MAGAZYNOWANIE

MagazynMożna określić jako jednostkę organizacyjno-funkcjonalną zajmująca się

magazynowaniem dóbr materialnych (zapasów) czasowo wyłączonych z użycia, dysponującą wyodrębnioną na ten cel przestrzenią oraz środkami technicznymi przeznaczonymi dla ruchu zapasów, ich obsługi oraz stanu zapasów.

System magazynowania... i obsługi zapasów można określić jako skoordynowaną działalność w

czasie i przestrzeni, polegającą na gromadzeniu zapasów, ich składowaniu wraz z czynnościami manipulacyjnymi, pielęgnacyjnymi oraz kontrolą.

Działalność ta jest prowadzona z wykorzystaniem całej infrastruktury magazynowej. Magazynowanie i manipulacja należą do podstawowych funkcji logistycznych przedsiębiorstwa.

Lokalizacja magazynuPrzy wyborze lokalizacji magazynów bierze się pod uwagę wiele czynników, przy

czym największe znaczenie ma natężenie przepływów materiałowych między poszczególnymi komórkami produkcyjnymi (wynikające z przyjętej zasady specjalizacji tych komórek) oraz możliwości transportowania materiałów. Problem lokalizacji magazynów rozwiązuje się na etapie kształtowania struktury przestrzennej, wykorzystując techniki alokacji przestrzennej obiektów.

Wielkość magazynuWielkość magazynu może być rozumiana jako zdolność składowania wyrażana liczbą

jednostek zapasu (sztuk, ton), kubaturą (w m3) lub powierzchnią (w m2) obiektu magazynowego.

Budowle magazynowe... są konstrukcjami inżynierskimi przeznaczonymi do magazynowania zapasów,

uwzględniającymi w maksymalnym stopniu (już przy ich projektowaniu) podatność magazynową zapasów. Budowle magazynowe cechuje duża różnorodność, a wynika ona z następujących przesłanek:

rodzaju towarów i ich podatności magazynowej, czasu magazynowania zapasów, rotacji zapasów w magazynie, stopnia ich przygotowania do zmechanizowanych manipulacji, mechanizacji i automatyzacji procesów magazynowych itp.

Można zatem przyjąć, że każda budowla magazynowa posiada swoje: parametry konstrukcyjne- określają one podstawowe wymiary, dopuszczalne

obciążenia, kształt magazynu, układ rampowy lub bezrampowy itp., parametry użytkowe-powierzchnia magazynu (całkowita, składowania,

manipulacyjna), pojemność, przepustowość (sposób i intensywność przepływu strumieni zapasów), rodzaj obsługi transportowej magazynu.

Podział magazynów w oparciu o różne kryteria:1) stan skupienia i podatność magazynowa ładunków:

1

• zbiorniki przeznaczone dla towarów ciekłych i gazowych • silosy dla towarów sypkich

• magazyny uniwersalne do magazynowania różnych towarów w opakowaniach lub bez opakowań.

2) rozwiązania techniczno-budowlane i stopień zabezpieczenia podatności magazynowej zapasów:

• magazyny otwarte - place składowe• magazyny półotwarte - wiaty, szopy itp.

• magazyny zamknięte: naziemne (parterowe tub wielokondygnacyjne, niskiego i wysokiego składowania, rampowe lub bezrampowe) oraz podziemne (piwnice, kopce, bunkry) itp.

• magazyny specjalne, np. materiałów łatwo palnych i wybuchowych przechowalnie owoców, chłodnie itp.

3) stopień wprowadzonej mechanizacji procesów magazynowych:• nie zmechanizowane• zmechanizowane• zautomatyzowane

4) funkcja i przeznaczenie gospodarcze:• przemysłowe (zaopatrzenia materiałowego, gotowych wyrobów)• handlowe (skupu, hurtu, detalu)• transportowe (spedycyjne, przewoźników, portów wodnych, lotniczych)• usługowe • zasobowe i inne.

