

Varagel:Bu sistemde dolu vagonlarn bir dzlem boyunca inmesi esnasndabo vagonlar yukar tanmaktadr. Sistemin kurulmasnda eim derecesi

ve durumu, vagon ve yk tama miktar ve fren sistemi nemli faktrlerdir.

Motor Sistemli (Vinli) Nakliyat: Varagel sisteminin tersidir. Yalnz birnakliyat yolu vardr. ift tamburlu ve ift yollu olabilir. Bu sistemde motor,

ykl vagonlar aadan yukarya ekerek malzeme tama ilemini

grmektedir.

2. NAKLYAT


23/140


Sonsuz elik Halat ile Nakliyat:Bu sistemde tek bir elik halat bulunmaktadr. Saatte yaklak 3-6

km hzla devrede dolamaktadr. En ok 15 eimli yollarda kullanlabilmektedir. Sistemin bir

ucunda bir elektrik motoru, dier ucunda ise bunun sisteme aktarlmasn salayan tambur vardr.

Dk hz nedeniyle iletme ve bakm masraflar azdr, kaza ihtimali dktr. Dzenli bir vagon

ak ve yk tanmasn salar.Ana ve Kuyruk elik Halat Nakliyat:Bu sistem varageller gibi hareket eder. Ana halat dolular

bir yne, kuyruk halat ise dier yne eker. Sistem ift tambur veya iki vin ile alr. Dik meyilli

galerilerde ve kuyularda kullanlabilir. Asansr tipine gre genel olarak kafes ve skip sistemi

olarak snflandrlr. Kafes sisteminde daha ok insan nakli yaplrken skip sisteminde hem insan

hem de malzeme nakli yaplabilir.

Havai Hatlar Sistemi-Teleferik:zellikle toporafik olarak ulamn zor olduu yerlerde kullanlr.

Tek veya ift elik halatl olabilir. Halatlarn birine kovalar balanr, dierine ise sallanmay

nlemek iin srtnme halat balanarak emniyet salanr. Tayc halat sonsuz elik kablo olarakhareket ettirilir.

Kuli-Kar (Tabana Monteli Tama Sistemi) :Tahrik nitesi yerstnde olmak zere zellikle mekanizepanolarda kuyruk yolu sonuna kadar alacak ekilde tasarlanmtr. Sistem mekanize ocaklarda

montaj srasnda tm ayak ekipmanlarnn tanmas ve retim srasnda malzeme ve insan nakli

iin kullanlmaktadr.

Monoray (Tavana Monteli Tama Sistemi) :Tahrik nitesi hem yeraltnda hem yerstnde olacakekilde ayaa malzeme ve insan nakli yapmak iin tasarlanmtr. zellikle mekanize ocaklarda

kullanlmaktadr.

2.2. Lokomotif le Tama

Buharl Lokomotifler:Demir, kmr gibi ocaklarda ve yeryznde kullanlmaktadr. Gnmzdekullanm yok denecek kadar azalmtr.

Dizel Lokomotifler: stnlkleri; gl, esnek, yerletirilmesi kolay, alma maliyetlerinindk olmasdr. En byk zarar egzoz gaznn bulunmasdr. Dolaysyla gazl ve kmr tozlu

ocaklarda iten yanmal lokomotiflerin kullanlmas yasaktr. Metan bulunan madenlerde zel

olarak gelitirilen tipleri kullanlmaktadr.

Akmlatrl Lokomotifler:zellikle gazl madenlerde ve havalandrma problemi olan ocaklardakullanlmaktadr. Doru akm ile almakta ve 5-8 km/sa gibi dk hzlarda malzeme tamaktadr.

Dezavantajlar dik meyillerde ve ar malzeme nakliyatna uygun olmamasdr.

Elektrikli Lokomotifler: Uzun mesafe ve dik meyiller iin idealdir. ki trl elektrik kablosugerekmektedir. Kablolardan bir tanesi raylar boyunca, ikincisi ise galeri tavan boyunca

bulunmaktadr.


24/140


Basnl Haval Lokomotifler:Gazl ocaklar iin ideal bir nakliyat sistemidir. Dezavantaj maliyetininyksek olmas ve basnl hava teminidir. 55-68 atm basnl hava kullanldndan almasrasnda meydana gelen toz nedeniyle kullansz duruma gelmitir.

2.3. Konveyr le Tama

Zincirli Konveyr Nakliyat:Bu sistemde, bir oluk iine zincir yerletirilmesi ve bu zincirin hareketettirilmesi ile oluk boyunca malzemenin tanmasyla nakliyat gerekletirilmektedir. Eimin 100den az olduu yerlerde ve ar alma koullarnda rahatlkla uygulanmaktadr. Zincir birmakara zerinde sonsuz halat gibi hareket etmektedir. zellikle ayaktaki retimi ana galerileretamak iin kullanlmaktadr.

Bant Konveyr ile Nakliyat: En nemli avantajlar; grltsz, yksek kapasiteli ve 200 yekadar eimlerde iki ynl olarak nakliyat yapabilmesidir. Sonsuz halat gibi kesintisiz olarak

almaktadr. Uzun ayak madenciliinde ve byk yerst maden iletmelerinde en iyi nakliyataracdr.

2.4. Ocak Nakliyatnda Alnacak nlemler

1- Kuyularda tel kafesli sistem bulunuyorsa insan ve malzeme tamas ayr ayryaplmaldr. ki kafesli tama sistemi bulunan kuyularda kafesin birinde insan, dierinde isemalzeme tanmaldr.

2- Otomatik hz ayarlama tertibat bulunan kuyu tama sistemlerinde insan tamasndakihz saniyede 12 metreyi, otomatik hz ayarlama tertibat bulunmayanlarda ise hz saniyede 6metreyi gememelidir.

3- nsan tamasndaki en ar yk malzeme tamasndaki en ar ykn % 75inigememelidir.

4- nsan tamasnda kullanlan kafeslerin kaplar; dar almayacak, kafes dna bir eytamayacak, kendiliinden almayacak ve kilit tertibatlar d tarafta olacak ekilde yaplmaldr.

5- Mekanik aralarla ii tamaclnda, inip binilen yerler iyice aydnlatlmaldr.

6- Bant konveyrlerle ii tamasnda; ii tama bantlar iverence belirlenmeli, inip

binme yerlerine uygun platformlar yaplmal, bant boyunca binme yerlerine olan uzaklk levhalarlagsterilmeli ve bantla ii tamaclnda uyulmas gereken kurallar belirlenerek binme ve inmeyerlerine aslmaldr.

7- ilerin cevher ve malzeme nakil vastalar ile tanmalarna izin verilmemelidir.

8- ilerin gidi ve gelilerine yarayan ve eimleri 25-45 derece aras olan yollardazemine basamaklar yaplmal veya merdiven koyulmal ve bunlarn uzunluunca halattan veyatahtadan korkuluk bulundurulmaldr.

Eim 45yi getii takdirde merdiven ve en az her 25 metrede bir yarm kapak, eim

70yi geerse en az her 10 metrede bir dinlenme sahanl yaplmaldr.


25/140


9- Ana ihra kuyularnda; kafesler, kaytlar, molet, velman halat ve balantlar, vin vebalantlar vb. tm sistemler salam ve yeterli dayankllkta olmaldr.

10- Kuyularda rsette kafes kaplar, kafes yerine oturuncaya kadar insan gc ile veyakendiliinden almamaldr.

11- Ana yollarda mekanik aralarla yaplan nakliyatta arabalarn kancaland vekancalarnn zld yollar eimsiz olmaldr. Kancalama yerlerinde vagonlar ile yan duvarlararasnda en az 60 cmlik serbest ksm bulunmaldr.

12- Nakliyatn gerekletirildii yollarda galeri tabanndan 180 cm ykseklie kadararalarla galeri yan duvarlarndan birisi arasnda en az 60 cm yaya yolu braklmaldr.

13- Arabalarn yoldan kmas, kaymas, devrilmesi vb. olaylarn nlenmesi iin yollarbakml ve salam olmaldr.

14- Arabalar kancalama ve kanca zmelerinde skma ve ezilmeleri nlemek iin en az

10 cm. tampon kntlar olmaldr.Alak galerilerde arabalar elleri ile itmeye mecbur olan iilerin ellerini korumak iin bu

arabalara, kulp ve benzeri uygun tertibat yaplmaldr.

