المشہور بہ

)اردو رتہمج(

و اقیلعتت رتہمج و رشتحی دقتہم و اعترػ

رپورسیف میکح یلع ابعیس ومحمد ادمح ابعیس

ہ "ومفل اتکب "و سیدی الختف اعمویہ "ومفل اتکب "یک ایسیس زدنیگ رضحت اعموی

فلتقم نیسح انؾ اتکب

ن

خم

اوہشملر ہب لتقم ایب

ف ولط نب یحی ازویم ااغلدمی وتمیف لبق انؾ ومفل

ن

خم

رجہی 170اوب

رپورسیف میکح یلع ابعیس اردو رتہمج و رشتحی و اقیلعتت

ومحمد ادمح ابعیس دقتہم

1972 نس ابطتع

یب اریای ایلتق آابد۔ رکایچ 1/24ہبتکم ومحمد انرش

رہفتس اضمنیم

7 دقتہم

20 رضحت نیسح اک وکویفں وک اقلت اتبان

37 رعض رتممج

51 دقمہم

69 وک ملسم نب لیقع یک روایگن وکہف

70 ملسم اک وکہف انچنہپ

73 انب زاید اک رقتر رصبے و وکےف رپ

76 انب زاید اک وکےف انچنہپ

78 اور ملسم و اہین انب زاید

82 ملسم یک رگاتفری

85 لتقم ملسم و اہین

89 روایگن نیسح یک رعاؼ وک

93 رح ےس الماقت

96 رفس اجری راہ

98 رکالب ںیم زنوؽ

101 انب دعس اک عم رکشل رکالبء انچنہپ

105 لتقم ابعس

107 وکویفں ےس اطخب اور اؿ اک وجاب

110 اسویھتں ےس اطخب اور اؿ وجاب

112 تیفیک گنج رکالب

114 آزامیئ اسویھتں یک ربند

123 رفاید نیسحہ

124 یک رفاید وک انچنہپ رح اک نیسحہ

128 لتقم رح

129 اک واوالی رکان نیسح ہ

130 لتقم اقمس

131 لتقم ادمح نب نسح

132 لتقم یلع اربک

134 ونومولد ےچب اک لتق

135 اےنپ الہ تیب وک اولداع

135 اینپ ےب یسب اک قلق

138 دونمشں رپ ےلمح اور رزجی ااعشر

142 وساری ےس رگان کلب کلب رک نیب رکان

143 لتقم نیسحہ

145 رمش نب ذی اوجلنش

ی

ئ

148 ہنیکس و اؾ وثلکؾ ےک نیب اور رمث

151 ایخؾ ینیسح یک ولٹ امر

153 الۂش نیسح رپ ویبنں یک آدم

154 ےک دعب لتق نیسحہ

155 ونجں ےک ابد اشہ یک آدم

156 دوخؽ دیقویں اک وکہف ںیم

159 انب زاید وگررن یک یشیپ ںیم

162 لتقم دبعاہلل نب فیفع

167 دحثی اؾ ہملسہ

152 وتقمنیل ےک رسوں اور دیقویں یک روایگن اشؾ وک

170 ونجں یک وعروتں ےک نیب

175 یک رکاتم ےس اسیعیئ رابہ اک املسمؿ وہ اجان رس نیسحہ

179 سیدی ےک درابر ںیم

182 دھکی رک املسمؿ وہان وہیدی اور اسیعیئ اک رس نیسحہ

192 دمہنی وک وایسپ

196 یک ربق ےس ویکسسں یک آواز ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

197 سیدی یک ومت

199 اقیلعتت

200 وتیص انہم اریم اوملنینم اریم اعموی ہ

206 رفام ؿ اریم اوملنینم سیدی

204 تفااقحتسؼ الخ

206 اریم رمع نب دعس

ہ ہ مسل 209 اؾ اوملنینم

ہ

211 ہرضحت رمواؿ نب امکحل ریض اہلل عن

215 ااعشر اریم اوملنینم سیدی

217 وافت اریم اوملنینم سیدی

221 اکی ددلوز رگم اسدہ واہعق

254 ےک رفس رعاؼ و رکالب یک زنمںیل اور افےلص رضحت نیسحہ

مسب اہلل ارلنمح ارلمیح

دقتہم

ی وتمیف

خ ف

لن

رجہی ےن وج ومرخ ربایق ےک بقل ےس وہشمر ںیہ اور 1332رعاؼ ےک اکی ہعیش اعمل دیس نیسح نب ادمح اینیسحل ا

ہعیش یملع وقلحں ںیم ققحم و ومرخ ےھجمس اجےت ںیہ اینپ اتفیل "اترخی وکہف"

1

) ھذہ ںیم اایلہؿ وکہف ےک ایسفنیت زجتی ںیم ی ہہک رک اھکل ےہ ہک اؿ ولوگں وک ، ےس ی ےہ اس وقؾ الہ وکہف یک ایسفنت رشوع زامہن رضحت یلعہ( نفسیۃ القوم منذ العھدالعلوی

اچسیئ ےس ارحناػ، الہ قح رپ آسپ ںیم وھپٹ ڈاےنل، انمتقف یک مخت رسیی رکےن، یلگ وکہچ ںیم ہنتف و اسفد ےک رجامیث اپھچ رےنھک،

لجورو ال صاختہ داھیہ ضاللےلمح اور ) ملظ یک رطػ الیمؿ اور رمگایہ ےک ذعاب یک رطػ البوے ےک وسا اور (المیل ایل ا

ے ےک اوہہعیش ومروخں ےک اس وقؽ یک دصاتق اک نیب وبثت وت امثعین الختف ےک اخمافلہن رپوڈنگیپ۔ ھچک اؿ ںیم ںیہن داھکی ایگ

یہ ےک وااعقت ےس لم اجات ےہ۔ بتک اترخی ےک اوہ "جہن االبلہغ" اور درگی اور اؿ ےک اصزبحادوں رضحات نینسحہ وخد رضحت یلعہ

ابطخت اور رقتریوں ےک وہ رقفے درج ںیہ نج ںیم وموصػ ےن اؿ ولوگں یک یسیک ھچک ذمتم ےک بتک ہعیش ںیم رضحت یلعہ

ری ےک ڑبے دوعے دار ےھت۔ انرفامؿ، ےب واف، ہلیح اسز، زبدؽ، دب دہع اتبای اور رفامای یک ےہ وج آپ یک وماالت اور رطػ دا

اہلل مت ولوگں وک الہک رکے مت ےن ریمے دؽ وک مغ یک ( "قاتلکم اللہ لقدملتم قلیب فیحا و شحنتم صدر ی غیضا)

یل اور وافیئ ےس دب دؽ وہ رک وت وہ ی آرزو یھب ایک "۔ اؿ یہ ولوگں یک تلصخ، مکح دعو پیپ ےس رھب دای اور ریمے ےنیس وک ےصغ ےس

رکےت ےھت۔

یۃ صارفین بکم صرف الدینار قاخذمین عشرا منکم واعطائی رجال ممھن" "واللہ ان معاو

(354)جہن االبلہغ مسق اوؽ ص

1

ید ری ںیم ی اتکب بخل

ا

ن عہمعل

ارملوضتی ےک اامتہؾ ےس اقمبؾ فجن )رعاؼ( ےک ہعیش رپسی ا

ب ہ

مکتل

رجہی ںیم عبط وہ رک اشعئ وہیئ یھت 1347ادارۂ ا

فنصم اک انؾ و ہلسلس بسن ویں رحتری ےہ۔

ی والدت

خ ف

لن

۔رجہی 1332رجہی وافت 1261دیس نیسح انب ادمح الیعمس نب زینی اینیسحل ا

ھا را ابتدہل رک ںیل۔ سج رطح ارشہیف روہیپ ےس دبیل اجیت مسق دخبا، اکش اعمویہ

م

ت

ںیہ ، ھجم ےس وہ دس آدیم مت ںیم ےس ےل ھجم ےس

۔ںیل اور اانپ اکی یہ آدیم ےھجم دے دںی

خیش االالسؾ انب ہیمیت یھب ایس ےلسلس ںیم ےتھکل ںیہ۔

نہ یوافقونہ عیل مایا مربہ واعوان " لم تکن اعوا وعیل کان عاجزا من قھر الظلمۃ من العسکرین و "معاویۃ یوا فقونہ

اےنپ وفیج اظوملں ےک رہق ےس اعزج ےھت اؿ ےک دمد اگر و ااصنر ااکحؾ اؿ یک وماتقف ںیہن رکےت ےھت )ربالخػ اؿ ےک ( اور یلعہ

(302ص 2)اہنمج اۃنسل دلج ۔ ےک دمد اگر و ااصنر یک وماتقف رکےت ےھت اعمویہ

ےہ۔ اکی ومعق رپ رفامای اھت۔یہ ےن ابر ابر وکشہ ایک رمت دو رسیشک اک وت اؿ ولوگں یک وخد رضحت یلع ہ

"منیت بمن ال یطیع اذا امرت وال یجیب اذا دعوت"

)جہن االبلۃغ(۔ ںیم اےسی ولوگں ںیم التبم رک دای ایگ وہں وج ہن انہک امےتن ںیہ اور ہن اکپر اک وجاب دےتی ںیہ

رتشیب اپسیہ ہشیپ ےھت اور اؿ رعب ابقلئ ےک اقملت )ربند ےک انؾ اہند دمداگر و ااصنر ےھت ارثک ی انرفامؿ و رسشک وج رضحت یلعہ

افروؼ امظع رعاؼ ںیم دو ےک ربرسادتقار آےن ےس وکیئ رتسہ ااھٹ ربس لبق مکحب اریم اوملنینم رضحت رمعہ آزام( ےھت وج رضحت یلعہ

ےئن رہش وکہف و رصبہ

2

شبےت وتق دافیع دصقم ےس ابامتہؾ اریم دعس نب ایب واقص افحت اریاؿ دجا دجا ولحمں ںیم آابد ےئک ےئگ ےھت۔

دقمی اریاین رہش دمانئ یک ہگج شبای ایگ اھت۔ امکل االرتش اک ہلیبق عخن زین ہلیبق رجہی ںیم بسح امکحل اریم اوملنینم رضحت رمع افروؼ امظعہ 17وکہف رہش 2

اؿ و دنک ہ وازرو ونب ادس وریغہ امشیل رعب ابقلئ نج یک دعدی وقت اچسیل سہار اتبیئ یئگ ےہ آابد ےئک ےئگ اس ےس لبق رضحت اخدل نب ودیل فیس اہلل ےن ہ

روزہ مایؾ ایک۔ رعب ولیبقں وک اس ونح ںیم آابد رکےن ےک ےئل ومزوں اقمؾ بختنم رکےن یک رغض ےس اس اےق اک رسوے ایک اھت۔ رکالبء ےک زپاؤ رپ دنچ

یھب وکیئ سی لی دور اھت اس یک ئاجےئ وکہف یک زنیم ر یلت و واہں یک زنیم رنؾ اور رموطب وہےن یک وہج ےس ویھکمں یک اتہبت یھت۔ درایےئ رفات ےس

رجہی ںیم رصبہ دبری احصیب رضحت 14رکنکیلی یھب یھت اور درای یھب زندکی اھت۔ وہ ارایض اقمبےلب رکالب ےک رعب آابدی ےک ےئل زایدہ ومزوں رقار دی یئگ۔

ؾ رپ شبای اھت ںاں دقمی گردراگہ ات ہ اھت اور اس رطػ ےس ک می ےک ےلمح اک ہرہ یھب اھت۔اں ہبتع نب زغواؿ ےن اریم اوملنینم وموصػ ےک مکح ےس اس اقم

ارثکتی اؿ یک اعبط اگنہہم رپور یھت اہک اجات ےہ ہک ہفیلخ اثثل ےک دہع ںیم انب ابس وکےف آای اھت اور اں ےک رش دنسپ انعرص ںیم

رسیی یھب رک ایگ اھت انچہچن : دایلخ ااشتنر ڑھباکےن یک مخت

س دہع ےک بس یہ واایلؿ وکہف ےک الخػ اؿ ولوگں ےن اکشوتیں یک رھبامر رک ےک ابر ابر دبتلی رکاای اھت۔ا (1)

ےک دورہے داامد اریم اوملنینم رضحت امثعؿہ ےک مظن وکحتم رپ نم ڑھگت ملسو هيلع هللا ىلصکین دؽ ہفیلخ اور روسؽ اہلل (2)

رکےن اور اس ےک ےجیتن ںیم اںیھن ملظ و اقشوت ےس لتق رکےن ںیم ی وکیف، رصمی، ازلاامت اعدئ رک ےک اگنہہم رباپ

ابسویئں ےک رشکی اکر ےھت۔

وک بصنم الختف رپ افزئ رکےن ںیم ےن رضحت یلعہ رضحت امثعؿہ وکیف ڈیلر امکل االرتش اور اس ےک ابیغ اسیھت اقیلتن (3)

وج رکدار ادا ایک احفصت اترخی رپ تبث ےہ۔ ایس انب رپ ی زمع اؿ ولوگں وک ربارب راہ ہک امہرے یہ زور ےس وت رضحت یلعہ

اےنپ ضعب ربرسادتقار آےئ ںیہ ، امہرا انہک اںیھن رہباحؽ رکان وہ اگ۔ امکل االرتش ےن وت ایس وتق بج رضحت یلعہ

اؿ ڑبے ایمں )رضحت ےنارے مہ ”ں وک وکحتم ےک انمبص ہلیلج رپ افزئ رک رےہ ےھت اصػ ہہک دایزعسیو

ےن ےتہک ںیہ اےس ۔ رضحت یلعہ”( ویہ ھچک رک رےہ ںیہ( وک لک لتق ویکں ایک بج آج ی یھب )رضحت یلعہامثعؿہ

تس وتق رپ طلسم و ارثادناز وہان اھت۔ ڑھجےنک یک ئاجےئ اس یک اامتستل بلق یک ابںیت ںیک۔ وکویفں اک حمطم رظن ایس

ہ ا وزؿ وقبؽ ومرخ وییل

3

ےس اس انب رپ یھت ہک اےنپ وصہب رعاؼ یک ایسیس آزادی اک ، الہ وکہف یک اھبری ارثکتی یک وایگتسب رضحت یلعہ

اؿ وک یتشپ ابؿ اجےتن ےھت۔ اور اؿ اایلہؿ وکہف یک ارثکتی وہ یھت ےسج ااکفر اجتیلہ یک ریہطت ےک حیحص االسیم رکدار ےک ومرث وماعق

" لثم وہشمر کویف ال یویفیج و ےب وافیئ ےس "اس وتق کت ہن ےلم ےھت۔ اجیلہ دمتؿ یک وخ وب اؿ ںیم ابیق یھت۔ اؿ یک ولتؿ زما

وہیئ۔

د راںیہ الک رکیت ینمی رعب آابد ےئک ےئگ ےھت وہج ہیمست ےک ابرے ںیم ےتھکل ںیہ ہک الہ افرس اس اقمؾ وک "سب راہ" اس ےئل اہک رکےت ےھت ہک اں ےس دعتم

اہ" رعمب وہ رک رصبہ وہ ایگ۔ واہلل املعںیھت۔افریس اک "سب ر

3

ہ ا ؤزؿ ےک اےنپ اافلظ ارگنسیی رتےمج ےک ی ںیہ یل :ومرخ وی

The overwhelming majority of The Kufaites addressed to Ali as the champion of the political

independence of Iraq (P. 117)

اصقص وکؿ امثعؿ یک المع اخمتفل ایس ابسیئ رگہ ےک ارثات ےس وہیئ وج لتق امثعؿ ےک زلمؾ یھب ےھت اور ایستس وتق رپ (4)

اقوب ایہتف یھب۔

د اھت۔ گنج لمج یھب ایس رگوہ ےن بش وخؿ امر رک ڑیھچ دی یھت، انب ابس ذبات وخد ومعق رپ وموج (5)

وک رصبہ ےس دمہنی واسپ ےلچ اجےن ےک ئاجےئ وکہف امکل االرتش اور اس ےک ولبایئ اسیھت ایسیس ارغاض ےس رضحت یلعہ (6)

ےل آےئ۔ دمہنی یک ایسیس االسیم رمزکتی رقتسم الختف دبتلی وہ اجےن رپ ربی رطح اتمرث وہیئ۔

وہیئ سج ےک یم ہج ںیم ابسک نؿ وکہف ربی رطح یہ ےک زنایع ہلئسم ےس نیفص یک آشت گنج لعتشم اصقص وخؿ امثعؿہ (7)

اناکؾ رےہ اںیھن رھپ یھبک الہ اشؾ ےس اقمےلب یک تمہ ہن وہ یکس۔ ایھن ولوگں یک دہسیس اکرویں یک قیقحت ےک ےجیتن ںیم

وک رکان زپا۔ یثلاثوطر ےسیک زعمویل اک ہلصیف ہقفتم بصنم الختف ےس رضحت یلعہ

وک اینپ وپزنشی اھبنسانل دوشار وہات ایگ۔ اےنپ انمتقف اور زبدیل یک وہج ےس رضحت یلعہوکیف وعیشں اور ابسویئں یک (8)

ولوگں وک رطح رطح ےس ابر ابر اھجمسےت اور یلمع ادقاؾ رپ ااھبرےت رےہ آرخ ںیم اؿ زبدولں وک اس رطح اخمبط

رکےت وہےئ اہک۔

" )اخل(لرجالیا اشیاہ الرجال وال رجال ویاطفام االحالم و عقول ریات ا"

۔اے زانؿ وصبرت رمداں اور اے زبدؽ ونیمک اور زانہن لقع واول

ھا ری وہج ےس رقشی واےل ےنہک ےگل ںیہ اوب اطبل اک اٹیب اہبدر وت ےہ " :ےن رفامای اھت رضحت یلعہ

م

ت

مت یہ ریمے روسا رکےن واےل وہ،

اکی وہشمر رواتی ںیم ےہ ہک اےنپ رگوہ یک طلغ اکرویں ےس نج اخمفل احالت اک اسانم رکان " ۔رگم ایستس رحب ےس اندلب ضحم ےہ

اںیھن ہلصیف اثیثل ےس لبق یہ ااسحس وہ ایگ اھت ہک اب وہ رمکحاؿ ہن رہ ںیکس ےگ۔ وہشمر رواتی ی ےہ :

بدافتکلم اشیاء کان نہ ال یملک ا الیتکلم بھا و عن الحارث قال لماع رجع عیل من صفنی علم ایھا الناس ال تکز ہوا امارۃ معاویہ فواللہ لو حدث با حدیث کان ال یتحدث بھا فقال فیما یقول ا

یلھا کا لحنظل یم الروس تزنوا عن کو ا )283۔ ہحفص 2ج۔ دلج :)ازاۃل اافخل ۔قد فقد تموہ لقد وا

، رضحت یلع ےن اجؿ ایل اھت ہک اب وہ یھبک رمکحاؿ ہن رںیہ ےگ وت اےسی ااحلرث ےس رواتی ےہ اوھنں ےن اہک نیفص ےس ولےتٹ وتق "

! املکت اوھنں ےن ےہک وج ےلہپ یھبک ہن ےہک ےھت اور ایسی ابںیت ںیہک وج ےلہپ یھبک ہن ںیہک ہلمجنم اؿ ابوتں ےک اوھنں ےن رفامای ولوگ

ےھٹیب وت مت دوھکی ےگ ہک ومڈنوھں رپ ےس رس ٹک ٹک رک وھاعموی یک اامرت )الختف( ےس مت رکاتیہ تم رکان اؿ وک یھب ارگ مت

"۔اس رطح رگںی ےگ ےسیج لظنح ےک لھپ

ےک وعیشں یک اکی ڑبی امجتع اؿ ےس دجا وہ رک وخارج الہکیئ گنج نیفص یہ ےک اتنجئ دب ےک ےلسلس ںیم رضحت یلعہ (9)

ےن گنج رہنواؿ ںیم اؿ اک علق عمق رک دای اھت ایس امجتع ےک اکی رفد اؿ یک اخمافلہن رحاکت ےس رضحت یلعہ

دبعارلنمح نب مجلم

4

ےن اےنپ ضعب ازعہ ےک ااقتنؾ ںیم رضحت یلع رپ کلہم ہلمح رک ےک اںیھن دیہش رک دای۔

یک وافت وہےن رپ رضحت یلعہ (10)

5

ربرسادتقار آےن ابپ ےک دعب ےٹیب ےک ےس تعیب یک ، ابسک نؿ وکہف ےن رضحت نسحہ

ےس حلص رکان اچیہ ےن رضحت اعمویہیک ی یلہپ اثمؽ یھت۔ ایسیس اضف اسزاگر ہن اپ رک رضحت نسح ہ

6

ابسویئں ےن وناہس ،

4

ی ؿ یلع ںیم ادتباء دبری احصیب رضحت اعمذہ دبعارلنمح نب مجلم ارملاوی ےن

نب لبج ےس وج املعےئ احصہب ںیم اتممز درہج رےتھک ےھت ملع احلص ایک اھت۔ وہ ش

ےک مکح ےس افروؼ امظعےس اھت اور گنج نیفص ںیم اؿ یہ یک اجبن ےس ربند آزام وہا اھت۔ ےلہپ حتف رصم ںیم یھب ہصح ےل اکچ اھت۔ اریم اوملنینم رضحت رمع

)االاؾ اقومس فکان من القراء و اہل الففتہ والعبادۃاجعم دجسم ےک رقب ںیم میلعت رقاؿ ےک ےئل اس یک وکستن اک ااظتنؾ رصم ںیم ایک ایگ اھت۔

سی ےک ااقتنؾ ںیم رضحت یلع رپ اقالتہن ہلمح رک ےک دیہش ( ےتہک ںیہ ہک دعب ںیم وہ اخریج امجتع ںیم اشلم وہ ایگ اور اےنپ یسک زع114ہحفص 4ارتلامج زر یلک دلج

ہ نب دیبع یمیمت ےن ایس وتق ولتار اک وار رک ےک اےس لتق رک دای اھت۔

یبج ت

ت

یتہ بالسیف حیت قتل غضہا یعیل ریض اللہ عنہرک دای۔ دبعاہلل نب فضر

ہب ةسن وہشمر رواتی ےک سج ںیم اتبای اجات ےہ ہک رضحت نیسح ےن اےنپ دپر زبروگار ( ی رواتی زایدہ رقنی تحص ےہ 89)رہمجۃ االاسنب انب زحؾ ہحفص

ےک اقلت اک اکی اکی وضع اکٹ رک الہک ایک اھت۔

اریاؿ ےک اکی ( 2( تیب ااملؽ وکہف ںیم اچپس الھک یک وج رمق وموجد ےہ وہ نسح ےل ںیل۔ )1اترخی ربطی ںیم رصػ اؿ نیت رشوطں اک ایبؿ ےہ۔) 5

( اؿ ےک اسےنم رضحت یلع یک ربایئ ہن یک اجےئ۔ اس ےک اوہ وکیئ اور رشط ہن یھت۔ رضحت نسح و نیسح وک 3اےق واراب رجو اک رخاج اںیھن الم رکے )

ےک دعب الختف ریم یلع یھب اشلم ںیہ ہک رضحت اعمویہاسالہن رمق وےفیظ یک ےلہپ ےس یہ الم رکیت یھت۔ ہعیش بتک ںیم وج ی ذکب ایبین ےہ سج ںیم رٹسم سٹسج ا

وک ےنلم یک رشط یھب ضحم وغل ےہ۔ نج احالت دتشہ زدیگ ںیم رضحت ےن حلص یک یھت ایسی یسک رشط اک ایخؽ یھب ںیہن ایک اج اتکس اھت۔ رضحت نیسحہ

6

رجہی 37رجہی ںیم گنج لمج ںیم وخرنسیی وہیئ۔ رھپ اکی اسؽ دعب 36 اسؽ ربرس ادتقار آےئ۔ دورسے یہ رجہی ںیم دعب لتق امثعؿہ 35 رضحت یلعہ

۔رجہی ںیم وہ وخد وتقمؽ وہ ےئگ 40رجہی ںیم گنج رہنواؿ وہیئ۔ راضمؿ 38ںیم گنج نیفص ےک اکی یہ اسؽ دعب

ےک رپوےت اور وعیشں ےک اپوچنںی اامؾ ےس اس یک تیفیک ےئنس ۔ اکی ہعیش دہتجم روسؽ وک یھب ہن اشخب ، رضحت نیسح ہ

ےتھکل ںیہ۔ اےنپ اامؾ اک اراشد

ہک او را دب دنمش ددنہ الہ رعاؼ رب روےئ اواتسی

دددن "سپ ابرسپ ش اامؾ نسح تعیب رکددن ودعب از تعیب اب او ذعر و رکم رکددن و وخاس

ر ودن آرضحنت رجنخ ہب ولہپشی زودن ہمیخ اش رااغرت رکددن یتح ہک اخلخاہلےئ زینک اؿ آرضحنت را از اپاہبےئ ااشیں ریبوؿ آو

اوایسبر اذمک وبودن"

یت ن )الجء اویعلؿ الم ابرق یسلجم( رارطضم رگددی ات آہکن اب اعموی حلص رکدو وخ اہنےئ وخدود اہ لت

ےس تعیب یک اور دعب تعیب اؿ ےس دب دہعی و رکم ایک اور اچاہ ہک اؿ وک ےک ( رفزدن اامؾ نسح ہ رھپ ولوگں ےن اؿ ےک )رضحت یلعہ"

دنمش ےک وحاےل رک دںی۔ الہ رعاؼ اؿ ےک اسےنم ڑھکے وہ ےئگ، اؿ ےک ولہپ ںیم رجنخ امرا، اؿ اک ہمیخ ولٹ ایل۔ اں کت ہک اؿ

ہ یک اجونں یک اعمویہ وک رپاشیؿ رک دای ات آہکن یک ولڈنویں ےک اپؤں ےس اخلخؽ ااتر ںیل اور آپ

یت نےس حلص رک یل اور اینپ اور اےنپ اہ لت

اؿ ےک تہب وھتڑے ےھت

یت ن "۔افحتظ رک یل۔ اہ لت

ی ؿ وکہف ےن رضحت نیسح ےک رب اور زبرگ یک تعیب رک ےنیل ےک دعب یہی اؿ ےس دغاری اب وخد رضحت نسحہ

یک زابین ےئینس ہک ش

ےک ایک امؽ و اابسب اؿ اک ولٹ ایل۔ الہ عیشت یک ربتعم اتکب ااجتحج ربطیس یک رواتی ںیم رضحت نسحہ یک۔ اقالتہن ہلمح رک ےک رجموح

ی املکت راوی ےن ایبؿ ےئک ںیہ:

تیتہ۔۔۔۔الیح منا والمیت" "عن زیدین وھب الجھین قال لما طعن الحسن بن عیل با المدائن ا

(148)ااجتحج ربطیس۔ وبطمہع اریاؿ ہحفص

وک دمانئ ںیم رجنخ امرا ایگ وت ںیم اؿ ےک اپس ایگ ۔ اس وتق اؿ وک نب یلع ہ زنی نب واہب ینہج ےس رواایت ےہ وہ ےتہک ںیہ بج نسح ہ"

روسؽ آپ یک ایک راےئ ےہ ولگ تہب ریحتم وہ رےہ ںیہ ۔ )زمخ یک وہج ےس ( تہب فیلکت یھت ںیم ےن اہک اے رفزدنن

وک اےنپ ےئل اؿ ولوگں ےس رتہب اتھجمس وہں وج اےنپ وک ریما ہعیش ےتہک ںیہ۔ اؿ وعیشں ےن ریمے اوھنں ےن اہک مسق دخبا ںیم اعموی ہ

ےس وکیئ اعمدہہ رک ولں سج ےس ریمی اجؿ اور ریمے لتق اک ارادہ ایک۔ ریما اابسب ولٹ ایل، ریما امؽ ےل ایل۔ واہلل ںیم اعمویہ

ےس یک افحتظ وہ اجےئ ی رتہب ےہ اس ےس ہک ہعیش ےھجم لتق رک دںی اور ریمے الہ تیب اضعئ وہ اجںیئ۔ واہلل ںیم اعمویہنیقلعتم

ڑلات وت ریمے ہعیش یہ ےھجم رگدؿ ےس ڑکپ رک ےھجم اؿ ےک وحاےل رک دےتی۔ واہلل زعت ےک اسھت اعموی ےس حلص رکان اس ےس رتہب

اک( ینب اہمش رپ مایتم کت رےہ اگ اور اعموی ربارب اس ااسحس اک ااہظر لتق رکںی۔ ی ااسحؿ اؿ اک )اعموی ہےہ ہک ےھجم رگاتفر رک ےک

" ۔امہرے زدنہ اور رمدے رپ رکےت رںیہ ےگ

ےک دؽ ںیم اؿ ولوگں ےس ضغب و رفنت ومرخ ربطی ےن ازلرہی یک رواتی ےس اتبای ےہ ہک وکیف وعیشں ےک ےلمح ےس رضحت نسحہ

ےس حلص رکین اچیہ اور دنچب رشاطئ اںیھن عمس و ااطتع اک نیقی دالای۔ (۔ رضحت اعموی ہ 93ہحفص 2اور دتشہ زایدہ وہ یئگ یھت۔ )دلج

یک اب ت یک دصتقی ہک آپ اعمویہ ںیم آپ وک واہطس داتی وہں "ےن اےنپ اھبیئ ےس ی ہہک رک االتخػ ایک اھت۔ اہک ایگ ہک رضحت نیسحہ

" ۔مت پچ روہ ںیم اس ابب ںیم مت ےس زایدہ اجاتن وہں"ےن اؿ ےس اہک ہک نسحہاس رپ ۔" یک ابت یک ذکتبی ہن رکںی اور یلعہ

(94ہحفص 2)ربطی دلج

:رصمی ومرخ ہط نیسح ےن وت اس واہعق وک اؿ اافلظ ںیم ایبؿ ایک ےہ

اےنپ اھبیئ یک راےئ ےس اافتؼ ںیہن ایک اور اؿ ےک الیمؿ حلص وک ںیہن امان۔ ہکلب اےنپ اھبیئ وک دیماؿ گنج ںیم ےنلکن ےننب یلع ہ نیسحہ"

" ۔رپ زور دای نکیل اؿ ےک اھبیئ ےن اںیھن عنم ایک اور ڈراای داکمھای ہک ارگ مت ےن ریمی ااطتع ہن یک ںیھمت ڑیبایں انہپ دی اجںیئ یگ

(203ہ ہحفص )اتکب یلع و وبن

لیمکت حلص رپ وت امتؾ اتم ےن ابانثتسےئ امجتع ابسۂی و رگوہ رضحت نیسحہ

جلت مصت

ر و ارکاہ رشتک یک وہ ای ج بت

ےن اکروایئ حلص ںیم

ےک تعیب و ااطتع ںیم ولوگں ےک وخبش دیل دالخ وہےن ےس اس اسؽ اک انؾ اشمت احصہب اانیمطؿ اک اسسن ایل اھت۔ رضحت اعموی ہ

ہ" راھک ایگ ینعی امجتع نیملسم ےک ااحتد اک اسؽ۔

بع "اعؾ اامجل

---و دخل الناس یف طاعتہ معاویہ دخل معاویہ الکوفہ فبایعہ الناس " اعموی وکےف آےئ اور امتؾ ولوگں ےن اؿ ےس تعیب رک یلیک ااطتع ںیم دالخ وہ ےئگ رھپ بس ولگ ) رضحت( اعمویہ "

(92ہحفص 2)ربطی دلج

:ےن اس ومعق رپ رعایق وکویفں ال ویویفں وک اخمبط رک ےک اؿ ےس اکٹھچرا اپےن وک ویں ایبؿ ایک اھت رضحت نسحہ

( 2( مت ےن ریمے وادل وک لتق ایک )1اس ےک ی نیت ببس ںیہ ) اے الہ رعاؼ ! مت ولوگں ےس ںیم ےن وج اینپ اجؿ ڑھچایئ ےہ "

(192ہحفص 2)ربطی دلج " ( ریما امؽ مت ےن ولٹ ایل۔3ھجم رپ مت ےن ربیھچ اک وار ایک )

یک ےہ ےسی رجہی ےک ادتبایئ اایؾ کت 41ےس 35ارغلض ےلھچپ اوراؼ ےک اطمہعل ےس آپ ےن دھکی ایل ہک اس جنپ اسہل دمت ںیم وج

ےسی ادنوانہک اساحنت ےکی دعب درگیے واعق وہےت رےہ وج بس ےک بس وکیف ابسویئں یک وہسیس اکرویں اور اسزوشں ےس واعق

ےک مسج ابمرک رپ ۔ لمج و نیفص و رہنواؿ یک وخرنسی اخہن ویگنجں اور وناہس روسؽ رضحت نسحہ، لتق یلعہذپری وہےئ۔ لتق امثعؿہ

ی وہےن رپ اقالتہن

قص

من

41ےلمح اس بس ںیم ایس دسفم رگوہ اک اہھت اھت۔ ولعی وکحتم ےک اس رصتخم ےس زامےن االتخؽ و ااشتنر ےک

اک اثمیل دہع وکحتم مظن و طبض اک، راتح و دعؽ و وفز الفح اعہم اک رشوع وہا۔ رجہی ےک ادتباء ےس اریم اوملنینم رضحت اعمویہ

ےک اابتعر اریم اوملنینم

یت نطن عےک وسےلیت اھبیئ اریم زاید انب ایفسؿ ےک نسح و ااظتنؾ ےس ارتبی دور وہیئ ۔ ابدنشاگؿ رعاؼ یک ااتفد

ےس وقبہکیل دریتش و رنیم مہب درہب اتس، وج افدص ہک رجاح و رممہ ہن اتس اریم وموصػ ےک رنؾ رگؾ رطہقی اکر ےس رشدنسپ و ہنتف

یک اتدبی وہ رک اعۃم اانلس وک انم و اامؿ، آزادی و وخاحشیل یک اضف ںیم زدنیگ سگارےن ےک وماعق یھب احلص وہےئ۔ ازیگن انعرص

وک ےہ۔ ہلیبق ونب دنکہ ےک ضعب اغیل وعیشں وک وج دب وگیئ ہفیلخ وتق ےک اوہ یلع االاؿ ےتہک ےھت ہک الختف اک قح آؽ یلعہ

۔ ربعانتک زساںیئ دی ںیئگ

رضحت یلعہ ا انا ہ اؿ اک اجری راہ۔ رضحت اعمویہہیفخ رپاڈنگیپ

تنب اوب ایفسؿہ ےک انب امعل یھب ےھت اور اؾ اولنینم اؾ ہبیبح ہ ن

7

ےک

اپس ےک انان یھب وہےت ےھت اور ی دوونں اھبیئ الختف اقمئ وہ اجےن دعب یہ اؿ ےک ےک امومں اور نینسحہ رےتش ےس رضحت افہمطہ

دقشم اجای رکےت ےھت۔ رسرباہ اتم اریم اوملنینم ےک اں ضحم احرضی و الماقت یک رغض ےس یہ ںیہن ہکلب رےتش و رقاتب ےک

7

ااجنؾ دیہ یک زایدہ دہع راستل ےک امعؽ ںیم ارثکتی ینب اہیم ےک ارفاد یک وت اس انب رپ وتیھت ہک ہب ةسن دورسوں ےک اؿ ںیم الصںیتیح ااظتنیم اومر یک

اوب ایفسؿ ، رضحت اعموی نب اوب وک اہق رجناؿ اک اعلم رقمر رفامای اھت۔ اؿ ےک ی اچروں ےٹیب رضحت سیدی نب ےن رضحت اوبایفسؿہ ملسو هيلع هللا ىلصںیھت۔ روسؽ اہلل

ےس ااجنؾ دےتی اےنپ وتق ںیم فلتخم انمبص ہلیلج ےک رفاضئ اکایمیب اور کین انیم اےنپ ایفسؿ ، رضحت ہبتع نب اوب ایفسؿ اور رضحت زایدہ نب اوب ایفسؿ

و رعاؼ ےک ااظتنیم اعمالمت یک ارتبی وک سج نسح و دترب ےس اھجلسای وہ ےک زامےن ںیم اریاؿ اور رضحت اعمویہ رےہ ۔ اریم زاید نب اوب ایفسؿ ےن رضحت یلعہ

اید ےن وتفاحت اور مظن و قسن اینپ اثمؽ آپ ےہ ۔ اؿ ےک وٹیبں ںیم یھب مظن و قسن وکحتم یک دمعہ الصںیتیح ںیھت۔ اریم دیبع اہلل و اریم ملسم رفزدناؿ اریم ز

د نب اوب ایفسؿ ےک اکی رپوےت زدی نب اربامیہ نب دیبع اہلل نب اریم زاید وج ارساء رصع اریم اوملنینم امومؿ ارلدیش ابعیس ےک وکحتم ںیم ااجنؾ دںی۔ اریم زای

۔ ہبط تم یھتزرمے ےک ےلہپ صخش ےھت وج کلم نمی ںیم اب اایتخر رمکحاؿ وہےئ ۔ دعؿ و اعنصء و رضح ومت و رجناؿ وریغہ اؿ بس اوقں رپ اؿ یک وکح

یہ وہ ڑبے اجشع اعزؾ اور افلخےئ ابعیس اک زپاھ اجات اھت اور اسالہن رخاج یھب اراسؽ وہات اھت رہش زدیب اپی تخت اھت۔ رعہص کت اؿ یک لسن ںیم واہں وکحتم ر

(183ہحفص 2ڑبے میہف و دادنمشن ےھت ۔ )االاؾ زر یلک دلج

یک تیعم ںیم دار االخلہف دقشم ےتچنہپ۔ اےنپ اھبیئ رضحت نسح ہ اقلعتت ےس یھب اپدصن لی اک وطلی رفس ےط رک ےک رضحت نیسحہ

:سج تقفش و تبحم ےس اؿ زعسیوں یک دمارات رکےت اہم انب ریثک ےس ےئینس۔ رفامےت ںیہ رضحت اعموی ہ

یک تیعم ںیم اؿ ےک اپس )دقشم( اجای رکےت ےھت۔ اےنپ اھبیئ نسحہ یک اقمئ وہ یئگ وت نیسحہ الختف بج )رضحت( اعمویہ"

ڑبے شیب اہب ےیطع دےتی اکی یہ دؿ ںیم اوھنں ےن سی الھک یک اؿ دوونں اک تہب ارکاؾ رکےت، رمابح و وخش آدمدی ےتہک اور اعمویہ

"۔رمق اؿ دوونں وک اطع یک یھت

رجہی ںیم وہ یئگ۔ 49یک وافت الختف اعموی ےک آوھٹںی اسؽ رضحت نسحہ

8

ےن دقشم ےک اس وتق ےس یھب رضحت نیسحہ

اریم سیدی ےک رکشل رجہی ںیم یھب واہں ےئگ اور رفزدن اعمویہ 49اسالہن رپورگاؾ ںیم وکیئ دبتیلی ںیہن یک اےنپ اھبیئ ےک اسؽ رتلح

یک ںیم اشلم وہ رک ںاد ہینطنطسق ںیم رشتک یک۔ اس ےک دعب ےس یف لک اعؾ رہ اسؽ دمہنی ےس دقشم ےتچنہپ رےہ۔ رضحت اعمویہ

رجہی کت ایگرہ اسؽ لسلسم اجےت اور زر و وجارہ ےک شیب اہب احتفئ ےس اشد اکؾ وہےت رےہ۔ اہم انب ریثک 59ےس لبق وافت

:ےتھکل ںیہ

ےک اپس دقشم اجای رکےت ےھت وہ اںیھن ےیطع دےتی اؿ اک ازعاز و رہ اسؽ رضحت اعمویہ یک وہ یئگ بج یھب نیسحہ بج وافت نسحہ

سیدی ےک اسھت ہینطنطسق رپ ںاد ایک اھت۔ اعمویہ ارکاؾ رکےت وہ )نیسح( اس رکشل ںیم اغزویں ںیم اشلم ےھت وھنجں ےن رفزدنن

(151ہحفص 8)ادبلاہیئ و ااھنلۂی دلج

رجہی ںیم وہا اور اس ںاد ےک اجمدہنی یک اشبرت رفغمت اک ذرک حیحص اخبری یک دحثی ںیم آای 49ہینطنطسق رپ الہپ ںاد یہی ںاد اھت وج

:رجہی ےک زری ونعاؿ اہم انب ریثک رحتری رکےت ںیہ 49ےہ۔ واقعئ

یک امجتع یھت اس ااکرب احصہبہ رجہی ںیم سیدی نب اعموی ےن رویم رہشوں رپ ںاد ایک یتح ہک ہینطنطسق ےچنہپ اؿ ےک اسھت 49اور اس "

ےن رفامای ملسو هيلع هللا ىلصںیم انب رمع و انب ابعس و انب زریب و اوب اویب ااصنری ےھت۔ اور حیحص اخبری یک دحثی ےس اثتب ےہ ہک روسؽ اہلل

8

ےن اعبرہض پت رحمہق اچسیل دؿ امیبر رہ رک وافت اپیئ یھت۔ زرہ وخاین یک رواتی ابسویئں یک نم ڑھگت ضحم وغل ےہ۔ زرہ اھک رک اچسیل دؿ رضحت نسحہ

۔کت وکیئ یھب زدنہ ںیہن رہ اتکس

بس ےس اوؽ ںاد ریمی اتم اک الہپ رکشل وج دمہنی رصیق )ہینطنطسق( رپ ںاد رکے اس ےک ےئل رفغمت ےہ یہی وہ رکشل اھت سج ےن

(151ہحفص 8" )ادبلاہیئ و ااہنلی دلج ۔)ہینطنطسق( رپ ایک اھت

( اس امتؾ دمت ںیم رضحت نیسحہ 6دمت اس ںاد یک

ن گت

یھب ہپس اسالر رکشل اریم سیدی امہ اتبیئ یئگ ےہ۔ ارپلی اغلتی ربمتس )اترخی

رضحت ،ےس وج اخؽ اوملنینم و اکبت ویح رب ااعلنیمل ےھت ےک اسھت احمذ گنج رپ وموجد رےہ۔ اریم سیدی ےس زین رضحت اعمویہ

:ےک زمدی رےتش ی یھب ےھتنیسح ہ

یھب ےھت اور رضحت اعمویہ اریم سیدی یک ریپھپی نہب ےک وشرہ وہےن ےس اؿ ےک ونہبیئ اکی رےتش ےس رضحت نیسحہ (1)

یک زوتیج یک دیسہ آہنم نب دیسہ ومیمہن تنب رضحت اوب ایفسؿ رضحت نیسحہےک اھبنج داامد، ی اھبیجن رضحت اعموی ہ

ںیم ںیھت۔ یلع اربک اؿ ےک رفزدن اؿ یہ ےک نطب ےس ےھت۔

ےک جیتھب داامد ےھت۔ رضحت نیسحہ ےک ےک القئ رفزدن اریم سیدی رضحت نیسحہ دورسے رےتش ےس رضحت اعمویہ (2)

یک درتخ دیسہ اؾ دمحم اریم سیدی یک زوہج ںیھت۔ اتای زاد اھبیئ اور ونہبیئ و وشرہ دیسہ زبنی رضحت دبعاہلل نب رفعج ایطر ہ

یک زوہج رتحمہم دیسہ وسیمؿ وادلہ سیدی اور رضحت نیسح یک زوہج رتحمہم اکی رسیتا رہتش ی یھب اھت ہک رضحت اعمویہ (3)

ارلابب وادلہ ہنیکس ونب بلک ےک دو ےگس اھبویئں زریہ و میلع رسپاؿ دعی نب انجب یبلک یک اوالد ںیم وہےن ےس ریچچی

۔اخول ےھت اریم سیدی ےک اور اسڑوھ ےھت ںینہب ںیھت اس ےئل رضحت نیسحہ

اہیمش رھگاےن ےک ضعب اتممز ارفاد دقشم ںیم نکسم سگںی ےھت۔ ےک ےک اؿ روتشں ےک اوہ رضحت نیسحہ اعمویہ رضحت

ےک اتای ااحلرث نب دبعابلطمل ےک رپوےت رضحت دبعابلطمل نب راہعیب نب ااحلرث ذموکر وج روسؽ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

نب دبع ابلطمل ےک رفزدن وہےن ےس آپ ےک زعسی اھبت ے ےھت دقشم ںیم یک ریچچی نہب دیسہ اؾ امکحل تنب ازلریب ملسو هيلع هللا ىلصاہلل

ےک ی زعسی اھبت ے ملسو هيلع هللا ىلصرےتہ ےھت اور اریم سیدی یک افصت ہنسح یک وہج ےس اوھنں ےن اؿ وک اانپ ویص انبای اھت۔ روسؽ اہلل

ب زریب نب دبعابلطمل ےن وج دبع انمػ رضحت دبعابلطمل آپ یک ایسی ریچچی نہب ےک رفزدن ےھت نج ےک دپر زبروگار انج

یک نپچب ںیم افکتل و رپورش یک یھت ہن دبع انمػ اوباطبل ےن وج ضحم طلغ ملسو هيلع هللا ىلصاوب اطبل ےک ےگس ڑبے اھبیئ ےھت روسؽ اہلل

ےن اےنپ اکی اور ریچچے اھبیئ رضحت اوبایفسؿ نب ااحلرث نب ملسو هيلع هللا ىلصوہشمر ےہ۔ اےنپ اؿ اھبت ے یک اشدی یھب روسؽ اہلل

ےک لیفک اتای زریب ملسو هيلع هللا ىلصدبعابلطمل یک درتخ ےس رکایئ یھت اؿ یہ رضحت دبعابلطمل اہیمش ےک اسھت اؿ ےک انان اور روسؽ اہلل

نب دبعابلطمل ےک رپوےت قیتع نب رضحت دبعاہلل نب زریب نب دبعابلطمل دقشم ںیم رےتہ ےھت۔

ر اجان اور رجہی کت دس ایگرہ اسؽ ابراب 59اجان اور لبق وافت رضحت اعموی اک رہ اسؽ )یف لک اعؾ( دقشم رغہکیض رضحت نیسحہ

اس داراالخلہف ںیم وتفہں ایک ونیہمں میقم رانہ ریغوں و اویبنجں ںیم ںیہن اونپں ںیم یہ وہات اھت اور اےسی زعسیوں و رقاتب داروں

اسؽ شبؽ اجےن آےن اور رعہص کت میقم رس ے ےس زایدہ رقبی ںیم وہات اھت وج یئک یئک روتشں ںیم اؿ ےس کلسنم ےھت۔ دقشم

ےس اور دورسی زوہج دیسہ ارلابب وادلہ ہنیکس وک اؿ یک مایس ےہ ہک ضعب دہعف اینپ اہیلہ دیسہ آہنم وک اؿ ےک امومں رضحت اعمویہ

ر رےتھک وہں۔ اصف مہ

ور اس ابت ارتعاػ وت ہعیش نیفنصم وصخاص انب ایب ادحلدی ریچچی نہب دیسہ وسیمؿ وادلہ سیدی ےس ےنلم المےن وک

وک اریم اوملنینم رضحت اعموی رقمرہ رمق وہفیظ ےک اوہ اشرح جہن االبلۃغ وک یھب ےہ اور ابرصلاتح اتہک ےہ ہک رضحت نیسحہ

وض وہےن رپ رقض یھب ادا رک دےتی ےسیج ڑبے ڑبے ایطعت دےتی اور ےب احتاش دےتی وحاجئ و رضورایت اؿ یک وپری رکےت رقم

(199ہحفص 4اک رقہض نیع ایب زینر اک ادا رکاای اھت۔ )االاصہب یف زیمت ااحصلہب دلج اکی الھک روہیپ ادا رک ےک رضحت نیسحہ

یک تعیب ںیم دالخ ےھت۔ سی ربس ےس اریم اوملنینم رضح ت اعموی ہ اس ارم واہعق ےس یسک وک اجمؽ ااکنر ںیہن ہک رضحت نیسحہ

ی ؿ وکہف ےک ارصارن

رخوج رپ رضحت نیسح ےک وجاب ےک ی اافلظ ںیھکل ںیہ۔ اکی ہعیش ومرخ ےن یہ ش

ہحفص )اابخر اوطلاؽ "۔ےن رفامای مہ ےن تعیب رک یل ےہ اعمدہہ رک ایل ےہ۔ امہری تعیب وتڑےن یک وکیئ لیبس ںیہن ےہ سپ نیسحہ"

224)

ےن ںاد ہینطنطسق ںیم رشتک یھب یک یھت تعیب الختف ےک اوہ اریم سیدی ےک رکشل ںیم اشلم وہ رک رضحت نیسح ہ

9

۔ ںاد اور

ملسو هيلع هللا ىلصد اامؾ و ہفیلخ وتق ےک مکح و ااجزت ےک ریغب نکمم ںیہن۔ درگی احصہب و اتنیعب یک رطح وھنجں ےن اہلل اور روسؽرشتک ںا

9

رکشل سیدی اک انؾ کت ںیہن ایل۔ درآاحنہکیل ریغ ملسم ےک ںاد ہینطنطسق اک ذرک وت ایک ےہ رگم ہعیش ومرخ اریم یلع ےن رٹسہی آػ ریسزنی ںیم رضحت نیسحہ

ےن وہشمر اتکب "روہتم اربکلی رعوج و زواؽ" ںیم ہینطنطسق ےک اس رعمےک اک ذرک رکےت وہےئ اریم سیدی یک

ن گت

وموجدیگ دحثی ومرنیخ وصخاص اڈیورڈ

یک وافت وریغہ اک ذترکہ رصاتح ےک اسھت ایک ےہ ۔ ومرخ اریم یلع ےن اومی اسدات ےک ابرے ںیم ومعام رضحت اشبرت رفغمت اور رضحت اویب ااصنریہ

یہ ا ہن ادناز ںیم وج دردیہ دینہ یک ےہ اترخی اگنری ےک اوصؽ ےس رگی وہیئ ےہ ۔ ایسی اتکب اک اعمویہ ویوینریٹس ےک اصنب و اریم سیدی ےک قلعتم وصخاص صفن

۔ںیم اشلم وہان انانمبس ےہ

وک ہفیلخ وتق اریم اوملنینم و اامؾ رتفمض ااطتع یھب رضحت اعموی ہ یک تعیب یک یھت۔ رضحت نیسحہ ےک انؾ رپ رضحت اعمویہ

ےک ابیمہ رمامس اسن و تبحم رواطب و رضحت نیسحہ یہ اجےتن ےھت۔ اب دےئھکی اکی رطػ وت ی احالت و وااعقت ںیہ۔ رضحت اعمویہ

اعمذ المتفط د ارابتط و اصمدتق ےک وج رصتخما ایبؿ وہےئ ںیہ اور دورسی رطػ ویعض رواوتیں ںیم اتبای اجات ےہ ہک رضحت نیسحہ

و اابتع اک ارقار یھب اھت اور ےس تعیب یھب یک یھت۔ عمس و اطتع اہلل ہیقت رپ اعلم ےھت۔ دؽ ںیم ھچک زابں رپ ھچک۔ اریم اوملنینم اعمویہ

ف یک ذکب ایبین ےک اطمقب تعیب اعموی ہ

ن

خم

ےس اس دقر رکاتہ و رفنت یھت سج ےک ااہظر ںیم اؿ یک ابسیئ راوویں ابوصخلص اوب

ےس ریما وگیچ یہ زابؿ ےس ی اافلظ ولہکاےئ ےئگ ںیہ۔ اےسی اتگل ےہ ےسیج وکیئ اکےنٹ واال رھچی ےس ریمی انک اکٹ راہ وہ ای رتشن

خم

راہ وہ، )لتقم اوب

یک زدنیگ ف(۔ ایس نمض ںیم ی یھب اہک ایگ ےہ ہک سی ربس کت وہ اےنپ وعیشں وک اتدیک رکےت رےہ ہک اعمویہن