Magazyny otwarte - stanowią najtańszy rodzaj magazynu. Służą do magazynowania produktów odpornych na działanie czynników atmosferycznych. Są to zazwyczaj ogrodzone place, odpowiednio przygotowane do magazynowania określonych towarów. W magazynach otwartych składowane są, materiały pochodzenia mineralnego, wyroby stalowe i żeliwne, drewno, ceramiczne materiały budowlane itp.Magazyny półotwarte - posiadają dach, jedną, dwie lub trzy ściany. Mogą one stanowić konstrukcję stałą lub też mogą być ustawiane czasowo z przenośnych elementów składanych. Magazyny te zabezpieczają przechowywane materiały przed bezpośrednim oddziaływaniem warunków atmosferycznych. W takich magazynach składowane są towary odporne na zmiany temperatury lecz wrażliwe na bezpośrednie oddziaływanie warunków atmosferycznych, np. wyroby ceramiczne, cement w workach itp.Magazyny zamknięte - posiadają pełną budowę ścian, podłogę, drzwi i niekiedy okna. Stanowią one najliczniejszą grupę magazynów. Do najprostszych zaliczane są magazyny nie posiadające żadnego wyposażenia. W magazynach tych składowane są, następujące materiały: nawozy sztuczne, gwoździe, druty itp.Magazyny specjalne- przeznaczone są do składowania określonego rodzaju towaru. Do tego typu magazynów zalicza się: zbiorniki stalowe naziemne i podziemne do magazynowania cieczy (materiałów pędnych, smoły, asfaltu itp.), silosy do przechowywania towarów sypkich (np. zbóż, cementu itp.), spichlerze.

2

Rozmieszczenie dóbr materialnych w magazynie... powinno odbywać się według określonej metody. W praktyce stosuje się zasadniczo

dwie podstawowe metody:- metodę stałych miejsc- metodę wolnych miejsc

Metoda stałych miejsc składowania umożliwia rozlokowanie dóbr według:- częstotliwości przyjęć i wydań,- rotacji,- poszczególnych asortymentów.

Pozwala to na skrócenie czasu manipulacji przy przyjmowaniu i wydawaniu. Przyjęcie tej metody w praktyce sprowadza się do stałego podziału przestrzeni magazynowej dla wybranych dóbr, składowanych według określonego kryterium organizacji rozmieszczenia. Metoda stałych miejsc, stosowana niezależnie od istniejących stanów zapasów, obniża znacznie stopień wykorzystania przestrzeni magazynowej. Rozmieszczenie towarów według częstotliwości pobierania (rotacji), pozwalawyodrębnić w strefie składowej sektory składowe zgodnie z kryteriami analizy ABC zapasów, a mianowicie podziału zapasów według cenności.

Metoda wolnych miejsc składowania opiera się na założeniu, że nierozmieszcza się dóbr według kryterium organizacyjnego oraz że jeden asortyment może być składowany pod kilkoma adresami. Każde wolne miejsce w przestrzeni magazynowej można zapełnić dowolnym asortymentem, dzięki czemu możliwe jest maksymalne wykorzystanie przestrzeni magazynowej. Metoda ta wymaga jednak wprowadzenia sprawnego systemu rejestracji adresów składowanych zapasów. Każda partia danego asortymentu może znajdować się w innym miejscu magazynu i tylko dokładne zarejestrowanie adresów umożliwia szybkie wyszukiwanie poszczególnych asortymentów, a następnie ich wybieranie z uwzględnieniem kolejności ich wejścia do magazynów, stosując metodę: „pierwsze przyszło-pierwsze wyszło” (First in-First out-FIFO).

W praktyce gospodarczej stosowana jest również metoda kombinowana,łącząca zalety obu wymienionych metod. Metoda ta polega na wyznaczeniu w przestrzeni magazynowej stałych sektorów do składowania określonych grup materiałowych. Wewnątrz sektorów przyjmuje się metodę wolnych miejsc składowania dla poszczególnych asortymentów.

