MALZEME VE MALAT TEKNOLOJLER

MALZEME VE MALAT TEKNOLOJLERLLENDRMETOLERANSLAR YZEY LEME ARETLERBRMLER

LLENDRME, TOLERANSLAR VE YZEY LEME ARETLER1. LLENDRME1.1. llendirmenin nemi ve gereiBir cismin biimi grnlerle belirtildikten sonra bu grnler zerine gerekli ller, yzey kaliteleri, toleranslar ve aklamalar eklenerek retimi iin gerekli teknik resim tamamlanr.Paralarn teknik resimlerini izen ve llendiren kiiler, yapm alet ve makinelerini yapm metotlarn ve yapm annda iinin hissedecei ihtiyalar hakknda bilgi sahibi olmaldr. Bylece llendirme yaparken ilem sralar, yapm metotlar, atlye imkanlar ve paralarn bitmi hali zihinde daha rahat canlandrlr. Sonuta, ller gerekli yerlere ve doru olarak konulabilir.

Bu aklamalardan sonra l ve llendirmenin tanmn u ekilde yapabiliriz;

l: Bir l rakamyla bir l biriminden meydana gelen fiziksel byklktr.(TS 11398).llendirme: Bir parann bykln, yzeyler arasndaki mesafelerini, girinti ve kntlarnn yerlerini, yzeylerin nasl ileneceini, malzeme cinsini vb. bilgilerin izim zerinde izgiler, semboller, rakamlar ve yapm bilgileri halinde ifade edilmesidir.

1.2. llendirme kurallarVerilen ller, teknik resimde gsterilen cismin en son durumu iin geerlidir.Gsterilen son durum cismin ham (ilenmemi), yar maml (yar ilenmi) veya maml (tam ilenmi) durumu olabilir.Teknik resimde llerin yerletirilmesinde ve l izgilerinin snrlarnn belirtilmesinde teknik resmin izim ekli (elle veya bilgisayar destekli) etkili olabilir.zel durumlarda hangi llerin verilecei teknik resmin kullanma amacna baldr.rnein: konstrksiyon resmi, imalat resmi, l ve kontrol resmi, montaj resmi vb.Bir l zorunlu olmadka resim zerinde bir defadan fazla kullanlmamaldr.Bir eleman en ak ekilde hangi grnte belli oluyorsa, ller o grne konulmaldr.Grnlerde uzunluk llerinin birimi yazlmaz. l birim; makinecilikte mm (milimetre) cinsinden verilir. Farkl bir birimin kullanlmas durumunda birim lden sonra yazlmaldr.Ondalk yaz trndeki l rakamlarnda ondalk iareti olarak virgl (,) kullanlmaldr.

1.2. llendirme kurallarMatkap, rayba, delikler, vb. llendirilirken mmkn olduu kadar standart boyutlar kullanlmaldr.iyi ve dier ilgilileri hesap yapmaktan kurtaracak yardmc ller kullanlabilir, ancak bu llere tolerans verilmez ve ller parantez iine alnr.Grevle ilgili ller resim zerine dorudan yazlmaldr. Delik ve silindir biimli paralar arasndaki uzaklklarn gsterilmesinde ller eksenden eksene konulmaldr.Grevle ilgili olmayan ller yapm ve kontrol kolaylatracak ekilde konulmaldr.Aklama yazlar yataya paralel az ve z olarak yazlmaldr.malat srasnda kendiliinden meydana gelen yerlere l verilmemelidir.Gerektiinde tolerans verilecek llere, toleransn konulmas ve yazlmas TS 450 ye gre yaplmaldr.

1.3. llendirme elemanlarTS 11398/ Nisan 1994 standardna gre llendirme elemanlar olarakl izgisi,l balama izgisi,l izgisi snrlaycs,l rakam,Tolerans sembol,l birimi,eitli iaretlerKlavuz izgileri kullanlmaldr (ekil 1).

ekil 1. llendirme Elemanlar

l izgileril verilecek yerin uzunluunu gsteren rakamlarn yazld ve l verilecek elemana paralel izilen srekli dar ine izgilere, l izgisi denir. Bu izginin kalnl resim zerinde kullanlan izgi grubunun dar izgisidir. rnein 0,5 grubu iin en ince izgi 0,25 mm dir.l izgilerinin kullanlmasyla ilgili zellikler.l izgisi resmin byklne gre grnn 8~12 mm dna izilmelidir. ki l izgisi arasndaysa 7~10 mm aralk braklmaldr (ekil 2).Uzunluk lleri llendirilen uzunlua paralel izilmelidir (ekil 2).

