Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji

Kierunek: Architektura Krajobrazu

Grzegorz Malkusz

Nr indeksu 67849

Koncepcja przyrodniczego ogrodu nocnego w

Dolnośląskim Centrum Dziedzictwa Kulturowego i

Przyrodniczego w Wojsławicach

Praca magisterska

wykonana w Instytucie Architektury Krajobrazu

Opiekun pracy:

Dr hab. Tomasz Nowak, prof. nadzw.

Wrocław, czerwiec 2008

2

OŚWIADCZENIE OPIEKUNA PRACY

Oświadczam, że niniejsza praca magisterska pt: Koncepcja przyrodniczego ogrodu

nocnego w Dolnośląskim Centrum Dziedzictwa Kulturowego i Ptzerodniczego w

Wojsławicach autorstwa Grzegorza Malkusza została przygotowana pod moim kierunkiem w

Instytucie Architektury Krajobrazu i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia

jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.

.............................................. ....................................................... data czytelny podpis opiekuna pracy

OŚWIADCZENIE AUTORA PRACY Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa:

• została napisana przez mnie samodzielnie i nie zawiera

treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami USTAWY z dnia 4

lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,

• nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z

ubieganiem się o tytuł naukowy lub zawodowy wyższej uczelni,

• załączona w wersji elektronicznej jest identyczna z wersją

wydrukowaną.

.............................................. ....................................................... data czytelny podpis autora pracy

3

Streszczenie pracy Celem pracy magisterskiej pt: Koncepcja przyrodniczego ogrodu nocnego jest stworzenie

miejsca ustronnego, miejsca spokojnego, w którym człowiek będzie miał szansę poznania

swojego ciała i umysłu, gdzie będzie mógł się odciąć od problemów i zmartwień życia

codziennego i wgłębić się we własny umysł i duszę. Zapomnieć o życiu, gdzie pogoń i presja

wyznacza mu rytm jego własnego życia. Poznanie i rozbudzenie zmysłów jest nadrzędną rolą

ogrodu nocnego, gdyż właśnie poprzez poznanie naszych instynktów i systemów nimi

kierujących możemy poznać samych siebie.

Praca składa się z sześciu rozdziałów:

Część opisowa:

- Aspekt nocy w sztuce,

- Iluminacja jako metoda tworzenia nowej przestrzeni,

- Rola zmysłów w ogrodzie nocnym,

- Rola barwy w ogrodzie nocnym,

Część projektowa:

- Położenie i rys historyczny,

- Koncepcja przyrodniczego ogrodu nocnego.

Rozdział I porusza aspekt nocy w sztuce, obejmującej większość twórczych jej dziedzin.

Malarstwo, literaturę, muzykę oraz film. Widzenie i rozumienie nocy poprzez pryzmat

twórczego działania artystów, ich wizji, idei, działań. Noc w sztuce podobnie, jak w

„normalnym” życiu jest zjawiskiem inspirującym z czego często nie zdajemy sobie sprawy.

Dlatego tak ważnym jest by ukazać tę porę dnia w świetle, którego blasku nie dostrzegamy na

co dzień.

Rozdział II opisuje sposoby i sztukę oświetlenia poprzez umiejętność prawidłowej

iluminacji obiektów przyrody, obszarów krajobrazowych, jak i obiektów kubaturowych.

Ogród nocny nie jest ogrodem ciemności. Jest ogrodem gry światła, jego barwy, odblasku i

natężenia.

Rozdział III wyjaśnia pojęcie, rolę zmysłów człowieka jako elementu poznawczego w

ogrodzie nocnym. Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy, czym są i jak naprawdę działają jego

zmysły. Ogród nocny daje szanse ich dogłębnego poznania w warunkach niemalże

ekstremalnych, w warunkach gdzie możemy liczyć tylko i wyłącznie na ich pomoc.

4

Rozdział IV określa wpływ barw na psychikę, zdrowie i samopoczucie człowieka. W

porze nocnej, gdy światło zajmuje drugorzędny plan, każdy jego odblask staję się

natychmiastowo wyłapywany przez nasze receptory wzrokowe. Dlatego w takich warunkach

każda jego barwa musi być odpowiednio dobrana, by harmonijnie współgrać z innymi

elementami ogrodu nocnego.

Rozdział V, jako opis części projektowej zawiera informacje na temat lokalizacji

projektowanego obszaru w skali kraju, jak i również jego rys historyczny.

Rozdział VI opisuje koncepcję projektową przyrodniczego ogrodu nocnego. Zawierają

ogólną charakterystykę projektowanego terenu oraz wyjaśnienie myśli, dla której powstała

koncepcja całego założenia.

5

Spis treści Wstęp………………………………………………………………………………………..…7 I Część opisowa: Rozdział 1 Aspekt nocy w sztuce………………………………………………………….….9 1.1. Motyw nocy w malarstwie…………………………………………………………..…9 1.2. Motyw nocy w literaturze…………………………………………………………….10 1.3. Motyw nocy w muzyce…………………………………………………………….....11 1.4. Motyw nocy w filmie………………………………………………………………....11 Rozdział 2 Iluminacja jako metoda tworzenia nowej przestrzeni………………………..…13

2.1. Czym jest iluminacja i jakie są jej cele………………………………………….…..13 2.2. Kryteria doboru obiektów i obszarów iluminacji…………………………………....14 2.3. Światło – narzędzie przeistaczania istniejącej przestrzeni……………………..…....17 2.3.1. Rzeźbienie światłem…………………………………………………………..17 2.3.2. Malowanie światłem…………………………………………………………..19 2.4. Podstawowe zasady iluminacji……………………………………………………....20 2.4.1. Zasada spójności obrazu………………………………………………………20 2.4.2. Zasada uporządkowania obrazu iluminowanego obiektu……………………..22 2.4.3. Zasada ukrywania widoku opraw oświetlonych………………………………23 2.4.4. Zasada wzmacniania efektu okrągłości obiektu………………………………23 2.4.5. Zasada akcentowania krawędzi ścian prostopadłych………………………….24 2.4.6. Zasada wzmacniania głębi i wysokości……………………………………….25 2.5. Użycie barwy światła w iluminacji………………………………………………….27 2.6. Iluminacja obiektów przyrody…………………………………………………….....29 2.7. Zagrożenia wynikające z błędnych rozwiązań iluminacji…………………………...32

Rozdział 3 Rola zmysłów w ogrodzie nocnym…………………………………………..…..34

3.1. Dotyk………………………………………………………..………………………...35 3.2. Wzrok……………………………………………………………………..…………..35 3.3. Słuch………………………………………………………………………………..…36 3.4. Węch i smak………………………………………….……………………………….36 Rozdział 4 Rola barwy w ogrodzie nocnym………………………………………………....38 4.1. Czym właściwie są barwy i do czego mogą być przydatne w ogrodzie nocnym?.......38 4.2. Oddziaływanie barw na psychikę człowieka…………………………………………38 4.3. Barwy aury a zdrowie……………………………………………………………..….42 4.4. Emocje, kolory a zdrowie………………………………………………………….…43 4.5. Barwy a instynktowne zachowanie człowieka……………………………………….43 4.6. Ogród nocny i jego wpływ na samopoczucie………………………………………...44 4.7. Symbolika w ogrodzie nocnym………………………………………………………45

6

II Część projektowa:

Rozdział 5 Położenie i rys historyczny……….………………………………..……..….…..50 Rozdział 6 Koncepcja przyrodniczego ogrodu nocnego.……………………………….........53 6.1. Idea ogrodu nocnego….…………………………………………………....……..…..53 6.2. Tunele w ogrodzie nocnym……………….…………………………….……….........54 6.2.1 Tunel życia……………………………………………………….…….....….....55 6.2.2 Tunel wzroku……………………………………………………….………......59 6.2.3 Tunel smaku…………………………………………………………………….60 6.2.4 Tunel węchu…………………………………………………………………….60 6.2.5 Tunel słuchu…………………………………………………………………….61 6.2.6 Tunel ognia……………………………………………………………………...62 6.2.7 Tunel wiatru…………………………………………………………………….63 6.2.8 Tunel wody……………………………………………………………………...65 6.2.9 Tunel ziemi……………………………………………………………………...67 Podsumowanie………………………………………………………………….…...…….....68 Bibliografia……………………………………………………………………….……...…..69 Załączniki: 1. Wykaz ilustracji 2. Rzut podstawowy 3. Symboliczne rozmieszczenie planet w ogrodzie nocnym 4. Tunele w ogrodzie nocnym 5. Tunel życia 6. Tunele żywiołów 7. Ogrody tematyczne i ich rozmieszczenie 8. Ogród Azji 9. Ogród Ameryki Północnej 10. Ogród Ameryki Południowej 11. Ogród Europy 12. Ogród Afryki 13. Ogród Australii 14. Wersja elektroniczna pracy – dokument Word i pdf 15. Streszczenie pracy w języku angielskim

7

Wstęp

„noc jest cudem”

Agnieszka Czarnecka

„Noc jest cudem, noc fascynuje, jest tajemnicza. Nieogarniona. Wielu ludzi odczuwa lęk

przed tym, co nieznane, co nie odkryte. Czują lęk przed nieokiełznaną ciemnością.

Doskonałym sposobem na pozbycie się lęku przed nieznanym jest oswojenie się z naszym

„problemem”. Jedynym sposobem na oswojenie się z nocą jest wyjść w nią. Jedyny sposób, to

wyjść w ciemną noc, usiąść samotnie, gdzieś poza miastem pod drzewem. Można się trząść,

być przerażony. Można się pocić, ale siedzieć tam. Być tam jak długo można się bać, trząść?

Powoli wszystko się uspokoi. Serce znów będzie bić normalnym rytmem…i nagle okaże się,

że noc nie jest taka straszna. Powoli dostrzeżesz piękno ciemności, piękno, które może

posiadać jedynie ciemność: głębię, ciszę, aksamitny dotyk, bezruch, muzykę nocy, owady,

harmonię. I wraz z ustępowaniem lęku, zadziwi cię, że ciemność nie jest wcale aż taka

ciemna, że ma swój własny blask. Będziesz nawet w stanie coś dostrzec, coś ledwie

zauważalnego, niewyraźnego. Jasność spłaszcza rzeczy; mglistość daje im głębię i

tajemniczość. Światło nigdy nie będzie tak tajemnicze jak ciemność. Światło jest prozaiczne,

ciemność to poezja. Światło jest obnażone; jak długo możesz się nim interesować? Ciemność

jest skryta za zasłoną, prowokuje ogromne zainteresowanie, wielką ciekawość, chęć

odsłonięcia jej.”1

Koncepcja przyrodniczego ogrodu nocnego jest chęcią stworzeni miejsca innego. Innego

w dosłownym znaczeniu. Miejsca, gdzie człowiek będzie mógł się odciąć od problemów i

zmartwień życia codziennego i wgłębić się we własny umysł i duszę. Zapomnieć o życiu,

gdzie pogoń i presja wyznacza mu rytm jego własnego życia. Poznanie i rozbudzenie

zmysłów jest nadrzędną rolą ogrodu nocnego, gdyż właśnie poprzez poznanie naszych

instynktów i systemów nimi kierujących możemy poznać samych siebie.

1 Osho, Bliskość. Horyzont, Warszawa 2006, s. 214

8

CZĘŚĆ OPISOWA

9

Rozdział 1

Aspekt nocy w sztuce

1.1 Motyw nocy w malarstwie

Malarstwo jest dziedziną sztuki, która zachwyca ogromną ilością środków wyrazu, jak i

różnorodnością tematyczną. Motywy przejawiające się na przełomie dziejów świadczą o

wszechstronności artystów oraz ich ciekawości życia i świata. Śledząc ewolucję malarstwa na

przełomie dziejów można zaobserwować powtarzające się motywy. Takim oto motywem jest

noc. Noc fascynowała malarzy od zarania dziejów, którzy usiłowali przedstawić jej

tajemniczość i zagadkowość, a zarazem prostotę i piękno. Jednym z takich artystów był

Caspar David Friedrich2, który w swoim dziele „,mężczyzna i kobieta obserwujący księżyc”

zawarł istotę nocy. Przedstawił parę w zagadkowej scenerii, w której to głównym bohaterem

jest księżyc w świetlistej poświacie znajdujący się w centrum obrazu. Ryc. 1

Ryc. 1. Caspar David Friedrich Ryc. 2 Vincent van Gogh “Kawiarnia nocą”

„,Mężczyzna i kobieta obserwujący księżyc”

Kolejnym artystą , który uwiecznił motyw nocy był znany postimpresjonista3 niderlandzki

Vincent van Gogh4. W swoim dziele „Kawiarnia nocą”(Ryc.2) przedstawił wąską uliczkę,

2 Christoph Heinrich, Caspar David Friedrich, Taschen, Kielce 2005 3 Hopfinger Maryla, W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu, PWN, Warszawa 1993 s. 52

10

„oblaną” żółtawym światłem wieczornych lamp. Brukowana uliczka zlewa się z cieniem na

horyzoncie przy rozmowach ludzi siedzących przy stolikach kawiarenki. Artysta ten upodobał

sobie szczególnie tę porę dnia, gdyż właśnie wtedy spotykał w kawiarniach ciekawych ludzi,

których później portretował.

Ryc.3. Józef Chełmoński „Noc na Ukrainie”

Kolejnymi artystami portretującymi nocne krajobrazy są m.in. Józef Chełmoński, który

namalował „Noc na Ukrainie”(ryc.3) jest to widok rzeki rozświetlony światłem księżyca.

Eugeniusz Eisbisch „Dorożki nocą”(Ryc.4), czy choćby Stanisław Wyspiański w obrazie

„Chochoły”(ryc.5). Przykładów w malarstwie z motywem nocy jest wiele, ale tylko

nielicznym artystom udało się uchwycić prawdziwą istotę nocy5.

Ryc.4. Eugeniusz Eisbisch „Dorożki nocą” Ryc.5. Stanisław Wyspiański „Chochoły”

4Irving Stone, Pasja życia, Muza, Warszawa 2000 5 Beata Stefaniuk-Siobowicz, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_malarstwie , pobrano 10.V.2008r.

11

1.2 Motyw nocy w literaturze

Literatura podobnie, jak i malarstwo jest dziedziną sztuki obfitującą w wszelakie tematy i

motywy literackie. Noc kojarzona z dramaturgią i nostalgią przejawia się, jako motyw

powtarzający się chronologicznie na przekroju wieków. Doskonałym przykładem na to, iż noc

nie musi być kojarzona w sposób dramatyczny jest komedia Williama Szekspira „Sen letniej

nocy”, która została usytuowana w realiach baśniowych. Komedia ta opowiada o czwórce

młodych ludzi, buntujących się przeciwko swoim rodzicom i uciekających do lasu, gdzie

rozgrywają się ich dalsze perypetie. Cała akcja rozgrywa się w nocnej scenerii, która w

komedii ma charakter pozytywny. Kolejnym przykładem mogą być „Sonety krymskie”

Adama Mickiewicza, w których to autor wielokrotnie powraca do opisu nocy, lub „Baśnie z

tysiąca i jednej nocy”6 w których to Szeherezada opowiada sułtanowi inną baśń.7

1.3 Motyw nocy w muzyce

Motyw nocy w muzyce jest mniej przychylny obrazowi szczęśliwego snu i gwieździstej

nocy niż w innych dziedzinach sztuki. Modest Musorgski, rosyjski kompozytor stworzył

symfonię „Noc na Łysej Górze”, której treść programowa nawiązuje do wydarzeń na Łysej

Górze, które miały miejsce w noc św. Jana. W treści symfonia ta przypomina satanistyczną

ucztę przybywającego Lucyfera na spotkanie z czarownicami. Kolejnym przykładem może

być utwór polskiego De Mono „Miasto nocą”. „Świat przedstawiony w piosence akcentuje

samotność mieszkańców miasta podczas długich nocy. W ciemności zagrożenie kroczy po

schodach z ostrymi nożami w kieszeniach. Ludzie za drzwiami ze strachu zamierają w

bezruchu. Z nastaniem nocy przeraźliwie ryczą alarmy okradanych samochodów, których nikt

już nie liczy. Po zgaszeniu świateł mieszkańców miasta nagle ogarnie strach, który daje

wrażenie, że wszystko przemijania, ulatniania się i kończy.”8

1.4 Motyw nocy w filmie

Najbardziej inspirującą i przemawiającą dziedziną sztuki jest film. Przedstawia on

wszystkie możliwe sytuacje i motywy w sposób niemal nieuchwytny. Doskonałym

przykładem zawarcie elementu nocy, jako motywu przewodniego jest film „Noc na ziemi” w

6 Baśnie z 1001 nocy, Nasza księgarnia, Warszawa 1960 s. 5 7 Anna Szczepanek, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_literaturze , pobrano 10.V.2008r. 8 Ewa Zarzycka, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_muzyce , pobrano 11.V.2008r.

12

reżyserii Jima Jarmusha. Pomimo tego, że film ten jest podzielony na części, z których każda

rozgrywa się w innym miejscu na globie, motywem łączącym jest właśnie noc. „Noc w tym

filmie stwarza aurę niesamowitości, tajemniczości, szczególnie, że niektóre wydarzenia

rzeczywiście zaskakują. Inni ludzie, inne kultury, inne kontynenty a wydarzenia dzieją się a

tym samym czasie, choć to różne strefy czasowe. Ten sam schemat, noc jest wszędzie taka

sama tylko ludzie i sytuacje inni.”9 Innym przykładem może być film w reżyserii Keitha

Gordona „W księżycową jasną noc”. Film ten opowiada historię żołnierzy, którzy podczas II

wojny światowej pojednali się pokojowo ze swoim wrogiem.

