Madencilik tanımı ve tarihçesi

MADENCİLİĞİN TANIMI TARİHÇESİ

VE ÖNEMİ

T.CDOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİMADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MADENCİLİĞİN TANIMI

Taş, cam kumu (silis), kil, ve çimento malzemesi gibi yapı malzemeleri, kömür, petrol, doğal gaz, uranyum, toryum gibi enerji hammaddeleri, potas, fosfat, azot gibi gübre hammaddeleri, kükürt, granit, bor tuzları, yemeklik tuzlar, asbest, mermer gibi değişik sanayi madenleri, altın gümüş, bakır, kurşun, çinko, demir, alüminyum gibi metalik madenler, elmas, safir, topaz gibi değerli taşlar ve benzeri hammaddelerin doğadan koparılıp hammadde olarak insanoğlunun hizmetine sunulması işi madencilik olarak anılmaktadır.

MADENCİLİĞİN TANIMIGünümüzde madencilik, yerkabuğunda bulunan her türlü faydalı minerallerin çıkarılması, işlenmesi ve kullanılır hale getirilmesi için yapılması gereken; maden arama, maden işletme, cevher hazırlama, cevher zenginleştirme, metalurji gibi basamakların tümünü kapsamaktadır. Ancak maden arama ve metalurji gibi işlemler metalurji, jeofizik ve jeoloji mühendisliği gibi farklı mühendislik dalları tarafından yerine getirilmektedir.


Mineral:Mineral:

Doğada çeşitli elementlerin birleşerek meydana getirdiği, belirli kimyasal ve fiziksel yapıya sahip bileşiklerdir.

Maden:Maden:

Genel olarak yerkabuğunun kimi bölgelerinde çeşitli iç ve dış doğal etkenler nedeni ile oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan mineral bileşimlerine denir.

Maden İşletme:Maden İşletme:

Faydalı minerallerin madencilik vasıtasıyla yer küreden kazanılması için yapılan faaliyetlerin tümüne verilen addır.


Cevher Hazırlama:

Maden işletme işlemlerine tabi tutulmuş, yani yeraltından yeryüzüne çıkarılmış veya açık işletmede kazanılmış cevherin işe yarar hale getirilmesi için zenginleştirilmesinden önce yapılması gereken bir takım işlemler topluluğudur. Cevherin ufalanması ve sınıflandırılması vs. gibi işlemleri kapsar.

Cevher Zenginleştirme:

Cevherin hazırlanıp içerisindeki faydalı minerallerin serbest hale getirilmesinden sonra, değişik yöntem veya yöntemlerlerle, faydalı minerallerin ayrılarak bunlardan yeni ve daha değerli bir ürün (konsantre) üretilmesi işlemidir.

MADENCİLİĞİN ÖNEMİ

Kalkınmanın temel şartlarından birisi de ülkelerin öncelikle kendi doğal kaynaklarını kullanmalarıdır. İnsanlık tarihi incelendiğinde güçlü devletlerin sömürgeler kurarak buralardan kendi topraklarında olmayan doğal kaynakları sağladıkları görülmektedir. Bu amaçla tarih boyunca bir çok savaş yapılmış ve günümüzde hala yapılmaktadır. Ülkemizin içinde bulunduğu durum gözönüne alındığında, ekonomimizi iyileştirmek yolunda yararlanabileceğimiz en önemli ve yegane varlığımızın işte bu yeraltı kaynakları olduğu bir gerçektir.

Madencilik yapılan bölgeler sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan oldukça hızlı bir şekilde kalkınmaktadır. Madencilik faaliyetlerinin yapılabilmesi için gerekli olan yol, su, elektrik, haberleşme gibi alt yapı bileşenlerinin hızla bölgeye ulaştırılması, kalkınmayı başlatmakta ve sağlanan istihdam sayesinde bölgesel kalkınmada süreklilik sağlanmaktadır. Madenciliğe önem veren ülkeler incelediğinde modern, sanayi ile iç içe bir çok kasabanın o bölgede faaliyete geçen maden işletmeleri ile kurulduğu ve bu bölgelerin zamanla teknoloji üretir hale geldiği görülmektedir.