ekil 2. l izgileri

A ve yay lleri, ann tepe noktas ve yayn merkezi etrafnda daire yay olarak izilmelidir (ekil 3).30 ye kadar a lleri aortayna yaklak dik bir dz izgi olarak izilebilir (ekil 3a)

ekil 3. A ve Yay lleri

Koparlm paralarn llendirilmesinde l izgisi koparlmaz (ekil 4).l izgileri, birbirleriyle, srekli geni izgiler ve balama izgileriyle kesimemelidir (ekil 5). Kesime zorunlu olduunda l izgileri koparlmamaldr.

ekil 4. Koparlm Parann llendirilmesi

ekil 5. l izgilerinin Kesime Durumu

l izgisi,ap llerinin gsterilmesinde (ekil6a),Grn veya kesit olarak bir simetrik cismin sadece yarsnn gsterilmesinde (ekil 6c),Bir cismin yarm kesit olarak gsterilmesinde (ekil 6d),Merkez noktalar resim alannn dnda olan llendirmelerde (ekil 6e), ksa braklmaldr.

ekil 6. l izgilerinin Ksa Braklmas

l Balama izgileril konacak yzeylerin devam olan srekli dar izgiye l balama izgisi denir. Bu izgi resimde kullanlan izgi grubunun en ince izgisidir. rnein; 0,5 grubu iin dar izgi 0,25 mm dir.l balama izgisinin kullanlmasyla ilgili zellikler;Uzunluk llerinde l balama izgileri, ilgili l elemanlarna gre genellikle dik olmaldr (ekil 7).l balama izgisi son l izgisinden 2~3 mm darya uzatlr (ekil 7).l balama izgisi srekli geni izgiyle boluk brakmadan izilmelidir (ekil 7).l balama izgileri mmkn olduu kadar srekli geni izgilerle ve l izgileriyle kesimemelidir (ekil 7). Bu izgilerin kendi aralarnda kesimesine izin verilirekil 7. Balama izgileri

evrelerin birbirini kesen uzantlar kesime noktasn biraz aacak ekilde izilmelidir (ekil 8a).Ke kavislerinin llendirilmesinde, l balama izgisi bunlarn evre izgilerinin uzantlarnn kesime noktasndan balamaldr (ekil 8b).

ekil 8. Kelerin Belirtilmesi

l balama izgileri, uzantlar aka grlyorsa koparlabilir (ekil 1.9ab).Srekli geni ve eksen izgisi balama izgisi olarak kullanlabilir (ekil 1.9a).A lleri iin ann kollar uzatlarak l balama izgisi oluturulmal veya ann tepe noktas uzatlmaldr (ekil 1.9b).

ekil 9. Balama izgilerinin Kesilmesi

l izgisi snrlaycs iaretlerinin (ok vb.) geni izgilerle kesimesini nlemek iin l balama izgileri, llendirilen elemana eik (tercihen 60O) ve birbirine paralel konumda izilmelidir (ekil 10).

Birbirinden uzakta bulunan ayn l ve toleranstaki eit ekil elemanlar, aklk olduunda birbiriyle ortak bir balama izgisiyle birletirilir (ekil 11).

zel amalar iin byk izgi kalnl kullanlan teknik resimlerde (rnein bask kliesi resimlerinde) l balama izgileri d ller iin evre izgilerinin d tarafnda ve i ller iin i tarafta gsterilmelidir (ekil 12).

l balama izgileri iki grn birletirmemeli ve tarama izgilerine paralel izilmemelidir (ekil 13).

l izgilerinin Snrlandrlmasl izgilerinin, balama izgileriyle birletii yere ekil 14 de grnen iaretler konur.

l izgilerinin ucuna izilen iaretlerin (Dolu sivri ok, eik izgi vb.) byklkleri, TS 11398 standartlarnda belirtilen llerde yaplmaldr. Teknik resimlerde yaplan llendirmelerde genellikle sivri ok kullanlr.l Rakamlarllendirmede kullanlan yaz ykseklikleri ve yaz tipi TS 10841 e gre B tipi dik yaz olmaldr.

l rakam ykseklii resimde kullanlan geni izginin 5~7 kat kadar olmaldr( h=2,5 veya 3,5 mm). Genellikle okun uzunluu kadar da alnabilir (l=h).

