Maoni KATIBA-Zitto

7/28/2019 Maoni KATIBA-Zitto

1/13

MUUNDO WA MUUNGANO NA TAWALA ZA MIKOA

Rasimu ya Katiba imependekeza kuendelea kuwa na Muungano wa

Tanzania kwa kufanya marekebisho makubwa ikiwemo kupunguza

masuala ya Muungano na kuwepo kwa Serikali 3. Mjadala umekuwa

mkali kuhusu Serikali 3 na hata kuzuia mjadala mpana zaidi wa masuala

ya muungano. Rasimu haikushughulika kabisa na Serikali ya Tanganyika

maana Tume inasema wao walipewa hadidu kuangalia Katiba ya

Muungano tu. Kwa hili Tume haikutendea Haki wananchi maana kama

wao wamependekeza kuunda Chombo kipya ilikuwa ni lazima kusema

chombo hicho kinaundwa namna gani bila kuathiri Katiba ya Jamhuri ya

Muungano.

Wakati Mabaraza ya Katiba yanaendelea nchini kote ni vema mjadala

wa aina ya utawala kwa Serikali ya Tanganyika na mikoa yake ikapewa

fursa pia. Ninaamini kuwa Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania

inapasa kugusia masuala ya msingi ya Katiba ya Serikali ya Zanzibar na

Katiba ya Serikali ya Tanganyika. Nina mawazo kadhaa ambayo

ningependa yaingie kwenye mjadala wa Katiba mpya.

Muundo wa Muungano


2/13

Kwa vyovyote vile muundo unaonekana kukubaliaka na wananchi

wengi ni ule wa Muungano wa Serikali 3, Serikali ya Jamhuri ya

Muungano, Serikali ya Zanzibar na Serikali ya Tanganyika, japo rasimu

imeiita Serikali ya Tanzania Bara. Hata hivyo wananchi wanapoambiwa

kuwa kutakuwa na Marais 3, wanaguna. Kwa hiyo suala hapa ni namna

gani ya kuhakikisha kuwa tunakuwa na Muundo wa Serikali 3 yenye

dola imara na Mamlaka ya Jamhuri yenye nguvu ilhali kila mshirika wa

Muungano anakuwa na mamlaka kamili ya kutekeleza wajibu wake kwa

Wananchi.

Iwapo tunataka Muungano uwe imara na usitetereke ni lazima tufanye

maamuzi ambayo yatabadili sura nzima ya Muungano na kuweka wazi

wajibu wa kila Mshirika katika Muungano. Ni vema pia kuweka Muundo

wa Serikali ambao utatoa uhuru kwa washirika kutekeleza majukumu

yao bila bugudha lakini pia utatoa fursa kwa Dola kutekeleza majukumu

yake ya kidola kama kuhakikisha ulinzi, usalama na utulivu wa nchi,

kuhakikisha umoja na mshikamano wa nchi na kuhakikisha maendeleo

sawia kwa maeneo yote ya Jamhuri ya Muungano.


3/13

Napendekeza Muungano wa Serikali mbili za Tanganyika na Zanzibar

zinazoongozwa na Mawaziri Wakuu watendaji na Serikali ya Muungano

inayoongozwa na Rais. Pia napendekeza masuala ya Tawala za Mikoa

kuwa masuala ya Muungano na Wakuu wa Mikoa (Gavana)

wachaguliwe na wananchi moja kwa moja na wawe na mamlaka kamili

kwenye masuala yatakayokabidhiwa kwa Serikali za Mikoa kwa mujibu

wa Sheria itakayotungwa na Bunge la Muungano (Seneti). Napendekeza

Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania achaguliwe na wananchi

wote kwa kupata zaidi ya nusu ya kura zote halali na sio chini ya

asilimia 25 ya kura kutoka kila upande wa Muungano. Gavana wa Mkoa

pia achaguliwe na wananchi wote wa Mkoa husika.

Nafasi nyingine za kuchaguliwa moja kwa moja ziwe ni pamoja na

Madiwani ambao watachagua Meya/Mwenyekiti wa Halmashauri,

Wabunge wa Mabunge ya Tanganyika na Zanzibar ambapo chama

chenye wabunge wengi au muungano wa vyama wenye wabunge wengi

utatoa Waziri Mkuu kuongoza Serikali za washirika na Maseneta ambao

watachaguliwa na Mikoa kama inavyopendekezwa na rasimu ya Katiba

ya sasa.