روہ ارگ یک ومت ےک رظتنم کت وکیئ اہین رحتکی ہن ااھٹؤ رھگوں ںیم پچ اچپ ےھٹیب روہ۔ ہبتشم وہےن ےس یھب ےتچب روہ۔ اعمویہ

ےک رکدار وک اس رطح اعمذ اہلل انمتقف ےس آولد رکےن وہ رم ےئگ مہ یھب وسںیچ ےگ مت یھب وسانچ۔ داھکی آپ ےن رضحت نیسحہ

ےس یھب ی ولگ ابز ںیہن رےہ۔ الختف و وکحتم اک وخاشہ دنم اور ینمتم وہان اور ومرویث قح انھجمس ارم درگی ےہ۔ اؿ یہ ےک نپچب اک

دجسم وبنی ںیم ہبط دے رےہ ںیہ۔ نیسحہ وہشمر ےہ سج ےک راوی یھب وہ وخد یہ ںیہ۔ اریم اوملنینم رضحت افروؼ امظعہ واہعق

اؿ ےک اپس چنہپ رک ےتہک ںیہ ۔

( ۔333ہحفص 1" )االاصہب دلج ۔ریمے ااب ےک ربنم رپ ےس ارتےیئ اےنپ ااب ےک ربنم رپ اجےیئ"

ےن رعض رک دای اے اریم اوملنینم ! ی ابت اس ےن اےنپ دؽ ےس یہک ےہ یسک ےن ولہکایئ رضحت یلعہ ےٹیب ےک ہنم ےس ی ےتنس یہ

ںیہن۔

ف ےن یھب ومرویث قح و الختف اک ذرک اؿ ےس ومعق ومبعق رکواای ےہ۔ اہم انب ریثک ےن ومرویث قح الختف اک ذرک وت ںیہن ایک

ن

خم

اوب

" ےک ونعاؿ ےس باہلہ من مکۃ ایل العراق یف طلب االمارۃ و کیفیۃ مقتلہ قصۃ الحسنی بن عیل و سبب خروجہ"

اؿ ےک رفس رعاؼ اک دصقم بلط اامرت و الختف یہ اتبای ےہ اور اھکل ےہ ہک ھچک دونں وت احتل ذتذبب یک ریہ یھبک ارادہ رکےت الہ

لمھی ومرۃ یجمع االقامۃ عمھنم وکہف ےک اپس ےلچ اجںیئ یھبک اؿ ےس دور یہ رانہ اچےتہ ےھت " " رۃ یریدان یسریھم ا

( 161حفص 8)ادبلای و ااھنلی دلج

وک اےنپ دپر زبروگار ےک احالت ےک احلظ ےس وہان دقریت ابت یھت اور الہ وکہف ےک دولں ںیم دقشم اک داراالخلہف ی ذتذبب نیسحہ

وک وصحؽ دصقم اک آہل اکر انبےن ےک ےئل وطخط و رطح اتکٹھک اھت۔ رضحت نیسحہنب اجان اور لسلسم سی ربس کت رانہ اخر یک

ےک رفزدن دعج نب ریبہہ وک وج ونہبیئ یھب ےھت۔ ہ یک ڑبی وھپیھپ اؾ اہین رعدضاوتشں اور ووفد اک اتاتن ابدنھ دای۔ رضحت نیسحہ

۔ دعب ںیم وہ وکہف ںیم نکسم سگنی وہ ےئگ ےھت۔ وقبؽ اص ےن اےنپ زامہن ںیم وگررن ےک دہعے رپ افزئ رک دای اھت رضحت یلعہ

ی ؿ وکہف ےن اؿ ےس یھب اتدیکی طخ رضحت نیسحہ "اابخر اوطلاؽ" وہ رضحت نیسحہ

وک آدم وکہف ےک ےچس بحم و صلخم ےھت۔ ش

:ےک وجھباےئ۔ آرخ ںیم اھکل اھت

ھا رے اسھت رمےن رپ وفق رک سپ ارگ مت وک اس ارم )الختف( یک بلط و وخاشہ ےہ وت امہرے"

م

ت

اپس آ اجؤ مہ ےن اینپ اجونں وک

(221" )اابخر اوطلاؽ ہحفص ۔ راھک ےہ

ف اور دورسے نیفنصم ےک ایبانت ںیم اؿ دعجہ نب ریبہہ اک ہن رھپ وکیئ ذرک آات ےہ ہن رضحت نیسح ہ

ن

خم

ےک ی بجعت ےہ اوب

دورسے ونہبیئ اور اتای زاد اھبیئ ملسم نب لیقع وکہف اج رک اؿ ےس ےتلم ای اؿ ےک اں میقم وہےت ںیہ۔ ریغوں ےس ےتلم اور ریغوں

ےک اپس رہھٹےت ںیہ۔ وکیف ال وییف اوؽ وت وجش و رخوش ےس رضحت نیسح یک الختف ےک ےئل اینپ اجونں یک ابزی اگل دےنی اک فلح

لہ لینصر نہ بانفسھم و اموالھمںیہ "ػ ااھٹےت لحسنی و حلفو ا ہحفص 8)ادبلاہیئ و ااھنلہیئ دلج "با یعرہ عیل امرۃ ا

وک اغیپؾ رگم نیع ومہعق رپ ملسم اک اسھت وھچڑ رک اںیھن یھب لتق رکا دےتی ںیہ۔ لتق وہےن ےس ےلہپ ملسم ےن رضحت نیسحہ (152

:وکویفں وک یہ اانپ اقلت اتبای اھت۔ اور اہک اھتوجھباای اھت اس ںیم یھب

الہ وکہف ےک رقبی تم آویئ۔ یہی وہ ولگ ںیہ نج ےس اکٹھچرا اپےن ےک ےئل آپ ےک وادل )رضحت یلع( رم اجےن ای لتق وہےن "

"یک انمت رےتھک ےھت۔ اؿ وکویفں ےن آپ ےس یھب وھجٹ وبال اور ھجم ےس یھب۔

وکویفں وک اقلت اتباناک رضحت نیسح

ے ونعباؿ اکی ددلوز احدہث رگم اسدہ واہعق ںیم اسہحن رکالب یک تقیقح شیپ رک دی لتقم انیسحل ہ ( 2)ق علن

ت

ےک افلض رتممج ےن آرخی

ےک ےھت اور

وخد رضحت ےہ۔ سج ےس ی واحض و وہدیا وہ اجات ےہ ہک تقیقح ںیم ی وکیف ال وییف یہ ابثع اور رجمؾ اس اسحن

:ےن اؿ یہ ولوگں وک اقلت اتب رک ی دب داع یک یھتنیسح ہ

دخاودن ! اؿ ولوگں وک آامسؿ یک ابرش ےس اور زنیم یک ربوتکں ےس رحموؾ رک دے ارگ وت اںیھن ھچک تلہم دے وت اؿ ںیم رفتہق "

فعدو وال ترض عمھن ڈاؽ دے۔ اؿ وک رفہق رفہق رک ےک رفتمؼ رک دے اور رفامای لینصر ونا بدا فاتھم و عونا ا الوالۃ اینعی دخاودن اؿ ےک احومکں وک اؿ ےس یھبک رایض ہن وہےن دے اوھنں ےن یہ ںیمہ البای امہری رصنت و دمد رکےن اعلینا فقتلونا

(259ہحفص 2" )ربطی دلج وک اور یہی مہ رپ ہلمح رکےن وک دوڑ زپے ںیہ یہی مہ وک لتق رک رےہ ںیہ۔

ےک ازعہ ےن وج رکالبء ںیم وموجد ےھت اؿ یہ وکویفں وک اقلت اتبای ےہ اؿ یک وہشمر اصزبحادی دیسہ ہنیکس بس رضحت نیسح ہ

وااعقت یک ینیع اشدہ ںیھت وہ بج اےنپ زوج اثین بعصم نب ازلریب

10

ےک وکہف ںیم لتق وہ اجےن ےک دعب دمہنی اجےن ںیگل ، وکویفں وک

:اےنپ وادل اک اقلت اتبےت وہےئ رفامای اھت

اہلل ںیھمت )اے وکویف!( یسک وقؾ ےس ااھچ دبہل ہن دالےئ اور ہن رتہب الختف مت رپ طلسم رکے۔ مت ولوگں ےن ریمے وادل وک، ریمے "

"۔ اور ریمے وشرہ وک لتق ایک ےہدادا وک ریمے اھبیئ وک ریمے اچچ وک

10

ر دیسہ ہنیکس ی بعصم نب ازلریب دیسہ ہنیکس تنب انیسحل ےک دورسے وشرہ ےھت۔ اؿ یک امں ارلابب تنب افین )ضعب ےن رکامؿ تنب افین اتبای ےہ ( او

یبلک یک اوالد وہےن ےس ریچچی ںینہب ںیھت۔ بعصم اےنپ اھبیئ رضحت یک امں ارلابب تنب ارمو اسیقل دو یقیقح اھبویئں انیصحل و اجرب رفزدناؿ بعک نب میلع

رجہی اک 70دعب دبعاہلل نب ازلریب ےک انبئ یک تیثیح ےس ہفیلخ دبع اکلمل اومی ےک الخػ رعمےک ںیم لتق وہےئ ےھت ی واہعق، واہعق رکالب ےک دس ربس

ع اےنپ زامےن ےک ڑبے اص و امجؽ

ی خ ن

ش

و نیسح ےھت۔ اؿ یک زوتیج ںیم دو رقہیش وخانیت ینعی دیسہ اعہشئ تنب ہحلط وج رضحت اوبرکب ےہ۔ بعصم ڑبے

ادصلقی یک ونایس ںیھت اور دیسہ ہنیکس تنب انیسحل ںیھت۔ ی دوونں اےنپ زامےن ںیم نسح و امجؽ و وسناین افصت ںیم اگیہن ںیھت۔

دیسہ ہنیکس ےس بعصم ےک بلص ےس اکی یٹیب ںیھت دیسہ اعہشئ ( 319ہحفص 8اہیئ و ااھنلی دلج )ادبل کانتا من احسن النساء من ذلک الزمان

تنب ہحلط ےس دو ےٹیب دبعاہلل و دمحم ےھت۔ درگی ازواج ےس بعصم ذموکر ےک آھٹ ےٹیب اور ےھت

وت اب آپ دھکی رےہ ںیہ اصػ وظفلں ںیم الہ وکہف وک یہ اانپ اور اےنپ زعسیوں اک اقلت اتب رےہ ںیہ اور ہہک رےہ ںیہ رضحت نیسحہ

اوھنں ےن یہ ںیمہ البای امہری رصنت و دمد رکےن وک اب یہی مہ رپ ہلمح رکےن وک دوڑ زپے ںیہ۔ یہی مہ وک لتق رک رےہ ںیہ۔ رھپ سک

وکویفں یک ابتیہ و ربابدی ےک ےئل مقتنم یقیقح یک ابراگہ ںیم ااجتل رک رےہ ںیہ۔ دخاودن ! اؿ ولوگں وک آامسؿ یک زمغدہ اور ےلج دؽ ےس

ابرش اور زنیم یک ربوتکں ےس رحموؾ رک دے اور اؿ ےک احومکں وک اؿ ےس یھبک رایض ہن وہےن دے۔ اس ےس زایدہ اور ایک وبثت

ےک ومرخ ربطی ےن دیمح نب ملسم ؾ رعاؼ ےک ےب ہانہ وہےن اک۔ ی املکت رضحت نیسحہاچےیہ وکویفں ےک رجمؾ اور اومی اکح

راوی یک دنس ےس لقن ےئک ںیہ۔ ملسم نب لیقع ےن یھب وکویفں یک یہ دغاری اک وکشہ ایک ےہ اور دیسہ ہنیکس ےن وت اؿ وکویفں ےک ہنم رپ

اک اور اےنپ دورسے زعسیوں اک اور اےنپ وشرہ بعصم وادل رضحت نیسحہاک، اےنپ یہ اںیھن اقلت اتبای ےہ۔ اےنپ دادا رضحت یلع ہ

ومرخ ےن یہ اترخی وکہف لقن ایک ےہ۔ اؿ اقحقئ یک وموجدیگ ںیم وکیف راوویں اور وفنصمں یک متس

ی

نب ازلریب اک۔ اؿ اک ی وقؽ ش

ومں وک ےب ہانہ اور ےب ہانوہں وک رجمؾ رہھٹاےن ےک ےئل ویعض رظیفی المہظح وہ ایسہ وک دیفس اور دیفس وک ایسہ رک داھکےن اور رجم

ںیم رواوتیں اک اکی اابنر اگل دای اور ویسیبں اتکےچب ھکل ھکل رک وااعقت اترخی وک خسم یک یعس ان وکشمر یک ےہ۔ اؿ یہ ہعیش و ابسیئ نیفنصم

ہعل ںیم ےہ۔ اتکب ہعیش ای دپدیاردناگؿ نوؿ االسؾ ےک ی وکیف فنصم ےہ سج یک اتکب لتقم انیسحل اک اردو رتہمج آپ ےک اطم

ف از وی فنصم لتقم انیسحل وک رسیئ ومرنیخ وکہف از ہقبط ہعیش اتبای ےہ۔ انمبس ےہ ہک رصتخم اعترػ اس

ن

خم

ومفل ےن اوب

فنصم اک اقرنیئ ےس رکا دای اجےئ۔

ف فنصم اتکب

ن

خم

اوب

ف، ومدل او

ن

خم

ازدی اغدمی۔ ہلسلس بسن ویں ےہ :انؾ ولط تینک اوب

انکسم وکیف، السن و ن

یہ نب اغدم وکےف ےک اتممز تیب االزد ےس اھت۔ دج ایلع بعل

تف نب میلس نب ااحلرث نب وعػ نب

ن

خم

ف ولط نب یحی نب دیعس نب

ن

خم

اوب

ف نب میلس

ن

خم

اس ےک

11

ربتعم و س دمت اسویھتں ںیم ےھت ہک اںیھن ےک اکی اےسی نج ےک انؾ ےس اس یک تینک ےہ۔ رضحت یلعہ

اؿ اک آپ ےن وایل رقمر ایک اھت۔ رھپ آپ یک یہ یبلط رپ اقمؾ انیعتت ےس آ رک گنج لمج و نیفص دوونں وخرنسی ڑلاویئں ااہبصؿ و ہ

ےک دعتمد زعسی گنج لمج ںیم امرے ےئگ اور ؿ۔اںیم اےنپ ہلیبق ازد ےک اوہ اچر اور ولیبقں ےک غیت زونں وک اینپ امکؿ ںیم ڑلواای اھت

ی وخد یھب گنج نیفص ںیم وتقمؽ وہ ےئگ۔

ےک واہعق نیفص ےک ہعیش ومفل ےن ضعب اؿ ویعض رواوتیں ںیم اؿ اک انؾ ایل ےہ نج ںیم ی لمہم ابت یہک یئگ ےہ ہک رضحت نیسحہ

اک واہعق ےس وکیئ سیبھچ اتسسیئ ربس ےلہپ بج رضحت یلعہنوہا آپ ےن اہھت اک ااشرہ رک ےک اور اکی اور رواتی ےسرکالبء سگر اقمؾ

ےک ارفاد رہھٹںی ےگ اور اہکں اہکں اؿ ےک وخؿ ںیم اس اقمؾ یک یٹم وسھگن رک یہ ولوگں وک اتب دای اھت سک سک ہگج رپ آ رک آؽ محم

ف نب میلس اک اخہل زاد اھبیئ اور مہ دج اؿ ولب

ن

خم

اویئں یک امجتع ںیم اشلم اھت وھنجں ےن اریم اوملنینم رضحت امثعؿ رگںی ےگ۔ اؿ

ےک الخػ اگنہہم رباپ رک ےک اںیھن دیہش ایک اھت وہ یھب گنج نیفص ںیم امرا ایگ اھت۔

ف ےک ابپ ییحی وک یھب ااحصب اریم اوملنینم )یلعہ

ن

خم

فضعب ؤمنیفل ےن اوب

ن

خم

وکہف ےک اےسی ( ںیم امشر ایک ےہ۔ رغہکیض اوب

رھگاےن ںیم دیپا وہا سج ےک زبرگ اور رسرپتس ہن رصػ ہعیش کلسم ےک ےھت ہکلب گنج لمج اور نیفص ںیم اطابلؿ اصقص وخؿ

و الہ اشؾ ےک الخػ ڑلے ےھت اور دجاؽ و اتقؽ امثعؿ ےک الخػ ربند آزامیئ ںیم امنایں ہصح ےل ےکچ ےھت۔ وصخاص رضحت اعمویہ

ف نپچب ےس اےنپ ادجاد و االسػ یک ڑلاویئں ےک ذرک و اذاکر وکہف یک اس ومسمؾ اضف ںیم ڑبے وشؼ ےس ںیم امرے ےئگ

ن

خم

ےھت۔ اوب

11

ف نب میلس اک امشر زرمہ

ن

خم

یا ب ںیم بع

ستاحصہب ںیم رکےت وہےئ رضحت یلع اک اؿ وک وایل ااہبصؿ رقمر رکےن اور نیفص ںیم اؿ اک اہم انب دبعاربل ےن اال

ف اص اابخر وہےن اک یہ ذرک ایک ےہ۔ زریلک ےن یھب اہک ےہ ہک

ن

خم

دقؾ رصنلۃ یلع احالم راۃی اشیم وفج ےک اہوھتں ےس وتقمؽ وہےن اور اؿ یک اوالد ںیم اوب

۔گنج نیفص ںیم لتق وہےئاالزػ۔ گنج لمج ںیم ںیہن

ےہ انس رکات اھت۔ ںاں اجراحہن تیعیش و ابستیئ اس زامےن ںیم ایسی اھچیئ وہیئ یھت ےسج اقیض ونر اہلل وشرتسی ےن اؿ اافلظ ںیم اتبای

ہف اح ت اباقہم د لی دنارد و ین وبوؿ وکیف االلص جاتحج دب لی اتس و رگہچ اوب ہفین وکیف اب د ۔و ابہلمجل عیشت الہ وک

12

و امہتئ اھکل ےہ ینعی لبق

نیت عتس

ف اک ولعمؾ ںیہن اسؽ وافت اس اک ارثک ےن امت لبق

ن

خم

رجہی وفت وہا۔ ضعب 170ہنس والدت وت اوب

وکےف ےک وہشمر ذکاب ابسیئ راوویں ےس اس ےن تہب ھچک اذخ ایک ےہ۔ رجہی اتبای ےہ۔ 157ےن

رجہی ےس اوؽ اذلرک اک ی وقؽ 204رجہی اور اس ےک رفزدن اوب ذنمر اشہؾ نب دمحم یبلک وتمیف 146وصخاص دمحم نب اسبئ یبلک وتمیف

:رکات اھتزیماؿ االدتعاؽ و ذہتبی اذہتلبی ںیم لقن ےہ ینعی وہ اہک

ملسو هيلع هللا ىلصبج ربجلی روسؽ اہلل"آپ یک ہگج ھٹیب یسک اح ت رضوری ےک ےئل اھٹ اجےت ےھت وت یلع ہ ےک اپس ویح الےت ےھت اور آپ

"۔ وک شیپ رک دےتی اجےت اور ربجلی ابیق ویح یلع ہ

ایس رطح دمحم یبلک ےک ابرے ںیم رصتحی ےہ :

وفت ںیہن وہےئ ہکلب وہ رھپ اس داین ںیم ولںیٹ ےگ اور اس وک رھپ دعؽ یبلک ابسیئ اھت اور اک امشر اس امجتع ںیم اھت ، وج ےتہک ںیہ یلع ہ"

" ۔( اس ںیم ںیہوک دھکی رک ےتہک ںیہ ہک اریم اوملنینم )یلعہ ؽ ےس رھب دںی ےگ سج رطح اب ملظ ےس رھبی ےہ۔ ی ولگ ابد

(62االدتعاؽ ہحفص )زیماؿ

انب اسعرک دمحم نب اسبئ یبلک اک اٹیب اشہؾ ابت ےک دقؾ دقبؾ اھت۔ اہمئ اامسء ارلاجؽ ںیم دار ینطق وریغہ ےن اس وک رتموک اتبای ےہ۔ اور

ف ےن اےنپ دوتس اشہؾ نب یبلک ےس زایدہ اذخ ایک ےہ۔ خیش االالسؾ انب

ن

خم

ف و ےن رایضف و ریغ ربتعم اوب

ن

خم

ہیمیت رفامےت ںیہ اوب

ف وک

ن

خم

اشہؾ نب دمحم نب اسبئ اور اؿ ےسیج دورسے ولگ اؿ ںیم ےس ںیہ نج اک وھجاٹ وہان الہ ملع ےک زندکی امان وہا ےہ۔ وخد اوب

ف ڑبا

ن

خم

رٹک ینعی الج انھب ہعیش املعء راجؽ ےن ذکاب و ریغ ربتعم و رتموک اتبای ےہ۔ اامؾ نب دعی اس ےک ابرے ںیم رفامےت ںیہ اوب

اھت۔

الف ا و ر یھب ےھت ا رگ 12

ےک کلسم ےک خ

ںیم تیعیش و ابستیئ رضو ر یھت رگم ا ں

تیش

کثد و ں یک ا

ن

صب رپ ینبم ےہ۔ وکہف ےک ب ا

عص

تہچ ہی وقل ولغ و

اعمو ہی ےک سا ھت

ےھت وج رضحت

تل اصحب رشف و زنم

د

د ںیم دبعا ہلل نب اعب

یہ ونب ا الر

د ی ےن لیلق ا دعتلا د ےھت۔ ا ں

نب ا وعف ا ر

ےھت۔ زین ایفسں

القئ ا اجنم د ںی ںیھت۔

د امت

ںیم خ

الف رحبی امہمت

التف اعمو ہی ںیم ر و ویمں ےک خ

ےک سا ھت ےھت ہک و ںیہ 35خ

رجہی ںیم ا ریم ا رحبل رسب نب ا یب ا اطلۃ

(38ہحفص 8ا اقتنل ایک۔ )ا دبلا ہیئ و ا اھنلہیئ دلج

وعیشں یہ یک رواںیتی ایبؿ رکےن واال۔ اہم ذیبہ ےن زیماؿ االدتعاؽ ںیم اہمئ راجؽ ےک ی اوقاؽ زمدی لقن رکےت وہےئ اوب

ف ےک ابرے ںیم اھکل ےہ ہک:

ن

خم

و امۃن دلج ی اقلب اامتعد ںیہن اےس اوب احمت اور دورسے رضحات ےن رتموک اہک ےہ )امت لبق

نیت عتسل

( ینعی اس ےس 268ہحفص 3ا

وکیئ رواتی ہن یل اجےئ اامؾ دارینطق ےن اہک وہ زمکور راوی ےہ۔ اامؾ ییحی نب نیعم )وج اہلج اہمئ راجؽ ےس ںیہ( رفامےت ںیہ ہک ی

یس رطح اص فشک االوحاؽ یف دقن رجہی وفت وہا ا 70اامتعد ےک القئ ںیہن۔ اہم زمۃ ےتہک ںیہ وہ وت وکیئ زیچ یہ ںیہن۔ لبق

ف 92ارلاجؽ )ہحفص

ن

خم

ف وک ذکاب اتبای ےہ۔ یتح ہک ویسیط ےن یھب یبلک اور اوب

ن

خم

( ےن اور اص ذترکہ اوملوضاعت ےن اوب

(386)االلء یل ہحفص دوونں ےک ابرے ںیم اھکل ےہ۔ ولط و یبلک ذکاابؿ

ف وہشمر ابسیئ ومرخ و اسنب دمحم

ن

خم

نب اسبئ یبلک ےک دعب درگی دقمی اترخی اگنروں رپ دقمؾ ےہ۔ دیس یلع اربک ربمق ج وھنجں اوب

ارکلاؾ ونفلؿ االالسؾ یک صیخلت ینعی افریس اتکب ہعیش اپدپدیاردناگؿ نوؿ االسؾ ںیم

یعہ ت

سلاوب ےن دیس نسح دصر یک اتکب اتسیس ا

ف وک رسیئ ومرنیخ وکہف اتب رک

ن

خم

: اھکل ےہ ہک

ف"

ن

خم

اگنری و رواایت اور وتفح رعاؼ ںیم دورسوں رپ ربرتی ےہ۔ دماینئ وک اترخی اوب

13

افرس ںیمدنہ و رخااسؿ ووک اترخی ن

اسموی ںیہ اور ااشلؾ ںیم ونیتں وتفحدورسوں رپ دقمؾ ےہ۔ اور ی ریست ںیماجحز و دورسوں رپ ربرتی ےہ اور دقاوی اترخین

(129" )ہحفص ۔ولعمامت ںیم یھب ربارب

ف یک اتافیلت انب ادنلمی ےن انؾ انبؾ

ن

خم

اتکںیب ای اتکےچب اس ےک ںیہ۔ ینعی لتقم 9ونگایئ ںیہ۔ نج ںیم رصػ لتقم انؾ ےس 47اوب

ست ط، لتقم انیسحلہ ، لتقم یلعہامثعؿہ ل، لتقم دمحم نب ایب رکب واالرتش و دمحم نب ہفین، لتقم رجح نب دعی، لتقم دبعاہلل نب ، لتقم انسحل ا

اک دجسم وبنی ںیم امنز زپاھےت وتق وکےف ازلریب، لتقم احضک نب سیق، لتقم دیعس نب ااعلص، نکیل اریم اوملنینم افروؼ امظع ہ

ف اک وکیئ اتکہچب ےک اکی وجمیس االلص ےک اہھت ےس وتقمؽ وہان وج دصر االسؾ

ن

خم

یک اترخی اک الہپ ادنوانہک واعق ےہ۔ اس رپ اوب

ا دملا ینئ۔ یلع نب دمحم نب 13

دما ینئ دعب ںیم دغبا د ںیم نکسم زگنی وہےئ و الد ت ا

نسک 553دبعا ہلل نب ا یب فیس ا احلظف وبا نسحل دما ینئ۔ ا صال رصبی

ںیم اتکت بطخ ا یبنل ، اتکت ا رلسا لئ ا یبنل، اتکت امعل ا یبنل ، اتکت ا وب رکب دصقی، ا ابخر 523رجہی و افت

رجہی سیت اتکوبں ےک فنصم ںیہ۔ ا ں

ا لم ںیہ ا ابعلس

ت ، اضفلئ دمحم نب ا یب ہفینح و ریغۃ سل۔ لتقم ا نیسحل رپ وکیئ مع ا یبنل و ا ابخر دبعا ہلل نب ابعس و ا ابخر ا دلو ہتل ا ابعلہیس اضفلئ رفعج نب ا یب طا

اتکت ںیہن۔

ف ےن یہ یک۔ اور یہی الہپ وکیف یعیش

ن

خم

لتقم رمع ےک انؾ ےس ہن وہان اقلب احلظ ےہ۔ رغہکیض لتقم ےک انؾ ےس اتکےچب ےنھکل یک لہپ اوب

اعقت رپ دجااگہن اتکےچب ےھکل ، اس یک درگی اتافیلت ںیم فنصم ےہ سج ےن الختف ابعہیس ےک اقمئ وہےن ےک دعب یہ ےس اتریخی وا

اہنب سیدی۔ اتکب ااتخملر نب ایب دیبع و اتکب امیلسؿ نب رصد وریغہ وکیئ یھب ابیق

ل و اتکب نیفص، اتکب وافت اعموی والییم جل

ںیہن ا

رجری ربطی ےن اؿ وااعقت ےک ےلسلس ںیم اؽ اوب نکیل اؿ ےک اضمنیم یک ونتیع اک ادنازہ ضعب اابتقاست ےس وہ اتکس ےہ وج انب

ف ھکل رک درج ےئک ںیہ زین اس یک اتکب لتقم انیسحل ےک اضمنیم اک ادنازہ ربطی ےک راحجؿ عبط ےس یھب ایک اج اتکس ےہ ۔

ن

خ14م

ی ادنازہ اگلان ھچک لکشم ںیہن ہک ی اتکب لتقم انیسحل ہیلع االسلؾ ےک فنصم اور راوویں اک احؽ ولعمؾ رکےن ےک دعب اقری ےک ےئل

ور وج ھچک ایبؿ رکںی ےگ وہ چیہ ضحم وہ اگ۔ رھپ یھب وچہکن اؿ ولوگں ےک ایبونں ےن االسیم وقلحں ںیم طلغ ایمہفں دیپا رک ریھک ںیہ۔ ا

اور نج ابوتں وک رہشت ددیی یئگ تفم ںیم وخد اسہتخ رواایت رہشت ڑکپ یئگ ںیہ اس ےئل حیقنت رضوری ےہ۔ اتہک الہ رکف ہبنتم وہں

ںیم امہرے زبروگں ےس اس مسق یک وج رواںیتی لقن رکےن ںیم یطلغ وہیئ ےہ ےےہ اؿ یک الص تقیقح اسےنم آ اجےئ۔ اس ابر

:اس اک ہشقن وخد اہم انب ریثک ےن شیپ رک دای ےہ۔ رفامےت ںیہ

14

یر رجہی ی یھب وکیف سیت 307رجہی وافت 130دمحم نب رمع نب وادق دمین االلص انکس دغباد ی والدت یب

ت اتکوبں ےک فنصم ںیہ۔ اترخی ا ثعب ذاغذی و

یقہ و ۃعیب رکب ےک اوہ لتقم انیسحل ومدل انسحل و انیسحل رپ فنصل یھب اتکےچب ںیہ۔ ہعیش ومفل اتکب ہعیش ای ارقلاؿ ےک ثحبم رپ اھکل ےہ زین ریساۃ ایب رکب و اتکب ا

ہعیش اتبای ےہ۔دپدیاردناگؿ نوؿ االسؾ ےن اس وک اکلسم

ف یک وافت

ن

خم

رجہی ، فنصم وۃعق 212رجہی ےک دعب ےس لتقم انیسحل انؾ ےس دعتمد ہعیش نیفنصم ےن اتکےچب ےھکل ینعی رصن نب زمامہ ےن وتمیف 170اوب

و االانشیئ ےن۔ ہعیش نیفنصم ےک اوہ وچیھت دصی رجہی ےس رجہی ےن ، اوب ادمح ولجدی یعیش ےن زین االغلیب 283نیفص ےن اربامیہ نب دمحم یفقث وکیف وتمیف

رجہی ےن، ونرانیعل یف دہشم انیسحل ، اتکب ویعض رواوتیں رپ ینبم ھکل ڈایل۔ 418ضعب ریغ ہعیش نیفنصم ےن لتقم یک ئاجےئ اہشدت انےم ےھکل ارفسایئن وتمیف

رفاسیئ یک۔اؿ ےک دعب وت رہ سک و انسک ےن اہشدت نیسح رپ ملق

ف یک دقرے اتریخی تیثیح ضحم انب رجری ربطی یک وہج ےس احلص وہ یئگ۔ وھنجں ےن لتقم یک فینصت ےک ڈزیھ وس اسؽ دعب اس

ن

خم

اتکب اک وماد لتقم اوب

ہ ونک کلپ ونسار رک درج رک دای اور ویکں ہن رکےت اظبرہ اشیعف اذملبہ ےنب وہےئ ےھت ہکلب اےنپ آپ وک وخد اص

بصہ لذمبہ ابور رکاےت ےھت اور ایس ےئل ا

" ینعی وہ )انب رجری ھو امام من ائمۃ االمامیۃ ںیم وہےن اک دوعی اھت رگم الہ قیقحت ےن اؿ اک ی دوعی میلست ںیہن ایک۔ انب اکلخؿ ےن اصػ ھکل دای ےہ "

انراض ےھت ہک اںیھن املسمونں ےک ربقاتسؿ ںیم د ن وہےن ںیہن دای، وہ ربطی( اامہیم ےک اامومں ںیم ےس اکی اامؾ ںیہ۔ مہ رصعات اؿ ےس اس وہج ےس

ف وریغہ ذکاوبں یک رواوتیں ےس اینپ اتکب ےک

ن

خم

احفصت رھب دےئ اےنپ رھگ ںیم د ن وہےئ۔ رغہکیض االسیم اترخی ےک اس رطح خسم رکےن ںیم ہک اوب

انب رجری ربطی اک ڑبا ہصح ےہ۔ ،ںیہ

ںیہ اور ارگ انب رجری ربطی وریغہ افحظ و اہمئ ےن اؿ اک ذرک ہن ایک وہات وت ںیم مہ ےن وج ھچک ایبؿ ایک ےہ اس ںیم ضعب ابںیت لحم رظن"

ف ولط نب ییحی یک ایبؿ رکدہ ںیہ وج یعیش ےہ اور اہمئ ےک زندکی فیعض

ن

خم

یھب وہ رواںیتی ہن اتیل ویکہکن اؿ ںیم ارثک رواںیتی اوب

اپس ایسی رواںیتی ںیہ وج دورسوں ےک اپس ںیہن اس ےئل ارثک نیفنصم ادحلثی ےہ۔ نکیل وچہکن وہ اابخری ےہ اور احظف اس ےک

(202ہحفص 8)ادبلاہیئ و ااھنلہیئ دلج "۔ایس یک رطػ ےتکپل ںیہ

ف ےک اوہ دورسوں ےک اپس ہن وہےن اک ارپ اتکےچب ےھکل ںیہ رگم و ضعب دورسوں ےن یھب لتقم انیسحلہ

ن

خم

یہ ویعض رواوتیں اک اوب

ر ی اھت ہک اتم ہملسم ےن احدہث رکالب وک ضحم اکی ددلوز احدہث اجان اور ایسیس ای یلم زاوی اگنہ ےس اےس وکیئ اتیمہ ہن دی۔ اچ وقی ببس

رجہی ےک آرخ ںیم رضحت دبعاہلل نب ازلریب 64ربس کت اتم ںیم اکلم وکسؿ راہ اور یسک رطػ ےس ےب ینیچ اک اظمرہہ ںیہن وہا۔

اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ رپاڈنگیپا رشوع رکواای اور الہ دمہنی ںیم وشرش اپب رکےن ںیم اکایمب وہ ےئگ وت اس وتق یھب ےن بج

یک ذہم داری ہن اریم اوملنینم سیدی رپ ےہ

اور احدہث رکالب اک وکیئ ذرک ںیہن ایک ایگ۔ وگای مہ رصع اتم ایھچ رطح اجیتن یھت ہک اس اسحن

یسک اکرنک رپ۔ ونب اہمش الص وصرت احؽ ےس وافق ےھت اور اس ےک ےئل ایتر ںیہن وہےئ ہک ریغب حیحص اینبد ےک ای طلغ ہن اؿ ےک

رفموہض رپ ای ااقتنام وہ اریم اوملنینم ےک الخػ یسک رحتکی ںیم اشلم وہں۔ وہ بس ےک بس وپری ااقتستم ےک اسھت اینپ تعیب رپ

ریثک رفامےت ںیہ:اقمئ رےہ۔ انچہچن اہم انب

یلع نب انیسحل ےن ولوگں ےس )ینعی ابویغں ےس ( دحیلعیگ اایتخر یک اور ایس رطح دبعاہلل انب رمع نب اطخب ےن۔ اؿ دوونں ےن "

سیدی یک تعیب ںیہن وتڑی اور ہن انب رمع ےک رھگےن ںیم ےس یسک ےن۔ ایس رطح سیدی یک تعیب ونب دبعابلطمل ںیم ےس یھب یسک ےن

(218ہحفص 8" )ادبلای و ااھنلی دلج وتڑی۔ںیہن

رھپ دورسی ہگج رفامےت ںیہ ۔

دبعاہلل نب رمع نب ااطخلب اور الہ تیب وبنۃ یھب اامتجیع تیثیح ےس اؿ ںیم ںیہ وھنجں ےن تعیب ںیہن وتڑی اور ہن سیدی ےس تعیب "

"ےک دعب )اؿ یک زدنیگ ںیم( یسک ےس تعیب یک۔

:رفعج دمحم رفامےت ںیہانجب اوب

"۔ایب اطبل ںیم ےس یسک ےن رخوج ایک اور ہن ونب دبعابلطمل ںیم ےس اوب رفعج اابلرق رفامےت ںیہ ہک رحہ ےک دونں ںیم ہن وت آؽن "

اسہحن اجیتن یھت اور ی یھت الص وصراحتؽ اور مہ رصع اتم احدہث رکالبء وک اہنتی ددلوز اور رسحانتک ےنھجمس ےک ابووجد اکی رصتخم

اس ابرے ںیم اؿ ےک اپس رواایت اک وکیئ اتشپرہ ہن اھت۔ بج آرخی دہع اومی ںیم دوعت ابعہیس وک رفوغ احلص وہا وت ابسویئں ےن

اےس اومی الختف ےک الخػ رخوج رقار دے رک اانپ بلطم احلص رکان اچاہ۔ ویں اومی اسدات ےک الخػ ومعام اور اریم اوملنینم

ف ےسیج ولوگں ےن رواایت اک اجؽ الیھپ دای سج ںیم اےھچ اےھچ دھجمسار

ن

خم

سیدی ےک الخػ وصخاص رواںیتی وعض یک ںیئگ۔ اور اوب

ولگ یھب رگاتفر وہ ےئگ۔ وعسمدی اور انب رجری ےسیج ومروخں ےن ی رواایت اےنپ اں دالخ رک ےک اںیھن ربتعم انب دای ورہن اؿ

یا ب اطمہعل ےس واحض ےہ۔ویعض رواایت یک وج بع

ست تقیقح وہ اس اتکب ےک ابال

اتکب ےک یملق اور وبطمہع ےخسن

ف وتمیف

ن

خم

رجہی اک زامہن ابرہ وس ربس اک اس دقر دقمی زامہن ےہ ہک اس یک یسک فینصت اک وکیئ یملق ہخسن 170رجہی ای 157اوب

رجہی ےن اس ےک اتریخی اتکوچبں یک رواوتیں 310ڈزیھ وس ربس دعب اس یک وافت ےک انب رجری ربطی وتمیف ںیہن اپای اجات انا ہ وکیئ

ف یک رکتار ےس اینپ اترخی ںیم درج رک دای ےہ۔ اب ی لقن دہ وماد یہ وگای دقمی رتنی

ن

خم

ف اک لک وماد اقؽ اوب

ن

خم

اور لتقم ایب

ف اک اھجمس اج

ن

خم

اتکس ےہ وج احدہث رکالب ےک رقتتی وس ربس دعب ضحم امسیع رواوتیں ےس رمبت وہا۔ زامہن احؽ ےک ہعیش ہخسن لتقم اوب

ف ےک وخسنں اک فلتخم اایبلؿ وہےن اک یھب ااہظر ایک

ن

خم

فنصم اجمدہ امظع ےن دااتسؿ رکالبء یک ویعض رواوتیں ےک ذرک ںیم لتقم اوب

:ےہ۔ وہ ےتھکل ںیہ

عبط زاد و رتایش ںیئگ۔ وااعقت یک دتونی رعہص دراز ےک وہیئ رہتف رہتف االتخافت یک رثکت اس دقر وہ یئگ ہک چس وک دص اہ ابںیت "

ف ولط نب ییحی ازدیم رکالبء ںیم وخد وموجد ہن ےھت اس ےئل ی بس

ن

خم

وھجٹ ےس، وھجٹ ےس چس وک دحیلعہ رکان لکشم وہ ایگ۔ اوب

ف ہک اچر ےخس اپےئ اجےت وااعقت اوھنں ےن یھب یعمس ےھکل ںیہ

ن

خم

ف رپ یھب وپرا وقوؼ ںیہن رھپ فط ی ہک لتقم اوب

ن

خم

اذہا لتقم اوب

ف وااعقت ےک اجعم ںیہن ہکلب یسک اور صخش

ن

خم

ںیہ وج اکی دورسے ےس فلتخم اایبلؿ ںیہ اور اؿ ےس اصػ اپای اجات ےہ ہک وخد اوب

رک دای ےہ۔ رصتخم ی ہک اہشدت اامؾ نیسح ےس قلعتم امتؾ وااعقت ادتبا ےس ااہتن کت ےن اؿ ےک ایبؿ رکدہ امسیع وااعقت وک دنبملق

رپ نیت اس دقر االتخافت ےس رپ ںیہ ہک ارگ اؿ وک رفدا رفدا ایبؿ ایک اجےئ وت یئک میخض درتف رفامہ وہ اجںیئ۔ ارثک وااعقت الثم الہ تیب

ج اک الوھں یک دعتاد ںیم وہان۔ رمش اک ہنیس رہطم رپ ھٹیب رک رس دجا رکان، آپ یک الش دقمہس ےس ابشہن روز اپین اک گرد رانہ، اخمفل وف

ڑپکوں کت اک ااتر انیل، شعن رہطم اک دکل وکب مس ااپسؿ ایک اجان، رس اواقت الہ تیب یک اغرت رگی، یبن زادویں یک اچدر کت نیھچ انیل

اخص و اعؾ ںیہ احالہکن اؿ ںیم ےس ضعب رسے ےس طلغ، ضعب وکشمک، ضعب فیعض، ضعب وریغہ وریغہ اہنتی وہشمر اور زابؿ زد

(178)ہحفص "۔ابمہغل آزیم اور ضعب نم ڑھگت ںیہ

المہظح رفامای آپ ےن وخد اکی ہعیش ومرخ یہ وھنجں ےن اساہل اسؽ ےک اطمہعل اور قیقحت ےس اینپ اتکب "اجمدہ امظع" اتفیل یک

ےہ۔ احدہث رکالب یک وہشمر رواوتیں وک وج زابؿ زد اخص و اعؾ ںیہ سک واضتح ےس رسے ےس طلغ، وکشمک و ابمہغل آزیم و نم

ف ےک یملق و وبطمہع وخسنں وک فلتخم اایبلؿ اتبےت ںیہ انچہچن وبطمہع ہخسن ےک رسرسی ڑھگت ےتہک ںیہ اور ایس ےک

ن

خم

اسھت لتقم ایب

اطمےعل یہ ےس اصػ ولعمؾ وہات ےہ ہک تہب ھچک رصتػ اس ںیم ایک ایگ ےہ ضعب ایسی رواوتیں وک نج یک اسیگتخ بتک دلباؿ و

ک و فذػ رک ےک زمدی وایہ رواوتیں اک ااحلؼ رک دای ےہ۔ رگم ا ین ابت وت بس ےک رغجاہیف ےک وھٹس اقحقئ ےس ایعں وہ اجیت ےہ رت

دمہنی ےس ہکم آ رک رھپ یھبک ولٹ رک دمہنی ںیہن ےئگ۔ ہکم یہ ںیم اچر ےنیہم مایؾ رک ےک ںیہی ےس رفس زندکی ملسم ےہ ہک رضحت نیسحہ

اافخ رک ےک ی یسیک طلغ ابت یہک یئگ ےہ ہک ملسم نب لیقع و اہین نب رعوہ رعاؼ رپ رواہن وہےئ ےھت۔ وبطمہع ہخسن ںیم اترخی روایگن اک

وک انلم گرد وہ ںیئگ وت آپ وک تخس قلق وہا۔ اےنپ رھگ واولں وک اسھت ےل رک بج وکہف ںیم لتق وہ ےئگ اور اؿ یک ربخںی رضحت نیسح ہ

ااچکن ونغدیگ اطری وہ یئگ وت آپ ےن اےنپ انان روسؽ اہلل ےس ٹپچ رک دت ےس روےئ ہک آپ دمہنی ےلچ ےئگ اور رمدق روسؽ

ھا ری آدم ےک اتشمؼ ںیہ۔ اس ذکموہب رواتی ےک ملسو هيلع هللا ىلص

م

ت

وک ی رفامےت انس، وفرا وفرا، دلجی دلجی اھبگ رک امہرے اپس آ اجؤ مہ

وہےن زین ینیسح اقک ے یک اترخی روایگن وک شیپ ڈراامیئ و دوی امالیئ ادناز ایبؿ ےس عطق رظن رصػ ملسم واہین یک رگاتفری اور اؿ ےک لتق

ف ےن

ن

خم

ذی 9رظن راھک اجےئ وت اس وایہ رواتی اک اصػ الطبؿ وہ اجات ےہ۔ ملسم و اہین یک رگاتفری اور زساےئ لتق یک اترخی اوب

اکی اور واہعق یھب ایبؿ رک دای ےہ سج رجہی ایبؿ یک ےہ اور رضحت نیسح ےک ہکم ےس رعاؼ ےلچ اجےن اک ذرک رکےت وہےئ 60اہجحل

:ذی اہجحل نیعم وہ اجیت ےہ۔ وہ واہعق ی ےہ 10ےس اؿ یک رعاؼ روایگن یک حیحص اترخی

یر اسیر ریمحی"ج بت

م کت ےچنہپ وت اکی اقہلف الم وج نمی ےس آ راہ اھت اور سج وک ی

قن

ن

ت

ےن نیسح بج )رفس رعاؼ رپ( رواہن وہےئ اور اقمؾ

وی ےک اپس ت اجی اھت وہ اؿ اک اعلم نمی ںیم اھت۔ اقک ے ےک اپس درس )وخیئوںیئ( اور ) ے )وپاشںیک( ںیھت وج سیدی ےک سیدی نب اعم

اپس یجیھب اج ریہ ںیھت۔ رضحت نیسح ےن اقک ے وک اموخذ رک ایل اور وہ زیچںی ےل ںیل رھپ اوٹن واولں ےس اہک یسک رپ ربج ںیہن وج

(218ہحفص 2" )ایل آرخ ی ربطی دلج ۔ اےس رکای دای اجےئ اگامہرے اسھت رعاؼ ےلچ

م رپ اموخذ رک ایل اھت وصہب نمی اک رساکری اقہلف ےسج دنمرہج ابال رواتی ےک اابتعر ےس رضحت نیسح ہی

قن

ن

ت

ذی اہجحل وک واہں 10ےن اقمؾ

اایشء و رخاج داراالخلہف دقشم ےک تیب انیملسمل ںیم دالخ اچنہپ اھت اس ےس ےلہپ ںیہن ویکہکن وصہب نمی ےک اسامتلؾ ےک احملص و

ذی اہجحل وک رباہ 10رکےن ےک ےئل الہ اقہلف اس رپورگاؾ ےس ےتلچ ےھت ہک اایؾ جح ںیم ہکم چنہپ اجںیئ ںاں اراکؿ جح ادا رکںی رھپ

م ہکم ےس راہ دمہنی اک الہپ اقمؾ ےہ وج ہکم ےس امشؽ رغمب دمہنی دقشم چنہپ رک ہفیلخ وتق وک احملص و اایشء و رخاج ادا رک دںی ۔ اقمؾی

قن

ن

ت

یک اجبن ےہ اور وکہف و رعاؼ اک راہتس اس ےک اخمفل رطػ ہکم ےس ئاجبن امشؽ رشمؼ ےہ۔ ی دوونں راےتس اکی دورسے ےک

ف ےن روایگن رفس رعاؼ ےک وتق رساکری اقک ے وک اخمفل تمس واعق ںیہ۔ سپ ارگ رضحت نیسحہ

ن

خم

م رپ اموخذ ایک اسیج اوب ی

قن

ن

ت

اقمؾ

م رعایق راےتس ںیم وت آات ہن اھت۔ اذہا رفس رشی

قن

ن

ت

وع ےن اور ایکس دیلقت ںیم بس ومرنیخ ےن رصااتح ایبؿ ایک ےہ وت اظرہ ےہ ہک اقمؾ

م ےچنہپ ںا رکےن ےس ےلہپ رضحت نیسحہ ی

قن

ن

ت

ں ےس ینمی اقہلف رباہ دمہنی دقشم رعایق راےتس ےک اخمفل تمس دنچ لی ےط رک ےک

اجےت وہےئ سگر راہ اھت اس ےئل اب آاسین اموخذ رک ایل۔ اتمع اقہلف و رتشاؿ ابر ربداری ےک اسھت واسپ ولٹ رک رفس رعاؼ رپ رواہن

وہ اجیت ےہ۔ رجہی نیعتم 60ذی اہجحل 10یک روایگن رعاؼ یک حیحص اترخی وہےئ۔ رساکری اقک ے یک اموخذی ےس یہ رضحت نیسح ہ

ف اک ی وقؽ ہک آپ جح ےس اکی دؿ ےلہپ

ن

خم

ذی اہجحل وک رواہن وہےئ طلغ اثتب وہات ےہ۔ بتک رغجاہیف ےک ہشقن اجت ےک 8اور اوب

م اک لحم ووقع اور رعاؼ و دمہنی و نمی ےک راوتسں یک ںیتمس یھب ولعمؾ وہں یگ۔ی

قن

ن

ت

اوہ ذلی ےک اخےک ےس اقمؾ

ہع ےخس ںیم اترخی روایگن اقہلف ینیسح ےک اافخء ےک اسھت رساکری اقک ے یک اموخذی اک ی اسرا واہعق یہ رتک و فذػ رک فجن ےک وبطم

دای ایگ ےہ۔ در آاحنہکیل ہعیش ومرنیخ ےن یھب اینپ اتفیل ںیم اےس رصااتح ایبؿ ایک ےہ۔ انخس اوتلارخی یسیج وسبمط اتکب ںیم وج

ےس اومر نیملسم اک اؿ یک رسرپیتس ںیم رمبت وہیئ یھت ی بس واہعق اس اتولی ےس درج ےہ ہک رضحت نیسحہاکی اسقب اشہ اری

:ااظتنؾ و ارصناؾ اجنمبن اہلل وصخمص اھت۔ وپری ابعدت ہعیش ومرخ یک ی ےہ

م یک زنمؽ رپ "ی

قن

ن

ت

ےچنہپ اکی اقہلف رظن آای وج ینمی اچدروں یک بج نیسح ہکم ےس ابرہ )رفس رپ ےلکن ( اور دنچ لی یک اسمتف ےط یک

سیدی اکی دعتاد ھچک درس )وخیئوںیئ( اور درگی سیفن اایشء ےل رک اج راہ اھت اور ی بس اسامؿ ریبج نب اسیر ریمحی ےن وج نمی اک اعلم اھت

بن ےس اومر املسمانؿ اک ااظتنؾ و ارصناؾ اؿ ےس ےک اپس اراسؽ ایک اھت، نیسح ےن اؿ اوماؽ وک اموخذ رک ایل۔ ویکہکن دخا اعتیل یک اج

" وصخمص اھت۔

15

(309اتکب دوؾ ہحفص 6)اترخی اوتلارخی دلج

ےک دہع الختف رجہی اک ےہ وج ہکم ںیم شیپ آای اس ےس است اسؽ لبق اریم اوملنینم رضحت اعموی ہ 60ی واہعق وج ایھب ایبؿ وہا ےہ

:ایب ادحلدی اشرح جہن االبلۃغ ےن ویں ایبؿ ایک ےہ ےک اکی اےسی یہ واہعق وک انب

ےن نب یلعہ)ہفیلخ وتق( ےک اپس اج راہ اھت۔ بج )اقہلف( دمہنی ےس سگرا، نیسح ہ )وصہب( نمی ےس امؽ ) رخاج اک رضحت( اعمویہ"

عبط اریاؿ( 281ہحفص 2)رشح جہن االبلۃغ دلج "۔اس رپ ہضبق رک ایل اور اےنپ رھگ واولں اور اےنپ وماویلں ںیم میسقت رک دای

اسؽ اؿ اافلظ ںیم ایبؿ ایک ےہ۔

نیعت

نت

ایس واعق وک دورسے ہعیش ومرخ ےن اینپ اتفیل انخس اوتلارخی ںیم

ےک اپس )الہ اقہلف( ےئل اج رےہ ےھت۔ بج ی رجہی۔ زین ایس اسؽ وصہب نمی اک ھچک رخاج )ہفیلخ وتق رضحت (اعمویہ 53"