Klavuz izgilerillerin gsterilmesinde kullanlan klavuz izgileri grnlerden eik olarak karlmaldr (ekil 15).

aretlerllendirmede l rakamlar eitli iaretlerle birlikte kullanlabilir. TS 11398 e gre bu iaretler aadaki ekilde aklanmaktadr (ekil 16).

1.4 llendirme SistemleriHerhangi bir parann ekli incelendiinde eitli geometrik elemanlardan olutuu grlr. Bu geometrik elemanlar, para zerinde dolu (knt) ve boluk (kanal, delik vb.) eklinde bulunurlar. llendirmede bu ekillerin grevleri (fonksiyonlar), nasl retilecei ve llecei gz nnde bulundurulur. Dolaysyla llendirmede belli temel llendirme sistemlerine gre hareket etme zorunluluu ortaya kar. Bu sistemler tek balarna veya birlikte kullanlabilir. TS 11398 e gre eit llendirme sistemi vardr.

Fonksiyonla (Grevle) lgili llendirmeGrevli elemanlar, (bir parann yzeyleri, kanal, set, evre, vida vb.) ilgili olduklar parann kullanlabilmesinde esas rol oynarlar. Paralar, bu zellikleri dikkate alnarak llendirilirler.

Bu llendirme sisteminde geometrik elemanlarn ekli ve birbirlerine gre konumlarnn belirtilmesi gerekir. Her elemann ve parann byklk ve konum lleri eksiksiz verilmelidir. Bu zelliklerine gre llendirilen bir parada balca drt eit l meydana gelir (ekil 17).

Ana llerekil lleriKonum lleriYardmc ller

ekil 17. Fonksiyonel llendirme

retimle lgili llendirmeretim iin dorudan gerekli llerin, grevle ilgili ller zerinden hesaplanmas gerekir.Teknik resimlerde retime ynelik llendirme, retim metoduna bal yaplr (markalama, eitli tala kaldrma yntemleri, tornalama, frezeleme, dvme, dkme vb.).ekil 1.18 de bir parann retim resminin llendirilmesi ve markalanmas grlmektedirekil 18. retime Gre llendirme

Kontrolle lgili llendirmeGerekli grlen kontrolle ilgili llerin teknik resimde verildii llendirme sistemidir. Kontrolle ilgili llendirme, ilgili kontrol metotlarna baldr.

ekil 19 da parann kumpasla kontrol edilmesi esasna gre yaplan bir llendirme grlmektedir

2. Toleranslar 2.1. Toleransn TanmGnlk konumalarmzda tolerans kelimesini hogr (zin verilen hata pay) anlamnda kullanmaktayz. Makine imalatnda ise; bir i parasnn montaj edildii yerdegrevini yapabilecek ekilde, belirli snr lleri iinde yaplmas ilemine tolerans denir. malatta i parasnn tam lsnde retilmesi zor ve gereksiz zellikle seri imalatta teknik resmi verilmi bir makine parasna ait llerin zel aletler, i kalplar, otomatik makineler, mastarlar, ok becerikli iiler ve hatta robotlar kullanmak suretiyle dahi tam olarak elde edilmesine imkn yoktur. Elde edilen l izimde verilen llerden biraz byk veya biraz kk olabilir. te bu iki snr ls arasndaki fark tolerans deeridir.

Makine imalatnda tolerans miktarn semek mhendis, teknisyen veya makine ressamnn iidir. llerde kk tolerans deeri semek kaliteyi ykseltir; ancak maliyeti arttrr, byk tolerans deeri semek ise maliyeti azalmasna karn kaliteyi drr. Bu nedenle tolerans deerleri standartlatrlmtr.

2.2. Makine Paralarna Tolerans Verme GereiBirbirleriyle deitirilebilen yedek para imal etme zorunluluu, toleranslarn verilmesinin en nemli nedenlerinden biridir. nk bu makinenin bozulan bir parasnn sklp yerine ayn zellii tayan ve piyasadan hazr olarak kolaylkla temin edilebilen yenisinin taklmas, bylece makinenin ksa zamanda alr hale getirilmesi ok nemlidir.

Resimler zerinde belirtilen llerin makine imalatnda tam olarak elde edilememesinin nedenleri yle sralanabilir:

Makine ve Avadanlk Hatalar: retimde kullanlan makine ypranm, alma hassasiyetini kaybetmi olabilir. Ya da avadanlklarn makineye balant ilikisi dzgn deildir. Makine ve avadanlklarn uyumlu almamas sonunda elde edilen i paras istenen lde olmayabilir.

l Aletleri Hatalar: Srekli kullanlan l aletleri ypranarak hassasiyetlerini kaybetmi olabilir. Bu nedenle hatalar meydana gelebilir.

