79

BD EKİM 2018Büyük YapıtlarımızKonur Ertop

Mahmut Makal, kimli-ğindeki doğum tari-

hini “30.6.1933” diye açık-lamıştır. Bu tarih kesinse, başarılar, baltalanmalar, acılarla dolu yaşamı nokta-landığında 86 yaşındaydı. Gencecik bir köy öğretmeni olarak kendi köyüyle görev yaptığı yakın bir köydeki halkın yaşamını, toplumsal sorunlarını anlattığı “Bizim Köy” kitabı yayınlandığın-daysa yalnızca 18’indeydi.

1950 yılının Ocak ayında basılan “Bizim Köy” Türkiye’de eğitimle edebi-yattan, siyasetle toplumbi-lime uzanan türlü alanlarda

MAHMUT MAKAL’IN ANILARI ACILARI

“Bizim Köy” yazarına yöneltilmiş övgüler, yergiler…

80

BD EKİM 2018

olmadı. Köy enstitüsünde okumuş bir köy çocuğunun anlattığı köy gerçekleri 1950’lerin aydınlarını derinden etkilemişti. Nadir Nadi, Cumhuriyet gazetesinde başyazı-sında bu küçük kitaptan ve genç yazarından, “Türk köyünün çıplak gerçeğini bu derece keskin, gölgesiz, süslü ve özentili cümlelerden uzak, fakat gene de içli bir üslupla önümüze seren bir başka kitap okuduğumu hatırlamıyorum. (…) Bu yurda, senin gibi, daha en aşağı kırk bin Mamıdefendi lazım geldi-ğini unutma” diye söz ediyordu.

Enstitülerin artık gözden düşmüş kurucusu İsmail Hakkı Tonguç,

“Köyün içyüzünü olduğu gibi aksettiren bu yazılar, köy davasını ele alacak olanlar için bir ayna vazifesi görecek, onları yanlış

yollara sapmaktan kurtara-caktır,” diyordu.

Cumhuriyet’in onuncu yılında Falih Rıfkı Atay, “Kadro” dergisindeki “Bizim Köy” başlığını taşıyan maka-lesinde köy gerçeğini dile getirirken Ankara’nın bitişi-ğindeki Etimesgut köyünün Van’daki köyden ne yazık ki hiç farkı olmadığını hatırlat-mıştı:

“Kışın yakmak için, o da ineklerin gübresini kurutuyor. Evinin bir tarafını büyüteceği zaman, o da kerpiç yoğuruyor, o da kaşınıyor. O da avucuyla bulgur yiyip ot üstünde yatıyor.”

“Ulus” gazetesinin

olağanüstü yankılar yarattı.O yılın mayıs ayındaki seçimle

Demokrat Parti iktidara gelecekti. Genç Mahmut Makal’ın kitabı, anlattığı toplumsal gerçekler, dile getirdiği eleştiriler nedeniyle iktidarın baskılarıyla karşılaşırken birkaç ay muhalefetin de baş tacı oldu. Seçimden hemen sonra Makal’ı Çankaya’da ağırlayan yeni Cumhurbaşkanı ona, “Bir sorunun olduğunda doğruca bana gelme-lisin, Eğitim Bakanlığı’na falan gitmeyesin,” dedi.

Yazdıkları yüzünden eski yönetim döneminde Makal’ın başına gelenler DP döneminde de artarak sürdü. Daha sonraki iktidarlar dönemlerinde de meslek yaşamında onu yiyip bitiren baskılar, kovuşturmalar hiç eksik

İ. Hakkı Tonguç: “Köyün içyüzünü olduğu gibi aksettiren bu yazılar, köy davasını ele alacak olanlar için bir ayna vazifesi görecektir (...)”