Techniczne wyposażenie magazynów - jest istotnym składnikiem infrastruktury procesów logistycznych aktywnie wpływających na szybkość przepływu materiałów, wydajność procesów manipulacyjnych, maszyn i urządzeń transportowych. Techniczne wyposażenie urządzeń transportowych uzależnione jest od:

• wielkości i funkcji jaką spełnia magazyn• rodzaju magazynowanych zapasów oraz ich podatności transportowej i

magazynowej• rodzaju opakowania - formy lub stosowanych jednostek ładunkowych

• metod składowania• sposobu przemieszczania materiałów• sposobu i rodzaju przeprowadzanych zabiegów konserwacyjnych• rodzaju zabezpieczeń, np. przed uszkodzeniami ładunku,

przeciwpożarowych itp.

3

W zależności od potrzeb techniczne wyposażenie magazynu może być konstrukcyjnie proste lub skomplikowane, może być przeznaczone dla magazynów niezależnie od ich rodzaju lub też dla magazynów otwartych oraz magazynów zamkniętych.

Do technicznego wyposażenia magazynów zalicza się:1. maszyny i urządzenia transportowe:

• wózki jezdniowe• dźwignice• przenośniki

2. urządzenia do składowania:• w magazynach otwartych: legary, klamry, podstawki, stojaki itp.• w magazynach zamkniętych: regały o różnej konstrukcji, podstawki,

stojaki3. urządzenia pomocnicze:

• urządzenia ułatwiające załadunek środków transportowych: rampy, pomosty ładunkowe, pomosty wyrównawcze, rampy ruchome itp.

• urządzenia pomocnicze do składowania i manipulacji, np. palety, paletyzery, nadstawki palet, pojemniki, foliomaty, jarzma, kontenery, urządzenia do mocowania ładunków itp.

• urządzenia kontrolno-pomiarowe do określania ilości i jakości magazynowych zapasów (urządzenia ważące - wagi określające w sposób dokładny masę produktu; urządzenia wskaźnikowe, dozowniki - określają, w sposób przybliżony masę lub objętość ciał)

ad. l)Wózki jezdniowe - służą do przemieszczania ładunków w czasie wykonywania robót ładunkowych oraz prac magazynowych. Wyróżnia się wózki jezdniowe bez napędu tub z napędem (elektrycznym, spalinowym), wózki unoszące i wózki podnośnikowe. Wózki podnośnikowe charakteryzują się możliwością dokonywania przestrzennych manipulacji ładunkiem, tak w pionie, jak i w poziomie. Są one najbardziej rozpowszechnionym środkiem technicznym w operacjach magazynowych i manipulacyjnych oraz w transporcie wewnętrznym przedsiębiorstw.

Dźwignice - służą do przemieszczania ładunków przez ich podnoszenie i przenoszenie.Dźwignice dzielą się na: proste i złożone. Dźwignice złożone obok mechanizmówpodnoszących ładunek mogą mieć mechanizmy obrotu, zmiany wysięgu oraz jazdy. Dzielą sięone na: podnośniki (dźwigniki, ciągniki i wyciągi), suwnice oraz żurawie.

Przenośniki - są urządzeniami do przemieszczania i przeładunków towarów o różnejtechnicznej podatności przewozowej. Wyróżnia się następujące rodzaje przenośników:taśmowe, wałkowe, łańcuchowe, ślimakowe, kubełkowe, ślizgowe itp. Przenośniki mogąmieć charakter urządzeń stacjonarnych lub samojezdnych.

ad.2)Wyposażenie magazynów w urządzenia do składowania zapasów jest uzależnione od:

4

rodzaju magazynu, rodzaju magazynowanych zapasów oraz ich podatności technicznej i magazynowej, sposobu przemieszczania, rotacji zapasów, stopnia mechanizacji magazynu, zasobów finansowych przedsiębiorstwa, kosztów urządzeń i od wielu innych urządzeń.

Podstawki stosowane wtedy, gdy ładunek nie może lub nie powinien się stykać z podłożem lub podłogą magazynu. Regały zajmują czołowe miejsce w wyposażeniu magazynów w urządzenia do składowania. Mogą one być nieruchome, przepływowe (przelotowe), okrężne i przesuwne. W zależności od ich wysokości dzielą się one na: niskie (do 7m wys.) i wysokie (powyżej 7m). Regały wysokie montowane są jako nieruchome. Do składowania ładunków uformowanych w spaletyzowane jednostki ładunkowe stosowane są rusztowania paletowe. Mogą one występować jako rusztowania nieruchome oraz rusztowania przesuwne.