2.2. Makine Paralarna Tolerans Verme GereiIs ve Ik Hatalar: retimde kullandmz l aletleri zel alaml metallerden yaplmtr. Bu alamlarn s iletkenlikleri yksektir. lm yapan kiinin scakl lme ilemini etkiler. lm yaplacak yerdeki scaklk ortalama 20C olarak kabul edilmitir. Ayrca lm yaplacak yerde k iddeti ve yn hatalarn olumasna sebep olabilir. Ik ynnn yanl olmas glge olumasna, dolaysyla hatalarn meydana gelmesine sebep olur.

Kiisel Hatalar: lme ilemini yapan kiilerin salk durumlarndan kaynaklanan (Ruhi, bedensel, grme zr vb.) hatalar iinin mesleki becerisi, paralarn temizlii, l aletlerinin yanl kullanlmas vb. eitli l hatalarna yol aar.

Bu nedenlerden dolay her l parann almasn aksatmayacak hata miktarlarn belirtmek zere eitli ekillerde ifade edilen toleranslar tamaldr.Paralar boyut llerine tolerans konulabildii gibi ekil ve konumlarda toleranslandrlabilir. Buna gre toleranslar 2 grupta toplanr:

Boyut(l) toleranslarekil ve konum toleranslar

2.3. Boyut ToleranslarGenel TanmlarBoyut : Bir uzunluun, seilen birim cinsinden deerini gsteren saydr. T.S 88e gre boyut, bir resim zerine yazld zaman, l adn alr.Sfr izgisi(0) : Esas lden geer. ller buna gre deerlendirilir.Esas l(E) : Snr llerinin tanmlanmasnda referans alnan ldr. Nominal l ya da anma ls de denir.st sapma(ES, es) : Sapma st deeri. Deliklerde ES, millerde es olarak gsterilir.Alt sapma(E, ei) : Sapma alt deeri. Deliklerde E, millerde ei olarak gsterilir.

En Byk l(EB) : ki snr boyutunun en bydr. Esas l ile st sapmann toplamna eittir. Deliklerde EB = E+ES, millerde EB = E+es forml ile hesaplanr.

En Kk l(EK) : ki snr boyutunun en kdr. Esas l ile alt sapmann toplamna eittir. Deliklerde EK=E+E, millerde EK=E+ei forml ile hesaplanr.

Tolerans(T) : En byk l ile en kk l arasndaki farktr. Tolerans, iareti olmayan mutlak bir deerdir.

T = EB EK forml ile hesaplanr.Tolerans Birimi() : Ana llere ait toleranslarn hesaplanmas iin harfiyle gsterilen ve mikrometre ile belirtilen bir birim kabul edilmitir. (1m=0,001mm)

ekil 20. Tolerans ile ilgili genel kavramlar

ekil 21. Tolerans kavramlarnn bir arada gsterilmesi

Sapmalarn l izgileri zerinde GsterilmesiSapma deerleri sfr izgisi denen bir izgiden verilir. Sfr izgisi esas lden (E den) geer. Sapma deeri (+) deerli ise sfr izgisinin st tarafnda (-) deerli ise alt tarafndadr. Sapma deerlerinin her ikisinin de (+) veya (-) iaretli olmas mmkndr. Sapmann deeri sfr ise iaret konmaz.

ekil 22. Sapma deerlerinin gsterilmesi

2.4. Boluk-SklkBoluk(B) : Paralar birletirilmeden nceki mil ve deliin lleri arasndaki (+) farktr.En Byk Boluk (EBB) : Deliin en byk ls ile milin en kk ls arasndaki (+) pozitif farktr.En Kk Boluk (EKB) : Deliin en kk ls ile milin en byk ls arasndaki (+) pozitif farktr.

ekil 23. Boluk kavram

Sklk (S) : Paralar birletirilmeden nceki mil ve delik lleri arasndaki (-) farktr.En Byk Sklk (EBS) : Deliin en kk ls ile milin en byk ls arasndaki (-) negatif farktr.En Kk Sklk ( EKS) : Deliin en byk ls ile milin en kk ls arasndaki (-) negatif farktr.