MADENCİLİĞİN ÖNEMİ

Madencilik sektörü ekonomik kalkınmayı başlatan bir "öncü sektör" konumundadır.

Madencilikte yer seçme şansı yoktur, madenin bulunduğu yerde üretilmesi zorunludur.

Madencilik istihdam ağırlıklı bir sektör olup, genelde, kırsal kesimde faaliyet gösterdiği için göçü sınırlayıcı bir rol üstlenir.

Madenciliğin her aşaması riskli ve madenciliğe yapılan yatırımın geri dönüş süreci uzundur.

Madencilik faaliyetlerinin kısa süreli de olsa durdurulması mümkün değildir, madencilik operasyonları süreklilik gerektirir.

MADENCİLİĞİ DİĞER SEKTÖRLERDEN AYIRAN ÖZELLİKLERİ

MADENCİLİĞİN TARİHÇESİ İLK ÇAĞLARDA MADENCİLİK

Bilindiği gibi tarih öncesi devirler taş devri ve maden devri olarak adlandırılmaktadır. İnsanoğlu taş devrine girmekle bir bakıma madenciliğe de başlamıştır. Bunu takip eden bakır devri, tunç devri ve nihayet demir devri zaten isimlerini değişik madenlerden almışlardır. Bakır nabit olarak veya zengin bileşikleri halinde doğada bulunduğundan ilk işlenen maden olarak bilinmektedir. Daha sonra kalaylı kurşun, ve çinkonun da bakırla karıştırılmasıyla daha dayanıklı bir maden alaşımı olan tunç üretilmiştir. İnsanoğlu ancak yüzyıllar sonra demir-çelik üretimine başlayabilmiştir.


Tarih boyunca, insan uygarlığı geliştikçe maden üretimine duyulan ihtiyaç artmıştır. Zaman içerisinde, zengin yatakların tükenmesi veya maden yataklarında çok az yüzdeler şeklinde bulunan diğer minerallerin üretimine duyulan ihtiyacın artması, maden üretim, hazırlama ve zenginleştirme işlemlerinin gelişmesine ve mekanizasyonun bu alana girmesine yol açmıştır. Önceleri sadece insan emeği ile ve düşük verimlerle gerçekleştirilen üretim zaman içerisinde teknolojinin ilerlemesi ile yüksek verimli, makina yoğun ve daha geniş uygulanabilirliği olan bir operasyon halini almıştır.


Dünyada ilk madencilik faaliyetleri Anadolu’da yapılmıştır;

Antalya civarındaki Karain Mağarası ve Beldibi kaya sığınağında bulunan çakmaktaşı, okr kalıntıları, M.Ö. 10.000’li yıllarında yontma ve orta taş devrinde yaşayan insanların madencilik faaliyetlerinde bulunduklarını kanıtlamaktadır.

M.Ö. 7000 yıllarında saf bakır, (M.Ö. 3000-1200) yılları arasında tunç yaygın olarak kullanılmıştır.

MADENCİLİĞİMİZİN TARİHÇESİ İLK ÇAĞLARDA MADENCİLİK

Hititler (M.Ö.1750-2000), Urartular M.Ö.850-585), Frigyalılar (M.Ö.750-650) ve Lidyalılar (M.Ö. 650-550), Anadolu'da çeşitli maden yataklarını işletmiş, izabe tesislerini kurmuş, metal para basıp kullanmışlardır.

Anadolu madenciliği Romalılar devrinde doruğuna ulaşmıştır. Romalılar madenlerin bulunması ve işletmeciliğinde, yapı taşlarının üretilip işlenmesinde çok büyük atılımlar gerçekleştirilmiştir.

Selçuklular döneminde, seramik hammaddeleri işletmeciliği çok ilerlemiş, çini ve mozaik sanatının zirvesine çıkılmıştır.