15- El ile yaplan nakliyatta araba sren her iinin birer lamba tamas, yolun %0,5tenfazla eimli olmamas ve iki araba arasnda mesafenin 15 metreden az olmamas gerekir.

Lokomotiflerin nnde beyaz veya sar, katarlarn son arabalarnda krmz bir iaretlambas bulunmaldr.

16- Halatla yaplan tamalarda, hareket halinde iken arabalar kancalamak ve kancalarn

zmek yasaktr. Varagel diplerinde bo araba beklenirken halatn bota kalan kancas salamtespit edilmi bir halkaya taklmaldr.

Btn varagel ve vin balarnda ve ara katlarda arabalarn kamasna engel olacak karakolveya durdurucu bir dzen kurulmaldr.

17- Arzal tama aralar servise verilmemelidir.

18- Malzeme ve cevher tanan mekanik aralara insan binmesinin yasak olduu iaretlerlebelirtilmelidir.

19- Bant ve zincirli konveyrler, makiniste haber vermek zere, iaretleme aralar ile

veya herhangi bir noktada durdurmak amacyla bir durdurucu dzenle donatlmaldr.20- Konveyrler, altlarnda, stlerinde ve her iki yanlarnda uygun, serbest bir alan

kalacak ve tahkimata srtnmeyecek, tayc arala yan duvarlardan biri arasnda en az 60 cmgenilikte, her trl engelden arnm bir geit braklacak biimde yerletirilmelidir.

21- Konveyrlerin tehlikeli ksmlar, zellikle ba ve kuyruk tamburlar uygun ve gvenlibir koruyucu altnda bulundurulmaldr.

22- Kuyu balarnda, rsetlerde ve vin dairelerinde insan nakliyat srasnda kullanlmak

zere yedek aydnlatma aralar bulundurulmaldr.


26/140


3Yeraltnda bulunan doal kaynaklar yeryzne karmann ilk

koulu, yeraltndaki alma yerlerinde gvenli ve rahat alma koullarnn

oluturulmasdr. Bu da ancak yeterli miktardaki temiz havay yeraltna

gndermekle salanmaktadr. Bu ileme madenlerde havalandrma ad

verilmektedir.

Madenlerde yaplan hazrlk ve retim almalar srasnda yeraltna

gnderilen temiz hava; cevher, kmr damar ve evre kayalar ierisinde

bulunan zararl gazlar ile birlikte cevher ve kmrn oksidasyonu sonucu

ocak havasna karan gazlar ve oluan tozlar nedeniyle kirlenmektedir.Ayrca yer alt alanlarnn solunumu, patlayc maddelerin kullanm

ve kullanlan makinelerin almas sonucunda ocak havasndaki oksijen

miktar azalmaktadr. Bunun yannda derin ocaklardaki yksek scaklk ve

nem de alma koullarn olumsuz ynde etkilemektedir.

Ocak havas iinde bulunmas mmkn olan zehirli (CO, H2S, SO2

vb.), patlayc (CH4, H2, CO, vb.), boucu (CO2, N2, CH4, vb.) gazlar;

patlayc (kmr tozu) ve sala zararl olan ocak tozlar yeraltnda

tehlikeli alma ortam olutururlar.

Bu olumsuzluklar gidermek ve gerekli oksijeni salamak amacyla

yeterli miktarda temiz havann yeraltna gnderilmesi ve bu ilem yerine

getirilirken dzenli hava lmlerinin yaplarak ocak havasnn srekli

olarak kontrol altnda tutulmas gerekmektedir.

Ocak havalandrlmasnn amalar aadaki ekilde sralanabilir.

Gerekli oksijenin salanmas (solunum, emniyet lambas,

dizel vb.),

3. HAVALANDIRMA


27/140


Tehlikeli gazlarn izin verilebilir oranlarda tutulmas ve ocaktan atlmas,

Toz miktarnn belirli bir seviyenin altnda tutulmas,

Derin ocaklarda scakln azaltlmas,

Nemli ocaklarda ocak havasnn nemliliinin azaltlmas

Ak alevli lambalar ve motorlar iin oksijen ihtiyacnn karlanmas

Yeraltna hava gnderme, mekanik ve doal olmak zere iki ekilde salanr.

Mekanik havalandrma fleyici veya emici pervaneler kullanlarak yaplr. Doal

havalandrma ise hava giri ve k kuyu veya galerilerinde hava younluunun farkl olmasnn

yaratt basn fark nedeniyle oluur.

3.1. Havalandrmada Temel lke

Havalandrmada temel ilke, temiz havay en alt kota indirmek ve oradan datmak, yeterli

miktarda temiz havay ocaa gndermektir. Havann uzun mesafeler katetmesi nlenmelidir. Ana

hava akmndan etkilenmeyen yerler tali havalandrma ile havalandrlmaldr. Tali pervanelere

ksa devre yaptrlmamaldr. Havalandrlmayan yerler insan girmeyecek ekilde kapatlmaldr.

3.2. Ocak lmleri

Ocak havasn havalandrma asndan kontrol altnda tutabilmek veya ebeke analiziyapabilmek iin ocakta deiik lmler yaplr. Bunlar; basn ve basn dmesi, hava akm

hz ile scaklk ve ykseklik lmleri olmak zere snfa ayrlabilir. Bu lmler iin barometre,

anemometre, termometre, altimetre vb. cihazlar kullanlmaktadr.

3.2.1. Hz lm Aletleri

Ocak havalandrmasnda yeraltna ve alma yerlerine gnderilen hava miktarnn gerek

deerinin bilinmesi ok nemlidir. Hava miktar hava hznn llmesi ile hesaplanr. Hz ile kesit

alannn arpm, o kesitten birim zamanda geen hava miktarn verir.Yeraltnda hava hznn gerekli hava hzndan ok fazla ya da az olmas yeraltnda alanlar

ve ocak iin tehlikeli sonularn domasna yol amaktadr. Maden ve Ta Ocaklar letmelerinde

Ve Tnel Yapmnda Alnacak i Sal ve Gvenlii nlemlerine likin Tzn 161inci

maddesine gre insan ve malzeme tanmasnda kullanlan kuyularda, galerilerde, ana nefeslik

yollarnda, eimli ve dz yollarda hava hz saniyede 8 metreden fazla olamaz.

Hava hz kavramndan genellikle ortalama hava hz anlalmaktadr ve hava miktarnn

hesaplanmas srasnda bu ortalama hz kullanlmaktadr. Hava hz lm yntemleri yaklak

lm yntemleri ve gerek lm yntemleri olmak zere iki grupta toplanabilir.


28/140


Yaklak l yntemleri ile yaplan hz lmleri hava hznn ok dk olduu yerlerdekullanlr, koku ve dumandan faydalanlr. Ara uzakl nceden bilinen iki noktann, hava giritarafndan koku verici bir gaz (rn. amonyak) veya duman havaya verildiinde, ikinci noktadabekleyen ahs kronometreyi altrr. Kokuyu hissettiinde ya da duman yanna geldiinde

kronometreyi durdurur. Noktalar arasndaki uzakln llen zamana blnmesiyle hava hzhesaplanr. Bu yntem gerek l yntemleriyle karlatrldnda gvenilir bir yntem deildir.Gerek l yntemleriyle yaplan hz lmleri srasnda aadaki aletler kullanlr.

1. Anemometre

Genellikle 8 adet hafif ve dz kanat ile bu kanatlarn monte edildii yatay bir mil, dili sistemive gsterge tablosundan meydana gelir. Kanatlar, dili sistemi vastasyla kendi devrini gsterenbir sayc mekanizmay altrr. Belirli bir zaman aral iindeki dnme saysnn tespiti ile havahz llr. Anemometreler, genellikle orta ve yksek hava hzlarn lmek iin kullanlrlar.lme kapasiteleri 50 m/snye kadar kabilmektedir.

Anemometreler ile yaplan lmlerin kalibre edilebilmeleri iin retici firma tarafndanhazrlanm kalibrasyon erileri kullanlmaktadr. Kalibrasyon erisi bulunmayan bir anemometre,kalibrasyon erisi bulunan bir kontrol anemometresi ile ayarlanabilir. Ocak ierisinde farkl havahzlar olan iki veya yer seilir. Bu noktalarda kesit tayini yapldktan sonra kontrol anemometresive ayar yaplacak anemometre ile ayn noktalarda hz lm yaplr. Kontrol anemometresiile llen deerlerin aritmetikortalamas hesaplanr. Bu deerlere gre grafikler veya dzeltmeizelgesi hazrlanr.