ekil 24. Sklk kavram

3. YZEY LEME ARETLER3.1. Para Grevine Uygun Yzey leme areti Koyma GereiMakine paralarnn yapm iin grnlerin izilmesi, llendirilmesi yalnz bana bir anlam ifade etmez. Yalnz o paray l ve biim ile tantm olur. Parann dzgn alabilmesi ve ilevini yapabilmesi iin yzeylerin dzgn ilenmesi gerekir. Parann hangi tezghta yaplacann, yzey durumlarnn hangi nitelikte olacann resimler zerinde sembol, iaret ve kelimelerle bilgi olarak ifade edilmesi gerekir. Aksi takdirde imalat sonras paralar uyumlu bir ekilde almaz ve uzun mrl olmazlar. Oysa gelien teknolojiden insanlarn beklentisi randman yksek, sessiz ve uzun mrl makineler kullanmaktr. Bu nedenlerden dolay imalat resimlerinin zerinde mutlaka parann alma artlarna gre yzey ileme iaretleri konulmaldr. Bu iaretler TS 2040 (ubat 1999) standardna gre resimlere uygulanr.

Esas Sembol (aret)Gsterilen ilgili yzeye 60 eimli farkl uzunluklarda iki izgiden meydana gelir. Bu semboller tek bana ele alnan, ilem gren yzey anlamnda olup yzey przll hakknda bilgi vermez (ekil 25).

Tala Kaldrlan Yzey Sembol (areti)Tala kaldrma ilemi gerektiinde esas sembole bir yatay izgi eklenmelidir. Bu sembol sadece tala kaldrlan yzey anlamnda olup yzey przll hakknda bilgi vermez (ekil 26).

Tala Kaldrlmayan Yzey Sembol aretiBir tala kaldrma ilemine izin verilmediinde, esas semboln iine bir daire eklenmelidir. Bu sembol bir sonraki yapm aamasnda, tala kaldrma veya naka bir suretle yaplm olup olmamasndan bamsz olarak kan bir yzeyin olduu gibi kalmasn gstermek iin bir ilem resmi zerinde de kullanlabilir. Ancak herhangi bir bilgi vermez (ekil 27).

zel Durumlarda Kullanlan Sembol (aret )zel yzey durumu bilgilerinin gsterilme zorunluluu olduunda ilgili grafik sembollerin uzun koluna bir yatay izgi eklenmelidir (ekil 28). Bu yatay izgi zerine yzeye uygulanlacak zel ilemler (Raybalama, raspalama, sertletirme vb.) yazlr.

Tm Yzeylerin Gsterilmesinde kullanlan Sembol(aret)Bir parann btn yzeyleri ayn yzey durumunu gerektirdiinde, grafik sembollere bir daire eklenmelidir (ekil 29).

Grafik Sembollere (aretlere ) Eklenen BilgilerYzey durumlarna gre grafik sembole eklenilecek deiik bilgiler TSde aadaki gibi belirtilmitir (ekil 30).

Grafik Sembollere (aretlere ) Eklenen BilgilerRa sembolyle beraber m cinsinden przllk deerleri veya m cinsinden uygun deerleri ile birlikte przllk sembolleri*retim metodu, ileme, kaplama veya retim ilemine ait dier kurallar vb.lgili sembolle birlikte m cinsinden dalgallk veya mm cinsinden rnek uzunluu (TS 6212 ISO 4288)e uygun olduunda Ra, Ry ve Rz iin bu deer karlmaldr.leme izlerinin ynleme pay (ISO 10135)Ra dan baka semboll ile beraber m cinsinden przllk deerleri* : Ra dndaki przllk deerleri imdilik (f) alannda gsterilecektir.

3.3. Yzey PrzllMakine yapmnda beraber alan yzeylerin birbirine gre alma durumlar yaptklar grevler bakmndan ok nemlidir. Birbiriyle srterek alan yzeylerin hassasiyet dereceleri makinenin alma srasnda makinenin randmann etkiler. Yzeyleri dzgn olmayan makine paralar altklar yerlerde grltl alrlar ve abuk ypranr.

Hassas ve amacna uygun ilenmi paralar ise uyumlu alr makinenin verimini arttrr. malatta meydana gelen parann yzeyindeki ekil ve dalgalanmalara przllk ad verilir. Przllk deeri para zerinden profilmetre denilen bir cihazla m olarak bulunur. ekil 31de parann yzeyindeki ekil ve dalgalanmalar gsterilmitirekil 31. Para yzeyindeki ekil ve dalgalanmalar

L : Snrlandrlan uzunluk (mm)H : Geometrik profil st snrM : Profil ortalama izgisiRa : Ortalama przllk deeri (m)Rt : Przllk ykseklii (m)Rmax: En byk przllk deeri (m)

Przllk Deerleri ve Przllk Snf Numaralarmalat sonras para yzeylerinin tamam ayn zelliklerde olmayabilir. Maliyetin artmamas iin yzeyler, gerektii kadar dzgn ve przsz olmaldr. Uygulamalarda farkllklar nlemek iin yzey kaliteleri standart hale getirilmitir ve ISO 1302/1992 ve TS 2040/ubat 1999la aklanmtr.