9 Beata Mendrek-Mikulska, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_filmie , pobrano 11.V.2008r.

13

Rozdział 2

Iluminacja jako metoda tworzenia nowej przestrzeni

„Lepiej zapalić świecę, niż użalać się z powodu ciemności”

przysłowie chińskie

2.1. Czym jest iluminacja i jakie są jej cele

Ludzie lubią światło, potrzebują go do życia. W ciemności, człowiek czuje się

niekomfortowo, niebezpiecznie. Nocą nieoświetlone obszary są dla nas niedostępne,

ponieważ ludzkie oko, choć najdoskonalszym narządem optycznym, jaki stworzyła natura nie

jest w stanie uchwycić konturów przedmiotów bądź zarysu jakiejkolwiek obszaru bez

najmniejszej ilości światła. Człowiek poznaje świat przeważnie za dnia. W nocy ten świat

staje się dla nas mniej dostępny. Światło przywraca nam możliwość widzenia. Iluminacja jest

sztuką oświetlenia. Jej modelowania za pomocą światła. Iluminacja tworzy nocny obraz

przestrzeni, który może całkowicie odbiegać od jej rzeczywistego wizerunku.

Iluminacja jest to sztuka oświetlenia, której celem jest przede wszystkim nadanie nowej

jakości istniejącym obiektom czy nawet daleko idącym obszarom miejskim lub

krajobrazowym. Cel iluminacji wyznacza projektant, bądź inwestor, niemniej

najpowszechniejszymi i najważniejszymi pozostają cele następujące, iluminacja:

- kieruje uwagę na wybrane obiekty,

- pokazuje inny wygląd obiektu,

- zwiększa atrakcyjność obiektu iluminacji,

- tworzy romantyczna, pełną tajemniczości atmosferę wokół obiektu

iluminacji,

- upiększa wygląd miejsca,

- eksponuje atrakcyjne detale obiektu,

- uruchamia wyobraźnię obserwatorów,

- upiększa wygląd miejsca10.

10 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, 2003r. , s. 20

14

2.2. Kryteria wyboru obiektów i obszarów iluminacji

Kryterium wyboru obiektów bądź obszarów iluminacji może się składać z wielu

czynników w zależności od potrzeb osiągnięcia zamierzonego celu. Niemniej powinny to być

miejsca, które charakteryzują się największym skupieniem ludności. Obszary o największym

natężeniu uczestników ruchu. Jest to kryterium, którego rozwiązania stosuje się głównie ze

względów ekonomicznych. Drugim aspektem, który należy wziąć pod uwagę jest

niewątpliwie skala obiektu, który chcemy oświetlić. Powinny to być obiekty o szczególnym

znaczeniu, najczęściej kulturowym bądź historycznym. Miejsca przeznaczone do iluminacji

powinny mieć doskonałą widoczność nawet ze znaczących odległości. Jeśli to nie realne,

ponieważ znajdują się w miejscu uniemożliwiającym dobrą widoczność, światło należy

pokierować w taki sposób, by widz mógł odczytać w sposób najkorzystniejszy przekaz

projektanta. Dlatego poza ogólna wizją planu iluminacji, powinno się zwrócić szczególną

uwagę na wyżej wymienione punkty11. Miejsca i obiekty o wyjątkowym znaczeniu, pełniące

rolę punktów orientacyjnych, stanowiące dominanty na danym obszarze powinny być

oświetlane kompleksowo, gdyż stanowią bardzo ważny element danego miejsca czy obszaru,

który poprzez swoją rolę tworzy swoisty wizerunek nocny12. Ich prawidłowa iluminacja

powinna być kojarzona z miejscem, w którym występują. Powinna tworzyć nocny wizerunek

miejsca. W tym przypadku wizerunek ogrodu nocnego.

W oparciu o podstawowe zasady doboru obiektów do iluminacji zostały opracowane

kryteria, jakie powinno spełniać oświetlenie, aby zostało prawidłowo odebrane i w pełni

spełniało swoja terenowa funkcje nie burząc charakteru miejsca, w którym się znajdują. Są to:

- położenie – możliwość częstego oglądania obiektu przez turystów i

przechodniów,

- spodziewany efekt wizualny iluminacji obiektu,

- atrakcyjna forma „rzeźba” lub struktura obiektu,

- perspektywa obserwacji obiektu,

- znaczenie obiektu lub obszaru,

- spodziewane koszty inwestycji iluminacji,

11 Tamże, s. 19 12 Małgorzata Górczewska, http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/iluminacje-budynkow.php , pobrano 11.V.2008r.

15

- wkomponowanie w istniejącą mapę obiektów i obszarów iluminowanych

danego terenu13.

Położenie:

Położenie iluminowanych obiektów jest jednym z podstawowych kryteriów doboru

obiektów do iluminacji, ponieważ nawet obiekt wybitny, który znajduje się w miejscu

niewidocznym traci swój przekaz. A co za tym idzie, swoją atrakcyjność. Korzystne

położenie daje ogromne możliwości ku zwiększeniu walorów danego obiektu i miejsca, w

którym się znajduje. Ułatwia częstsze oglądanie ich przez zwiedzających i dlatego położenie

stanowi priorytetowy argument przemawiający za projektem, a tym samym realizacją

iluminacji. Jeśli w zamierzeniu projektanta jest stworzenie za pomocą iluminacji miejsca o

charakterze intymnym można wybrać obszary trudnodostępne, lecz błędem jest wybierać

obszary, w którym widoczność jest ściśle ograniczona, gdyż powoduje to sprzeczność w

estetyce i harmonii oświetlenia.14

Spodziewany efekt wizualny:

Priorytetem wedle tego kryterium jest dobranie iluminowanych obiektów lub obszarów w

taki sposób, aby mieć pewność, co do ich poprawnego oświetlenia. Spodziewany efekt

wizualny iluminacji jest to kryterium czysto estetyczne. Pozwala kształtować otoczenie w taki

sposób, by zmienić jego wizerunek a tym samym odbiór przez widza, inny w dzień i inny w

nocy15. Zmiany można dokonać poprzez barwę czy dynamiczne kompozycje świetlne.

Architekci krajobrazu mają możliwość odcinania obrazu nocnej przestrzeni. Tworzenie całym

połaci lub intymnych wnętrz. Poprzez światło mogą zmienić kolor, a nawet fakturę obiektu.

To od projektanta zależy co chce pokazać, a co ukryć przed widzem. Obiekty i obszary, które

po oświetleniu zmienią, w sensie pozytywnym, swój obraz mało ciekawego z dnia i zyskają

inny, atrakcyjny odbiór w porze nocnej. O ile dobór oświetlenia może przynieść zamierzony

efekt, tak jego odbiór może jest całkowicie nieprzewidywalny. Coś, co z punktu poprawnego

oświetlenia powinno się spotkać z aprobatą może się okazać klęską w odbiorze i w odwrotnej

kolejności.

13 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, 2003r s. 19 14 Tamże s. 20 15 Małgorzata Górczewska, http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/iluminacje-budynkow.php , pobrano 11.V.2008r.

16

Atrakcyjna forma „rzeźba” lub struktura obiektu:

Atrakcyjna „rzeźba” lub struktura obiektu jest bardzo ważnym i wdzięcznym kryterium

doboru odpowiedniego oświetlenia. Stwarza ono ogromną szansę zrealizowania z

powodzeniem udanej iluminacji m.in. dzięki bogactwu formy oświetlanego obiektu, obszaru

m.in. dzięki elementom, które się na nim znajdują.16

Perspektywa obserwacji obiektu:

Perspektywa obserwacji obiektu jest kryterium, które świadczy o tym czy obiekt

dostrzegany jest z daleka, z wielu kierunków. Jeżeli pokazuje się w całości, możemy wtedy

mówić o dobrej perspektywie obserwacji. W przeciwnym wypadku, gdy obiekt jest np.

wtłoczony w gęstą zarastającą zieleń, jego iluminacja nie spełni oczekiwań projektanta. Dobrą

perspektywę obserwacji obiektu w terenie wyznaczają osie widokowe, które przy większym

założeniach są elementem praktycznie nieodzownym, gdyż podkreślają sylwetkę struktury

obszaru, jak i poszczególnym elementów znajdujących się na nim.17

Znaczenie obiektu lub obszaru:

Znaczenie obiektu lub obszaru jest kryterium przemawiającym za realizacją projektu

iluminacji, ale tylko wtedy, gdy oświetlenie podkreśli charakter obiektu i zwiększy jego

atrakcyjność. Idąc myślą, że wszystko, co historycznie, bądź kulturowo wartościowe należy

oświetlać jest niezupełnie poprawne, bo nawet z estetycznego punktu widzenia nie każdy

obiekt zwiększa swoją atrakcyjność będąc uwidocznionym w nocnym wizerunku.

Spodziewane koszty inwestycji:

Spodziewany koszt inwestycji jest typowo ekonomicznym kryterium, które wywiera

ogromny wpływ na realizację projektu iluminacji. Pozwala ono ocenić finansową realność

inwestycji w skali możliwości inwestora18. Spodziewane koszty inwestycji ściśle zależą od

technicznych uwarunkowań realizacji. Uwarunkowanie te dotyczą oceny technicznej

wykonalności projektu, czyli:

- dostępu do zasilania,

- możliwości mocowania naświetlaczy,

- obciążenia elektrycznego sieci.

16 Tamże s.20 17 Tamże s.20 18 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 20

17

Wkomponowanie w istniejącą mapę obiektów i obszarów iluminowanych danego

terenu:

Wkomponowanie w istniejącą mapę obiektów i obszarów iluminowanych danego terenu

jest to kryterium głównie estetycznym. Zabezpiecza przed niepożądanym zagęszczeniom

obiektów iluminowanych. Wskazuje ich odpowiednią gęstość i częstotliwość obserwacji na

danym obszarze.

2.3. Światło – narzędzie przeistaczania istniejącej przestrzeni

Współczesny rynek dysponuje szeroką gamą środków wyrazu do tworzenia określonego

efektu w postaci obrazu iluminowanej formy lub powierzchni. Najważniejszymi cechami

określającymi ostateczny efekt odpowiednio dobranego oświetlenia są:

- gra światła i cienia,

- eksponowanie i ukrywanie,

- reżyserię oświetlenia,

- powodowanie wrażenia ruchu,

- tworzenie smug świetlnych,

- regulowanie długości cienia przez mniej lub bardziej skośne kierowanie

światła na dany obiekt,

- wytworzenie rytmu świetlnego, powtarzających się identycznych

sekwencji plam świetlnych,

- wydobywanie na pierwszy plan i umieszczanie w tle, powiększanie i

zmniejszanie, przybliżanie i oddalanie19.

„Środki wyrazu w oświetleniu iluminacyjnym stanowią analogię do narzędzi pracy

artysty malarza: pędzla i farb. Najistotniejsze jest użycie tych oto narzędzi do umiejętnego

przeistaczania istniejącej już przestrzeni w innym świetle.”20

19 Tamże, s. 23 20 Tamże, s. 23

18

2.3.1 Rzeźbienie światłem

Rzeźbienie światłem

Rzeźbienie światłem jest niezmiernie trudną jak i również wdzięczną sztuką. Wymaga od

projektanta umiejętności operowania światłem tak, aby świadomie kształtował i wydobywał

pogrążoną w mroku przestrzeń. W tym celu zostały wyznaczone warunki, jakie powinny

spełniać kryteria oświetlenia, aby osiągnąć optymalny efekt:

Oświetlenie od dołu:

Daje niezwykłe efekty wynikające z niecodziennego widoku liście podświetlonych od dołu

oraz cieni skierowanych ku górze. Nadaje się do oświetlenia żywopłotów, drzew i krzewów.

Wykorzystuje się do tego oprawy umieszczone w podłożu i niskie reflektory skierowane ku

górze. Konieczne jest stosowanie źródeł światła o niskiej luminacji lub opraw wyposażonych

w akcesoria antyolśnieniowe (pierścienie nakładane na źródła światła, rastry kierujące światło

w określone miejsce i inne strony), aby wyeliminować lub ograniczyć efekt olśnienia.

Tło świetlne:

Oświetla się nie przedmiot, lecz tło, od którego odcina się zarys drzewa, krzewu lub

rzeźby. Oświetlenie powinno być w miarę jednolite, prawidłowo eksponujące obiekt.

Doskonale nadają się do tego oprawy umożliwiające zalanie tła światłem. Pociąga to za sobą

dość duże zużycie energii, ale daje bardzo interesujący efekt: tło ograniczające pole widzenia

i stanowiące ramę dla eksponowanego obrazu. W przypadku drzew i dużych krzewów można

zastosować dodatkowe podświetlenie z przeciwnej strony, tak aby roślina znajdowała się

między źródłami światła a obserwatorem. W ten sposób powstaje świetlna korona

prześwitująca przez listowie21.

Oświetlenie z góry:

Jeżeli istnieje możliwość zainstalowania oświetlenia na pewnej wysokości (ściana

budynku, mur, ogrodzenie, słup) można niewielką ilość światła o chłodnej barwie skierować

bezpośrednio na koronę drzewa lub krzewu i uzyskać efekt księżycowy albo promieniami

pochodzącymi z jednego punktu podkreślić plastykę listowia.

21 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 25

19

Oświetlenie perspektywiczne:

Stosuje się dla nadania głębi nocnemu wizerunkowi ogrodu. Polega ono na stopniowaniu

jasności elementów rozmieszczonych w różnych odległościach od obserwatora. Te położone

bliżej są słabiej oświetlone niż znajdujące się dalej, a najbardziej oświetlone jest tło. Dobre

widzenie obserwowanych w dali elementów tła oddaje odległość, która dzieli je od

obserwatora, czyli nadaje przestrzeni głębi.22

2.3.2 Malowanie światłem

Malowanie światłem jest niezdefiniowaną dziedziną sztuki z zakresu manipulowania

światłem. Dla jednych artystów jest to emitowanie różnych obrazów przez światło projektora

na określonej powierzchni, dla innych zaś jest to tworzenie nowej świetlnej rzeczywistości w

otaczającej ich przestrzeni. Malowanie światłem w ogrodzie nocnych jest symbolicznym

tworzeniem sennej rzeczywistości pod kurtyną mroku. Każdy człowiek zetknął się ze

zjawiskiem, jakim jest sen i nierozerwalnie wiążącymi się z nim marzeniami sennymi. Sen

jest stanem obniżenia wrażliwości na bodźce zewnętrzne i zwolnienia funkcji życiowych

takich jak częstotliwość oddychania czy bicia serca, mającym olbrzymie znaczenie dla

regeneracji organizmu, a zwłaszcza układu nerwowego23.

Malowanie światłem jest podobne do tworzenia abstrakcji na płótnie przez artystę malarza.

Różnicą jest jedynie narzędzie i materiał, na którym pracuje artysta. Tworzenie obrazów,

kształtów, kolorów poprzez różnego rodzaju reflektory, halogeny czy aranżacje

zsynchronizowanych punktów świetlnych. Malowanie światłem jest czynnością chwilową,

wrażeniową. Doskonałe efekty można uwidocznić na kliszy fotograficznej poprzez

zwiększenie czasu naświetlania emitowanego światła.

Sztuka ta jest symbolicznym ukazaniem snu i związanych z nim marzeniami, czyli

fragmentami aktywności psychicznej utrzymującej się podczas snu w postaci luźno

powiązanego łańcucha wyobrażeń, myśli i przeżyć, podobnie jak w malarstwie abstrakcyjnym

nie podlegających prawom logiki. W snach bardzo często pojawiają się przedmioty,

zwierzęta, osoby, czy sytuacje, z którymi człowiek nie ma do czynienia w swoim codziennym

życiu. Wiele osób twierdzi jednak, że dopiero podczas snu nasz mózg ma pełną swobodę

działania i to, co się wtedy dzieje w naszych głowach może dostarczać wskazówek, co do

22 Włodzimierz Urbański, Analiza widmowa, Czytelnik, Łódź 1947 s.11 23 Gołąb Bogusław, Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, PZWL, Kraków 2004 s. 21

20

naszego postępowania w całkowicie realnym świecie, dlatego już od początków ludzkości

starano się odczytywać te wskazówki, które przecież nie podlegają prawom logiki. Symbolika

snów jest różnorodna, dlatego należy pamiętać, że każdy sen może mieć kilka znaczeń

podobnie jak interpretacja sztuki abstrakcyjnej24 czy impresjonistycznej25, wrażeniowej i co

dokładnie on oznacza musi zdecydować odbiorca sztuki lub "właściciel" snu. Dlatego obrazy

powstające poprzez „przypadkowe” pociągnięcia wiązką światła po powierzchni są wyrazem

twórczej postawy uczestnika „świetlnej zabawy”.

2.4. Podstawowe zasady iluminacji

Podstawowe zasady iluminacji różnego rodzaju obiektów stanowią zbiór wskazówek,

które są uniwersalną metodą sztuki oświetlenia. Należy je uwzględnić zarówno w tworzeniu

koncepcji iluminacji, jak i również w opracowaniu szczegółowego projektu26. Niezależnie od

tego czy jest to obiekt architektoniczny czy obiekt przyrody. Uzyskanie odpowiedniego

efektu oświetlenia wiąże się bezpośrednio z zastosowaniem wymienionych poniżej

wskazówek Są to:

- zasada spójności obrazu,

- zasada ukrywania widoku opraw oświetlonych,

- zasada wzmacniania efektu okrągłości obiektu,

- zasada akcentowania krawędzi ścian prostopadłych,

- zasada wzmacniania głębi i wysokości.27

2.4.1 Zasada spójności obrazu

Spójnością obrazu iluminowanego obiektu nazywamy możliwość odbioru i oglądania

całości obiektu z określonego kierunku obserwacji. Bez jakichkolwiek nieczytelnych,

zwodzących obszarów, które z pozoru zmieniłyby rzeczywisty układ konstrukcyjny

obiektu, np. drzewa, odbierany przy normalnym oświetleniu dziennym. Zasada spójności

24 Hopfinger Maryla, W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu, PWN, Warszawa 1993 s. 144 25 Tamże, s. 45 26 Małgorzata Górczewska, http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/iluminacje-budynkow.php , pobrano 11.V.2008r. 27Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 35

21

obrazu jest naczelną zasadą, która obowiązuje przy iluminacji obiektów. Przestrzeganie jej

jest podstawowym warunkiem, który decyduje o pozytywnym odbiorze obrazu przez

widza, czyli o tym, czy oświetlony obiekt może się podobać, czy też nie. Zasada ta skłania

projektanta do poszukiwania takiej koncepcji iluminacji, która gwarantuje możliwość

jednoznacznego odbioru nocnego obrazu całego obiektu lub poszczególnych jego

obszarów i to niezależnie od przyjętej metody iluminacji.