2. Velometre

ok hassas olan bu aletle 0.5 m/snye kadar olan hava hzlar llebilir. Alet zerindehava akmna maruz kaldnda sapma yapan bir kanat vardr. Kanadn arl sabit olduundansapmann miktar, kanada arpan hava akm momentinin deime miktarna baldr. Kanat,zel olarak ekillendirilmi bir hcreye yerletirilmitir. Alet hz okumalarn direkt olarak verir ve0-600 m/dk. arasndaki hz deerlerini lebilecek ekilde ayarlanabilir.

3. KatatermometreKatatermometre, havann soutma gcn, nem ieriini ve hzn bulmak iin kullanlan bir

alkol termometresidir. Gsterge zerinde 95 F ve 100 Fyi gsteren iaretler vardr. Kullanmsrasnda alet scak su ierisine batrlarak alkol seviyesi 100 Fyi gelinceye kadar beklenir.Sonra termometre hava akm iinde asl olarak tutulur ve alkol seviyesinin 95 Fa dmesiiin geen zaman llr. Her katatermometrenin, retici firma tarafndan belirlenmi bir katafaktr vardr. Kata faktr, 5 Flik dme srasnda aa kan snn termometre haznesininyzey alanna orandr. Katatermometre ile hava hzn bulmak iin havann kuru scakl llr

ve alet iin hazrlanm grafik kullanlarak hava hz bulunur.


29/140


4. Pitot Tp

Ocak iinde ok yksek hz lmlerinde pitot tp-manometre dzeni kullanlmaktadr. Pitot

tp i ie gemi iki borudan oluur. Paslanmaz elikten yaplan pitot tp L eklinde olup iteki

tpn her iki ucu da aktr. Dtaki ucun bir ucu kapaldr ve kapal olan u zerinde 1 mm. apl

7 adet delik bulunmaktadr. Pitot tpnn hava akm ynne tutulmas ile d boruda statik basn,i boruda ise hem statik hem de hava hznn meydana getirdii toplam basn meydana gelir.

Hz basnc eitliinden (formlnden) faydalanlarak hava hz hesaplanr.

3.2.2. Hz lm Yntemleri

Ocak iindeki yollarda ortalama hava hzn bulmak iin yaygn olarak kullanlan yntemler

unlardr.

3.2.2.1. Tek Nokta Yntemi

En hzl ve en basit lme yntemidir. En yksek hzn galeri kesitinin merkezinde olduu

varsaymndan hareketle hava yolunun ortasnda hz lm yaplr ve llen deer 0,8 ile

arplr.

Vort= 0,8 x V

Vort : Ortalama hava hz, m/sn

V : llen hava hz, m/sn

3.2.2.2. ok Noktal lm Yntemi

Bu yntem, tek nokta yntemine gre daha hassas sonular verir. lmler srasnda hava

yolu kesit alan eit paralara blnr ve her parann merkezinde hz lm yaplr. Kesitteki

ortalama hz aadaki eitlikten hesaplanr.

Vort=1/s (SiVi)n

i=1

Si : inci parann alan, m2

Vi : inci parada llen hz, m/sn

S : Hava yolu kesit alan, m2

n : Kk para says


30/140


3.2.2.3. Dolatrma Yntemi

Anemometre ile hz lm yaplan bu yntem, ocaklarda en ok kullanlan ve annda sonu

veren bir hz lm yntemidir. Anemometre 1 dakika sre ile kesit ierisinde yava ve dzenli bir

ekilde gezdirilir. 1 dakikalk sre sonunda anemometreden okunan deer, hava yolundan geen

havann ortalama hzdr.

Hz lmleri srasnda aada belirtilen noktalara dikkat edilmelidir.

lme ilemi hava yolunun dz olan bir yerinde yaplmaldr.

Kullanlan anemometre kalibre edilmi olmaldr.

Anemometre ayarnn yapld yerdeki hava younluu ile lm yaplan yerdeki

hava younluu birbirine yakn olmaldr.

Anemometre zerine gelen hava hz deikenlik gstermemelidir. (Bunu salamak

iin lm yaplan hava yolu apnn, anemometre apndan en az alt kat byk

olmas gerekir.)

lm almadan nce anemometre kanatlarnn dn hznn belirli bir seviyeye

ulaabilmesi iin bir sre beklenmelidir.

Anemometre yzeyi hava ak ynne dik tutulmaldr.

Her yer iin en az 2 veya 3 lme yaplmaldr.

lm yapan kii kesit alan daraltacandan, hz lmlerinin bir dorultman katsays

ile arplarak dzeltilmesi gerekmektedir. Kesit alanna bal olarak kullanlacak olandorultman katsaylar aada verilmitir.

Tablo 1

Havayolu Kesit Alan (m2) Dorultman Katsays

8 0,9507 0,9436 0,9375 0,920

4 0,9003 0,8672 0,800

3.2.3. Scaklk lm Aletleri

Ocak havasnn scakln lmek iin cival termometre kullanlmaktadr. Termometreler

arpmalara ve darbelere maruz kaldklarnda krlmamalar iin metal koruyucu ierisine

yerletirilmilerdir. Termometrelerin l blmleri 0,2-0,5 0C hassasiyetle okuma yapacak ekilde

dzenlenmitir.


31/140


3.2.4. Nem lm Aletleri

Ocaklarda havann nem ieriini belirlemek iin havann kuru ve ya scaklnn bilinmesigerekmektedir. Kuru ve nemli scaklk arasndaki fark havann nem ieriinin bir gstergesidir.Havann nem ierii sa higrometresi, psikrometre, otomatik nem lerler ile llmektedir.

3.2.5. Basn lm Aletleri

Havann birim alana uygulad kuvvet basn olarak tanmlanmakta ve mmHg veya mmSSile llmektedir.

3.3. Havalandrma Ynetimi

Ocaa gnderilen hava, yollarn direncine bal olarak doal bir dalm gsterir. Bununlabirlikte bu dalm istenen havalandrma artlarn salamaktan uzaktr. Farkl ocak kesimlerinde,

gerekletirilen ilere bal olarak ihtiya duyulan hava miktarlar da farkllk gstermektedir. Ocaagnderilen havann bu ihtiyalara uygun olarak datlmas ve ynlendirilmesi gerekmektedir.

yi bir havalandrma organizasyonu iin aadaki unsurlarn bilinmesi gereklidir;

Ocak yollarnn diren zellikleri,

Ana aspiratr karakteristikleri,

Ocan gaz yaylm zellikleri,

Kmr damarlarnn kendiliinden yanmaya kar eilimli olup olmad,

Ocan tozluluk durumu.

Havalandrma ebekelerinin Bilgisayarla AnaliziYer alt ocak havalandrma ebekeleri birbirine bal hava yollarndan oluan kapal ve

karmak bir sistemdir. Bu sistemin herhangi bir noktasndaki bir deiiklik dier noktalarda okfarkl etkiler yapabilmektedir. Ocakta hazrlk galerilerinin srlmesi, yeni havalandrma yollarnnalmas, baz ocak kesimleri ve retim panolarnn iletmeye kapatlmas veya yenilerinin almas,vantilatr yerlerinin deitirilmesi ve benzeri haller karsnda direnlerde ortaya kan farkllklarhava dalmna etki eder. Bu konularn ne gibi bir sonu yaratacann nceden bilinmesi sayszyararlar salar.

Dier taraftan yer alt retim katlarnn gittike derinlere inmesi ve karmaklamashavalandrma maliyetlerini arttrmaktadr. Bu maliyetlerin en alt dzeye indirilmesi ancak mekanikyolla salanan hava akmnn daha ekonomik kullanmyla elde edilebilir.

Bu amalarn gerekletirilebilmesine ynelik olarak eitli bilgisayar programlar mevcuttur.Bu programlarn istedii; aspiratr verileri, ocan yollarndaki ve kavaklarndaki diren,scaklk, basn vb. bilgileri girilerek ocak havalandrma ebekesinin bilgisayarda bir benzetiimiyaplmaktadr. Bu ekilde, yaplacak deiikliklerin sonular bilgisayarlardan ok ksa sreleriinde elde edilebilmektedir.


