Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
The Human Rights Centre Uganda
R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
ENTANDIKIRIROEbiro 10/12/1948, amahanga g’ensi gakahinguza omu buteeka Ekirangiriro ky’ensi yoona aha bugabe bw’abantu, nibagyenderera kurinda ekitiinisa ky’obuntu, hamwe n’obugabe bw’abantu obu boona barikwinganisa.
Ekirangiriro eki kirimu obugabe bw’abantu bwona nk’oku boona babugira. N’obugabe bw’abantu obu ensi yoona yaikiriziineho, hoona obwine akakwate bwona, kandi oburikwinganisa omugasho.
Akatabo aka n’akakabiri omuri bwona obu ekitongore kya Human Rights Centre Uganda kirikuza kuba nikishohoza. Katairwe omu ndimi mushanju z’omu Uganda: Orunyankore, Rukiga, Orucooli, Oruteso, Orushwahili, Orurango, Oruganda, Orunyoro/Orutooro.
Ekitongore kya Human Rights Centre Uganda nikyenda kuguma nikyegyesa abantu, nikibashoboororera ebikwatiraine n’obugabe bwabo nk’abantu. Nahabwekyo, naitwe nitukushaba ngu waheza kushoma akatabo aka ebirimu naiwe obijaanjaaze hoona ahu orikubaasa kuhika.
Nitwenda kwebaza omu muringo gw’omutaano ofiisi y’omujwekyerwa w’eihanga rya Norway omu Uganda hamwe n’ekitongore kya Irish Aid okututwera obuhwezi obutubaasiise kuteera akatabo aka.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
The Human Rights Centre Uganda
Copyright © 2011
1R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
MANYA OBUGABE BWAWE 1. Twena nituzaarwa tutaine ekituhinzire, turikwinganisa obugabe n’ekitinisa ky’obuntu , kandi
twine obwengye bw’okumanya ekihikire n’ekitahikire. Tushemereire kutwarizana omu muringo gw’obuntu.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
2 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
2. Twena twine obugabe bw’okushemerererwa omu bugabe bwaitu bw’obuntu. Abantu boona nibaingana n’obu baraabe batarikushushana omu rangi y’omubiri, obuhangwa bwabo nk’abakazi nari shi abashaija, n’ediini.
3R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
3. Twena twine obugabe bw’okugira amagara n’oburinzi, hamwe n’obutahindwa.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
4 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
4. Tihariho omuntu oine obugabe bwokukutwariza nk’omuhuuku kandi naiwe tohikire kuhindura omuntu weena omuhuuku.
5R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
5. Tihariho omuntu oine obushoboorozi bw’okukusaasa nari shi okukubonabonesa.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
6 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
6. Ahi turikuza hoona, twine obugabe bw’okurindwa ebiragiro.
7R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
7. Ebiragiro nikyo kimwe ahari buri muntu; bishemereire kukora aha bantu boona omu muringo gurikushushana.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
8 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
8. Twena twine obugabe burikwingana kutunga okuhwerwa kushemereire, kandi kurikumara obugabe bwaitu bwaitu bwaheza kuribatiiriirwa.
9R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
9. Tihariho oine obushoboorozi bw’okukuta omu kihome omu buryo butahikire nari shi kukubinga omwihanga ryawe.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
10 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
10. Twena twine obugabe bw’emishango yaitu kuhurirwa omu buringaaniza kandi omu rwatu.
11R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
11. Buri omwe weena aine obugabe bw’okutwazibwa nk’otaine rubanja okuhisya kooti yarumusingisa
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
12 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
12. Tihariho omuntu oine obushoboorozi bw’okw’etaasya omu maka gaawe, okwigura amabaruha gaawe, okukuteganisa iwe n’abeeka yaawe ataine enshonga y’amaani. Ebiragiro nibiija kuturinda ngu okuteganisibwa nk’okwo kutakaabaho.