Powyższą zasadę spełnia się niejako z założenia przy zastosowaniu zalewowej metody

iluminacji. W takim przypadku obiekt jest potraktowany całościowo, a tym samym

równomiernie oświetlony. Jego obraz jest podobny do widoku dziennego, z tą różnicą, że

tło stanowi ciemne nocne niebo. Nie narażamy, więc na niebezpieczeństwo spójności

obrazu. Zagrożeniem wynikającym z niewłaściwego oświetlenia wedle tej zasady może

być rozbicie źródeł światła na punktowe i stworzenie tzw. punktów świetlnych, które mogą

stwarzać wrażenie niepokoju i dysharmonii oświetlanego obiektu. Jeżeli zaś zdarzy się, że

iluminacja wykorzystuje rozprzestrzenione źródła światła, tworząc tym samym akcenty

świetlne, to ich luminacja nie powinna przekraczać luminacji średniej obszarów poza

akcentami więcej niż 10-krotnie (rys.1). W przeciwnym wypadku podkładowa luminacja

całego obiektu nie będzie tak zauważalna.28 (odnosi się to między innymi do połaci, np.

parterów)

28 Tamże, s.36

22

Rys. 1. Grzegorz Malkusz wg Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 36.

Zalecane odstępy plam świetlnych, gwarantujące spełnienie zasady spójności obrazu oświetlanego

obiektu

2.4.2 Zasada uporządkowania obrazu iluminowanego obiektu

Trafny, udany, dobrze odbierany obraz iluminacji obiektu to nie tylko odpowiednia

luminacja i jej równomierność. Nie tylko dbałość o spójność obrazu, ale także

uporządkowanie i harmonijność.

Bardzo często wrażenie uporządkowania podkreśla rytm powtarzających się

elementów: szpaler drzew, rzeźb, płaskorzeźb, itp. Te cechy uporządkowania obrazu

dziennego nie powinny zostać naruszone przy oświetleniu nocnym, ale podkreślone. Tu

znów, podobnie jak przy powyższym opisie zasady spójności, należy zauważyć, że

tworząc koncepcję iluminacji, która opartą jest na metodzie zalewowej, zasadę

uporządkowania obrazu można realizować dzięki ogólnemu, całościowemu rozświetleniu

elewacji29. Wtedy wszystko co jest widoczne w świetle dziennym, dostrzegane jest

również obrazie nocnym. Problem pojawia się, i na to należy zwrócić szczególną uwagę,

gdy iluminacja jest wynikiem sumowania efektów działania lokalnych naświetlaczy.

Wówczas, aby zachować uporządkowanie obrazu, trzeba pamiętać, że:

29 J. Bąk, W. Pabjańczyk, Podstawy techniki świetlnej, Wydawnictwa Politechniki Łódzkiej, Łódź 1994. s.78

23

- powtarzające się elementy arch. Powinny być oświetlone tak sam (identyczny rozkład

iluminacji)

- należy zachować symetrię obrazu nocnego, jeżeli obraz dzienny danej elewacji taka

symetria cechuje ( elementy po lewej i prawej stronie osi symetrii powinny być tak samo

oświetlone)

- bardzo dobre efekty porządkujące obraz nocny obiektu wywołuje akcentowanie

poziomych linii podziału : gzymsów, balustrad itp.,

- należy doprowadzić do wyraźnego zarysowania krawędzi, naturalnych granic obiektu30

2.4.3 Zasada ukrywania widoku opraw oświetlonych

Najbardziej atrakcyjna, najlepiej zaprojektowana iluminacja zostanie źle odebrana jeżeli

na tle iluminowanego obiektu albo w jego pobliżu wystąpią obrazy źródeł światła31 lub

odbijających powierzchni opraw oświetleniowych, charakteryzujące się duża luminacją.

Jest to bardzo ważne zadanie dla projektanta: tak zaplanować rozmieszczenie naświetlaczy

i wyposażyć je w akcesoria przeciw olśnieniowe (rastry, klapy itp.), aby obserwatorzy

mieli komfort oglądania oświetlonego obiektu bez olśnienia i mogli podziwiać

zaplanowany harmonijny rozkład iluminacji poszczególnych części obiektu.32

2.4.4 Zasada wzmacniania efektu okrągłości obiektu

Okrągłe obiekty są to budowle w kształcie walców pionowych, poziomych lub stożków

ściętych czyli takie obiekty, które w przekroju płaszczyzną poziomą tworzą koło lub

elipsę. Do takich obiektów zalicza się baszty, wieże stare kominy a także kanały

podziemne.

„Przy projektowaniu iluminacji obiektów, bardzo często pojawia się trochę złudna

tendencja do utworzenia bardzo równomiernego pod względem luminacji, obrazu obiektu.

W przypadku obiektów okrągłych oznaczałoby to konieczność zastosowania wielu

naświetlaczy, umieszczonych koliście, naokoło danego budynku. Takie równomierne

oświetlenie powierzchni walcowej powoduje utratę możliwości wyeksponowania jej

30Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s.37-38 31 Jan Godlewski, Generacja i detekcja promieniowania optycznego, PWN, Warszawa 1997, s.96 32 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej s. 38-39

24

zakrzywienia, szczególnie z oddali, gdy perspektywa obserwacji „prostuje” widok

okrągłych gzymsów i innych kolistych elementów, rysunku cegieł itp.”33

Równomiernie oświetlony obiekt okrągły wygląda z daleka jak płaska powierzchnia. A

przecież ekspozycja takiego obiektu polega na pokazaniu jego walorów, którymi są przede

wszystkim zakrzywiona powierzchnia. Zatraca się w ten sposób główny jego walor –

regularną wypukłość, okrągłość powierzchni elewacji.

Obiekty okrągłe należy oświetlać tak, by nie doświetlać ich na całym zewnętrznym

obwodzie. Utworzą się wówczas pionowe, jasne i ciemne smugi świetlne – bardzo ciekawy

rozkład oświetlenie ze zmniejszającą się luminacją na obwodzie w każdym przekroju. Taki

obraz podkreśla wypukłość obiektu. Oznacza to, że do iluminacji należy użyć dwóch, a w

przypadku większej średnicy obiektu trzech, naświetlaczy (projektorów), umieszczonych

symetrycznie w stosunku do osi obiektu i wycelowanych tak, aby plamy świetlne

pochodzące od niech nie zachodziły na siebie.

2.4.5 Zasada akcentowania krawędzi ścian prostopadłych

„Wzajemna prostopadłość ścian obiektów budowlanych lub ich części jest dość

powszechnie spotykana jako podstawowa forma przestrzenna budowli. Niezależnie od

wyposażenia każdej ściany, od bogactwa elementów dekoracyjnych, należy dążyć do

takiego oświetlenia, aby sąsiadujące, prostopadłe ściany odróżniały się poziomem

luminacji.”34 Powoduje to tym samym wzmocnienie efektu przestrzenności obiektu,

zarysowanie krawędzi, a tym samym niweluje spłaszczenie wywołane jednakowym

poziomem oświetlenia. Zadanie wypuklenia przestrzenności prostopadłych elewacji można

zrealizować za pomocą nawet jednego naświetlacza, który należy tak usytuować, aby

wiązka świetlna skierowana na budynek padała pod istotnie różniącymi się kątami na

każdą z sąsiadujących ścian. Oznacza to, że nieprawidłowością jest usytuowanie projektora

w płaszczyźnie dwusiecznej kąta pomiędzy oświetlanymi ścianami. Należy go jednak

przesunąć w stronę, którą zamierza się oświetlić mocniej.

Analizując stosunki iluminacji, jakie są wymagane na ścianach prostopadłych, aby

zaistniał efekt krawędzi, należy uznać, że różnica ta powinna nie być mniejsza nić 25-30%.

(rys. 2)

33 Tamże, s.39 34 Tamże, s.40

25

Rys. 2 Grzegorz Malkusz wg Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 40. Zalecane odstępy plam świetlnych, gwarantujące spełnienie zasady spójności obrazu oświetlanego obiektu wadliwe (a) i prawidłowe (b) rozmieszczenia naświetlaczy przy iluminacji obietków prosto ściennych.

Niezły efekt odmiennego obrazu oświetlonych płaszczyzn prostopadłych uzyska się

także, stosując inny kierunek oświetlenie każdej ze ścian prostopadłych lub zmieniając

barwę światła.35

2.4.6 Zasada wzmacniania głębi i wysokości

Wśród obiektów przeznaczonych do iluminacji istnieje spora grupa brył budynków z

wzajemnie poprzesuwanymi płaszczyznami pionowymi ścian36. Są to budowle z

charakterystycznymi wysunięciami ryzalitami, z tarasami (płaszczyzna ściany parteru jest

bliżej obserwowana niż odsunięta płaszczyzna ściany na tarasie) to obiekty które na planie

maja kształt litery „U” i inne podobne konfiguracje brył budynków bądź tarasów. Mogą to

być obiekty jednokondygnacyjne, wielokondygnacyjne, z charakterystycznym,

jednostronnie otwartym dziedzińcem. Bardzo dużo jest takich obiektów, szczególnie

pośród pałaców. Rezydencji oraz innych zabytkowych budowli reprezentacyjnych. Watro

35 Tamże, s. 40 36 J. Bąk, W. Pabjańczyk, Podstawy techniki świetlnej, Wydawnictwa Politechniki Łódzkiej, Łódź 1994 s. 92

26

zauważyć, że kwestia iluminacji tego typu obiektów dotyczy przede wszystkim płaszczyzn

prostopadłych do kierunku obserwacji. Oczywiście, że zasady podane tutaj odnoszą się do

głównych ścian budynku.37

Ogólna zasada iluminacji tego typu elewacji sprowadza się do przestrzegania zalecenia,

aby płaszczyzna położona dalej lub wyżej była jaśniejsza od tej, która jest bliżej lub niżej.

Patrząc na (rys. 3) dochodzi się do wniosku, że po uwzględnieniu tej zasady oraz zasady

akcentowania krawędzi ścian, największą iluminację powinna mieć ściana oznaczona cyfrą

nr 1, nieco mniejszą ściana nr 2itd. Próba analizy tej zasady przybliża jej wyjaśnienie.

Rys. 3. Grzegorz Malkusz wg Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 41. Przykład brył obiektów z przesuniętymi płaszczyznami pionowymi; dobór poziomów luminacji

W warunkach oświetlenie iluminacyjnego, przy jednakowym sposobie i poziomie

oświetlenia płaszczyzn przesuniętych, szczególnie przy obserwacji ze znacznej odległości,

gdy układ perspektywy zbliża się do rzutu równoległego, obserwator nie zauważy

przesunięcia ścian, nie dostrzeże głębi obrazu. Oznacza to, że obserwowany obraz będzie

tworzyć wrażenie jednej płaszczyzny. Jest to dezinformacja, niepożądany efekt utraty

możliwości tworzenia głębi. Każdą z tych płaszczyzn powinno się oświetlać tak, aby

37 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 41

27

uzyskać inny poziom iluminacji, nawet różniący się kilkakrotnie38. Obowiązuje przy tym

wspomniana zasada, że płaszczyzna położona wyżej lub dalej powinna być oświetlona

mocniej (rys. 4)

Rys. 4 Grzegorz Malkusz wg Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, s. 41

Przykłady brył obiektów z przesuniętymi płaszczyznami pionowymi; dobór poziomów luminacji

Uważa się, że duża luminacja najbliższej płaszczyzny niszczy głębię obrazu i

odwrotnie, dalsze płaszczyzny powinny być oświetlone najmocniej, gdyż spowoduje to

wzmocnienie efektu głębi39.

2.5 Użycie barwy światła w iluminacji

Wybór barwy światła do iluminacji zależy od subiektywnej decyzji, wynikającej z wizji

projektanta, dążenia do wywołania określonych efektów40. Jest to w zasadzie decyzja niczym

nieskrępowana, jeżeli weźmie się pod uwagę swobodę kształtowania wizji estetycznej,

38 J. Bąk, W. Pabjańczyk, Podstawy techniki świetlnej, Wydawnictwa Politechniki Łódzkiej, Łódź 1994 s.56 39 Tamże, s. 60 40 Małgorzata Górczewska, http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/iluminacje-budynkow.php , pobrano 11.V.2008r.

28

pomysłu wywołania za pomocą barwy odpowiednich skojarzeń. Równie dobrze odebrana

może być iluminacja fontanny przy użyciu barwy czerwonej, mająca wywołać skojarzenie

ognia, jak i przy użyciu barwy białej dziennej, potęgującej efekt piany, kojarzącej się z

chmurami41. Patrząc na problem używania barw światła, powinno się brać pod uwagę

używanie wszystkich rodzajów źródeł światła, od żółtych – sodowych, poprzez białe –

metalohalogenkowe, do zielonkawych – rtęciowych, a także możliwość stasowania filtrów,

które poszerzają paletę dostępnych barw światła. Są jednak pewne racjonale przesłanki,

natury zarówno technicznej, jak i ekonomicznej, które mogą ułatwić uzyskanie określonych

efektów. Jeżeli elewacje, pod względem barwy światła, są nie selektywne (białe, szare o

różnych stopniach szarości), wówczas użycie światła o barwie białej wywoła efekt

oświetlenia również bezbarwny. Wyłączną cechą oświetlonej takich światłem elewacji będzie

luminacja. Oświetlenie takiej elewacji światłem sodowym nada jej zabarwienie żółte, a przy

użyciu światła pochodzącego od źródeł rtęciowych42 – zabarwienie nazywane światłem

zimnym (biel pochodząca w zabarwienie zielonkawoniebieskie). Dla takich achromatycznych

elewacji można podać również pewne wskazówki ekonomiczne związane z wyborem źródeł

światła. Użycie światła sodowego będzie najbardziej uzasadnione, trochę mniej wydajne

okażą się źródła metalohalogenkowe , a najmniej efektywne, z punktu widzenia mocy

potrzebnej do uzyskania tego samego poziomu luminacji, będą źródła rtęciowe. Jeżeli

natomiast powierzchnia jest zabarwiona, to odcień barwy dostrzegany przy świetle dziennym

można wzmocnić, dobierając źródła według następujących wskazówek43.

Dla powierzchni o zabarwieniu niebieskim, zielonym najlepsze efekty (wzmocnienie

barwy i najmniejsza moc potrzebna do uzyskania założonego poziomu luminacji) da użycie

naświetlaczy ze źródłami rtęciowymi lub metalohalogenkowymi o wyższej temperaturze

barwowej, co najmniej 4 000 K. Tymi źródłami powinno się oświetlać spatynowane dachy,

kopuły, pomniki, zieleń miejską, niebieskawe elewacje itp. Powierzchnie o barwie zielonej

lub niebieskiej, oświetlone światłem sodowym, będą odbierane jako brunatno-szare (co w

przypadku zieleni nadaje nie pożądany efekt zasuszonych liści i konarów). Efektowi

zniekształcenia naturalnej barwy towarzyszy zmniejszona ekonomiczność zastosowania tego

źródła. Uzyskanie tej samej luminacji wymaga większej mocy źródła sodowego niż

metalohalogenkowego i rtęciowego44.

41 Tamże 42 Jan Godlewski, Generacja i detekcja promieniowania optycznego, PWN, Warszawa 1997, s.88 43 Małgorzata Górczewska, http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/iluminacje-budynkow.php , pobrano 11.V.2008r 44 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej s.34

29

Elewacje o ciepłych barwach: beżowej, czerwonej, ceglastej, żółtej najefektowniej jest

oświetlać źródłami sodowymi. Takie lampy najlepiej wzmacnia wrażenie ciepła i

jednocześnie będą wymagają najmniejszych mocy naświetlaczy. Źródła metalohalogenkowe

spowodują wybielenie elewacji – lekkie wygaszenie barwy naturalnej. Źródła rtęciowe

uczynią to wygaszenie największym, ciepła elewacja stanie się w odbiorze nocnym zimna.

Zatem błędem w sztuce iluminacji będzie użycie do oświetlenia elewacji neogotyckiego

kościoła z czerwonej cegły, reflektorów na źródła rtęciowe. Stosowanie różnych barw światła

oświetlającego elewacje obiektów może służyć do uzyskania zamierzonego efektu kontrastu

barwy. Ten środek wyrazu wprowadza znaczne uatrakcyjnienie obrazu iluminowanego

obiektu. Kontrast barwy może spełniać rolę kontrastu luminacji, stosowanego dla odróżnienia

wybranych powierzchni lub eksponowania detali. Należy przy tym pamiętać o pewnym

technicznym szczególe. Używanie filtrów barwnych znacznie zmniejsza wartość strumienia

świetlnego. Wychodzącego z reflektora.(najbardziej przy użyciu filtru niebieskiego, najmniej

przy zastosowaniu filtru żółtego). Nie można zapomnieć o uznanych zasadach używania

barw, np. zielona elewacja obok niebieskiej nie da wrażenia dobrego kontrastu barwy,

podobnie będzie przy zestawieniu barwy białej z żółtą. Dobry kontrasty wywołają, położone

na przeciwległych rejonach trójkąta barw, np. niebieska z żółtą, zielona z białą45.

Wydaje się, że akcenty barw (czerwona dachówka, zielonkawe fundamenty,

wprowadzenie fragmentu czerwieni do widoku oświetlonej korony drzewa) są tymi

elementami, o których, jeżeli tylko nadarza się taka okazja, nie można zapomnieć przy

opracowywaniu koncepcji iluminacji.