4/13

Rais wa Jamhuri ya Muungano

Napendekeza Rais awe Mkuu wa Nchi, Amiri Jeshi Mkuu wa Majeshi ya

Ulinzi na Usalama na Mkuu wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa

Tanzania mwenye mamlaka kamili kwenye masuala yote ya Muungano

yaliyoainishwa na Katiba.

Rais wa Jamhuri ya Muungano awe na wajibu wa kikatiba wa

kuhakikisha kuwa kuna ulinganifu wa maendeleo kwa mikoa yote ya

Jamhuri ya Muungano.

Rais awe na Mamlaka ya kukikaribisha chama chenye wingi wa

wabunge kwenye mabunge ya Tanganyika na Zanzibar kuunda Serikali.

Pale ambapo hakuna chama pekee chenye wingi wa wabunge wa

kutosha kuunda Serikali, Rais awe na Mamlaka ya kukipa fursa ya

kwanza chama chenye idadi kubwa ya wabunge kujaribu kuunda

muungano wa vyama ili kuweza kuunda Serikali.

Rais awe na wajibu wa kila mwaka kuongoza kikao cha Mkutano Mkuu

wa magavana wa mikoa yote nchini na pia kuhutubia Baraza la Taifa

(Seneti, Bunge la Tanganyika, Bunge la Muungano na Mkutano wa

Magavana kwa pamoja).

Rais atakuwa na mamlaka ya kuthibitisha kuondolewa madarakani kwa

Waziri Mkuu kufuatia kura ya kutokuwa na imani iliyopigwa na Bunge


5/13

(Baraza la Wawakilishi) la nchi Mshirika au pale Waziri Mkuu

anapopoteza uwingi wa viti ndani ya Baraza.

Rais atakuwa na mamlaka, kupitia Tume ya Maadili ya Umma,

kusimamia maadili ya viongozi wa Umma.

Bunge la Tanzania

Kuwe na Bunge la Jamhuri ya Muungano lenye sehemu kuu 2, Bunge la

juu (seneti) na Bunge la chini (Bunge la Tanganyika na Bunge la

Zanzibar au twaweza kuita Mabaraza ya Wawakilishi).

Maseneta wachaguliwe kutoka kila mkoa kwa utaratibu kwamba kila

mkoa utatoa maseneta wawili, mwanamke na mwanaume. Kila Bunge la

mshirika (Baraza la Wawakilishi) litachagua wananchi 5 ambao sio

wajumbe wa Bunge hilo kuwa Maseneta. Wananchi hawa watakuwa

wawakilishi wa makundi ya kijamii kama watu wenye ulemavu, vijana

na watu wenye ujuzi maalumu. Kila mgombea Urais wa Jamhuri ya

Muungano aliyepata zaidi ya asilimia 5 ya kura za Urais atakuwa

amechaguliwa kuwa Seneta moja kwa moja.

Bunge (Baraza la Wawakilishi) la Washirika wa Muungano

watachaguliwa kwa mujibu wa Sheria zitakazotunngwa na na watatoka

kwenye majimbo ambayo ni Halmashauri za Wilaya/Miji/Manispaa/Jiji.


6/13

Kila nchi washirika wataweka utaratibu wa kuhakikisha usawa wa

kijinsia kulingana na mazingira ya kijiografia ya nchi hizo isipokuwa sio

chini ya asilimia 40 ya Wawakilishi watakuwa wanawake.

Waziri Mkuu

Atakuwa Mkuu wa Serikali ya nchi mshirika wa Muungano na atakuwa

na mamlaka kamili kwa masuala yote yasiyo ya muungano.

Waziri Mkuu atatokana na chama chenye Wabunge wengi kwenye

Bunge la Nchi mshirika au kama hakuna chama chenye wabunge wengi

peke yake kuweza kuunda Serikali, basi atatoka kwenye muungano wa

vyama kwa mujibu wa makubaliano ya vyama hivyo na kuthibitishwa na

Rais wa Jamhuri ya Muungano. Waziri Mkuu hatokuwa Mbunge na

Mawaziri wake hawatakuwa Wabunge isipokuwa uteuzi wao

utathibitishwa na Bunge kupitia Kamati maalumu itakayoundwa na

Bunge.

Waziri Mkuu pamoja na Serikali yake watawajibika kwa Bunge (Baraza

la Wawakilishi).

Gavana (Mkuu) wa Mkoa

Atakuwa Mkuu wa Serikali ya Mkoa mwenye mamlaka kamili juu ya

masuala yote yaliyoidhinishwa kwa mujibu wa Sheria itakayotungwa na


7/13

Baraza la Wawakilishi (Bunge). Mkuu wa Mkoa (Gavana) atachaguliwa

na wananchi wote wa Mkoa husika na atawajibika kwa BARAZA LA

MKOA.