Bu standartlara gre 12 eit yzey kalitesi belirlenmitir. Ra aritmetik ortalama przllk deerlerine kar gelen przllk snf numaralar aadaki izelgede verilmitir.

Yzey Przllnn GsterilmesiPrzllk deerlerinden olan Ra aritmetik ortalama sapma deeri ekil 30da verilen ilgili semboln a ile gsterilen alannda ekil 32deki gibi aklanr.

malat Metodunun Belirtilmesimalat metodu, ileme, kaplama veya imalat ilemine ait dier kurallar ilgili semboln b ile gsterilen alanna yazlr.

stenen yzey durumu belli bir imalat metoduyla elde edilmek mecburiyetinde olduunda, bu metot, grafik semboln uzun koluna eklenen yatay izginin zerine sonu -m ekiyle biten kelimelerle belirtilir (tornalanm, frezelenmi, kromlanm vb. ) (ekil 33).

Yaznn yazlmas iin yeterli yer olmadnda yatay izginin zerine bir izgi daha izilebilir (ekil 34).

Esas Uzunluk ve Dalgalln Belirtilmesilgili sembolle birlikte dalgallk (Wt) ve rnek uzunluk (kontrole esas ) deeri (L), semboln c ile gsterilen alanna yazlr (ekil 35). Esas uzunluk deerleri TS 6212ye gre 0,08 0,80 8 0,25 2,5 ve 25 mm serilerinden biri olarak seilir.

Yzey Yaplna Ait zelliklerin Gsterilmesilemeyle meydana gelen yzeyin yapln ve zellikle izlerin dorultusunu belirtmek gerektiinde ilgili sembol, yzey durumu sembolnn d alanna yazlmaldr (ekil 36).

Standartlara gre izlerin ekil ve ynlerini belirtmek zere kullanlan semboller (Paralel, dik, apraz vb. ) ve aklamalar ekil 37de verilmitir.

ekil 37. leme iaretleri izleri (Semboller)

leme Paylarnn Gsterilmesizellikle dkm ve dvme ilemleriyle elde edilen paralarda ilenecek ar kalnlk deerinin belirtilmesi gerektiinde bu deer ilgili semboln e ile gsterilen yerine mm cinsinden ekil 38de grld gibi yazlmaldr.

BRM SSTEMLERBirim SistemleriGnmzde kullanlan eitli birim sistemleri vardr. Bunlardan en yaygn olanlar Uluslararas Birim Sistemi (SI), ngiliz Birim Sistemi (BG) ve ABD birim sistemidir.

Uluslararas Birim Sistemi (SI)Dnyada en yaygn olarak kullanlan birim sistemidir. SI birim sistemi yedi temel birim zerine kurulmutur. Bunlar;

Mhendisler tarafndan sklkla kullanlan SI birimleri aadaki gibidir.

METRK SSTEM Metrik sistem, Fransz Devriminin ortasnda Fransada gelitirilen ve uzunluk birimi olarak metreye dayanan ondalk sistemdir. nce metre zerine, daha sonra metre ve kilogram zerine tanzim edilen uzunluk ve ktle l birimlerinin ve bunlarn kk ve byk ondalk taksimatl byklklerin sistemine daha sonralar, zaman birimi olarak saniye de ilave edilmitir.

METRK SSTEMMetrik l birimlerinin desimal (ondalk) byklkleri ve desimal kk ksmlar : (bu kavramlar SI Uluslararas Birim Sisteminde de ayndr.)

ngilizBirimSistemi (BG)BG birim sisteminde de kullanlan temelllerin ilk Ktle, Uzunluk ve Zamandr. Ancak bu llerden ilk ikisinin birimleri farkldr. Bunlar;

i.Ktle birimi Pound (Lb) ii.Uzunluk birimi Feet (ft) iii.Zaman birimi Saniye (Sn)

ngilizBirimSistemi (BG)ngiliz birim sistemde, Is birimi Fahrenheit (0F) ya da mutlak scaklk derecesi Rankine (0R) cinsinden ifade edilir. Fahrenheit ile Rankine arasndaki iliki aadaki gibi verilir:

Amerikan l BirimiAmerika Birleik Devletlerindeki pek ok mhendisin kulland birim sitemidir.