2.6 Iluminacja obiektów przyrody

Chyba najtrudniejszym zadaniem, chociaż najbardziej wdzięcznym, bo niepowtarzalnym

jest oświetlenie obiektów przyrody: terenów zielonych, parków, ogrodów, kompozycji

skalnych, czy pojedynczych drzew. Iluminacja kompozycji roślinnych jest przedmiotem

zainteresowania przede wszystkim architektów krajobrazu. Dzięki podświetleniu kompozycji

roślinnych można uzyskać efekty wizualne. Oświetlenie zieleni, dominujących elementów

przyrody to podobnie, jak w przypadku architektury sztuka dbałości o formę, podkreślenie

trójwymiarowości i niedopuszczenie do spłaszczenia bryły. Natura stawia przed iluminacją

także nowe, odmienne niż architektura wyzwania. Dobrze zaprojektowane oświetlenie

przewiduje cykliczną zmienność natury względem pór roku. Raz oświetlana jest bogata,

uderzająca swoją masywnością i obfitością liściasta korona, innym razem cień i światło grają 45 Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej s.34

30

ze sobą w opustoszałej od liści pajęczynie gałęzi lub też opierają się o puchowe pasma śniegu

spoczywające na koronach.

Trudności realizacyjne przy oświetleniu obiektów przyrody i złożoność tego problemu

wynikają z wielu faktów:

- obiekty przyrody podlegają ciągłemu rozwojowi – powiększają swe wymiary

w trakcie wzrostu,

- większość obiektów przyrody ulega cyklicznym przeobrażeniom

(zazielenianie, żółknięcie, brunatnienie, opadanie liści),

- kształt obiektów przyrody wraz z rozwojem ulega zmianie,

- obiekty przyrody, nawet w ramach tego samego gatunku i w tej samej

okolicy, mogą wyglądać inaczej, w zależności od nasłonecznienia, nawilgocenia itp.46

Kwestia iluminacji obiektów przyrody bardzo istotnie zależy od szerokości

geograficznej, od strefy klimatycznej. Należy pamiętać, że w Polsce większość drzew ma

liście przez co najmniej pół roku – od wiosny do jesieni. Czy jest sens oświetlać takie

obiekty przyrody? A może właśnie jest sens, bo móc pozbawione liści, ciekawe konary

drzew eksponować w zimie? Wyobraźnia podpowiada nam, że oraz oszronionego,

oświetlonego drzewa może być niepowtarzalnym widokiem. Zatem drzewo inaczej będzie

wyglądać na początku wiosny, inaczej w lecie a jeszcze inaczej w zimie. Od

półprzeźroczystej zieleni na wiosnę, poprzez dominację nasyconej zieleni w lecie i złocistą

poświatę na jesieni aż do surowego widoku gołych konarów w zimie. Jest to atrakcyjna

zmiana wyglądu. Czy są inne obiekty, których widok po iluminacji będzie się tak

zmieniać?

Podstawowa kwestia przy iluminacji zieleni jest prawidłowy wybór obiektów do

oświetlenia. Chyba nie ulega wątpliwości, że do iluminacji należy wybrać takie obiekty

przyrody, które mogą być często oglądane. Nie jest uzasadnione oświetlenie drzew w

parku, który zamykamy o godzinie 21. można natomiast iluminować ciekawe drzewa przy

uczęszczanej ulicy czy przy trasach turystycznych, spacerowych. Można oświetlać

pojedyncze drzewa o ciekawej „architekturze”, szczególnie położone w interesującym

otoczeniu lub przeciwnie, położone na uboczu, lub będące naturalnym otoczeniem, tłem

dla pomników i innych nieożywionych obiektów iluminacji. Przy iluminacji obiektów

46 Tamże, s.71

31

przyrody trudno jest mówić i poziomach iluminacji i jej równomierności. Nieodzowne są

tu próby terenowe, w wyniku których można będzie ustalić moc naświetlacza,

charakterystykę świetlną, miejsce jego zamocowania i sposób nakierowania wiązki

świetlnej.

Jedynie barwa światła jest do przewidzenia. Do ekspozycji zieleni nadają się źródła o

wysokiej temperaturze barwowej (rtęciówki, lampy metalohalogenkowe). Takie źródła są

tez odpowiednie, jeżeli chodzi o wyeksponowanie bieli pnia i gałęzi brzozy. Do

oświetlania iglaków, szczególnie sosny, ze względu na ciepły kolor pnia i gałęzi należy

wskazać źródła metalohalogenkowe o niskiej temperaturze barwowej, jako źródła światła.

Sposób iluminacji drzew bardzo istotnie zależy od odległości obserwacji. Jeżeli zamiarem

jest oświetlenie grupy drzew, np. na wysepce jeziorka, to raczej powinno się oświetlać

korony od zewnątrz, z kierunku obserwacji. Jeżeli obiekt ma szansę być oglądany

dokładnie, jeżeli będzie można dostrzec układ gałęzi, grubość pnia, rozróżnić

poszczególne liście, czyli gdy odległość obserwacji będzie niewielka, wówczas

uzasadnione jest jego oświetlenie od dołu, blisko pnia. Pozwoli to penetrować światłu

wewnątrz korony drzewa, a ponieważ bliżej pnia jest zwykle mało liści, światło ma szansę

dotrzeć do najwyższych partii drzewa.

Niskie rośliny, płożące iglaki, kępy kwiatów na pewno należy oświetlać od zewnątrz.

Wspomniano na początku omawiania kwestii iluminacji zieleni, że jest to zagadnienie w

zasadzie indywidualne dla każdego obiektu przyrody. Są drzewa o grubych,

nieprzeświecalnych liściach, są drzewa, których liście mają inną barwę na każdej stronie,

są wreszcie drzewa o cienkich, półprzeźroczystych liściach. Silne oświetlenie rośliny od

dołu, na tyle intensywne, że światło zostanie przepuszczone przez liście, powoduje tzw.

„efekt wiosny” wprowadza dużo jasnozielonego zabarwienia. Użycie żółtego lub

czerwonego snopa światła, rzuconego na koronę drzewa od zewnątrz, wywołuje „efekt

jesieni” zaczerwienienie, zbrunatnienie liści47.

Do iluminacji obiektów przyrody, szczególnie do drzew powinno się stosować

rtęciowe48 źródła światła. W ich widmie jest duża zawartość zieleni. Rabatki z kwiatami, o

ile mają być w nocy eksponowane, dobrze jest oświetlać świetlówkami albo żarówkami.

Planując iluminacje terenów zielonych, pamiętać należy o pewnej powściągliwości w

zakresie gęstości rozłożenia oświetlonych obiektów. Sprawa jest tu z reszta podobna do 47 Tamże, s.71 48 Jan Godlewski, Generacja i detekcja promieniowania optycznego, PWN, Warszawa 1997, s.88

32

problemu wyboru klasycznych obiektów iluminacji - pałaców, kościołów itp. Lepszy efekt

wywoła zaplanowanie iluminacji pojedynczego drzewa niż oświetlenie wszystkiego, np.

każdego drzewa w alei spacerowej49.

Przy iluminacji zieleni należy także pamiętać o tym, czym generalnie urzeka

iluminacja, co stanowi jej wartość estetyczną, czyli o kontraście, o fakcie, że tłem dla

obiektów iluminacji jest czarne lub ciemne niebo. W odniesieniu do iluminacji drzew

oznacza to ostrożne i zaplanowane wycelowanie naświetlaczy i oczywiście ich wybór.

Bardzo szeroko świecące naświetlacze, oprócz wybranego, oświetlą jeszcze kilka

sąsiednich drzew. Efektem będzie zmniejszenie kontrastu z tłem. Bardzo interesującą

ekspozycje obiektów przyrody można uzyskać tworząc kontrast negatywowy: ciemny

kontur drzewa na tle jasnej powierzchni rys… można w ten sposób eksponować niewielkie

drzewa i krzewy, pokazać układ konarów, zwrócić uwagę obserwatora na grubość pnia

drzewa.

2.7 Zagrożenie wynikające z błędnych rozwiązań iluminacji

„Iluminacja z jednej strony tworzy bardzo efektowne obrazy obiektów, dostrzegane po

zapadnięciu zmierzchu, jest więc działaniem pożądanym, z drugiej zaś, przy

nierozważnych, nieprzemyślanych rozwiązaniach może wywołać różne zakłócenia i

zagrożenia, głównie bezpieczeństwa komunikacji i środowiska naturalnego.

Należy tu wymienić:

- olśnienie, powodujące przez nieosłonięte lub źle usytuowane reflektory i naświetlacze

- efekt „mgiełki świetlnej”, będący następstwem rozproszenia światła wyemitowanego z

nie odsłoniętych źródeł o bardzo dużej mocy,

- penetrację światła do wnętrza iluminowanych obiektów,

- niszczenie owadów „wabionych” silnym światłem reflektorów”50.

Zjawisko olśnienia wywołanego przez reflektory naświetlacze iluminacyjne można

rozważać w dwóch kategoriach. Po pierwsze może być ono następstwem doboru

nieodpowiedniego sprzętu, złego wycelowania naświetlaczy, może wiązać się z sytuacją

nie odsłonięcia tych urządzeń przed wzrokiem użytkowników dróg51. Nawet tylko

49 Tamże, s.71 50 Tamże, s.75 51 Tamże, s.75

33

chwilowe pogorszenie warunków spostrzegania przez kierowców lub przez pieszych może

skutkować następstwami w postaci kolizji, wypadków itp.

Druga sytuacja wywołująca olśnienie, która powinna być rozważana jako oddzielna

kategoria zagrożeń powodowanych iluminacją, wysteruje przy iluminacji metodą

zalewową. Ta metoda zakłada skierowanie światła na obiekt za znacznej odległości.

Oznacza to, że w przypadku funkcjonowania obiektu do późniejszych godzin niż czas

załączenia iluminacji, użytkownicy obiektu opuszczając go, podlegają olśnieniu. W okresie

jesienno-zimowym iluminacja ozdabia elewacje i jednocześnie powoduje olśnienie osób

opuszczających budynek. Czy można tego uniknąć? Tak, ale tylko w pewnym zakresie.

Można to osiągnąć godząc się na znacznie późniejsze załączenie iluminacji. Oznacza to

skrócenie czasu eksponowania obiektu do godzin, kiedy liczba obserwatorów jest

minimalna. Można też wydzielić obwody elektryczne zasilające olśniewające naświetlacze

i zapalić je dopiero po ustaniu ruchu wokół budynku.

Efekt mgiełki świetlnej

Efekt mgiełki świetlnej jest następstwem silnego rozproszenia światła, pochodzącego

od źródeł o bardzo dużej mocy, które emitują strumień świetlny nie tylko w kierunku

oświetlanych obiektów, ale rozsiewają go w dużym obszarze52.

Penetracja światła do wnętrza iluminowanych obiektów

Penetracja światła do wnętrza iluminowanych obiektów przez okna lub inne otwory jest

zjawiskiem bardzo powszechnym często towarzyszącym iluminacji metodą zalewową.

Iluminując obiekt, szczególnie ta metodą, nie można ograniczyć emisji światła tylko do

powierzchni murów, elewacji. Pewna jego część dociera przez szklane okna do wnętrza

budynku. W takiej sytuacji należy zastosować metodę punktową, która gwarantuje bardzo

precyzyjne kierowanie światła w małe obszary elewacji, lub też zrezygnować z iluminacji

oświetlanego budynku.

52 Tamże, s.76

34

Niszczenie owadów przyciąganych przez silne światło do gorących reflektorów

Można tego uniknąć nie stosując reflektorów dużej mocy (reflektory i naświetlacze o

mocy do 70W). Można też pokusić się o osłonięcie reflektorów- siatkami ochronnymi o

pewnej gęstości oczka, które nie dopuszczą owadów zbyt blisko nagrzanej szyby53.

53 Tamże, s.80

35

Rozdział 3

Rola zmysłów w ogrodzie nocnym

Noc jest porą zmniejszenia aktywności organizmu, a tym samym odpoczynku, uśpienia

świadomości. Wędrując nocną porą po parku możemy dostrzec, pomimo zmęczenia

organizmu, że nasze zmysły wcale nie ulegają uśpieniu. Zmysły są systemami postrzegania,

odbierającymi z otoczenia, bliskiego lub dalekiego, informacje w postaci rozmaitych

bodźców. Bodźce te mogą mieć swoisty charakter: mechaniczne, akustyczne, świetlne albo

chemiczne. Narządy zmysłów są wyposażone w wyspecjalizowane jednostki – sensory, które

to pozwalają im odczytywać z otoczenia odpowiednie bodźce.54 Za pomocą zmysłów

organizm człowieka nie tylko odbiera, ale także przetwarza zewnętrzne bodźce.55 Potocznie

uważa się, że ludzkie ciało posiada pięć zmysłów: dotyk, wzrok, słuch, węch, smak.

Narządy zmysłów są ściśle powiązane z układem nerwowym, dlatego ich istotą jest

odbieranie i przetwarzanie ich właśnie w tym układzie. Każdy bodziec odbierany jest, jako

ładunek elektryczny przenoszony do mózgu, co powoduje odpowiednie reakcje organizmu.

Poznanie zmysłów człowieka intrygowało już starożytnych myślicieli. Już wtedy uczeni

próbowali udowodnić, że zmysły są jedyną aczkolwiek nie do końca doskonałą drogą do

poznania świata. Niektórzy nawet twierdzili, że zmysły są zawodne i ukazują nam

zniekształcony obraz świata. Zwolennikiem tezy popierającej wiarę w ludzkie zmysły był

Heraklit, który uważał je za jedyne i podstawowe źródło naszej wiedzy. Myślicielem, który

podważył ta tezę był Paramenides56. Mawiał on, że zmysły nie ukazują nam prawdziwej

rzeczywistości, dlatego nie należy im wierzyć. Dziś wiadomo, że ludzie zmysły nie są

doskonałe, ale jakie by nie były są naturalnym narzędziem, które otrzymało nasze ciało by

widzieć, badać, dotykać, czuć, słuchać, smakować świat, który nas otacza.

W koncepcji projektowej ogrodu nocnego postrzeganie przez zmysły odgrywa znaczną

rolę. Ogród ten został zaprojektowany w taki sposób, by każdemu zmysłowi przypisana była

54 Encyklopedia PWN 55 Ryszard Feldman, http://forum.darzycia.pl/vt5058.htm?sid=60d0cc0aa5982bd14be35c12f75f8ba8 pobrano 2.II.2008r. 56 Zbigniew Wendland, Antologia historii filozofii, Warszawa 1996, s. 116

36

inna „trasa poznawcza”, dzięki której uczestnik może wgłębić się w dosadne poznanie i

wyostrzenie każdego swojego zmysłu, jak i miejsca, którym jest ogród nocny.57

3.1 Dotyk

Najważniejszym i zarazem najbardziej „ludzkim” zmysłem dla człowieka jest zmysł

dotyku58, inaczej odczuwanie59 skórne. Dotyk to podstawowe „narzędzie” poznawcze

człowieka, bez którego nie można było by się obyć. „Dotyk, to najważniejszy ze zmysłów, z

czego najczęściej nie zdajemy sobie sprawy. Czucie i odbiór wrażeń przy pomocy tego

zmysłu, przewyższa działanie niejednego medykamentu. Dostarcza człowiekowi największej

wiedzy o życiu, krok po kroku. Rozwija komórki mózgowe, a przy tym i naszą

inteligencję.”60 Tylko zmysł dotyku jest w stanie zastąpić inne zmysły. W momencie, kiedy

zmysł czucia jest uszkodzony bądź nie funkcjonuje, życie człowieka zamiera. Najbardziej

unerwionym narządem w ciele człowieka są dłonie, dlatego to właśnie za ich pomocą może

nabywać empirycznego doświadczenia, jakim jest dotyk W koncepcji projektowej ogrodu

nocnego przewidziano „ścieżkę poznawczą” dla każdego zmysłu z osobna. Zmysł dotyku

uczestnik „nabywa” w tunelu życia, gdzie ma się symbolicznie narodzić.

3.2 Wzrok

Wzrok jest kolejnym poznawczym zmysłem człowieka i razem z odczuwaniem skórnym,

jakim jest dotyk najbardziej doskonałym. Do rejestrowanie bodźców świetlnym służy

człowiekowi oko z jego aparatem optycznym. Jakość postrzegania tym zmysłem zależy od

ilości energii świetlnej, jaka wpada do oka przez źrenicę oczną. Źrenica reaguje podobnie jak

przysłona obiektywu aparatu fotograficznego, czyli odpowiednio od warunków, na jakie jest

wystawiona. W słońcu staje się węższa, gdyż ilość światła wpadająca do przez nie do oka jest

wystarczająca do rejestrowania obrazów, jakie widzi oko. W miejscach, gdzie panują gorsze

warunki świetlne źrenica ulega rozszerzeniu.61 Zmysł wzroku w miejscu, gdzie przestrzeń

kształtowana jest głównie za pomocą światła sztucznego, może odbierać mylnie otaczającą go

rzeczywistość. Ogród nocny ma być miejscem, gdzie szczególna uwagę przypisuje się

57 Zbigniew Wiśniewski, Przyszłość należy do człowieka rozumnego, Stapia, Warszawa 2007 s. 103 58 Jerzy Kreiner, Zmysły, Przekroje, Kraków 1904, s.38 59 Donald R. Griffin, Widzenie w ciemności, WP, Warszawa 1962, s.112 60Emil Grabicz, http://www.ithink.pl/artykuly/spoleczenstwo/inne/czucie-zmysl-zycia/ pobrano 15.I.2008r 61 Ryszard Feldman, http://forum.darzycia.pl/vt5058.htm?sid=60d0cc0aa5982bd14be35c12f75f8ba8 pobrano 2.II.2008r.

37

oświetleniu i jego barwy ,dlatego postrzeganie go zmysłem wzroku może być szczególnym

doznaniem wpływającym bezpośrednio na nastrój i samopoczucie uczestnika.