13R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
13. Buri omwe aine obugabe bw’okugyenda aharikwenda n’okutuura ahu yasiima omu mahanga gaitu.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
14 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
14. Buri omwe aine obugabe bw’okuza omwihanga erindi akashabayo oburinzi yaaba arikuhiiganisibwa nari ari omu kabi k’okuhiiganisibwa
15R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
15. Buri muntu aine obugabe bwo’kuba omunyansi w’eihanga rye. Tihariho oshemereire kukwihaho obugabe bwawe bw’okuhindura eihanga ryawe waaba nooyenda.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
16 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
16. Abashaija hamwe n’abakazi abahikize emyaka y’obukuru baine obugabe bw’okushwera n’okushwerwa bakatandikaho amaka. Kandi boona nibaba nibainganisa obugabe bw’abantu aha kutandika kw’obushwere, omu bushwere bwabo nari shi n’ah’obushwere bukuremerwa.
17R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
17. Twena twine obugabe bw’okutunga n’okugira akaitu buri omwe ahabwe nari shi tukwataniise n’abandi.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
18 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
18. Buri omwe aine obugabe bw’okuteekateeka; bw’okugira enyikiriza; kandi naabaasa kukora n’okuhikiiriza byona ebirikwetengwa omu diini ye. Kandi naabaasa kuhindura ediini yaaba naakikunda.
19R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
19. Buri muntu aine obugabe bw’okuteekyereza aha kintu nk’oku arikwenda hamwe n’obugabe bw’okwatura ekirimuri aha mutima. Kandi aine obugabe bw’okumanya n’okumanyisibwa nari shi okumanyisa n’okuhayo amakuru n’ebiteekateeko.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
20 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
20. Twena twine obugabe bw’okwerundaana n’okukwatanisa n’abandi omu busingye kandi turikugyendera aha biragiro.
21R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
21. Twena twine obugabe bw’okuyamba omu kutoorana gavumenti zaitu kandi tukaza omu bikwatiraine na gavumenti zaitu obwo turikukora omu mirimo ya gavumenti.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
22 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
22. Twena twine obugabe bw’okuhwerwa kandi n’okuheebwa emigisha y’okwongyera aha obukugu n’emyoga yaitu.
23R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
23. Buri omwe aine obugabe bw’okukorera omu myanya mirung n’okutwarizibwa gye aha mirimo. Kandi twine obugabe bw’okutoorana omurimo, okushashurwa omushaara guhikire hamwe n’okuza omu kigombe ky’abakozi.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
24 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
24. Buri omwe aine obugabe bw’okuhuumuraho, akaruhuukaho hamwe n’okushemererwa. Kandi nateekwa kuguma nakitunga omushaara gwe yaaba ari omu kihuumuro.
25R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
25. Buri omwe aine obugabe bw’okurya ebyokurya n’okugira obutaaho ebimushemereire, kandi n’okureebererwa omu by’amagara, akahikibwa obuheereza oburikwetaagisa omu ntuura ye.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
26 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
26. Buri omwe aine obugabe bw’okuza omu ishomero, kandi okuza omu purayimare nikwija kuba ekiragiro eki boona barakuraatire.
27R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
27. Buri omwe aine obugabe bw’okuza omu by’obuhangwa n’emitwarize y’abantu be.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
28 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
28. Buri omwe aine obugabe bw’okutuura omu nsi y’obusingye, obugwagye n’oburingaaniza, erikwetaagisa obugabe bw’abantu bwaza kuteebwamu ekitinisa.
29R U N Y A N K O R E - R U K I G A The Human Rights Centre Uganda
E K I R A N G I R I R O K Y ’ E N S I Y O O N A A H A B U G A B E B W ’ A B A N T U :E K Y O R O B E Z I I B W E K A N D I K I F U N Z I I B W E
29. Twena hamwe twine obujunaanizibwa bw’okurinda n’okuta ekitiinisa omu bugabe bw’abandi bantu.
K N O W Y O U R R I G H T S S E R I E S 2
30 The Human Rights Centre Uganda M A N Y A O B U G A B E B W A W E , E K I C W E K A 2
M A N Y A O B U G A B E B W A W EE K I C W E K A 2
30. Tihariho omuntu orikubaasa kwihaho obugabe bw’abantu obwagambwaho aharuguru, okwihaho kyaba nikiikirizibwa ebiragiro, kandi hoona ebitairweho kurinda obugabe bw’abantu abandi.
The Human Rights Centre Uganda,P. O. Box 25638, Kampala,Uganda.
Telephone: +256 414 266186E-mail: [email protected]: www.hrcug.org