Uzunluk birimi= foot (ft) = 0,3048 MetreArlk Birimi=libre (lbm) = 0.453592 KilogramZaman birimi = Saniye

Birim sistemlerinin dnm tablosu aadaki gibidir.

Birimi DnmBirim dnmleri gerek mhendislikte ok nemli yere sahiptir. NASA Mars Climate Orbiter adl bir uzay aracn, proje zerinde alan iki grup mhendisin hesaplamalarn uygun birimlerle yapmamas sebebiyle kaybetti. NASA'nn Jet Propulsion Laboratuvar tarafndan yrtlen bir i deerlendirmeye gre, "Colorado Mars climate Orbiter uzay ekibi ve California misyonu navigasyon ekibi arasnda bir bilgi transferinde gerekleen bir hata uzay arac kaybna yol at.

Grld gibi imdi mhendislik rencileri daha ilerde de mhendisler olarak analiz yaparken birim dnmlerine ihtiya duyabilirsiniz. Aadaki rnek bir birim sistemden dierine geerken atlmas gereken admlar gstermektedir.

rnekleri zerken aadaki tablolardan faydalanabilirsiniz.

rnek: 6 feet ve 1 in boyunda ve 185 pound force (Lbf) arlndaki bir kii 25 millik bir mesafe boyunca saatte 65 mil hzla araba kullanmaktadr. Hava scakl 800 F ve younluu 0.0735 lbm/ft3 olarak llmtr. Soruda geen tm birimleri SI birim sistemine dntrn.

rnek:

Boyut HomojenliiMhendislik analizinde kullanlan formlleri tamamen anlamak iin gereken bir dier kavramda boyut homojenliidir. Peki bu ne demek? 6 feet uzunluundaki bir kiiye 185 lbf olan boyuna ve 98 0F olan vcut scaklna ekleyebilir miyiz? Tabii ki hayr! Byle bir hesaplamann nasl bir sonucu olabilirdi? Bundan dolay eer L=a+b+c formln kullanyorsak sol taraftaki L bir uzunluk ls ise sa taraftaki deerlerde uzunluk ls olmaldr!

Aadaki rnek bir mhendislik formlnn boyut homojenliinin kontrolnn nasl yaplacan gsterir.

rnek:

Sembolik zmlerin Saysal KarlMhendislik dersleri almak iin iki nemli noktann farknda olmak gerekir.Temel kavram ve prensipleri anlamakGerek fiziksel problemleri (durumlar) zmek iin onlarn nasl uygulanacan bilmek

Mhendislikte dev problemler genellikle ya bir saysal ya da sembolik bir zm gerektirir. Saysal zm gerektiren sorunlar iin, veri verilir. Buna karlk, sembolik zmlerde gerekirse admlar ve son cevap, verilerin yerine deikenlerle gsterilebilir. Aadaki rnek, saysal ve sembolik zmleri arasndaki fark gsterecektir.

rnek: Gsterilen hidrolik sistem tarafndan kaldrlabilir yk belirleyin.Gerekli bilgilerin tm, ekil 'de gsterilmitir. Bu rnein amac, basn alan ve kuvvet arasndaki likiyi ortaya koymaktan ok saysal ve sembolik bir zm arasndaki fark ortaya koymaktr. Bu soruyu zmek iin kullanlan kavramlar,

F=kuvvet, m= ktle, A= alan, g=yer ekimi ivmesi (9.81 m/s2)

Birim SistemleriGnmzde kullanlan eitli birim sistemleri vardr. Bunlardan en yaygn olanlar Uluslararas Birim Sistemi (SI), ngiliz Birim Sistemi (BG) ve ABD birim sistemidir.

Uluslararas Birim Sistemi (SI)Dnyada en yaygn olarak kullanlan birim sistemidir. SI birim sistemi yedi temel birim zerine kurulmutur. Bunlar;

Mhendisler tarafndan sklkla kullanlan SI birimleri aadaki gibidir.

METRK SSTEM Metrik sistem, Fransz Devriminin ortasnda Fransada gelitirilen ve uzunluk birimi olarak metreye dayanan ondalk sistemdir. nce metre zerine, daha sonra metre ve kilogram zerine tanzim edilen uzunluk ve ktle l birimlerinin ve bunlarn kk ve byk ondalk taksimatl byklklerin sistemine daha sonralar, zaman birimi olarak saniye de ilave edilmitir.