3.3 Słuch

Następnym zmysłem człowieka jest zmysł słuchu62, dzięki któremu człowiek może

rejestrować i przetwarzać bodźce akustyczne, czyli inaczej mówiąc fale dźwiękowe.63A

narządem rejestrującym jest ucho, które dzięki receptorom odbiera i przetwarza słyszalne

dźwięki. Ludzkie ucho rejestruje dźwięki o częstotliwości od 16 do 20 000 Hz64, a ciśnienie,

jakie wywiera fala akustyczna nie może przekraczać 100-120 decybeli65. Gdy nastąpi

przekroczenie górnej granicy słyszalności można mówić o tzw. przewodzeniu kostnym

dźwięku, gdzie ucho odbiera fale akustyczne powietrza i drżenia kości czaszki.

Zmysł słuchu pełni w ogrodzie nocnym podobnie, jak inne zmysły nie tylko funkcję

poznawczą. Jest rejestratorem dźwięków natury. W ogrodzie, gdzie mrok jest tematem

przewodnim, słuch odgrywa tam ważną rolę. Dzięki niemu możemy postrzegać świat

zewnętrzny za pomocą rejestracji fal dźwiękowych w sposób niecodzienny. Tunel, w którym

uczestnik jest nastawiony na szczególną stymulację i wyostrzenie słuchu jest częścią „ścieżki

poznania”, której funkcją jest nie tylko poznanie dźwięków natury, ale również wykorzystanie

ich, jako narzędzia, które umożliwi nam dalszą w nim drogę.

3.4 Węch i smak

Wrażenia węchowe powstają za pomocą impulsu elektrycznego, który powstaje dzięki

reakcji biochemicznej substancji zapachowej. Zmysł węchu jest elastycznym systemem.

Receptory węchowe wykazują bardzo szybką adaptację zapachową. Nawet najbardziej

intensywny, niemiły zapach, szybko przestaje przeszkadzać i wystarczy parę minut by stał się

niewyczuwalny, jako drażniący czy nieprzyjemny. Węch podobnie jak i smak są ze sobą

ściśle związane. Smak odczuwamy za pomocą węchu. Człowiek za pomocą kubków

smakowych rozpoznaje cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, słony i gorzki. Smak pełni

w życiu człowieka rolę Zmysł powonienia ma także wpływ na stan uczuciowy człowieka oraz

62 Jerzy Kreiner, Zmysły, Przekroje, Kraków 1904, s.72 63 Fizyka i astronomia Podręcznik dla lic. ogóln/prof/tech. 2, Nowa Era, Warszawa, 2004 s. 46 64 Tamże, s. 48 65 Tamże, s. 49

38

funkcjonowanie jego pamięci66. Węch jest bardzo subtelnym zmysłem. Wychwytuje z

powietrza różnego rodzaju substancje zapachowe, które mogą nas pobudzać, usypiać czy

drażnić. Węch może posłużyć nam, jako wzrok w miejscu, gdzie nie ma wystarczającej ilości

światła, by ludzkie oko mogło odczytać zarys otaczającej nas przestrzeni67. Tunel węchu w

„ścieżce poznania” ogrodu nocnego opiera się na wyznaczaniu sobie trasy poprzez

wydeptywanie ścieżki wyścielonej różnymi zapachowymi ziołami czy bylinami. W miejscu

ciemnym, takim jak tunel zapachu, węch jest naszym jedynym przewodnikiem, który

wyznacza nam drogę.

66 Ryszard Feldman, http://forum.darzycia.pl/vt5058.htm?sid=60d0cc0aa5982bd14be35c12f75f8ba8 pobrano 2.II.2008r 67 Zbigniew Wiśniewski, Przyszłość należy do człowieka rozumnego, Stapis 2007 s.103

39

Rozdział 4

Rola barwy w ogrodzie nocnym

4.1 Czym właściwie są barwy i do czego mogą być przydatne w ogrodzie nocnym?

Barwy są wrażeniem zmysłowym powstającym na siatkówce oka, kiedy pada na jej

receptory fala elektromagnetyczna o długości od 400 do 700 nm (zakres światła widzialnego).

Każda długość fali jest postrzegana przez oko człowieka, jako konkretna barwa, a więc jako

czerwona, pomarańczowa, żółta, zielona, niebieska lub fioletowa. Barwy te można uzyskać

przez rozszczepienie białego światła w pryzmacie, obserwuje się je również, jako składowe

tęczy68. Poprzez mieszanie w różnych proporcjach kolorów podstawowych: czerwonego,

żółtego i niebieskiego można otrzymać różne barwy i ich odcienie. Rzecz jasna nie będą już

miały jednej długości fali, lecz kilka. Te mieszanki postrzegane są przez nasze zmysły

właśnie, jako barwy69.

Światło, zarówno białe jak i słoneczne oraz poszczególne barwy proste, czy ich odcienie

w postaci kolorów można z powodzeniem wykorzystywać w celach leczniczych. Za ich

pomocą można również badać stan energetyczny organizmu człowieka, określić poziom

zdrowia lub stopień zaawansowania choroby.

Prawie dla każdej barwy o określonej długości fali można dobrać barwę dopełniającą. Są to

bardzo często barwy kontrastowe, które działają w sposób neutralizujący barwę podstawową.

Ludzkie ciało tak, jak wszystko, co znajduje się we Wszechświecie, jest mniej lub bardziej

zagęszczoną mieszaniną fal świetlnych oraz dźwięków, a więc fal elektromagnetycznych o

różnych częstotliwościach i długościach. Każda komórka, tkanka, każdy narząd promieniuje

określonym, stałym kolorem. Wypadkową tych wszystkich promieniowań powinien stanowić

kolor biały70, co oznaczałoby osiągnięcie absolutnej równowagi organizmu, czyli idealnego

zrównoważenia kolorów.

68 Fizyka i astronomia Podręcznik dla lic. ogóln/prof/tech. 2, Nowa Era, Warszawa, 2004, s. 92 69 Joanna Bielska-Krawczyk, Między widzialnym a niewidzialnym. Twórczość Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Universalis, Warszawa 2004, s. 231 70 Tamże, s. 310

40

4.2 Oddziaływanie barw na psychikę człowieka

Barwa jest całościowym pojęciem dotyczącym odbioru wrażeń wzrokowych, w węższym

zaś jest jakościowym określeniem odbieranego światła zwanym walorem barwy.71 Barwy w

swojej postaci są mieszanką trzech podstawowych kolorów: żółtego, czerwonego,

niebieskiego. Pojęcie barwy różni się tym od pojęcia koloru, że barwę można stworzyć

mieszając w odpowiedni sposób trzy podstawowe kolory, natomiast odcienie kolorów są

naturalnym bogactwem i nie można ich powielić.

Ogród nocny jest ogrodem eklektyzmu ideowego, czyli nakładania się na siebie różnych

nurtów filozoficznych, dlatego w swojej treści i symbolice nawiązuje również do idei

Dalekiego Wschodu. Wymienione poniżej barwy nawiązują do siedmiu podstawowych

czakramów72, które według filozofii wschodu są głównymi ośrodki energetycznymi w ciele

człowieka i mają istotny wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu.

Czerwony

Kolor czerwony określa pierwszą czarkę człowieka, czarkę podstawy73 jest kolorem

ciepłym, ekstrawertycznym. Stymuluje on do aktywnego, energicznego działania.

Charakteryzuje ludzi posiadających ogromne zasoby siły witalnej, a także namiętności. W

życiu człowieka manifestacja koloru czerwonego to chęć zwrócenia na siebie uwagi.

Oddziaływanie barw na człowieka może powodować różnorakie reakcje. Zbyt duże nasycenie

tym kolorem może wzniecać gniew, bunt, upór, skłonność do obrażania innych, a także

bezwzględność i brutalność74. Kolorem czerwonym można oddziaływać również pozytywnie.

Przy braku energii do działania, w bezradności i zniechęceniu, w stanach depresyjnych i

melancholii wskazana jest właśnie terapia barwą czerwoną. Każda barwa w nadmiarze może

powodować niepożądane działanie, dlatego istnieją pewne równoważniki kolorów, które maja

za zadanie neutralizowania danego koloru75. Dla czerwonego jest to barwa turkusowa, która

może stać się zamiennikiem tego koloru dla ludzi o temperamencie sangwinicznym,

cholerycznym lub histerycznym, na których czerwień wpływa agresywnie.

71 Tamże, s. 17 72 Ursula Georgii, Praca z energiami, aurą i czkrami, Ravi, Łódź 2003, s. 19 73 Tamże, s. 108 74 Liz Simpson, Przez Czakry do Zdrowia, Diogenes, Warszawa 2000r., s.32 75 Tamże, s. 32

41

Pomarańczowy

Pomarańczowy określa drugi ośrodek energetyczny człowieka76. Jest barwą mniej ciepłą

od koloru czerwonego. Ekstrawertyczny i asertywny. Pomarańczowy w porównaniu z

czerwonym jest barwą bardziej konstruktywną, inspirującą. Charakteryzuje ludzi twórczych.

Jest źródłem energii i sił psychicznych. To kolor ludzi otwartych, którzy są lub chcą być

śmiali, pełnych entuzjazmu i zapału do działania. Ludzie preferujący pomarańczowy są pewni

siebie i zdecydowani, uśmiechnięci, zadowoleni z życia, pełni humoru oraz chętnie

podejmujący praktycznie każdą dyskusję. Przedsiębiorczy.

Barwa ta nie jest wskazana dla ludzi cierpiących na stresy. Pomarańczowym można leczyć

melancholię, apatię, zniechęcenie, paraliż myślowy, smutek, a krańcowo nawet - całkowitą

utratę witalności. Kolorem dopełniającym jest niebieski.

Żółty

Najbardziej delikatnym, przejrzystym, ciepłym i lekkim jest kolor żółty.

Żółty symbolizuje pewność siebie i odpowiada za poczucie własnej wartości. To ulubiony

kolor ludzi na kierowniczych stanowiskach oraz intelektualistów wykonujących wszelkie

prace umysłowe. Ludzi bystrych o wnikliwym umyśle. Kolor ten stymuluje staranność

wykonywanej pracy, pracę mózgu i podobnie jak pomarańczowy inspiruje i motywuje do

działania. Oświeca, ułatwia przyswajanie wiedzy jak i logiczne myślenie. Zwiększa

otwartość. Daje mądrość i ułatwia zajęcie się szczegółami. Ludzie preferujący tej kolor to

optymiści, którzy są lub chcą być bardziej pozytywnie nastawieni do życia. Żyją nadzieją i

poczuciem, że wszystko potoczy się szczęśliwie. Negatywnym skutkiem przedawkowania

tym kolorem jest skłonność do samokrytyki. Nadmiar żółtego może wiązać się z

wystąpieniem złośliwości, wyrachowania, mściwości i skłonności do oszustw, a także

przebiegłości czy postawy kontrolującej. Natomiast niedobór żółtego to krytyczne

nastawienie do innych. Żółty bardziej niż pomarańczowy pozwala zwalczać melancholię,

zniechęcenie, jak i również depresje i głęboki pesymizm. Kolor ten nie jest zalecany dla ludzi

cierpiących na choroby umysłowe, jak i stany lękowe. Barwą neutralizującą jest fioletowy.

76 Ursula Georgii, Praca z energiami, aurą i czkrami, Ravi, Łódź 2003, s. 109

42

Zielony

To barwa, której odpowiadającym narządem jest serce77. Zielony. Odświeżający,

uspokajający, zaprowadzający równowagę oraz przywracający spokój i wyciszenie. To kolor

przyrody. Osoby preferujące zielony żyją w zgodzie i harmonii z otoczeniem. Nie chcą

wyróżniać sie z tłumu. Głównymi cechami ludzi o zamiłowaniach do barwy zielonej są

uczciwość, przyzwoitość i zrozumienie. Zieleń łagodzi odczuwanie strachu i szoku

doznawanych w sytuacjach traumatycznych. Wzmacnia poczucie bezpieczeństwa, koi nerwy i

ataki wściekłości. Działa bardzo pozytywnie na psychikę. W nadmiarze powoduje senność,

zmęczenie i rozdrażnienie. Terapii tą barwą nie można stosować dłuższy czas. Barwą

neutralizującą jest różowy.

Niebieski, błękitny

Niebieski jest kolorem chłodnym. Odpowiada on za funkcjonowanie piątej czakry78.

Czakry gardła. Charakteryzuje osoby nieagresywne, solidne, uporządkowane, taktowne,

godne zaufania, pragnącej ciszy i spokoju79. Błękit uspakaja, odświeża i regeneruje system

nerwowy. Nadmiar tego koloru może powodować roztargnienie i zmienność, a nawet

poczucie winy i nieufność80. Niechęć do dokonywania zmian oraz zazdrość. Sprzyja również

zbytnim pogrążaniu się w marzeniach jak i niedbalstwu, lenistwu i znudzeniu. W porównaniu

z żółtym i pomarańczowym niebieskiego nie stosuje się w leczeniu stanów depresyjnych.

Barwą dopełniającą jest pomarańczowy.

Indygo

Barwa ta określa szósty czakram81 – „trzecie oko” odpowiada on za jasnowidzenie i

działanie intuicji.

Indygo to barwa zimna. Bardzo czynna o tendencji znieczulającej, co pozwala na złagodzenie

odczuwania bólów somatycznych. Od strony emocjonalnej indygo stymuluje ostrość pięciu

zmysłów, intuicję oraz wycisza podniecenie umysłowe. Indygo nie posiada barwy

dopełniającej,

77 Tamże, s. 114 78 Ursula Georgii, Praca z energiami, aurą i czkrami, Ravi, Łódź 2003, s. 117 79 Tamże, s. 98 80 Tamże, s. 98 81 Tamże, s. 118

43

Fioletowy

Barwa zwięczającą ludzki system energetyczny. Określa ona osoby rozwinięte duchowo,

chcące zaznaczyć swoją szlachetność, pokorę, idealizm i świętość. Fiolet ma własności

kreatywne i duchowe. Terapia ta barwą sprzyja rozwinięciu w sobie poczucia własnej

wartości, godności osobistej i poczucia szacunku do siebie samego i do swoich poczynań,

ambicji. Pomaga także w określeniu swojej tożsamości, a wiąże się z tolerancją i rozwagą.

Zbyt duże nasycenie fioletem powoduje u człowieka arogancję, brak wytrzymałości,

nierozważność. Ujawnia również postawę konfliktową pozbawioną krytycyzmu wobec siebie.

Barwę tą stosuje się w silnych nerwicach o podłożu psychicznym. W stanach wściekłości,

nienawiści, zazdrości, a także niepokoju i nieuzasadnionym strachu. Kolorem dopełniającym

jest żółty82.

4.3 Barwy aury a zdrowie

Aurą83 nazywamy energetyczną powłokę otaczającą ciało fizyczne każdego żywego

organizmu. Inaczej ujmując aura, to pole energetyczne o różnych kształtach i barwach

zmieniających się dynamicznie w zależności od rodzaju i intensywności kontaktów z innymi

ośrodkami energii środowiska, a w przypadku człowieka - od przeżywanych przy tym

nastrojów czy emocji84.

Barwy aury są ściśle związane z jakością promieniowania czakr, rozumianych jako wirujące

centra energetyczne, oddziaływujących określoną barwą i rozmieszczonych wzdłuż

kręgosłupa i czaszki85.

Kondycja zdrowotna człowieka jest bezpośrednio związana z promieniowaniem czakr.

Mówiąc inaczej, im człowiek zdrowszy tym czystsze i silniejsze są jego barwy aury.

Aura każdego żywego organizmu promieniuje z określoną siłą, która, jak było powyżej

opisane jest z kolei zależna od stanu zdrowia. Silne, czyste promieniowanie oznacza dobre

zdrowie, słabe, przytłumione oznacza analogicznie chorobę lub niedomaganie.

Zdolność widzenia aury była postrzegana, jako umiejętność, którą posiadali tylko nieliczni

dzięki właściwości rejestrowania długości fal świetlnych leżących poza zakresem

widzialnym. Dziś wiadomo, że ujrzenie tej subtelnej powłoki człowieka jest możliwe dzięki

odkryciu dwóch rosyjskich naukowców Walentego i Siemiona Kirlianów. Którzy jako pierwsi

utrwalili jej kształty i barwę na kliszy fotograficznej. Był to krok milowy w medycynie 82 Richard Webster, Odczytywanie aury, Medium, Warszawa 2000 s. 123 83 Ursula Georgii, Praca z energiami, aurą i czkrami, Ravi, Łódź 2003, s. 16 84 Richard Webster, Odczytywanie aury, Medium, Warszawa 2000 s. 54 85 Tamże, s. 57

44

niekonwencjonalnej, gdyż na podstawie zapisu obrazu na kliszy można było określić

kondycję zdrowotną organizmu oraz wpływ zastosowanego leku, diety, a nawet psychoterapii

oraz muzyki. Kontynuatorem badań nad niewidocznymi gołym okiem polami energetycznymi

był angielski uczony Harry Oldfield, który udoskonalił tak zwianą metodę kirlianowską.

Poszedł on o krok dalej i udało mu się sfilmować ludzką aurę. Stwierdził, że aura u zdrowego

człowieka ma wygląd czystych barw tęczy, czyli od czerwonego po fiolet. Natomiast w aurze

niedomagającej pojawiają się „brudy” pod postacią zaciemnień, przewężeń kształtów, co

jednocześnie wiąże się z chorobą. Późniejsze doświadczenia pozwoliły dokonać analizy

utrwalonych na filmie portretów ciała astralnego, z których można wnioskować również o

przyczynach dolegliwości fizycznych. Metoda ta okazała się też niezwykle przydatna w

śledzeniu wpływu różnych energii uzdrawiających na kondycje zdrowotną człowieka, w tym

homeopatycznych esencji kwiatowych.