MADENCİLİĞİMİZİN TARİHÇESİCUMHURİYET ÖNCESİ MADENCİLİK

Osmanlılar döneminde;

Madenler ağırlıklı olarak orduya silah ve cephane, hazineye de sikke temini amacıyla işletilmiştir. Cevherleri mamul maddeye dönüştürme ve daha çok kar elde etme düşüncesi olmamıştır.

Bu dönemde maden kaynakları kamusal varlık sayılarak devlet gereksinimlerine tahsis edilmiş, özel mülkiyet konusu yapılmamıştır. Bu yöntem çeşitli aksaklık ve olumsuzluklarla 19. yüzyıla kadar devam etmiştir.


19. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı sanayiine açıldığı yıllardır. Bu dönemde, Avrupalılar birçok ruhsatlar alarak üretime başlamışlardır.

1858 yılında çıkarılan Arazi Kanunu ile ilk kez madencilikle ilgili yasal kurallar konulmuştur. 1906 yılına kadar, çıkarılan çeşitli nizamnamelerle madenciliğe yön verilmeye çalışılmıştır. 1906’da yürürlüğe giren Maden Nizamnamesi, 1954 yılında çıkarılan Maden Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.


Almanya, Fransa, İngiltere, Rusya, bakır, krom, kurşun, bor ve kömür madenleri ile ilgilenmişler ve küçük işletmeler kurmuşlardır.

Susurluk’da pandermit ve Murgul Bakır Madeni İşletmesi İngilizler, Balıkesir yöresi boraks madenleri, Fethiye yöresinde krom madeni, Balya’da kurşun-çinko madeninin Fransızlar, Kuvarshan bakır madeni Almanlar tarafından işletilmiştir.

19. yüzyılın ilk çeyreğinde bulunan Zonguldak Maden Kömürü Havzası, 1860’lı yıllarda buhar makinelerinin gemilerde kullanılmasına başlamasıyla stratejik bir öneme sahip olmuştur.

MADENCİLİĞİMİZİN TARİHÇESİCUMHURİYET DÖNEMİ (1923-1950)

14 Haziran 1935 yılında Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurulmuştur. Bu kuruluşun bütün giderleri ile yatırımlarının her yıl devlet bütçesinden karşılanması öngörülmüştür.

Memleketimizde işletilmeye elverişli maden yatağının bulunup bulunmadığını, işletilen maden ve taşocaklarının da daha faydalı şekilde işletilmelerinin neleri gerektirdiğini araştırmak, bütün teknik ve bilimsel çalışmaları yapmak, memleketin madenlerinde ve maden sanayiinde mühendis ve kalifiye eleman yetiştirmek bu kuruluşun görevleri olarak belirlenmiştir.


Yine 14 Haziran 1935 tarihinde, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü ile birlikte 2805 sayılı yasa ile, “Madencilik, Enerji Üretimi ve Dağıtımı alanlarında faaliyet göstermek üzere” Etibank kurulmuştur.

Etibank’a, kuruluş kanununun 5. Maddesinde “Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün araştırmaları sonucunda verimliliği ve işletilebilirliği tespit olunan sahalarda Bakanlığın onayı ile işletmeler kurup, üretimi gerçekleştirmek görevleri verilmiştir.


Cumhuriyetin 1930’lu yıllarında özellikle Avrupa’ya gönderilen öğrenciler, Maden Mühendisliği eğitimi görmüşlerdir. Gerek Zonguldak’taki yüksek okuldan mezun olan ve gerekse yurt dışında okuyan mühendislerin madenciliğin gelişmesine büyük katkıları olmuştur. Maden mühendislerinin sektöre girmesiyle plan proje fizibilite kavramları yerleşmiş, madencilik yeni bir boyut kazanmıştır.


1950’li yılların ikinci yarısında Etibank bor tuzlarıyla ilgilenmeye başlamış, çeşitli sıkıntılara rağmen bor türevlerini üretip ihraç etmiştir. Dünya bor rezervlerinin yarısından fazlasına sahip ülkemizin dünya pazarında söz sahibi olması, bor üretimini artırılması, nihai ürünlere yönelmesi amacı ile 1978 yılında 2172 sayılı yasa ile tüm bor sahaları Etibank’ a devredilmiştir.