Regały przesuwne - posiadają tę zaletę, że ich ruch roboczy może być zorganizowany równolegle do płaszczyzny załadowania, bądź prostopadle do niej. Poza tym, takie regały posiadają korzystny stosunek powierzchni składowej do użytkowej, ponieważ mogą zostać zsunięte podczas składowania. Regały przesuwne są stosowane również do składowania materiałów dłużycowych. Konstrukcja regału jest dostosowana do różnych obciążeń, kształtu pomieszczeń, kształtu materiału oraz sposobu jego układania na półkach.Regały przepływowe - wypełniają 3 zasadnicze zadania:

• zwiększają wykorzystanie powierzchni magazynu• ograniczają przewozy ładunków wewnątrz magazynu• zapewniają właściwą rotację zapasów w magazynie

Regały przepływowe można stosować w magazynach o ograniczonym asortymencie, ponieważ na każdym torze może znajdować się tylko l rodzaj towaru. Regały przepływowe z napędem, ustawione w sposób zwarty (zblokowany) likwidują drogi komunikacyjne, które są niezbędne przy innym wyposażeniu magazynów. Regały przepływowe w połączeniu z innymi urządzeniami przeładunkowymi, np. przenośnikami oraz urządzeniami sterującymi, umożliwiają wprowadzenie automatyzacji procesu magazynowego i sterowania ruchem przesyłek z pulpitu sterowniczego za pomocą kart perforowanych.

Wymienione rodzaje i typy regałów magazynowych mogą spełniać następujące funkcje:o upraszczać procesy magazynoweo przyspieszać procesy magazynowe i zwiększać ich stopień zmechanizowania i

zautomatyzowaniao zmniejszać przestrzeń zajętą, niezbędną do wykonywania robot ładunkowych i

składowania (rusztowania okrężne)o zwiększać wykorzystania powierzchni składowej (rusztowania przesuwne)

ad.3)Spełniają one w magazynie wiele funkcji dodatkowych. Rodzaje wag: stołowe, pomostowe -uchylne, dziesiętne odważnikowe z dodatkowym przesuwnikiem, wagi przesuwnikowe wozowo-samochodowe, samochodowo-wagonowe oraz automatyczne urządzenia ważące. Nowoczesne techniki ważenia stosowane w transporcie morskim i lądowym wymagają powiązania procesu przeładunku z procesem ważenia. Dlatego też stosowane są automatyczne urządzenia ważące, zainstalowane bezpośrednio na urządzeniach przeładunkowych. Istnieją trzy grupy urządzeń ważących wyposażonych w automatyczne i półautomatyczne układy z rejestratorem tarowania, ważenia i wielkości załadunku. Są to: urządzenia ważące zainstalowane w układach zlinowania chwytaków (mechaniczne, tensometryczne, elastomagnetyczne);urządzenia ważące (mechaniczne lub elektromechaniczne) zainstalowane na dozujących zasobnikach przejezdnych oraz taśmowe urządzenia ważące (mechaniczne,

5

elektromechaniczne, elektroniczne tub izotopowe). Do urządzeń pomocniczych zaliczane są również:

urządzenia kontrolno — pomiarowe (przyrządy do kontroli warunków magazynowania, tj. termometry, psychrometry, higrometry)

urządzenia przeciwpożarowe - osprzęt gaśniczy, automatyczne instalacje gaśnicze, instalacje alarmowe itp.

urządzenia techniczno-organizacyjne np. maszyny księgujące i fakturujące, kartoteki itp.

sprzęt do utrzymania czystości itp.

Nowoczesne rozwiązania przepływu informacji wspomagające procesy magazynoweWykorzystywanie komputerów w realizacji procesów magazynowych stało się

obecnie zjawiskiem powszechnym. Trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie większego magazynu, którego zadaniem jest przede wszystkim sprawna obsługa klienta, stanowiąca podstawowy atrybut procesu logistycznego, bez komputera.