4.4 Emocje, barwy a zdrowie

„Emocja są systemem motywacji, życiodajnym i wzmacniającym darem”86. Początki

medycyny niekonwencjonalnej są niejako zakorzenione w kulturze wschodu. Już

przedstawiciele starożytnej Medycyny Chińskiej postrzegali organizm ludzki, jako jedność

psychosomatyczną (ciała - soma i umysłu -psyche). Przez wieki doskonalili techniki badania

oraz wpływ przeżyć, emocji, jedzenia, barw na zdrowie ludzkiego organizmu. Dostrzegali

blokujący wpływ w przepływie życiodajnej energii w ciele poprzez przeżywane emocje,

zwłaszcza te o negatywnym zabarwieniu. Stwierdzali również przy tym, iż uzewnętrznianie

pozytywnych emocji ułatwia przepływ i świadczy jednocześnie o zrównoważonej pracy

narządów wewnętrznych człowieka. Według ich ustaleń, każdemu narządowi wewnętrznemu

odpowiada inna emocja, która ściśle wpływa na stan zdrowotny człowieka. I tak:

- Miłość oraz radość uzewnętrzniana, jako zdrowy śmiech wiąże się z sercem.

Nadmiar w elemencie daje euforię i histeryczny śmiech, deficyt ujawni się ponurością. Na

energię serca negatywnie wpływają samotność i rozdzielenie.

- Gniew, złość, drażliwość, wściekłość, zazdrość - z wątrobą. Nadmierna aktywność elementu

- to agresja i oskarżanie innych, słaba - to brak asertywności i oskarżanie siebie.

- Strach, obawy, lęki, fobie, depresje, - z nerkami,

- Wzajemne zrozumienie, współczucie, wiara, ufność - ze śledzioną/trzustką.

Nierównowaga to brak tych emocji lub osłabiające element nadmierne współczucie.

86 Ewa Foley, Zakochać się w życiu, Ravi, Łódź 2004, s. 215

45

- Niepokój, smutek, rozpacz - z płucami.87

Niedobór określonego koloru, na przykład w spożywanej żywności, skutkuje osłabieniem

któregoś narządu i odwrotnie, nadmiar powoduje nadaktywność danego kręgu

funkcjonalnego.88

4.5 Barwy a instynktowne zachowania człowieka

Człowiek przebywał od zawsze w otoczeniu barw i umiał je instynktownie wykorzystać w

łagodzeniu różnych stanów duszy i ciała. Potrafił otaczać się potrzebnymi barwami, nosił

odpowiednie do swoich nastrojów i emocji ubrania, gustował w określonej barwy kwiatach.

Zamiłowanie lub niechęć do jakiegoś koloru mogło wiele o nim powiedzieć. Niechęć do

określonej barwy, np. ubioru mogła świadczyć o nadaktywności czy nadmiarze tego koloru w

jakiejś części organizmu, a pragnienie ubierania się w określoną barwę - o niedoborze bądź

słabej aktywności któregoś narządu.

Dziś człowiek zagubił swój instynkt i często, chociaż nie czuje się dobrze z jakimś

kolorem, otacza się nim, goni za modą, ulega presji robiąc coś wbrew swoim potrzebom lub

bez głębszego zastanowienia. A kolory oddziałują swoją mocą na jego system energetyczny,

na jego ciało, emocje i psychikę, pozytywnie lub negatywnie. Mogą pobudzić lub uspokoić,

podrażnić lub złagodzić, ogrzać lub oziębić. Patrząc na nie z tej strony, znaczenia nabierają

takie określenia, jak: 'spojrzeć przez różowe okulary', 'mieć szare życie', 'widzieć wszystko w

czarnych barwach', 'marzyć o niebieskich migdałach', a także pojęcia: kolory ciepłe, zimne,

żywe, stonowane, ponure czy mdłe. Najwyższy, więc czas docenić ich wpływ na nasze

organizmy i powrócić do prawidłowego korzystania z ich właściwości. Opracowano wiele

testów psychologicznych ułatwiających poznanie zapotrzebowania na kolory. Już w roku

1810 Johann Wolfgang Goethe89 sygnalizował związek barw z emocjami. Psychologię koloru

rozwijało wielu naukowców, wśród nich Hermann Rorschach90 i Max Lüscher91. Ten

pierwszy potrafił określić cechy osobowości pacjenta w sferze uczuć, pragnień, dążeń,

postaw, przekonań i woli na podstawie zdolności rozpoznawania przez niego kolorowych

plam. Ten ostatni opracował szczegółowy test kolorów wyjaśniający ich wpływ na

osobowość człowieka.

87 Tamże, s. 98 88 Ursula Georgii, Praca z energiami, aurą i czkrami, Ravi, Łódź 2003, s. 119 89 Marcin Szyrocki, Johann Wolfgang Goethe, WP, Warszawa 1987 90 Mikołaj Majkowicz, http://bubel.bzzz.net/dopobrania/psychologia-wyklady.pdf , pobrano 03.06.2008 91 Tamże

46

4.6 Ogród nocny i jego wpływ samopoczucie

Współczesny człowiek żyje w świecie, który niesie za sobą wiele zagrożeń związanych ze

szkodliwym trybem życia, jego zdrowiem oraz zwiększającą się liczbą konfliktów i

problemów emocjonalnych. Żyjemy w czasach, w których nawet ludzie określający się, jako

spełnieni i szczęśliwi, cieszący się nieskazitelnym zdrowiem, nie zawsze są w doskonałym

nastroju emocjonalnym czy psychicznym. Nauka i religia ukazuje nam, iż istnieje wiele

sposobów na to, żeby jak najdłużej i jak najczęściej cieszyć się dobrym samopoczuciem, a

tym samym czuć się bardziej odprężonym, wypoczętym i spełnionym. Z reguły są to metody

niekonwencjonalne, często oparte na efekcie placebo92, ale jak pokazały wcześniejsze

pokolenia człowiek jest istotą która zadziwia w każdym calu swojej osoby. Nauka do dziś nie

stworzyła metody na zachowanie zdrowia i dobrego samopoczucia na co dzień. Niektórzy

uważają, że niezawodnym sposobem na to są farmakologiczne substytuty, niektórzy zaś, że w

człowieku i jego umyśle tkwi cała energia, która kieruje jego życiem w każdej jego sferze.

Ogród nocny w swojej formie opiera się na jednym i drugim. Nie przyjmuje się w nim co

prawda lekarstw, ani nie powoduje w człowieku skłonności do pozytywnego myślenia, ale

pokazuje człowiekowi świat, którego nie zna na co dzień. Doznania jakich doświadcza

uczestnik są lekarstwem na jego stan psychiczny i emocjonalny.

4.7 Symbolika w ogrodzie nocnym

„Wszystko jest naszym lustrem. Każdy czy jest tego świadomy czy nie posługuje się

symbolami. W nocy i w dzień w mowie gestach i marzeniach.”93 Symbolika wbrew pozorom

odgrywa ogromną rolę w naszym życiu codziennym. Idąc do szkoły czy jadąc do pracy

mijamy witryny sklepowe, budynki, samochody, ludzi, którzy świadomie lub nieświadomie

próbują nam coś przekazać poprzez kolor, krój stroju, różnego rodzaju powyzywane

emblematy, których znaczenia są prawie nieświadomi. To wszystko co nas otacza, niesie za

sobą pewien przekaz. Przekaz ten odwzorowuje się w nadanej mu symbolice. Kolory, jakie

lubimy, bądź nie. Przedmioty, którymi się otaczamy. Języka, jakiego używamy, wszystko to

ma pewne znaczenie, ale znaczenie to ma sens, ponieważ sami mu je nadaliśmy.

92 Tomasz Łysakowski, http://lysakowski.wordpress.com/2007/07/20/efekt-placebo-rozpracowany/ , pobrano 03.06.2008r. 93 Lou Ryan, Symbolika Feng Shui, Universalis, Warszawa 2006 s. 9

47

Ogród nocny w swojej treści otacza się wszelakimi symbolami, różnych kultur.„Noc jest

wszędzie taka sama”94 noc jest uniwersalna. Noc łączy ludzi, kultury, myśli, a symbole są

tylko łącznikiem pomiędzy nimi.

Pierwszym symbolicznym elementem ogrodu nocnego jest góra, na której to opiera się

całe założenie. Góra w swej symbolice sięga czasów bardzo odległych, a kojarzona jest

przede wszystkim z bliskością Boga, Wręczenie X Przykazań Mojżeszowi przez Boga95, czy

objawienie na górze Synaj. Wiele narodów posiada swoją świętą górę, która czczona jest z

wielkim namaszczeniem. Góra jest również symbolem zespolenia nieba z ziemią, symbolem

mądrości, jak i trudnej drogi stawania się świadomym, czyli łączeniu umysłu i ducha. Góra

jest tez symbolem ludzkiej kariery, która wznosi się ponad96. Kamień, podobnie, jak góra jest

również symbolem długiego życia. Symbolizuje również spokój, stabilność oraz siłę ducha.97

Kolejnym elementem o symbolicznym znaczeniu jest brama prowadzącym do wnętrza

nocnego założenia. Brama pojawia się wielu kulturach całego świata. Oznacza on wejście.

Symbolicznie brama oznacza przejście z jednego świata do drugiego, z części znanej w

nieznane. Ze świata doczesnego w pozaziemski. W ogrodzie nocnym jest to świat na planie

Układu słonecznego98. Brama oprócz swej wymowności może służyć, jako symbol sam w

sobie bądź w połączeniu z innymi, np. umieszczonymi na filarach czy innych czciach strefy

wejścia99. Kwiaty symbolizują zespolenie się z naturą, za ich pomocą możemy przedstawić

nastrój, humor, możemy się nimi otaczać i świadomie tworzyć wokół siebie swoisty nastrój.

Symbolika kwiatu przejawia się w dwóch głównych nurtach, pięknie i przemijaniu. Kwiaty

można łączyć z owocami, kamieniami tworząc kompozycje ukazujące rytm natury: Życie i

umieranie, narodziny i śmierć, aktywność i spokój100. Kadzidło podobnie, jak kwiaty

stymuluję zmysł powonienia. Symbolizuje oczyszczenie ducha, palone kadzidło łączy to, co

widoczne z tym, co ukryte, dzień z nocą, ciało z duchem101. Bambus jest rośliną, która w

założeniu projektowym pełni rolę parawanu w jego określonych partiach. Bambus, jako

wszechstronna bylina, uważana jest za podstawowy produkt Chin. Nabrał on również rangi

symbolu, w ornamentyce, sztuce czy kaligrafii. „Artysta musi stać się bambusem zanim

94 Beata Mendrek-Mikulska, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_filmie , pobrano 11.V.2008r. 95 Stary Testament 96 Joachim Alfred P. Scheiner Feng shui symbole Zachodu, Kos, Warszawa 2006 s. 66 97 Tamże, s. 78 98 Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008 s. 47 99Joachim Alfred P. Scheiner Feng shui symbole Zachodu, Kos, Warszawa 2006 , s. 42 100 Tamże, s. 90 101 Tamże, s. 76

48

zacznie go malować”102. Bambus w symbolice azjatyckiej zakorzenił się do tego stopnia iż

stał się miara wszechrzeczy. Uważany jest, jako symbol skromności oraz czystej i wiernej

miłości. Wbrew pozorom taka interpretacja owej rośliny nie jest bezpodstawna a swoje

zamiłowanie do tej rośliny Chińczycy zawdzięczają jego budowie fizjologicznej. Puste

wnętrze rośliny jest porównywane do serca, a puste serce to serce bez życzeń, czyli czyste jak

kryształ. Kolor bambusa nie pozostaje również bez znaczenia, jego wiecznie zielone pędy są

symbolem niezmienności wobec przeciwności losu. Innym symbolem rośliny w ogrodzie

nocnym sosna, symbolika, sosna, jako zimozielone drzewo iglaste jest symbolem wiecznej

przyjaźni, trwałości i długiego życia, gdyż „potrafi przetrwać najcięższą zimę, nie tracąc przy

tym swoich igieł”103 Wedle chińskiej tradycji, w której to sosna jest szczególnie czczonym

drzewem należy razem ze śliwą i bambusem do „trzech przyjaciół zimy”. Kolejnym

elementem o znaczeniu symbolicznym jest światło. „Światło to energia. Największym

źródłem światła jest Słońce, które umożliwia życie na ziemi. Jasne i ciepłe światło odgrywa

zasadniczą rolę dla dostarczania wystarczającej energii życiowej”. Woda podobnie, jak

światło jest podstawową częścią składową naszego życia. „Już od czasów prehistorycznych

energia wody znana, jako siła dająca życie, nie tylko ciału, ale też rozumowi i duszy.”104

Barwy w ogrodzie nocnym to nie tylko „lekarstwo” na dobre samopoczucie. Barwy pełnią

również funkcje symboliczne. Ludzie w swej naturze nie zważając na religię uciekali się do

różnych sposobów polepszenia warunków życia, zdrowia czy choćby własnego

samopoczucia. Wszelaka symbolika różnych przedmiotów, pełniących role talizmanu nie

musi być zgodna z przekonaniami danej osoby, byleby była lekarstwem na daną dolegliwość,

cielesną czy duchową. Symbole są w niektórych kręgach kulturowych są swoista metodą na

bezpieczne życie i podobanie jak kolory oddziaływują na człowieka w sposób podświadomy.

Kolory podobnie jak góra stanowią pomost pomiędzy tym a tamtym światem. Potocznie

uważa się ze biały nie jest kolorem a jego brakiem. Niemniej jednak biel jest najdoskonalsza

barwa, gdyż skupia w sobie wszystkie inne. W pełnych kręgach kulturowych biel kojarzona

jest z niewinnością i czystością. Prawdę absolutną i brak emocji. W innych zaś, Chociny w

kulturze Wschodu biel zastępuje kolor żałoby i śmierci, z resztą w Europie niegdyś panował

podobny zwyczaj przypisywania bieli barwy śmierci. Światło białe oznacza zatem w

powszechnej symbolice to co doskonałe. Wzmaga koncentrację i jasne myślenie. Biel jest

neutralna a zatem czysta i uniwersalna. Czerwień w symbolice jest barwą o bardzo

102 Tamże, s. 38 103 Tamże, s. 149 104 Tamże, s. 171

49

intensywnym działaniu na widza. Kojarzy się z krwią i ogniem. Daje Zycie. Czerwony jest

kolorem kobiet, gdyż to one właśnie pielęgnują w sobie nowe poczęcie. Czerwień podkreśla

majestatyczność osoby, przedmiotu czy obiektu. Czerwone światło działa stymulująco,

pobudza do życia. Daje wolę działania. Akcentuje to co ważne. W połączeniu z zielonym daje

kontrastowe zestawienie dwóch barw co przejawia się w symbolice jako życie i wzrastanie,

radość i spokój105. Zielony barwą nadziei, pobudza nasza wrażliwość. Delikatny,

niedrażniący, ludzki. Zieleń symbolizuje piękno naturalne, niezmienione. Jest symbolicznym

powstaniem do życia. Oznaczenie tym kolorem nadaje obiektowi pewnej świeżości i

czystości. Jako symbol wzrostu i rozwoju napełnia energią i spokojem. Żółty jest

najjaśniejszym ze wszystkich kolorów i dlatego najsilniej odbija podające promienie światła

kolorem. Żółty jest kolorem słońca, dlatego światło słoneczne odbieramy, jako żółte a nie

białe. Żółty pobudza, inspiruje, przywraca równowagę i daje poczucie bezpieczeństwa. W

symbolice, uważany, jako kolor honoru. W kulturze Chin przysługiwał tylko cesarzowi.

Niebieski jest kolorem chłodnym, często przypisuje się mu cień, podobnie jak robili to

impresjoniści106. W symbolice kolor niebieski przedstawia przemijanie i noc. Błękit wzmaga

kreatywność, ciemny odcień zaś działa introwertycznie i nadaje dystansu107.Symbolika

elementów w ogrodzie nocnym nie zamyka się do występującym tam roślin czy innych

składowych elementów. Plan ogrodu, wzorowany jest na Układzie Słonecznym108, w którego

skład wchodzi dziewięć planet. Liczba dziewięć według przekazu symboliki Dalekiego

Wschodu to liczba oznaczająca długie życie oraz przynosząca szczęście.

105 Tamże, s. 83 106 Hopfinger Maryla, W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu, PWN, Warszawa 1993 s. 45 107 Tamże, s. 81-86 108 Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008, s. 47

50

CZĘŚĆ PROJEKTOWA

51

Rozdział 5 Położenie i rys historyczny Wojsławice jest to wieś ulokowana w województwie dolnośląskim, powiecie dzierżoniowskim i w historycznej gminie Niemcza. Znajduje się 50 km na południe od Wrocławia (Rys. 1).

Arboretum w Wojsławicach położone jest na wysokości 250-275 m n.p.m. Sam teren

parku przecinają dwie nieckowate doliny, które to są sezonowo zasilane przez wody

52

gruntowe, tworząc okresowe strumyki109. Roślinność występująca pierwotnie na terenie

arboretum i jak i obszarach przyległych składała się głównie z kwaśnej dąbrowy i buczyny z

duża domieszką klonu, sosny, świerka modrzewia. Cały obszar pokrywają gleby brunatne,

kwaśne o niskim pH 3,5-4,7powstałe z glinki lessopodobnej. Tak niski odczyn gleby tworzy

idealne warunki dla roślin wrzosowatych, w szczególności różaneczników, których znajduję

się tu aż 470 odmian. Warunki glebowe panujące na tym terenie nie należą do najlepszych,

pomimo iż są bardzo żyzne i posiadają doskonałe właściwości wodne, są trudne w uprawie,

łatwo zaskorupiające się po deszczu. Ilość opadów atmosferycznych wynosi 660mm, a okres

wegetacyjny nie przekracza 222 dni110. Warunki klimatyczne, jak i fizjograficzne panujące na

tym obszarze sprzyjają uprawie wielu unikatowych gatunków na skalę całego kraju.

Nazwa wsi Wojsławice pochodzi o od imienia opiekuna księcia Bolesława Krzywoustego,

rycerza Wojsława, który to otrzymał w nagrodę za swoje zasługi ową wieś nieopodal

Niemczy. Pierwsze wzmianki o Wojsławicach możemy dostrzec już w roku 1366, kiedy to

istniały pod nazwą Woislowitz. W późniejszych okresach używano również innych nazw,

takich jak: Wojslic, Weislicz, Wojslowic, Weislitz, Weiselwitz, Wojslowitz, Einbenhof,

Einbendorf. Majątek podczas swego istnienia bardzo często zmieniał swoich właścicieli. Do

dziś dokładnie nie wiadomo kiedy powstał przy folwaryczny park, ale pewne jest, iż istniał

już w latach dwudziestych XIX wieku. Dzięki specyficznej topografii terenu, jak i warunkach

klimatycznych co pozwalało na sadzenie niespotykanych dotąd na Śląsku taksonów park

spełniał pierwszorzędne wymogi do założenia ogrodu o charakterze romantycznym.