32/140


3.4. Havalandrma Sistemleri

3.4.1. Doal Havalandrma Basncnn Oluumu

Doal havalandrma basnc giri ve k hava younluunun farkl olmas nedeniyle oluur.Ocan giri ve k kuyu ve galerilerinde hava younluunun ayn olmamas sonucu oluan basnfarknn ocak ierisinde oluturduu hava akm olarak tanmlanr. Souk hava younluununscak havaya gre daha fazla olmas, souk hava kolunun scak hava koluna oranla daha arolmasna neden olacaktr. Ar hava stunu, bileik kaplar esasna gre aaya doru hareketegeecektir. Bu hareketin devamll ise ocan doal olarak havalandrlmasn salayacaktr.

Ocan hava giri ve k kuyu kotlar ayn olduunda normal koullarda doal havalandrmasz konusu deildir.

Doal havalandrmada havann yn yaz ve k aylarnda farkl ynlerde olumaktadr.zellikle derin ocaklarda doal havalandrma basnc nem kazanmaktadr. Bu nedenle ocakiletmeye balamadan, proje aamasnda doal havalandrma dikkate alnmaldr.

3.4.2. Suni havalandrma

Doal havalandrma esnasnda scaklk farkndan dolay havalandrma akmnn yndeitirmesi ocak havalandrmasn olumsuz etkiler. Bu nedenle zellikle kmr ocaklarnn suniolarak havalandrlmas gerekmektedir.

En dip kota indirilen temiz hava btn oca dolaarak nefesliklerden yukar kar vepervaneler tarafndan emilerek dar atlr. Genellikle ana havalandrma emici (aspiratr), talihavalandrma pervaneleri ise (vantilatr) fleyicidir.

3.4.3. Seri/Paralel Havalandrma

Seri havalandrma, havann hibir kola ayrlmadan birbirini takip eden panolar dolamashalidir. Grizulu ocaklarda seri havalandrma sakncaldr. Paralel havalandrmada her panodantemiz hava geer.

3.4.4. Tali Havalandrma

Tali havalandrma, lam, bayukar gibi dier bir alma yeri ile irtibat olmayan, anapervane ile hava gnderilemeyen yerlerin havalandrlmas olarak tanmlanabilir. fleyici ve emici

olmak zere iki farkl ekilde yaplr.

3.4.4.1. fleyici Havalandrma

Bu sistemde hava, fleyici bir pervane ile hava borular veya vantpler ierisinden arnagnderilmekte, kirli hava ise tm galeri kesiti iinden geri dnmektedir. Bu sistemin avantajlar:

alma yerine dorudan temiz ve serin hava gelmektedir.

Hava borusu elastik malzemeden olabilmektedir.

Arn daha iyi ve abuk havalandrlmaktadr.


33/140


Dezavantajlar ise:

Arn gerisi galeri ii iyi havalandrlamamaktadr.

Galeri kesitindeki dk havalandrma hz nedeniyle ateleme sonras oluan zararl gazve tozlar ocak ortamnda daha fazla alanda ve srede etkili olmaktadr.

Arndaki yksek hava hz ii sal asndan iyi olmamaktadr.

3.4.4.2. Emici Havalandrma

Bu yntemde arndaki kirli hava emilerek borularla alma yerlerinden uzaklatrlmaktadr.Temiz hava ise oluturulan alak basn nedeniyle galeri kesiti iinden arna kadar gelmektedir.Avantajlar;

Toz ve gaz alma yerinden annda uzaklatrlmaktadr.

Arn gerisinde galeri iinde hava daima temiz durumda bulunmaktadr.

3.4.5. Scaklk

5-25 oC Normal alma 25-30 oC Ar ilerde durgunluk verir

30-32 oC Normal ilerde zorluk verir 32-35 oC Durgun havada allmaz

35 oC den sonra normal ite ancak 30 dakika allabilir.

3.4.6. Gerekli Hava Miktar

Havalandrma ileminde alma yerlerine gnderilmesi gereken hava miktar deiik

gereksinimler iin hesap edilmelidir. Bunlar; Solunum,

Kullanlan patlayc madde miktar,

Ocaa yaylan gaz miktardr.

Solunum iin gerekli hava miktarlar her bir ii iin u deerlerdir.

Grizu miktar ok az olan ocaklarda : 1-2 m3/dak

Grizu miktar orta seviyede olan ocaklarda : 3-6 m3/dak

Grizu miktar yksek seviyeli ocaklarda : 20-25 m3/dak

3.4.7. Hava lme stasyonlar

Hava lme istasyonlar;

1. Hava giri ve kn ayran ksmlarda, havann ikiye ayrld ksmlarda,

2. Tek girile havalandrlan topuklarda, topuk hattnn girilerinde ve son rekubunsonunda,

3. Uzun ayaklarn alt taban yolu giriinde,

4. Her alma yeri iin hava giri yerinde tesis edilmelidir.


34/140


3.5. Ocak Havas

Ocak havas, atmosferik hava ile ocakta bulunan gazlar ve bunlarn karmndan oluur.Yerstnden ocaa girerek iyerlerine ulaan havaya giri havas, alma yerlerinde kirlenerek

oca terk eden havaya da dn havas denilmektedir. Bu nedenle ocak havas temiz ve kirlihava olmak zere iki gruba ayrlabilir.

Ocaklarda henz kirlenmemi olan temiz havann yerstndeki atmosferik hava ile aynbileende olduu kabul edilir. Temiz ocak havasn oluturan gazlar hacimce;

% 78,09 azot, N2,% 20,95 oksijen, O2,% 0,03 karbondioksit, CO2,% 0,93 argon, neon, kripton, xenon, helyum, hidrojen ve ozondur.

Ayrca daima ve deien miktarlarda da su buhar bulunur. Havadaki su buhar ieriihacimce % 1 civarndadr, fakat N2/O2 orann etkilemez.

Yeraltna gnderilen temiz hava, iyeri evresindeki cevher, kmr ve kaya ortamndan

gelen zararl gazlar ile birlikte, cevher ile kmrn oksidasyonu sonucu ocak havasna karan

gazlar ve oluan tozlar nedeniyle kirlenmekte, yeraltnda alanlarn solunumu, delme-patlatma

ilemleri ve kullanlan eitli makinalarn altrlmas sonucu oksijen miktar azalmaktadr. Bu

ekilde oluan kirli ocak havas, ierdii kirleticilerle ve dolaysyla tad zelliklere gre

aadaki ekilde snflandrlabilir.

Pis hava: % 20den daha az oksijen ierir. Bu zellie sahip iyerlerinde alanlarda ksa sreiinde yorgunluk belirtileri grlr. Bu hava, boucu zellik gsterdiinden boucu hava olarak

da isimlendirilebilir.

Zehirli Hava : Organizmay fiziksel etkileriyle bozan ve insan hayat iin son derece tehlikeliolan gazlar ieren havadr. Bu zehirli gazlar: karbonmonoksit (CO), hidrojen slfr (H2S), azot

oksitleri (NO, NO2, N2O3 ve dierleri), kkrt dioksit (SO2) ve radon (Ra) gazlardr.

Patlayc Hava : CnH2n+2 genel forml ile gsterilen metan (CH4), etan (C2H6), propan (C3H8), btan

(C4H10) ile hidrojen (H2), karbonmonoksit (CO) gibi btn yanc gazlar bnyesinde bulunduranhavadr. Bunlarn en nemlisi hidrokarbonlar ve zellikle metan olup, metan ile havann karm

madencilikte grizu olarak isimlendirilir. Yksek patlama iddetine sahip olduundan madencilerinkorkulu ryasdr.

Tozlu Hava : eriinde ta ve/veya kmr tozu bulunan havadr. Patlayc ve sala zararlzelliklere sahip olabilir. Kmr tozu her iki zellii de tar. Ta tozu ise daha ok sala

zararldr ve genel ad pnmokonyoz olan akcier toz hastalklarna neden olur.


35/140


3.5.1. Ocak Havasndaki Gazlar

Oksijen (O2)

Renksiz, kokusuz ve tatsz bir gazdr. Suda ok az znr. Solunum ve yanma olaylar

iin kanlmaz bir gazdr.

Ocaklarda oksijen azalmasna neden olan balca kaynaklar unlardr:

Organik (aa) ve inorganik(kaya ve cevher) maddelerin oksidasyonu,

Ocak yangnlar, metan ve kmr tozu patlamalar,

Yanta veya kmr atlaklarndan fazla miktarda metan veya karbondioksitin ocak iine

yaylmas,

alanlarn solunumu,

Patlamal motorlarn egzoz gazlar ve ak alevli lambalar.