ےن مکح دای ہک اؿ اوماؽ و اایشء وک اموخذ رک ایل اجےئ رھپ اؿ اوماؽ و زیچوں وک اےنپ رھگ نب یلعہولگ )اانثےئ راہ( دمہنی ےچنہپ نیسح ہ

"۔واولں اور دووتسں وک اطع رک دای

15

ب د ا س ب ا ت

زی ا ل

نمت ا ہلل یک یلھک

یت ا انلس ا و ر ہفیلخ اجنم

ی ایک ےہ ہک ہفیلخ اجنم

ںیم ایبں

ا افلظ

م ےن ا ں

ل

لظ

ا و ر وک ا ب ک ا و ر ہعیش ومفل ابصمح ا

ت ا ہلل احلص انجت ا امم نیسح

یت ا انلس ا و ر د و رسے وک اجنم

یالتف اجنم

ب د ںیہ۔ ب الہبش د و ونں ا ب ک د و رسے ےک رصعمہ ہفیلخ ےھت رگم ا ب ک وک خ

زی یھت۔

ت ا انلس یھت انجت ا امم نیسح

یالتف اجنم

س ا ر ب ا ب ا اھت ا یس ےئل ا س یک خقالتف ےک سا ھت ہفیلخ

ےک ہفیلخ تمصع یک انب رپ ےھت ا س ملسو هيلع هللا ىلصر وسل ا ہلل رشو ظ خ

ت ا ہلل یھت )ہحفص

یالتف اجنم

ز انبےئ ا اختنت و ہفیلخ وصنم225ےئل ا ت یک خی ص ںیم ا ہلل یک ہی یرش ح وج ہعیش ۔ وبطمہع ا ٹیٹس رپسی ر ا وپمر ( ہفیلخ

ب د ےک

زی ج لہ ہفیلخ ا ریم ا وملنینم

ت

من ا ہمئ ےک ےئل ا ب ک ہحمل رکفہی ےہ وج قفتم ہیلع

و ں ا و ر اسمخ د ےک ا ںن لی

فص

ت

وہےن ںیم اغیل ومفل ےن یک ےہ

حیحص ا الامر ۃ

و ں ےک رپا ڈنگیپی

فص

ے تم لملم وہیہ ںیہ۔ر ا

ھا را اتلکن وہ رضحت اعمویہ

م

ت

ےن وفع و ملع و رکؾ ےس اکؾ ایل اور اؿ وک اھکل ی امؽ رخاج اک مت ہن ےتیل اور ریمے اپس آےن دےتی وج ہصح

ںیھمت اتلم۔ وایل اور احمک اک یہ قح ےہ ہک اوماؽ رخاج ووصؽ رکے اور میسقت رکے۔ آدنئہ ااسی تم رکان۔ دقمی رتنی فنصم

ی ایبؿ یک ےہ سج ےس اظرہ وہات ےہ ہک اور رضحت انب زریبہ ی( ےن رضحت نیسحہرجہ 236-153بعصم زریبی )

ت طگ

یک ےب اض

ن ی رضحات وج دعب ںیم اط ےک یہ زامہن ےس وکحتم ےک الخػ رحافیہن روش رےتھک ےھت۔ الختف وہےئ رضحت اعمویہبلن

ف ےن دہع الختف اعموی ہ

ن

خم

ےک اؿ وااعقت اک اافخء ایک ےہ۔ اوب

رفسرفس و دعتاد انمزل اترخی آاغز

ےتہک ںیہ دروغ وک رفوغ دوایم احلص ںیہن وہات۔ چس ابال آرخ وھجٹ رپ اےسی یہ اغبل آ اجات ےہ ےسیج روینش اتریکی رپ۔ دااتسؿ

ف یک ویعض رواوتیں اک قیقحت و ررسیچ ںیم اب یہی احؽ وہ راہ ےہ۔ رکالبء ےک ہعیش راوی اور لتقم نیسحہ

ن

خم

ےک اونیل فنصم اوب

ےک آاغز رفس یک حیحص اترخی ااکذبی اور دوغ ابایفں اس یک، اتریخی و رغجاایفیئ اقحقئ یک روینش ںیم یتلھک اجیت ںیہ۔ الثم رضحت نیسحہ

م رپ ینمی رساکری اقک ے یک رجہی ینعی اایؾ رشتقی اک الہپ 60ذواہجحل 10ی

قن

ن

ت

دؿ ےہ اور ی اترخی اسیج ہک الیصف ایبؿ وہا ےہ اقمؾ

ف ےن اس ےک ربالخػ جح

ن

خم

اموخذی ےس اثتب و ققحم ےہ ویکہکن رساکری اقہلف اس اقمؾ ےس دعب جح سگرات وہا دقشم اج راہ اھت۔ اوب

ےس وسنمہب اکی وتکمب ےک آرخی ایگن اتبیئ ےہ اور اس یک دصتقی رضحت نیسحہذی اہجحل ویؾ رتوی اترخی رو 8ےس اکی دؿ لبق یک

رقفے ےس رکاےن یک اسجرت یک ےہ وج اہک اجات ےہ ہک وموصػ ےن دوراؿ رفس اایلہؿ وکہف وک اینپ آدم یک االطع ںیم اراسؽ ایک اھت۔

و اےئ دروغ وگرا احہظف ہن اب د اس رقفہ یک دنمرہج اتر

خ فت

:خی ہن دؿ ےس اطمقب وہیت ےہ ان دؿ اترخی ےس۔ رقفہ ی ےہنکیل

ہحفص 2)ربطی دلج "۔ذی اہجحل یک آوھٹںی اترخی لگنم ےک دؿ ویؾ رتوی وک رواہن وہا وہں 8ںیم آپ ولوگں ےک اپس ہکم ےس "

(۔223

رجہی ےک امہ ذی اہجحل یک آوھٹںی اترخی از روےئ قیقحت 60اب دےئھکی

16

دؿ یہ ہن اھت۔ ی دؿ وت اوتار کی ہبنش اھت۔ وکؿ حیحص لگنم اک

ےک ملق ےس طلغ دؿ اھکل ایگ وہ۔ آپ ےس زایدہ وکؿ وافق اھت ہک آپ سک دؿ رواہن القعل ی ابور رک اتکس ےہ ہک رضحت نیسحہ

رھپ دوسںی اترخی وک۔ رسیتی ذی اہجحل وک آپ رجہی ےک امہ ذی اہجحل ےک رشعہ ںیم لگنم اک دؿ ای وت رسیتی اترخی وک اھت ای 60وہےئ ےھت۔

بج ویؾ یک روایگن یک وکیئ رواتی وموجد ںیہن آوھٹںی وک لگنم اک دؿ ہن اھت وت ال احمہل امانن زپات ےہ ہک دنمرہج ابال رقفے ےک اطمقب

( ہکم ےس رواہن وہا۔ روایگن اقہلف یک ی اترخی رہ دو اابتعر ذی اہجحل ویؾ ویؾ االثلہث )ربوز لگنم 10روایگن لگنم اھت وت ینیسح اقہلف اتبرخی

م رپ اقک ے یک اموخذی ےک واہعق ےس یھب ی

قن

ن

ت

ےس حیحص ےہ ینعی وتکمب ینیسح ےک ذموکرہ رقفے ےک ادنراج ویؾ االثلہث ےس اور اقمؾ

ف یک ذکب ایبین ایعں وہ اجیت ےہ ہکلب اترخی

ن

خم

اور روایگن دعتاد انمزؽ ےس ویعض دااتسؿ یک ققحم ےہ۔ اس رطح ہن رصػ اوب

تقیقح یھب فشکنم وہ اجیت ےہ۔ ہکم ےس رکالب کت یک اسمتف بتک دلباؿ و رغجاہیف اور دقمی و دجدی ہشقن اجت ےس آھٹ وس رعیب

رطقی االمظع یک ںیہ لی اور رقتتی ون وس اچپس ارگنسیی لی ےہ۔ اس دقر اسمتف دیعبہ ےک ےط رکےن ےک ےئل سیت زنمںیل اس

ا ر یخی 16

ا سالیم ہحفص مالہظح وہ وقتمی ب

ی ا د ا ر ۃ اقیقحتت

زکا عئ رکد ۃ رم

53س

ف یک فلتخم وخسنں ںیم اؿ انمزؽ یک

ن

خم

نج ےک انؾ اور درایمین افےلص دنتسم بتک دلباؿ و رغجاہیف ںیم الیصف درج ںیہ۔ لتقم اوب

ےن اک دصقم ضحم ی اھت دعتاد ھچ ےس دس ایگرہ کت اتبیئ یئگ ےہ۔ سی وچ سی زنمولں اک اافخ رک ےک اور رفس اک آاغز دو دؿ ےلہپ اظرہ رک

رجہی ےس دنچ روز لبق رکالب ےک زپاؤ کت اچنہپ دای اجےئ اور اس رسزبس و اشداب اقمؾ وک ںاں اچر 61رحمؾ 10ہک ینیسح اقک ے وک

ایبؿ رکےن ےمشچ اپین ےک وموجد وہں رحصاےئ آب و ایگہ اتب رک عنم آب و رطح رطح ےک وایشحہن اظممل یک نم ڑھگت دااتسونں ےک

اک ومعق لم ےکس۔ رگم اس ایعراہن دیک یک یعلق آاغز رفس یک حیحص اترخی ےک نیعت اور دعتاد انمزؽ رفس ےک ااشکنػ ےس وپری رطح لھک

وس رعیب رجہی وک ہکم ےس رواہن وہ رک آھٹ 60ذی اہجحل 10یئگ۔ اس قیقحت و ررسیچ ےس روز رونش یک رطح وہدیا وہ ایگ ہک ینیسح اقہلف

رجہی وک وارد رکالب وہا اھت، اس ےس ےلہپ ہن اچنہپ اھت ہن 61رحمؾ 10 لی یک اسمتف دیعبہ سیت زنمولں یک سیت یہ دؿ ںیم ےط رک ےک

ف یک نم ڑھگت رواوتیں اور امسیع وصقں ےس رمہبت

ن

خم

چنہپ اتکس اھت۔ ی ےہ اکی وھٹس و اناقلب رتددی تقیقح اثہتب سج ےس اوب

وطلی رزہیم دااتسؿ اک اتر وپد رھکب رک اس ادنوانہک احدہث یک الص وصرت فشکنم وہ اجیت ےہ۔ ذموکرہ ابال سیت انمزؽ یک دجوؽ عم

رصتاحیت وطبر ہمیمض اشلم اتکب ےہ۔ انمزؽ اب یھب ومعق رپ وموجد ںیہ

17

۔ دیلقت اجدم اور رواتی رپیتس اعؾ واب ےن امہرے

ف وریغہ یک ویعض و ذکموہب رواوتیں یک دیقنت یک اجبن وتمہج ہن وہےن دای اوھنں ےن اےس ریغ ربتعم و ذکاب و یعیش دقتعمنی وک ا

ن

خم

وب

دصر االسؾ ےک رتحمؼ الج انھب رٹک ہعیش یہ ےنہک رپ اافتک ایک۔ قیقحت و دیقنت یک وسکیٹ رپ رمہبت دااتسؿ رھک رک ااشکنػ تقیقح رک ایل اجات وت

اتریخی احالت و وکافئ سج ےک ایبؿ رکےن ںیم ایس راوی اک رتشیب ہصح ےہ اس درہج خسم وصرت ںیم شیپ ہن وہےت وج دصویں ےس

رفہق وراہن انعد و ااقشنؼ اک ومبج ںیہ۔ االقنب وکحتم یک اسمیع اور ایسیس ادقاامت وک طلغ رگن دے رک قح و ابلط یک رعمہک آرایئ

ف ےن وخد رضحت نیسحہ اک انؾ

ن

خم

یک رقتریوں اور رحتریوں ںیم زموعہم بصغ دہ قح الختف ےک دای اج راہ ےہ۔ درآاحنہکیل اوب

ہلئسم رپ ریصبت ارفوز وگتفگ یک ےہ۔ خیش االالسؾ انب ہیمیت ےن راسہل راس انیسحل ںیم ی رفامےت وہےئ ہک رشاتف و تلیضف اور

زیچںی ںیہن ںیہ۔ ی زیچںی رہ صخش وک اس ےک ملع و اامیؿ و لمع وااقتستم ےک اطمقب یتلم ںیہ رگم ھچک ینب االصح و وقتی وراتث یک

ےس ےہ اؿ یک افشتع ےک ےئل اکیف ملسو هيلع هللا ىلصاہمش اےنپ زمع ابلط یک وہج ےس رغور سفن ںیم زپ ےئگ ہک رصػ یبسن قلعت وج روسؽ اہلل

:اھکل ےہ۔ ینغتس رک دے اگ ےہ اور طقف بسن یہ اؿ وک بس ابوتں ےس

ےک اچچ، اے ہیفص ملسو هيلع هللا ىلصدمحم ینب اہمش اور اینپ اصزبحادی ، نیسح یک امں ےس رفامےت ےھت۔ اے ابعسہ ملسو هيلع هللا ىلصرگم دوھکی روسؽ اہلل "

ھا رے اکؾ ںیہن آ اتکس۔ اہلل اےنپ ملسو هيلع هللا ىلصدمحمدمحم یک وھپیھپ اور اے افہمط ہ

م

ت

یک یٹیب، لمع رکو لمع۔ اہلل ےک اسےنم ںیم ھچک

ےک دمتعم ہیلع یھب ا ےنپ ا اقےئ رتحمم ےک رمہا یہ دغبا د 17

ینیسح یھب ںیہ ا و ر ا ب ک رتحمم و ا یل ر ب ا صب ن ا س

تس ام وج ف ی ملع رکم

ک رعہص وہا ا ب ک د

تم مکہ ب

اتبب ا ہک

مالاقتل

ا وہا زنمل دوصقد رپ اچنہ اھت۔ا یس ر ا ےتس رفس رکےن اک ا افتق وہا اھت دنع ا

ل تم رامر ا اق ہل زگر ب

یہ زانر

ا ں

وک رتہب ےس رتہب زجا دے اس تحیصن رپ وج اوھنں ےن اینپ اتم اور اےنپ الہ اخدناؿ دوونں وک اطع رفامیئ امگؿ اغبل ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ

یہی ےہ ہک ی بسن رپ رھبوہس اور ایسدت و رشاتف اک رغور یہ اھت سج وک اؿ اہویمشں ےن ومرویث رقار دے ایل اھت اور ی بس ےس ڑبا

"ےک تبیصم ںیم زپےن اک۔ نیسحہ ببس اھت )رضحت(

یک دورادنیشی اور امیکحہن وسھج وبھج اک ذرک رکےت وہےئ خیش االالسؾ وموصػ زمدی ےتھکل ںیہ ہک رعاویقں ےس انکرہ یشک رضحت نسح ہ

رپ یبسن رغہ اور اایتخر رک ےک اوھنں ےن املسمونں وک ونتفں ےس اچب ایل، ابیمہ وخرنسیی ہن وہےن دی۔ اس ےک ربالخػ رضحت نیسحہ

وعیشں اک رفبی اغبل آ ایگ اھت اور یلمع زدنیگ ےس انواتیفق و ان رجتہب اکری یھب یھت )راس انیسحل(

:( رپ ےتھکل ںیہ ہک320ہحفص 1رصمی ومرخ ارضخلی اینپ وہشمر اتفیل احمرضات اترخی االالسہیم )دلج

ےن اےنپ رخوج ںیم ڑبی ددی یطلغ اک اراکتب ایک سج ےس اتم ںیم رفتہق اور االتخػ اک ااسی وابؽ زپا ہک اتفل اور تبحم نیسحہ"

ےک وتسؿ آج کت زتمزلؽ ںیہ۔ اس احدہث وک ارثک ومرنیخ ےن اس ادناز ےس شیپ ایک ےہ سج ےس اؿ اک دصقم ولوگں ےک دولں

( وکحتم یک بلط ںیم اھٹ ڑھکا وہات ےہ ہعق وت رصػ اانت یہ اھت ہک اکی صخش )ینعی رضحت نیسحہںیم ضغب یک آگ ڑھباک ہن ےہ۔ وا

اور اےکس وصحؽ ےک ےئل نج اابسب و اوعاؿ یک رضورت وہیت ےہ وہ رفامہ ںیہن رک اتکس اور ریغب ارم ولطمہب احلص ےئک لتق وہ اجات

ےک وہ ےئگ ےھت۔ ےنھکل واولں ےک ملق روےک ںیہن اج ، ےت ، اوھنں ےن نیسح ہ( یھب لتقےہ۔ اس ےس ےلہپ اس ےک وادل )رضحت یلعہ

لتق وک ڑباھ ڑچاھ رک ایبؿ ایک ےہ سج ےس دعاوت یک آگ ڑبیتھ یئگ۔ رگم ی بس ولگ اب اہلل ےک وضحر چنہپ ےکچ ںیہ ویہ اؿ ےک

ور وہ ی ہک وج صخش ڑبے اکومں اک ارادہ رکے وت انمبس ےئل اکیف احمہبس ےل اگ نکیل اس واہعق ےس اترخی اکی ربعت دالیت ےہ ا

ایتری ےس ےلہپ اؿ یک اجبن ڑبانھ کیھٹ ںیہن اور بج کت وہ ا ین وقت ہن احلص رک ےل ہک اےنپ دصقم ںیم اکایمب وہ ےکس ای مک از مک

ےہ ہک اےسی اابسب یقیقح وطر رپ وموجد وہں وج اس ےک رقبی یہ وہ ےکس وت اےس ولتار ااھٹان ہن اچےیہ زین اس ےک ےئل ی یھب رضوری

اتم ےک ےئل االصح بلط وہں ینعی نیب وطر ےس اناقلب ربدایچ ملظ وہ راہ وہ اور ولوگں رپ ا ین یگنت وہ ہک وہ درامدنہ وہں رگم

تفل ےک وتق اریم سیدی یک اجبن یک اخم ےن سیدی یک اخمتفل اس احؽ ںیم یک یھت ہک اتم ےن اؿ یک تعیب رک یل یھت اور نیسحہ نیسح ہ

"۔ےس یسک رطح ےک ملظ و متس اک ااہظر یھب ںیہن وہ ا اھت

و اس اتکب ےک اغیل ومفل ےن سج سج رطح اقحقئ وک خسم رک ےک ی نم ڑھگت رزہیم اہکین شیپ یک ےہ القئ رتممج ےن وحایش

اک وجایےئ تقیقح ےک ےئل ومعام اور ونوجاؿ لسن ےک ےئل وصخاص نیب وطر اقیلعتت ںیم اتر وپد اس اک ریھکب رک ااشکنػ الص احالت

ےس رک دای ےہ۔

ومحمد ادمح ابعیس

1971ربمتس 10

رتممجرعض

رب اعوذ بک من ھمذات الشیطنی و اعوذبک رب ان یحضرون

ےن زری رظن اتکب رتہمج و حیقنت ےک ےئل بج ریمے رپسد یک ںیم ےن اام دعب رضحت مع رتحمؾ ومالان دیس ومحمد ادمح ابعیس دممہلظ ااعلیل

اےس دو رمہبت زپاھ ریحاؿ وہا رتہمج ایسی اتکب اک ےسی رکوں۔ اامیؿ و االسؾ اتہک اھت ی تیصعم وہ یگ اور ا ین تخس ہک ڑبے ےس ڑبا

ور اایبنء و رلس مہیلع اولصلت وا امیلستت یک یھب ےب رحیتم یک یئگ اور ا یلمع ہانہ اس ےک اسےنم چیہ وہ اگ۔ ویکہکن اس ںیم رسور اکانئت

احصہب رکاؾ و افلخء االسؾ یک انجب ںیم یسک اتسگیخ ےس رگسی ںیہن ایک ایگ۔

یتہک یھت ہک اےنپ آابء رکاؾ یک ےب رحیتم رپ ینبم دااتسؿ یک ااشتع رک ےک سک ہنم ےس اےنپ وک اؿ یک اوالد

ی

ہہک وکسں اگ۔ رھپ اہش

اس ےئل ہک رہ حیحص ابسنل اہیمش اومی یھب وت ےہ دوونں رھگاونں ںیم دہع اجتیلہ ےس ےل رک آج کت وتارت ےک اسھت اصمرہت یلچ آ

ریہ ےہ ہکلب ےنتج رعیب االلص املسمؿ ںیہ وہ بس اہمرجنی و ااصنر یک یہ وت اوالد ںیہ۔ اس رطح دنی ےک اسھت اسھت اؿ اک وخؿ یھب

روبجر رکات ےہ ہک بس االسػ ےک اسھت تبحم ر ںیھ اور اؿ یک انجب ںیم اب ادب رںیہ۔اںیھن

رغض ی ےہ ہک ایس شش و جنپ ںیم یئک دؿ سگر ےئگ۔ ابالرخ الھک ہک رتہمج رکان اچےیہ اور اقیلعتت ےک ذرےعی الص اقحقئ اسےنم الان

ی ےک ادنروین دونمشں ےک ئاکدئ آاکشرا وہں۔ وگای رتہمج اس اانیمطؿ رپ ایک اچںیئہ اتہک الہ االسؾ رپ تلم االسہیم اور دوعت دمحم

ےہ ہک رہب احؽ وتقیف ایہل ےس اؿ رخاافت یک حیقنت یھب وت ریمے یہ اہھت ےس وہ یگ۔ اتکب اک احؽ ی ےہ ہک وج ایتسہں اتریخی تیثیح

یھت، اؿ رپ اس اتکب ےک فنصم ےن اؿ رپ رصحی وھجٹ وبےل ےس رتحمؾ ںیہ اور مہ رصع اتم اؿ وک دیقعت و تبحم ےس دیتھکی

ہ ںیہ۔ اؿ ےک اامسء رگایم رپ ہگج ہگج < انبای ےہ اور ںیہک ںیہک لھک رک تنعل ےک اافلظ ھکل دےئ ںیہ ہکلب اؿ ںیم رحایم اور رحاؾ زاد

کت ےنہک ےس یھب ابک ںیہن ایک۔

ت وک طلغ اور وغل ادناز ںیم رحتری رکےن ےس فنصم اک دوصد یہی یہ ی ےہ ہک اتم اصػ ولعمؾ وہات ےہ ہک اترخی وک خسم اور وااعق

ہملسم اؿ اسفونں ںیم مگ وہ رک اینپ احتل ےس امویس وہ اجےئ اور االخػ ےک دؽ ںیم االسػ ےس وکیئ قلعت اقمئ ہن رےہ۔ ابآلرخ ںیم

ف اک وکیئ اشرگد ےن مع زبروگار ےک مکح یک لیمعت ںیم اےنپ اورپ ربج رک

ن

خم

ےک اس اک رتہمج وخب وسچ رک ایس ادناز ںیم ایک ےہ وج اوب

اایتخر رکات ےہ اتہک رکف ادنازہ اگل ںیکس ہک تلم االسہیم ےک ی ادنروین دنمش سک سک رطح ےک رحےب اامعتسؽ رکےت ںیہ۔ در الص

وج اےنپ اقمدص ےک وصحؽ ںیم اناکؾ ریہ وہں رپ اانپ اقمؾ اس اتکب ںیم ویہ ذتینہ اکررفام ےہ وج تسکش وخردہ وقومں یک وہیت ےہ

دیپا ہن رک یکس وہں۔ ای یسک درہج ںیم اکایمب وہ یھب یئگ وہں وت دراشخین دورسوں یک روداد وک بیصن وہیئ وہ۔

وااعقت اور اؿ ےک اکایمب ویانین اور دنہواین ااسریط ںیم ولغمب و وکحمؾ وہےن ےک دعب اےنپ سگرے وسرامؤں ےک ریحم اوقعلؽ

اخموفلں رپ بس و متش املکت ضحم اےنپ ذجابت یک نیکست ےک ےئل اعؾ ںیہ۔ رفدویس ےک اشانہہم ںیم ایس ذتینہ اک اظمرہہ ایک ایگ

رپ زنط اک ببس یھب یہی ےہ ہک اؿ رمداؿ قح ےن دباحیل اظرہی امدی رعوبں یکےہ۔ رمتس یک اموفؼ ارطفلت وقت رپ رخف و رغور اور

ایکین وک ہصق اپرہنی انب دای۔ ایس ذجےب ےک تحت لمج و نیفص ےک وااعقت اور احدہث رکالب وک یھب درشف ےک رپےچخ اڑا دےئ اور تختن

ااسریطی رگن دے دای ایگ ےہ۔

رپ لمتشم رخاافت اک ومجمہع ےہ۔ رگم فنصم اتکب ےن اکی اکی لیصفت رعض ی ےہ ہک زری رظن دااتسؿ ریغ رموبط اور اضتمد ایبانت

اس رطح ےس دی ےہ ہک ےسیج ی بس ھچک اس یک آوھکنں داھکی احؽ وہ۔ احالہکن ہن اس ےن ی زامہن اپای اور ہن اس ےک راوویں ےن۔

الب ںیم وموجد ےھت اور رہ ابت ےک ینیع اشدہ وہےن ےک اور ہن یہ اؿ ولوگں وک اؿ رضحات یک ولفحمں ںیم یھبک ابر الم وج وخد رعمہک رک

ببس اوھنں ےن اےنپ وہ ومفق اایتخر ےئک ےھت وج ابسیئ وصترات ےک ایعان الخػ ںیہ۔ اسیج ہک اقیلعتت ےس انرظنی رکاؾ رپ ایعں وہ

رپ زمدی روینش زپے یگ۔ اور ی یھب ولعمؾ اجےئ اگ انا ہ ادتباء ںیم اؿ دنچ اومر رپ وتہج یک رضورت ےہ سج ےس اس صخش یک ذتینہ

وہ اگ ہک دہع دہعب ایک ایک اکلگرایں یک ںیئگ ںیہ۔

ےک ےک ےگس ڑبے اھبیئ نیفص ںیم رضحت اعمویہ یلہپ وغر بلط ابت ےہ ہک رضحت لیقع نب ایب اطبل رضحت یلعہ (1)

اسھت وہےن ےک ببس ابسویئں ںیم وغبمض ےھت اور اںیھن اجتیلہ اک ریپو اہک اجات اھت اسیج ہک ربطی ےن اتکب االاجتحج ںیم

:یک رطػ ےس ی وقؽ وسنمب ایک ےہ رضحت یلعہ

دو ریمے الہ تیب ےک وہ ولگ اجےت رےہ وج اہلل ےک دنی یک امحتی ںیم ریمے دتس و ابزو ےھت۔ اب ںیم رصػ اؿ " .1

"۔ریقح آدویمں ںیم رھگا وہا وہں وج اجتیلہ ےک زامےن ےک رقبی ںیہ ینعی لیقع و ابعس

یک زابؿ ےس ےنلکن نکمم ےھت ؟ وصخاص اس ی وقؽ اےنپ سی ربس ڑبے اھبیئ اور اےنپ مع زبروگار ےک قلعتم ایک رضحت یلعہ .2

ےک اسھت رےہ۔ اور وت اس وتق داین ںیم ےھت یہ ںیہن۔ اور اؿ ےک رفزدن بس ےک بس رضحت یلعہ ےئل ہک رضحت ابعسہ

ےک اسھت ےھت۔ ایس وت کشیب وہ اور اؿ ےک بس رفزدن رضحت اعمویہ اؿ یک وکحتم ےک اکرنک ےھت۔ رےہ رضحت لیقع ہ

آےت۔ ملسم نب لیقع ےن وچہکن رضحت ےئل اؿ ںیم ےس وکیئ اص دہع رموضتی ںیم یسک دہعے رپ افزئ رظن ںیہن

دمحم ںیم وہےن اگل۔ انؾ ےک تیب اور آؽ ن ےک دؿ یھب رھپ ےئگ۔ اب اؿ اک امشر الہن اک اسھت دای اھت اس ےئل رضحت لیقعہ نیسحہ

یک یھب اؿ ےک انؾ اسھت ہیلع االسلؾ اک ااضہف وہا اور اس اقلب وہ ےئگ ہک اےنپ دورسے زبروگں ےک اسھت رضحت نیسحہ

داہیئ دںی۔ رگم دپسچل ابت ی ےہ ہک اس ااسفےن ںیم ملسم ےک اؿ دو وخرد اسؽ وچبں اک وکیئ ذرک ںیہن ںیھنج اؿ ےک اسھت

وکہف اجےت وہےئ داھکای ایگ ےہ۔ ملسم ےک وتقمؽ وہےن ےک دعب اؿ ومیتیں رپ وج سگری اس ےک ڑبے وطلی اور ددگلاز

ف ےک وتق کت اؿ دو یلیقع وچبں اک وکیئ وصتر کت ہن اھت ی ااجید دعب یک ےہ اور ی اضمنیم رمےیث ےہک ےئگ ںیہ۔ وگای اوب

ن

خم

بیغ ےس یسک اور وتق رمہیث وخاونں رپ ااقلء وہےئ ںیہ۔

ےک اھبیئ اور رضحت دورسی ابت ی ےہ ہک اس وپرے ااسفےن ںیم ںیہک اؿ اوب رکب و امثعؿ اک انؾ ںیہن وج رضحت نیسح ہ (2)

ےک رفزدن ےھت۔ رکالبء ںیم وتقمؽ وہےن ےک ابووجد اغابل اےنپ انومں یک وہج ےس وہ اس اقلب ہن رےہ ہک اؿ یک رطػ یلع ہ

ےک دؽ ںیم یھت۔ اؿ ےک وہ یھب وکیئ ااشرہ وہات۔ ویکہکن اس رطح اؿ انومں یک وہ تمظع لھک اجیت وج رضحت یلعہ

واحض وہ اجےت نج یک ومند آپ ےک رفزدنوں ےک اامسء رگایم ںیم ےہ۔ ینعی سج دیل قلعت اور ذجابت تبحم و دیقعت

ےن اےنپ اکی رفزدن اک انؾ دمحم راھک اور اکی اک اےنپ مع زبروگار ےک انؾ رپ ابعس، ایس رہگی ومدت ےک ببس رضحت یلعہ

ور اکی اک امثعؿ۔ ذجےب ےک تحت اکی رفزدن اک انؾ اوب رکب راھک، اکی اک رمع ا

وک اھجمسےن واولں ںیم اؿ ےک اکی اھبیئ رضحت دمحم نب یلع نب ایب اطبل اک وت ذرک ایک ےہ، ارگہچ راوی ےن رضحت نیسح ہ (3)

ے ےس اظرہ وہ اگ، رگم اس ےن اؿ ےک دورسے اھبیئ رضحت رمع نب یلعہق علن

ت

اک وکیئ ذرک ںیہن ادناز طلغ ےہ اسیج ہک اینپ ہگج

ےن ارصار وک رواک اھت اور بج رضحت نیسح ہ احالہکن وہ یھب اؿ ںیم ےس ںیہ وھنجں ےن اس ادقاؾ ےس رضحت نیسحہ ایک۔

نب یلع اک ذرک یھب اؿ ےک انؾ یک وہج ےس ںیہن ایک رک ےک اےنپ اسھت ےل اجان اچاہ وت وقت ےک اسھت ااکنر رک دای۔ اغابل اؿ رمع ہ

ایگ۔

یلع نب ایب اطبل وک انب اہیفنحل انہک رشوع ایک اور اس رثکت ےس ہک دورسے ولگ یھب اؿ ولوگں ابسہیئ ےن رضحت دمحم نب .3

اک دصقم ےھجمس ریغب یہی ےنہک ےگل۔ وچہکن رضحت دمحم ذموکر اےنپ امتؾ اھبویئں ملع و لضف ےک اابتعر ےس اایتمزی اشؿ رےتھک ےھت

اؿ یک تیثیح مک رک ےک داھکےن یک لیبس اؿ ولوگں وک یہی رظن آیئ ہک اںیھن )انب اور املعء و اہقف ںیم اؿ اک اقمؾ اھت، اس ےئل

ےک رفزدنوں ےک اقمےلب ںیم وہ مک تیثیح ںیہ۔ احالہکن رشاع و رعاف اہیفنحل( انہک رشوع رک دںی اور اترث دںی ہک رضحت افہمطہ

وہات ہک وہ یویی ےس ےہ ای اؾ اولدل ےس۔ اےنپ ابپ ےک ےٹیب یک ةسن ابپ یک رطػ وہیت ےہ اور اس اک وکیئ اایتمز ںیہن

ورےث ںیم بس رفزدن ربارب وہےت ںیہ۔ اور ی ضحم ملع و وقتی ےہ وج یسک وک یسک رپ تلیضف دے دے۔

رعب اس ابرے ںیم ڑبا ذیک اسحل وہات ےہ اور ہشیمہ اینپ ةسن اےنپ ابپ یک رطػ رکات ےہ ہن ہک امں یک رطػ۔ انچہچن .4

: واال اتہک ےہ ےنہک

"۔امہرے ےٹیب وہ ںیہ وج امہرے وٹیبں یک اوالد وہں، رںیہ امہری ایٹیبں وت اؿ ےک ےٹیب دورسے ولوگں یک اوالد وہےت ںیہ" .5

)رعیب رعش(

ی ولگ وج رضحت دمحم نب یلع وک انب اہیفنحل ےتہک ںیہ۔ ی اس وتق ویکں وھبؽ اجےت ںیہ ہک ےنہک واال رضحت یلع )زنی .6

ااعلدبنی( وک یھب یلع نب ادنسلہیھ ہہک اتکس ےہ۔ اور ارگ ےہک وت انب اہیفنحل ےنہک واولں وک افخ وہےن اک وکیئ وجاز ںیہن وہ اگ۔

)زنی ااعلدبنی( یک وادلہ اسری رمع اؾ اولدل رںیہ۔ نکیل انجب دمحم نب یلع یک وادلہ امدجہ وچہکن وصخاص اس ےئل ہک اؿ یلع

ےن اںیھن آزاد رک ےک اؿ ےس اکنح رک ایل اھت۔ امتؾ رعیب ےک مکح ےس رضحت یلع ہرعیب السنل ںیھت اس ےئل رضحت افروؼ ہ

زاد رک دی یئگ ںیھت اور بس اےنپ اےنپ اموکلں ےک اکنح ںیم آ یئگ السنل وخانیت وج گنج ںیم رگاتفر وہیئ ںیھت وہ بس آ

اک وصتر الہ مجع اک دیپا رکدہ ےہ اور بس ےس ےلہپ وجمس االلص دیبعی ولگ ےھت وھنجں ےن اےنپ

یت نمطںیھت۔ در الص اف

رکےت ےھت ہکلب دبع انمػ اوب ےس یہ آپ وک زبور ریشمش افہیمط ولہکاای۔ ورہن حیحص ابسنل ولعی ولگ اینپ ةسن رضحت یلعہ

یت نمطاطبل ےس ةسن یک انبء رپ اؿ بس یک اوالد وک اطیبل اہک اجات اھت۔ دیبعویں ےن ںاں اانپ وہجمؽ بسن اپھچےن ےک ےئل اف

ے دای۔ انچہچن ی اک دوعی ایک واہں دہؾ االسؾ اور رختبی دنی ےک ےئل اینپ دحلماہن اور اکرفاہن وکحتم وک یھب الختف اک انؾ د

ےنب وہےئ افیمط یہ ںیہ ںیھنج اومی اسدات ےس تخس دعاوت ےہ۔ ارگ ی ولگ وامق افیمط وہےت وت اںیھن ولعمؾ وہات ہک

ںیھنج وہ ولعویں ےس دجااگہن اور ریغ ولگ ےتھجمس ںیہ وہ درالص وخد اؿ ےک اےنپ آابء رکاؾ ںیہ ویکہکن دوونں اخدناونں ںیم

اسھت رےتش وہےت رشوع ےس ےلچ آ رےہ ںیہ۔وتارت ےک

ےک وخد اسہتخ وصتر وک رفوغ دےنی ےک ےئل صن رقآین اور ملع االاسنب یک ملسم اوبثلت اہشدوتں وک سپ تشپ .7

یت نمطایس اف

اولکیت یٹیب روسؽ اہلل یک ملسو هيلع هللا ىلصڈاؽ رک ہکلب وجحا و اابکتسرا ی ایخؽ دیپا رکےن یک اناکؾ وکشش یک اجیت ےہ ہک رضحت افہمطہ

یھا النیب قل اال ںیھت۔ اور وھبؽ اجےت ںیہ ہک صن رقآین اک ااکنر رفک ےہ۔ اہلل رب ازعلت ےن اصػ رف ام دای ےہ " یا ا " زواجک و بناتک و نساء المومننی

( اے یبن ہہک دو اینپ یویویں، ویٹیبں اور ملسم وخانیت ےس)

ف ےن یلعرضحت نیسح ہ (4)

ن

خم

االربک اور یلع االرغص )زنی ااعلدبنی( زین دیسہ ہنیکس اک وت بجع اجالہہن اور یک اوالد ںیم اوب

یا ہن ادناز ںیم ذرک ایک ےہ اور اکی وموہؾ ریش وخار ےچب اک یھب۔ نکیل ہنیکس یک ڑبی نہب دیسہ افہمط اک وکیئ ذرک ںیہن ایک۔ بصفہ

ایب اطبل ےک اسھت رکالب ںیم وموجد ںیھت۔احالہکن وہ اےنپ وشرہ نسح اینثمل نب انسحل نب یلع نب

نکیل ہن وت نسح اینثمل اک وکیئ اکرانہم داھکای ایگ ےہ اور ہن وکیئ رزج اؿ ےک انؾ ےس وعض ایک ایگ ےہ۔ اغابل وہج ی ےہ ہک وہ رکالب .8

ر اومی الختف ےک اےسی ےس زدنہ واسپ آےئ اور اسری زدنیگ ابسہیئ ےس زیبار رےہ۔ اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب یک او

ومدی ےھت ہک رضحت انب ازلریب کت ےس تعیب ںیہن یک۔ احالہکن اریم اوملنینم سیدی وافت اپ ےکچ ےھت۔ اشؾ اجےن واےل

ؾ اہند دیقویں ںیم وہ اشلم ےھت۔ نکیل اؿ اک ومفق وچہکن ابسویئں وک دنسپ ہن اھت اس ےئل اس اتکب ںیم وہ اجمدہ یک تیثیح ان

اپ ےکس ویکہکن امتؾ اہویمشں یک رطح اؿ اک یھب یہی رطہقی راہ ہک رہ رطح اومی الختف ےک ااکحتسؾ ںیم دمد دںی۔ اور ےس ابر ہن

اس ےک الخػ وج یھب رحتکی اےھٹ اس ےس ےب قلعت رںیہ اور تلم وک ودحت اقمئ رےنھک یک نیقلت رکںی۔ اوھنں ےن اینپ

ودیل اوؽ ےس رک دای اھت۔زبنی اک اکنح اومی اخدناؿ ںیم اریم اوملنینم

ف ےسیج ولوگں ےک وصترات وک ابلط رکات ےہ اس ےئل اؿ اک رضحت نیسحہ .9

ن

خم

ےک ےگس ےجیتھب اور داامد اک ی ومفق وچہکن اوب

ذرک ویکں وہات۔ دورسے اںیھن اامتم ےس یھب رحموؾ رک دای ایگ وج آؽ نیسح ےک ضعب ارفاد ےس وصخمص یک یئگ ےہ۔

ہک وہ اےنپ اخودن ےک ومفق رپ ںیھت رھپ اوھنں ےن ابسویئں ےک داامد ےک اسھت یٹیب یھب ضحم اس ےئل اقلب ںیہن رںیہ

زندکی بضغ ی ایک ہک اےنپ وشرہ نسح اینثمل یک وافت ےک دعب اانپ اکنح اثین اومی اخدناؿ ںیم رک ایل۔ اور انجب دبعاہلل نب

دمحم اور اقمس دیپا وہےئ اور اکی اریم اوملنینم امثعؿ یک زوتیج ںیم آ ںیئگ۔ نج ےس رضحت نیسح ےک اومی وناےس

یک اس یٹیب اور داامد اک ھچک ذرک ہن وہ۔ونایس رہیق۔ ایس ےئل انمبس یہی اھجمس ایگ ہک رضحت نیسح ہ

وج روسؽ اہلل ےک مہ زفل ںیہ رشعہ ںیھت۔ ویہ ہحلطہ افہمط تنب انیسحل یک وادلہ امدجہ دیسہ اؾ اقحس تنب دیسان ہحلطہ .10

یک تعیب ںیہن یک۔ اور گنج لمج ںیم اؿ ےک الخػ ڑھکے وہےئ رشبمہ ںیم ںیہ اور وھنجں ےن اریم اوملنینم رضحت یلعہ

ےن اکنح ایک یک یٹیب ےس اوؽ رضحت نسحہ اور یسک ابسیئ ےک ریت ےس دعب ااتتخؾ گنج اجؾ اہشدت ونش ایک۔ ایھن رضحت ہحلطہ

ےن اینپ اؿ اھبوج ےس اکنح رک ایل نج ےس افہمط تنب انیسحل دیپا رجہی ںیم اؿ یک وافت ےک دعب رضحت نیسح ہ 49اور

ف وک ااجزت ںیہن داتی ہک افہمط تنب انیسحل اک ذرک ایک اجےئ وج اؿ یہ رضحت ہحلط ہ

ن

خم

یک ونایس وہںیئ۔ ی ااستنب یھب اوب

ںیم تنعل یک اجیت ےہ۔ںیھت نج رپ ابسہیئ و رواضف وقلحں

نسح اینثمل ےک دورسے اھبیئ انجب زدی اک یھب اس اتکب ںیم وکیئ ذرک ںیہن احالہکن وہ احدہث رکالب ںیم زیمخ وہےئ، .11

رساکری اامتہؾ ےس اؿ اک اج ایک ایگ۔ اشؾ اجےن واےل دیقویں ںیم وہ یھب اشلم ےھت نکیل اؿ اک ومفق وچہکن ابسہیئ وک دنسپ

اس ےئل ی اتکب اؿ ےک ذرک ےس یھب اخیل ےہ۔ اؿ اک یھب ومفق ویہ راہ وج دورسے ونب اہمش اک اھت۔ اوھنں ےن اینپ ہن اھت

اصزبحادی دیسہ ہسیفن اک اکنح یھب اومی اخدناؿ ںیم اریم اوملنینم ودیل اوؽ ےس رک دای اھت اس رطح دوونں اچچ زاد ںینہب

۔اکی یہ اومی ہفیلخ یک زوتیج ںیم ںیھت

دیسہ ہنیکس تنب انیسحل وک اس ااسفےن ںیم وخرد اسؽ داھکای ایگ ےہ۔ ی ویہ ہنیکس ںیہ نج ےک قلعتم دعب ےک .12

ولوگں ےن ی رواتی وعض یک ےہ ہک وہ اشؾ ےک دیق اخےن ےک ملظ ہہس ہہس رک اجؿ ےس ںیئگ۔ اور اس ایخیل ابت وک رہشت

ف ےن ااسی وکیئ ذرک ںیہن ایک ہکلب اھکل ہک بس وخانیت وک زعت و ارتحاؾ دےنی ےک ےئل رمےیث کت ھکل دےئ ےئگ۔ نکیل

ن

خم

اوب

ےک اسھت دمہنی واسپ جیھب دای ایگ۔ وگ اس زامےن کت ابسیئ ولگ یھب وافق ہن ےھت ہک دیسہ ہنیکس رپ اشؾ ےک دیق اخےن ںیم

الب ےک زامےن ںیم وجاؿ اور اشدی دہ ںیھت۔ مک رمعی اظممل ڈاھےئ ےئگ اور ویں وہ وخرد اسؽ وافت اپ ںیئگ۔ در آاحنہکیل رک

ںیم وافت اک ی ہصق اس ےئل وعض ایک ایگ ےہ ہک ارگ املعء ااسنب یک ابت امؿ یل اجےئ وت احدہث رکالب وک قح و ابلط اک رعمہک ےسی

ا اھت نج یک تینک اوب رکب ںیہک ےگ۔ ویکہکن دیسہ زبنی اک الہپ اکنح رضحت۔۔۔ ےک وھچےٹ اصزبحادے دبعاہلل ےس وہ

(۔ 163ہحفص 14یھت۔ )انخس۔۔ اغین دلج

ےک ایسیس رحفی ےک اھبیئ ےھت اؿ ےک ااقتنؽ رپ دورسا اکنح رضحت بعصم نب ۔۔۔ ےس وہا وج رضحت نیسحہ .13

ےک داامد یک وھپیھپ ےک ےٹیب ےھت رضحت دصقی اربک ہملسو هيلع هللا ىلصاور اؿ رضحت زریب۔۔ ےھت وج رشعہ رشبمہ ںیم ںیہ۔ روسؽ اہلل

ےک ۔۔ابسہیئ ےن گنج ےک دعب دوھےک ےس دیہش رک دای اھت۔ رھپ اؿ اہہیمش اخوتؿ ےن ںیہ اور گنج لمج ںیم رضحت یلعہ

نب اریم دبعازعلسی نب رمواؿ ےک اکنح ںیم آںیئ اور وہ یھب اس

ع

ص

بضغ ایک ہک انجب بعصم یک اہشدت ےک دعب اال

اوملنینم سیدی ںیھت۔ اس ےک دعب اؿ اک وچاھت اکنح اومی اخدناؿ۔۔ رمع نب اریم وصرت ںیم ہک اؿ یک وسنک تنب اریم

اوملنینم امثعؿ ےس وہا۔ ےلہپ وشرہوں ےس دحیلعیگ ای وافت ےک دعب نج ےس اکنح وہےئ اؿ اخودنوں ںیم یھب ہن وکیئ اہیمش

اھت ہن وکیئ ولعی۔

وت اور ایک ےتہک۔ اؿ ےک اکنوحں ےن ابسہیئ ےک رک ری رکدہ بس ابسیئ رضحت نیسح یک اؿ یٹیب وک وافت ایہتف ہن ےتہک .14

ےعلق امسمر رک دےیئ۔ ابسہیئ ےک زندکی دورسا بضغ اوھنں ےن ی ایک ہک اینپ یٹیب دیسہ رہحیب اک اکنح اومی اخدناؿ ںیم اریم

نب امثعؿ نب دبعاہلل نب امیکحل ادسی ےس ابعس نب اریم اوملنینم ےس رک دای۔ ی دیسہ رہحیب اؿ ےک اکی اخودن دبعاہلل

ںیھت۔ نج ےس رضحت امثعؿ نب دبعاہلل ادسی دیپا وہےئ اور اؿ ےس لسن یلچ۔ )رہمجۃ االاسنب(

یک یتیہچ یویی ںیھت۔ اوہ ازںی اس ااسفےن ںیم ںیہک دیسہ رابب اک ذرک ںیہن وج ہنیکس یک وادلہ اور رضحت نیسح ہ .15

ںیم آپ ےک رعش وہشمر ںیہ۔ اؿ امں یٹیب ےک ابرے

(199ہحفص 13)ااعملرػ انب ہبیتق و ربطی دلج

نین الحب دارا تضیفھاسکینہ والرباب لعمرک ا "۔ریتی رمع یک مسق ںیم اس رھگ ےس البہبش تبحم رکات وہں ںاں ہنیکس اور رابب زیمابین رکیت ںیہ"

احبھماوبذل بعد مایل ولیس لالئیم فیھا عتابںیم اؿ دوونں ےس تبحم رکات وہں رھپ اؿ رپ اانپ امؽ رخچ رکات وہں اس ںیم یسک المتم رکےن واےل )انحص ( یک المتم اک "

"وکیئ ومعق ںیہن

نعتبوا مطیعا ولست حیایت او یغیین الرتاب لھم وا "ںیم اؿ )اننیحص( یک ابت زدنیگ رھب امےنن اک ںیہن ۔ اں کت ہک ںیم ربق ںیم الچ اجؤں"

وسیمؿ یک رقبی رتنی زعسیہ ںیھت ینعی دیسہ ہنیکس اور اغابل وہج ی ےہ ہک دیسہ رابب اریم اوملنینم سیدی یک وادلہ امدجہ دیسہ

دیسہ رابب اک اشؾ اجان وکد اےنپ رھگ یہ اجان اھت۔ امں اک امہکئ اھت اور یٹیب اک ایھننؽ۔

اس ااسفےن ںیم ابعس نب اریم اوملنینم اک ذرک وت ڑبے وااہلہن ادناز ںیم ےہ اور اؿ زموعہم اجاثنری ےک وااعقت یھب (5)

لیصفت ےس دےیئ ےئگ ںیہ رگم اؿ ےک رفزدن دیبع اہللاہنتی

18

و اک وکیئ ذرک ںیہن احالہکن وہ رکالب ںیم وموجد ےھت اور حیحص

اسمل رےہ ہک رخاش کت ہن آیئ۔ وہ یھب اشؾ اجےن واےل انؾ اہند دیقویں ںیم ےھت۔ رگم اؿ اک رطہقی اکر ابسہیئ ےک الخػ راہ

الختف ےک ونمہا ےھت۔ اوھنں ےن اینپ یٹیب دیسہ ہسیفن اک اکنح اریم دبعاہلل نب اریم اخدل اےنپ زعسیوں یک رطح وہ یھب اومی

نب اریم اوملنینم سیدی ےس رک دای نج ےس اؿ ےک دو اومی وناےس یلع اور ابعس دیپا وہےئ وج رخفی اہک رکےت ےھت ہک مہ

وموجد وہ اور وقبؽ ابسہیئ قح و ابلط ےک اس رعمےک ںیم نیفص ےک دوونں رسداروں یک اوالد ںیہ۔ رکالبء ںیم وج صخش

ف ےک

ن

خم

اسھت دے راہ وہ وہ دعب ںیم ااسی اطبؽ رپتس نب اجےئ ہک اینپ یٹیب ایس صخش ےک وپےت وک دے دے وج اوب

ف ویکں رکات۔

ن

خم

زندکی رحاؾ زادہ اھت اور ابلط اک ملع ربدار اےسی صخش اک ذرک الھب اوب

انیسحل وک احدہث رکالب ہک ومعق رپ اس اتکب ںیم وخرد اسؽ اور امیبر داھکای ایگ ےہ احالہکن وہ اس وتق انجب یلع نب .16

وجاب اور اص اوالد، دو وٹیبں ےک ابپ ےھت۔ ڑبے ےٹیب نیسح االربک ےھت اؿ یہ ےک انؾ رپ آپ یک تینک ےہ )بسن

ی اسدات وک رہش ےس اکنؽ دای وت رضحت رمواؿ ےک الہ و (۔ واہعق رحو ےک وتق بج الہ دمہنی ےن اوم59رقشی ہحفص

ع رپ ےل ےئگ ےھت )ااسنب االرشاػ زجو ربمن

ن

ییت

ر و ویوینریٹس( رھپ بج 4ایعؽ وک یلع )زنی ااعلدبنی( اینپ اجریگ بیبہ

وبطمہع

ےہ اؿ ےک الہ ایعؽ وک اشؾ جیھب رضحت رمواؿ اشؾ چنہپ ےئگ وت رفزدن اربک یک تیعم ںیم اسیج اکی اور رواتی ںیم ایبؿ

رجہی ںیم بج وہ اس رمع ےک ےھت ہک اشیم اقہلف ںیم رفس رک ںیکس وت احدہث رکالبء ںیم انیقی دس ابرہ ربس 64دای۔ اظرہ ےہ ہک

ؿ ےک وہں ےگ۔ نکیل اؿ ےس لسن ںیہن یلچ ایس ےئل ہلسلس اامتم ےس یھب قلعت ںیہن رےتھک اور ریغ ایسیس صخش ےھت۔ ا