Mkuu wa mkoa (gavana) atateua Kamati tendaji wa Mkoa kutokana na

Idara zitakazoundwa na Baraza la Mkoa kutokana na Sheria ndogo

zitakazotungwa.

Baraza la Mkoa

Baraza la Mkoa litaundwa na Wajumbe wote wa Baraza la

Wawakilishi/Bunge waliomo kwenye mkoa husika, maseneta wote wa

mkoa husika, Mameya na Wenyeviti wa Halmashauri za Wilaya za mkoa

husika na madiwani 2, mwanamke na mwanaume, watakaochaguliwa

na Baraza la Madiwani la Halmashauri husika.

Baraza la Mkoa litakuwa na mamlaka ya kujadili na kupitisha mipango

ya maendeleo ya mkoa, kushauri na kusimamia kamati tendaji ya mkoa,

kupitisha sheria ndogo za kuendesha mkoa (by laws), kujadili na

kuidhinisha Bajeti ya Mkoa na kuthibitisha mikataba yote ambayo mkoa

unaingia. Baraza la Mkoa pia litakuwa na wajibu wa kupokea na kujadili

na kutoa maelekezo kuhusu taarifa za utendaji za Halmashauri za

Wilaya ndani ya mkoa husika.


8/13

Mambo ya Muungano

Rasimu ya Katiba imeainisha masuala saba ya muungano. Hata hivyo

masuala haya hayatoi nguvu ya kikatiba kwa Jamhuri ya Muungano

kubakia moja na imara. Masuala kadhaa hayana budi kuongezwa.

Usimamizi wa Hifadhi ya jamii (social security) ni suala linahusu uhai

wa Taifa na wananchi wake. Pia hifadhi ya jamii ni kama Deni la Taifa

(obligation of the State), kwa hiyo ni lazima liwe suala la Muungano. Kila

nchi Mshirika anaweza kuwa na Shirika lake la Hifadhi ya Jamii, lakini

usimamizi wa Sekta ni vema ufanywe na chombo cha Muungano. Vile

vile Usimamizi wa masuala ya Bima na Mabenki kwa sababu haya ni

masuala ya sera za fedha. Monetary policy huko tunakokwenda ni

suala la monetary Union ya Afrika Mashariki, hivyo suala hili halina

budi kuwa suala la Muungano na hakuna mjadala kwenye hilo.

Usimamizi na udhibiti wa Sekta ya Nishati (Mafuta na Gesi Asilia na

masuala ya Atomiki) yanapaswa kuwa masuala ya Muungano. Kila nchi

mshirika anaweza kuwa na kampuni yake ya Taifa ya Mafuta na Gesi

lakini masuala ya usimamizi wa sekta ni vema yawe chini ya chombo

cha muungano ili kuhakikisha kuwa utajiri wa nchi unanyonywa kwa

uendelevu na pia kutoa mamlaka kwa Bunge la Muungano


9/13

kupitisha/kuidhinisha mikataba ya kuvuna rasilimali hizo za Mafuta na

Gesi. Ni vema pia kuwa na sera moja ya masuala ya atomiki na nyuklia

kwa Jamhuri ya Muungano.

Rasimu ya Katiba imeondoa suala la usimamizi na udhibiti wa anga

kwenye masuala ya Muungano. Nadhani ni vema kuhakikisha kuwa

avition, civil and military yanakuwa ni masuala chini ya mamlaka ya

Jamhuri ya Muungano. Kila nchi inaweza kuwa na Shirika lake la ndege

usafiri wa anga lakini masuala ya usimamizi na udhibiti wa anga

yabakie kuwa masuala ya Muungano.

Hivi sasa Tanzania nzima inatumia nambari +255 kuitambulisha katika

masuala ya mawasiliano ya simu. Rasimu ya Katiba imeondoa suala la

mawasiliano ya simu katika orodha ya masuala ya Muungano. Nadhani

ni makosa makubwa sana. Suala la usimamizi na udhibiti wa

mawasiliano linapaswa kubakia kuwa suala la Muungano na Tanzania

nzima ibakie na +255 chini ya mamlaka ya Jamhuri ya Muungano.

Rasimu itatupelekea kuwa na code nambari nyingine kwa Tanganyika,

nyingine kwa Zanzibar!