Oksijen Azalmasnn Fizyolojik Etkileri

% 2118 arasnda nemli bir etki yoktur. Uzun srede ba ars grlebilir.

% 1814 arasnda solunum sklar, nabz artar, koordinasyon bozulur. (1500m

ykseklikteki durum)

% 149 arasnda solunum sk ve kesiklidir. Bulant ve halsizlik, kulakta uultu ve nlama

balar.

% 95 arasnda oluan rahatszlklarda artma grlebilir ve ksa zamanda komaya girilir.(10000m ykseklikteki durum)

% 50 arasnda yaam olanakszdr.

Yeraltnda hi havalandrlmayan veya kt havalandrlan yerlerde patlamalardan veya

yangnlardan sonra oksijen konsantrasyonu % 1-3e debilir. Byle bir ortamda solunum ani

lme neden olur. Bu nedenle, eski retim blgeleri, kr bacalar vb yerler ok iyi gzlenmeli,

gerekli nlemler alnmal ve kontroller yaplmaldr.

Oksijen konsantrasyonunun dme nedeni, karbondioksit veya dier gaz oranlarnn artmas

deilse, alanlarn dk oksijen konsantrasyonlarna almas olasdr. rnein, 40005000

m ykseklikte yaayan insanlarn salkl olduklar bilinmektedir. Normal atmosfer koullarnda

ve dinlenme durumundaki bir kii dakikada 1520 kez soluk alr ve bu srada 57 litre havay

solur. Hareket halinde veya alma srasnda solunan hava 20 litre/dakikaya ve ar alma

durumunda 40 litre/dakikaya ulaabilir. Solunan hava daha nceki soluma nedeniyle bir miktar

kirlenmi olacandan, hava kirlilii nedeninin yalnz alanlarn solunumuna bal olduu

ocaklarda, ii bana temiz hava gereksinimi 1 m3/dakikadan az olmamaldr.


36/140


Oksijen lm Aletleri

1. Emniyet lambas

2. Kimyasal yntemle oksijen lm

3. Fiziksel yntemle oksijen lm

4. Elektrokimyasal yntemle oksijen lm

Azot (N2)

Atmosfer koullarnda atl (inert) bir gazdr. Renksiz, kokusuz, tatsz ve havadan hafif bir

gazdr. Azot yanc ve zehirli bir gaz olmamakla birlikte eitli oksitleri ok zehirli olabilmektedir.

Ortamda bulunan azot gaznn artmas, oksijen konsantrasyonunu dreceinden solunum

yetmezlii ve boulmalara neden olabilmektedir.

Ocaklardaki Azot Kaynaklar Organik maddelerin bozumas.

Patlamalar (1kg nitrogliserin 135 lt azot ieren 640 lt gaz aa karr).

Sedimantasyon srasnda oluarak zamanla kmr ya da yanta atlaklarndan tek bana

veya metan ile birlikte ocak iine azot yaylmas.

Eski retim blgelerindeki oksijen eksiklii olan havann ocak iinde yaylmas.

Ocak havasnn azot ierii ok az deiir. Ancak, barajlanm olan eski retim

blgelerindeki azot ierii %1020 veya daha fazla deiiklik gsterebilir.

Karbondioksit (CO2)

Renksiz, hafif asit kokusu ve tadnda olan bir gazdr. Havadan ar olduundan ocaktaretim boluklarnn taban ksmlarnda toplanr. Gz, az ve burun mukozasn tahrip eder.Yksek konsantrasyonlarda (%20) cilt zerinde yanma etkisi gsterir.

Havadaki karbondioksit miktar artarsa (%1 veya daha fazla) soluk alma sklar. % 3lkkonsantrasyonda solunum, dinlenme durumuna oranla iki kat artar. Bu durum alan bir insaniin lmle sonulanabilecek niteliktedir. % 5lik konsantrasyonda solunum 3 kat artar ve zorlar.

% 10luk konsantrasyonda komaya girilir, zamanla %2025e ulaan konsantrasyonda lmkanlmazdr. Karbondioksitli hava organizmay etkilemedii iin boucu hava olarak nitelendirilir.

Ocak havasnda msaade edilen maksimum CO2 konsantrasyonu % 0,5tir.


37/140


Ocaktaki Karbondioksit Kaynaklar

Aalarn rmesi: Ocak havasndaki nem ve scaklk bakterilerin remesine ve dolaysylarmeye neden olur. Bu srada bol miktarda karbondioksit aa kar. Bu duruma uygunyerler, hava dn yollar ve eski retim blgeleridir. Bu nedenle eski retim blgeleri iilerin

giremeyecei ekilde kapatlmaldr. Kmrn oksidasyonu (kendiliinden yanma): Kmrn oksidasyonu sonucu bol miktarda

karbonmonoksit ile karbondioksit oluur. Uucu maddesi fazla olan kmrlerde oksidasyonhz artar. Kmrle temas eden hava kesilmez veya oluan scaklk bol miktarda hava ileuzaklatrlmazsa yangn kanlmazdr.

Kmrleme olay: Kmrleme srasnda bitkisel maddelerin deimesinden bir miktarkarbondioksit ve metan oluur ve sakl kalabilir. Oluan bu karbondiksit ve metan zamanlaocak ierisine tanabilir. Metann flenerek yaylmas srasnda genellikle bol miktardakarbondioksit de yaylr.

Karbonatlarn ayrmas: Slfrl mineraller ve su oksijenle reaksiyona uradnda slfrikasit oluur. Oluan slfrik asit kalker, magnesit, dolomit, siderit gibi kayalar etkileyerekkarbondioksit olumasna neden olur. Piritli cevher iletilen baz ocaklarda gnde 1000m3karbondioksit olutuu tespit edilmitir.

Volkanik olaylar: Volkanik olaylar sonucu yerstne ulaamayan karbondioksit ve dier gazlarbasn altnda atlaklardan szarak ocaklara ulaabilir.

Patlatmalar: 1kg patlayc madde patlatldnda 0,5m3 zararl gaz aa kar ve bunun0,25m3 karbondioksittir.

alanlarn solunumu: Bir insann soluyarak dar verdii havann yaklak % 4 karbondioksitolabilir. Bir insan saatte 50 lt veya daha fazla karbondioksit yayabilir.

Patlarl motorlar: Birim g bana saatte 60 lt karbondioksit oluabilir.

Ak alevli lambalar: Saatte yaklak 67 gr petrol rn yakarlar ve saatte 10 lt karbondioksit

olutururlar.

Yangnlar ve patlamalar: Ocak yangnlar, metan veya metan-kmr tozu patlamalar sonucu

bol miktarda karbondioksit oluur. Yangn nedeniyle kapatlm eski retim blgelerinden

de, barometrik basn deiiklikleriyle bol miktarda karbondioksit ocak havasna karr.

Bu nedenle eski retim alanlarnn ok iyi barajlanmas, denge barajlarnn kurulmas ve

havalandrmann iyiletirilmesi gerekir.

Karbondioksitli Ortamda Yaplmas Gerekenler:

Karbondioksit, younluunun fazla olmas nedeniyle tabanda toplanr ve zor dalr. Bu

nedenle yeterince havalandrlmayan yerlerde tehlike gsterecek konsantrasyonlarda toplanabilir.

Dolaysyla srekli olarak gzlemler, kontroller ve lmler yaplmal, gerekli nlemler (salam

barajlar, denge barajlar, havalandrlmayan yerlerin kapatlmas vb) alnmaldr.


38/140


Karbonmonoksit (CO)

Renksiz, kokusuz ve tatsz bir gazdr. Younluunun havann younluuna ok yakn olmas

nedeniyle ocak havas iinde her noktaya yaylm ekilde bulunur. ok dk konsantrasyonlarda

bile zehirleyici etkisi vardr. Maden yangnlarnda meydana gelen lm olaylarnn % 90ndan

fazlas karbonmonoksitten kaynaklanmaktadr.Karbonmonoksitin insanlar zerindeki etkisi, kandaki hemoglobin ile birlemesi ve

hemoglobinin dokulara oksijen tama kabiliyetini felce uratmasyla kendini gsterir. Hemoglobinin

karbonmonoksite kar ekicilii oksijene gre 250-300 kat fazladr. Bu nedenle solunan havada

ok az karbonmonoksit ve yeterli oksijen bulunsa bile kan karbonmonoksiti absorbe eder.