81

BD EKİM 2018

milletvekili başyazarı ancak ikti-satçının ve eğitimcinin kurtaraca-ğını düşündüğü köyün geleceğini düşlüyordu:

“Bizim köy, Kemalist köy, Türk ihtilalinin köyü, baştanbaşa bir dinamo gibi cihazlanmış, kilovat ışığı ile bakan, dalga uzunluğu ile dinleyen, ocağı başında gazetesinin Köy Saati’ni okuyan, Hamburg piyasasının tahıl fiyatlarını soran Kemalist köylü…”

1950 kışında Mahmut Makal’ın kitabını okurken de böyle bir yapıtın köy kalkınmasına nasıl katkısı olacağını anlatacaktı:

“Bu kitap, bir milliyetçi ve inkılapçı Türk’e onu okutmamak ve unutturmak değil, bütün atılışları-mızla irademizin ve aklımızın bütün gücü ile bu geriliği, bu yoksul-luğu ve bu kimsesizliği ortadan kaldırmak aşkını verir.”

Basında övgüler birbirini izlerken Mahmut Makal’ın

köylüleri onun yazdıkları için ne diyordu?

Makal anlatır:“Notlarda ele aldığım her konu

için bir kez öldürseler elli kez kadar ölürdüm”

“Efendim bizim arkadaşlar Hacı Ahmet’in Memiş’ine de duyur-muşlar: ‘Senin güdük eşeği yazmış. Eşek koşar çifte demiş.’

Yakalamış Memiş, babamı:Söyle oğluna, edebiyle otursun

oturduğu yerde. Bak bi, millet onu ne kadar sayıyor. Söylediğini bilmeli bi adam. Nesine gerek benim eşek?

Eşek koşarım, kedi koşarım, o benim bileceğim iş. Kapısına varıp ekmek istersem virmesin.’

Babamı doldurmaya yetmiş bu söz: ‘Sen adam olman, oğlum. Tövbeler ki, olman. Ben açık söyleyim. Ulan, el kendisini büyüt-meye çalışır, sen de gider milletin durumunu dillendirirsin.’ ”

Evinde ekmek yapacak un kalmayınca “sekiz baş nüfus”u doyurabilmek için -dört yıl sonra düğün yapmak koşuluyla- on yaşın-daki kızı Ayşe’yi yüz liraya satan Badı Mıstak da Makal’dan yakı-nanlar arasındadır:

“Ben elin içine çıkamıyom, o gitmiş bilmem nerelere ilaniyet vermiş ki benim ekmeğim

“Bu kitap, bir milliyetçi ve inkılapçı Türk’e onu okutmamak ve unutturmak değil, bütün atılışlarımızla irademizin ve aklımızın bütün gücü ile bu geriliği, bu yoksulluğu ve bu kimsesizliği ortadan kaldırmak aşkını verir.”

82

BD EKİM 2018

Ferit Celal Güven,“Yalnız bir şeyden korkarım;

günün birinde köyünün derdini yazıyor diye; bazı ham softalar, eşraf bozuntuları, hatta kendi

köyünün ağaları, bu akıllı çocuğu Köy Enstitüsü’nden çıkmış bir Komünist diye damgalamaya kalkış-masınlar,” demişti.

Görmüş geçirmiş bu ünlü eğitimci, yazarın öngörüsü kısa sürede kendini göste-recekti.

Orhan Veli “Yaprak” dergisinde anlatıyordu:

“Mahmut Makal ‘Bizim Köy’de, köylülerin çorapsız olduklarını söylemiş. Kitabın uyandırdığı

yankılar üzerine vali, Makal’ın köyüne gitmiş. Karşısına birkaç köylü çıkarmışlar. O sırada Makal da oralardaymış. Vali, köylü-lere ayaklarını uzattırmış, Sonra Makal’a dönüp:

‘Bak, Mamıdefendi’, demiş, ‘köylülerin çorapları var.’ ”

Kitabında anlattıkları yüzünden yaşamı boyunca Makal’ın başına akıl almayacak çoraplar örüldü. Toplumsal eylemci, avukat Faik Muzaffer Amaç 1950’deki olayı anlatıyor:

“ ‘Bizim diyarda tam mana-sıyla bir şeyh salgını var’ diyen Mahmut Makal’ın Aksaray Sulh

olmadığını. Bunlar iyilik getirmez. Allah da kayıl olmaz buna, kul da. Ne der bunu okuyanlar yavu? Mamıdefendi hiç sonunu düşün-müyor herhalde!”