ت ےک رکب الء ںیم 18

ل ش ابعس نب یلع ا یب طا

ہظلب ںیھت وج ا ےنپ وش

مل دیبع ا ہلل یک و ا دلۃ دیسۃ ر ب ا ت تنب دیبع ا ہلل نب ا ابعلس نب دبعا

لوتل وہ ےنےن ا ں

اعمو ہی ےک ےجیتھب و دیل نب ہبتع

ت ےک دعب رضحتل ب د نب نسح نب یلع نب ا یب طا

ےک دعب ر

و دیل یک و افت

ا ومی ےک اکنح ںیم ا ںیئ۔ ا و ر ا ں

نب ا وب ایفسں

ںیم ا ریم ا وملنینم ا ولدیل نب دبع ا کلمل ےک دقع

ب د اعمل و وجد ںیم ا ںیئ وج ا ومی اخدنا ں

س شی تم اکنح ایک نج تم ا ب ک یٹیب ہسیفن تنب رقںیم ںیھت۔ )بسن

(52ہحفص

اک انؾ انیم یھبک انمض یھب آ اجات ےہ اور ویں اؿ ےک وھچےٹ اھبیئ انجب دمحم )اابلرق( وک ڑبا انب دای ایگ احالہکن اؿ یک اترخی

رجہی یک ملسم ےہ ینعی احدہث رکالبء ںیم وہ دو نیت ربس ےک ےھت۔ 57دیپاشئ

اس ےئل وخرد اسؽ اتبای ایگ ےہ ہک اریم اوملنینم سیدی اب ی یسیک بیجع ابت ےہ ہک دو وٹیبں ےک اؿ ابپ وک ضحم .17

اک اامیؿ الان ااسی امہ وہ ایگ ہک اںیھن اوؽ ےس اؿ یک تعیب ےب وتعق وہ اجےئ، نکیل اپچن ربس یک رمع ںیم رضحت یلعہ

دای اجےئ وت اس وک ایک اہک اجےئ اگ ہک انیملسمل ےنہک رپ ارصار ےہ۔ ابرفلض انجب یلع نب انیسحل وک ذکابء و ارتفاء ہچب ہہک یھب

اریم اوملنینم سیدی ےس ےل رک اریم اوملنینم اولدیل کت وہ رہ اومی ہفیلخ یک تعیب ںیم رےہ۔

انجب یلع زنی ااعلدبنی ہن مک نس ےھت اور ہن اؿ یک تعیب ےب وتق یھت ہکلب اس رفزدن اردنمج ےن اےنپ وادل امدج .18

ںیم ی تعیب یک یھت۔ اور اس رپ اسری رمع میقتس رےہ۔ اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ رضحت ےک ومفق یک اتدیئ و وتقیث

انب ازلریب ےن اینپ رحتکی ااھٹیئ اور الہ دمہنی ےس اغبوت رکا دی رگم دورسے امتؾ اہویمشں ےک اسھت انجب یلع زنی

ےس ےلچ ےئگ اسیج ہک ذموکر وہا اور اسھت یہ اریم اوملنینم وک ااعلدبنی ےن یھب اس رحتکی ےس وکیئ قلعت ہن راھک ہکلب دمہنی یہ

اےنپ اور اےنپ اخدناؿ ےک ومفق ےس علطم رک دای۔ )ااسنب االرشاػ البذری(۔ اوھنں ےن اور امتؾ ونب اہمش اور ااکرب احصہب

یک رحتکی ےس ہکلب بس ےک بس اینپ ےن ان رضحت ازلریب ےس تعیب یک ان اوتلاوبؿ ےس وکیئ قلعت راھک اور ہن اتخمر یفقث

تعیب رپ اقمئ رےہ، اومی الختف یک اتدیئ یک اور اریم اوملنینم دبع اکلمل یک تعیب ںیم دالخ وہ ےئگ۔ اور ویکں ہن وہےت

ےک داامد وہےن اک رشػ یھب احلص اھت۔ ی انجب اکی وت وہ اتم ےک قفتم ہیلع اامؾ ےھت اور دورسا اںیھن اریم اوملنینم یلعہ

یلع نب انیسحل وج احدہث رکالبء ےک ینیع اشدہ ںیہ اںیھن یھب اس احدےث ںیم وکیئ سگدن ںیہن اچنہپ اؿ اک ومفق وچہکن ابسہیئ

الہکن وہ اےسی ےک ابلکل الخػ ےہ اس ےئل اںیھن وگہش نیشن اور اومر الختف ےس ےب قلعت اتبےن یک وکشش یک اجیت ےہ اح

رجی ےھت ہک وپری ااقتستم ےس اوھنں ےن رہ اسفد اک اقمت ہ ایک۔ ارگ اریم اوملنینم سیدی اور دورسے اومی افلخء ےس اؿ

یک تعیب وعنذ ابہلل نم ذاکل ہیقت رپ ینبم یھت وت ایس ہیقت ےک تحت وہ رضحت انب ازلریب ےس یھب تعیب رک ، ےت ےھت نکیل وہ

ےس اعط رموعب ںیہن وہےئ اور تعیب ےس ااکنر رک دای۔اؿ یک اطتق

زمدی وغر بلط ابت ی ےہ ہک وخانیت آؽ اتیبل ںیم انجب یلع نب انیسحل یک وادلہ امدجہ اک وکیئ ذرک ںیہن احالہکن .19

یھت۔ اامؾ انب ہبیتق انب وہ واہں وموجد ںیھت۔ امتؾ املعء اسنب اس رپ قفتم ںیہ ہک اؿ یک وادلہ السہف ای زغاہل دنسیھ اخوتؿ

ےک وتقمؽ وہ اجےن ےک دعب انجب یلع )زنی دعس اور ربطی بس ےن اس یک وتقیث یک ےہ اور اسھت یہ اہک ےہ رضحت نیسحہ

ااعلدبنی( ےن اینپ والتی ںیم اینپ وادلہ امدجہ اک اکنح اےنپ آزاد رکدہ الغؾ زدی ےس رک دای اھت نج ےس دبعاہلل نب زدیب دیپا

ف ےک وتق کت اس وموہؾ یتس اک وکیئ وصتر ہن اھت۔ ےسج رہش ابون انؾ دای وہ

ن

خم

ےئ وج یلع نب انیسحل ےک امں اجےئ ںیہ، اوب

ایگ ےہ اور انجب یلع نب انیسحل وک سیدرگد یک اس ایخیل یٹیب اک رفزدن اتب رک تخت ایکین ےس اؿ اک رہتش وجڑےن یک ذمومؾ و

اںیھن اہنتی درہج اذتی اچنہپےن اک ااظتنؾ ایک ایگ ہک اؿ وک اینپ وادلہ ےس نیھچ رک اکی ایخیل یتس وک رمدود وکشش رک ےک

وگد ںیم ڈاؽ دای ایگ۔

اکی یعیش اسنب و ومرخ امجؽ ادلنی ادمح نب یلع نب انیسحل نب یلع اینیسحل ومفل دمعۃ ااطلبل یف ااسنب آؽ ایب اطبل

:ےن ایک وخب اہک ےہ

ارثک اسنوبں ومروخں ےن اس اک ااکنر ایک ےہ )ینعی اس اک ہک وادلہ زنی ااعلدبنی سیدرگد یک یٹیب ںیھت( اور ےتہک ںیہ ہک بج "

سید رگد رخااسؿ ایگ وت اس یک دوونں ایٹیبں اسھت ںیھت اور ی یھب اہک ایگ ہک زنی ااعلدبنی یک وادلہ سید رگد ےک اوہ یسک اور

ےک رھگ دیپا وہےن ےک ببس اس ےس ےب اینز رک ملسو هيلع هللا ىلص ی ےہ اہلل ےن یلع نب انیسحل وک روسؽ اہللیک اوالد ںیھت۔ تقیقح

"۔دای ےہ ہک وہ سید رگد نب رہشایر وجمیس یک اوالد وہں وج ریغب دقع ےک دیپا وہا اھت اسیج ہک اترخی ںیم ذموکر ےہ

ی ےک اوملنینم امثعؿہ سید رگد یک رمع ااھٹرہ ربس یھت بج وہ رضحت اریم

م

عت ش

ےک دہع ابمرک ںیم رضحت دبعاہلل نب اعرم نب رکسی

یگ ےسی۔ اہوھتں امرا ایگ اھت۔ اب وسانچ اچےیہ ہک دہع امثعین ںیم سج یک رمع ی وہ اس یک یٹیب یک رمع ایک وہ یگ اور دہع افرویق ںیم وہ وہ

ف ےک دہع کت رہش ابون اک ہصق ریغ رعموػ اھت۔ ی

ن

خم

دجت دعب ںیم دیپا یک یئگ ےہ اور اخ اتص وجمیس ذ ن یک دیپاوار ےہ۔رغہکیض اوب

انجب یلع نب انیسحل زنی ااعلدبنی اور اؿ ےک رھگاےن ےک وج اقلعتت ومدت )اومی اسدات وصخاص اریم .20

ور دورسی رطػ اؿ اوملنینم سیدی اور اؿ ےک رھگاےن ےک اسھت اورپ ذموکر وہےئ اکی رطػ وت وہ احالت وااعقت ںیہ ا

ےک ابرے ںیم ی وغل ہصق یھب وعض ایک ایگ ےہ ہک اکی رمہبت اریم اوملنینم اشہؾ جح ےک ےئل احرض وہےئ وت وجہؾ ےک ببس

آپ رجح اوسد وک وبہس ہن دے ےکس اےنت ںیم انجب یلع نب نیسح آےئ وت اکیئ یک رطح ولگ ٹھچ ےئگ اور آپ ےن وبہس

وپاھچ ی وکؿ ںیہ وت اوھنں ےن ہہک دای ںیم ںیہن اجاتن۔ واہں رفزوؼ وک وموجد اتبای ےہ اور اہک ایگ ےہ دای۔ اس رپ اکی اشیم ےن

ہک اوھنں ےن انجب یلع زنی ااعلدبنی یک رعتفی ںیم ربہتسج اکی دیصقہ دمہیح انس دای سج ںیم سیچپ رعش ںیہ۔ اریم

وپرا رکےن ےس رےک رےہ رگم دعب ںیم رفزوؼ وک دیق رک دای۔اوملنینم ےن دیصقہ وت وپرا نس ایل ینعی وطاػ

رجہی ںیم 95ی ااسفہن سج ےن یھب وعض ایک ےہ اےس اترخی اک ہن وکیئ ملع اھت ہن ہقف اک۔ یلع نب انیسحل یک وافت .21

وت وہ جح ےک ومعق رپ اجکی رجہی ںیم ایک اھت۔ ینعی اؿ یک وافت ےک ایگرہ ربس دعب 106وہیئ اور اریم اوملنینم اشہؾ ےن الہپ جح

ےسی وہ ےئگ۔ دورسے ی ہک رفزوؼ وک اشرع ینب اہیم اہک اجات اھت۔ اؿ اک اپھچ وہا دویاؿ وموجد ےہ سج ںیم اکی رعش یھب یسک

اہک اج

یت نےن اگل، اہیمش یک دمح ںیم ںیہن ہچ اجہکیئ سیچپ ااعشر اک دیصقہ وہ۔ نکیل اس زموعہم واہعق ےک ببس اںیھن اشرع اہ لت

ےب رپیک یک اڑان وکیئ ابسہیئ ےس ےھکیس۔ رسیتے ی ہک انمکس جح بس اریم جح یک مایدت ںیم ادا ےئک اجےت ںیہ اور اظرہ ےہ

ہک بج اریم اوملنینم وخد جح رک رےہ وہں وت ویہ اریم اجحل وہں ےگ۔ اس رطح اس اک ائاکؿ بک راہ ہک وکیئ اؿ رپ تقبس رک

اوسد اک وچانم رضوری ںیہن۔ اہھت ےس ااشرہ رک ےک وچؾ انیل اکیف ےہ ویکہکن اس ےک احمذ ںیم ےنچنہپ ےک ےکس۔ وچےھت ی رجح

ینعم ی ںیہ ہک اکی رکچ وپرا وہ ایگ ےہ ی ےسی نکمم ےہ ہک آدیم وطاػ وھچڑ رک دیصقہ ےننس ڑھکا وہ اجےئ۔ ایسی ایسی رخاافت

ےک ذرےعی اترخی خسم یک یئگ ےہ۔

ف ےن .22

ن

خم

ڑبے اامتہؾ ےس دیسہ اؾ وثلکؾ تنب رضحت یلع اک رکالب ںیم وموجد وہان ایبؿ ایک ےہ۔ احالہکن اس اک اوب

ف ےک ایبؿ اک ادناز یھب

ن

خم

وکیئ ائاکؿ ہن اھت۔ رضحت یلع یک ولہپیٹ یک اوالد ںیھت اور بس نہب اھبویئں ےس ڑبی، وخد اوب

وک یلہپ اوالد وہشمر رک دای ےہ۔ دیسہ اؾ وثلکؾ اک الہپ اکنح رضحت یہی ےہ اتبات ےہ ہک نکیل دعب ےک ولوگں ےن رضحت نسح

اریم اوملنینم رمع افروؼ االمظع ولصات اہلل ہیلع ےس وہا اور اؿ ےس رضحت زدی دیپا وہےئ وج ال ودل رےہ اور اکی درتخ

اکنح ںیم آںیئ اور اؿ وافت ےک دعب وج رہیق وہںیئ۔ رھپ آپ یک اہشدت ےک دعب وہ رضحت وعؿ نب رفعج نب ایب اطبل ےک

رکالبء ےس تہب ےلہپ وہیئ یھت اؿ ےک اھبیئ رضحت دمحم االربک ےن اؿ ےس اکنح رک ایل اھت۔ اور ی دمحم االربک رکالبء ںیہن ےئگ وت

اس اک ائاکؿ اہکں راہ ہک دیسہ اؾ وثلکؾ رکالبء اجںیت۔

ور اؿ ےک اخودن دبعاہلل نب رفعج ےن اںیھن واہں اجےن ےس رواک اھت ویکہکن انا ہ دیسہ زبنی تنب یلع واہں یئگ ںیھت ا .23

وہ رضحت نیسح ےک اس ادقاؾ ےک تخس الخػ ےھت اور ڑبی وکشش یک یھت ہک وہ ہکم ہن وھچڑںی۔ اریم ہکم ےس اس ابرے

اؿ ےس وکیئ رعتض ںیہن ایک اجےئ ںیم اکی رفامؿ یھب احلص رک ایل اھت ہک رضحت نیسح واسپ آ اجںیئ وت اانیمطؿ ےس رںیہ

اگ، نکیل رضحت وموصػ ہن امےن۔ دیسہ زبنی اھبیئ ےک اسھت اجےن رپ رصم وہںیئ اور اےنپ وشرہ ےک روےک ہن رںیک وت

( ےھت 33اوھنں ےن اںیھن الطؼ دے دی )رہمجۃ ااسنلب انب زحؾ ہحفص

ی

( اؿ ےس وج اولکےت رفزدن رضحت یلع )ازلی

روک ایل۔اںیھن یھب آپ ےن

دیسہ اؾ وثلکؾ وج ھچک دمت دعب رضحت دمحم االربک نب رفعج اایطلر یک وافت اپ اجےن ےک ببس یویہ وہ یئگ ںیھت وت .24

رضحت دبعاہلل نب رفعج ےن اؿ ےس اکنح رک ایل اور اس رطح رضحت یلع یک داامدی اک رہتش اقمئ راھک۔ وگای دیسہ اؾ وثلکؾ اک

اور رھپ دیق وہ رک اشؾ اجان ضحم ااسفہن ےہ۔ وہ اےنپ دوونں اخودنوں ےک ومفق رپ ںیھت اور رضحت رکالبء ںیم وموجد وہان

ےک رخوج ےک الخػ۔ اؿ ےک اکنوحں اک ی بس احؽ بتک ااسنب وصخاص اامؾ انب زحؾ یک اتکب رہمجۃ االاسنب ںیم نیسح ہ

ذموکر ےہ۔

ف ےن اس اسہحن ںیم وعؿ االرغص اک یھب ذرک ایک ےہ نکیل اؿ ےک وہشمر اھبیئ دمحم اک ذرک ںیہن نج ےک ڑبے .25

ن

خم

اوب

دؽ سگار رمےیث ےھکل ےئگ ںیہ اور اںیھن دیسہ زبنی ےک رفزدن ابور رکاای اجات ےہ اور اہک اجات ےہ ہک سک رطح دوونں ون رمع

اےنپ امومں اجؿ رپ رقابؿ وہےئ۔ احالہکن ی وعؿ اور دمحم رضحت زبنی ےک رفزدن ہن ےچب اینپ وادلہ امدجہ ےک مکح ےس

(۔ زبنی 83ےھت۔ وعؿ یک امں امجہن تنب ابیسمل ارفلازی ںیھت۔ اور دمحم یک امں ہصفح نب رکب ںیھت )ااسنب رقشی ہحفص

( ےھت وج

ی

اےنپ وادل امدج ےک مکح ےس اینپ وادلہ ےک اسھت ےک نطب ےس رضحت انب رفعج ےک رفزدن رضحت یلع )ازلی

رکالبء ںیہن ےئگ ےھت۔ اظرہ ےہ ہک بج رضحت دبعاہلل نب رفعج اس ادقاؾ ےک اےنت اخمفل ےھت اور اس درہج انراض ہک

دیسہ زبنی وک الطؼ دے دی وت دورسی یویی ےس اؿ ےک وج رفزدن ےھت اںیھن یھب ااجزت ںیہن دے ، ےت ےھت۔

ی وعؿ اور دمحم ےچب ںیہن ےھت اص اوالد وجاؿ ےھت اور رضحت دبعاہلل ےک رفزدن ںیہن ہکلب اھبیئ ےھت۔ درالص .26

اؿ ںیم رضحت وعؿ وت رکالب ںیم وہ یہ ںیہن ، ےت ےھت اس ےئل ہک اسہحن ےس ےلہپ یہ وافت اپ ےکچ ےھت اسیج ہک اورپ ذموکر وہا

ہلف ںیم وموجد ےھت اور وتقمؽ وہےئ رگم وہ تنب ہصفح نب رکب ےک نطب ےس ےھت۔ ےہ۔ انا ہ دمحم االرغص نب رفعج رکالبیئ اق

ف ےسیج اغیل صخش ےک اس وخد اسہتخ ااسفےن ںیم ی دنچ االغط و ااقسؾ ایعان وہشمر ںیہ اس ےئل اؿ اک ذرک رعض رتممج ںیم

ن

خم

اوب

یک اجےئ یگ۔ ااشنء اہلل۔ رضوری اھت۔ ابیق اومر یک اشندنیہ اقیلعتت ںیم یہ بسح ومہعق

آرخ ںیم رعض ی ےہ ہک اینپ داہتسن ںیم ی رتہمج ںیم ےن وپری دایتن داری ےس ایک ےہ اور فنصم اک وہفمؾ وپری رطح ےس

رتممج واحض رک دےنی ںیم وکیئ یمک ںیہن یک۔ انرظنی رکاؾ ےس ادتساع ےہ ہک ارگ وکیئ رفو سگایچ وہیئ وہ وت مشچ وپیش رفامںیئ ہکلب

رکش سگار وہ اگ۔ ارگ وکیئ اص اس یک یسک اسلین یطلغ رپ ہبنتم رفام دںی۔

یلع اابعلیس۔ دیسو رشفی۔ وسات

لتقم نیسح

ف

ن

خم

ایب

دقمہم

بسم اللہ الذی ال یضرمع اسمہ شئی یف االرض وال یف السماء و ھو السمیع العلیم

ف اتہک ےہ اوب

ن

خم

اذنملر نب اشہؾ ےن مہ ےس دمحم نب اسبئ یبلک ےک وحاےل ےس ایبؿ ایک۔ وہ اتہک ےہ مہ ےس دبعارلنمح نب دنجب اوب

ازدی ےن اےنپ وادل ےک وحاےل ےس ایبؿ ایک ۔ وہ اتہک ےہ۔

یہ اور دیعس نب دبعاہلل یفنح ےک نسح نب یلع نب ایب بخ

ت

اطبل یک دختم ںیم احرض "ںیم اور امیلسؿ انب رصو زخایع عم ببسم نب

نب ایب ایفسؿ ےس وہےئ اور السؾ رعض ایک۔ آپ ےن امہرے السؾ اک وجاب دای۔ ی ابت اس وتق یک ےہ بج اوھنں ےن اعمویہ

:حلص رک یل یھت اور ایھب آپ وکہف ںیم یہ ےھت۔ امیلسؿ ےن آےگ ڑبھ رک رعض ایک

تعیب رکےن رپ ڑبا بجعت ےہ ویکہکن آپ ےک اسھت اچسیل سہار ریشمش ےس ںیمہ آپ ےک اعمویہ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل تنبن اے انبہ"

زؿ وکہف ںیم وموجد ںیہ وج بس ےک بس واظفئ ےتیل ںیہ اور اانت یہ وہفیظ اؿ ےک وٹیبں وک یھب اتلم ےہ۔ اؿ ےک اوہ آپ ےک دمد

وکیئ رشط وظنمر رکوایئ اور ہن یہ ایطعت ںیم اانپ وکیئ اگر رصبے اور اجحز ںیم یھب ںیہ۔ رھپ آپ ےن ہن وت دہع انےم ںیم )اےنپ ےئل (

ہک ہصح راھک۔ ارگ ںیم آپ یک ہگج وہات وت ااسی ہن رکات، ہکلب دہع انہم رحتری رکاات اور اس رپ رشمؼ و رغمب ےک ولوگں یک وگاایہں اتیل

آپ اےنت رپ یہ رایض وہ ےئگ۔ ینعی اوھنں اؿ ےک )ینعی رضحت اریم اوملنینم اعموی( ےک دعب بصنم الختف آپ اک وہ اگ۔ نکیل

"ےن آپ وک دای وت وھتڑا رگم ےل ایل تہب

19

۔

اامؾ ہیلع االسلؾ ےن رفامای۔

ںیم اؿ ولوگں ںیم ےس ںیہن وج رشںیط اعدئ رکںی اور رھپ اےس وسنمخ رک دںی۔ اور ہن ی ےہ ہک ںیم دہع رکوں اور رھپ اقلب "

ارتعاض رطےقی رپ اس ےس رھپ اجؤں۔ بج اہلل ےن امہرا ہملک دحتم رک دای، اور امہری آرزوںیئ وپری رک دںی۔ وت رھپ ںیم سب یہی اکی

ولگ امہرے رگوہ ےک وہ، امہرے دمد اگروں ںیم وہ، اور امہری تبحم ےک الہ وہ۔ اور اؿ ولوگں ںیم وہ وج اکؾ رک اتکس اھت۔ مت

نسح 19

ا ریم ا وملنینم اعمو ہی دعب ےک ولوگں ےن ہی طلغ وہشمر ایک ےہ ہک رضحت

التف ےن رضحت

تم ہی رشظ یھب یک یھت ہک ا ےنپ دعب و ۃ ا ںیھن خ

اعمو ہی

د ےنی ےک ےئل ہی ا اسفہن و عض ایک ےہ ہک رضحت

وک وقت

د رک ےکچ ےھت۔ ا و ر ا س ایبں

سما

التف یک ےک ےئل ب

ش د ولا د ب ا اھت۔ ےن ا ںیھن ےٹیب یک خہ

اخرط ر

رک ر اہ ےہ ہک

و اضحب

ری رظن ایبں

ب دعب یک و عض رکد ۃ ب ا ںیت ںیہ۔ ر رعمو ف ہن یھت۔ ہی ص

ک ا یسی وکیئ ب ا ت

امےن ب

ف ےک ر

ی

خم

التف ےک ب ا ر ے نکیل ا وب

خ

نسح

اعمو ہی ںیم رضحت

نسحےک امنیب یسک مسق اک اعمدہۃ ںیہن وہا اھت سج تم ےنچب ےک ےئل ا و ر رضحت

نسح و ۃ رضحت

ش د ںی۔ رضحتہ

یک تعیب وک ر

اخاتصل ریمعتی یھت۔

امہرے اسھت ریخ وخایہ ںیم اور تقفش ںیم اجےن اچہپےن ںیہ۔ اور رھپ ولخص ےک اسھت اےنپ ومفق رپ ےمج رس ے واےل۔ ارگ ںیم

ںیم راتھک، وت ہن اعموی ھجم ےس زایدہ وجگنج ںیہ اور ہن ھجم ےس زایدہ تخس وکش۔ نکیل ںیم اےنپ لمع ںیم داین اور اس رپ وکحتم وک رظن

ےن وہ راےئ اقمئ رک یل ےہ وج مت دھکی رےہ وہ اور ںیم اہلل وک وگاہ رک ےک اتہک وہں ہک اےنپ اس ادقاؾ ےس ںیم ےن وساےئ اس ےک اور

ھا رے امنیب وخؿ رسیی گرد

م

ت

ھا رے اوحاؽ درتس وہ اجںیئ۔ اذہا ںیھمت اچےیہ ہک اضقء ایہل رپ رایض وہ ھچک ںیہن وساچ ہک

م

ت

وہ اور

اجؤ۔ امتؾ اعمالمت اس ےک رپسد رک دو اور اےنپ رھگوں ںیم ھٹیب روہ۔ اینپ مسق مت یہ امہرے بحم اور دمد اگر وہ۔ ںیم ےن اےنپ وادل

اراشد رفامای "سج ےن یسک وقؾ ےس تبحم یک وت اہلل مایتم ےک دؿ اےس ےن ملسو هيلع هللا ىلصوک ی رفامےت انس ےہ ہک روسؽ اہلل اریم اوملنینمہ

ایھن ولوگں ےس ااھٹےئ اگ۔ ینعی مت امہرے یہ اسھت وہ اور امہرے یہ رگوہ ںیم وہ ہن مت مہ ےس دجا وہں ےگ اور ہن مت مہ ےس اگل

"۔وہں ےگ

ےک اپس ےئگ اس وتق وہ الغومں وک رہش وھچڑ دےنی ےک راوی اتہک ےہ رھپ مہ اؿ ےک اپس ےس ےلچ آےئ اور اؿ ےک اھبیئ نیسح ہ

ابرے ںیم دہاتی دے رےہ ےھت۔ رھپ وہ امہری رطػ آےئ امہرے اپس ھٹیب ےئگ اور ںیمہ السؾ ایک۔ مہ ےن آپ ےک السؾ اک

:یہ ابت رشوع رک دی اور رفامای دوں رپ رجن و مغ ےک آاثر دےھکی، وت وخوجاب وت دے دای رگم آپ ےن امہرے رہچ

بس اتسشئ اہلل ےک ےئل ےہ، اور ایسی ہک اس یک ابراگہ ںیم ومزوں وہ اور ےب کش اہلل یہ اک مکح وپرا وہ رک راتہ ےہ۔ اور ےب کش "

ےک اطمقب ااجنؾ اپات ےہ۔ دخبا ارگ بس اسن و نج عمج وہ اہلل اک اکؾ اکی ادنازے ےک اطمقب رواکبر آات ےہ۔ اور ایس ےک ےلصیف

اجںیئ اور اچںیہ ہک وج وہان ےہ وہ ہن وہ، وت اکایمب ںیہن وہ ، ےت۔ دخبا ںیم ومت رپ دؽ ےس رایض اھت ات آہکن ریمے اھبیئ نسح ےن ھجم

ؿ ںیم یسک التمط اک ببس ونبں۔ اس ےئل ںیم ےن اؿ یک رپ زور دای اور دخا اک واہطس دے رک اہک ہک ںیم وکیئ ادقاؾ ہن رکوں اور ہن وکس

ای ںیم ابت امؿ وت یل۔ رگم اتگل ااسی ےہ ہک ےسیج وکیئ اکےنٹ واال رھچویں ےس ریمی انک اکٹ راہ وہ، ای رتشن ےس ریما وگیچ دیھچ راہ وہ۔وگ

ھا رے قح ںیم رتہب ی ےن وج اؿ یک اب ت امین ےہ وت روبجرا۔ اور اہلل رفامات ےہ ۔ وہ اتکس ےہ ہک

م

ت

ںیھمت وکیئ ابت انوگار ےگل اور وہ وہ

ھا رے قح ںیم ربی، ویکہکن اہلل اجاتن اور مت ںیہن اجےتن، اب وچہکن حلص

م

ت

وہ یک، اور وہ اتکس ےہ ہک وکیئ ابت مت دنسپ رکےت وہ رگم وہ

اچےیہ بج کت ی صخش وموجد ےہ۔ )ینعی رضحت اریم یئگ ےہ اور تعیب رک یل یئگ ےہ اس ےئل ںیمہ اس وتق کت ااظتنر رکان

۔"اوملنینم اعموی(۔ بج ی رم اجےئ اگ وت مہ یھب دںیھکی ےگ اور مت یھب دوھکی ےگ

20

نیسح 20

ا رث د انی اچاتہ ےہ ہک رضحت

ا ریم ا وملنینم اعمو ہی اہیں ر ا و ی ہی ب

ےک دعب و ۃ ا انپ ایسیس ومفق انبںیئ ےلہپ یہ ےط رک ےکچ ےھت ہک رضحت

رپ دحتم ا و ر ا ریم ا ومل

تیما ح یک

ا ر تنحم ےک دعب ڑھکا ایک ایگ اھت ہی ب ا و ر رکا ےک ہک امتم رعا ق ا ں

د ےنی رپ قفتم ےگ۔ ا ںیھن وت ھچ ےنیہم اگلب

ب د یک تعیب وتر

زی نینم

دنچ رش

ا ں

د اھکےن اک وج ا دنا ر

س ب ا ء و ا ابحء ہکلب ےب قلعت ےہ۔ ا و ر ا س ےلسلس ںیم زبس ب ا غق (ا ےلگ ےحفصرپ)دنسپ ابسویئں ےن ا ایتخر ایک، و ۃ ا اسی اھت ہک امتم ا زعۃ و ا

مہ ےن رعض ایک دخبا اے اوب دبعاہلل ! ںیمہ اور وت ھچک رجن ںیہن وساےئ اس ےک ہک آپ یک قح یفلت وہ ریہ ےہ۔ مہ بس آپ یہ

ور آپ یہ ےک بحم ںیہ۔ آپ رضحات بج یھب ںیمہ البںیئ ےگ مہ احرض وہں ےگ اور سج ابت اک مکح دںی ےگ ےک دمداگر ںیہ ا

اس رپ مہ آپ یک ااطتع رکںی ےگ۔

رواہن وہ ےئگ۔ اور مہ یھب اںیھن رتصخ رکےن ےک ےئل ھچک دور اؿ ےک اسھت ےئگ۔ بج مہ دنہ اور نیسح ہ راوی اتہک ےہ ہک رھپ نسحہ

ےن وکہف یک رطػ داھکی اور ددلوز آہ رھبی اور ی رعش )بسح احؽ( زپےھ۔ ےک رھگ ےس آےگ لکن ےئگ وت نیسحہ

ور ریمے تشپ انپہ ہن ےنب۔ںیم اس ابت رپ انراض وہ رک ںیہن اج راہ ہک الہ ونط ےن ےھجم اامؿ ہن دی ا (1)

ہکلب گردوں ےک قح ںیم اہلل اک وج ہلصیف وہ وہ وہ ےک راتہ ےہ اور داین رس ے یک ہگج یھب ںیہن ےہ۔ (2)

اکی راوی اتہک ےہ ہک بس ےس ےلہپ وج صخش نیسح وک الم وہ رجح نب دعی اھت رۃمح اہلل۔ اور ایس ےن اںیھن گنج رپ ااھبرا۔ وہا ی ےہ ہک

ےک اپس آای اور ی رعش زپےھ۔دؿ وہ نیسح

الہ ونط اک اکی ایپیم ریمے اپس آای اور ےنہک اگل ہک اامؾ ربقح ےن حلص رک یل ےہ (1)

ںیم ےن اانپ دؽ وٹٹال اور اس اہک ہک ربص رک ویکہکن اامؾ دخا انشس ںیہ۔ (2)

ےس اھت اور اؿ ےک دونمشں ےس اے ایپیم ریمے رطػ ےس اںیھن ی ابت اچنہپ دے ہک ںیم اؿ ےک دمد اگروں ںیم (3)

زیتسہ اکر راہ۔

اگنہؾ گنج ںیم اؿ ےک زینے امرات اھت اور اؿ ےک رسوں اور وھزپویں وک ولتار ےس اڑاات اھت۔ (4)

مہ آپ ےک دووتسں ےک دوتس ںیہ اور وج آپ ےس دینمش رےھک اےس مہ رھب وپر ذعاب ںیم التبم رک دںی ےگ۔ (5)

ؾ وک داھکی ہک آپ اک رہچہ کمچ ااھٹ۔ رھپ اوھنں ےن رفامای اور ولگ وت اےسی ںیہن ےسیج مت وہ اور ہن اںیھن ی رجح اتہک ےہ۔ دخبا ںیم ےن اام

ےک اپس ےس رجح الچ ایگ وت الہ وکہف ںیم ےس ڑبے ابت دنسپ ےہ وج مت دنسپ رکےت وہ۔ )ینعی گنج وایل(۔ راوی اتہک ےہ ہک رھپ نیسحہ

وک طخ اھکل سج ںیم اؿ ےک اھبیئ یک وافت رپ زعتتی یک یئگ یھت۔ وہ بس ےک بس اوھنں ےن نیسحہڑبے دنچ ہعیش عمج وہےئ اور

:امیلسؿ نب رصو زخایع ےک رھگ رپ عمج وہےئ اور رماےلس یک ادتبا ویں یک

ز و ا اصرغ ےن ا ت وک ا س ا ی ایک ےہ ہک زک زک رطح ا اک

ف ےن یھب ایبں

ی

خم

ر ےنھک یک ولوگں وک اھجمسےن اک یھب ا ت رپ وکیئ ا رث ہن وہا ۔ وخد ا وب

دقا م تم ب ا ر

وکشش یک۔

ےس۔ اام دعب مہ مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ نیسح نب یلع نب ایب اطبل یک دختم ںیم، اؿ ےک اور اؿ ےک وادل ےک وعیشں یک رطػ

ولگ اہلل یک دمح رکےت ںیہ۔ سج ےک وسا وکیئ وبعمد ںیہن اور اس ےس داع رکےت ںیہ ہک وہ دمحم و آؽ دمحم رپ رتمح انزؽ رکے۔ ںیمہ

بج اوھنں ےن ؿیک وافت یک االطع یلم۔ اہلل اؿ رپ رتمح انزؽ رفامےئ اس دؿ بج وہ دیپا وہےئ اور اس د آپ ےک اھبیئ نسحہ

وافت اپیئ اور اس دؿ بج اںیھن دوابرہ ااھٹای اجےئ اگ۔ اہلل اؿ یک رپدہ وپیش رفامےئ، اؿ یک ویکینں ںیم ااضہف رکے، اؿ اک ارج دنلب

رکے اور اںیھن اؿ ےک انان اور اؿ ےک وادل ےک درےج ںیم اچنہپےئ۔ یلص اہلل و ہیلع وملس۔ اور آپ رپ وج تبیصم زپی ےہ اس اک

ےس زایدہ ارج دے اور اؿ ےک دعب آپ یک تبیصم اک ی زمخ رھب دے۔ اؿ یک وافت اک وکشہ ںیمہ اہلل ےس ےہ ویکہکن مہ آپ وک زایدہ

اہلل یہ ےک ںیہ اور ایس یک رطػ ولٹ رک اجان ےہ۔ ی )وکشہ( اس تبیصم ےک ببس ےہ ہک وج اعؾ وطر رپ اسری اتم رپ زپی ےہ اور

ڑبا ےہ وہ دصہم وج آپ وک اچنہپ اور تخس ےہ وہ تبیصم وج آپ رپ زپی۔ رگم اے اوب دبعاہلل وج اس یک اخص اذتی آپ وک یچنہپ ےہ۔

ے ویکہکن وحہلص دنم ولوگں اک ویشہ یہی ےہ۔ دمحب ہلل آپ اےنپ زبروگں ےک اجنیشن ںیہ۔ دخا اؿ ن

ئ

ت جکنی

ااتفد آپ رپ زپی ےہ اس رپ ربص

رپ ںیلچ اور آپ یہ یک رامنہیئ ںیم رمالح ایحت ےط رکںی۔ مہ آپ ےک ہعیش ولوگں وک راہ راتس رپ رےھک وج آپ ےک رطےقی

آپ یک اس تبیصم ںیم ربارب ےک مغ وخار ںیہ۔ آپ ےک رجن ےس مہ روجنر وہےت ںیہ اور آپ یک رسمت رپ مہ رسمور۔ مہ آپ ےک

ےئ اور آپ اک قح آپ وک واسپ دالےئ۔مکح ےک رظتنم ںیہ۔ دخا آپ اک ہنیس وھؽ دے، آپ یک اشؿ دنلب رکے آپ یک دقر ڑباھ

واالسلؾ کیلع و رۃمح اہلل و رباکہت ۔

21

ےک اقمےلب ںیم مہ یسک وک ںیہن ںیھجمس ےگ۔ انچہچن ولگ الہک وہ اجےئ اگ ، وت نیسحہ اس یک انبء رپ ولگ ےنہک ےگل ہک بج اعمویہ

نب ایب ایفسؿ وک ولعمؾ وہیئ وت اس ےن اںیھن اکی طخ بج اعمویہآپ ےک اپس آےن اجےن ےگل اور آپ اک اھچیپ ہن وھچڑا۔ ی ابت

اس ومضمؿ اک ت اجی۔

21

ف ےک وتق کت اتم ںیم ایسی وکیئ ابت رعموػ ہن یھت ہک رضحت نسح یک وافت ریغ یعبط یھت اور آپ وک زرہ دای ایگ اھت۔ ورہن وہ

ن

خم

اس اک ذرک رضور اوب

لیقع ےک وتقمؽ وہےن ےک ےلسلس ںیم رکات ویکہکن اےس دمحم نب اثعش ےس دعاوت ےہ اور اس ےن اؿ اک ذترکہ دانمشؿ الہ تیب ںیم ایک ےہ اسیج ہک ملسم نب

ارلوسؽ اہلل یک اھبیجن اور رضحت آےگ آےئ اگ۔ زرہ وخراین اک ااسفہن دعب یک ااجید ےہ۔ اور اس یک ةسن دیسہ دعجہ تنب اثعش یک رطػ یک اجیت ےہ وج ۃفیلخ

وبں ںیم لقن ایک ےہ اس ےک وابؽ اک اوھنں ےن ایخؽ ہن ایک۔ ارگ اس دمحم نب اثعش یک نہب ںیھت۔ ویسیط ےسیج ولوگں ےن اس ارتفاء ضحم وک سج رطح اینپ اتک

ف اےس ایبؿ رکےن ےس یھبک ہن وچاتک۔ اس اک اس ابرے ںیم اعط ھچک ذرک ہن رکان ا

ن

خم

س یک نیب اور اقعط د لی ےہ ہک مسق ےک وصتر اک وکیئ اشہبئ یھب وہات وت اوب

۔ر ذکب ضحم وس ربس کت اتم ایسی یسک ابت ےس وافق ہن یھت۔ ورہن ی ذکاب اس اک رضور ذرک رکاتزرہ وخراین اک ہصق ابلکل ےب الص ےہ۔ او

ھا رے ابرے ںیم ھچک ابںیت یچنہپ ںیہ، اور اےسی اوحاؽ ھجم

م

ت

مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ اعموی نب ایب ایفسؿ یک رطػ ےس۔ اام دعب ےھجم

ھا رے قلعتم یچنہپ ںیہ اؿ ےک ابرے ںیم ارگ چس وہ ےہ وج ںیم ےن کت آےئ ںیہ ںیھنج ںیم طلغ ھجمس راہ وہں۔ اینپ مسق ی

م

ت

ابںیت وج

ر ھجمس راھک ےہ، وت اینپ اعسددنمتی اور دہع ایہل یک اپدسرای ںیم مت اس ےس ںیہک زایدہ وہ۔ اذہا ےھجم اےنپ ےس عطق قلعت رکےن رپ روبج

ھا را ارتحاؾ رکوں ہن رکان۔ مت ےن ارگ ھجم ےس وکیئ اچؽ یلچ وت ںیم یھب مت

م

ت

ےس اچؽ ولچں اگ۔ اور ارگ مت ےن ریما ارتحاؾ ایک وت ںیم یھب

ور اگ۔ اتم یک یتہجکی وک تم وتڑان، ںیھمت وخد یہ اؿ ولوگں اک )ینعی وعیشں اک( رجتہب ےہ اور اؿ اک ااحتمؿ رک ےکچ وہ۔ اذہا اینپ اجؿ ا

وج اعمالمت اک مہف ںیہن رےتھک وہ ںیھمت ورالغ ںیل۔اےنپ دنی اک ایخؽ رانھک۔ ااسی ہن وہ ہک ان ھجمس ولگ

واالسلؾ کیلع و رۃمح اہلل و رباکہت۔

ےن اس ےک وجاب ںیم وج طخ اھکل اس اک ومضمؿ ی اھت۔راوی اتہک ےہ ہک نیسح ہ

۔ ںیم اہلل ےس اس ابت یک انپہ اماتگن مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ اام دعب۔ ےھجم آپ اک طخ لم ایگ اور وج ھچک آپ ےن ذرک ایک ںیم اس وک ھجمس ایگ

وہں ہک وج دہع ریمے اھبیئ نسح ےن آپ ےس ایک اھت اےس ںیم وتڑ دوں۔ ابیق ابںیت وج اپ ےن یھکل ںیہ، وت ی آپ وک دروغ وگ ولوگں

وبےتل ںیہ۔ےن اچنہپیئ ںیہ، وج یلغچ اھکےن واےل اور امجتع ںیم رفتہق ڈاےنل واےل وہا رکےت ںیہ۔ دخبا ی ولگ وھجٹ

نب ایب ایفسؿ کت اچنہپ وت وہ پچ وہ راہ اور اس اک وجاب ںیہن دای رگم دبوتسر ااعنامت ےس ونازات راہ اور آپ اک وہفیظ ی طخ بج اعمویہ

گرد ںیہن ایک۔ وہ اںیھن دس الھک درمہ اسالہن دای رکات اھت اور مسق مسق ےک دہےی اس ےک اوہ ےھت۔

ےہ ہک بج اعموی یک وافت اک وتق رقبی آای ، اور رمض ےن تہب دت اایتخر رک یل وت اس وتق سیدی یبلک ےن اکی رواتی ی یک

اس ےک اپس وموجد ہن اھت۔ وہ اتہک ےہ )ینعی یبلک( ہک اس وتق وہ )ینعی اریم اوملنینم سیدی( صمح اک وایل اھت۔ اذہا اس ےن )ینعی

رک اس ےک انؾ ی طخ اھکل۔ رضحت اریماوملنینم اعموی(اکذغ ملق و دوات اگنم

س ے دای مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ اام دعب ! اہلل ےن وج یھب دیپا ایک ےہ وت اکی ےط دہ وتق اور یعطق دمت ےک ےئل۔ ارگ داین ںیم یسک وک ر

اک قح بس ےس زایدہ اھت۔ اٹیب ںیم ںیھمت اکی اجات وت ولہپں اور ولھچپں ےک رسدار رضحت دمحم نب دبعاہلل )یلص اہلل و ہیلع وملس( وک اقبء

وتیص رکات وہں بج کت مت اس یک اپدساری رکو ےگ اعتیف ںیم روہ ےگ۔

22

ہ 22

نع ا ریم ا وملنینم اعمو ہی ر یض ا ہلل

ا ہم رضحت

ا ہم ضحم ا رتخا یع ےہ۔ مالہظح وہ ہقیلعت و تیص ب

ہی و تیص ب

ھا رے اپس اس اک

م

ت

ھا رے ںیہ اور مت اؿ ےک۔ اؿ ںیم ےس وج یھب

م

ت

ںیم ںیھمت الہ اشؾ ےک ابرے ںیم وتیص رکات وہں ویکہکن وہ

احرض وہ اس یک ربخ ریگی رکےت رانہ۔ اور بج یسک دنمش یک رطػ ےس ںیھمت ہرہ وہ وت ایھن وک ارکاؾ رکان۔ اور اؿ ںیم ےس وج ریغ

ر اسھت ےل رک انلچ رھپ بج حتف اپ ول وت اںیھن اؿ ےک رہشوں وک واسپ رک دانی ویکہکن ارگ وہ ریغ رہشوں ںیم رںیہ ےگ وت ریغوں ےک اوطا

ھا رے اپس آےئ وت اس یک ریخ وخایہ رکان۔ اور اٹیب الہ رعاؼ ےک اعمالمت رپ اؿ ںیم آ اجںیئ ےگ۔ اور ارگ اجحز ےس وکیئ

م

ت

صخش

وتمہج رانہ۔ ارگ وہ مت ےس رہ روز اےنپ اعلم ےک دبؽ دےنی اک اطمہبل رکںی وت ااسی یہ رک دانی ویکہکن وکحتم ےک الخػ اغبوت ےک

اقمےلب ںیم ی ابت یکلہ ےہ۔

ھا رے الخػ ےھجم رصػ اچر آدویمں یک اور اٹیب دوھکی ںیم ےن بس رہشو

م

ت

ھا رے ےئل زری رک دای اور بس ولوگں وک تسپ۔

م

ت

ں وک

ھا رے اقمےلب رپ ڑھکے وہ اجںیئ ےگ۔ اؿ ںیم ےلہپ وت ںیہ دبعارلنمح

م

ت

رطػ ےس ہرہ ےہ۔ وہ مت ےس تعیب ںیہن رکںی ےگ اور

ںیم کمہنم رانھک۔ )ینعی وخب روہیپ دےتی رانہ(۔ اور رھپ وہ وج اچںیہ اؿ وک ایب رکب ۔ نکیل وہ داین دار آدیم ںیہ اذہا مت اںیھن داین یہ

ھا رے الخػ۔

م

ت

ھا رے قح ںیم رںیہ ےگ اور ہن

م

ت

رکےن دانی۔ اس رطح وہ ہن

دورسے صخش ںیہ دبع اہلل نب رمع۔ وہ رقاؿ و رحماب ےک رایس ںیہ۔ داین ےس اںیھن قلعت ںیہن اور آرخت یک رطػ اؿ یک وتہج ےہ

ا امگؿ ںیہن ہک وہ وکحتم ےک ابرے ںیم مت ےس اڑگھا رکںی ای اس ےک وصحؽ ےک راگبلر وہں۔ریم

رسیتے صخش ںیہ دبعاہلل نب ازلریب، وہ مت ےس اچؽ وت ںیلچ ےگ، ولڑمی یک یس، رگم ےنٹھگ کیٹ رک اقمےلب رپ آںیئ ےگ ریش یک رطح۔

ر ںیھ وت حلص روھ ہکلب وہ ارگ ںیھمت وکیئ روشرہ دںی وت اےس لوبؽ رک انیل۔ارگ وہ مت ےس ڑلںی وت مت یھب اؿ ےس ڑلو اور ارگ وہ حلص

ھا رے اقمےلب رپ ال ڑھکا رکںی۔ اب ارگ مت حتف اپ ول وت نب یلعہ رھپ وچےھت صخش ںیہ نیسحہ

م

ت

ولگ اںیھن دوعت دےتی رںیہ ےگ ات آہکن

ھا رے انان ےس اؿ یک امں ےس اؿ یک رقاتب اک احلظ رانھک۔ اٹیب اید روھ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

م

ت

ھا رے ابپ ےس اؿ ےک انان

م

ت

اؿ ےک ابپ

ھا رے دؽ ںیم ےہ۔ رگم ریمی وتیص یہی ےہ۔ واالسلؾ۔

م

ت

ھا ری امں ےس رتہب ںیہ۔ وےسی رہ آدیم ےک اسھت ابت ویہ وہ یگ وج

م

ت

رھپ اس ےن طخ گرد ایک اور احضک

23

نب سیق رہفی ےک رپسد رک ےک مکح دای ہک اس ےک ےٹیب وک اچنہپ دانی اس ےک دعب وہ الہک وہ ایگ۔ ی

رجہی یک دنپروھںی رات شیپ آای۔ اس یک ومت ےس دقشم ںیم رہکاؾ چم ایگ۔ احضک نب سیق وج اس اک ہپس اسالر اھت 60واہعق ربج

احضک نب سیق رہفی اغصر احصہب ںیم ںیہ۔ ا ریم ا وملنینم ا ریم 23

ا ت وکہف ےک و ا یل ر ےہ ا و ر رھپ اعمو ہی ےک وخا ص ا رما ء ںیم تم ےھت۔ ا و ال رضحت

التف تم یفعتسم وہ

ا ین ح ب خ

رپ ر اھک۔ ا ریم ا وملنینم اعمو ہی ب

ک ا ںیھن د قشم یک ا امر ت

ب

ب د ےن یھب ا ینپ و افت

زی د قشم ےک۔ ا ریم ا وملنینم

ےئ ا و ر رضحت

ےک سا ھت وہ ےئگ ا و ر

ڑکپ ی وت ا ت ا ں

الف ا یھن یک رطف تم ڑلیہ وہےئ لوتل وہےئ۔ ا س رطح ا نب ا زلریب ےن وقت

ےک خ

ا ریم ا وملنینم رمو ا ں

ہ۔

نع د و ونں رپ تنعل یک ےنےئ۔ ر یض ا ہلل اعتےل

د و ونں ےک ومفق ا ےسی ںیہ ہک ا ں

د ب ک ا ں

ز

ی ابسہیئ ےک

اک ذرک ایک اور آپ رپ درود جیھب رک اہک: ولوگ ر دخاےئ اعتیل یک دمح و انث ایبؿ رک ےک یبنوہ اس اک نفک ےئل ربنم رپ رقتری رکےن ڑھکا وہا او

اہلل ےک گردے ےھت، اس ےن اؿ ےک دونمشں ےک اقمےلب ںیم اؿ یک دمد یک اور ایھن ےک ذرےعی رہش حتف رکاےئ۔ اہلل ےن اعموی ہ

ی ںیہ اؿ ےک نفک ےک ڑپکے۔ ایھن ںیم مہ اںیھن ںیٹیپل ےگ اور اؿ یک اںیھن اےنپ وضحر بلط ایک وت اوھنں ےن اس یک لیمعت یک۔

ربق ںیم رھک دںی ےگ۔ رھپ اںیھن اؿ ےک رپورداگر ےک وضحر اہنت وھچڑ رک واسپ آ اجںیئ ےگ۔ وج صخش انجزے ںیم رشکی وہان اچےہ

وہ رہظ ےک وتق آ اجےئ۔

ےک الہک وہ اجےن یک االطع دےنی ےک ےئل اقدص ت اجی۔ اس وتق رھپ اس ےن )ینعی رضحت احضک ےن ( سیدی ےک اپس اس ےک وادل

وہ )ینعی اریم اوملنینم سیدی( اےنپ ئاکؿ یک تھچ رپ اھت بج اس ےن روےن یک آواز ین وت اھٹ ڑھکا وہا اور اقدص ےس اہک ریتا ایتسانس

ذلی ااعشر )اراجتال( زپےھ :اک ااقتنؽ وہ ایگ ؟ اس ےن اہک یج اہں۔ اس رپ سیدی ےن بسح اجےئ ایک اعمویہ

زنمؽ ےپ زنمؽ ابرات وہا، اقدص اکی طخ الای۔اور اس ےک اکذغ ےس دؽ وہؽ ااھٹ۔ (1)

ھا رے اؿ اکذغوں ںیم ایک ےہ۔ اس ےن اہک ہفیلخ تخس امیبر ںیہ اور درد ںیم التبم۔ (2)

م

ت

مہ ےن اہک ریتی رخایب وہ

۔اگل ےسیج اس ےک انعرص رھکب ےئگ وہںوت ززلہل اس آ ایگ اور اپؤں ےلت زنیم رسےنک یگل۔ ااسی (3)

راوی اتہک ےہ رھپ سیدی اےنپ رھگ دالخ وہا، اور نیت دؿ کت ابرہ ہن الک۔ وچےھت دؿ الک رگم ابؽ رپاشیؿ ےھت اور رہچے رپ وہاک نں

ںیھت۔ ولگ ریحاؿ وہےئ ہک زعتتی رکںی )ای الختف رپ( ابمرةکد دںی۔ اےنت ںیم دبعاہلل نب امہؾ ولسیل آےگ ڑباھ اور اہک اے