Karbonmonoksitli havann solunmasnda nce ba ars, ba dnmesi sonrada bulant ve

halsizlik grlr. Daha ileri safhada (yksek karbonmonoksit konsantrasyonu veya uzun solunum

sresi) denge bozukluu, kendini kaybetme grlr ve komaya girilir. Sonu, fel ve lmdr.

Yapay solunum gibi zmler yararszdr.Karbonmonoksit zehirlenmesinin derecesi ve hz aadaki faktrlere baldr.

Hava ierisindeki karbonmonoksit konsantrasyonu,

Birim zamanda solunan havann miktar,

Kan dolam hz (dinlenme ve alma durumundaki farkllk),

Zehirli havann srekli veya aralkl solunmas (rnein sigara duman %5-7 orannda

karbonmonoksit ierebilir. Ancak dumann aralkl solunmas nedeniyle ciddi zehirlenme

olmaz.

Tablo 2 Karbonmonoksit Tehlike Snrlar

Grup Zehirlenme Derecesi Solunum SresiCO konsantrasyonu

(1000C ve 760 mmHg de% olarak)

1 ok az Birka saat 0,0016

2 Hafif zehirlenme 1 saat ve daha az 0,048

3 Ciddi zehirlenme 30-60 dakika 0,128

4 lm ok ksa zaman 0,4

Hava iindeki snr deeri 50 ppm (%0,005)dir. 200 ppme ulaldnda tahlisiye cihaz

ile allr.


39/140


Karbonmonoksit Oluum Nedenleri:

Maden ocaklarnda karbonmonoksit aada belirtilen olaylar sonucu aa kmakta ve

ocak havasna karmaktadr.

Kmrn oksidasyonu: Kmrn oksidasyonu sonucu bol miktarda karbonmonoksit ile

karbondioksit oluur.

Ocak yangnlar ve patlamalar: ok kk aptaki yangnlar bile nemli karbonmonoksit

oluumuna neden olurlar. 1m3 kuru aacn btn karbonu karbonmonoksite dnecek

ekilde yanarsa, 673kg veya 570m3 karbonmonoksit meydana gelir. rnein iki direk

ve bir boyunduruktan ibaret bir normal galeri ba 97m3 karbonmonoksit oluturabilir ve

4-5m2 kesitli bir galerinin 2km uzunluu iindeki havay zehirleyici duruma getirebilir.

% 75 karbonlu 1kg kmrn yanmas durumunda ise 1,5m3 karbonmonoksit oluur.

Metann tek bana yanmas (metan patlamas) srasnda karbonmonoksit olumaz. Ancak

metann yanmas kmr tozunun bulunduu ortamda meydana gelirse, son aamada

kmr tozu patlamas olur ve bol miktarda CO oluur.

Patlatma ilemi: 1kg patlayc madde yaklak olarak 0,04m3 CO aa karr. Tam

yanmann olmad patlamalarda CO k artabilir. Kmrde yaplan patlamalar daha

tehlikeli olabilir.

Patlarl motorlar: Patlarl motorlarn egzoz gazlar hacimce %3,57 CO ierebilir.

Karbonmonoksitli Havadan Korunma:Karbonmonoksiti oluturan kaynaklar gz nnde tutularak CO oluabilecek blgeler ve

faaliyetler titizlikle incelenmelidir. zellikle, yangn nedeniyle kapatlm sahalarn evresi byk

tehlike oluturabilir. Yangn barajlarnn yapmnda veya salamlatrlmalar srasnda lmler

ihmal edilmemeli ve grevli ekipler CO maskelerini takmaldr. CO konsantrasyonunun artmasn

nlemek iin ana ve yardmc havalandrma salanmaldr. Kmrn oksidasyonunu nlemek iin

hava kaaklar kontrol edilmeli ve nlenmelidir. Karbonmonoksitten korunmak iin en uygun yol

CO oluumunun srekli olarak kaytlarnn tutulmasdr.

Ocak havasnda CO varl saptandnda CO maskeleri taklarak ortamdan hemen

uzaklalmas gerekir. Bu maskelerde CuO ve MnO2 ieren bir katalizr tabaka vardr. Katalizr

tabaka zerinden geen hava iindeki CO, CO2 ye dnr. Bu tabaka zerinde ayn zamanda

amonyak ve H2S de tutulur. Ancak havann neminden etkinliini kaybeder. Hava, higroskobik bir

tabakadan geirilse bile, maskelerin kullanlmas kstldr. Bu nedenle CO maskeleri alrken

kullanmak iin deil tehlikeli ortamdan uzaklamak iin kullanlr. Maskelerin kullanm sreleri

retici firmalar tarafndan belirtilmekte olup yaklak olarak 1 saattir. CO maskelerinin etkinlii

ortam havasna (havann oksijen ieriine) baldr. Oksijen konsantrasyonunu %15in altna

dt ortamlarda kullanlamaz. Bu nedenle bu tr ortamlarda oksijen ferdi kurtarclarn

kullanlmas uygundur.


40/140


Hidrojen (H2)

Renksiz, kokusuz, tatsz bir gazdr. ok hafif olup zayf, parlak ve ok scak bir alevleyanar. %4,1-74 oranlarnda patlama zelliine sahiptir ve en tehlikeli konsantrasyonu %28,6 dr.

Hidrojen Oluumu

Aklerin arj edilmesi sralarnda Kmr ve potas ocaklarnda grlr. Yanta ve kmr bnyesinde bulunur. Ani gaz

pskrmelerinde CH4, CO2 ve N2 ile birlikte %84-93 oranlarnda yayld saptanmtr.

Oksidasyon srasnda ve yangnlarda ayrma rn olarak oluur.

Ocak yangnlarnn su ile sndrlmesi srasnda oluan su buhar kzgn kmr zerindengetiinde su gaz (jeneratr gaz) oluur ve patlama olur.

Hidrojen gaznn bulunduu ortam zel olarak havalandrlmak suretiyle korunma nlemialnabilir.

Hidrojen Slfr (H2S)

Hidrojen slfr, rk yumurta kokusunda, renksiz, yanc bir gaz olup hava ierisinde %6 orannda patlayc zellie sahiptir, ancak bu konsantrasyonda ok nadir bulunur. Suda okkolay ve abuk znr. ok zehirlidir, gz ve solunum yollarn tahri eder. En dk oranlarndabile kokusundan saptanabilir. Ancak H2Sli ortamda srekli olarak kalnd takdirde burununkoku alma duyarl azalr. Havadan ar olup, ocakta taban ksmlarnda bulunur.

Hacimce;

% 0,01lik konsantrasyonda birka saatte az etki grlr.% 0,02lik konsantrasyonda bir saat iinde etki grlr, ciddi tehlike yoktur.

% 0,05-0,07de ile 1 saat arasnda nemli etki vardr ve zehirlenme olabilir.

% 0,07-0,1 arasnda ok ksa zamanda lm olur.

% 0,1lik ve zerindeki konsantrasyonda ani lm olur.

Emniyet snr, 8 saatlik sre iin % 0,002dir.

Hidrojen Slfrn Ocaktaki Kaynaklar

Organik maddelerin znmesi, bu nedenle sulu eski retim blgelerine girite ok dikkatli

olmak gerekir. Pirit, jips vb.nin su ile ayrmas.

zellikle kaya tuzu ocaklarnda atlaklarda ve boluklarda toplanabilir ve buralardanocak iine yaylmas ok tehlikeli olur.

Kkrtl gaz kartan volkanik kaynaklardan yaylma olabilir.

Patlatma ilemlerinde tam olmayan patlatmalar, patlatma kablolarnn yanmas ve kmrdamarlarndaki yanmalar.

Nadiren de olsa metanla birlikte yayld grlmtr.


41/140


Korunma

Suda ok kolay ve abuk znme zellii nedeniyle su birikintilerinin bulunduu ocaklardaok dikkatli olunmas gerekir. Su birikintilerinin evresinde gaz kokusu ktnda tehlikeli durumlaroluabilir. Su birikintisine den bir ta veya cevher paras veya bir direk H2Sin bol miktarda

aa kmasna ve lmlere neden olabilir. Bu nedenle durgun su birikintilerinin oluumuna izinverilmemelidir.

H2S olutuu blgeden bol ve temiz hava ile tanmaldr. Oluumun srekli olduu yerlerdesu spreyi ile ktrlmelidir.