Pierwszym krokiem ku stworzeniu parku dworskiego była adaptacja naturalnego krajobrazu

wraz z istniejącą roślinnością przez członków rodu von Anlock111. Oni to jako pierwsi

wprowadzili do założenia drzewa obcego pochodzenia tj.: kasztanowiec zwyczajny (Aesculus

hippocastanum), dąb czerwony (Quercus rubra), sosna wejmutka (Pinus strobus), czy

tulipanowiec amerykański (Liliodendron tulipifera). Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom

dendroflorystycznym park w Wojsławicach wyprzedził pod tym względem magnackie

rezydencje na Śląsku a tym samym stał się jedynym w swoim rodzaju obiektem na obszarze

ogólnosląskim. Największe przemiany dokonały się jednak w roku 1880 kiedy to 150

hektarowy majątek objął wielki miłośnik i znawca roślin Fritz von Oheimb112 (Foto. 2). Jako

109 Nowak H., T. Skarby Dolnośląskiego Centrum Kulturowego i Przyrodniczego – Arboretum Wojsławice, CD-

ROM wydanie pierwsze, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003. 110 Tamże 111 Tamże 112 Tamże

53

doskonały przyrodnik o wrażliwości artysty Oheimb przebudował gruntownie park,

zaczynając od powiększenia areału i wytyczenia nowych ścieżek i osi widokowych. Do roku

1910 park przyjął formę rozbudowanego o instalacje nawadniające i budynki pomocnicze

założenia ogrodowego, które po dzień dzisiejszy nie zmieniło swojej formy (Foto. 3). Fritz

von Oheimb poświęcił swojej pasji ogrodniczej całe swoje życie. Jego miłością był ogród z

którym nie rozstał się również po śmierci, gdyż w nim właśnie w roku 1929 został

pochowany.

Fot. 1. Fritz von Oheimb

Fot. 2. Pałac w Wojsławicach

54

Rozdział 6

Koncepcja przyrodniczego ogrodu nocnego

6.1 Idea ogrodu nocnego

Ogród nocny jest ogrodem subtelnym, dalece symbolicznym, założeniem ogrodowym,

którego motywem przewodni jest człowiek. Główną jego ideą było stworzenie sieci

podziemnych tuneli, symbolizujących nieustanna noc o każdej porze dnia. Inspiracją do

stworzenia planu części nadziemnej był Układ Słoneczny113. Ogród nocny został

zaprojektowany w taki sposób, by w każdym calu kojarzył się z nocą. Część nadziemna i

podziemna. Tunele niosą szczególną symbolikę. O każdej porze dnia panuje w nich mrok.

Doskonały przykład nieustannie panującej nocy. Natomiast część nadziemna uwarunkowana

jest pora dnia, dlatego do ścisłego nawiązania z motywem nocy została zaprojektowana tak,

by przypominać nocny widok nieba, który to jest jej symbolem. Materia świecąca114, jako

ciała niebieskie widziane tylko w nocy są doskonałym jej odzwierciedleniem. Plan części

nadziemnej nie jest wierną kopią Układu Słonecznego, a jedynie jego inspiracją. Ogród nocy

jest ogrodem myśli. Cała symbolika w nim zawarta jest jedna wielką układanką, która można

zrozumieć poznając i układając wszystkie jej elementy. Ogród nocny przedstawia nocny

obraz świata. Obrazy, emocje, uczucia, które towarzyszą nocy. Strach, niepokój, ciekawość,

seks, sen. Dlatego bodźcem do zaprojektowania ogrodu nocnego jest człowiek wraz z

towarzyszącymi mu uczuciami i emocjami. Człowiek będący motywem przewodnim

symbolizuje Słońce. Nie chodzi tu o symbolikę dosłowną typu: człowiek – Słońce, jako istota

boska. Kojarzona przez wieki w religiach i wierzeniach ludzkości, ale o miejsce, w jakim się

znajduje, czyli centrum zainteresowania.

Symbolicznie przechodząc przez tunel życia nie „rodzimy” się na Ziemi, jak my wszyscy,

ale swą drogę zaczynamy od Słońca. Od centrum. To znaczy początku drogi w ogrodzie

nocnym i sami wybieramy drogę, w która pójdziemy. Wedle wyboru możemy pójść niżej,

wybierając "żelazne planety" - "ziemskie" lub gazowe "duchowe". Słońce jest centrum

naszego układu, to ono daje i reguluje życie na naszej planecie. W idei ogrodu nocnego 113 Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008, s. 47 114 Tamże, s. 204

55

uczestnik sam wybiera drogę, planetę, na którą chce pójść. Droga w dół wzgórza prowadzi do

symbolicznego usytuowania czterech podstawowych i najbliższych planet w Układzie

Słonecznym. Merkurego115, Wenus116, Ziemi117 i Marsa118. Droga w górę prowadzi na

wyżyny północnego wzgórza Wojsławickiego parku, czyli na gazowe globy. Ogromne i

niezbadane. Noc niesie ze sobą wszystkie możliwe emocje, jakich doznaje człowiek. Od

strachu po radość, noc jest częstą porą poczęcia nowego życia, jak i również jego utraty.

6.2 Tunele w ogrodzie nocnym

Tunele "żelaznych planet" symbolizują żywioły, jakie poznaje człowiek podczas życia.

Wodę, wiatr, ogień i ziemię, gdzie: Merkury oznacza ogień, Wenus - wiatr, Ziemia, jako

życie – wodę i Mars – ziemię. Merkury, jako planeta położona najbliżej Słońca uosabia ogień,

wysoka temperatura, jaka panuje na Merkurym jest symbolicznym, jak i dosłownym

przedstawieniem tego żywiołu: „Na suchy, skalisty i pokryty kraterami glob ciepło słoneczne

działa w pełni za dnia”119. Wenus, jako symbol kobiecego pierwiastka przedstawia wiatr.

Wolny i niedościgniony. Ziemia, jako woda, bez której, podobnie jak i światła nie ma życia.

Mars, jako pierwiastek męski ziemię. Noc jest porą, gdzie życie ustaje, zwalnia kroku, usypia,

a zmysły się wyostrzają. W nocy można poznać własne granice. Strachu, odwagi. Noc daje

nam możliwość wyciszenia. W nocy można spać, można spacerować, można poświęcać

chwile na spełnianiu siebie. Plan ogrodu oparty na Układzie Słonecznym, symbolizującym

noc jest tylko wierzchołkiem góry, ponieważ cały spektakl odgrywa się właśnie pod ziemia.

Kolejnymi drogami, które można wybrać, są gazowe olbrzymy, które symbolizują rozwój

duchowy. Samodoskonalenie. Żadna z dróg nie jest gorsza ani lepsza, gdyż człowiek winien

jest poznać wszystkie drogi, aby zdobyć doświadczenie i mądrość. Cztery "duchowe" planety

symbolizują nie żywioły, jak poprzednie, a zmysły: wzrok, smak, węch, słuch. Zmysły

subtelne, które można poczuć indywidualnie. Jowisz120 symbolizuje wzrok, Saturn121 - smak,

Uran122 – węch, Neptun123 - słuch. Najbardziej "ziemskim" zmysłem jest dotyk. To zarazem

najważniejszy zmysł, z czego najczęściej nie zdajemy sobie sprawy. Czucie i odbiór wrażeń

przy pomocy tego zmysłu, przewyższa działanie niejednego medykamentu. Dostarcza 115 Tamże, s. 61 116 Tamże, s. 63 117 Rocky Kolb, Ślepi obserwatorzy nieba, Prószyński i s-ka, Warszawa 1996 s. 91 118 Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008, s.68 119 Ian Ridpath, Astronomia, Hachette, Warszawa 2007, s. 90 120 Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008, s.74 121 Tamże, s. 77 122 Tamże, s. 80 123 Tamże, s. 82

56

człowiekowi największej wiedzy o życiu, krok po kroku. Rozwija komórki mózgowe, a przy

tym i naszą inteligencję. Zmysł dotyku nabywamy już przy narodzinach w tunelu życia,

dlatego żaden tunel na planetach nie nawiązuje tematycznie niego, gdyż bez dotyku nie

bylibyśmy w stanie poznać czegokolwiek. Bez zmysłu dotyku człowiek nie może żyć. „Prof.

Mandayam Srinivasan z Laboratorium Ruchu przy Massachusetts Institute of Technology

rozmawiał z pacjentem niewidzącym i niesłyszącym, w sposób, który dla normalnych ludzi

jest niemożliwy do przeprowadzenia. Otóż ten pacjent przyłożył dłonie do szyi profesora i

dzięki wibracjom strun głosowych i silnie rozwiniętym sensorom swoich dłoni, zrozumiał

każde słowo wypowiedziane przez naukowca. Tak Natura potrafi kompensować, u

niektórych, utratę ważnych zmysłów, potrzebnych do normalnego funkcjonowania człowieka.

Tylko zmysł dotyku jest w stanie zastąpić inne zmysły. W momencie, kiedy zmysł czucia jest

uszkodzony lub nie funkcjonuje prawidłowo, życie dobiega końca. Zanika kontakt z własnym

ciałem i kontakt ze światem zewnętrznym. W historii przeprowadzono wiele doświadczeń,

które udowodniły, że bez zmysłu dotyku ludzkie ciało zamiera.”124 Zmysł ten uważany jest,

jako zmysł życia, dlatego człowiek go nie poznaje. On się już z nim rodzi. Bez innych

zmysłów można żyć, bez dotyku nie.

Tunele zmysłów zostały uporządkowane tak, aby każdej planecie odpowiadał inny.

Zaczynając najbliżej od Słońca, przypisany jest zmysł najbardziej „ziemski" człowiek

posiadając zmysły, sam wybiera drogę poznania. Może rozpocząć swoją wędrówkę od

poznana żywiołów, bądź zmysłów. Ponieważ podobnie, jak niezbadane są potrzeby ludzkie

tak każda droga do ich poznania i zaspokojenia jest dobra o ile prowadzi nas do celu. Zmysły,

poza zmysłem dotyku, są ze sobą ściśle powiązane. Podobnie jak gazowe planety, ich

struktura gęstościowa jest subtelna. Dlatego ich odzwierciedlenie w projekcie jest również

"niedosłowne" cztery "górne" planety są usytuowane na nierozgraniczonym planie. Bez

podziału na strefy, podobnie, jak gaz nie ma konkretnie wyczuwalnej granicy, ponieważ

cząsteczki mogą być rozproszone w znacznej odległości od źródła, podobnie usytuowanie

"planet" nie jest dosłowne, gdyż teren nie jest rozdzielony granicą pomiędzy nimi. Dlatego

nachodzą na siebie w przeciwieństwie do planet znajdujących sie poniżej założenia.

6.2.1 Tunel życia

Tunele prowadzące do ogrodu, jak i te znajdujące się w nim niosą ze sobą pewien przekaz.

Ich symbolika wyraża drogę, chęć przejścia przez życie, bowiem motywem inspirującym, jak

124 Emil Grabicz, http://www.ithink.pl/artykuly/spoleczenstwo/inne/czucie-zmysl-zycia/ pobrano 15.I.2008r.

57

i wiodącym jest człowiek i emocje, jakie towarzyszą mu w ciągu życia. Pierwszym tunelem,

który jest zarówno drogą prowadzącą do środka całego założenia jest tunel życia, który

rozpoczyna się symbolicznie sposobem jego nadania: prokreacją. Ta część tunelu zwaną

tunelem seksu jest typowym ukazaniem pożądania człowieka, które motywuje go do

uprawiania seksu. Motywem wiodącym jest tutaj kuszenie, które odbywa się na cztery różne

sposoby, pobudzając tym samym cztery główne zmysły człowieka: węch, słuch, wzrok i

dotyk. Pierwszym etapem tunelu seksu jest rozbudzenie węchu przez unoszącą się woń

olejków eterycznych, które mają właściwości afrodyzjaku. Jest to subtelne podkreślenie

charakteru tego miejsca w sposób niewyraźny, niedopowiedziany. Osoba przechodząca tym

tunelem, w którym roznosi się woń specyficznych aromatów pobudzających jego nozdrza,

zaczyna odczuwać wrażanie pewnej przyjemności, której sama do końca nie jest pewna, gdyż

zmysł zapachu działa najsubtelniej ze wszystkich zmysłów w sposób stymulujący popęd

seksualny człowieka. Całość odbywa się w niezupełnej ciemności, gdyż absolutna ciemność,

działała by niepokojąco na uczestnika w zamkniętym miejscu, gdzie kierowany jest tylko

zapachem. Półmrok zaś odzwierciedla pełnię przekazu autora, gdyż człowiek ciągnięty nitką

pobudzającej woni aromatycznego zapachu czuje absolutny komfort, gdyż nie musi się

wysilać na znalezienie drogi w delikatnie panującym półmroku. Miejsce nabiera bardziej

agresywnego charakteru, gdy pójdziemy dalej. Toń zapachu wodzi nas coraz dalej i dalej. Tak

naprawdę sami nie wiemy co nas czeka za zakrętem gdyż, tunel ulega regularnemu

obustronnemu zwężeniu, możemy się poczuć w pewnym momencie jak ofiara wodzona

zapachem tak przyjemnej woni, że aż trudno się jej oprzeć. Chociaż wiemy, że to zwodnicze,

idziemy dalej. Tuż za zakrętem widzimy poświatę intensywnie czerwonego światła, które

zaczyna nas urzekać swoim ciepłem. Światło zaczyna nabierać coraz bardziej widocznego

blasku, odcień barwy staje się bardziej agresywny co w połączeniu z unoszącym się

zapachem określa niedwuznacznie charakter miejsca (Rys. 5).

58

Rys. 5. Grzegorz Malkusz. Wewnętrzny widok tunelu życia

Ale idźmy dalej. Miejsce, w którym się znajdujemy symbolizuje etap, drogę nadania

życia poprzez rozbudzenie seksualnej żądzy emocjonalnej dojrzałego człowieka. Idąc w głąb

korytarza zauważymy wśród panującego specyficznego półmroku, że nasze zmysły subtelnie,

ale sukcesywnie rozbudzają nasze ciało. Przechodząc przez łunę czerwonej mgiełki dojrzymy

odbijające się na ścianie obrazy emitowane przez światło projektora. Są to puszczane w

ułamku sekundy zdjęcia, których treści możemy się tylko domyślać, bo nasze oczy nie są w

stanie wydobyć kształtów, jakie przekazuje nam odbijająca obrazy klisza, lecz światło i

unoszący się zapach podpowiadają nam, iż panujący nastrój pochłania nas usypiając uwagę i

wyostrzając zmysły. Po serii obrazów możemy powoli dostrzec wyłaniające się kształty

nagiego ludzkiego ciała. Nadgarstki, uda, szyja, usta, oczy, uszy, stopy, palce. Delikatne

podkreślenie piękna stref erogennych ludzkiego ciała w sposób niedosłowny. Światło ustaje.

Jego natężenia spada. Rozbudzone zmysły człowieka kierując ciałem domagają się spełnienia.

Światło prawie, że zanika. Jedyne, co pozostaje to półmrok, niewyraźny kontur drogi, na

której znajduje się samotny człowiek. Którędy iść? Szept… ktoś nas woła. Ktoś się domaga

naszej obecności. Nie widzimy dokładnie, ani nie wiemy, dokąd iść, kierujemy się tylko

drogą szeptu prowadzącą nas przez siebie. Powraca zapach, światło. Kolor intensywnie

czerwony. I szepty, prawie niewyraźne słowa, jęki, ale tak przyjemne dla ucha, że chciałby się

59

ich słuchać tak długo, aż zniewolą nas samych. Idąc naprzód przechodzimy przez wąski

korytarz, w którym znajduje się czujnik światła. Nachodzimy na niego i nagle światła gasną.

Nastaje absolutna ciemność. Na szczęście ściany są tak blisko, że możemy poczuć ich

obecność na wyciągnięcie ręki. Chwytając ich powierzchnię czujemy, że pokryte są

niespotykanie delikatnym i miękkim tworzywem imitującym ludzką skórę. W obecnej chwili

to tak, jakby dotykać ludzkie ciało. Już nie tylko węch, wzrok, słuch, ale i dotyk zostaje

zaspokojony. Po przejściu korytarza dotyku, dochodzimy do wąskiego tunelu, w którym

panuje podwyższona wilgoć powietrza i ciepło, przechodząc przez niego możemy się poczuć

jak płód, który na końcu korytarza zobaczy pierwszy raz blask światła i wejdzie do ogrodu,

który symbolizuje życie. (Rys. 6).