ی تبیصم ہہس ےنیل رپ ارج دے اور وج ااعنؾ اس ےن آپ رپ ایک ےہ اس ںیم ربتک اطع رفامےئ اور راعای یک ربخ ریگی اریم، اہلل آپ وک

ںیم آپ یک دمد رکے۔ وامق آپ رپ ڑبی تبیصم زپی ےہ رگم اس ےک ےیطع رپ آپ وک رکش رکان اچےیہ اور وج تبیصم زپی ےہ اس رپ

ربص۔ رھپ ی رعش زپےھ :

ااتفد آپ رپ زپی ےہ اس رپ ربص ےئجی اور سج ےن وکحتم اطع رفام رک آپ رپ ااسحؿ ایک ےہ اس اک رکش ئاج اے سیدی وج (1)

۔

ئ

الیی

دصہم وامق بس ےس ڑبا ےہ اور آپ یک وقؾ وک آپ ےک اس دصےم اک وپرا ااسحس ےہ۔ رگم نسح اعتبق یھب وت یسک یک (2)

ایسی ںیہن یسیج آپ یک ےہ۔

وایل نب ےئگ ںیہ اذہا اؿ یک رگناین آپ ےئجی اور آپ یک رگناین اہلل رکے اگ۔آپ امتؾ ولوگں ےک (3)

ارگ الختف ےک ابرے ںیم مہ ی ہن ںینس ہک آپ وک وکیئ ذعر ےہ، وت رھپ وافت اپ اجےن واےل اعموی ےک ےچس اج نیشن (4)

آپ یہ وہں ےگ۔

کیلع ای ۃفیلخ انیملسمل آپ ہفیلخ وہ ےئگ اور اکی ہفیلخ یک دجایئ اک راوی اتہک ےہ ہک رھپ اس ےک اپس احضک نب سیق آای اور اہک االسلؾ

آپ رپ دصہم زپا، وت آپ وک اہلل اک وج ہیطع بیصن وہا ےہ وہ ابمرک وہ، اور وج دصہم اچنہپ ےہ اس رپ اہلل آپ وک ارج دے۔ رھپ اس

اوملنینم سیدی( ےن رہم وتڑی اور اےس زپانھ رشوع رک ےن وتیص انہم شیپ ایک ےسج اس ےن رس رہمب رک راھک اھت۔ اس ےن )ینعی اریم

دای۔ بج اےس زپھ اکچ وت روےن اگل ات آہکن ےب وہش وہ ایگ۔ بج اافہق وہا وت اھٹ اھٹیب اور ابرہ الک۔ ولگ اچروں رطػ ےس اےس

دعب وہ ربنم رپ ڑچاھ اھت۔ اوؽ اس ریھگے وہےئ ےھت۔ رھپ وہ دجسم ںیم دالخ وہا اور ربنم رپ ڑچاھ۔ ی یلہپ ابر یھت ےک اےنپ ابپ ےک

:اک ذرک ےک آپ رپ درود ت اجی۔ رھپ اہک یبن ےن اہلل یک دمح و انثء یک اور

ولوگ اعموی نب ایفسؿ اہلل ےک گردے ےھت۔ ایس ےن اںیھن زنیم رپ وکحتم اطع رفامیئ یھت۔ اوھنں ےن اینپ زدنیگ لمع ںیم سگاری،

یک زدنیگ اقلب اتسشئ یھت اور اؿ یک وافت ےک دعب وکیئ اؿ اک دبؽ ںیہن۔ اب وہ اےنپ رپورداگر اور بج وتق آای وت وافت اپیئ۔ اؿ

ےک وضحر چنہپ ےکچ ںیہ۔ اس ےن ارگ اںیھن ذعاب دای وت اؿ ےک یسک ہانہ ےک ببس وہ اگ۔ اور ارگ اںیھن شخب دای وت وہ ےہ یہ بس ےس

رمح رکےن واولں ےس زایدہ رمح رکےن واال۔

ھا رے اعمالمت ںیم، ںیم اےنپ آپ وک ذعمور ںیہن روھں اگ )ینعی اےنپ اؿ ےک دعب

م

ت

اس وکحتم رپ اب ںیم افزئ وہا وہں اور دخبا

رفاضئ وخبیب ااجنؾ دےنی یک وکشش رکوں اگ(۔

اھت ہک بس یک تعیب ےل رھپ وہ ربنم ےس ارتا اور ودیل نب ہبتع وک طخ اھکل وج دمہنی اک وایل اھت۔ اس طخ ںیم اعموی یک انسوین یھت اور مکح

ےل۔ اس رطح امتؾ رہشوں وک رفامؿ ت اجی ہک رہ ہگج ےک ولگ تعیب رکںی۔ رھپ ودیل نب ہبتع وک اکی رفامؿ ت اجی سج یک ادتبا ویں

یھت:

، دبعارلنمح اے اوب دمحم، بج مت ی طخ زپھ ول، وت بس ولوگں ےس اےنپ اہھت رپ ریمے ےئل تعیب ول، اور اخص وطر رپ اؿ اچر ےس ینعی

نب ایب رکب، دبعاہلل انب رمع، دبعاہلل نب ابعس اور نیسح نب یلع ےس اور ریما ی طخ اںیھن داھک دانی۔ اب ارگ اؿ ںیم ےس وکیئ تعیب ہن

رکے وت اس طخ ےک وجاب ےک اسھت اس اک رس یھب ریمے اپس رواہن رک دانی۔ واالسلؾ

24

۔

24

نب ایب رکب اس وتق داین ںیم وموجد ہن ےھت اور رضحت ابعس اس رفامؿ اک ارتفاء ضحم وہان اقرنیئ رکاؾ رپ لھک ایگ وہ اگ۔ اس ےئل ہک رضحت دبعارلنمح

۔ اور واہں ےس دمہنی ںیم ےھت۔ آپ اک مایؾ وافت کت اوؽ ہکم ںیم راہ اور رھپ اطفئ ںیم۔ اریم اوملنینم رضحت یلع یک اہشدت ےک دعب آپ وںیہ ےلچ ےئگ ےھت

اس ےن اےنپ دنومیں ںیم ےس اکی ےک اہھت ت اجی اھت۔ اور ی صخش بج دمہنی اچنہپ وت راوی اتہک ےہ ہک ودیل ےک انؾ ی اخص رفامؿ

ابعشؿ ےک دس دؿ سگر ےکچ ےھت۔ اتہک ےہ ہک اس ےن )ینعی اریم ودیل ےن ( ی طخ زپاھ وت رمواؿ وک بلط ایک، وج اعموی یک رطػ ےس

اھت۔دمہنی اک وایل رہ اکچ اھت، اور اب وکحتم ےس زعموؽ ایک اج اکچ

بج وہ )ینعی رضحت رمواؿ ریض اہلل ہنع ( ودیل ےک اپس اچنہپ، وت اس ےن اےس اےنپ رقبی ہگج دی اور طخ زپھ رک انسای۔ رمواؿ ےن

اہک ریمی راےئ ی ےہ ہک آپ اؿ )اچروں( وک البںیئ اور اؿ ےس تعیب اور رفامربنداری اک اطمہبل رکںی۔ اوھنں ےن ااسی رک ایل وت اؿ یک

یک وافت اک ملع وہےن رپ اؿ ںیم ےس رہ صخش اینپ ؽ رک ںیل اور ارگ ااکنر ایک وت اؿ بس یک رگدؿ امر دںی ویکہکن اعمویہتعیب لوب

ف اتہک ےہ ہک اس ےن )ینعی اریم ودیل ےن (اؿ رضحات یک بلط ںیم آدیم جیھب دای۔ اس )اقدص ( وک

ن

خم

وکحتم اک اطبل وہ اگ۔ اوب

ےک روہض رشفی رپ عمتجم ںیہ۔ انچہچن واہں چنہپ رک اس ےن اؿ ےس اہک آپ ودیل ےک اپس ےئلچ ملسو هيلع هللا ىلصاتبای ایگ ہک وہ بس روسؽ اہلل

ےس اہک اے رفزدن اوھنں ےن آپ بس وک بلط ایک ےہ اؿ رضحات ےن اہک واسپ اجؤ۔ بج وہ الچ ایگ وت دبعاہلل نب ازلریب ےن نیسحہ

الہک وہ ایگ ےہ اور اس ےن اےنپ ےٹیب وک وکحتم ےہ ؟ آپ ےن رفامای اہں اعمویہ آپ وک ھچک ادنازہ ےہ ہک ودیل مہ ےس ایک اچاتہ روسؽ

رپسد رک دی ےہ۔ ودیل ےن آپ ولوگں وک اس ےئل البای ےہ ہک سیدی یک تعیب رک ںیل۔ اب اتبےیئ آپ اک ایک ارادہ ےہ۔

وک ولں اگ۔ دبعاہلل نب رمع ےن اہک راہ ںیم وت ریما اکؾ سب دبعارلنمح نب ایب رکب ےن اہک۔ یئھب ںیم وت اےنپ رھگ ںیم رفوشک وہ رک دروازہ گرد

ےن رفامای۔ رقاؿ ےس ےہ۔ رحماب ےس ےہ اور ملع ےس ےہ۔ انب ازلریب ےن اہک۔ ںیم وت سیدی ےس یھبک تعیب ںیہن رکوں اگ۔ نیسحہ

ؤں اگ۔ رھپ ںیم اس ےس ثحب رکوں اگ اور وہ ھجم ںیم وت اےنپ وجاونں وک عمج رک ےک رھگ ےک ابرہ وھچڑ دوں اگ اور رھپ ودیل ےک اپس ادنر اج

ن ںیک ںیھت۔ البذری ےن اس یک رصتحی وقی اانسد ےس یک ابرہ اجےن اک اعط وکیئ ااشرہ ںیہن اتلم۔ رضحت انب ابعس ےن اریمیت

بیع نت

اوملنینم سیدی ےس دوونں ےن

اعموی ےک ےئل اافغتسر ےہ اور سج وتق آپ وک اریم اوملنینم اعموی یک وافت یک االطع یلم یھت اس وتق درتس وخاؿ ھچب اکچ اھت، ےسج آپ ےن اوھٹا دای۔ دیسان

ولہپں یک رطح وت ہن ےھت نکیل اؿ ےک دعب اؿ اسیج وکیئ ہن وہ اگ اور اریم اوملنینم سیدی ےک قلعتم رفامای اور اؿ ےک رفزدن سیدی اؿ ےک ایک اور رفامای وہ اےنپ ےس

وخاؿ وگلاای۔ اج رک رتساخدناؿ ےک وکین اکرو ںیم ںیہ آپ ولگ اینپ ہگج)اھکےن ےک ےئل ( ےھٹیب رںیہ اور ااطتع رپ اقمئ رںیہ )البذری ااسنب االرشاػ(۔ رھپ د

آےگ آےئ اگ۔ اذہا اؿ اک وکیئ اریم ہکم ےک اہھت رپ تعیب رک یل۔ نکیل ی واہعق ہکم اک ےہ اور اریم اوملنینم سیدی اجےتن ےھت ہک آپ اک مایؾ ہکم ںیم ےہ۔ اس اک احؽ

انؾ رپ وہ۔ اور ہن رضحت انب رمع اک وہ انؾ ھکل ، ےت ےھت اںیھن اؿ ےک رفامؿ اایس ںیہن وہ اتکس سج ںیم رضحت دبعارلنمح نب ایب رکب اور رضحت انب ابعس ےک

ومافق اک وپرا ملع اھت اور والتی دہع رپ اؿ ےک ذرےعی سج رطح اامجع وہا اھت اےس یھب اجےتن ےھت وت اؿ اک ان ؾ ویکں ےتھکل ؟

ف اک درج رکدہ رفامؿ ضحم یلعج ےہ

ن

خم

۔اذہا اس ذکاب اوب

ےس، ویں ںیم اانپ قح اموگنں اگ۔ اس رپ دبعاہلل نب زریب ےن اہک ےھجم آپ ےک ابرے ںیم اس یک رطػ ےس اانیمطؿ ںیہن۔ آپ ےن

اہلل۔ رفامای ںیم اس ےک اپس اس رطح ےس اجؤں اگ ہک اس ےک رش ےس وفحمظ رس ے اک وپرا ااظتنؾ وہ اگ۔ ااشنء

رھپ نیسح اےنپ رھگ ےئگ اور اےنپ وٹیبں اور الغومں وک البای۔ بج وہ ولگ آ ےئگ وت آپ اںیھن اسھت ےل رک ودیل ےک رھگ ےئگ اور اؿ

ولوگں ےس ی ےتہک ےھت ہک ںیم اس صخش ےک اپس اج راہ وہں، ارگ مت ونس ہک ریمی آواز دنلب ےہ وت ٹپھج رک ادنر آ اجان ورہن اینپ ہگج رپ

ھا رے اپس واسپ آ اجؤں۔

م

ت

رانہ ات آہکن ںیم

ےن اہک۔ اہلل رھپ آپ ودیل ےک اپس ےئگ اور اےس السؾ ایک۔ اس ےن السؾ اک وجاب دای۔ رمواؿ نب امکحل اس ےک اپس اھٹیب اھت۔ نیسحہ

اس ےن )ینعی اریم ودیل اینپ ہگج رپ ھٹیب ےکچ وت آپ دوونں ےک اوحاؽ درتس رےھک۔ نکیل دوونں ےن وکیئ وجاب ہن دای۔ بج نیسحہ

ےن رفامای۔ نب ایب ایفسؿ یک وافت یک االطع دی اور سیدی یک تعیب بلط یک۔ نیسحہ ےن ( سیدی اک وتکمب اںیھن زپےنھ وک دای، اعمویہ

اان ہلل و ان اہیل راوعجؿ۔ ی ڑبی تخس تبیصم زپی ےہ اور اس اعمل ںیم ںیمہ تعیب رپ وتہج یک رفتص ںیہن۔

ےن رفامای ھجم اسیج صخش ہیفخ تعیب ںیہن رک اتکس اور ہن یہ آپ اس ےس نئمطم وہ ےگن۔ نکیل اہک ی تہب رضوری ےہ۔ نیسحہ ودیل ےن

بج یھب آپ ںیلکن اور ولوگں وک تعیب ےک ےئل بلط رکںی وت ایھن ےک اسھت ںیمہ یھب الب ےئجیل اگ اور ںیم تعیب رکےن واولں ںیم

الہپ صخش وہں اگ۔

ف

ن

خم

اتہک ےہ ودیل وک اعمالمت وک وخبیب ااجنؾ اپان زایدہ زعسی اھت۔ اس ےئل اس ےن اہک۔ اے اوب دبعاہلل آپ رشتفی ےل اجںیئ اور اوب

ھا رے اہھت ےس لکن یئگ وت سب رھپ

م

ت

ولوگں ےک اسھت لک یہ امہرے اپس رشتفی الںیئ۔ رمواؿ ےن اس ےس اہک ولڑمی بج

اؿ ےک لکن اجےن اک ہرہ ومؽ تم ول۔ ای وت تعیب رکںی ورہن اؿ یک رگدؿ امر دی اجےئ۔ںیھمت رگ د و ابغر یہ رظن آےئ اگ۔

ےن بج ی ابت ین وت ڑھکے وہ ےئگ اور اہک " او یجنک آھکن وایل ےک ےٹیب وت ریمے لتق اک روشرہ داتی ےہ۔ او اناپک وعرت ےک نیسحہ

اک وطلی رجتہب ےہ " ی ہہک رک آپ اؿ دوونں ےک اپس ےس ےلچ آےئ۔ اےنپ ےٹیب وت ےن طلغ اہک۔ ےھجت اور ریتے آاق وک ھجم ےس گنج

رھگ چنہپ ےئگ، رمواؿ ےن ودیل ےس اہک "مت ےن ریما انہک ہن امان اور ریمے روشرے یک اخمتفل یک۔ دخبا اب مت اؿ رپ یھبک اقوب ہن اپ وکس

ےگ "

اور ریمی اوالد ےک ےئل ابتہ نک وہ یگ۔ دخبا ارگ مایتم ےک دؿ ودیل ےن اہک۔ اوسفس آپ ےن ریمے ےئل وہ ابت دنسپ یک وج ریمے

ھا رے راےئ ارگ ی ےہ وت مت ےن نیسحہ وخؿن

م

ت

یک وجاب دیہ ریمے ذہم وہ وت امتؾ داین یک وکحتم ےھجم وظنمر ںیہن۔ رمواؿ ےن اہک۔

ہک دیماونں اور اہپڑوں ںیم ریس رکےت رھپو۔ نکیل ڑبا ااھچ اکؾ ایک اور مت ڑبے اےھچ اریم وہ رگم مت وسیجں ےک ےئل انمبس احؽ ی ےہ

لیا ت و السنیط ےک اعمالمت ےس ںیھمت ھچک رسواکر ہن وہ۔

وعاؾ اور ع

ی ہہک رک رمواؿ انراض وہ رک اس ےک اپس ےس الچ ایگ۔ ویکہکن اس ےن اس یک اخمتفل یک یھت۔ رھپ ودیل ےن دبعاہلل نب ازلریب وک

ے ںیم ںیہ۔ اس ےئل اس ےن )ینعی اریم ودیل ےن ( اس ےک بلط ایک، وت ولعمؾ وہا ہک وہ

مگن ھج

اس ےس اچبؤ ےک ےئل اےنپ اسویھتں ےک

اور نیسح ےک بلط ےک ےئل آدیم رپ آدیم ےجیھب۔ نیسح ےن وجاب ںیم ولہکاای۔ دلجی تم ےئجی اں کت ہک مہ یھب اعمالمت وک

اغیپؾ ت اجی ہک دلجی تم ےئجی۔ ارگ آپ ےن ےھجم تلہم دی وت ںیم آپ ےک رپھک ںیل اور آپ ولگ یھب۔ اور دبعاہلل نب ازلریب ےن

اپس آ اجؤں اگ۔ اور ارگ آپ ےن دلجی اچمیئ وت ںیم آپ اک انہک ںیہن امونں اگ۔

ےک ےک اپس آدیم اتجیھب راہ۔ نج ولوگں وک دبعاہلل نب زریب نکیل وہ )ینعی اریم ودیل( ارصار ےک اسھت ےپ ہب ےپ اس ےک اور نیسحہ

اپس ت اجی اھت، اوھنں ےن اس ےس الچ رک اہک آپ وک اریم ےک اپس انلچ وہ اگ ورہن مہ آپ وک لتق رک دںی ےگ۔ اس ےن )ینعی انب ازلریب

ھا را انس اجےئ مت ھجم ےس ایک اچےتہ وہ۔ اجؤ ںیم آ راہ وہں۔ اس رپ وہ ولگ ولٹ ےئگ۔ دؿ رھب وت وہ )ینعی انب

م

ت

ےن ( اؿ ےس اہک۔

راک راہ نکیل بج رات وہ یئگ وت وہ اور اس اک اھبیئ رفعج دوونں لکن زپے اور رساغ ےس ےنچب ےک ےئل دوشار سگار راہ اایتخر یک۔ ازلریب(

بج حبص وہیئ وت ودیل ےن اؿ دوونں وک بلط ایک رگم اؿ اک ھچک اتپ ہن الچ۔ اس رپ اس ےن اہک دخبا وہ ہکم یہ ےئگ وہں ےگ، اس ےئل اس ےن

ںیم ےس ھچک ولوگں وک اؿ ےک ےھچیپ دوڑاای۔ ی ولگ اثمہ راہ رپ التش رکےن ےئگ اور بج ہن اپای وت واسپ آ ےئگ۔ راوی اتہک ےہ ہک ونب اہیم

رھپ وہ ولگ )ینعی ارابب وکحتم( دبعاہلل نب ازلریب یک بلط ےس ےب قلعت وہ ےئگ ات آہکن رات آ یئگ۔ رھپ ودیل ےن اکی رگوہ وک

ےک اپس ت اجی اور دہاتی یک ہک اںیھن ےئل ریغب واسپ تم آان۔ وہ ولگ وپری رطح گنج ےک ےئل ایتر وہ رک آرخی رات ںیم نیسحہ

اںیھن ےنیل ےئگ رگم وہ وت دمہنی اج ےکچ ےھت

25

۔ اور اؿ ےک رفزدن اور الغؾ اور بس رھگ واےل یھب وساےئ دمحم نب اہیفنحل ےک۔ اوھنں ےن

وگں ےس زایدہ زعسی ںیہ۔ بس ےس زایدہ بوبحب ںیہ اور بس ےس زایدہ رتحمؾ ںیہ۔ آپ ےس اہک اھت۔ اھبیئ اص آپ ےھجم بس ول

رپ اتہک زایدہ ںیم یسک اک ریخ وخاہ ںیہن اور ہن ےھجم ےس زایدہ وکیئ آپ وک تحیصن رکےن اک وکیئ دقحار ےہ۔ ریما وج آپ رپ قح ےہ اس یک انب

اؿ ےک اقمےلب رپ آےیئ۔ وساےئ اس ےک ہک آپ اےنپ امگےتش رہشوں ںیم ںیجیھ وج وہں ہک سیدی ےس دوری تم دیپا ےئجی۔ اور ہن

ولوگں وک آپ یک تعیب یک دوعت دںی۔ ارگ ولوگں ےن ذپریایئ یک وت اس رپ اہلل اک رکش ےئجی اور ارگ وہ آپ ےک اوہ یسک دورسے رپ

ںیہن وہےن دے اگ۔ ےھجم ڈر ےہ ہک ارگ آپ یسک رگوہ ےک اسھت یسک عمتجم وہان دنسپ رکںی وت اس ےس اہلل آپ ےک رمےبت ںیم ھچک یمک

ب د مالہظح وہ 25

زی ا ریم ا وملنینم

س امںف ہقیلعت

رہش ںیم ےئگ اور ولوگں ےن آپ یک اخمتفل یک وت آپ زری وہ اجںیئ ےگ، ےب وہج آپ اک وخؿ اضعئ اجےئ اگ۔ اور آپ یک ےب رحیتم وہ

ؿ بیصن وہا وت وںیہ رہ زپوں اگ۔ اور ارگ ابت یگ۔ نیسح ےن رفامای۔ اھبیئ ںیم وت ہکم اجےن یک وکشش رکات وہں ارگ ےھجم واہں اانیمط

دورسی وہیئ وت رحصاؤں یک رطػ لکن اجؤں اگ۔ اہپڑوں ںیم نکسم سگنی وہں اگ اور واہں ھٹیب رک ولوگں اک روی دوھکیں اگ۔ ںیم

اعمہلم آےگ ڑباھان اچاتہ وہں ےھچیپ اٹہان ںیہن۔

وک زجاےئ ریخ دے۔ مت ےن تحیصن اک قح ادا رک دای ۔ رھپ آپ ےن دمحم نب اہیفنحل ےس رفامای " اہلل مت

26

ےک روہض ادقس رپ احرض وہ رک ملسو هيلع هللا ىلص امعر ےن اینپ رواتی ںیم ایبؿ ایک ےہ ہک نیسح ہیلع االسلؾ بج دمہنی ےس ےلکن وت روسؽ اہلل

:اس ےس ٹمچ ےئگ اور تہب روےئ۔ رھپ آپ رپ السؾ زپھ رک رعض ایک

رپ رقابؿ ںیم آپ ےک رقب ےس زربدیتس اکنال اج راہ وہں، ریمے اور آپ ےک درایمؿ دجایئ ای روسؽ اہلل ! ریمے امں ابپ آپ "

ڈاؽ دی یئگ ےہ اور ھجم رپ یتخس یک اج ریہ ےہ ہک ںیم رشاب ےنیپ واےل اور ہانوہں ںیم التبم رس ے واےل سیدی یک تعیب رک ولں۔ ارگ

ںیہن اماتن وت لتق رک دای اجؤں اگ۔ اذہا ںیم اس تخس انوگاری ےک اسھت آپ ےک ںیم اؿ یک ابت اماتن وہں وت رفک اک رمبکت وہں اگ اور

"رقب ےس دور وہ راہ وہں۔ اے اہلل ےک روسؽ آپ رپ السؾ وہ۔

27

وک ی رضحت دمحم نب یلع وقادع رشہیع ےک تحت اینپ تعیب رپ اقمئ ےھت اور اریم اوملنینم ےک الخػ رخوج اؿ ےک زندکی رحاؾ اھت، وت وہ رضحت نیسح 26

تعیب وک یہ ہبتشم ںیہن ہکلب وسنمخ رک دےنی ےک رتمادػ وہات۔ روشرہ ےسی دے ، ےت ےھت ہک بلط وکحتم ےک ےئل اےنپ امگےتش ںیجیھ۔ ااسی روشرہ دانی اؿ یک

اویعں ےک اکہبوے اذہا ی وگتفگ ضحم ارتفاء ےہ۔ وہ اےنپ ومفق رپ اےنت میقتس ےھت ہک احدہث رکالب ےک دعب بج ضعب الہ دمہنی ےن رضحت انب ازلریب ےک د

سیدی یک امحتی ںیم رپ وجش رقتری یک یھت۔ اور ولوگں ےس اہک اھت ہک اہلل ےس ڈرںی انچہچن اامؾ ںیم آ رک اغبوت رک دی یھت وت اس وتق اؿ دمحم ےن اریم اوملنینم

( )اوھنں ےن اؿ ےس انمرظہ ایک اور سیدی ےک ابرے ںیم اؿ ےس ثحب یک اور اس ااہتؾ یک رتددی یک وج 218ہحفص 8انب ریثک رفامےت ںیہ )ادبلاہیئ وااھنلہیئ دلج

ےک ی اھبیئ اےنپ دپر زبروگار ےک حیحص اج نیشن ےھت ملع و لضف اور دی رپ رشاب ےنیپ ای ضعب امنزںی رتک رکےن اک اگلای اھت(۔ رضحت نیسحہاؿ ولوگں ےن سی

وہےن رپ وہ اؿ ےک الخػ یسک اجشتع و اہشتم ںیم۔ احدہث رکالب ےک ابووجد وہ اریم اوملنینم ےک اےسی ریخ وخاہ اور و اف دار ےھت ی ےسی نکمم ےہ ہک اؿ ےک ہفیلخ

اسز ابز اک روشرہ دںی۔

27

رپ اسیک وھجٹ ابدن راہ ےہ۔ وہ ہن اریم اوملنینم وک افقس اجےتن ےھت اور ہن تعیب ہن رکےن رپ اںیھن لتق اک اس ذکاب اک وھجٹ المہظح وہ۔ رضحت نیسحہ

اوملنینم وک افقس اجےتن وہےت ای اؿ ےس تعیب رفک ےتھجمس وت رکالبء ںیم اؿ ےک اہھت ںیم اہھت وخػ اھت اور ہن وہ دمہنی ےس یسک وخػ ےک ببس ےلکن ےھت۔ ارگ اریم

رےتہ۔ رھپ اس راوی یک ی دےنی رپ ویکں ایتر وہےت، اور اؿ ےک رفزدن و ارقابء ی تعیب ویکں رکےت اور امتؾ دعب ےک دادئ ےک ابووجد اس تعیب رپ ویکں میقتس

اور اسری اتم وک سک ددیہ دریلی ےس اکرف رقار دے دای ےہ۔ ویکہکن امتؾ اعمل االسؾ اریم اوملنینم سیدی یک ےہ ہک اس ےن وہمجر احصہب رکاؾہ رجات یھب ددیین

وک داھکی ہک آپ ےک اپس ڑھکے وہ ےئگ اور السؾ رک ےک ملسو هيلع هللا ىلص رھپ ھچک دری ےک ےئل آپ یک آھکن گل یئگ وت وخاب ںیم روسؽ اہلل

رفامای:

ھا رے اھبیئ چنہپ ےکچ ںیہ اور وہ بس ایحت ادبی ےک وہگارے ںیم عمج ںیہ۔ اب "

م

ت

ھا ری امں اور

م

ت

ھا رے ابپ،

م

ت

اٹیب ریمے اپس

ھا رے ےئل وج درہج ےہ وہ اہلل

م

ت

ھا رے ےنچنہپ اک اایتشؼ ےہ وت مت یھب امہرے اپس آےن یک دلجی رکو۔ اٹیب اجؿ ول ہک

م

ت

اںیھن بس وک

ھا رے آےن اک وتق اب رقبی آ اگل ےک ونر ےس ڈاکھ وہ

م

ت

ا ےہ رگم مت اہشدت احلص ےئک ریغب واہں ںیہن چنہپ ، ےت۔ امہرے اپس

"ےہ۔

اےسی یہ لکن ڑھکے وہےئ ےسیج ومیس نب رمعاؿ وخػ یک احتل ںیم ادرھ ادرھ اگنہ ڈاےتل وہےئ ےلکن ےھت۔ یسک انچہچن نیسحہ

ےک رھگ واےل ںیہ۔ ملسو هيلع هللا ىلص رھگاےن وک اؿ ےک ابرے ںیم ااسی دڑھاک اگل وہا ںیہن اھت اسیج مہ وک روسؽ اہلل

ہب رکاؾ اور آؽ تعیب اراہر تعیب ںیم اھت اور اؿ ےک الخػ ڑھکے وہےن واولں وک اس اتم ںیم اےنت امحیتی رسیم ہن آ ےکس ہک وہ وکیئ االقنب ال ، ےت۔ وہمجر احص

ےن اےنپ ےک بس ےک بس رضحت دبعاہلل نب رمع یک رطح اریم اوملنینم ےک الخػ رخوج وک دخا و روسؽ ےس دغاری رقار دےتی ےھت۔ ایس ےئل رضحت نیسح

دقشم یک راہ اایتخر یک یھت اور تیصعم رخوج ےس اےنپ آپ ومفق ےس روجع رک ایل اھت اور اریم اوملنینم ےک اہھت ںیم اہھت دےنی ےک ےئل وکہف اک راہتس وھچڑ رک

وک اچب ایل اھت۔ رۃمح اہلل ہیلع۔

ہکم وک روایگن

رواہن وہےئ۔ اؿ ےک رھگ واولں ےن اہک آپ دوشار سگار راہ رپ ےتلچ وت ااھچ وہات۔ آپ ےن رفامای راوی اتہک ےہ ہک نیسح اشہ راہ امظع رپ

ایک ںیھمت رساغ راسونں اک ڈر ےہ۔ اوھنں ےن اہک یج اہں۔ آپ ےن رفامای ںیم ومت ےک وخػ ےس راہ وھچڑےن وک ایتر ںیہن

28

۔ رھپ

آپ ےن ی رعش زپےھ۔

آربو اینپ آؽ ےک ےئل تیمح ہن رےہ وت وہ ڑبا ہنیمک اور اقلب المتم صخش ےہ۔سج آدیم وک اےنپ وٹیبں، اینپ (1)

سیدی اک وج مہ ےس اطمہبل ےہ اس یک ئاجےئ مہ ومت ےک دنمسروں ںیم وغہط اگلےن ےک ےئل رشمؼ و رغمب ںیم اجںیئ (2)

ےگ۔

ہک ریش یھب دےھکی وت اھبگ اور اس رطح ڑبھ ڑبھ رک ریشمش زؿ وہےگن ےسیج )دبؿ ںیم( آگ یگل وہیئ وہ اور اس رطح (3)

ڑھکا وہ۔

29

راوی اتہک ےہ رھپ آپ رواہن وہ ےئگ ات آہکن رشہفی ےچنہپ۔ واہں آپ وک دبعاہلل نب اعیطمل رقیش ےلم اور اہک " ںیم آپ رپ رقابؿ ریما

اجےئ انم روشرہ ی ےہ ہک بج آپ ہکم ںیچنہپ وت واہں ےس رہسگ تم ےئلکن اگ ویکہکن اہلل اک رحؾ ےہ اور ولوگں ےک ےئل

30

۔ واہں

ولوگں وک اینپ رطػ املئ ےئجی اور وج صخش یھب ابرہ ےس آےئ اس ےس تعیب ےل ےئجیل۔ اؿ ےس دعؽ رکےن اور ملظ اٹمےن اک ودعہ

اتبںیئ ےئجیل اور اہں اےسی بیطخ رقمر ےئجی وج رقتریںی ایک رکںی، ربنموں رپ آپ اک رشػ اتبںیئ، آپ یک ںیتلیضف ہانںیئ اور ولوگں وک

نب ایب اطبل ںیہ۔ اور ی ہک دورسوں ےک اقمےلب ںیم الختف اک بس ےس ںیہ آپ ےک وادل یلعہ ملسو هيلع هللا ىلصہک آپ ےک انان روسؽ اہلل

زایدہ قح آپ وک ےہ۔ اید رےئھک ہک وکہف اک آپ وک ایخؽ کت ہن آےئ ویکہکن وہ رہش وحنمس ےہ واہں آپ ےک وادل لتق ےئک ےئگ۔ اہلل

ویکہکن الہ اجحز و نمی بس آپ ےک اس ھت ںیہ اچروں رطػ ےس ولگ آپ ےک اپس آںیئ ےگ اور رھپ اےنپ ےک رحؾ ےس تم ےئلکن

28

ےہ ہک اشہ راہ رپ رواہن ذرا اضتد المہظح وہ۔ ایھب وت اتہک ےہ ہک وہ رضحت ومیس ہیلع االسلؾ یک رطح وخػ یک احتل ںیم ادرھ ادرھ اگنہ ڈاےتل ےلکن اور رھپ اتہک

وتق ڑگب ےئگ بج یسک ےن اہک ریغ رعموػ راہ ےئلچ اور اہک ہک مت ےھجم ومت ےس ڈراےت وہ۔وہےئ اور اس

29

ےک ںیہ وت اینپ زعتمی رپ وت اوھنں ےن لمع ںیہن ایک اور بج وتق آای وت ومفق ےس ےھچیپ ٹہ ےئگ۔ وکےف اجےن اک دصق ارگ ی رعش وامق رضحت نیسح ہ

شکشی رک دی۔رتک رک ےک دقشم اجےن ےگل اور تعیب یک

30

عبط رصم(۔ )رحؾ ہن یسک ہاناگہر وک انپہ داتی ےہ ہن اقلت وک اور ہن یسک رختبی دنسپ وک( 31ہحفص 1ہکم ابویغں ےک ےئل اجےئ انم ںیہن۔ )حیحص اخبری دلج

اےنپ رہشوں وک ولٹ اجںیئ ےگ۔ اںیھن بس وک اینپ تعیب یک رطػ البےیئ۔ ریمی ی تحیصن امؿ ےئجیل اور دؽ یعمج ےک اسھت رشتفی

ب وہں ےگ۔ ےل اجےیئ۔ دخبا ارگ آپ ےن ریمی تحیصن امؿ یل وت اکایم

31

مہ نیسحہ

عظم

ےن رفامای دخا اعتیل آپ وک ریمی رطػ ےس زجاےئ ریخ دے آپ یک تحیصن ےھجم لوبؽ ےہ۔ رھپ آپ دلجی ات آہکن ہکم

چنہپ ےئگ۔ بج وساد رہش رظن آےن اگل وت آپ ےن داع یک:

ہ الچ۔ دخاای ریما قح ےھجم اطعء رفام اور ریمی آںیھکن ڈنھٹی رک۔رپورداگر ےھجم دیسیھ را

رھپ آپ ہکم ںیم دالخ وہ رک وںیہ رفوشک وہ ےئگ۔ ولگ آپ ےک اپس آےن اجےن ےگل۔ اور ی ولگ رہ رطػ ےس آ اجای رکےت

ؽ ےھت۔ دبعاہلل نب ازلریب آپ ےس ےلہپ یہ ہکم آ ایگ اھت۔ وہ ہبعک ےس واہتسب راتہ ولوگں وک امنز زپاھات اور تیب اہلل ےک وطاػ ںیم وغشم

ےک اپس آات وت اھت رگم وھتڑی دری دعب الچ اجات اھت۔ راتہ۔ نیسحہ

32

اک مایؾ تہب اشؼ اھت۔ واہعق ی ےہ ہک دبعاہلل نب ازلریب رپ نیسحہ

یک وموجدیگ ںیم یسک ےس تعیب رکںی رپ( یسک وک رتحیج ںیہن دںی ےگ۔ اور ہن نیسحہاےس ملع اھت ہک الہ اجحز اؿ رپ )ینعی رضحت نیسح ہ

وہ انب ازلریب ےس رمےبت ںیم یھب دنلب ےھت اور تیثیح ںیم یھب۔ےگ۔ اس ےئل ہک

33

یہ ےک اپس آےت اجےت ےھت انچہچن ولگ نیسح ہ

31

ےک وناےس ملسو هيلع هللا ىلصےک رفزدن وہےن یک انب رپ ای روسؽ اہللیلع ہ دبعاہلل نب اعیطمل ےن ی روشرہ یھبک ںیہن دای وہ اگ۔ اور ہن اوھنں ےن ی اہک وہ اگ ہک رضحت

الختف ےک زایدہ قحتسم ےھت۔اس مسق اک ادتسالؽ وج ضحم بسن رپ ینبم وہ، ااحصب روسؽ اور وہمجر اتم ےن یھبک میلست وہےن ےک ببس ےس رضحت نیسحہ

آدیم یک تیثیح رعػ اعؾ ںیم تہب ےس ادیمواروں ےس مک وہ۔ او

ر ہن ی حیحص ےہ ںیہن ایک۔ااقحتسؼ الختف اثتب وہات ےہ راےئ اعہم یک امحتی ےس ارگہچ ن

ےن اسھت دای اور ہن رعاؼ ےک دنچ ابسویئں ےک ےک اسھت ےھت۔ وااعقت اشدہ ںیہ ہک ہن آپ اک یسک احصیب ہ نمی ےک ولگ ایسیس زعامئ ںیم رضحت نیسحہ ہک اجحز و

ا ںیہن وہیئ۔ ےب ینیچ وت نیت اوہ الہ رعاؼ ےن ہکلب امتؾ اتم اریم اوملنینم سیدی یک تعیب رپ عمج یھت، انچہچن احدہث رکالب ےک ابووجد یسک مسق یک ےب ینیچ دیپ

ااکرب احصہب اور ونب ربس دعب رضحت انب ازلریب ےک داویعں ےن دمہنی ںیم دیپا یک رگم اکایمب ہن وہ ےکس ویکہکن الہ دمہنی یک اھبری ارثکتی اس ےک الخػ یھت۔

ےک تحت رضحت انب رمع اک اراشد وموجد ےہ اور بتک اترخی ںیم اہمش اس اغبوت وک دخا اور روسؽ ےس دغاری رقار دےتی ےھت۔ اسیج ہک حیحص اخبری اتکب انتفل

رکےت ےک اھبیئ دمحم نب یلع نب ایب اطبل اک ہک وہ اریم اوملنینم سیدی یک امحتی ںیم ولوگں وک اغبوت ےس ابز آےن اور دخا ےس ڈرےن یک نیقلت رضحت نیسحہ

۔ذایت ولعمامت ےس رکےت ےھت ےھت۔ اور رشاب ونیش وریغہ ااہتامت یک رتددی و ذکتبی

ہن اھت 32

ا و یل ںیم ا س اک وکیئ ا اکمں

س و ںق ڑپےتھ ےھت۔

ا نب ا زلریب ےک ےھچیپ امنر

ا و ر ہن ہی ذکت ضحم ےہ ہک ا ریم مکہ یک وموجد یگ ںیم ولگ رضحت

چیپ رشو غ ےئیک ےھت۔

ک ا ےنپ ایسیس د ا و

ب

تق ا نب ا زلریب ےن عالہین ا س و

رضحت

33

ےس زایدہ بیصن وہیئ۔ اؿ ےک ملع و یک تبحص رضحت نیسحہ ےس زایدہ ےہ ویکہکن اںیھن آرضحنت انب ازلریب اک رمہبت رضحت نیسحہےقبط ںیم رضحت

احصتیب ضحم ازعازی ےہ اس ےئل ہک یک لضف ےک اترث احصح ںیم وموجد ںیہ اور اؿ اک امشر اتم اہقف اتم ےک ااکرب ںیم ےہ۔ ربالخػ اس ےک رضحت نیسحہ

اور ی آدمو رتف رثکبت یھت اور ہمہ وتق۔ بج الہ وکہف وک اعموی یک وافت اک ملع وہا وت اوھنں ےن سیدی ےس تعیب رکےن ےس ااکنر

اہلل یک تعیب ےس ااکنر رک دای ےہ اور ہکم ےلچ ےئگ ںیہ وت مہ یھب سیدی ےس تعیب ںیہن رکںی ےگ۔ ےن سیدی ۃنعل رک دای اور اہک بج نیسحہ

ف اتہک ےہ ہک اس وتق وکہف اک وایل امعنؿ نب ریشب ااصنری اھت

ن

خم

اوب

34

۔ اب وعیشں اک اکی رگوہ امیلسؿ نب رصد زخایع ےک رھگ ںیم

ےن تعیب ےس ااکنر رک الہک وہ ایگ اور نیسحہ اوھنں ےن )ینعی امیلسؿ ےن ( اہک۔ ولوگ اعمویہوک طخ ےتھکل ںیہ عمج وہا اور اہک ہک مہ نیسحہ

دای ےہ مہ ایھن ہک ہعیش اور دمداگر ںیہ۔اب ارگ مت ولوگں وک نیقی وہ ہک اؿ یک دمد رکو ےگ اور اؿ وضحر ںاد رکو ےگ وت ااسی رکو )ینعی

اور ی ہک ںیہک اںیھن وھچڑ ہن دو وت رتہب ےہ ہک اںیھن ورالغؤ تم۔ ولوگں ےن اہک۔ مہ اؿ طخ وھکل( اور ارگ ںیھمت مک یتمہ اک ہرہ وہ

ےک دنمش وک لتق یہ رکںی ےگ۔ اس رپ اوھنں ےن )ینعی امیلسؿ ےن (اہک وت مسب اہلل طخ وھکل، انچہچن ی طخ اھکل ایگ اور اس اک ومضمؿ ی

اھت:

یہ ورافہع نب داد و یلجب و بیبح نب بخ

ت

مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ نیسح نب یلع یک دختم ںیم، امیلسؿ نب رصد زخایع و بیسم نب

اظمرہ ادسی اور بس املسمونں یک رطػ ےس وج اؿ ےک اسھت ںیہ۔ آپ رپ السؾ وہ اور اہلل یک رتمح وہ اور اس یک ربںیتک وہں۔ اام

اک رکش ادا رکےت ںیہ سج ےک وسا وکیئ وبعمد ںیہن اور مہ دمحم و آؽ دمحم رپ درود ےتجیھب ںیہ۔ اے دمحم یفطصم و یلع ےک دعب مہ اس رپورداگر

رفزدن، آپ ےک اوہ امہرا وکیئ اامؾ ںیہن، آپ امہرے اپس آ اجےیئ، وج احؽ آپ اک وہ امہرا اور وج احؽ امہرا وس آپ اک۔اشدی ایس رطح

اعتیل ںیمہ اچسیئ اور دہاتی رپ عمج رک دے۔ اید رےئھک آپ ایسی ہگج آ رےہ ںیہ ںاں رکشل ہ مظ ںیہ رہنںی آپ ےک ذرےعی ےس اہلل

ایلب زپیت ںیہ اور ےمشچ اجری ںیہ۔

ہن ےک وتق وہ ضحم اچر اپچن ربس ےک ےھت۔ اؿ یک اکی یھب دحثی وضحر ےس البواہطس رموی ںیہن اور ہن وہ یتکس یھت۔ اور اؿ ےک یملع اترث یھب ت وبنی واف

یک اشدی وہیئ یھت۔وہےن ےک ربارب ںیہ۔ رھپ بسن ںیم یھب وہ رہ رطح ےس اؿ ےک وفک ےھت۔ اؿ ےک اےنپ اھبیئ رضحت بعصم ےک اسھت ہنیکس تنب انیسحل

34

ایسایست رضحت امعنؿ نب ریشب احصیب ںیہ۔ ااصنر ںیم آپ یہ ےک وادل امدج ےھت وھنجں ےن بس ےس ےلہپ ڑبھ رک رضحت اوب رکب ےس تعیب یک یھت،۔ رھپ

مد ۔ امق

ریم اوملنینم سیدی یک وافت ےک دعب بج اریم االسہیم ںیم رضحت امعنؿ ےن یھب رھبوپر ہصح ایل۔ وہ اومی الختف ےک اہنتی ومدئ ےھت اور افلخء ےک

اینپ الختف اک ااؿ رک اوملنینم اثین اعموی یھب الختف ےس دربتسدار وہ ےئگ اور الہ اشؾ ےن یھب اریم اوملنینم رمواؿ رپ اامجع ںیہن ایک اھت رضحت انب ازلریب

انب ازلریب ےس تعیب رک یل اور ایھن یک رطػ ےس ڑلےت وہےئ دیہش وہےئ۔ےکچ ےھت وت رضحت احضک نب سیق اور رضحت امعنؿ نب ریشب ےن رضحت

ےک ارگ آپ وخد ہن آںیئ وت اےنپ رھگ واولں ںیم ےس یسک وک امہرے اپس جیھب دےئیجی وج دخا ےک مکح اور آپ ےک دج روسؽ اہلل یک تنس

اطمقب آپ ےک ااکحؾ اجری رکے۔ ی ابت آپ ےک ملع ںیم آین اچےیہ ہک اس وتق امعنؿ نب ریشب رصق اامرت ںیم راتہ ےہ، اور مہ

ہن اس ےک اسھت ہعمج ادا رکےت ںیہ اور ہن امجتع۔ ارگ آپ اں آ اجںیئ وت مہ اےس اشؾ یک رطػ اکنؽ ابرہ رکںی۔ واالسلؾ

35

۔

این ےک اہھت رواہن ایک اور وہ دوونں زی راتفری ےک اسھت نیسح ےک اپس چنہپ ی طخ اوھنں ےن رمع نب ان ذ یمیمت اور دبعاہلل نب عیم ہ

طخ اور یھب ےھت۔ رھپ اوھنں ےن دو دؿ ااظتنر رک ےک رہسم ااصنری وک رواہن رک دای۔ اؿ ےک اپس وج طخ 500ےئگ۔ اؿ دوونں ےک اپس

اھت اس اک ومضمؿ ی اھت:

ارلنمح ارلمیح۔ لھپ ک رک ایتر وہ ےکچ ںیہ۔ اے روسؽ دخا ےک وناےس آپ دلجی ےس امہرے اپس آ اجےیئ۔مسب اہلل

ف اتہک ےہ ہک ےپ ہب ےپ وطخط آپ ےک اپس ےچنہپ وت آپ ےن ولوگں ےک ابرے ںیم درایتف ایک۔ اوھنں ےن )ینعی الہ وکہف ےن

ن

خم

اوب

اہھت اکی طخ ت اجی۔ الہ وکہف یک اجبن ےس ی دوونں آرخی اقدص ےھت۔ بج آپ ےن )ینعی ( اہین نب اہین اور دیعس دبعاہلل یفنح ےک

ےن ( بس طخ زپھ ےئل وت اؿ ےک وجاب ںیم وج طخ اھکل وہ اس رطح اھت: رضحت نیسحہ

35

وک اؿ ےک رھگ ںیم ھٹیب رک ااسی امیلسؿ نب رصد وک رسیتے درےج اک احصیب اتبای ایگ ےہ )االاصہب( حیحص ملسم ںیم اؿ یک ااحدثی رموی ںیہ۔ رضحت نیسحہ

ی ؿ یلع ںیم اشلم وہں نکیل اینپ تعیب وتڑےن یک وکیئ طخ ںیہن اھکل اج اتکس اھت اور اس اگنہےم ںیم

اؿ یک رشتک یسک رطح اثتب ںیہن یک اج یتکس۔ نکمم ےہ وہ ش

ےک رگوہ ںیم اؿ یک رشتک اریم اوملنینم سیدی یک وافت ےک دعب یک ابت ےہ۔ اؿ یک ؿتیصعم ںیم التبم وہےن یک رجات وہ اس وتق ںیہن رک ، ےت ےھت اوتلاوب

زدنیگ ںیم اوھنں ےن وکیئ ااسی ادقاؾ ںیہن ایک سج ےس اؿ یک تعیب دخموش وہ اجےئ۔

ں یسک مسق اک وکیئ االتخؽ ںیہن اھت۔ ی طخ ےنجیھ اور ی یھب ابلکل طلغ اور الخػ واہعق ےہ ہک الہ وکیف ای الہ رعاؼ ےک ابدنشے اریم اوملنینم ےک الخػ ےھت۔ واہ

اک ااؿ اےسی یہ یک اکروایئ دنچ ےنگ ےنچ رش دنسپوں یک یھت۔ ااکرب وکہف اس ںیم ولمث ہن ےھت ارگ وہےت وت وصراحتؽ فلتخم وہیت اور رعاؼ یک رطػ ےس تعیب

ااکنر رک دای اھت۔ وہ ولگ عمتجم اور دحتم ےھت اس ےئل اکایمب وہےئ نکیل الہ رعاؼ اک اامجع رک دای اجات ےسیج الہ اشؾ ےن رضحت یلع ہیک الختف میلست رکےن ےس

ےک اسھت یھت۔ ی بس اریم اوملنینم سیدی یک الختف رپ اھت۔ اسیج ہک رضحت نیسحہ ےن واہں ےنچنہپ ےک دعب اینپ آوھکنں ےس دھکی ایل ہک راےئ اعہم اریم اوملنینم

وں یک یھت اور اوھنں ےن الہ رعاؼ رپ ی ضحم ارتفاء ایک اھت ہک اریم اوملنینم یک تعیب ےس اںیھن ااکنر ےہ اور وہ رضحت نیسحہ رشارت دعمودے دنچ رشدنسپ

دےیئ اؿ انؾ اظرہ رک ےس تعیب رکان اچےتہ ںیہ ای اریم وکہف ےک اسھت امنز ںیہن زپےتھ۔ وطخط اک ی اتشپرہ وج رضحت نیسحہ ےن وتق رپ اؿ ولوگں وک داھکای اور

اک طخ انجیھب اتبای ولوگں ےک الخػ ایسی وقی اہشدت یھت ہک وکحتم اس رپ ےس مشچ وپیش ںیہن رک یتکس یھت۔ نکیل وکحتم رپ ی اثتب ںیہن وہ اکس ہک نج ولوگں

وت لتق رک دای اجان ھچک لکشم ہن اھت۔ وصخاص اس ےئل اجات ےہ وہ طخ وامق اوھنں ےن ےجیھب ےھت ایس ےئل اؿ ےک الخػ وکیئ اکروایئ ںیہن یک یئگ ورہن اؿ اک رجبؾ اغب

وت ہنتف انب ازلریب ےک ببس ہک احدہث رکالب ےک دعب نیت ربس کت اتم ںیم یسک مسق اک ااشتنر دیپا ںیہن وہا اور امتؾ اومر الختف وخبیب ااجنؾ اپےت رےہ۔ االتخؽ

دیپا وہا۔

ھا رے طخ ال

م

ت

ھا رے مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ نیسح نب یلع یک رطػ ےس رگوہ ومنینم ےک انؾ۔اام دعب۔ اہین اور دیعس

م

ت

ےئ اور

اقدصوں ںیم ی آرخی اقدص ںیہ وج ریمے اپس آےئ۔آپ ولوگں ےن وج ھچک اھکل وہ ںیم ےن ھجمس ایل ینعی ی ہک ریمے اوہ آپ

ولوگں اک وکیئ اامؾ ںیہن اور آپ ولگ ےھجم اس رغض ےس الب رےہ ںیہ ہک اشدی اہلل آپ وک اچسیئ اور دہاتی رپ عمج رک دے ںیم آپ

ں۔ ی ریمے رھگ واولں ںیم بس ےس الضف ںیہ اور ںیم ےن اںیھن دہاتی یک وہس اےنپ اھبیئ ملسم نب لیقع وک جیھب راہولوگں ےک اپ