METRK SSTEMMetrik l birimlerinin desimal (ondalk) byklkleri ve desimal kk ksmlar : (bu kavramlar SI Uluslararas Birim Sisteminde de ayndr.)

ngilizBirimSistemi (BG)BG birim sisteminde de kullanlan temelllerin ilk Ktle, Uzunluk ve Zamandr. Ancak bu llerden ilk ikisinin birimleri farkldr. Bunlar;

i.Ktle birimi Pound (Lb) ii.Uzunluk birimi Feet (ft) iii.Zaman birimi Saniye (Sn)

ngilizBirimSistemi (BG)ngiliz birim sistemde, Is birimi Fahrenheit (0F) ya da mutlak scaklk derecesi Rankine (0R) cinsinden ifade edilir. Fahrenheit ile Rankine arasndaki iliki aadaki gibi verilir:

Amerikan l BirimiAmerika Birleik Devletlerindeki pek ok mhendisin kulland birim sitemidir.

Uzunluk birimi= foot (ft) = 0,3048 MetreArlk Birimi=libre (lbm) = 0.453592 KilogramZaman birimi = Saniye

Birim sistemlerinin dnm tablosu aadaki gibidir.

Birimi DnmBirim dnmleri gerek mhendislikte ok nemli yere sahiptir. NASA Mars Climate Orbiter adl bir uzay aracn, proje zerinde alan iki grup mhendisin hesaplamalarn uygun birimlerle yapmamas sebebiyle kaybetti. NASA'nn Jet Propulsion Laboratuvar tarafndan yrtlen bir i deerlendirmeye gre, "Colorado Mars climate Orbiter uzay ekibi ve California misyonu navigasyon ekibi arasnda bir bilgi transferinde gerekleen bir hata uzay arac kaybna yol at.

Grld gibi imdi mhendislik rencileri daha ilerde de mhendisler olarak analiz yaparken birim dnmlerine ihtiya duyabilirsiniz. Aadaki rnek bir birim sistemden dierine geerken atlmas gereken admlar gstermektedir.

rnekleri zerken aadaki tablolardan faydalanabilirsiniz.

rnek: 6 feet ve 1 in boyunda ve 185 pound force (Lbf) arlndaki bir kii 25 millik bir mesafe boyunca saatte 65 mil hzla araba kullanmaktadr. Hava scakl 800 F ve younluu 0.0735 lbm/ft3 olarak llmtr. Soruda geen tm birimleri SI birim sistemine dntrn.

rnek:

Boyut HomojenliiMhendislik analizinde kullanlan formlleri tamamen anlamak iin gereken bir dier kavramda boyut homojenliidir. Peki bu ne demek? 6 feet uzunluundaki bir kiiye 185 lbf olan boyuna ve 98 0F olan vcut scaklna ekleyebilir miyiz? Tabii ki hayr! Byle bir hesaplamann nasl bir sonucu olabilirdi? Bundan dolay eer L=a+b+c formln kullanyorsak sol taraftaki L bir uzunluk ls ise sa taraftaki deerlerde uzunluk ls olmaldr!

Aadaki rnek bir mhendislik formlnn boyut homojenliinin kontrolnn nasl yaplacan gsterir.

rnek:

Sembolik zmlerin Saysal KarlMhendislik dersleri almak iin iki nemli noktann farknda olmak gerekir.Temel kavram ve prensipleri anlamakGerek fiziksel problemleri (durumlar) zmek iin onlarn nasl uygulanacan bilmek

Mhendislikte dev problemler genellikle ya bir saysal ya da sembolik bir zm gerektirir. Saysal zm gerektiren sorunlar iin, veri verilir. Buna karlk, sembolik zmlerde gerekirse admlar ve son cevap, verilerin yerine deikenlerle gsterilebilir. Aadaki rnek, saysal ve sembolik zmleri arasndaki fark gsterecektir.

rnek: Gsterilen hidrolik sistem tarafndan kaldrlabilir yk belirleyin.Gerekli bilgilerin tm, ekil 'de gsterilmitir. Bu rnein amac, basn alan ve kuvvet arasndaki likiyi ortaya koymaktan ok saysal ve sembolik bir zm arasndaki fark ortaya koymaktr. Bu soruyu zmek iin kullanlan kavramlar,

F=kuvvet, m= ktle, A= alan, g=yer ekimi ivmesi (9.81 m/s2)