Zastosowanie w magazynie komputera sterującego procesem magazynowym polega najczęściej na przypisaniu określonemu adresowi w przestrzeni składowej jednej palety (pojemnika), przystosowanej do przemieszczania w układzie transportowym sterowanym komputerem. Dobra materialne przyjęte do magazynu są umieszczane w tej palecie bez pracowników zobowiązanych do stworzenia dokumentacji, z której wynika, jakie dobra i w jakiej ilości są ulokowane w konkretnej palecie (pojemniku). Informacja ta zostaje wprowadzona do pamięci maszyny. Paleta przekazana na transporter, sterowana komputerem, otrzymuje w miejscu identyfikacji zakodowany adres. Urządzenia transportowe przemieszczają zaadresowaną paletę automatycznie do miejsca składowania.

Odszukanie i pobranie dóbr w przestrzeni składowej magazynu odbywa się również automatycznie. Udział człowieka ogranicza się do wprowadzenia do komputera informacji o asortymencie i ilości potrzebnego dobra. Komputer uruchamia wówczas system sterowania urządzeniami transportowymi, które dostarczają zadane dobra na miejsce kompletacji. W przypadku gdy ilość, którą należy pobrać,, nie stanowi pełnej zawartości jednej palety bądź jej wielokrotności , reszta dobra, pozostała w pierwszej jedynej lub ostatniej palecie, jest zwracana automatycznie do przestrzeni składowej na sygnał pracownika. Główne zatem zadanie komputera w sterowaniu procesem magazynowym w połączeniu z pamięcią polega na:

- ulokowaniu określonej palety pod przypisanym adresem, pobraniu palety z określonego adresu wskazanego przez wywołanie asortymentu,

- dostarczeniu palety ze strefy składowania do miejsca kompletacji,- synchronizacji biegu palet w układzie transporterów, przenośników i układnic

w sposób wykluczający powstawanie zakłóceń w pracy magazynu.

Automatyczna identyfikacja (AI)Jest to technika posługiwania się kodami kreskowymi i ich automatyczne

odczytywanie za pomocą odpowiednich urządzeń. Kod kreskowy może być nośnikiem identyfikacyjnym lub nośnikiem danych. Kod kreskowy stosowany jako nośnik wyłącznie identyfikacyjny wymaga współpracy z komputerową bazą danych, gdzie znajdują się informacje o obiekcie identyfikowanym przez kod. Natomiast w przypadku kodu będącego

6

nośnikiem danych, dane te są automatycznie wprowadzane do systemu komputerowego (np. dane na etykiecie transportowej).

Technika automatycznej identyfikacji znajduje coraz szersze zastosowanie w procesach magazynowych.

Oprócz rozwiązań prostych z zastosowaniem techniki AI w magazynach mogą funkcjonować również znacznie droższe rozwiązania zintegrowane z systemem zarządzania magazynem.

Możliwości tych urządzeń pozwalają dodatkowo na:- śledzenie przepływających w procesie logistycznym dóbr do przyjęcia do

magazynu poprzez składowanie aż do wysyłki;- monitorowanie identyfikowanych kodem kreskowym pozycji w czasie

rzeczywistym w trakcie ich przemieszczania w magazynie;- ciągłą obserwację ewidencji związanej z przyjmowaniem i wydawaniem dóbr;- generowanie raportów związanych z koniecznością uzupełnień zapasów;- generowanie raportów w żądanych układach.

Posługiwanie się techniką AI w magazynie w znacznej mierze ułatwia zarządzanie, gdyż wspomaga procesy: planowania, kierowania i sterowania oraz kontrolowania. Dodatkową korzyścią z posługiwania się w magazynie tą techniką jest możliwość prowadzenia racjonalnej gospodarki zapasami w wyniku ich automatycznej ewidencji i znajomości stanów oraz wielkości obrotów. AI usprawnia również przeprowadzenie inwentaryzacji zapasów magazynowych.

LITERATURA:1) S. Dębski , Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Warszawa 19952) Zarządzanie gospodarką magazynową, PWE Warszawa 19973) Logistyka 2/2007 (marzec-kwiecień)4) E. Gołembska (red.), Kompendium wiedzy o logistyce, PWN Warszawa 2004 5) J. Twaróg, , System magazynowania i obsługi zapasów w przedsiębiorstwie,

Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 9/1999

7