۔ےہ ہک آپ ولوگں ےک ذجابت ریخ اگسیل اور ومافق ےس ےھجم علطم رکںی وت ںیم آپ ےک اپس آ اجؤں اگ۔ ااشنء اہلل اعتیل

36

36

وکیف وعیشں یک دوعت اور اما ادماد و رصنت ےک رھبوےس رپ ایسیس ادتقار ےک وصحؽ ےک ےئل اس ےک ومضمؿ یہ ےس اصػ اظرہ ےہ ہک رضحت نیسح

ے ںیم اہک اجات ےہ۔رشتفی ےل اجےن رپ آامدہ وہ رےہ ےھت۔ رجش االسؾ وک اےنپ اور اےنپ وخؿ ےس ےنچنیس ےک ےئل ںیہن اج رےہ ےھت اسیج ہک طلغ رپاڈنگیپ

ملسم نب لیقع یک روایگن وکہف وک

رھپ آپ ےن ملسم نب لیقع وک البای اور اؿ ےک اسھت سیق نب رہسم دیصاوی اور امعرہ نب دبعاہلل ولسیل وک رواہن رک دای۔ اںیھن

اہلل ےس ڈرےن اور ولوگں ےک اسھت فط و دمارت ےس شیپ آےن یک دہاتی یک اور ی ہک ارگ وہ ولوگں وک اینپ راےئ رپ عمتجم اپںیئ وت

ےن دو رربہ یھب اؿ ےک اسھت رک دےئ اتہک راہتس داھکںیئ۔پ وک علطم رکںی۔ ملسم نب لیقع بج اپس آ ےئگ وت نیسح ہدلجی ےس آ

ملسم آپ ےک اپس ےس ےلکن وت ی دوونں رربہ یھب اؿ ےک اسھت ےھت۔اوھنں ےن دجسم وبنی ںیم احرض وہ رک امنز زپیھ اور ازعہ و ارقاب

نکیل ایھب راہتس اک ھچک افہلص یہ ےط ایک اھت ہک راہتس وھبؽ ےئگ اور اںیھن ا ین ایپس ہک رم ےئگ۔ اس ےس رتصخ وہ رک رواہن وہ ےئگ۔

ق اھت۔ )یگنت یک ہگج( رپ ملسم ےن نیسحہین

مض

وک ایس ہگج ےس طخ ت اجی۔ ہگج اک انؾ

ےک اسھت ںیم آای اھت وہ راہ ےس کٹھب یک یٹیب ےک رفزدن ںیم آپ وک االطع داتی وہں ہک نج دو راربہوں ملسو هيلع هللا ىلص اام دعب۔ اے روسؽ دخا

ےئگ اںیھن تخس ایپس یگل یھت ہک اجؿ ےس ےئگ۔ اس وصراحتؽ وک ںیم ےن افؽ دب اھجمس۔ ارگ آپ اچںیہ ہک ےھجم اعمػ ر ںیھ اور

ریمی ہگج یسک دورسے وک جیھب دںی وت رھپ ااسی یہ ےئجی۔

:ےک اپس بج ی طخ اچنہپ وت آپ ےن وجاب ںیم اھکل نیسحہ

یک رطػ ےس اےنپ انب مع ملسم نب لیقع ےک انؾ۔ اام دعب۔ اے ریمے اچچ ےک رفزدن ںیم ےن اےنپ مسب اہلل ارلنمح ارلمیح۔ نیسحہ

وک ی رفامےت انس ےہملسو هيلع هللا ىلص( انان روسؽ دخا)

37

ہک الہ تیب ںیم ہن وت وکیئ افؽ دب اتیل ےہ اور ہن وخد اس ےس وکیئ وگشؿ ایل اجات ےہ

طخ زپھ ںیل وت وج دہاتی ںیم ےن آپ وک دی ےہ ایس رپ اگزمؿ رےیہ۔اذہا بج آپ ریما ی

واالسلؾ کیلع و رۃمح اہلل و رباکہت۔

نیسحر ا و ی اک ہی ذکت ضحم ےہ ہک 37

نیسحملسو هيلع هللا ىلص ےن وضحر رضحت

ا د ب الو ا صظہ انس وہ۔ رضحت

ب الو ا صظہ ںیہن۔ ا یس اک وکیئ ا ر س

تییک وکیئ ر و ا

ا نیعب ںیم ےہ۔

ےک ا ابتعر تم ا ت اک امشر ب

تیا ےہ ا و ر ر و ا

ی اھجمس ےنب

ےئل ا ت یک احصتیب وک ا زعا ر

ملسم اک وکہف انچنہپ

ملسم نب لیقع وک بج ی طخ اچنہپ اور اوھنں ےن اےس زپاھ وت وفرا رواہن وہ ےئگ۔ ایھب وہ اج یہ رےہ ےھت ہک ہلیبق ےط ےک اپین رپ

چنہپ ےئگ اور وںیہ ارت زپے۔ دےتھکی ایک ںیہ ہک آپ ےک اسویھتں ںیم ےس اکی ےن اکی رہین وک ریت امر رک رگا ایل ےہ۔ آپ ےن اہک ہک

دنمش وک ایس رطح لتق رکںی ےگ۔ اؿ اش اہلل۔ رھپ آپ رواہن وہ ےئگ اور وکہف ےچنہپ۔ رات اک وتق اھت اور آپ امیلسؿ نب مہ یھب اےنپ

رصد ےک اہں رفوشک وہےئ۔ اور ضعب ےتہک ںیہ ہک اتخمر نب ایب دیبعہ یفقث

38

ےک رھگ۔ ولگ آپ ےک اپس آےن اجےن ےگل۔ آپ

وہ ولگ روےت اور اہےئ واےئ رکےن ۔ےتگ۔ اےنت ںیم اعسب ایرکبی ڑھکا وہا، اور اس ےن اہلل اںیھن نیسح اک طخ زپھ رک انسےت سج رپ

:اک ذرک ایک اور آپ رپ درود زپھ رک اہک)ملسو هيلع هللا ىلص( یک دمح و انثء رک ےک یبن

البںیئ ےگ ںیم ںیم ںیہن اجاتن ولوگ ں ےک دولں ںیم ایک ےہ نکیل اےنپ دؽ یک ابت آپ ولوگں وک اتبات وہں۔ آپ ولگ بج یھب ےھجم

۔احرض وہ اجؤں اگ۔ اور اینپ ولتار ےس آپ ےک دنمش ےک الخػ ڑلات روہں اگ۔ ات آہکن اہلل زعؽ و لج ےک اپس چنہپ اجؤں

ھا را وج رفض اھت وہ مت ےن اد

م

ت

ا ی ہہک رک ھٹیب ایگ۔ اب بیبح نب اظمرہ ڑھکا وہا اور اس ےس اہک )ینعی اعسب ےس ( اہلل مت رپ رمح رکے،

، اور دخا یک مسق ںیم یھب ایس ومفق رپ وہں۔ رک دای

ف اتہک ےہ ہک الہ وکہف اؿ ےک اپس )ینعی رضحت ملسم نب لیقع ےک ( مک و شیب دس دس سی سی یک وٹویلں ںیم آےن ےگل، ات

ن

خم

اوب

آہکن اس دؿ ایس سہار آدویمں ےن اؿ ےس تعیب رک یل ۔

39

رپ ڑچاھ، اہلل یک دمح و انثء بج اس یک االطع امعنؿ نب ریشب وک یئ وت وہ ربنم

یک، یبن اک ذرک رک ےک آپ رپ درود ت اجی اور رھپ اہک: ولوگ دخا یک مسق ںیم اس ےس ںیہن ڑلوں اگ وج ھجم ےس ہن ڑلے اور ہن اس ےس رعتض

ہنع اھت ہن ہک اوب دیبعہ۔اؿ اک ی ان فل اٹیب ابسہیئ ےک ےھت ڑچھ ایگ۔اور رھپ اےنپ ایخالت ںیم اس اتخمر ےک اجمدہ ریبک وادل امدج اک امس رگایم اوب دیبع ریض اہلل 38

نب یلع نب ایب درہج ووسوسں اک اکشر وہا ہک وبنت کت اک دوعی رک اھٹیب۔ ایس ےئل ااحصب روسؽ اور مہ رصع املسمؿ اےس ذکاب ےتہک ےھت۔اس ےن رضحت دمحم

اک دبہل ےنیل ڑھکا وہا ےہ اور ی ہک آپ دہمی وموعد ںیہ نکیل رضحت دمحم ےن اس ےس اینپ رباءت اھ ہک آپ ےک مکح ےس وہ وخؿ نیسحہاطبل رپ ی اتہبؿ ابدن

انب رصد ےک ئاجےئ ےہ ہک اک ااؿ رک دای اور رضحت انب ازلریب زین اریم اوملنینم دبع اکلمل ےن آپ وک اصدؼ اوقلؽ اور اتخمر وک اکذب اجان۔ ولعمؾ ااسی یہ وہات

وہ اس رطح چیہ انب دںی۔ملسم وک اتخمر یہ ےن اےنپ اہں رہھٹاای وہ اگ۔ امیلسؿ یک احصتیب ےک انمبس احؽ ی ہن اھت ہک والتی دہع اور الختف یک دوونں وتعیبں وک

39

آابدی اس زامےن ںیم اس ےس یھب مک یھت۔ ایس سہار ااخشص ےک اکی دؿ ںیم تعیب رک ےنیل یک رواتی المع احمؽ ذکب ضحم ےہ۔ وکہف یک

ڑو۔ ارگ ےھجم یسک صخش رکوں اگ وج ھجم ےس رعتض ہن رکے۔ اذہا ےنتف ےس ےچب روہ اور اےنپ احومکں ےک اقمےلب ںیم اینپ یتہجکی تم وت

ےک قلعتم ی قیقحت وہ ایگ ہک اس ےن ااسی ایک ےہ۔ وت ںیم انیقی اس یک رگدؿ امر دوں اگ۔ ارگہچ وکیئ ریما دمداگر ہن وہ۔

40

ابت ی نس رک دبعاہلل نب ہبعش رضحیم ڑھکا وہا اور اہک اے اریم ی اکؾ ریغب دریلی، یتخس اور وخؿ رسیی ےک ںیہن وہ اتکس۔ آپ ےن وج

ارت یک ےہ وہ مک یتمہ یک ےہ۔امعنؿ ےن اہک اہلل ےک ےئل ںیم مک وتمہں ںیم وہان دنسپ رکات وہں ہن ہک اظوملں ںیم۔ ی ہہک رک وہ ربنم ےس

آای۔

:دبعاہلل نب ہبعش رضحیم واہں ےس الک اور سیدی نب اعموی وک ھکل ت اجی

یک رطػدبعاہلل نب ہبعش رضحیم یک رطػ ےس سیدی نب اعموی

41

ی ؿ ۔

اام دعب۔ ملسم نب لیقع وکہف آےئ وہےئ ںیہ اور اؿ ےس ش

نسح ےن تعیب رک یل ےہ ارگ رضورت ںیھجمس وت اکی وقی آدیم وک اں جیھب دںی ویکہکن امعنؿ زمکور ںیہ اور زمکور یہ رانہ اچےتہ

۔ںیہ

ےس گنج ےک قلعتم سیدی وک اھکل۔رھپ ااسی یہ طخ اس ےن رمع نب دعس وک یھب ت اجی۔ بج اےسی رماےلس نیسحہ ےن ی الہپ صخش اھت سج

سیدی ےک اپس عمج وہ ےئگ وت اس ےن اےنپ اکی آزاد رکدہ الغؾ رسوجؿ وک البای اور اہک

42

ےن سک رطح اےنپ انب ۔ مت دےتھکی وہ ہک نیسحہ

40

آدیم اریم اوملنینم رضحت امعنؿ ہ ےسیج رفزاہن ےس ی ارم دیعب ےہ ہک وکہف ںیم ا ین ڑبی اگنہیم وصرت دیپا وہ اور اںیھن ربخ ےلم وت اس وتق بج ایس سہار

امعنؿ ےن ضحم ڈراےن رپ اافتکء ایک۔ رغبض احمؽ ارگ ایس سہار آدیم تعیب رک ےکچ یک تعیب وتڑ دںی۔ ی دنچ آدویمں یک رحتک وہ یگ اور ایس ببس ےس رضحت

ےک الخػ ااجتحج کت وہےت اور اہلل ےک انؾ رپ ی تعیب وہیت وت وصراحتؽ ھچک اور یتلکن۔ ی ہن وہات ہک وکہف ےک بس آدیم اےسی ےب اامیؿ اثتب وہں ہک وکحتم

ےک ومفق وک درتس اجان وہات وت اؿ یک ہ ا می اور اؿ ےسیج ب ےن ڑبے ڑبے ولگ ےھت اوھنں ےن ارگ رضحت نیسحہن رکںی۔ رضحت افنح نب سیق رسدار ینب

ح اریم دمد وک ڑھکے وہ اجےت۔ رضحت افنح یک دصاتق و رجات رپ رحػ رانھک، اؿ یک وپری اجمدہاہن زدنیگ یک یفن رکےن ےک رتمادػ ےہ۔ رعاؼ وپری رط

ےن دھکی ایل اور اےنپ ومفق ےس روجع رفام ایل۔ مئ اھت۔اسیج ہک وخد رضحت نیسحہاوملنینم یک تعیب رپ اق

41

ہقی ولصت اہلل اہیلع ےن آداب االسیم اور اعشر احصہب ی ںیہن ہک آدیم اانپ انؾ اوؽ ےھکل اور اریم اوملنینم اک انؾ دعب ںیم۔ رضحت اؾ اوملنینم دیسہ اعہشئ دص

وت ایس رطح، ایب زاید نب ایب ایفسؿ نم اعہشئ اؾ اوملنینم۔ احالہکن رضحت زاید احصیب ںیہن ںیہ اور رضحت اؾ اوملنینم اک وج بج رضحت اریم زاید وک طخ اھکل

انہم ت اجی اس وک وج تعیب رتہمج(۔ رضحت انب رمع ےن اےنپ اشرگد اور اتیعب ہفیلخ اریم اوملنینم دبع اکلمل 522ہحفص 2اقمؾ ےہ اظرہ ےہ )وتفح ادلبلاؿ دلج

ںیم اوؽ اریم اوملنینم اک انؾ اھکل رھپ اانپ )وماطء اامؾ امکل( ا ین یہ ابت ےس اس طخ یک تقیقح ایعں وہ اجیت ےہ۔

42

رےتہ ےھت۔ ایک ایک اریم اوملنینم وک روشرے ےک ےئل رسوجؿ ےس رتہب وکیئ اور ریشم ہن اتلم۔ دقشم ںیم ایک بس ان رجتہب اکر اور ایستس ےس اندلب ولگ یہ

راوی اؿ دوونں اک ابیمہ روشرہ ےننس ےک ےئل وہا ےک وھگڑے رپ وسار واہں چنہپ ایگ اھت۔

ےل رےہ ںیہ۔ ےھجم ولعمؾ وہا ےہ ہک امعنؿ ےن اس ابرے ںیم زمکوری داھکیئ ےہ۔ ی مع وک وکےف ت اجی ےہ اور وہ ولوگں ےس تعیب

ہہک رک اےس وکہف ےس آےئ وہےئ طخ زپےنھ وک دےیئ۔ اور اس یک راےئ درایتف یک۔ اس ےن روشرہ دای ہک امعنؿ وک زعموؽ رک ےک

اریم اوملنینم سیدی( لمع ایک۔ دیبع اہلل نب زایدہ وک رقمر رک دای اجےئ ۔ ایس روشرے رپ اس ےن )ینعی

انب زاید اک رقتر رصبے و وکےف رپ

اس رطح رصبے و وکےف دوونں یک وکحتم ایس ےک تحت رک دی )ینعی اریم انب زاید ےک (۔اےس وج رفامؿ ت اجی وہ ی اھت۔ اام

ےس اکؾ ول اور ریخ اگسیل ےک ذجےب اک اسھت ااظتنؾ اھبنسول۔ دعب۔ ںیم ےن ںیھمت رصبہ و وکہف دوونں رہشوں اک وایل انبای ےہ، نسح و دتریب

رھپ اےس اکی دورسا رفامؿ ت اجی سج ںیم اھکل اھت:

سیدی نب اعموی یک رطػ ےس دیبع اہلل انب زایدہ ےک انؾ۔ اام دعب۔ ےھجم ولعمؾ وہا ےہ ہک الہ وکہف ےن نیسح یک تعیب رپ اامجع ایک

جیھب اکچ وہں۔ ےھجم ااسی وکیئ ریت رظن ںیہن آات ےسج اےنپ دنمش یک رطػ وکنیھپں اور وہ مت ےس ےہ۔ ںیم ںیھمت )اس ےس ےلہپ ( طخ

زایدہ اکررگ وہ۔ اذہا بج مت ریما ی طخ زپوھ وت ایس وتق ایس ڑھگی واہں ےک ےئل رواہن وہ اجؤ۔ ربخدار یتسس تم رکان، وقت ےس اکؾ

وک زدنہ تم وھچڑان۔ ملسم نب لیقع وک رگاتفر رک ےک لتق رک دانی اور اؿ اک رس ریمے انیل اور یلع انب ایب اطبل یک لسن ںیم ےس یسک

اپس جیھب دانی۔واالسلؾ۔

43

رجہی ںیم ت اجی اور یہی وہ اسؽ ےہ سج ںیم نیسح ہیلع االسلؾ لتق وہےئ۔ راوی اتہک ےہ ہک اس 60ی رفامؿ رقتر، اس ےن ذی اہجحل

اچنہپ ےن )ینعی اریم اوملنینم سیدی ےن ( ی رفامؿ ملسم نب رمعو ابینہ ےک رپسد ایک اور اہک رصبے اجؤ اور ریما ی طخ دبعاہلل نب زاید وک

رضحت امعنؿ وک زعموؽ ںیہن ایک ایگ ہکلب آپ اک ابتدہل وملص یک والتی رپ رک دای ایگ۔ 43

ایک۔ اؿ ےک ےئل ایک لکشم اھت بج آؽ یلع دیقی نب رک اؿ ےک درابر ںیم شیپ وہےئ وت اریم اوملنینم سیدی ےن ارگ ی رفامؿ ت اجی اھت، وت وخد اس رپ لمع ویکں ںیہن

احصہب و آؽ اتیبل ریض اؿ بس وک لتق رک دےتی۔ اور وخد اریم انب زایدہ ےن احدہث رکالب ےک دعب اؿ بس وک لتق ویکں ںیہن ایک۔ اور ویکں ںیمہ اتلم ےہ ہک ااکرب

تی رپ اقمئ رےہ۔ اور اؿ ےک الخػ رہ وشرش ےس ےب ا یقل اور زیباری اظرہ یک۔ اور ویکں آؽ یلع اور امتؾ ونب اہمش ےن اؿ ےک اہلل مہنع اریم اوملنینم یک امح

وج اطتق اسھت اےنپ اقلعتت وخیشی وک وبضمط ےس وبضمط رت انبای۔ اس احدےث ےک دعب یھب ابیمہ رےتش انےط وہےت رےہ۔ رضحت انب ازلریب ےن اؿ ےک دعب

ڑھکے وہےئ اور اؿ ی، اس اک ضاقاض اھت ہک ونب اہمش بس اؿ ےک اسھت وہ اجےت اور ںیہن وہےئ ےھت وت بج وخؿ نیسح اک ااقتنؾ ےنیل ےک ےئل اوؽ اوتلاوبؿ ڑکپ

اینپ یس رک سگرںی۔ نکیل اوھنں ےن وج ےک دعب اتخمر یفقث، وت ونب اہمش ےک ےئل ومعق اھت ہک اؿ رحتوکیں یک رسرپیتس رکںی اور اےنپ اخدناؿ اک ااقتنؾ ےنیل ےک ےئل

سج ےس اںیھن وخؿ نیسح ںیم ولمث ھچک ایک وہ اس یک نیب اور اقعط د لی ےہ ہک ہن اریم اوملنینم ےن ااسی رفامؿ ت اجی اور ہن اریم دبعاہلل ےن وکیئ دقؾ ااسی ااھٹای

وجد ونب اہمش ےن اےس ضحم اکی احدہث اجان اور اس یک ذہم داری ہن اریم اوملنینم رپ ڈایل اور ہن اؿ اھجمس اج ےکس۔ی اکی احدہث اھت اور امتؾ رت دؽ ذگار وہےن ےک ابو

رےہ ےسیج ھچک وہا یہ ےک یسک رنک رپ۔ آرخ اؿ اک اور اسری اتم اک وخؿ ااسی دیفس ویکں ھجمس ایل ایگ ےہ ہک اانت ڑبا اسہحن سگر اجےئ اور اچر ربس کت اتم ایسی

اتم وت یھت سج ےن دیسان امثعؿ ولصات اہلل ہیلع یک اہشدت رپ زنیم آامسؿ اکی رک دای اھت۔ںیہن۔ ی ویہ

بج وہ ی رفامؿ ےل رک رصبہ وک رواہن وہا وت ایس اانثء ںیم نیسح اک طخ ارشاػ رصبہ ےک انؾ اچنہپ سج ںیم آپ ےن دمد یک ادتساع یک دو۔

یھت۔ اؿ ںیم افنح نب نیق

44

۔ دبعاہلل نب رمع و نب اجردو اور وعسمد نب رمعم وریغہ ےھت۔ رماےلس اک ہخسن اکی یہ اھت وج اس رطح

رشوع وہا۔

وک امتؾ اینپ امتؾ ولخماقت ںیم ربسگدیہ ایک اںیھن وبنت اہلل ارلنمح ارلمیح۔ نیسح نب یلع یک رطػ ےس۔ اام دعب۔ اہلل ےن دمحم مسب

ےس ونازا اور اینپ راستل یک ذہم داری اؿ رپ ڈایل۔ رھپ اںیھن زعت و ارتحاؾ ےک اسھت اےنپ اپس الب ایل۔اوھنں ےن ولوگں وک دؽ

تحیصن یک اور اےنپ رپورداگر اک اغیپؾ اںیھن اچنہپای۔ اؿ ےک دعب اؿ یک اجینیشن اک قح اؿ ےک رھگ واولں اور وظنمر رظن وسزی ےک اسھت

ولوگں اک اھت۔ نکیل ھچک ولگ زربدیتس مہ رپ احمک وہ ےئگ۔ اور مہ ےن یھب ہنتف دنسپ ہن رکےن اور اعتیف وکیش ےک ببس اںیھن میلست رک

ےئگ ےھت۔ ںیم آپ ولوگں وک ی طخ جیھب راہ وہں اور اہلل یک اتکب اور اس ےک یبن یک تنس یک رطػ آپ وک دوعت داتی ایل اور رایض وہ

وہں۔ ارگ آپ ولوگں ےن ریمی ابت ین اور ریمے مکح یک ریپوی یک وت ںیم آپ بس وک اکایمیب یک راہ رپ ےل ولچں اگ۔ واالسلؾ

کیلع و رۃمح اہلل و رباکہت۔

45

44

ہیلع یک رضحت احضک االفنح نب نیق یمیمت ةکر اتنیعب ںیم ےس ںیہ۔ دہع افرویق ںیم امہ انمبس رپ افضئ رےہ۔ اریم اوملنینم امثعؿ روضاؿ اہلل

ےک رفامؿ یک ہاک اسھت دانی اچاتہ اھت نکیل رضحت اوبرکب رکاؾ ےک اابتع ںیم ریغ اجدبناری اایتخر رک یل۔ رشوع ںیم رضحت یلعہاہشدت ربکی ےک دعب وہمجر احصہب

دف ںیم رشکی ےھت وج عبط ابتجمیئ دیلہ( اریم اوملنینم اعموی یک تعیب ںیم دالخ وہ ےئگ وہ اس و 9ص 1زج 1ذپریایئ ںیم اس ےس رتحمز رےہ۔ )حیحص اخبری دلج

ن ںیک ینعی والتی دہع یک یت

بیع نت

ف اریم سیدی یک والتی دہع ےک ےلسلس ںیم رعاؼ ےس ایگ اھت اور اامجع احصہب ےک اطمقب اؿ ےس دوونں

ن

خم

اور رھپ الختف یک۔ اوب

وت ااھبرےن ےک ےئل واہں ایگ اھت۔ رضحت نیسحہاک ی ایبؿ ابلط ےہ ہک آپ اس ودف ںیم رصبے ےئگ ےھت وج اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ بج رعاؼ آےئ

اقتنؾ ےنیل یک رحتکی رضحت افنح ےن اؿ اک اسھت ںیہن دای اور اینپ تعیب رپ اقمئ رےہ۔ رھپ بج اوتلاوبؿ ےن اریم اوملنینم یک وافت ےک دعب وخؿ نیسح اک ا

رےج ںیم یھب اسھت ںیہن دای۔ رھپ ےسی اہک اج اتکس ےہ ہک وہ یسک درےج ںیم اریم اوملنینم ےک الخػ رخوج ااھٹیئ وت اس ےس یھب رتحمز رےہ اور اتخمر یفقث اک یسک د

۔ںیم رشتک رک ، ےت ےھت۔ وہ اینپ وقؾ ےک رسیئ ےھت اور اؿ یک وقؾ ےن یلع اومعلؾ ایھن ےک ومفق یک ریپوی یک

اھت، ایس رپ اقمئ رےہ اور ایسیس ااشتنر ےک زامہن ںیم یسک رطػ ےس وکیئ یلمع ہصح ںیہن ایل۔ رضحت افنح ےن اانپ وج ومفق گنج لمج ےک وتق اایتخر ایک

تم یک رطػ ےس وساےئ اس ےک ہک بج اریم اوملنینم سیدی یک وافت ےک دعب وخارج ےن زور ڑکپا وت آپ ےن اؿ ےک الخػ ںاد ںیم ہصح ایل اھت۔ یسک وکح

وک اس ےنتف ےس اجنت دالےن ےک ےئل وہمجر احصہب ےک قفتم ہیلع ذمبہ ےک اطمقب الختف حیحص اس یک ےہ وج ارابب لح و ںیہن ہکلب رہش یک افحتظ اور اتم

رصػ اؿ یک ہک آح ین تیثیح دقع ےک اامجع رپ ینبم وہ ای قفتم ہیلع اامؾ یک وتیص رپ۔ اریم اوملنینم دبع اکلمل یک الختف رپ امتؾ اتم ےن اامجع ایس رپ ایک اھت

الختف یک یھت۔ رضحت افنح وہمجر ےک ایس کلسم رپ ےھت۔

45

المہظح وہ ہقیلعت ااقحتسؼ الختف۔

اوی اتہک ےہ ہک ارشاػ ںیم ےس اکی آدیم یھب ااسی ہن اھت ہک سج ےن ی رماہلس ہن زپاھ وہ اور رھپ اےس ہیفخ ہن راھک وہ وساےئ زنمر ر

نب اجرود ےک، ویکہکن اس یک یٹیب انب زایدہ ےک اکنح ںیم یھت۔ اس ےن بج ی طخ زپاھ وت اقدص وک رگاتفر رک ےک انب زاید ےک اپس

ہ ےن بج ی طخ زپاھ وت اقدص وک لتق رکےن اک مکح دے دای۔ ی الہپ اقدص اھت وج االسؾ ںیم لتق ایک ایگ۔ رھپ انب زایدہ ےل ایگ۔ انب زاید

:ربنم رپ ڑچاھ اور اہک

زاید اے الہ رصبہ! سیدی ےن ےھجم وکےف اک وایل انب دای ےہ اور ںیم واہں اجےن اک دصق رک اکچ وہں۔ اینپ ہگج ںیم ےن اےنپ اھبیئ امثعؿ نب

وک رقمر رک دای ےہ مت ولگ اؿ یک ابت اننس اور ااطتع رکان۔ اوفاہ اڑاےن واولں ےس ربخدار رانہ۔ دخبا ارگ ےھجم ی ولعمؾ وہا ہک مت ںیم

ےس یسک ےن اؿ ےک )ینعی اریم امثعؿ ےک ( الخػ ایک وت ںیم انیقی اےس لتق رک دوں اگ اور دور ےک ولوگں ےک دبےل رقبی ےک ولوگں

وں اگ۔ ات آہکن مت راہ راتس رپ آ اجؤ۔وک ڑکپ

ی رقتری رک ےک وہ رصبے ےس وکہف رواہن وہ ایگ۔ اس ےک اسھت اس ےک رھگ واےل اور ومایل ےھت اور اسھت یہ ارشاػ رصبہ ںیم ےس

ع ےک۔ اس ےن ذعر ایک

ت

سم

اھت ہک اس ےک وکےھل ملسم نب رمعوابیلہ، ذنمر نب اجرود اور رشکی نب آوغر ےسیج ولگ، وساےئ امکل نب

ںیم درد ےہ اور اہک اھت ہک ںیم دلج یہ اریم ےس اج ولمں اگ۔

د اک وکےف انچنہپانب زای

انب زایدہ رواہن وہ ایگ ات آہکن وکےف چنہپ ایگ۔اس اک ورود رحصا یک رطػ ےس وہا اھت۔ اس ےن دیفس ڑپکے نہپ رےھک ےھت، امعہم

یک رطح رہچہ ڈاکھ وہا اھت۔ ایسیہ املئ رچخ رپ وسار اھت اور اہھت ںیم اکی دیب ےئل لچ راہ اھت۔ ےھچیپ ےھچیپ اس ےک اسیھت ایسہ اھت اور نیسحہ

یک آدم یک وتعق رک رےہ ےھت۔ وہ)ینعی اریم ےھت۔ اؿ ولوگں اک داہلخ ہعمج ےک دؿ وہا۔ اس وتق ولگ امنز ےس افرغ وہ رک نیسحہ

"اے وناہس روسؽ :ھجمس رک ےتہک س ےس سگرات وت دیب ےک ااشرے ےس السؾ رکات اور ولگ اےس نیسح ہانب زایدہ( بج ولوگں ےک اپ

ھجمس رک وخش آدمدی ہہک رےہ ںیہ وت اےس انوگار سگرا۔ بج وہ رصقۃ اامرہ انب زاید ےن بج داھکی ہک ولگ اےس نیسحہ ۔وخش آدمدی"

ھا را انس اجےئ اریم ےک اسےنم ےس ٹہ اجؤ۔ ی وہ ںیہن ںیھنج مت امگؿ رک رےہ ول" :ےک رقبی وہا وت ملسم نب ابیلہ رمعو ےن اہک

م

ت

وگ،

" ۔وہ اور اؿ یک آدم یک ںیھمت وخاشہ ےہ

وتق ےس ےلہپ وکہف چنہپ ےئگ ںیہ۔اب انب زاید ےن اانپ اس رپ امعنؿ ےن لحم یک تھچ ےس اھجاکن۔ وہ یھب یہی ھجمس راہ اھت ہک نیسحہ

"ولوگ ںیم ااؿ رک : رھپ اہک " ۔"امعنؿ آپ اےنپ لحم ںیم رفوشک وہ رک ےھٹیب ںیہ اور رہش وک وییہن وھچڑ دای :رہچہ وھال اور زور ےس اہک

اےھٹک وہ ےئگ۔ اور اس ےن )ینعی اریم انب زاید( دو ےک دجسم ںیم امنز ےک ےئل اےھٹک وہ اجںیئ"۔ ی ااؿ نس رک رثکبت ولگ دجسم ںیم

ربنم رپ ڑچھ رک اہک۔

ولوگ ےھجم وج اجاتن ےہ وہ اجاتن ےہ اور وج ںیہن اجاتن اس ےس ںیم اانپ اعترػ رکاات وہں۔ ںیم دیبع اہلل نب زاید وہں۔ سیدی ےن ےھجم "

ھا رے اس رہش اک وایل رقمر ایک ےہ اور ےھجم مکح دای ےہ ہک ولظم

م

ت

ؾ ےک اسھت ااصنػ رکوں، رحموؾ وک وہفیظ دوں اور وج طلغ رو وہ اس

ھا رے اعمالمت ںیم اؿ ےک مکح یک اپگردی رکوں اگ۔

م

ت

"رپ ااسحؿ رکوں )ینعی المتفط ےک ذرےعی االصح( اور ںیم

وہ اشؾ ےس اےسی ولوگں وک رھپ ربنم ےس ارت آای اور ابقلئ رعب ںیم انمدی رکا دی ہک "سیدی یک تعیب رپ اقمئ روہ، لبق اس ےک ہک

ف اتہک ےہ ہک بج ولوگں ےن ی انس وت اکی دورسے اک

ن

خم

ھا رے رمدوں وک لتق رکںی اور وعروتں وک ولڈنایں انب ںیل۔ اوب

م

ت

ںیجیھ وج

ہنم ےنکت ےگل ہک ںیمہ وکحتم ےک اعمالمت ںیم دلخ دےنی یک ایک رضورت ےہ۔ اس رطح اوھنں ےن نیسح یک تعیب وتڑ رک رھپ

سیدی یک تعیب رک یل۔

46

ف اتہک ےہ ہک بج حبص وہیئ وت ملسم نب لیقع ےک مسج ںیم درد اھت اور وہ امنز وک ہن اج ےکس۔ بج رہظ اک وتق وہا وت دجسم وک ےئگ

ن

خم

اور اوب

اکی ڑلےک وک داھکی اذؿ ااقتم ےک دعب اےلیک امنز زپیھ۔یسک ےن اس امنز ںیم اؿ اک اسھت ںیہن دای۔ بج وہ امنز ےس افرغ وہےئ وت

اور ایس ےس وپاھچ "ایمں ڑلےک اس رہش واولں وک ایک وہا ےہ ؟ "اس ےن اہک ریمے آاق اؿ بس ےن نیسح یک تعیب وتڑ دی اور سیدی یک

ہمی تعیب رک یل۔ اوھنں ےن بج ڑلےک یک ی ابت ین وت )اوسفس ےک ادناز ںیم( اہھت رپ اہھت امرا اور ڑسک رپ لچ زپے ات آہکن ونب زخ

اہین نب ،وت اس ےن اہک ؟ی سک اک رھگ ےہ ،ےک ہلحم ںیم چنہپ ےئگ۔ واہں اج رک زور ےس آواز دی وت اکی ڑلیک ابرہ یلکن۔ اس ےس وپاھچ

۔ڑلیک ادنر یئگ اور ابرہ اؿ ےک اپس اجؤ اور وہک اکی آدیم دروازے رپ ےہ۔ وہ انؾ وپںیھچ وت انہک ملسم نب لیقع اس ےن اہک،۔رعوہ اک

ےک ےئل اےھٹ وت ااھٹ ہن ایگ۔ رھپ دوونں ھٹیب ےئگ اور ابںیت ـ آ رک اہک

آاق ادنر رشتفی ےل ںیلچ، اہین اس وتق امیبر ےھت۔ وہ اعمن

:اہکرکےن ےگل۔ اےنت ںیم دیبع اہلل نب زایدہ اک ذرک آ ایگ۔ اہین ےن

ےک ےئل رضور آےئ اگ۔ بج وہ آےئ وت آپ ی ولتار ااھٹ آاق وہ ریمے دووتسں ںیم ےس ےہ۔ ریمی امیبری اک ےنس اگ وت زماج رپیس

رک وکرھٹی ںیم ےلچ اجےیئ اگ۔ بج وہ ھٹیب اجےئ وت ٹپھج رک لتق رک دےئیجی اگ۔ اید رےئھک ہک آپ ےک ےلمح ےس وہ چب ہن اپےئ۔ ارگ چب

اانپ امعہم رس ےس ااتر رک رفش رپ رھک ایگ وت آپ وک اور ےھجم دوونں وک لتق رک دے اگ ریمے اور آپ ےک درایمؿ اتم ی ےہ ہک ںیم

۔دوں اگ۔ ےسیج یہ آپ ی دںیھکی کپل رک لتق رک دںی

"۔ااشنء اہلل ااسی یہ رکوں اگ" :ملسم ےن اہک

46

ےس تعیب رک یل یھت ہک رضحت امعنؿ وک لحم ںیم رووپش وہان زپا۔ الہ رہش ےن وکحتم ےس ےب قلعت وہ رک نیسحہ 80،000اکی رطػ دوعی ےہ ہک

یک تعیب وتڑ رک اریم اوملنینم سیدی اور دورسی رطػ ےتہک ںیہ ہک اریم دیبع اہلل ےک اکی مکح رپ بس دجسم ںیم عمج وہ ےئگ اور اکی یہ دیکمھ ںیم رضحت نیسحہ

د ومرخ وغر ںیہن رکےت۔ الہ رہش ےن ہن وت اریم اوملنینم یک تعیب وتڑی یھت اور ہن ملسم نب لیقع ےک اہھت ےس دوابرہ تعیب رک یل۔ی ےہ وہ اضتد سج رپ انؾ اہن

یت ای الختف اقہمئ رپ تعیب یک یھت۔ بس ےک بس اینپ تعیب رپ اقمئ ےھت۔ رصػ دنچ ابسیئ ےھت وھنجں ےن ی ہنتف ڑھکا ایک اھت۔ ارگ الہ رہش ےن تعیب وتڑی وہ

و رتفمی ےن ےت وت ایک وصراحتؽ ی وہ یتکس یھت۔ ہکبج راوی وخد یہ ی ہہک راہ ےہ ہک اریم دیبع اہلل وکیئ وفج ےل رک ںیہن آےئ ےھت۔ رھپ اس ذکاب ےک الخػ وہ

اترخی ںیم ااسی وہا ےہ ہک اریم دیبع اہلل یک زابؿ ےس ولہکاای ےہ ہک اشؾ ےس وفںیج آںیئ وت رمدوں وک لتق رکےن ےک اوہ وعروتں وک ولڈنایں انبںیئ یگ۔ یھبک

۔ملسم ابویغں یک وعروتں وک ولڈنایں انبای ایگ وہ۔ ذکاب راوی یک ی ذکب ایبین ضحم اکی رشانمک دااتسؿ رمایئ ےک ےئل ےہ

انب زاید اور ملسم و اہین

ذعمرت الہک یجیھب ہک ےھجم آپ یک رھپ اہین ےن انب زایدہ وک اس ےب وافیئ یک اکشتی یجیھب ہک امیبر رپیس وک ںیہن آےئ۔ اس ےن

امیبری یک ربخ ہن یھت۔اب ںیم رات وک آؤں اگ۔ انچہچن انب زاید ےن بج اشعء یک امنز زپھ یل وت اہین یک ایعدت وک آای۔ اس اک درابؿ اس

اخدہم ےس اہک ہک ملسم وک ےک اسھت اھت۔ بج اہین ےس اہک ہک انب زاید دروازے رپ ےہ اور ادنر آےن یک ااجزت اماتگن ےہ وت اہین ےن اینپ

ولتار دے دو۔ اس ےن ددیی اور وہ وکرھٹی ںیم ےلچ ےئگ۔ انب زاید ادنر آای اور اؿ ےک )ینعی اہین( رقبی ھٹیب ایگ۔ درابؿ اس ےک

ےت رےہ اور ملسم ےک ےھچیپ ڑھکا راہ۔ وہ )ینعی اریم زاید( اہین ےس ابںیت رکات راہ اور اؿ ےک اوحاؽ وپےھچ۔ اہین اینپ امیبری یک تیفیک انس

ہن دری اگلےن اک ایخؽ رک ےک اانپ امعہم رس ےس ااتر رک زنیم رپ رھک دای اور رھپ رس رپ رھک ایل۔ ایس رطح اوھنں ےن نیت دہعف ایک رگم ملسم

ےلکن۔ اب اوھنں ےن ملسم وک انسےن ےک ےئل دنلب آواز ںیم ی رعش زپےھ۔

ں ںیہن داتی۔ یملس وک وخش آدمدی وہک اور اؿ بس وک وج اس یک السیتم یک داع ی ااظتنر اسیک ےہ اور یملس وک وجاب ویک (1)

رکےت ںیہ۔

ںیہک وخوگشار اپین اک وھگٹن ےہ وج ےھجم ایپس یک احتل ںیم الپ دای اجےئ ارگ ںیم فلت وہ ایگ وت ریما دؽ اس ںیم ااکٹ رےہ (2)

اگ۔

ھا ری اجبن ےس یسک اچابلزی اک ااسحس ایک وت (3)

م

ت

ںیھمت یھب اس یک اچابلزی ےس یھبک ےب وخػ ںیہن وہان ارگ یملس ےن

اچےیہ۔

وہ ابر ابر ی رعش زپےتھ ےھت۔ انب زاید ےن اؿ اک دصقم ہن ھجمس رک وپاھچ اؿ اص یک ی ذہایین تیفیک ویکں ےہ۔ ولوگں ےن اہک

ایگ۔ اب ملسم ےلکن وت اہین ےن اہک۔ اس ےک دت رمض ےک ببس۔ رغض انب زاید ھچک دری دعب اھٹ ایگ اور وھگڑے رپ وسار وہ رک الچ

ےک وحاےل ےس یچنہپ ےہ ہک اکی املسمؿ وک وج ملسو هيلع هللا ىلص لتق ےس آپ وک سک ابت ےن رواک۔ اوھنں ےن اہک اکی رواتی ھجم کت یبن

لتق رکے اس اک اامیؿ ںیہن۔اہین ےن اہک ہک آپ ارگ اےس لتق رکےت وت ی اکی اکرف اک لتق وہات۔

ف اتہک ےہ ہک

ن

خم

بج انب زایدہ رصق اامرت ںیم دالخ وہا وت اےنپ اکی آزاد رکدہ الغؾ وک البای وج لقعم الہکات اھت۔وہ اہنتی لیقع و اوب

میہف صخش اھت۔ اس ےن اےس نیت سہار درمہ دےئ اور اہک ی ول اور ملسم نب لیقع اک ہتپ اگل رک اےس دے دو۔ اور وہک ہک اس رمق ےس وہ

رکںی۔ اؿ رپ اانپ االخص اظرہ رکان اور ےھجم آ رک اتبان۔ لقعم ےن وہ درمہ ےئل اور وکہف ےک رھگوں اک رکچ اےنپ دنمش ےک الخػ ایتری

اگلای۔اں کت ہک ولوگں ےن اےس ملسم نب وجعہس ےک اپس اچنہپ دای۔ وہ اس وتق دجسم ںیم امنز زپھ راہ اھت۔ بج وہ اینپ امنز ےس

ایل۔ االخص اک ااہظر ایک اور اہک اے اوب دبعاہلل ںیم اکی اسیم صخش وہں نکیل اہلل ےن ریمے افرغ وہ ا وت لقعم ااھٹ اور اےس ےلگ اگل

دؽ ںیم الہ تیب یک تبحم ڈاؽ رک ااسحؿ ایک ےہ۔ ریمے اپس نیت سہار درمہ ںیہ اور ریما یج اچاتہ ےہ ہک ی رمق اس صخش وک دوں وج

ھا رے اپس ایس ےئل آای وہں ہک ھجم ےس ی درمہ ےل رک اےنپ ےک وناےس یک تعیب ےل راہ ملسو هيلع هللا ىلص ولوگں ےس روسؽ اہلل

م

ت

ےہ۔ ںیم

اؿ اص وک اچنہپ دو ںیم اؿ ربتعم ولوگں ںیم ےس وہں ںیھنج وہ اقلب اامتعد ںیھجمس ےگ۔ اؿ اک اعمہلم وپدیشہ رےنھک یک الصتیح ھجم

ںیم ےہ۔

ںیمہ الہ تیب ےس ایک اکؾ ؟ سج صخش ےن ںیھمت ھجم کت اچنہپای ملسم نب وجعہس وبال اے اھبیئ رعب ایسی ابوتں ےس ےب قلعت رےیہ۔

ےہ اس ےن وکیئ حیحص اکؾ ںیہن ایک۔ لقعم ےن اہک ارگ ںیھمت ھجم رپ اانیمطؿ ںیہن اسیج اچوہ دہع و امیپؿ ےل ول۔ رھپ ڑبی ںیمسق اھکںیئ

اور اس ےک قلعتم بس ابںیت اتب دںی۔ ملسم ےن اس رپ اامتعد رک اور ہیفلح ایبؿ داتی راہ ات آہکن اس ےن اےس انب لیقع ےک اپس اچنہپ دای

وک دے دای ویکہکن امؽ عمج رکان اور اہحلس رخدیان ایس ےک ذہم اھت اور وہ اؿ ےک سہشاروں دبعاہلل ایل اور تعیب ےل یل۔ رھپ ی روہیپ اوب

ںیم ہان اجات اھت۔

47

۔

ولعمامت مہب اچنہپںیئ وت انب زاید ےک اپس اج رک ملسم نب لیقع اک وپرا احؽ انس لقعم اؿ ولوگں ےک راز ولعمؾ رکات راہ۔ اور بج بس

اپس دای۔ انب زاید وک بج اانیمطؿ وہ ایگ وت اس ےن دمحم نب اثعش، اامسء نب اخرہج اور رمعو نب ااجحلج وک الب رک اہک ہک آپ ولگ اہین ےک

یٹیب اہین یک یویی یھت۔ اس ےن )ینعی اریم انب زاید ےن ( اؿ ےک اسھت ھچک ولگ اجےیئ اور اںیھن اں ےل آےیئ۔ رمعو نب اجحج یک

اور یھب رک دےیئ ےھت اور بس ےس اہک اھت ہک اہین ےک اپس اجؤ اور اںیھن ریمے اپس ےل آؤ۔ وہ ولگ ےئگ وت اںیھن دروازے رپ یہ

وہ ےئگ اور اؿ ےک اسھت لچ زپے۔ رصق اامرت ےک اپس ےچنہپ وت اھٹیب اپای۔ اؿ ولوگں ےن اہک، اہین ںیھمت اریم الب رےہ ںیہ۔ وہ ڑھکے

واہں ےک رظنم ےس اںیھن ھچک ہرہ وسحمس وہا اس ےئل وہ اامسء نب اخریج یک رطػ ڑمے اور اہک اھبیئ ےھجم اس صخش ےس وخػ آات

ےہ اور ریما دؽ اتہک ےہ ہک ھچک وہےن واال ےہ۔

ھا رے ابرے ںیم اؿ ےس

م

ت

وکیئ ہرہ ںیہن۔ دخا اک رکش ےہ ہک مت رہ ازلاؾ ےس ربی وہ۔ اذہا دؽ الیم تم اس ےن اہک دخبا ںیمہ

رکو۔ انچہچن وہ ولگ آےگ ےلچ اں کت ہک انب زاید ےک اپس چنہپ ےئگ۔ اس ےن بج اہین وک داھکی وت ہنم ریھپ ایل اور اںیھن میظعت ںیہن

47

تم اقہمئ ےک الخػ اغبوت رک ےک ملسم نب لیقع، رضحت نیسح ےک ایچلی اک روہیپ عمج رکان اور اہحلس رخدیان اور ولوگں ےس تعیب انیل ی بس اکروایئ وکح

۔ایسیس ادتقار احلص رکےن ےک ےئل یہ وت یک اج ریہ یھت

ؾ ایک نکیل اس ےن وجاب ںیہن دای۔اہین ےن اہک اریم ےک زماج یک ربیمہ دی۔ اہین وک ی ابت انوگار وت سگری رگم اوھنں ےن رھپ یھب الس

اہلل دور سک رطح رکے اگ، اس ےن اہک اے اہین مت ےن ملسم نب لیقع وک انپہ دی اور اؿ ےک ےئل اپسیہ اور اہحلس رفامہ رک رےہ وہ، اور

ھا را ی ایخؽ اھت ہک ی ابت ھجم ےس وپدیشہ رےہ یگ۔ اہین ےن اہک انپ

م

ت

ہ دخبا ںیم ےن ایسی وکیئ ابت ںیہن یک۔ انب زاید ےن اہک وج صخش ھجم

کت ی االطع الای ےہ وہ ریمے زندکی مت ےس زایدہ اچس ےہ۔رھپ اس ےن آواز دی لقعم ابرہ آؤ اور اس صخش وک وھجاٹ اثتب رکو۔

اتن وہں ہک مت اکی افرج اور اکرف وہ۔لقعم الک اور اس ےن اہک وخش آدمدی اہین آپ ےھجم اجےتن ںیہ ؟ اوھنں ےن اہک اہں اج

اےس دےتھکی یہ انب اہین ھجمس ےئگ ےھت ہک انب زاید اک اجوسس اھت۔ اب انب زاید ےن اہک مت ریمے اپس ےس ںیہن اج ، ےت بج کت ہک

ھا را رس نت ےس دجا رک دوں اگ۔ ی نس رک اہین وک ہصغ آ ایگ ا

م

ت

ور اوھنں ےن اہک دخبا مت ںیم لیقع وک ریمے اسےنم شیپ ہن رک دو۔ ورہن

ھا را وخؿ رک دںی ےگ۔ انب زاید وک یھب ہصغ آ ایگ اور اس ےن اؿ ےک دیب امرا۔ اہین ےن اینپ ولتار وستن

م

ت

یل ا ین تکس ںیہن ورہن ذمجح

ؽ راھک اھت، ولتار اؿ دوونں وک اور انب زاید رپ الچیئ۔ وہ )ینعی انب زاید( اس وتق وٹیپ اوڑےھ وہا اھت سج رپ ونصمیع رمشی اک روامؽ ڈا

اکیتٹ وہیئ رس ںیم ارت یئگ اور اکری زمخ ڈاؽ دای۔ اےنت ںیم لقعم چیب ںیم آ ایگ وت اس ےک رہچے ےک یھب دو ڑکٹے رک دےئ۔انب زاید

ھا را

م

ت

انس اجےئ آؽ روسؽ اک ےن اہک ہک ولوگ اےس ےنلکن تم دانی۔اور اہین ےھت ہک داںیئ ابںیئ ولتار الچ رےہ ےھت اور ےتہک اجےت ےھت

وکیئ ہچب ریمے اپؤں ےلت وہ بت یھب ںیم ہن ااھٹؤں اگ بج کت ہک وہ ٹک ہن اجےئ اس رطح اوھنں ےن سی سیچپ وعلمونں وک لتق رک

ڈڈنا دای۔نکیل ولوگں ےن رہباحؽ وجہؾ رک ےک اںیھن رگاتفر رک ایل اور انب زاید ےک اسےنم ال ڑھکا ایک۔ اس ےک اہھت ںیم ولےہ اک اکی

اھت وہ اؿ ےک )ینعی اہین ےک ( رس رپ امرا اور رھپ اکی زگےھ ںیم اںیھن ڈاؽ دای۔

ف اتہک ےہ ہک اکی آدیم اتخیچ وہا ہلیبق ذمجح کت ایگ اور اںیھن اس واعق یک االطع دے دی۔ اس رپ رمع و نب ااجحلج دانیری اچر

ن

خم

وس اوب

اور رھپ آواز دے رک اہک اے انب زاید امہرے آدویمں وک ویکں لتق رکےت وہ، اوھنں وساروں وک ےل رک ےلچ اور رصق اامرۃ وک ریھگ ایل

ےن ااطتع ےس ہنم ںیہن ومڑا اور امجتع ےس رورگداین ںیہن یک۔ رھپ اوھنں ےن دنا دی۔ اہین ارگ مت زدنہ وہ وت مہ ےس ابت رکو،

ھا رے دنمش وک

م

ت

ھا ری وقؾ ذمجح ےک ولگ

م

ت

ھا رے ونب االامعؾ اور

م

ت

لتق رکےن آ ےچنہپ ںیہ۔

انب زاید ےن بج ی ابت ین وت اقیض رشحی

48

ےس اہک ہک آپ اؿ ےک اپس اجےیئ اور اتبےیئ ہک اؿ اک آدیم زدنہ ےہ اور اریم ےن ھچک

ھا رے آدیم اریم ےک اپس

م

ت

ےھٹیب اخص اعمالمت اؿ ےک رپسد ےئک ےھت۔ اؿ ےک ابرے ںیم وگتفگ رک رےہ ںیہ۔ انچہچن وہ الک اور اہک۔