Rys. 6. Grzegorz Malkusz. Wewnętrzny widok tunelu życia na fragmencie wylotu

Znajdujemy się w centrum, symbolicznym Słońcu. Część słoneczna pokryta jest

kolektorami słonecznymi125, które w dzień się ładują, podobnie jak nagrzewa się nasza cała

125 Al. Gore, Niewygodna prawda, Sonia Draga, Katowice 2006, s. 277

60

planeta by w nocy świecić niewielką poświatą. Lampy umieszczone na „słońcu” są

bezpośrednio połączone z kolektorami słonecznymi, a taki sposób, by światło oświecało ich

całą powierzchnie w porze mroku. Pomiędzy kolektorami umieszczony zostały lampy

puszczające strumień światła w niebo, co symbolizuje promienie słoneczne. Światło

oświecające „planetę” zmienia cyklicznie swoją barwę w zależności od pory dnia, jaka

właśnie panuje. W dzień, gdy słońce świeci, kolektory się ładują, by oświecić całe założenie

w nocnej porze. Analogicznie do zmniejszającej się ilości światła emitowanego przez Słońce,

barwa światła oświecająca połaciowo kolektory zmienia swoją barwę, podobnie, jak robi to

zachodzące lub wschodzące słońce. Od żółtego, po czerwonawy, by, gdy nastanie mrok

nabrać barwę niebieskawą, symbolizującą energię kosmiczną, jak i samą noc. Barwa Słońca

w założeniu w porze nocnej symbolizuje ciała niebieskie, które to królują w nocy. Słońce,

jako „planeta” nie bierze udziału w ogrodzie nocnym, ponieważ w swojej funkcji, jak i

symbolice niesie światło, oświecenie. Światłość przeczy ciemności. W dzień, gdy nie widać

planet, Słońce naświetla kolektory. Gdy znika za widnokręgiem gwiazdy ukazują się nam nad

głowami. Rola słońca zamyka się symbolicznie w porze dnia, gdyż ogród nocny straciłby

swój sens. Ogród nocny oprócz swojej nocnej funkcji niesie symboliczne przesłanie, które

opiera się na tajemnicy, która niesie ze sobą odkrywanie ciemności.

Znajdując się na symbolicznym Słońcu możemy ruszyć w drogę ośmioma różnymi

tunelami, gdzie każda trasa prowadzi do swojego tematycznego celu. Kształt wejścia do

każdego przypomina promienie słoneczne, gdzie cztery „górne” prowadzą do gazowych

planet, a cztery „dolne” do pierwszych czterech planet znajdujących się najbliżej Słońca.

Wybierając jakikolwiek tunel podążymy drogą poznania konkretnego żywiołu, bądź zmysłu.

Nawiązaniem systemu tuneli do planet Układu Słonecznego jest twierdzenie Alberta

Einsteina, które mówi, że czas płynący dla osób znajdujących się pod ziemia w tunelach

płynie wolniej niż dla tych znajdujących się na powierzchni, czyli ziemi.

6.2.2 Tunel wzroku

Głównym założeniem tunelu wzroku jest rejestracja kolorów i obrazów polepszających

samopoczucie człowieka. Według najnowszych badań człowiek ma nie jeden, lecz dwa

oddzielne zmysły wzroku. Dzięki pierwszemu widzimy, drugi natomiast wskazuje

organizmowi, czy w danym momencie jest noc, czy też dzień. (napromieniowanie niebieskim

światłem powoduje zmniejszenie poziom melatoniny - hormonu, który "układa nas" do snu.)

Ogród nocny, również, jako ogród przyrodniczy w swojej „ofercie” dydaktycznej na końcu

korytarza posiada przestrzeń na której znajdują się różnokolorowe lampy olejowe o kształcie

61

prostopadłościanu z osłoną antyoparzeniową, zwabiające owady, takie jak motyle noce, takie

jak: zwisak126 czy niedźwiedziówka nożówka127. Lampy te działają podobnie, jak ekran

zwabiający różnego rodzaju ćmy z tą różnicą, że lampa ta działa, jak szkło powiększające.

Gdy owad usiądzie po drugiej stronie szkła, oleista ciecz znacznie ”powiększy”, jego

rozmiary sprawiając, że owad staje się atrakcyjniejszy dla widza. Takie rozwiązanie jest

znacznie ciekawsze w funkcji estetycznej ogólnego wizerunku miejsca, jak i funkcji

dydaktycznej. Kolejnym elementem przykuwającym wzrok są nierównomiernie rozłożone

kopuły, regularnie naświetlane błękitnym światłem, w których rosną begonie(Begonia

paronina). Po naświetleniu „klosza” z begonią możemy zaobserwować zjawisko opalizacji,

czyli emitowania światła przez liście rośliny widocznym pod określonym kątem patrzenia.

6.2.3 Tunel smaku

Tunel smaku znajdujący się w miejscu symbolizującym Saturna przedstawia promieniście

rozłożone rurki. W każdej płynie inny napój. Prowadzi on do sadu owocowego, gdzie można

sie rozkoszować smakiem rożnych owoców i warzyw. Funkcją dydaktyczną w tunelu smaku

jest jego koniec, gdzie znajduje się mini sad owocowo-warzywny posiadający wydzielone

części z opisem gatunków warzyw i owoców pochodzących z konkretnych kontynentów.

6.2.4 Tunel węchu

Najciemniejszym i najkrótszym ze wszystkich tuneli jest tunel powonienia. Prowadzi do

tego samego miejsca, co tunel smaku, gdyż zmysł węchu jest ściśle powiązany ze zmysłem

smaku. Tunel węchu jest szerokim korytarzem spowitym przeszywającą ciemnością, w

którym znajdują się ścieżki usłane różnymi ziołami i bylinami, takimi jak: macierzanka, czy

czosnek. Jest to tunel, w którym uczestnik sam wybiera drogę którą pójdzie, gdyż dzięki

rozcieraniu liści roślin wydziela się określona woń, która prowadzi o celu. każda bylina

prowadzi do tego samego celu, którym jest specjalnie wydzielona przestrzeń, otoczona wonią

kadzidełka, posiadającego własną wypowiedz symboliczna, jako oczyszczanie ciała i ducha.

6.2.5 Tunel słuchu

Tunel słuchu jest tunelem najdalej położonym od centrum, dlatego odpowiada mu planeta

Neptun. Miejsce to jest nastawione na doznania słuchowe. Odgłosy, które prowadza

uczestnika ścieżką słuchu są przejawem życia natury ożywionej. Stawy, skąd prowadzą

126 Renata Krzyściak-Kosińska, Marek Kosiński, Tajemnice przyrody Polski, Publicat, Poznań s. 89 127 Tamże, s. 43

62

koncerty żab m.in. kumaka128 czy rzekodki drzewnej129, lub stukania dudka130 o porze

wczesnego świtu.

Ogród nocny charakteryzuje sie określoną specyfikacją gatunkową. Dobrano ją tak, aby

uwydatnić ich walory nocne, takie jak zapach kwiatów czy liści, bądź ich barwę. Nocą kiedy

świadomość zostaje uśpiona zmysły sie wyostrzają i zdolność postrzegania staje się wtedy

znacznie ciekawsza. W związku z topografią terenu plan ogrodu nocnego został opracowany

na podstawie poszczególnym platform, z których każda przyporządkowana jest jednej

planecie układu słonecznego, symbolizującego nocne niebo. Każdej planecie zaś przypisany

jest jeden żywioł - dla planet o stałej strukturze, oraz po jednym zmyśle dla planet o gazowej

strukturze.

6.2.6 Tunel ognia

Tunel ognia należy do jednego z czterech tuneli „żelaznych” planet, czyli tych, które

znajdują się najbliżej Słońca. W związku ze swoim położeniem przypisany on jest planecie,

która znajduje się najbliżej Słońca – Merkuremu. Tunel ten podobnie, jak i inne posiada swój

symboliczny przekaz. Ogień, jako element podtrzymujący życie jest również jego

zagrożeniem. Motyw ognia przedstawiony jest tu również symbolicznie za pomocą światła,

głównie czerwonego i pomarańczowego (fot. 1) Kształt tunelu przypomina tańczący płomyk

ognia, a jego wnętrze poprzez użycie naturalnych materiałów budowanych – jego

żywiołowość. Droga ognia kończy się w miejscu znajdującym się w miejscu odosobnienia,

gdyż pozwala to na pełną kontemplację i skupienie uczestnika.

128 Renata Krzyściak-Kosińska, Marek Kosiński, Tajemnice przyrody Polski, Publicat, Poznań, s.34 129 Tamże, s. 65 130 Tamże, s. 17

63

fot. 3. Siologen. Przypuszczalny widok wnętrza tunelu ognia

6.2.7 Tunel wiatru

Tunel wiatru jest drugim żywiołem podobnie, jak drugą planetą Układu Słonecznego jest

Wenus. Wenus, jako symbol kobiecego pierwiastka została przypisana żywiołowi wiatru.

Tunel wiatru (fot. 4) jedynym tunelem częściowo odsłoniętym, gdyż warunki fizjograficzne

pozwalają na usadowienie go w miejscu bardzo przewiewnym co doskonale odzwierciedla

charakter miejsca. Na początku tunelu – w części podziemnej znajdują się punkty, w których

zainstalowane zostały dmuchawy powietrzne, które dzięki czujnikom znajdującym się w

posadce włączają się automatycznie po przejściu punktu, w którym się znajdują. Pozostała

część – bardziej zgeometryzowana została ukształtowana w taki sposób, by odsłonięta strona

tunelu wystawiona była na bezpośrednie działanie wiatru. (rys. 5) Punktem kulminacyjnym

tunelu wiatru, podobnie jak ognia, jest miejsce, które swoim charakterem oddaje jego

przekaz.

64

fot. 4 Siologen.. Przypuszczalny widok wnętrza tunelu wiatru

rys. 5 Grzegorz Malkusz, Widok fragmentu tunelu wiatru wraz z koncepcją oświetlenia

65

6.2.8 Tunel wody

Trzecią planetą Układu Słonecznego jest Ziemia, która podobnie, jak woda uważana jest

za symbol życia. Tunel wody, który w ogrodzie nocnym odpowiada symbolicznej Ziemi jest

tunelem najbardziej tajemniczym, magicznym, w którym panuje niesamowita gra świateł,

iluzji spadających wodospadów (fot. 5) czy trawników nawiązujących do płynących cieków

(fot. 6). Tunel wody jest symbolicznym miejscem, gdzie panują warunki typowe dla

powstania życia. Podwyższona temperatura miejsca, zwiększona wilgotność, gra świateł

odpowiednio natężonych, które w niektórych miejscach zdają się być światłem niemal

słonecznym. Tunel ten swoim kształtem nawiązuje do meandrującego cieku , a jego faza

końcowa może się kojarzyć z wirem wodnym do którego „wpada” uczestnik ogrodu nocnego.

(fot. 7)

fot. 5 Siologen. Przypuszczalny widok wnętrza tunelu wody

66

fot. 6 Siologen. Przypuszczalny widok wyjścia tunelu wody

fot. 7 Siologen. Przypuszczalny widok etapu końcowego tunelu wody

67

6.2.9 Tunel ziemi

Ostatnim tunelem na drodze tunelów żywiołów jest tunel ziemi, któremu przypisana jest

planeta Mars. Tunel ziemi jest najbardziej surowym podziemnym korytarzem, gdyż charakter

żywiołu ziemi tego właśnie wymaga. Bezpośredni kontakt z ziemią, piachem, gliną, wilgocią

i naturalnym chłodem wydobywającym się z podziemnych warstw przekroju poprzecznego

gleby sprawia, że uczestnik może się poczuć, jakby był częścią tej całej scenerii. Taki kontakt

z naturą wyzwala w nas instynkty, które są tłumione w życiu codziennym. Tunel ziemi ma

kształt bardzo syntetyczny, uproszczony. W symbolice Dalekiego wschodu żywiołowi ziemi

przypisuje się kształty regularnych figur geometrycznych, takich jak kwadrat i taki jest

właśnie kształt tunelu. Surowość nie wypływa tylko z języka symbolu Dalekiego Wschodu,

ale również z przekonań społeczno-kulturowych, gdyż surowość przypisywana jest męskości.

„Patronem planetarnym” tunelu ziemi jest właśnie „męska” planeta – Mars.

fot. 8 Siologen. Przypuszczalny widok wejścia do tunelu ziemi

68

Podsumowanie

„Życie jest kruche delikatne, zawsze zmierzaj w stronę tego co nieznane”131. Na tym polega

właśnie piękno nocy. Rzeczy oczywiste nudzą. Człowiek w swej naturze gna do tego, co

nieznane, tylko strach powoduje, że siedzi on w domu. Człowiek musi odnaleźć w sobie

odwagę i śmiałość by ruszyć w nieznane. W miejsce gdzie nie ma promieni słonecznych. W

ciemność. W noc. Ogród nocny nie jest miejscem, gdzie iluminacja stwarza romantyczny

nastrój. Gdzie zapach roślin uwydatniających swą woń kusi nozdrza uczestników tego

spektaklu. Gdzie księżyc w ustronnym miejscu oświetla pusta polanę. Ogród nocny jest

czymś więcej. Jest ideą. Jest sztuką. Jest czymś na pierwszy rzut oka niezrozumiałym.

Tajemniczym. Jest doskonałym odzwierciedleniem nocy. Nocy, której nie znamy. Ogród

nocny jest miejscem, do którego możemy wraca i wracać. I za każdym razem odkrywać co

innego. W każdym zakamarku możemy odkrywać nowe tajemnice. Nie jest sztuką podać ideę

projektu na tacy. Sztuką jest sprowokowanie widza i uczestnika o tego, by szukał. By drążył

to, co go intryguje, jeśli w ogóle intryguje. Rzeczy oczywiste nudzą. Są uwydatnione,

odkryte. Sztuka polega na tym, by przedstawić myśl w taki sposób, aby intrygowała.

Podobnie jak mawiał Pablo Picasso„Gdyby istniała tylko jedna prawda, nie można byłoby

namalować stu obrazów na tez sam temat” podobnie rzecz ma się z ogrodem nocnym. Artysta

może być architektem krajobrazu, lecz niekoniecznie architekt krajobrazu musi być artystą.

131 Osho, Bliskość, Horyzont, Warszawa 2006, s. 96

69

Bibliografia:

1. Adolf Szponar, Fizjografia urbanistyczna, PWN, Warszawa 2003r. 2. Agnieszka i Włodek Bilińscy, Z życia roślin i zwierząt, Videograf edukacja, Chorzów 2008r. 3. Al. Gore, Niewygodna prawda, Sonia Draga, Katowice 2006r. 4. Anahard O’connor, Fakty i mity o naszym zdrowiu i świecie, Book market, Gdańsk 2008r. 5. Christoph Heinrich, Caspar David Friedrich, Taschen, Kielce 2005r. 6. Christoph Heinrich, Vincent van Gogh, Taschen, Kielce 2005r. 7. Donald R. Griffin, Widzenie w ciemności, WP, Warszawa 8. Ewa Foley, Zakochać się w życiu, Ravi, Łódź 2004r. 9. Fizyka i astronomia Podręcznik dla lic. ogóln/prof/tech. 2, Nowa Era, Warszawa, 2004r. 10. Gołąb Bogusław, Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, PZWL, Kraków 2004r. 11. Hopfinger Maryla, W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu, PWN, Warszawa 1993r. 12. Ian Ridpath, Astronomia, Hachette, Warszawa 2007r. 13. Jan Godlewski, Generacja i detekcja promieniowania optycznego, PWN, Warszawa 1997 14. Jerzy Kreiner, Zmysły, Przekroje, Kraków 1904r. 15. Joachim Alfred P. Scheiner, Feng shui symbole Zachodu, Kos, Warszawa 2006 16. Joanna Bielska-Krawczyk, Między widzialnym a niewidzialnym. Twórczość Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Universalis, Warszawa 2004r. 17. J. Bąk, W. Pabjańczyk, Podstawy techniki świetlnej, Wydawnictwa Politechniki Łódzkiej, Łódź 1994r. 18. Liz Simpson, Przez Czakry do Zdrowia, Diogenes, Warszawa 2000r. 19. Manfred Himmel, Drzewa pomagają leczyć, Kos, Katowice 2008r. 20. Matthew Biggs, Jekka McVicor, Bob Flowerdew, Wielka księga warzyw, ziół o owoców, Bellona, Warszawa 2002r.

70

21. Michał Heller, Podglądanie Wszechświata, Znak, Kraków 2008r. 22. Nowak H., T. Skarby Dolnośląskiego Centrum Kulturowego i Przyrodniczego – Arboretum Wojsławice, CD-ROM wydanie pierwsze, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003r. 23. Osho, Bliskość, Horyzont, Warszawa 2006r. 24. Praca zbiorowa, Drzewa, Hachette Livre Polska Sp. z o.o., Warszawa 2006r. 25. Renata Krzyściak-Kosińska, Marek Kosiński, Tajemnice przyrody Polski, Publicat, Poznań 26. Richard Webster, Odczytywanie aury, Medium, Warszawa 2000r. 27. Robert Gendler, Niebo, czyli jak rozpoznawać i podziwiać ciała niebieskie od Układu Słonecznego po krańce Wszechświata, Ożarów Mazowiecki, Firma księgarska, 2007r. 28. Robert Matthews, 25 Wielkich Idei, CKA, Gliwice 2008r. 29. Rocky Kolb, Ślepi obserwatorzy nieba, Prószyński i s-ka, Warszawa 1996r. 30. Zbigniew Wendland, Antologia historii filozofii, Warszawa 1996r. 31. Zbigniew Wiśniewski, Przyszłość należy do człowieka rozumnego, Stapis 2007r. 32. Żagan W. Iluminacja obiektów. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, 2003r Inne źródła (strony WWW):

Anna Szczepanek, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_literaturze , pobrano 10.V.2008r. Beata Mendrek-Mikulska, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_filmie , pobrano 11.V.2008r. Beata Mendrek-Mikulska, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_filmie , pobrano 11.V.2008r Beata Stefaniuk-Siobowicz, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_malarstwie , pobrano 10.V.2008r. Emil Grabicz, http://www.ithink.pl/artykuly/spoleczenstwo/inne/czucie-zmysl-zycia/ pobrano 15.I.2008r Ewa Zarzycka, http://www.polskina5.pl/motyw_nocy_w_muzyce , pobrano 11.V.2008r.

71

Małgorzata Górczewska, http://www.swiatlo.tak.pl/oswietlenie/iluminacje-budynkow.php , pobrano 11.V.2008r. Mikołaj Majkowicz, http://bubel.bzzz.net/dopobrania/psychologia-wyklady.pdf , pobrano 03.06.2008 Ryszard Feldman http://forum.darzycia.pl/vt5058.htm?sid=60d0cc0aa5982bd14be35c12f75f8ba8 pobrano 2.II.2008r.

Tomasz Łysakowski, http://lysakowski.wordpress.com/2007/07/20/efekt-placebo-rozpracowany/ , pobrano 03.06.2008r.