Kkrtdioksit ( SO2)

Renksiz, keskin ve zel kokulu bir gazdr. Havadan ar, yanmaz, kuvvetli kkrt kokulu,tahri edici ve boucudur. Ocakta taban ksmlarnda bulunur. Slfrl maddelerin yanmasndanmeydana gelen bu gaz gzleri, burnu, nefes borularn ve akcierleri tahri eder. ok dk

konsantrasyonlarda (%0,002) bile hissedilir ve %0,05 konsantrasyonda ok ksa srede lmeneden olur. Ocakta izin verilen snr %0,0007dir.

Slfrl cevherlerin veya yantalarn bulunduu ocaklarda ocak yangnlar ve patlamalar

sonucu oluur. Bu nedenle zellikle pirit ocaklarnda tehlike oluturur. Patlatmalar sonucu pirit

tozu oluur ve bu toz yanabilir ve patlayabilir. Bu srada H2S ve SO2 oluur. Pirit tozunun byk

younluu nedeniyle, oluan bir patlama, kaz aynasndan uzaklara ulaamaz ancak yine de

tehlikelidir.

Korunma

Yukarda belirtildii gibi bir patlamann olumamas iin pirit ocaklarnda patlatma yaplankaz aynasnda alnmas gereken nlemler:

Etkin bir havalandrma,

Patlatma yaplmadan nce arn ve yantalarn su spreyi ile slatlmas,

Patlama deliklerinin slak kil ile iyice sklanmas,

Patlatma ilemlerinin vardiya sonuna kaydrlmas,

Barutulara gaz maskelerin verilmesi.

Azot Oksitleri (N2O, NO2, N2O2, N2O3, N2O4, N2O5)

Azot oksitleri, maden ocaklarndaki yangnlardan ve patlamayan dinamitlerin yanmasyla

meydana gelen gazlardr. Bu gazlar ayn zamanda ocak ierisinde alan gaz, benzin ve dizel

motorlardan kan egzoz gazlarndan meydana gelebilmektedir. Azot oksitleri nitratlarn ve nitratl

maddelerin ayrmalar sonucu oluur.

NO2, ar ve krmz-kahverengi renkte olup, patlayc madde dumanlarnn karakteristik

rengini verir. NO2 dndaki tm azot oksitleri zehirlidir. Gz, burun, az mukozasn, akcier ve

bronlar tahri eder. Akcierlerde nitrik asit oluturduundan yapay solunum veya temiz havann


42/140


yarar yoktur. Bu nedenle zellikle patlatmalardan sonra ok dikkat edilmelidir. Su tarafndan

kolayca absorbe edildiklerinden patlatmalardan sonra uygulanacak su spreyi havalandrma

sresini ksaltabilir. Dier bir oluum kayna da egzoz gazlardr.

NO2 nin insan zerinde oluturduu etkiler:

%0,006da ksrk balar.%0,010,015 arasnda ksa srede tehlikelidir.

%0,020,07de ksa srede lm olay meydana gelir.

Tehlikesiz kabul edilecek oran %0,00025 dir. Emniyet snr ise %0,003 tr. Azot oksitleri

az miktarda solunduunda akcierlerde toplanr ve nitrik asit oluturur. Etkisi bir sre sonra

grlebilir. Solunduu andan itibaren 2030 saatlik sre sonucunda lmlerin meydana geldii

grlmtr. Bu nedenle azot oksitlerinin solunmas kesinlikle nlenmelidir.

Metan (CH4)

CnH2n+2 genel formlyle bilinen hidrokarbonlarn gaz elemanlarnn (metan, etan, propan ve

btan) birlikte dnlmesi gerekir. Ancak, ounlukla rastlanmas ve dierlerine yakn zellikler

gstermesi, metan gazndan daha fazla sz edilmesine neden olmutur. Bu gazlarn bir veya

daha fazlasnn hava ile karmna grizu denmektedir.

Metan Molekl

Metan renksiz, kokusuz bir gaz olup, younluu, 0,716 kg/m3tr. Havaya gre spesifik

arl 0,554 olduundan hafiftir ve tavanda toplanr. Hava iinde ok abuk dalr. Hava ile

kartnda tekrar ayrlma olana yoktur. Zehirli deildir. Dokular zerinde bir etkisi yoktur.

Ancak fazla miktarda metan bulunan havada oksijen oran dk kalacandan boulma olay

grlr. Asl tehlike metann yanc ve patlayc olmasndan ileri gelir. Tam yanma metan hava

orannn 1/11 olduu durumda veya %9,5 konsantrasyonda olur. Ancak yanmay dourankaynan cinsi, iddeti ve sresi, karbondioksit ve su buharnn varl, basn ve galerinin ekli

de etkili olduundan tehlikeli patlama konsantrasyonu %515 olarak kabul edilir. Patlama iin

gerekli scaklk 6507500Cdir.


43/140


ekil 6Havada Bulunan Metan Ve Oksijenin Hacimsel Olarak Yzdeleri le Patlama Riski

Oluturmasnn Coward geni zerinde Gsterilmesi.

Metan konsantrasyonu %5in altnda ise patlama olmaz, yanar. Fakat yksek scaklkta (1000Cde %5,5, 1750Cde %5, 2500Cde %4,5, 6000Cde %3 konsantrasyonda) patlama olabilir.%15in zerindeki konsantrasyonlarda, 0,53 olan yksek zgl s ve oksijen azl (%12ninaltnda) yznden patlama zellii yok olur. Bu deerler metan-hava karmna ait snrlardr.Karmda baka yanc ve patlayc gazlar (etan, hidrojen, karbonmonoksit vb.) varsa patlamasnr deerleri deiebilir.

Metan patlamasnda iki trl etki grlr:

1- leriye ok (iddetli dalga) : Gazn genlemesinden dolay olan etkidir ve patlamamerkezinden uzaklara doru yaylr.

2- Ters Dalga (ikincil dalga) : Oluan vakumdan dolay meydana gelir ve evreden merkeze

doru yaylr.

Metan patlamas sonucunda scaklk, gaz konsantrasyonuna ve ortam basncna balolarak 185026500Cye ulaabilir. Patlama sonucunda nce ileriye doru bir skma olur, basnykselir. Dolaysyla ters dalga olayndaki basn daha yksek olup hasar da daha byktr. Bugelimenin baka bir sonucu olarak patlama sonucu oluan yksek basn byk hacimdeki birhavay kk bir hacimde sktrr ve dolaysyla bu hava iindeki metan konsantrasyonu artarakpatlama snrna ular. Hem ortamn basnc yksek hem de s mevcut olduundan ilk patlamannardndan ikinci ve ok daha byk bir patlamann olmas beklenebilir.


44/140


Metan alevinin rengi, (konsantrasyona bal olarak) maviden ak mavi ve beyaza deiir.Alevin hz ise yanma merkezinin konumuna baldr. rnein srlmekte olan bir galerininarnnda oluan patlamann alevi girie doru ok daha hzl (>>100m/s), fakat ayn galeriningiriindeki bir patlamann alevi, arna dou olduka yava (0,6 m/s)hareket eder. lk alev

merkezden evreye doru geliir ve btn oksijeni yakar. Daha sonra ters dalga etkisiyle gelenoksijenle geri kalan gazlar yanar ve alev yn merkeze dorudur.

Metann Patlama Nedenleri

1- Patlamalar: Uygun biimde yaplmayan patlamalar (temizleme, doldurma, sklama,patlayc madde seimi ve miktarnn hesaplanmasndaki hatalar) sonucu oluan s, metankolaylkla patlatabilir. En nemli ve sk grlen bir kaynaktr.

2- Ocak yangnlar ve ak alev: Ocak yangnlar, kibrit, akmak vb, kzarm emniyet lambas

kafesi metan patlamalarndaki nemli nedenlerdendir.3- Elektrik arklar: Dili kutular, arzal ve bakmsz elektrik ebekeleri, ksa devre vb yksek

s bakmndan en tehlikeli kaynaklardr.

4- Egzoz gazlar: ok scak olan egzoz gazlar metan patlatabilir. Egzoz gazlar soutularakgerekeli nlem alnabilir.

5- Talarn srtnmesi: Tavan krlmalar srasnda, kuvars taneleri, srtnme sonucu kvlcmkartabilir ve dolaysyla ayak arkasnda tavan boluklarnda toplanm olan metanpatlatabilir.

6- Metallerin taa Srtnmesi: zellikle delici makine ularnn skarak snmas nemli birpatlatma kaynadr.

7- Metalin Metale srtnmesi: Metallerin birbirine srtnmesi sonucu oluan s nemli bir

patlatma kayna olup sk rastlanr. Bu nedenle vantilatr kanatlar alminyumdan imal

edilir ve % 6dan fazla magnezyum iermez. Madeni direk krlmalar da kvlcm retebilir.