ےک اقیض ےھت اور دعب ںیم یھب ہمکحم اضقء ےس قلعتم رےہ۔ رضحت اعمذ نب لبجہ اقیض رشحی ااکرب اتنیعب ںیم ےس ںیہ۔ اریم اوملنینم رضحت یلعہ 48

ی الختف ےک ےک اخص اشرگد ےھت اور ااکرب احصہب ےک ضیف ایہتف۔ اس راوی ےن اؿ یک ی درتگ انبیئ ےہ ضحم اس وصقر ںیم ہک ابیق اتم یک رطح وہ اوم

وافدار ، افلخء ینب اہیم ےک عیطم و اقنمد ویکں ےھت۔

ھا رے اپس آ اجںیئ ےگ۔ وہ ولٹ ےئگ اور اہک ادمحل ہلل ہک احالت رپ

م

ت

وہےئ ںیہ اور وہ اؿ ےس ھچک درایتف رک رےہ ںیہ۔ ایھب ایھب وہ

ف اتہک ےہ ملسم نب لیقع ےن بج اہین ےک لتق یک ابت ین وت اؿ ےک سج رھگ ںیم ےھت واہں ےس دلجی ےس لچ

ن

خم

انم ںیہ۔اوب

انےتپ وہےئ وکہف ےس ابرہ لکن ےئگ ات آہکن ریحہ چنہپ ےئگ۔ واہں وھگےتم وھگےتم اکی ئاکؿ رپ ےچنہپ سج یک رکیس اویچن دےیئ۔ اور راہتس

یھت اور ڈویڑیھ ڑبی۔ واہں ڈویڑیھ ںیم اوھنں ےن اکی اخوتؿ وک ےھٹیب داھکی۔ اب ملسم واہں ڑھکے وہ ےئگ اور اس اخوتؿ یک

ھا را ایک دصقم ےہ ؟ رطػ دےتھکی رےہ۔ اس اخوتؿ ےن اہک اے

م

ت

صخش دورسوں ےک زانؿ اخےن ےک اسےنم ڑھکے وہےن ےس

اوھنں ےن رفامای دخبا آپ وج ھچک ہہک ریہ ںیہ اس اک ریمے دؽ ںیم ہرہ یھب ںیہن۔ ںیم وت اکی ولظمؾ صخش وہں اور اچاتہ وہں ہک

اجؤں اگ۔آپ ےھجم دؿ دؿ کت اں رووپش ر ںیھ۔ رھپ رات اک ادنریھا وہا وت ںیم الچ

اس اخوتؿ ےن وپاھچ آپ وکؿ ںیہ ؟ اوھنں ےن اہک ہک ںیم ملسم نب لیقع وہں، اکی رفبی وخردہ صخش وج ےب ایرو دمداگر رہ ایگ

ےہ۔وہ اخوتؿ آپ وک اچہپؿ ںیئگ اور اہک۔ آپ اےسی رھگ آےئ ںیہ ںاں آپ یک ذپریایئ تبحم و ارتحاؾ ےس یک اجےئ یگ۔ دخبا ںیم

آپ یک اجنت اک ببس ںینب رھپ اںیھن رھگ ںیم الب ایل اور اکی وکرھٹی ںیم ےل اج رک اھکان اپین شیپ ایک۔ بج رات وہیئ اؿ ںیم وہں وج

اوھنں ےن )ینعی ملسم نب لیقع ےن ( لکن اجان اچاہ، وت ااچکن اس اخوتؿ اک اٹیب آ ایگ وج انب زایدہ یک وفج ںیم ارسف اھت۔

آےت اجےت داھکی وت کٹھک ایگ اور وپاھچ اامں اجؿ اتبےیئ ادنر ایک ابت ےہ ؟ اور ارصار رکات راہ۔ اس اس ےن اینپ وادلہ وک وکرھٹی ںیم

ےس اخوتؿ ےن اہک اٹیب ںیم اوؽ اہلل ےک واےطس ےس دہع انیل اچیتہ وہں ہک مت راز ااشف ںیہن رکو ےگ۔ اس ےن اہک تہب ااھچ اور اہلل ےک انؾ

بت اوھنں ےن اتبای ہک اٹیب ی ملسم نب لیقع ںیہ اکی رفبی وخردہ صخش وج ےب ایرو دمداگر وہ دہع ایک ہک راز افش ںیہن رکے اگ۔

ےئگ۔ ںیم ےن اںیھن اں اپھچ ایل ےہ ات آہکن اؿ یک التش اک اگنہہم رفو وہ اجےئ۔ ربخدار اٹیب اامتن ںیم ایختن تم رکان۔ وہ وعلمؿ

یئ اور ملسم اھٹ ےھٹیب وت اخوتؿ اپین اک ربنت ےئل ڑھکی ںیھت ےسج اوھنں ےن اؿ یک پچ وہ ایگ اور رات وییہن سگار دی۔ بج حبص وہ

رطػ ڑباھ دای اور اوھنں ےن ےل ایل۔ اخوتؿ ےن اہک ہک ریمے آاق ایک ابت ےہ ںیم دیتھکی وہں ہک آپ رات رھب وسےئ ںیہن۔

نینم )ینعی رضحت یلعہ( وک داھکی وہ رفام رےہ ےھت۔ دلجی رکو اوھنں ےن اہک ہک ریمی آھکن گل یئگ یھت ہک ںیم ےن اےنپ اچچ اریم اومل

ف اتہک ےہ ہک بج حبص وہ یئگ وت

ن

خم

ڑلاک دلجی، وفرا آؤ وفرا اب ےھجم ی رظن آ راہ ےہ ہک داین ںیم ی ریمی زدنیگ اک آرخی وتق ےہ۔ اوب

وخایہ۔ اس ےک ابپ ےن اہک وکیسن ریخ وخااہہن ربخ الےئ وہ۔ اس ےن اہک زیی ےس الک اور رصق اامرۃ چنہپ رک آواز اگلیئ ریخ وخایہ ریخ

ریمی امں اب دونمشں وک انپہ دےنی یگل ےہ۔ اس ےن اہک سک دنمش وک اس ےن انپہ دی ےہ ؟ اہک ملسم نب لیقع امہرے رھگ ںیم ںیہ۔ ی

ےہ ہک ملسم امہرے رھگ ںیم ںیہ۔ انب زاید ڑھکا وہ ایگ ، اےس ابت انب زاید ےن نس یل اور وپاھچ ڑلاک ایک اتہک ےہ۔ اس اک ابپ وبال اتہک

وسےن اک ولگ گرد انہپای اخصل اچدنی اک اتج رس رپ راھک اور اےنپ زی راتفر وھگڑوں ںیم ےس اکی رپ وسار ایک۔

ملسم یک رگاتفری

اسھت اجؤ اور ملسم نب لیقع وک رمدہ ای زدنہ ریمے رھپ اس ےن دمحم نب اثعش ےک اسھت اپچن وس وسار ےئک اور اہک اس ڑلےک ےک

اپس ےل رک آؤ۔ وہ ولگ رواہن وہ ےئگ اور ڑبی یب ےک رھگ ےچنہپ اوھنں ےن وج وھگڑوں یک اتںیپ، اگلومں یک خٹ خٹ اور دیپؽ وفج اک وشر انس

ش ںیہن۔ رھپ ڑبی یب ےس وبےل ریمی ولتار ےھجم وت ملسم وک اس یک ربخ رک دی۔ ملسم ےن رفامای اؿ ولوگں وک ریمے اوہ یسک اور یک الت

ڑکپا دو۔رھپ ڑھکے وہےئ، رمک یسک، زرہ ینہپ، اور ولتار رہلاےت وہےئ ابرہ ےلکن۔ ڑبی یب ےن اہک ریمے آاق آپ وت ومت ےک ےئل ایتر

ولعمؾ وہےت ںیہ۔ اوھنں ےن اہک دخبا اب ومت ےس رفم نکمم ںیہن۔

ااھکڑ ،اکنیھ، احالہکن وہ ڑبا وبضمط اور دزیب اھت۔رھپ دروازے یک رطػ ڑبےھ اور اےس

49

رھپ ابرہ لکن رک اؿ ےس ا ین تخس گنج یک ہک

وسار امر رگاےئ۔ابیق ولگ اھبگ ےئگ۔ بج انب اثعش ےن ملسم یک اجشتع دیھکی وت انب زاید وک اغیپؾ ت اجی ہک دلجی ےس 180

ور جیھب دےیئ۔ ملسم نب لیقع ےن ڑبھ ڑبھ رک وار ےئک اور اؿ ںیم ےس رثکبت زمدی وسار اور ایپدے ےجیھب۔ اس ےن اپچن وس وسار ا

ولوگں وک لتق رک دای۔ انب اثعش ےن ملسم یک اجشتع دیھکی وت انب زاید وک اغیپؾ ت اجی ہک دلجی ےس زمدی وسار اور ایپدے ےجیھب۔ انب

ےئ۔ اکی آدیم ےہ اور ںیھمت اس زیی ےس متخ ےئک دے راہ ےہ۔ زاید ےن الہک ت اجی ریتی امں ھجت وک روےئ اور ریتی وقؾ ےھجت وھ

ارگ ںیم ےھجت اس ےس یھب زایدہ وجگنج اور تخس وکش ےک اقمےلب رپ اتجیھب وت ایک وہات۔ اس یک رماد نیسح ےس یھت۔

ؽ رپ ت اجی ےہ ای ریحہ ےک دمحم نب اثعش ےن وجاب ںیم اھکل ہک آپ اک ایک ایخؽ ےہ ہک آپ ےن ےھجم وکہف ےک اقبولں ںیم ےس اکی اقب

شفک دوزوں ںیم ےس اکی فک دوز ےک اقمےلب رپ۔

50

آپ وک ولعمؾ ںیہن ہک آپ ےن ےھجم اکی ریش دؽ وسرام، اکی تبیہ انک ریش

500اور روسؽ اہلل یک ولتاروں ںیم ےس اکی ولتار ےک اقمےلب رپ ت اجی ےہ۔ انب زاید ےن

م

ت

ھا را وس وسار اور جیھب دےیئ اور ولہکا دای

انس اجےئ، اےس اامؿ دے دو ورہن مت ںیم ےس اکی اکی وک لتق رک دے اگ۔ انچہچن اس ےن آواز اگلیئ اے ملسم نب لیقع آپ وک

اامؿ ےہ۔ اوھنں ےن اہک اہلل ےک دونمشں اور اس ےک روسؽ ےک دب وخاوہ ںیھمت اامؿ ںیہن۔ ی ہہک رک اؿ رپ ےٹپھج اور اؿ ےس تخس

یئ ںیم اکی ےعلق ےک اھپکٹ وک ااھکڑ ڈاےنل یک رواتی وعض وہیئ اس ےئل ی رکاتم ےک ےجیتھب یہ وت ےھت، ربیخ یک ڑلا یج اہں ویکں ںیہن آرخ رضحت یلعہ 49

اؿ یک یھب داھکیئ یئگ۔ وکیئ اںیھن ابرہ اجےن ےس روک راہ اھت وج اس وقت اک اظمرہہ ایک ؟

50 ڑبی وتنطلسں ےک ےتخت اٹل دےیئ ےھت۔ رگم اجعبئ اور ی وج اگرج ومیل یک رطح ےتٹک ےلچ ےئگ ی بس وکےف ےک اقبؽ ےھت۔ ی وہ ہن ےھت وھنجں ےن ڑبی

اغبوت لتق ےئک ےئگ۔رپیتس وت رہباحؽ داھکین یہ ےہ اور دوی امالیئ ادناز اقمئ رانھک ےہ۔ احالہکن ضحم ومعمیل ابت یھت اںیھن رگاتفر رک ایل ایگ اور رجبؾ

ا ہک رکب نب رمحاؿ اور اؿ یک ولتارںی دو دہعف رکٹاںیئ نکیل ملسم ےن اؿ رپ ااسی وار ایک ہک وہ ڈریھ وہ ایگ۔ رھپ گنج یک۔ اکی واہعق ی وہ

آپ دورسے یک رطػ ڑبےھ اور اےس یھب ڈریھ رک دای۔

ڑبےھ۔ راوی اتہک ےہ رھپ ولگ وتھچں رپ ڑچھ ےئگ اور آےگ ےک ےلعش اؿ رپ ےکنیھپ۔ وہ ولوگں یک رطػ ی رزج زپےتھ وہےئ

ںیم ےن مسق اھک ریھک ےہ ہک لتق وہں اگ وت اکی آزاد صخش یک تیثیح ےس۔ ارگہچ ومت ےھجم انوگار ےہ۔ (1)

ےھجم وخػ ےہ ہک ےھجم دوھہک دای اجےئ اگ اور ورالغای اجےئ اگ ےسیج وکیئ وسرج یک رکؿ وک ولاٹان اچےہ رگم وہ اقمئ ریتہ (2)

اور اےنپ ومفق رپ امج روہں اگ(۔ےہ۔ )ینعی اس رطح ںیم دوھےک ںیم ںیہن آؤں اگ

ںیم ںیھمت امرات روہں اگ اور یسک اصقنؿ ےس ںیہن ڈروں اگ۔ ےسیج وہ ونزیخ ڑلاک وج یھبک رفار ہن وہ۔ (3)

رہ دغاری رکےن واال اکی دؿ وخد دغاری اک اکشر وہ اگ اور رھپ آشت ارفوز منہج ںیم اتنھب رےہ اگ۔ (4)

ےئک۔ ےب س یی ےس ڑلے اور تہب ےس ولوگں وک لتق رک دای۔ اےنت ںیم اکی نیعل صخش اس ےک دعب اوھنں ےن وفج رپ اتڑب وتڑ ےلمح

ےن اہک ںیم اںیھن ایسی تبیصم ںیم اسنھپ دوں اگ سج ےس اںیھن اکٹھچرا ہن لم ےکس ولوگں ےن اہک سک رطح، وت وبال راہ ںیم اکی ونکاں

ےگ رھپ اؿ رپ ہلمح رکےت ےھچیپ ٹہ اجںیئ ےگ اور ںیم ادیم راتھک وہں وھدںی ےگ اور اس رپ دوھےک یک یٹٹ ڈاؽ رک یٹم ےس ڈکھ دںی

ہک رھپ اس ےس ہن لکن ںیکس ےگ۔

ےک انچہچن اؿ ولوگں ےن ااسی یہ ایک اور ملسم وک اؿ ےک رکم اک اتپ ہن لچ اکس۔ اس ےک دعب ی ولگ ہلمح آور وہےئ اور وہ اؿ رپ رھپ ی اؿ

نب لیقع( ونکںیئ ںیم رگ ےئگ۔ اب اوھنں ےن اچروں رطػ ےس ریھگ رک ابرہ اکنال۔ انب اسےنم اھبگ زپے اور وہ )ینعی ملسم

اثعش ےن اؿ ےک رہچے رپ ولتار امری سج ےس اؿ یک انک اک ابہسن ٹھپ ایگ اور داڑںیھ اڑھک ںیئگ۔ رھپ اوھنں ےن رگاتفر رک ےک

انب زاید ےک اسےنم شیپ رک دای۔

)ینعی ملسم( ےن ڈنھٹے اپین یک اکی رصایح دیھکی۔ اںیھن اپین ےئپ دو دؿ وہ ےئگ ےھت۔ بج ی ولگ رصق اامرت ےچنہپ وت اوھنں

:ویکہکن دؿ رھب ڑلےت اور رات رھب امنز زپےتھ ےھت۔ اوھنں ےن اپین الپےن واےل ےس اہک

)ملسو هيلع هللا ىلص( ہل ااترےن واےل روسؽ اہلل ڑبے ایمں ےھجم وھتڑا اس اپین الپ دو۔ ارگ زدنہ راہ وت دبہل ااتر دوں اگ اور ارگ رم ایگ وت اس اک دب

۔وہں ےگ

اس ےن اںیھن ربنت دے دای نکیل وجیہن اوھنں ےن ربنت ہنم ےس اگلای اؿ یک داڑںیھ اپین ںیم رگ ںیئگ۔ اس ےئل اوھنں ےن ربنت

۔اب ےھجم اپین یک رضورت ںیہن: واسپ رک دای۔ اور اہک

السیتم وہ اس رپ وج راہ دہاتی رپ : نب لیقع ےن اس اک ربکتماہن ادناز داھکی وت اہکاںیھن بج انب زایدہ ےک اسےنم شیپ ایک ایگ اور ملسم

آپ !اے ملسم :، انب زاید رکسما زپا۔ اس ےک یسک المزؾ ےن اہک الچ، جک روی ےک ااجنؾ ےس ڈرا اور دخاےئ زبرگ و ربرت یک ااطتع یک

ےک دخبا ںیم وساےئ نیسح ہ :۔ ملسم ےن اہکا الریم ےتہکؾ کیلع اادھکی ںیہن رےہ اریم زاید آپ رپ سنہ رےہ ںیہ۔ اکش آپ االسل

۔اور یسک وک اریم ںیہن اجاتن۔ ارگ اس صخش وک اریم اتھجمس وہات وت رضور اامرت اک السؾ رکات

۔ مت السؾ رکو ای ہن رکو، لتق رہباحؽ آج یہ رک دےیئ اجؤ ےگ :انب زاید ےن اہک

۔ اس رپ رمح نب دعس ڑھکا وہا۔ ملسم یہ ےہ وت وکیئ رقیشی صخش اتبےئ ےسج ںیم ھچک وتیص رک وکسں ہک ارگ ےھجم لتق وہان ملسم ےن اہک

:ےن اہک اہلل ریمی یلہپ وتیص وت ی وگایہ ےہ ہک وساےئ اہلل ےک وکیئ وبعمد ںیہن وہ اتکی و ال رشکی ےہ اور ںیم وگایہ داتی وہں ہک محم

۔اہلل ںیہ ینعی اہلل ےک دوتس ںیہ ےک گردے اور روسؽ ںیہ اور ی ہک یلع ویل

51

ھا رے رہش ںیم رقض ےئل ںیہ اور رسیتی وتیص ی

م

ت

دورسی وتیص ی ےہ ہک ریمی زرہ چیب رک اکی سہار درمہ ادا رک دانی وج ںیم ےن

رواہن وہ ےکچ ںیہ اور وک ھکل دانی ہک واسپ وہ اجںیئ۔ ےھجم ولعمؾ وہا ےہ ہک وہ اینپ وعروتں اور وچبں ےک اسھت ہک ریمے رسدار نیسح ہ

۔ےھجم ڈر ےہ ہک ںیہک اؿ اک ااجنؾ یھب ویہ ہن وہ وج ریما وہا ےہ

سج وگایہ اک ذرک مت ےن ایک وت ی وگایہ وت مہ بس یھب دےتی ںیہ: رمع نب دعسہ ےن اہک

52

اور مت اینپ زرہ ےنچیب اور رقض ادا رکےن یک وج ۔

وت اؿ اک امہرے اپس آان الزیم ےہ ںی اور ںیہن اچںیہ ےگ وت ںیہن رکںی ےگ۔ رےہ نیسحہ ابت یک ےہ وت امہرا اایتخر ےہ، اچںیہ وت ادا رک

۔اتہک مہ اںیھن رہ رہ رک ومت اک زمہ اھکچںیئ

:رھپ وہ )ینعی اریم رمع انب دعسہ( انب زاید یک رطػ ایگ اور اےس اؿ ووتیصں یک االطع دی۔ انب زاید ےن اہک

ھا را ربا ااجنؾ رکے

م

ت

مت اکی صخش اک راز ااشف رک رےہ وہ۔ اوھنں ےن ارگ ی راز یک ابت ھجم ےس یک وہیت وت ںیم ی راز وپدیشہ راتھک دخا

ھا رے وسا اور اؿ یک اح ت وپری رک داتی۔نکیل اب بج مت ےن اؿ اک راز ااشف رک یہ دای ےہ وت رھپ نیسحہ

م

ت

ےس گنج رکےن ےک ےئل

۔وکیئ ںیہن اجےئ اگ

ت ملسم ےک ہنم ےس ولہکا راہ ےہ۔وج ہملک اہشدت رسیتی دصی ںیم ہعیش ےن ااجید ایک اےس ی راوی رضح 51

ینعی اس ذکاب ومفل ےک وقؽ ےک اطمقب ایک رضحت رمع نب دعسہ ہملک اہشدت ںیم ادہش اؿ ایلع ویل اہلل اہک رکےت ےھت ؟ 52

لتقم ملسم و اہین

اس ےک دعب انب زاید ےن مکح دای ہک ملسم وک لحم یک تھچ رپ ےل اج رک اودنےھ ہنم رگا دای اجےئ۔ بج اںیھن تھچ رپ ےل ےئگ

ھا را وج یج اچےہ رکان: وت اوھنں ےن اہک

م

ت

۔ےھجم دو رتعک امنز زپھ ےنیل دو اس ےک دعب

المزؾ ےن اہک اس اک وکیئ ائاکؿ ںیہن، اس رپ ملسم روےن ےگل اور ی رعش زپےھ :

اہلل امہری وقؾ وک امہری رطػ ےس اس ےس یھب تخس زسا دے وج اس ےن رشری الغومں ےک ےئل رقمر یک ےہ ہکلب اس (1)

ےس یھب زایدہ وج رہتش عطق رکےن واولں اور اظوملں ےک ےئل ےہ۔

ےنیل ںیہن دای، امہرے الخػ اکی دورسے یتشپ ابؿ وہ ےئگ اور وکشش یک ہک مہ ذ لی وہں اوھنں ےن ںیمہ اانپ قح (2)

اور امہری انک اخک آولد رےہ۔

وہ ںیمہ اغرت رکےن ےک ےئل امہرا وخؿ اہب رےہ ںیہ اںیھن ہن اینپ ذہم داری اک ااسحس ےہ اور ہن وخین رےتش اک اپس۔ (3)

دورسی ولخمؼ ںیہن۔ امہرا یبن وہ ےہ سج اک اراکؿ مدہنؾ وہےن ےس ااکنر مہ یبن اتخمر یک اوالد ںیہ اور مہ یسیج وکیئ (4)

رکےت ںیہ )ینعی وکیئ ںیمہ ولغمب ںیہن رک اتکس(

53

۔

ھا رے رکشل اور اؿ ےک ہش وسار ہن وہےت بت یھب ایپس ےس زتےنپ واال ی (5)

م

ت

ںیم مسق اھکات وہں ہک اے آؽ ذمجح ارگ

صخش یہ بس ےس آےگ وہات۔

۔ اس ےن اںیھن رس ےک لب ےچین کنیھپ دای اور ویں اؿ یک اے صخش ریتا ربا وہ، اےس کنیھپ دے :زاید ےن آواز دیی نس رک انب

اجؿ یئگ۔رھپ اس ےن )ینعی اریم انب زاید ےن ( اہین نب رعوہ ےک قلعتم مکح دای ہک اس یک رگدؿ امر دی یئگ۔ بج ہلیبق ذمجح وک اس یک

چنہپ ےئگ اور انب زاید ےس تخس گنج یک۔ وہ ولگ )ینعی رساکری وفج( ملسم و اہین وک ڑسوکں رپ االطع وہیئ وت وہ بس وسار وہ رک

امنز ٹیسھگ رےہ ےھت۔ ذمجح ےن اؿ رپ ہلمح رک ےک رتت رتب رک دای۔ اور ملسم و اہین یک الوشں وک ااھٹ رک اںیھن لسغ دای۔نفک انہپای، اؿ رپ

زپیھ اور د ن رک دای۔

53اور ویص بسن اور قح ابت رکین یھت۔ نکیل ی ہن امنز ںیہن زپھ ےکس وت ا ین دری ںیم رعش ےنہک یک ئاجےئ اہلل اک ذرک ویکں ہن ایک۔ رگم راوی وک وت رعش ےنہک ےھت

۔اتبای ہک یبن ملسم یبن اتخمر یک یبلص اوالد ےسی وہ ےئگ اور اےنپ ابپ ےک زامےن ںیم وہ اس تلیضف ےس ویکں رحموؾ ےھت

ےتہک ںیہ ہک رفزوؼ ےن اؿ اک رمہیث اس رطح اہک۔ دبعاہلل نب ازلریب

)اے ریمی اجؿ(ارگ وت ںیہن اجیتن ہک ومت یسیک وہیت ےہ وت ابزاروں ںیم اہین اور انب لیقع وک دھکی ےل۔ (1)

اس وسرام وک سج اک رہچہ ولتار ےن ہمیق رک دای اور اس دورسے وک وج دویار ےس رگاےئ اجےن رپ وتقمؽ وہا۔ (2)

وعلمؿ صخش ےک مکح ےن اس ااجنؾ وک اچنہپای اور دوونں ااسفہن نب ےئگ وج بش سگاری ےک ےئل وکیئ اؿ دوونں وک اکی (3)

اقک ے وک انسےئ۔

مت وہ الہش دوھکی ےگ سج اک رگن ومت ےن ریغتم رک دای اور ڑھتلے وہےئ وخؿ ےن وج ااسی اہب ہک یسک اک ایک اہب وہ اگ۔ (4)

اور )رجات(ںیم دوداھری ولتار ےس زایدہ اکٹ رکےن واال۔وہ وجاؿ وج اندختکا ڑلویکں ےس زایدہ رشالیم اھت (5)

اس ےک رگد ہلیبق رماد ےک ولگ وطاػ رکےت ںیہ اور بس ےک بس ابمہ المتفط ےک اسھت۔ وکیئ وساؽ رکےن واال (6)

ےہ اور وکیئ وجاب دےنی واال۔

اکی وتقمؽ ےک دبےل اس اک اطمہبل ایک ایک اامسء وییہن قبس راتفر وھگڑوں رپ انم ےک اسھت اتلچ رےہ اگ احالہکن ذمجح ےن (7)

اھت۔ )اتکب ےک الص ےخس ںیم "دق" یک ہگج "ول" وہ اگ ینعی اکش ذمجح اےنپ وتقمؽ اک اصقص ےتیل۔ ویکہکن آےگ وخد ہہک

راہ ےہ ہک اوھنں ےن اطمہبل ںیہن ایک(

ابیغ ےنب وج وھتڑے رپ یہ رایض رک ےئل اب ارگ مت اےنپ اھبیئ )ینعی اہین( ےک اصقص اک اطمہبل ںیہن رکےت وت رھپ ویہ (8)

ےئگ۔

)ینعی دخبا اامسءنب اخرہج امہرے زندکی امہرے اس آدیم ےس زایدہ رمےبت واال ےہ : بج ی ااعشر ذمجح وک ےچنہپ وت اوھنں ےن اہک

)اس ےئل رطػ ےس وہا ےہاور ارگ مہ اصقص اک اطمہبل رکےت وت انب ثعش ےس دبہل ےل ےتیل۔ رگم ی اعمہلم وکحتم یک اہین ےس (۔

مہ ےن دماتلخ ںیہن یک(۔

54

تیعم ںیم اہین نب رعوہ وک الےن ت اجی۔ اب وقبؽ ایھب ایبؿ رک اکچ ےہ ہک اامسء نب اخرہج اؿ ولوگں ںیم ےس ےھت ںیھنج اریم زاید ےن دمحم نب االثعش یک 54

اہک ہک اامسء نب اخرہج اک اس ےک رفزوؼ ےن ہلیبق ذمجح رپ نعط ایک ہک اہین ےک لتق ےئک اجےن ےک ابووجد اامسء آزاد رھپ رےہ ںیہ۔ اس ےک وجاب ںیم ہلیبق ذمجح ےن

نب االثعش ےس وج اریم رکسع ےھت۔ نکیل وچہکن اہین اک لتق اریم االسؾ ےک مکح ےس وہا ےہ اس ےئل اس رپ رمہبت اہین ےس ںیہک زایدہ ےہ اور ارگ دبہل ایل اجات وت دمحم

وک اوھنں ےن تعیب رکےن اور ہفیلخ انبےن وکیئ ادقاؾ ںیہن ایک اج اتکس رھپ یھب وہا ادنیھ یئگ ےہ ہک الہ وکہف وکحتم ےک الخػ وہ ےئگ ےھت اور رضحت نیسحہ

اسیج ےہ۔ راہ رفزوؼ یک رطػ ےس وسنمب ی رمہیث وت اؿ ےک دویاؿ ںیم ںیہن ےہ اور وہات یھب ویکں ہکبج وہ اشرع ونب اہیم ےھت ہن ہک اشرع اےک ےئل البای

یت نہ لت

بج اہین اور ملسم لتق وہ ےئگ وت انب زاید ےن دوونں ےک رس سیدی ےک اپس جیھب دےیئ اور اسھت یہ اھکل۔

بس اتسشئ اہلل ےک ےئل ےہ سج ےن ہفیلخ وک اؿ قح دے دای اور اؿ ےک دنمش ےس اؿ یک رطػ ےس دبہل ےل ایل۔ اور اے ہفیلخ

ےہ ہک ملسم نب لیقع آےئ اور اہین نب رعوہ ےک اہں رفوشک وہےئ۔ ںیم ےن اؿ رپ اجوسس رقمر رک دےیئ اور رھپ )رگاتفر سگارش

۔رک ےک ( اؿ یک رگدںین امر دںی۔ دوونں ےک رس آپ ےک اپس جیھب راہ وہں

ےک وجاب ںیم اس ےن ی رماہلس ت اجی۔راوی اتہک ےہ ہک ی رماہلس سیدی ےک اپس اچنہپ وت اےس رفتح و ااسبنط وہا۔اور اس رماےلس

ؾ ایک اام دعب۔ ی وت ںیم اجاتن یہ اھت ہک مت ےھجم بس ولوگں ےس زایدہ بوبحب وہ۔ اینپ اجؿ یک مسق مت ےن وامق ریخ وخایہ یک اور رھبوپر اک

۔مت ےن قح ادا رک دای اور ریش یک رطح اہبدری داھکیئ داھکیئ

55

ھا رے دوونں اقدصوں وک الب رک وہ لیصفت ولعمؾ یک وج مت ےن ایبؿ یک ےہ اور اےس واسی یہ اپای ےہ اسیج مت ےن اھکل ےہ۔ اؿ

م

ت

ںیم ےن

رعاؼ یک رطػ رواہن وہ ےئگ ںیہ۔ مت بس ےک ابرے ںیم ںیم ںیھمت الھبیئ یک وتیص رکات وہں اور ےھجم ولعمؾ وہا ےہ ہک نیسح ہ

۔و اور روزاہن ےھجم اؿ ےک ابرے ںیم االطع دےتی روہرطػ ابہگنؿ رقمر رک د

56

ف اتہک ےہ ہک ملسم یک ولتار اور اؿ یک زرہ دمحم نب اثعش ےن ےل یل یھت۔ اس رپ دبعاہلل ےن ی رعش ےہک۔

ن

خم

اوب

مت ےن ملسم وک وھچڑ دای اور اؿ یک رطػ ےس گنج ہن یک ویکہکن ںیھمت وخػ اھت ہک ںیہک مت اھچپڑ ہن دےیئ اجؤ۔ (1)

ےک رھگ واولں اک وج امندنئہ اھت اےس مت ےن لتق رک دای اور اس یک ولتارںی اور زرںیہ ایھتہ ںیل۔)ملسو هيلع هللا ىلص( دمحم (2)

اک اشرع انب دای ایگ ےہ۔ انب

یت ن ازلریب رپ اتہبؿ ےہ ہک ہک اکی ارتخایع دیصقہ انجب یلع زنی ااعلدبنی ےک ابرے ںیم اس یک رطػ وسنمب رک ےک اےس اہ لت

ذکموہب رمہیث اںیھن اید اھت۔

55 اکی آدیم اک لتق رکا دانی ایک وامق ریش یک رطح اہبدری ےہ۔

وہیئ اس یک اچنہپیئ زی ےس زی وساری ںیم آدیم وکہف ےس دقشم سی دؿ ںیم اتچنہپ رھپ روزاہن االطع دےنی یک وصرت یھت۔ ارگ روز اکی آدیم رواہن وہات وت 56

یھب اابتعر ںیہن ہک بج کت وہ ربخ نیت ےتفہ رپاین وہیت۔ اکی رطػ اریم انب زاید وک اریم اوملنینم سیدی اک ااہتنیئ س دمت اتبای اجات ےہ اور دورسی رطػ اؿ اک اانت

اتسشئ ےک ی ڈورگنے رباسںیئ اجںیئ۔ملسم یک گنج اور اؿ یسک وتقمؽ اک رس ہن ںیجیھ اؿ یک ابت لوبؽ ںیہن یک اج یتکس۔ ملسم اک لتق وکاسن ڑبا اکرانہم اھت سج رپ

ےک ےجیتن ںیم وہ رگاتفر وہےئ یک رگاتفری اور لتق ےک دوی امالیئ ادناز ےس عطق رظن اکی اسدہ اعمہلم اھت۔ اعمدناہن وکہف اجان اور اغبوت الیھپےن یک اناکؾ وکشش

ف اتہک ےہ ہک وچ

ن

خم

ہکن اکی اب اایتخر اریم ےن آنیئ ےک تحت ی ادقاؾ ایک اھت اس ےئل وکہف ےن اس ےک الخػ وکیئ دقؾ ااھٹان اور لتق رک دےیئ ےئگ۔ وخد اوب

رضورت یھت اور انمبس ہن اھجمس اور اؿ یک الںیش وکحتم ےس احلص رک ےک د ن رک دںی۔ بج رہش یک وصراحتؽ ایسی رپ انم یھت وت ہن اؿ اک رس اکےنٹ یک وکیئ

ڑسوکں رپ ےنٹیسھگ یک۔ ی بس ااسفہن ضحم ذجابیت ےہ اور اتریخی اابتعر ےس اس یک وکیئ تمیق ںیہن۔ہن اؿ یک الوشں وک

یک افشتع ےک ادیموار )ملسو هيلع هللا ىلص( ارگ مت یسک ریش دؽ ےلیبق ےک وہےت وت اؿ اک رمہبت اچہپؿ ےتیل اور مایتم ےک دؿ ادمح (3)

وہ ، ےت ےھت۔

ف اتہک ےہ ہک بج ملسم نب لیقع اور

ن

خم

وک ینلم گرد وہ یئگ وت آپ وک تخس قلق وہا۔ اہین نب رعوہ لتق وہ ےئگ اور اؿ یک ربخ نیسحہاوب

اذہا آپ ےن اےنپ رھگ واولں وک عمج ایک، دؽ ںیم وج وج ایخالت آ رےہ ےھت وہ بس اںیھن اتبےئ اور دمہنی یک رطػ رفس اک مکح دے دای۔

ےک رمدق رپ ملسو هيلع هللا ىلصوہ ےئگ اں کت ہک رہش ںیم اج ےچنہپ۔ رھپ آپ روسؽ اہللانچہچن آپ یک تیعم ںیم وہ بس دمہنی یک رطػ رواہن

وک داھکی ملسو هيلع هللا ىلصاحرض وہےئ اور اس ےس ٹپچ رک تہب دت ےس روےئ۔ ااچکن آپ وک ونغدیگ آ یئگ وت آپ ےن اےنپ انان روسؽ اہلل

ھا ری آدم ےک اتشمؼ ںیہ۔ نیسح ہ

م

ت

یک آھکن لھک یئگ اور اےنپ ہک آپ رفام رےہ ںیہ وفرا وفرا دلجی دلجی اھبگ رک امہرے اپس آؤ مہ

ےک ددیار وشؼ ںیم ےب اتب وہ ےئگ ملسو هيلع هللا ىلصانان روسؽ اہلل57 ۔

اھبیئ ںیم رعاؼ اجان اچاتہ وہں ویکہکن اےنپ انب مع : رھپ آپ ےن اےنپ اھبیئ دمحم نب اہیفنحل ےک اپس ےئگ، دؽ یک ابت اںیھن اتبیئ اور اہک

اھبیئ اص ںیم آپ وک دخا اک واہطس داتی وہں ہک آپ اؿ ولوگں ےک اپس تم : ۔ دمحم نب اہیفنحل ےن اہک ملسم ےک ےئل ےب رقار وہں

اوھنں ےن آپ ےک وادل وک دیہش ایک اور آپ ےک اھبیئ ےک اسھت دغاری یک۔ آپ ںیہی اےنپ انان ےک رحؾ ںیم مایؾ ےئیجیک ای رھپ اجےیئ۔

۔ ا ؿ ےک اھبیئ ےن رعاؼ اجان تہب رضوری ےہ: ےن رفامای۔ نیسح ہاہلل ےک رحؾ وک واسپ اجےیئ ویکہکن واہں آپ ےک دمد اگر تہب ںیہ

اھبیئ دخبا ھجم ںیم اطتق ںیہن ہک ولتار اک دہتس ای زینے اک اھتہ ڑکپ وکسں: ۔ رھپ وہ رو زپے اور اہک تہب اشؼ ےہی ارم ھجم رپ : اہک

اے : دای۔ی ہہک رک آپ وک رتصخ رک آپ ےک دعب ےھجم یھبک وخیش وسحمس ہن وہ یگ ()ینعی اس یک دقرت وہیت وت آپ اک اسھت داتی

۔اہلل ےک رپسد رکات وہںولظمؾ دیہش وہےن واےل ںیم آپ وک

58

اک ہکم ےس دمہنی اجےن اک وصتر ضحم ایخیل ےہ۔ آپ ہکم ےس دیساھ وکہف ےئگ ےھت۔ ی ڈراامیئ ادناز اور ذجابیت رگن رصػ ذجابیت ےہ۔ رضحت نیسحہ 57

ف اک ایبؿ آےگ آات ےہ ہن ہک دمہنی ےس رع

ن

خم

ںیم اؼ ےک راےتسامتؾ الہ اترخی قفتم ںیہ ہک آپ وکےف یک رطػ رفس ےس ےلہپ ہکم یہ ںیم میقم رےہ۔ وخد اوب

اس ےس یہی اثتب ےہ ہک آپ ہکم ےس وکہف ےئگ ےھت۔

58ےس رمع ںیم وھچےٹ ےھت۔ ڑبے رجی اور اہبدر ےھت۔ ی وصتر ہک وہ خیش افین وہ ےئگ ےھت ہک ولتار اک دہتس ہن ڑکپ ںیکس رضحت نیسحہ رضحت دمحم نب یلعہ

اوملنینم ےک ابرے ںیم اوھنں ےن اچر ربس دعب الہ دمہنی ےک ابیغ رگوہ وک اہلل ےس ارتفاء ضحم ےہ۔ وہ اےنپ ومفق رپ رشوع ےس آرخ کت اقمئ رےہ۔ اریم

ازلریب یک تعیب رپ ایتر ںیہن ڈراای اھت اور رھپ ہکم ےلچ ےئگ ےھت۔ انب ازلریب ےک اطتق ڑکپےن ےک دعب وہ اشؾ ےلچ ےئگ ےھت ویکہکن ونب اہیم ےک اقمےلب ںیم وہ انب

یک رعاق وک روایگن نیسح

اے ریمے اچچ ےک ےٹیب ےھجم ولعمؾ وہا ےہ ہک مت :ےن اہک آےئ۔ انب ابعسہ راوی اتہک ےہ رھپ اشہؾ اور دبعاہلل نب اابعلسہ

۔ اوھنں ےن )ینعی دیسان انب ابعس ہ( ےہاہں۔ واہں اجےن ےک ابرے ںیم ریمی راےئ ہتخپ وہ یئگ : ےن اہک ۔ نیسحہرعاؼ اج رےہ وہ

ھا رے اھبیئ ےک اسھت : ےن رفامای

م

ت

ھا رے ابپ وک لتق ایک اور

م

ت

اے ریمے اچچ ےک ےٹیب مت ایسی وقؾ ےک اپس اجےت وہ وھنجں ےن

ےن ی ابت نیسحہ ۔ نکیلدغاری یک ےھجم دخہش ےہ ہک وہ ںیھمت ورالغںیئ ےگ۔ ںیم ںیھمت دخا اک واہطس داتی وہں ہک واہں تم اجؤ

ریمی ھجمس ںیم ںیہن آات ہک مہ ےن : ںیہن امین۔ اب اؿ ےک اپس دبعاہلل نب ازلریب آای اور ھچک دری اؿ ےس ابںیت ںیک۔ رھپ اہک

ریمے وعیشں ےن اور وکہف : ۔ نیسح ےن رفامایوکحتم اک ایخؽ سک ببس ےس وھچڑ راھک ےہ ہک دورسے ولگ اس رپ اقضب رںیہ

۔ رھپ انب ازلریب الچ ایگ۔ بج دورسا دؿ وہا وت دبعاہلل نب ں ےن ےھجم واہں ےنچنہپ ےک ابرے ںیم دوعت دی ےہےک ڑبے ڑبے ولوگ

ںیم ںیھمت دخا اک واہطس داتی وہں ہک ارگ اجان رضوری ےہ وت اجحز ای نمی ےلچ اجؤ ںاں ےعلق ںیہ اھگایٹں ںیہ : ابعس رھپ آےئ اور اہک

دخبا ارگ ےھجم ولعمؾ وہات ہک مت ریمی ااطتع رکو ےگ وت ںیم : ےن اہک ےن ااکنر رک دای۔ انب ابعسہ نکیل نیسح ہ)ینعی دافع اک ااظتنؾ ےہ (

اہلل آپ وک زجاےئ ریخ دے آپ ےچس ریشم :اہک ےن ۔ نیسحہںیھمت رس ےس ڑکپ اتیل ات آہکن اہلل ولوگں وک امہری امحتی رپ عمج رک داتی

ھا رے :( اؿ ےک اپس ےس ےلچ ےئگ اور انب ازلریب رپ اؿ اک سگر وہا وت اہکابعسہ ۔ رھپ وہ )ینعی رضحت انب ںیہ

م

ت

انب ازلریب اب وت

ھا رے ےئل اخیل وہ اجےئ

م

ت

ھا ری آںیھکن ڈنھٹی وہ یئگ وہیگن اتہک اجحز

م

ت

۔ رھپ ی رعش رسدار نیسح ےک رعاؼ ےلچ اجےن ےس

زپےھ۔

ےئل اضفء اصػ وہ یئگ ےہ۔ بسح رمیض دؿ وک رھپا رک اور رات وک اے ڑچای اب کت وت یتسب ںیم یھت۔ اب ریتے (1)

آراؾ رک۔

سج زیچ ںیم اچےہ وھٹکن امر ویکہکن ایصد الچ ایگ ےہ۔ اب وخش وخش رہ۔ (2)

اب اےنپ رپ الیھپ ویکہکن نیسح وت حتف یک ادیم ںیم رعاؼ اج رےہ ںیہ۔ (3)

اک اسامؿ اھٹ ایگ وت رھپ ےھجت وخػ اکےہ اک ےہ۔ اس سیدی ےک الخػ سج ےس انوگار ابںیت رسزد وہ ریہ ںیہ۔ اکشر (4)

ےھت۔ بس ونبی تم تعیب رک اہمش ا و ر ا اک

دمحم ا ں

ا ےئ ح ب ا ریم ا وملنینم دبع ا کلمل ےن حتف ب ا یئ۔ رضحت

تق دمحم مکہ ا س و

ز احصہب اک یہی ومفق اھت۔ رضحت

الف ںیہن۔

ن

ح د ب ک ملسم ےہ۔ ا س ںیم وکیئ ا

ز

یا ر خی ےک

تم د و ب ا ر ۃ دمہنی ہبیط ںیم ےن ےسب۔ ہی ا رم ا لہ ب

ت

یک ا ےنر

ےک ا ں

)ینعی نیسح وک ابز ےس ہیبشت دی اور انب ازلریب وک ڑچای ےس ہک ےب وخػ وہ رک اےنپ ےئل اضف ومہار رکںی(

رواہن وہ رک ذات رعاؼ کت چنہپ ےئگ ےھت ۔ راوی اتہک ےہ ہک نیسحہ

59

ر وک اچر سہار وسار دے یمن

لت

رک ت اجی ہک انب زاید ےن نیصح نب ا

عقطا ہین ےک رقبی ےہ۔ نیسح ہقےتلچ رےہ ات آہکن احزج ےچنہپ وج رہلم وادی ںیم ےہ۔ اور وہ اقدہیس ےک دیماؿ ںیم ہمیخ زؿ وہ ایگ وج

:واہں ےس اوھنں ےن نیق نب رہسم دیصادی وک اکی طخ دے رک وکہف ت اجی سج یک ابعرت ی یھت

ےہ۔ سج ںیم اوھنں ےن مت ولوگں یک )امہرے ابرے ںیم( وخیب راےئ اظرہ یک ےہ اور ی ہک مت اام دعب۔ ریمے اپس لیقع اک طخ آ اکچ

ھا را ااجنؾ ریخب وہ۔ںیم اےنپ رھگ واولں اور اسویھتں ےک اسھت

م

ت

امہری دمد ےک ےئل عمتجم وہ۔ ںیم اہلل ےس داع رکات وہں ہک امہرا

ھا رے اپس آ راہ وہں۔ ریما اقدص بج ےچنہپ وت اینپ رض

م

ت

ورںیت ےھجم ھکل ۔وجیھ۔واالسلؾ

ر ےن اںیھن رگاتفر رک یمن

لت

راوی اتہک ےہ ہک نیق نب رہسم وکہف اجےن یک رغض ےس لچ زپے۔ نکیل بج وہ اقدہیس ےچنہپ وت نیصح نب ا

ایل۔ اور اہھت اپؤں ابدنھ رک انب زاید ےک اپس جیھب دای

60

وجاؿ! ربنم رپ ڑچوھ ،۔ بج وہ اس ےک اپس ےچنہپ وت انب زاید ےن اؿ ےس اہک

رپ درود ت اجی اور اہک۔ ملسو هيلع هللا ىلص۔ وہ ربنم رپ ڑچےھ، اہلل یک دمح و انثء یک، یبنوک ربا وہک اور اس ذکاب نب ذکاب ینعی نیسحہ

ھا رے ےئل اغیپؾ الای وہں ولوگ! ی نیسحہ

م

ت

وج آ رےہ ںیہ ںیم ےن اںیھن احزج ںیم وھچڑا ےہ وج وادی رہلم ںیم ےہ۔ اؿ یک رطػ ےس

۔یک مت ذپریایئ رکو اس

رپ درود ت اجی۔ انب زاید ےن مکح دای ہک اںیھن )ملسو هيلع هللا ىلص( اور اؿ ےک وادل اور دج رھپ اوھنں ےن سیدی اور انب زاید وک ربا اہک، اور نیسحہ

لحم یک تھچ ےس ےچین رگا دای اجےئ اور ویں اؿ ےک ڑکٹے اڑ ےئگ۔ روضاؿ اہلل ہیلع۔

ںیمہ نیسح ےک اپس چنہپ اجےن ےک ۔ایبؿ ایک ےہ ہک مہ ولگ ہکم ںیم ےھت اور جح رک ایل اھت دعی نب رحہلم ےن دبع رہب ےک وحاےل ےس

اوہ اور وکیئ رکف ہن یھت۔ انچہچن مہ لچ زپے اں کت ہک اؿ کت چنہپ ےئگ اور اںیھن السؾ ایک۔اوھنں ےن السؾ اک وجاب دای۔رھپ

اؿ اک :مہ ےن رعض ایک ۔ ںاہ : اوھنں ےن رفامای وساروں وک داھکی ےہ ؟اے اوب دبعاہلل ایک آپ ےن اؿ دوونں : یکمہ ےن رعض

ےس دو ابعرںیت فذػ رک دی یئگ ںیہ وج ربطی ےن الص ےخس ےک وحاےل ےس رضحت نیسح ےک رفس وکہف رشوع رکےن اتکب لتقم نیسح ےک اس ےخس 59

ےس لبق اقمؾ میعنت رپ رساکری اقک ے رپ ہضبق رک ےنیل یک درج ںیہ نج ےس رضحت ےک روایگن یک حیحص اترخی یھب نیعتم وہیت ےہ۔

60ر وکسین ہ احص

یمن

لت

و االرشاػ ںیم اںیھن رضحت نیصح نب ا

یہ بت

ب

لتیب ںیہ۔ رضحت رمع افروؼ ےک زامہن ںیم االردؿ ےک اعلم رےہ۔ اتکب اجترب االمم اور ا

ؾ ےھت۔ اؿ رضحت نیصح اک انماکابتؿ روسؽ اہلل ںیم امشر ایک ایگ ےہ۔ اؿ اک رھگاہن وکسین ونب دنکہ یہ یک اشخ اھت۔ ونب دنکہ ںیم دمحم نب اثعش اور اقیض رشحی یھب

رما دےہ۔ونب ا می اک اکی صخش نیصح نب ریمن نب ااسہم اھت وج اریم دبعاہلل نب زاید اک اؿ اایؾ ںیم وپسیل ارسف اتبای اجات ےہ۔ اں ایس ےس

امگؿ ےہ ہک رہش )وکہف( ےس اس وتق ےلچ ےھت بج ملسم نب لیقع اور اہین نب رعوہ وک لتق ایک اج اکچ اھت۔ اوھنں ےن ڑسک رپ اؿ ےک

۔رس ےکٹل وہےئ دےھکی ںیہ

61

اے اوب دبعاہلل مہ : ےن رفامای اان ہلل و اان اہیل راوعجؿ۔ اہلل یک رتمح اور اس یک راضء اؿ دوونں وک احلص وہ۔ مہ ےن رعض ایک نیسحہ

ےن رفامای۔ ۔ نکیل نیسحہآپ وک اہلل اک واہطس دےتی ںیہ ہک آپ ںیہی ےس واسپ وہ اجںیئ ویکہکن وکہف ںیم آپ اک وکیئ ایرو دمداگر ںیہن

۔ اس ےس مہ ھجمس ےئگ ہک رفس ےک ابرے ںیم اؿ اک ارادہ ہتخپ ےہ۔ رات ں ےک اھٹ اجےن ےک دعب زدنیگ ںیم وکیئ فط ںیہناؿ ولوگ

۔ اوھنں اپین رثکبت عمج رک ول اور اےنپ وھگڑوں وک یھب وخب الپ ول: اوھنں ےن وںیہ سگاری اور بج حبص وہیئ وت اےنپ آدویمں ےس رفامای

یتسب ےس یھب آپ اک سگر وہات رثکبت ولگ آپ ےک اسھت وہ اجےت ات آہکن آپ زابہل چنہپ ےئگ اور واہں مایؾ ےن ااسی یہ ایک۔ اب سج

:رپ درود ت اجی اور رھپدنلب آواز رفامای)ملسو هيلع هللا ىلص( ایک۔رھپ آپ رقتری رکےن ڑھکے وہےئ۔اہلل یک دمح و انثء یک، یبن

ریما ہضبق ےہ احالہکن ےھجم حیحص االطع ی یلم ےہ ہک ملسم نب لیقع اور ولوگ ! مت ریمے اسھت اس ایخؽ ےس عمج وہ ےئگ وہ ہک رعاؼ رپ

اہین نب رعوۃ وک لتق ایک اج اکچ ےہ، اور امہرے وعیشں ےن ںیمہ وھچڑ دای ےہ، وت مت ےس ےسج ولتارںی اھکےن اور زینوں ےک وچکےک

ےسی ولوگں رپ ریمے ابرے ںیم وکیئ ذہم داری ربدایچ رکےن اک وحہلص وہ وہ امہرے اسھت ےلچ ورہن ںیہی ےس ولٹ اجےئ۔ ا

۔ںیہن

ی نس رک ولگ پچ وہ ےئگ اور داںیئ ابںیئ ےنکسھک ےگل ات آہکن آپ ےک اپس اےنپ رھگ واولں اور المزومں ےک وکیئ ہن راہ۔ اؿ ولوگں

۔ ومت اک زما ںیھکدخبا مہ اس وتق کت واسپ ںیہن وہ ےگن بج کت اانپ دبہل ہن ےل ںیل ای رھپ درہج دبرہج: ےن اہک