1957 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kurularak, taşkömürü ve linyit üretimi, dağıtımı ve satışları Etibank’tan alınarak bu kuruluşa verilmiştir.


1960’lı yıllarda kamunun, özel sektörün ve yabancı sermayenin ortaklığı ile Karadeniz Bakır İşletmeleri, Çinkur, Kümaş ve Erdemir kurulmuştur.

1974 dünya petrol krizi sonucu ve petrolün ağırlıklı olarak ithalatla karşılanması, yeni değerlendirmelere neden olmuş, Türkiye’de kömüre dayalı termik santrallerin kurulmasına karar verilmiştir.

1975 yılında Divriği Demir Cevheri ve Pelet Tesislerinin yapılmasına karar verilmiş bu tesislerin yapımı 1980 yılında bitirilmiş tesis 1985 yılında devreye alınmıştır.


Bu dönemde madencilik sektörüne devlet tarafından bir yatırım yapılmadığı gibi, mevcut tesislerin de modernize edilmesi günün koşullarına uygun ve verimli çalışmaları için gerekli olan yatırımlar da yapılamamıştır.

Bu arada, sektörde faaliyet gösterene firmalarda büyük yatırım yapma konusunda isteksiz kalmış, bunun sonucu olarak madencilik her geçen gün kan kaybetmiştir. Ancak bu dönemde, mermer, cam, seramik ve çimento (endüstriyel hammaddeler) sektöründe önemli bir hamle gözlenmiştir.

Günümüzde her ne kadar geleneksel metallerin kullanım oranı düşerken, ileri seramik malzemeler, plastik ve polimer kökenli malzemeler gibi yüksek teknoloji malzemelerinin kullanım oranı artmakta ise de yüksek üretim yoluyla doğrudan döviz girdisi sağlayacak en önemli sektörlerden biri olan madenciliğin ülkemiz ekonomisine sağlayabileceği katkı yadsınmamalıdır.

MADENCİLİĞİMİZİN TARİHÇESİGÜNÜMÜZ MADENCİLİĞİMİZ

Çevre sorunları ve enerji fiyatlarının yüksekliği nedeniyle, hemen hemen tüm metaller için ikincil üretim ve geri kazanım olanaklarının araştırılması gündemdedir, ancak madenciliğimiz hedefi bu metallerin üretimi ile ilgili yeni teknolojilerin sektör tarafından geliştirilebilmesi ve üretimin daha ucuza maledilmesi olmalıdır.


İhracata dönük yapılan madencilikte “rekabet edebilirlik” ön planda olmalıdır. Uluslarası piyasalarda rekabet gücü olan ve rekabetçi işletmecilik anlayışıyla yönetilen şirketlerin ancak ayakta kalabilecekleri unutulmamalı, buna göre verimlilik, karlılık hesapları yapılmalı, ancak, ülke kaynaklarının, yine kendi ülkemizin madencilik firmaları arasında olabilecek gereksiz rekabet dolayısı ile harcanmasından kaçınılmalıdır.


Sanayiimizin ihtiyacı olan itici gücü sağlayabilecek en önemli kaynaklardan biri olan, madencilik sektörü, bu görevi yerine getirebilecek; katma değeri yüksek, kaynak oluşturan önemli bir sektör haline getirilmeli, madenciliğimiz ülke kalkınmasında geri planda kalmaktan kurtarılmalıdır.


Bu bilgilerin ışığı altında, madencilik ile ilgili genel politikamız;

“yeraltı kaynaklarımızı üretip temel hammadde olarak satan bir ülke olmanın ötesinde, ürettiğimiz kaynakları, uç ürünler haline getirip ihraç eden, katma değer üreten, madenciliği sanayisi ile entegre bir ülke haline gelmeyi amaç edinmelidir”


TEŞ EKKÜRLER

Documents

Madencilik tanımı ve tarihçesi