Bu konuda makine donanmn hareketli metal paralarna dikkat edilmelidir.

8- Statik elektrik: Basnl hava, pnmatik dolgu vb sistemler statik elektrik ile yklenebilirler.

Bu sistemlerin u ksmlarndan veya kaak nedeniyle dearj olabilirler.

Metan Oluumu

Bitki artklarnn durgun bir havada kmrlemeye balamas yani sellozun paralanmas

sonucu bol miktarda metan ve karbondioksit oluur ve kmr ile yantalar iinde sakl kalr.

Sellozun ayrmasna bakteriler ve mantarlar neden olur. Is ve basncnda nemli rol vardr.

Metan, kmrn yan sra kaya tuzu, potas, kkrt ve demir madenlerinde de grlebilir.


45/140


Oluan gaz ocaklarda iki ekilde bulunur.

1- Serbest Gaz: Kmr ve yanta gzeneklerinde, atlaklarnda sakl kalan metandr.

Basnca, gzenek yapsna bal olarak ve yeni yzeylerin almasyla aa kar.

2- Bal Gaz: Kat-gaz faznda bnyede olan metandr. Basnca, scakla, geirgenlie

bal olarak serbest kalr.

Metan Varlnn Bal Olduu Faktrler

Ocaa yaylan metan miktar aadaki faktrlere baldr.

Damar yaps: Baz damarlar ok metan iermekte, bazlar ise az metan iermektedir.Genellikle kaln (geirgenlii az) ve uucu maddesi fazla (%10-%30) olan damarlar

daha fazla metan ierirler. Kmrn ya ve younluu da nemlidir. Ya daha fazla

olanlarda fazla metana rastlanr.

Derinlik: Az (s) derinlikte metan ierii de azdr. atlaklardan yerstne karak

azalmtr. Derinlik arttka kmrn geirgenlii azalr ve fazla miktarda metan sakl

kalr.

Orojenik olaylar: Faylar ve zellikle ters faylar, dom yaplar fazla metan toplanm olan

yerlerdir.

retim alan genilii: Metann yaylmas ak yzey ile doru orantldr. Geni alana

yaylm ocaklarda daha fazla metan ile karlalr.

Ocaklarn eskilii: Henz iletilmeyen ocaklarda metan sakl kalr ve fazla miktarda

bulunur. Eski ocaklarda ise metan yaylm ve azalmtr.

Metan Yaylmasnn Deime nedenleri

1- Ayak arkasnn oturmas: Ayak arkasnn oturmas srasnda basnla ilgili olarak metan

yaylm artar. Yksek basn blgesinden alak basn blgesine metan ak olur.

2- Kaz: Kaz srasnda yeni yzeylerin ortaya kmasyla metan yaylm artar (kaz vardiyas

sonunda ve kazy takiben metan yaylm artar.). Havalandrma hesaplar yaplrken metan

yaylmnn niform olduu kabul edilir.

3- Havalandrma basnc: Vantilatrn emici olarak altrlmas durumunda atmosfer

basncndan az, fleyici olarak altrlmas durumunda ise atmosfer basncndan daha

fazla basn retilmektedir. fleyici bir vantilatrn durmas halinde ocak havalandrma

basnc decektir. Bu durumda metan yaylm artar. Emici sistemde ise durum tersinedir.

4- Barometrik basn: Yerst barometrik basncndaki deimeler ocak havalandrma

basncna aktarlr. Bu nedenle barometrik basntaki deiimler ocaktaki metan yaylmn

ters orantl olarak etkiler.


46/140


5- Yanta: Kmrn ierdei metan ile yantalarn ierdii metan arasndaki oran %35-80arasnda olabilir. Baz ocaklarda yantalar kmrden daha fazla metan ierir. Dolaysylayeni yanta yzeylerinin artmas, tavan krlmas gibi durumlarda metan yaylm artar.

6- retim Yntemi: Birka damarn st ste bulunduu durumlarda damarlarn yukardan

aaya veya aadan yukarya doru allmas metan yaylmn etkiler. nce sttekidamarn allmas alttaki gazl damar rahatlatr.

Metann Yaylm ekilleri:

Normal Yaylm: Ocak faaliyetleri srasnda yeni yzeylerin almasyla metan ocakhavasna karr. Bu yaylm gzle grlmeyen atlaklardan ve gzeneklerden olur. Yaylm yavave sreklidir. Ocaklarn gazllk snflamas yaplrken esas alnan bu yaylmdr. Ocaklarn gazllretilen her ton kmre karlk yaylan metan miktar(m3/ton) olarak kabul edilir.

Metann normal yaylmn oluturan kaynaklar ve bunlarn yaylmdaki oranlar aadakigibi olabilir.

Kaz yzeyleri %40-50

(yaknda gazl damar varsa) % 80

Kazlm kmr %10-15

Kazlm ta %10-15

Gkteki kaya %20-25

allmayan damar Ak yzey %0-5

Gk %5-10

Kmrdeki normal yaylm uzun sre devam edebilir. Bu nedenle yerstnde ve kapalsilolarda da gaz yaylm ve dolaysyla birikim olabilir.

flenerek Yaylm: Metann, faylardan, baz sondajlardan, gzle grlebilen atlak veboluklardan ok miktarda ve flenme eklinde yaylmasdr. Genellikle kuyu kazs, rekup srmealmalarnda ve gzenekli kumtanda rastlanr. Gaz ak bir atlaktan ve bir su gelirinden

sonra gelmekte ve su azaldka artmaktadr. Gelen gaz borularla yerstne tamak mmkn veuygundur. Bu tr gaz yaylm genellikle ksa mrldr. Ancak bazen yllarca ve hatta ocanmr boyunca devam eden yaylmlara rastlanmtr.

Ani Pskrme: Yksek basnl gazn arn patlatmas ve kaya tozlaryla birlikte gelmesidir.Ani gaz ve kaya pskrmesi ismini almaktadr. Kmr damar iinde bulunan yksek gazbasnc sonucu, arn ile bu basn zonu arasndaki kmr topuunun bu basnca dayanamayarakparalanmas ve fazla miktarda gaz ve kmrn ocak imalatn doldurmasdr. zellikle bayukarsrlmesi srasnda, askda kalan kmrn yerekimi ile gevemesi de gaz basncna eklenerek

degaja msait damarlarda tehlike oluturmaktadr.


47/140


Olayn aklanmasna ynelik 2 ana teori bulunmaktadr.

Yuvalanma teorisi: Bu teoriyle kat-gaz fazndaki kmr tozu ve gaz bir yuvada sakldr.

Buraya yaklaldnda pskrme olur.

Yksek basn altndaki gaz, az basnl zona doru hareket eder ve zayf zonu

paralayarak olay meydana getirir.

atlaklarda bulunan gaz ile absorbe edilmi gaz arasnda bir denge vardr. Ocak

faaliyetleriyle atlaklardan aa kan gaz mevcut dengeyi bozar ve pskrmeye

yol aar.

Kaya Basnc Teorisi: Ocak faaliyetleri sonucu oluan arazi hareketleriyle bir ok

meydana gelir ve eer gaz varsa pskrme olur. Gaz yoksa arazi hareketi eklinde kalr.

Bu nedenle pskrmenin patlatmalardan sonra olutuu vurgulanmaktadr. Pskrme

olaynn meydana gelmesi iin baz koullarn mevcut olmas gerekir.

Kmr damarlarnda yeterli gaz konsantrasyonuna sahip bir zon bulunmaldr.

Bu zondaki gaz ve kmr arasndaki denge kaya basncnn yardmyla kalkmaldr.

Kmr iindeki gaz yeterli bir hzla kmal ve bu srada byk bir basn olumaldr.

Oluan yksek basn zonu yeterli byklkteki bir yzeyden yeterli uzaklkta

olmaldr.

Ayrca, kmrn mekanik zellii (basn altnda deformasyona uramal ve kayatan daha

az dayankl olmaldr.), filtrasyon zellii (basn altnda gaz geirgenlii olmal ve gaz k hz

olmaldr) ve aerodinamik faktrlerde (kmr ve gaz miktar, gaz ak hz, meydana gelen statikve dinamik basnlar) pskrme olayn etkilemektedir.

Ani Pskrmeye Eilimin Tespiti

Documents

Maden ISG Rehberi