“Bit konusunu” anlatan yazısını okuyan köylülerin tepesi atar:

“ ‘Bizim öğretmen delirdi mi ne etti yavu?’ demişler ‘Çocuk yapmaz yaptıklarını!’

Molla Mehmet: ‘Benim odamın bitlendiğinden ona ne?’ diye söylenmiş. Hüseyin Ağa da; ‘Benim paçamdaki bitten ne istiyor’ diye öfkelenmiş. ‘Biz şunun şurasında, zor kıt geçinelim diyok; o da gidip bizi irezil ediyor elâlemin içinde.’ ”

Kendi çevresindeki tepkiler adım adım siyaset ve eğitim organlarında da kendini gösterecek, zamanla da çığ gibi büyüyecektir.

“Bizim Köy” yayınlandığında

Kitabında anlattıkları yüzünden yaşamı boyunca Makal’ın başına akıl almayacak çoraplar örüldü.

83

BD EKİM 2018

Yargıçlığı’nca tevkif edildiğini ve bir aylık tutukluluktan sonra, hakkında takipsizlik kararı veri-lerek tahliye edildiğini gazetelerde okuduk. Fakat ‘Bizim Köy’deki şeyhler hakkında kovuşturmaya başlandığını henüz duymadık. ‘Bizim Köy’deki şeyh salgını hakkında muhafaza edilen bu resmi sükûttan anlıyoruz ki, bu mesele bir soruşturma ve kovuşturma konusu sayılmamıştır. Halbuki, bugün yürürlükte bulunan 677 sayılı yasaya göre şeyhlik unvanının yalnız kulla-nılması dahi yasaktır ve cezayı gerektirmektedir.”

F. M. Amaç’ın sözünü ettiği olayla avukat olarak Oktay Rifat da ilgilenmiş, o dönemde Niğde Aksa-ray’ına yaptığı yolculu-ğundan esinlenerek de “Karga ile Tilki” kita-bındaki “Bulut” şiirini yazmıştı. Bu güzelim şiirin sonunda, umutla beklenen bereketli yağmur gönülleri şenlendirir:

“Bulut Hasan Dağı’nı ha aştı, ha aşacak. Recep bakar ki olacak gibi değil, martini kapınca, hesabı budur deyip tetiği çeker. Bulut bir silkinir, iki silkinir, üstündeki rahmeti tutamayıp Aksaray ovası şarıl şarıl boşanır.

Derler ki Aksaray ovası’na kırk gün kırk gece yağmur yağmış.”

Ne var ki 1950’deki iktidar değişikliğinin bereketli yağmuru,

şiirdeki kadar da sürmedi.Anılarını, çektiği acıları dile

getirdiği “Anımsı, Acımsı” kita-bında Mahmut Makal, “Yaklaşık yirmi kez mahkemeye çıktım. Konu-ları çok değişik olmakla birlikte hepsi komünistlik propagandasına sokuldu,” demektedir.

Eğitimle, yurt sorunlarıyla ilgili gözlemlerini, düşüncelerini daha pek çok yapıtıyla gözler önüne sermeyi sürdüren “Bizim Köy”

yazarı, birbirinden pek ayrı iktidarlar döne-minde kıyıma uğramış, oradan oraya sürülmüş, görevden alınmıştı. “Anımsı, Acımsı” kita-bında anlattıkları, yakın tarihin düşündürücü olaylarıdır:

“Karadeniz Bakır İşletmelerinin cesur müdürü Mehmet Erdemir, Demirel’in kısa

bir süre Başbakanlıktan ayrılması sırasında,

1974’te beni Çalışma Müdürü olarak atamıştı. Demirel yeniden başbakan olunca, günün birinde Adana’ya giderken, Uçakta Erde-mir’e sitem etmiş; ‘Mahmut Makal’ı işe almışsın, senden korkulur!’ demiş. Köy Enstitülerine, ülkede yetişmiş ve de yetişecek olan-ların düşünmesine karşı çıkan bu insanların tümü, 1996 yılı biterken, düşünürler mi acaba, bu ülkeyi biz mi batırdık yoksa kendileri mi?” •

konurertopbd@gmail.com

Mahmut Makal'ın Anımsı Acımsı adlı kitabı