Masuala ya biashara ya kimataifa na forodha ni masuala yanayoratibiwa

na Jumuiya ya Afrika Mashariki na hivyo haikuwa sawa kuyaondoa

kwenye masuala ya Muungano. Kwa mfano, hivi sasa Bunge la Tanzania


10/13

au la Uganda au la Burundi hayana mamlaka kabisa kwenye masuala ya

forodha maana Bunge la Afrika Mashariki ndio lenye mamlaka hayo na

hutunga Sheri ya forodha (Customs Management Act, 2004). Afrika

Mashariki ipo kwenye Umoja wa Forodha na kuelekea Soko la Pamoja,

hivyo kuondoa forodha na biashara ya kimataifa kwenye masuala ya

Muungano ni kutoona mbali.

Kama tunataka kujenga Taifa lenye uwiano sawia kielemu ni vema

kuoanisha sera za Elimu ya juu angalau. Napendekeza kuwa Elimu ya

Juu iwe suala la muungano. Kila nchi washirika inaweza kuwa na vyuo

vikuu vyake lakini ni muhimu kuwa na Chuo Kikuu cha Taifa chini ya

Serikali ya Muungano. Mikoa inaweza kuanzisha vyuo vikuu vyake

isipokuwa SERA ya Elimu ya Juu iwe jambo la Muungano. Usimamizi wa

vyo vya ufundi unaweze kuwa chini ya mikoa. Serikali za nchi washirika

wanaweza kuwa na sera ya jumla ya elimu na mafunzo ya ufundi.

Mapato

Rasimu ya Katiba imependekeza kuwa ushuru wa forodha na mapato

kutoka Mashirika ya Muungano ndiwe fedha za muungano. Ninaamini

kabisa kwamba Tume ya Katiba haikupata ushauri mzuri kuhusu suala

hili. Kwa uzoefu wangu kama Waziri Kivuli wa Fedha, vyanzo hivyo


11/13

havitoshi kuendesha DOLA. Dola inapasa kuwa na rasilimali za kutosha

na ziada inaweza kugawa kwa washirika na mikoa katika wajibu wa

kuhakikisha maendeleo yanawiana. Dola pia inaweza kuwa na miradi ya

Muungano. Vile vile, hayo Mashirika ambayo Tume inasema ni yepi

maana muungano umependekezewa masuala saba tu. Kuna haja ya

kuangalia kwa umakini mkubwa suala hili kama kweli kuna nia ya dhati

ya kuendelea kuwa na Muungano.

Mapato ya Muungano

1. Ushuru wa Forodha2. Mrahaba wa uvunaji wa Rasilimali ambapo 25% itabaki kwenye

mkoa wenye rasilimali na 75% itatumika na Serikali ya Muungano

kugawa kwenye mikoa kwa mujibu wa formulae

itakayokubaliwa kwa kuzingatia idadi ya watu, kiwango cha

umasikini na ukubwa wa kijiografia.

3. Ushuru wa Bidhaa ambapo 60% itagawiwa kwa nchi washirikakwa ajili ya miradi maalumu.

4. Mapato kutoka kwenye kampuni za kibiashara za Serikali yaMuungano na gawio la Benki Kuu ya Tanzania.


12/13

Mapato ya Washirika

1. Kodi ya Mapato ya watu binafsi na Makampuni2.

Kodi ya Ongezeko la Thamani au kodi kama hiyo

3. Tozo mbalimbali zitakazotungwa kwa mujibu wa sharia4. Mapato yasiyo ya kikodi kutoka idara na Wizara za Serikali.

Mapato ya Mikoa

1. 25% ya Mrahaba kutokana na uvunaji wa Rasilimali/maliasiliinayopatikana katika mkoa husika

2. 10% ya makusanyo ya kodi ya mapato ya watu binafsi namakampuni kutoka katika mkoa husika

3. Mgawo kutoka Serikali ya Muungano4. Mgawo kutoka Serikali ya Washirika5. Tozo mbalimbali zitakazoanzishwa kwa mujibu wa sharia ndogo

ndogo.

Deni la Taifa

Napendekeza kuwa Deni la Taifa lisimamiwe kikamilifu na Jamhuri ya

Muungano. Akaunti ya Deni la Taifa iwe chini ya hazina ya Jamhuri ya

Muungano, Jamhuri ya muungano itakopa kwa niaba ya Washirika wa


13/13

muungano baada ya mikopo hiyo kuthibitishwa na Baraza la

wawakilishi (Bunge ) la nchi mshirika na Seneti. Jamhuri ya Muungano

pia itadhamini mikopo ya ndani na ya nje ya Mikoa na Halmashuri za

Wilaya.

Documents

Maoni KATIBA-Zitto