اجےتن ےھت ہک ابیق ولگ ضحم دعتاد ںیم ی ولگ ھچک اورپ رتس ےھت اور ی ویہ ولگ ےھت وج ہکم ےس اؿ ےک اسھت ےلچ ےھت۔ نیسحہ

اس ےئل اؿ ےک اسھت وہ ےئگ ںیہ ہک اؿ ےک امگؿ ںیم رعاؼ رپ آپ اک ہضبق وہ اکچ ےہ۔ اس ےئل آپ ےن وگارہ ہن ایک ہک احؽ اجےن

61اور اب اتہک ےہ ہک اؿ ےک رس ایھب ہہک اکچ ےہ ہک ہلیبق ذمجح ےن رضحت ملسم اور اہین ےک الےش وکحتم ےس نیھچ رک اؿ ےک نفک د ن اک ااظتنؾ ایک اھت

۔ےکٹل وہےئ اؿ ایخیل وساروں ےن دےھکی ےھت

یہ چنہپ ےئگ۔ واہں اکی رصناین صخش اینپ امں ےک اسھت آای اور وہ ولگ آپ ےک اسھت ںیلچ۔ رھپ نیسحہریغب بعلت

ترواہن وہےئ اور

دوونں آپ ےک اہھت رپ االسؾ الےئ

62

۔

یہ ںیم یہ ےھت ہک آپ ےن دور ےس رگد ایتھٹ دیھکی اور اےنپ اسویھتں ےس وپاھچ بعلت

ت :اوھنں ےن اہک؟ ی ایسیہ یسیک ےہ: آپ ایھب

وکیئ اقہلف آات ولعمؾ وہات ےہ آپ ےن رفامای رےتس ےس ٹہ :۔ اوھنں ےن اہکوغر ےس دوھکی :۔ آپ ےن رفامایمہ ھچک ںیہن ہہک ، ےت

۔ راوی اتہک ےہ بج مہ راہ ےس ٹہ ےئگ وت وہ ولگ یھب امہری یہ تمس وک ٹہ ےئگ۔ دےتھکی ایک ںیہ اکی سہار وسار ںیہ اور اؿ یک اجؤ

آپ ۔اے اوب دبعاہلل ںیمہ اپین ولپاےیئ : ےک اقملب آ رک ڑھکے وہ ےئگ اور اہک رح نب سیدی راییح رک راہ ےہ۔ وہ ولگ نیسحہمایدت

۔ انچہچن اؿ بس وک اپین الپ دای ایگ۔اؿ ولوگں وک اپین الپؤ اور اؿ ےک وھگڑوں وک یھب ریس رک دو :ےن مکح دای

63

یلع نب اعطؿ احمریب اک

اانپ اوٹن اھٹب ول کشم وھول۔ وخد !ےجیتھب :ےن ےھجم داھکی وت ھجم ےس رفامای ںیم رکشل یک بس ےس آرخی فص ںیم اھت نیسحہ ایبؿ ےہ ہک

ےن ۔ ںیم ےن ااسی یہ ایک رح ربارب نیسح ےک اقملب ڑھکے رےہ۔ ات آہکن امنز اک وتق آ ایگ اور نیسح ہیھب ویپ اور اینپ وساری وک یھب الپؤ

وک امنز زپاھیئ۔دوونں رگووہں

آان ضحم ی داھکےن رعاؼ ںیم رصناین رھگاان اہکں ےس آ ایگ ؟ ارگ اشؾ ےک اےق یک ابت رکات وت اکی ابت یھب یھت۔ اس ڈراامیئ ادناز ںیم اؿ امں ےٹیب اک 62

ےکچ ےھت نکیل اکی رصناین اور اس یک امں ےن آپ ےک اہھت رپ االسؾ لوبؽ ایک۔ وےسی دہع راستل ےس اکرف ےلچ آ رےہ ےک ےئل ےہ ہک وخد املسمؿ وت ےب دنی وہ

ےھت۔

یہ ےک نج ونکؤں ےس اپین رھبا 72اکی سہار وفویجں اور اؿ ےک وھگڑوں وک اپین ولپاےن اک ی ادناز یھب ڈراامیئ ےہ ۔ ینیسح اقک ے ےک 63 بعلت

تاھت ی ااخشص ےن

وک آےگ ایبؿ رکان ےہ ی اس یک اکی سہار وفیج یھب دبرہج اویل اؿ ونکؤں ےس وخد یہ اپین ےتیل رگم اس راوی وک وت ینیسح اقک ے رپ اپین یک گردش یک ویعض رواتی

دیہمت ےہ۔

ے قالاقترح

ڑھکے وہےئ۔ اس وتق آپ ازار اور وجایتں ےنہپ وہےئ ےھت۔ آپ ےن اہلل یک دمح و انثء یک اور اےنپ انان روسؽ رھپ نیسحہ

:رپ درود ت اجی۔ رھپ رفامای ملسو هيلع هللا ىلصاہلل

ھا رے طخ ریمے اپس

م

ت

ھا رے اسےنم ریما ذعر ی ےہ ہک

م

ت

آےن ےگل ہک امہرے اپس آ اجےیئ آپ ےک وسا امہرا ولوگ ! اہلل ےک اور

ھا رے اپس ےس واسپ وہےن وک ایتر وہں دجرھ یھب ریما یج اچےہ

م

ت

۔وکیئ اامؾ ںیہن۔ اب ارگ مت ولوگں وک ی ابت انوگار وہ وت ںیم

64

وہ دوونں ےلیھت : ےن ہبقع نب اعمسؿ ےس رفامای ۔ نیسحہدخبا ںیم اؿ ولوگں ںیم ےس ںیہن وہں وھنجں ےن آپ وک طخ ےھکل: رح ےن اہک

ںیم اؿ ولوگں وک :اوھنں ےن وہ ےلیھت اکنےل اور اؿ ںیم ےس ولوگں وک زپھ رک انسای۔ رح ےن اہک۔ اکنول وج وطخں ےس رھبے وہےئ ںیہ

۔ نیسحہ ہکن آپ وک وکہف اچنہپ دوںںیہن اجاتن وھنجں ےن آپ وک ی طخ ےھکل ںیہ۔ رگم ےھجم مکح ی ےہ ہک ںیم آپ ےس دجا ہن وہں ات آ

ھا رے اس ادقاؾ ےس وت رم اجان زایدہ رتہب ےہ: ےن رفامای

م

ت

۔ رھپ آپ ےن اےنپ اسویھتں وک وسار وہےن اک مکح دای اور وہ ولگ واسپ

آپ ےس دجا ںیہن وہ ںیم: اوھنں ےن اہک ؟ریتا انس وت ایک اچاتہ ےہ: ےن رفامای وہےن ےگل۔ نکیل رح ےن اؿ یک راہ روک یل۔ نیسحہ

آپ ایسی راہ اایتخر رک :۔ اس ابرے ںیم اؿ ےک امنیب تہب ھچک وگتفگ وہیئ۔ ابال ارخ رح ےن اہکاتکس بج کت ہک آپ وکہف ہن چنہپ اجںیئ

ےئجیل وج ہن وکہف اجیت وہ ہن دمہنی

65

۔ اتہک ںیم انب زاید وک طخ وھکلں اور وہ ےھجم )آپ وک اھچیپ رکےن ےس ( اعمػ رےھک۔

:لچ زپے اور رح ربارب آپ ےک اسھت ےگل رےہ۔ وہ ےتہک اجےت ےھتراوی اتہک ےہ ہک نیسح ہ

اک رخوج دنی یک افحتظ ےک ےئل اھت اور رکالبء اک رعمہک قح و ابلط اک رعمہک اھت اور اہک اجات ےہ ہک رضحت وہا ی ابدنیھ یئگ ےہ ہک رضحت نیسحہ 64

یک ی اےنپ انان اک دنی اچبےن ےک ےئل ڑھکے وہےئ ےھت اور ایس دصقم ےک ےئل آپ ےن اانپ بس ھچک رقابؿ رک دای، ی وصتر شیپ رکےن ےک ابووجد آپ نیسحہ

راہ ےہ سج ےس اصػ ایعں ےہ ہک آپ بلط الختف ےک ےئل ڑھکے وہےئ ےھت اور احالت اناسزاگر دھکی رک اس ادقاؾ ےس ابز آان اچےتہ رقتری یھب لقن رک

وہ ضحم دنچ آپ وک ےلمےھت۔ویکہکن اتم اریم اوملنینم سیدی یک تعیب رپ عمج یھت اور آپ وک ادنازہ وہ ایگ اھت ہک وج ووفد آپ ےک اپس ےئگ اور وج وطخط ےک ےلیھت

امنز ادا آدویمں یک رشارت یھت۔ وعاؾ اک اس ےس ھچک واہطس ہن اھت۔ ابدنشے اور رکشلی بس املسمؿ ےھت اراکؿ ذمیبہ ےک اپگرد وفویجں ےن آپ ےک اسھت

یک۔

65 اجےن اک ایخؽ وھچڑ رک وہ راہتس اایتخر ایک اھت وج رضحت نیسح ےن ملسم و اہین ےک ااجنؾ اور وکویفں یک دغاری اک احؽ نس رک وچہکن بلط الختف ےک ےئل وکہف

اچنہپای ایگ۔ رکالب ےس وہات وہا دیساھ دقشم اجات ےہ۔ راوی ےن ریغتب اافلظ طلغ ایبین ےس اکؾ ایل ےہ اور ی اظرہ ایک ےہ ہک آپ وک ریھگ رک رکالب

ریمی سگارش نس ےئجیل اور اینپ اجؿ اور اانپ وخؿ اضعئ وہےن ےس وفحمظ رےئھک۔ ارگ آپ ےن گنج یک وت دخبا آپ !اے اوب دبعاہلل

لتق رک دےیئ اجںیئ ےگ۔

؟ومت ےس ڈراےت وہایک مت ےھجم :ےن رفامای نیسح ہ

:رھپ آپ ےن ی رعش زپےھ

ںیم اتلچ روہں اگ، ویکہکن اس وجاؿ ےک ےئل رمان وکیئ اعر ںیہن سج یک تین یچس وہ اور ااطتع دخاودنی ںیم وہ ںاد (1)

رکے۔

راہ اور اینپ اجؿ کین ولوگں یک دمد ںیم رصػ رکے، )دخا ےک زندکی( الہک وہےن واولں ےس ےچب اور رجمومں یک (2)

ےک الخػ ےلچ۔

ارگ ںیم زدنہ راہ وت ھچک رشؾ یک ابت ںیہن اور رم ایگ وت ھچک رجن ہن وہ اگ، ویکہکن )اے سفن( ریتے ےئل ذتل یک ی ابت (3)

اکیف ےہ ہک مت ےب تیثیح نب رک زدنہ رےہ۔

ج ا انت چنہپھل

ےئگ۔ واہں ااچکن اچر صخش وکہف یک راوی اتہک ےہ ہک رح ےن آپ اک ی الکؾ انس وت نس رک ےھچیپ ٹہ ےئگ ات آہکن ذعبی ا

ی۔ ی ولگ نیسحہ جج

رطػ ےس آےت وہےئ ےلم، ی ےھت انعف نب الہؽ رمادی، رمعو دیصادی، دیس نب ایب ذر افغری اور دیبعاہلل زم

یک اوینٹن یک لیکن ڑکپ یل اور ی رعش زپےھ۔ ےک اسےنم آےئ۔ رطامح ےن بج ی احؽ داھکی وت نیسحہ

اور حبص وہےن ےس ےلہپ یہ رفس ےک ےئل ایتر وہ اج ی اوینٹن ریمی ڈاٹن رپ البلب تماے ریم ( 1)

اس رتہبنی رفس رپ رتہبنی وسار وک ےل رکاتہک تہب ڑبے رفس اک رہسا ریتے رس رےہ ( 2)

وہ زعت و رشػ واال اور آزاد و اپک دؽ و دامغ اک امکل ےسج اہلل رتہبنی ارج اطع رفامےئ (3)

وہ ومونمں ےک اپک اریم اک رفزدن اور اس افشتع رکےن واےل اک اٹیب وج ذعاب رشح ےس اجنت دالےن واال ےہ۔ ( 4)

( یک دمد رفام اے عفن و اصقنؿ ےک امکل ریمے رسدار نیسحہ (5) و ں ےک اقمےلب ںیم وج رخص )ینعی رضحت اوب ایفسؿہین

لعت

اؿ دو

اقمےلب ںیم وج رحایم ےہ اور رحایم اک اٹیب ےہ۔ یک لسن ےس ںیہ اور انب زاید ےک

66

ےک اسےنم زپےھ ےئگ وہےگن اور آپ ےن اںیھن ربدایچ رک آرخی دورعش رضحت نیسحہایک یسک میلس القعل صخش یک ھجمس ںیم ی ابت آ یتکس ےہ ہک ی 66

ر یک وت وہ تعیب ںیم ےھت۔ اور سی ربس کت اںیھن اانپ اامؾ اجان اب وہ اںیھن نیعل اجےتن ےھت ؟ اس رطح اںیھن ی یھب ملع اھت ہک وہمج ایل وہ اگ۔ رضحت اعمویہ

:ےن رفامای راوی اتہک ےہ ہک اس رپ رح اؿ یک رطػ ےس آےئ نیسحہ

ایک مت ےن ھجم ےس ی دہع ںیہن ایک اھت ہک ریمے یسک آدیم ےس ھچک رعتض ںیہن رکو ےگ۔ ارگ مت اینپ اس ابت رپ اقمئ وہ وج ریمے اور

ھا رے درایمؿ ےط اپیئ

م

ت

۔یھت بت وت ریخ ورہن ںیم ںیھمت دیماؿ گنج ںیم ال ڑھکا رکوں اگ

اتبؤ مت ےن : ےن اؿ ولوگں ےس اخمبط وہ رک رفامای )ینعی وکہف ےس آےن واےل اچر آدویمں ےس ( ی نس رک رح رک ےئگ اور نیسحہ

ولوگں ےک ہنم امؽ دے رک گرد رک دےیئ ےئگ ںیہ ! ڑبے اے رفزدن روسؽ اہلل :اوھنں ےن رعض ایک ؟وکہف وک سک احؽ ںیم وھچڑا

ابیق ولوگں ےک دؽ وت آپ ےک اسھت ںیہ رگم ولتارںی آپ ےک اقمےلب ےک ےئل ںیہ

67

ریمے اقدص نیق ںیھمت : ۔ آپ ےن وپاھچ

دای اور اس ےن نیصح نب ریمن ےن اںیھن رگاتفر رک ےک انب زاید ےک اپس جیھب :اوھنں ےن اہک ہک ؟ نب رہسم اک یھب ھچک احؽ ولعمؾ ےہ

فممھن قیص نحبہ و ممھن ینظرو ما بدکو ےن بج ی انس وت آدبدیہ وہ ےئگ اور ی آتی زپیھ "۔ نیسح ہاںیھن لتق رک ڈاالتبدیال اؿ ںیم ےس ضعب ےن اجؿ دے رک قح واف ادا رک دای اور ضعب ایھب ااظتنر ںیم ںیہ اور اؿ ںیم یسک مسق یک وکیئ دبتیلی ) " ا

دخاای امہرے اور اؿ ےک ےئل تنج وک وابج رک اور ںیمہ اور اںیھن اینپ رتمح ےک اکھٹےن ںیم عمج :یک رھپ آپ ےن داع( ںیہن آیئ

۔ رفام دے، او بس رپ رمح رکےن واولں ےس زایدہ رمح رکےن واےل

ےک رقیبی زعسی یھب ںیہ وت آپ اؿ رپ تنعل وک اجزئ ےتھجمس۔ وہ ی یھب اجےتن ےھت ہک نینم سیدی یک تعیب ںیم ےہ اور وہ رضحت نیسح ہاحصہب اور امتؾ اتم اریم اومل

رک ےنیل ےک ےک تعیبےک اھبیئ ںیہ اور اریم اوملنینم یلع ہ ےک س دمت رتنی واویلں ںیم ےس ےھت اور اےسی ہک اوھنں ےن رضحت نسح ہ رضحت زاید ہ رضحت اعمویہ

وک رحازمادہ انہک سک ابووجد اانپ ومفق ںیہن دبال ات آہکن امجتع ںیم دالخ وہ رک اریم اوملنینم رضحت اعمویہ ےس تعیب رک یل۔ وہ اںیھن رحایم اور اؿ ےک ےٹیب

ف ےسیج ولگ یہ رک ، ےت ںیہ۔ وھنجں رطح ربدایچ رک ، ےت ےھت۔ اؿ ےسیج اعیل رمتبت صخش وک اےسی رگے وہےئ االخؼ اک ابور رکاےن یک تمہ

ن

خم

رصػ اوب

ویکں ایتر وہ ےئگ اور آپ ےک ےن ایسیس االتخافت وک دینی اور اخدناین انب دای ےہ۔ ارگ اریم اوملنینم سیدی وعنذ ابہلل نم ذاکل نیعل ےھت وت آپ اؿ ےس تعیب رپ

رفزدن ےن اؿ ےس تعیب ویکں رک یل۔

67 ےہ اریم اوملنینم سیدی یک والتی دہع اک ہلئسم وہمجر احصہب رکاؾ اور ااہمت اوملنینم ےک اامجع ےس ےط وہا اھت اور اسری اتم اجیتنسک دقر وغلر ایبؿ

ن ںیک ںیھت وہ اس رپ ےسی ایتر وہ ، ےت ےھت ہک امجتع ےس رخیت

بیع نت

اک اراکتب وجیھت ہک وہےن واےل ہفیلخ ویہ ںیہ۔ وت نج ولوگں ےن ی دوونں اامتجیع

نینم یک رکںی۔ ی رصػ دنچ ابسیئ ےھت وھنجں ےن ی بس اسفد الیھپای۔ ہن ڑبے ولگ امؽ ےک جاتحج ےھت اور ہن وھچےٹ ولگ۔ رعاؼ وپری رطح اریم اومل

رفام ایل اور اریم اوملنینم ےس تعیب رپ عمتجم اھت۔ اور ی تیفیک رضحت نیسح ےن وناح وکہف چنہپ رک وخد ولعمؾ رک یل۔ اس ےئل آپ ےن اےنپ ومفق ےس روجع

۔تعیب یک لیمکت ےک ےئل وکہف ےک راےتس ےس ٹلپ رک دقشم یک راہ اایتخر یک

ہ دقشم ےک راےتس یک زنمںیل اذعلبی و دو مشچ و رصق اقملب ےط رک ےک رکالب ےک زپاؤ رپ

یست

معہظح ےچنہپ ےھت۔ ہشقن ہکلسنم الم اور اقمؾ اقدہیس ےس آےگ ڑبھ رک رباہ

وہ۔

رفس اجری راہ

ف اتہک ےہ رھپ آپ ےلچ اور رح آپ ےک اسھت ےگل رےہ ات آہکن ونب اقملت ےک لحم چنہپ ےئگ۔ دےتھکی ایک ںیہ ہک اکی

ن

خم

اوب

ایسی وتہب ےک ےئل ایتر !وہکایمں: رسہؿ اک ہمیخ ااتسدہ ےہ، سج اک انؾ دبعاہلل یفعج اھت۔ آپ ےن اےس ولباای اور بج وہ احرض وہا وت رفامای

آپ ےن رفامای ؟وہ وتہب یسیک وہین اچےیہ ملسو هيلع هللا ىلصاےس رفزدن روسؽ اہلل : اس ےن اہک ۔ امتؾ ہانوہں ےس اپک رک دےوہ وج ںیھمت

یک دمد رکو

یت نںیم وکہف ےس ایس وخػ ےک ببس الچ اھت ہک ںیہک انب زاید آپ ےک الخػ ڑل ہن زپے۔ نکیل اب : ۔ اس ےن اہکاہ لت

وھگڑا ےل ںیل۔ ی ااسی ےہ ہک بج ںیم ےن اس رپ یسک اک اھچیپ ایک اےس اپ ایل اور بج یھبک رفار وہا (آپ ریما ی ںیم ی ہہک اتکس وہں ہک)

بج مت ےن اینپ :۔ آپ ےن رفامای( ےھجم اعمػ ر ںیھاور ابوتں ےس وت اجنت اپ یئ ریمی ی ولتار ڑبی اکٹ وایل ےہ اور زرہ یھب رگم )

ھا رے امؽ یک رضورت ںیہناجؿ ےک ابرے ںیم لخب ایک وت ںیمہ

م

ت

وما کنت متخذ المضلنی عضدااور رھپ ی آتی زپیھ۔

ےس انس ےہ ملسو هيلع هللا ىلصںیم ےن اےنپ انان روسؽ اہلل ( ںیم رمگاہ نک ولوگں وک اانپ دتس و ابزو انبےن رپ ایتر ںیہن)

68

۔سج یسک ےن مہ الہ

دؿ اےس انک ےک لب منہج ںیم د لیک دے اگ۔ رھپ نیسحہ یک( وت اہلل مایتم ےک تیب رپ یسک تخس تبیصم یک ربخ ین )اور دمد ہن

یک دمد ہن رکےن رپ ڑبی دناتم وہیئ وہ فک اوسفس اتلم اور اتہک اہےئ ںیم ےن اےنپ اسھت واہں ےس لچ دےیئ۔ دبعاہلل ایفعجل وک نیسحہ

ی ایک ایک رھپ وہ ی رعش زپاتھ۔

اور ریمے ےنیس اور ریمی یلسنہ ےک درایمؿ چیپ و اتب دیپا رکیت اے ریمے سفن ی رسحت ےھجم اسری رمع اتسےئ یگ (1)

رےہ یگ۔

ہک نیسح ےن ھجم ےسیج صخش ےس دمد امیگن اور وہ یھب اؿ ےک الخػ وج دعاوت اور اخمتفل ںیم شیپ شیپ ےھت۔ (2)

رپ ریمی روح رقابؿ)ملسو هيلع هللا ىلص(یفطصم (3)

69

۔اوسفس ےہ اس دؿ رپ سج دؿ مہ دجا وہ ےئگ۔

د۔رضحت نیسح روسؽ اہلل یک ایحت ہبیط ںیم اےنت مک رمع ےچب ےھت ہک اےنپ دقمس انان اک رہچہ یھب اید ہن اھت ہچ اجہکیئ اؿ اک وکیئ اراش 68

69ولباای آات ےہ ںاں رح نب سیدی ی ایبؿ ڑبا دپسچل ےہ ہک اکی ڈاوک )دبعاہلل یفعج( اانیمطؿ ےک اسھت اھٹھٹ ےس رہ راہ ےہ وہ رضحت نیسح یک دختم ںیم

اعمرشے اک رساکری وفج ےک اسھت وموجد ںیہ اور اؿ رپ اکی صخش یک ا ین تبیہ اطری وہ اجیت ےہ ہک وہ اےس رگاتفر ںیہن رک ، ےت۔ یلہپ دصی رجہی ےک ملسم

رک دای اجےئ۔ اور دورسی رطػ اکی ڈاوک وپری آزادی ےس ایک وخب ہشقن ےہ۔ اکی رطػ وکحتم اک ی اامتہؾ داھکای اجات ےہ ہک وج یھب رخوج رکے اےس لتق

ر اجؿ رقابؿ رکےن ملسو هيلع هللا ىلص اےق وک وخػ زدہ ےئک وہےئ ےہ اور االیک لم اجےن ےک ابووجد وکیئ اس رپ اہھت ںیہن ڈااتل۔ اور ایک ےنہک ںیہ اس ڈاوک ہک وج یفطصم پ

گنج اتبات ےہ۔ ینعی رسہین۔ وک وت ایتر ےہ رگم ہلغشم وہ راتھک ےہ ےسج اہلل، دخا اور روسؽ ےس

اینپ اجؿ دفا رک داتی وت مایتم ےک دؿ ےھجم اکایمیب بیصن وہیت۔اکش ںیم اؿ یک دمد ںیم (4)

یک دمد یک اور وہ دورسے وج الہ افنؼ ابتہ وہےئ۔ وہ ولگ افزئارملاؾ وہےئ وھنجں ےن نیسحہ (5)

۔ آپ ےک راوعجؿاان ہلل و اان اہیل : ےتلچ رےہ ات آہکن آپ وک یکپھج آ یئگ۔ اور رھپ وچکن زپے۔ آپ ےن اہک راوی اتہک ےہ ہک نیسحہ

۔ آپ ےن رفامای اٹیب ایھب ااب اجؿ آپ ےن ی اان ہلل ویکں زپاھ۔ اہلل آپ وک رہ الب ےس وفحمظ رےھک :ڑبے رفزدن یلع اربک آےئ اور وپاھچ

ؿ ےک اسھت ولگ ےلچ وت اج رےہ ںیہ رگم اؿ یک ومت یھب ا : اھتایھب ریمی آھکن کپھج یئگ یھت وت ںیم ےن اکی وسار داھکی وج ہہک راہ

؟ااب اجؿ ایک مہ قح رپ ںیہن : ۔یلع االربک ےن رعض ایکلچ ریہ ےہہوت یلع االربک ےن رعض ۔اہں دخبا مہ قح رپ ںیہ: ےن رفامای آپ

۔رھپ دخبا ںیمہ ھچک رپوا ںیہن :ایک

رکالب ںیم زنول

روایگن ںیم دلجی رکےن اک مکح دای۔ دےتھکی ایک ںیہ ہک اکی صخش راوی اتہک ےہ ہک بج حبص وہیئ وت آپ ےن رجف یک امنز زپاھیئ اور

وک ںیہن وکہف یک رطػ ےس آ راہ ےہ بس ولگ اس ےک ااظتنر ںیم رہھٹ ےئگ۔ بج وہ رقبی آای وت اس ےن رح وک السؾ ایک رگم نیسحہ

:اور اس ےس اہک انب زاید اک طخ ےہ۔ اس اک ومضمؿ ی اھت

وک ریھگ رک ےل آؤ۔ ںیم ےن اےنپ اقدص وک مکح اام دعب ! بج مت ریما ی طخ زپھ رےہ وہ وت ایس ہگج ےس ںاں ںیھمت ریما ی طخ ےلم نیسح ہ

دے دای ےہ ہک مت ےس اس وتق کت دجا ہن وہ بج کت ریمے مکح یک لیمعت رشوع ہن رک دو۔ واالسلؾ۔

بس ےک بس لچ زپے ات آہکن رکالبء چنہپ ےئگوک داھکای اور رح ےن ی طخ زپھ رک نیسحہ

70

اک ۔ اور ی دبھ اک دؿ اھت۔ واہں نیسحہ

وھگڑا رک ایگ۔ آپ ےن دورسا وھگڑا دبال۔ رگم وہ یھب اکی دقؾ ہن الچ۔ رھپ آپ ےن ےکی دعب درگیے است وھگڑے دبےل رگم بس اک

: ۔ آپ ےن وپاھچہطخ اغرضہب : اوھنں ےن اہک ؟اک ایک انؾ ےہولوگ اس زنیم : بج آپ ےن ی تیفیک دیھکی وت رفامای ۔یہی احؽ راہ

: اوھنں ےن اہک ؟وکیئ اور انؾ یھب ےہ: اوھنں ےن وپاھچ ، اےس ونینا یھب اہک اجات ےہ :اوھنں ےن اہک ؟اس ےک اوہ یھب وکیئ انؾ ےہ

ارفلات

ئ

اس رپ آپ ےن اکی ددلوز آہ یک ۔اہک اجات ےہ اےس رکالبء :اوھنں ےن اہک ؟وکیئ اور انؾ یھب ےہ :آپ ےن وپاھچ ،اشئط

ارض رکب و البء: اور رفامای

71

ںیہی ارت اجؤ۔ ایس ہگج امہری وسارایں گردںیھ یگ ںیہی : ۔ )ےب ینیچ اور البؤں یک زنیم(۔ رھپ رفامای

ں لتق ےئک اجںیئ ےگ۔ دخبا ںیہی امہرا وخؿ ےہب اگ۔ اور دخا یک مسق امہرے رحؾ یک ےب رحیتم یھب ںیہی وہ یگ۔ دخبا امہرے رمد ا

ےن ھجم ےس ودعہ ایک اھت ملسو هيلع هللا ىلص ریمے انان روسؽ اہللاک امہری ربقوں یک زایرت یک اجےئ یگ۔ ایس اخک

72

اور اؿ اک اہک طلغ ںیہن وہ ۔

۔اتکس

ےہ۔ رگم اس ہکم ےس وکہف اجےن واال صخش رکالبء ےس وہ رک وکہف ںیہن اجات۔ ہکلب وکہف اجےن اک راہتس وھچڑ رک بج دقشم یک راہ ڑکپ ےل بت رکالب اتچنہپ 70

نینم ےس تعیب رکےن ےک ےئل دقشم یک رطػ رواہن وہےن دااتسؿ وک رغجاہیف ےس ایک رغض۔ اےس وت رضحت نیسح اک اےنپ ومفق ےس روجع رک ےک اریم اومل

ڑھگ ڈاال۔اک ذرک وظنمر یہ ںیہن۔ ایس ےئل وت رح اکی ےک سہار وفج ےک اسھت آےن اور ریھگ اھگر رک ینیسح اقک ے وک رکالبء اچنہپےن اک ویعض ہصق

71 اھت

ینعی ایسی اصػ و افشػ زنیم وج پ ہ نڑوھڑےن ےک اکؾ آیت یھت اس ےک وناح ںیم اپین رکالبء وک ارض رکب و البء انہک دعب یک ااجید ےہ۔ الص انؾ رکب

ےک دعتمد ےمشچ ےھت۔ درایےئ رفات وت وکوسں دور اھت۔

72 ف ےن ی نم ڑھگت ابںیت رضحت نیسحہ

ن

خم

س انان اک یک ایحت ہبیط ںیم اےنت وھچےٹ ےچب ےھت ہک اےنپ دقم ملسو هيلع هللا ىلصےس وسنمب یک ںیہ وہ وت روسؽ اہلل اوب

رہچہ یھب اید ہن اھت۔

رھپ آپ وھگڑے ےس ارتے اور ی رعش زپےھ۔

ںیہ اور ینتک ریتی اشںیم۔اے درہ فت ےہ ھجت رپ وت اسیک دوتس ےہ۔ ینتک یہ ریتی ںیحبص سگریت (1)

اےنپ قح اک راگبلر وت لتق وہا۔ رگم زامہن ےہ ہک ریغتات رپ انقتع ںیہن رکات۔ (2)

رہ وہ زدنہ صخش وج ریمے رطےقی رپ ےنلچ واال وہ۔ اس ےک وکچ اک زامہن ب ےن رقبی آ اجات ےہ۔ (3)

وکیئ مہ رس ںیہن۔اعمہلم بس دخاےئ زبرگ و ربرت ےک اہھت ےہ۔ اپک ےہ ریما رپورداگر سج اک (4)

یلع نب انیسحل رفامےت ںیہ ہک آپ ابر ابر ی رعش زپےتھ ےھت ات آہکن ےھجم ظفح وہ ےئگ۔ دت رگی ےس ریما دؾ ےنٹھگ اگل۔ اور ھجم رپ

وہںیئ وکست اطری وہ ایگ۔ نکیل ریمی وھپیھپ زبنی ےن بج ی انس وت وہ رو زپںی اور تہب زحؿ و المؽ اظرہ ایک۔ رھپ اانپ دانم یتٹیسھگ

اکش ںیم ےتیج یج رم اجیت اے ریمے اھبیئ، اے ریمی آوھکنں یک ڈنھٹک اور اے سگرے وہےئ : یک رطػ ںیلچ اور اہک نیسحہ

:ےن اںیھن داھکی وت رفامای ۔ نیسحہولوگں یک اشنین اور اے ابیق رس ے واولں ےک رفاید رس

ھا را ملح ہن نیچ ےل ویکہکن وج یھب زنیم رپ ےہ اےس اکی دؿ رمان ےہ اور وج ایتسہں آامسؿ ںیم ںیہ اںیھن یھب اقب !نہب

م

ت

اطیشؿ

ںیہن۔ رہ زیچ افین ےہ وساےئ اکی ابری اعتیل ےک۔ ایس اک مکح اتلچ ےہ اور ایس یک رطػ بس وک ولانٹ ےہ۔ اہکں ںیہ ریمے ابپ اور

۔ےس رتہب ےھت۔ اور ریمے ےئل رتہبنی ومنہن یھب ویہ ںیہ ریمے انان وج دوونں ھجم

نہب ںیم ںیھمت مسق داتی وہں ہک بج لتق وہ اجؤں وت ریمے مغ ںیم اانپ رگةیؿ اچک تم رکان اور : رھپ آپ ےن وطبر زعتتی رفامای

اانپ ہنم تم انٹیپ

73

ےس رفامای ہک بس زانےن ےصح یہ ےک آس اپس ۔ رھپ اںیھن زانےن ےصح ںیم جیھب دای اور ابرہ لکن رک اےنپ اسویھتں

وہ اجںیئ۔ انچہچن اوھنں ےن ااسی یہ ایک۔

ف اتہک ےہ ہک انب زاید ےن ااؿ ایک

ن

خم

اک رس ریمے اپس الےئ اور اس ےک ےلص ںیم دس ربس ےک ےئل زیئ وکؿ ےہ وج نیسحہ :اوب

)رے ( یک وکحتم ےل ےل

74

اجؤ اںیھن ریھگ رک اقوب رکو اور اؿ رپ : ۔ اس ےن اہکںیم !اے اریم : ۔ اس رپ انب دعس ڑھکا وہا اور اہک

رطػ ےس ایسی رگم اس اجتیلہ ےک ربملعدار ااسفہن اگنر ےن اؿ ذعرات تیب وبنت اور اہیمش وخانیت وک اس تحیصن رپ لمع رکات ںیہن داھکای اور اؿ یک 73

یھب ہنم ےس وہ املکت ولکناںیئ ںیہ وج اکی اب واقر اعیم یک زابؿ رپ یھب ایسی اجتیلہ یک رحںیتک وسنمب ںیک ںیہ ہک انپہ دخبا۔ اور اںیھن ایک رضحت نیسح ےک

ںیہن آےت، سج یک اثمؽ آےگ آیت ےہ۔

74 وچہکن رضحت ی یسیک وغل ابت یھکل ےہ۔ ایک یسک وصتب ےک احمک وک ی اایتخر وہ اتکس ےہ ہک یسک صخش وک یسک دورسے وصےب یک وکحتم رپ افزئ رک ےکس۔

ڈاال۔رضحت نیسح ےک رقیبی زعسی ےھت ی اظرہ رکےن ےک ےئل وہ اےنپ زعسی ےک اقمےلب رپ ےئگ ےھت، وکحتم رے ےک الچل اک وھجاٹ ہصق وعض رک رمع نب دعس ہ

وت دس : ۔ اس ےن اہک ااسی ںیم ںیہن رکوں اگ :۔ وبالاے اریم ےھجم اکی ہنیہم یک تلہم دےئجی :اس ےن اہک ، اپین ےک راےتس گرد رک دو

اے :واہں اس ےک اپس اہمرجنی و ااصنر یک اوالد آیئ اور اہک ۔ وت وہ ایس وتق ااھٹ اور اےنپ رھگ ایگ۔ ااسی یھب ںیہن رکوں اگ :اہک دؿ ؟

۔آپ نیسح ےس ڑلےن اج رےہ ںیہ احالہکن آپ ےک وادل ےٹھچ املسمؿ ںیہ اور تعیب روضاؿ ےک رشاکء ںیہ !انب دعس

75

: اس ےن اہک

ہک ےسک سک رپ رتحیج دے۔ اب ال آرخ نیسح ےک لتق یک ابتب وغر رکےن اگل ۔ رھپ ریئ یک وکحتم اور نیسح ہںیم اینپ راےئ ںیہن دبولں اگ

:ہیلع االسلؾ ےس گنج وک رتحیج دی اور ی رعش زپےھ

دخبا ںیم اجاتن ںیہن اور ریحت ںیم زپا وہں۔ اےنپ اعمےلم ںیم رکف رکات وہں وت دو ہرے اسےنم آےت ںیہ۔ (1)

ےک لتق اک ہانہ وٹیمسں۔نیسح ہایک ںیم ریئ یک وکحتم وھچڑ دوں احالہکن وہ ریمی ااہتنیئ آرزو ےہ۔ ای رھپ (2)

ریمے اچچ ےک ےٹیب ںیہ۔ ویں آںیتف اکی اسھت آؿ زپںی۔ وےسی اینپ اجؿ یک مسق ریمی آوھکنں یک ڈنھٹک وت نیسحہ (3)

ریئ یک وکحتم یہ ےہ۔

امکل رعش ریمی زغلش اعمػ رک دے اگ۔ ارگہچ ںیم دوونں ںاونں ںیم بس ےس زایدہ اظمل رقار دای اجؤں اگ۔ (4)

داین اک عفن وت دقن اک وسدا ےہ اور وہ صخش دنملقع ںیہن وج دقن ےک دبےل اداھر لوبؽ رکے۔ اید روھ (5)

ولگ ےتہک ںیہ ہک تنج دوزخ اک اخقل اہلل ےہ اور ذعاب دانی اور اہھت اپؤں ابدنھ دانی یھب ایس ےک ہضبق دقرت ںیم ےہ۔ (6)

ہانوہں ےس وتہب رک ولں اگ۔ ارگ ی چس ےتہک ںیہ وت رھپ ںیم رنمح یک انجب ںیم دو ربس ےک (7)

اور ارگ ی وھجٹ وبےتل ںیہ وت رھپ داین ںیم ںیمہ ڑبی اکایمیب وہ یہ اجےئ یگ۔ ارگہچ وکحتم ےب رمث وہ اور )آرخت (8)

ںیم( دایمئ دیق بیصن وہ۔

راوی اتہک ےہ ہک اہفت ےن اےس ویں وجاب دای۔

ر ایگ۔او رحایم سج یک بس وکںیشش رااگئں ںیئگ اور داین ےس ےب ایع (1)

وت رقنعبی منہج ںیم اجےئ اگ، سج ےک ےلعش ںیھجب ےگ ںیہن اور ولوگں ےک اقمےلب ںیم دبانیم اک ببس ںینب ےگ۔ (2)

ےس گنج یک احالہکن وت اجاتن ےہ ہک دوونں ںاونں ںیم وہ بس ےس زایدہ رتحمؾ ںیہ۔ نب افہمطہ ارگ وت ےن نیسحہ (3)

ی امگؿ تم رانھک ہک ریئ یک وکحتم رپ افزئ یہ وہ اجےئ اگ۔وت، اے اسری داین ےس زایدہ اسخرہ امکےن واےل (4)

75

ےک رقیبی رےتش دار ےھت۔ اؿ وک وت ایس ےک امومں ےھت۔ انب دعس اس رطح رضحت نیسحہ ملسو هيلع هللا ىلصرضحت دعس نب انب واقص ہ رےتش ںیم روسؽ اہلل

وک ابسویئں ےس اچبےن اور حیحص روشرہ دےنی رپ نیعتم ایک ایگ اھت ان ہک اےنپ زعسی رقبی ےس ڑلےن وک۔ رقاتب اخص یک وہج ےس رضحت نیسحہ

انب دعس اک عم رکشل رکالبء انچنہپ

ف اتہک ےہ ہک الہپ ڈنھجا وج نیسحہ

ن

خم

ےس گنج ےک ےئل رہلاای ایگ وہ رمع نب دعس اک ڈنھجا اھت اور اس ےک ےچین ھچ سہار وسار اوب

نب ریعب وک الب رک ڈنھجا دای اور اچر سہار وسار اس ےک تحت رک دےیئ۔ رھپ رعوہ نب نیق وک بلط رک ےک ڈنھجا

عتت

سےھت۔ رھپ اس ےن

س ےن انسؿ نب اسن وک الب رک ڈنھجا دای اور اس ےک اسھت یھب اچر سہار وسار رک دای اور اس ےک اسھت یھب اچر سہار وسار رک دےیئ۔ رھپ ا

دےیئ۔راوی اتہک ےہ ہک ی بس ایس سہار وکیف ےھت

76

ےک رکشل ےک ۔ اؿ ںیم اکی یھب اشیم ای اجحزی ںیہن اھت۔ ی بس ولگ نیسحہ

رقبی فص ہتسب وہ ےئگ۔

ےک اپس اجؤ اور اؿ ےس وپوھچ ہک اں ویکں آےئ ںیہ اور سک انبء رپ اوھنں ےن نیسحہ: رھپ انب دعس ےن ریثک نب اہشب وک البای اور اہک

! مت اں سک رغض ےس آےئ وہ اور ی ادقاؾ مت اے نیسحہ : ےک اسےنم ڑھکا وہا اور زور ےس اکپرا ۔ وہ آای، نیسحہی دقؾ ااھٹای ےہ

ی روےئ زنیم : اوب امتہم دیصادی ےن اہک ؟ مت اس صخش وک اجےتن وہ : ےن )اےنپ اسویھتں ےس ( وپاھچ نیسحہ ؟ ےن ویکں ےئک ںیہ

: زریہ نب نیق ےن اہک ۔ےک اپس آان اچاتہ وہں نیسحہ ںیم : ۔ اس ےن اہکوپوھچ ی ایک اچاتہ ےہ: ۔ آپ ےن رفامای اک دب رتنی صخش ےہ

۔ ںاں ےس آےئ وہ وںیہ واسپ ےلچ اجؤ: زریہ ےن اہکوت ۔ااسی ںیہن رکوں اگ: ۔ اس ےن اہک اےنپ ایھتہر ڈاؽ دو اور ےلچ آؤ

ےک اپس اجؤ اور نیسحہ: وہ انب دعس ےک اپس ایگ اور اےس ی ابت اتب دی۔اب )انب دعس( ےن ہلیبق زخہمی ےک اکی صخش وک البای اور اہک

نیسحہ ےک اقملب ڑھکے وہ رک آواز دی۔ وہ آای اور نیسحہ ؟ اس ےس وپوھچ اں ویکں آےئ وہ اور اؿ ےک اس ادقاؾ اک ببس ایک ےہ

: آپ ےن رفامای ،وےسی وت ی الھب آدیم ےہ رگم اس وتق اں رشکی وہ ایگ ےہ :اوھنں ےن اہک ؟ مت ولگ اےس اجےتن وہ : ےن وپاھچ

۔ اوھنں ےن ڈاؽ دو اور آ اجؤوت رھپ ایھتہر : ۔ زریہ ےن اہک ےک اپس آان اچاتہ وہں نیسحہ: اوھنں ےن اہک ۔اس ےس وپوھچ ایک اچاتہ ےہ

ریمے آاق آپ اں ویکں رشتفی الےئ : اور ایھتہر ڈاؽ رک اپس آ ےئگ۔ آپ ےک اہھت اپؤں وچےم اور رعض ایک رسب و مشچ: اہک

ھا رے رماےلس : ؟ آپ ےن رفامای ےہاور ایک دصقم آپ وک امہرے اپس الای

م

ت

ےجیھب نج ولوگں ےن آپ وک طخ :اوھنں ےن اہک ۔

مت اےنپ اص ےک اپس اجؤ اور اںیھن ی ابت اتب :۔ آپ ےن رفامایےھت وہ بس اس وتق انب زاید ےک اخص آدیم ےنب وہےئ ںیہ

اگ ات آہکن آپ ریمے آاق وکؿ ےہ وج تنج ےک دبےل منہج رخدیے، ںیم آپ ےک اپس ےس دجا ںیہن وہں : اوھنں ےن اہک ۔ دو

یک ےہ۔ ا و ر الوھکں 76

یک دعتا د اتبیئ ےہ۔ د و رسے یعیش ر ا و ویں ےن وت الوھکں رکشویں یک دعتا د ایبں

ا ر وفح

شہف ےن وت رصف ا یس

ی

خم

ا وب

یک ہی وفح

ںیم ایہم رک یل یئگ۔ 22رصف

ا اخش ص تم ڑلےن وک دنچ د ں

ھا را اسھت ایس رطح دے سج رطح مت ےن دؽ و اجؿ ےس امہرا اسھت دای، :امایےن رف ۔ نیسحہےک وضحر اجؿ دے دوں

م

ت

دخا اعتیل

۔یہ ےک اپس رےہ ات آہکن دیہش وہ ےئگ رھپ وہ نیسحہ

ف اتہک ےہ ہک رھپ انب دعس ےن رفات وک وبعر رک ایل۔ وہ رہ رات اتلکن اور رفش اھچب رک نیسحہ

ن

خم

وک الب اتیل۔ آدیھ رات کت دوونں اوب

ابںیت رکےت رےتہ

77

ےک ےئل بس ےس زایدہ تخس دؽ وخیل نب سیدی اھت۔ اس ےن بج ی اعمہلم داھکی وت انب ۔ اؿ ولوگں ںیم نیسحہ

:زاید وک طخ اھکل۔ سج اک ومضمؿ ی اھت

ے ںیہ اور نیسحہ

کلن

تں آدیھ آدیھ رات کت ابںیت رکےت رےتہ ںیہ۔اؿ ےک دؽ وک الب رک دوون اام دعب ! اے اریم رہ بش رمع نب دعس

یک تبحم اور اتفل دیپا وہ یئگ ےہ۔ اںیھن مکح دےئجی ہک آپ ےک رفامؿ رپ وہ زعموؽ وہں اور ی اکؾ آپ ریمے رپسد رک ںیم نیسحہ

دےئجی۔ ںیم آپ اک ی اکؾ رسااجنؾ دےنی ےک ےئل اکیف وہں۔

:انب دعس وک اھکل بج انب زاید ےن وخیل اک طخ زپاھ وت

ے ںیہ اور رفش وگلا رک اور نیسحہ

کلن

توک بلط رک ےک اؿ ےس ابںیت ایک رکےت اام دعب ! اے انب دعس ےھجم االطع یلم ہک آپ رہ بش ابرہ

ںیہ ات آہکن آدیھ آدیھ رات سگر اجیت ےہ۔ ریما ی وتکمب بج آپ زپھ ںیل وت اںیھن مکح دںی ہک وہ ریمے ااکحؾ ےک اپگرد وہں۔

رپ وت ی اپین الحؽ راھک ےہ ارگ اوھنں ےن ی ابت امؿ یل )بت وت ریخ( ورہن اؿ رپ اپین ےنیپ ےک راےتس گرد رک دےیجی۔ ںیم ےن وہید و اصنری

۔رگم اؿ رپ اور اؿ ےک رھگ واولں رپ ی ونممع ےہ

انب دعس

78

ےن بج ی طخ زپاھ وت رجح نب رح وک الب رک ی ڈنھجا دای سج ےک تحت اچر سہار وسار ےھت اور اےس مکح دای ہک ااغلرضہب ےک

نب ریعی وک البای اور ڈنھج

ا دے رک اکی سہار وسار اس ےک امتحت رک دےیئ اور مکح دای ہک وہ اھگٹ رپ رہپہ اگل دے۔ رھپ اس ےن ش

وک واہں ےس اپین ہن ےنیل دںی۔ اامؾ ےن وہ رات سگار دی اور بج حبص وہیئ وت یھب بس ااغلرضہب ےک اھگٹ رپ عمج وہ اجںیئ اور نیسح ہ

وگنمایئ اور اس رپ وسار وہ رک اؿ ولوگں ےک اسےنم آپ ےن ولوگں وک داھکی ہک وہ آپ ےک الخػ فص ہتسب ںیہ۔ آپ ےن اینپ اوینٹن

رپ درود زپھ رک ملسو هيلع هللا ىلصےئگ۔ دنلب آواز ےس اںیھن اخومش وہےن وک اہک، وہ ولگ بج پچ وہ ےئگ وت آپ ےن اہلل یک دمح و انثء یک اور یبن

:رفامای

نیسح 77

ا نب دعس وک ہی یھب ولعمم ںیہن اھت ہک رضحت

ںیم۔ ب ا وت رضحت

ا و ر ا س ایبں

ک ےک ایبں

ےہ ا ت ب

ر وکیئ زانسن ب ایک ےہ ا و

یک ا دم یک رغ ص

ال رک ب ا ںیت وہ ر یہ ںیہ ا و ر ب ا ںیت یھب ب ا ر ا ےن یک۔ یئک وکس د و ر اھت۔ ب ا ا ت ب

تق وبعر رک ےن یک وج وغل ایبین، وج رکب ال تم ا س و

س ا تف رھپ د ر ب ا ےئ

المہظح وہ ہقیلعت اریم رمع نب دعس 78

ت

ھا رے یبن اک ولوگ ! ذرا اتبؤ ںیم سک رھگاےن اک رفد وہں رھپ اےنپ دؽ ںیم وغر رکو ےھجم لتق رکان

م

ت

ھا رے ےئل ویکرکن اجزئ ےہ ہکبج ںیم

م

یک دصتقی یک، اور رہ اس ابت یک وج ملسو هيلع هللا ىلصوناہس وہں اور اؿ ےک اس ےتیہچ اک اٹیب وہں وج بس ےس ےلہپ اامیؿ الای۔ اور دخا اور روسؽ

ہریمے اچچ رپواز رکےن واےل رفعجہریمے ابپ ےک اچچ ںیہن، ایک تنج ںیم وہ دخا یک رطػ ےس الےئ ےھت۔ ایک دیس ادہشلاء دیس زمحہ

ےک ابرے ںیم ںیہن اچنہپ ہک ی دوونں ونوجاانؿ تنج ےک رسدار ںیہ۔ ںیہن، ایک مت وک ریمے انان اک اراشد ریمے اور ریمے اھبیئ نسحہ

ھا رے درایمؿ دو اھبری زیچںی وھچڑے اجات وہں اکی اہلل یک اتکب اور دورسے ریمے االخ

م

ت

ػ و الہ اور آپ ےن رفامای ںیم

تیب، ارگ مت ےن ریمی اس ابت یک دصتقی یک وت ی دصتقی اکی یچس ابت یک وہ یگ۔ ورہن وپھچ ول اجرب نب دبعاہلل ااصنری ےس، اوب دیعس

دخری ےس، لیہس نب اسدع دعسی ےس، زدی نب ارمق ےس اور اسن نب امکل ےس )ویکہکن اوھنں ےن ی ابت ریمے انان روسؽ

ےہ۔ےس ین ملسو هيلع هللا ىلصاہلل

79

اس رپ رمش ےن اؿ ےس اہک ہک ارگ آپ یک ابت ریمے دؽ ںیم ارتےن وایل وہیت وت ںیم اکی رحػ رپ اہلل یک گردیگ رکےن واال نب

رک بیبح ےن اہک ںیم وت ےھجت رتس رحوفں رپ اہلل یک گردیگ رکےت اپات وہں اور ںیم وگایہ داتی وہں ہک وت اکی اجونر ےہ۔ےسج نساجات۔ی

ےہک یک ھچک ربخ ںیہن۔ اہلل ےن ریتے دؽ رپ رہم رک دی ےہ۔اےنپ

79ومضمؿ اکی رطػ دنمش عمج ںیہ لتق رک دےنی ےک ےئل اور دورسی رطػ وہ آپ ےک اےسی عیطم یھب ںیہ ہک ہبط ےننس ےک ےئل پچ وہ ےئگ۔ اس ہبط اک

ور ہن رضحت یھب رضحت نیسح اک ںیہن وہ اتکس۔ ی اخصل ابسیئ ذ ن یک دیپاوار ےہ۔ ہن ی دحثی حیحص ےہ ہک نسح و نیسح ونوجاانؿ تنج ےک رسدار ںیہ ا

وضحر ےس وکیئ ایسی رواتی یک ےہ۔ نیسح ےن روسؽ اہلل ےس وکیئ رواتی البواہطس ین اور ہن ی احصہب نج اک انؾ ایل ایگ ےہ واہں وموجد ےھت۔ اور ہن اوھنں ےن

" کان یزید بن زیاد من ائمہ الشیعہ الکباراجعم رتذمی ںیم ی رواتی ےہ سیدی نب زاید وکیف راوی یک سج ےک قلعتم زیماؿ االدتعاؽ ںیم ےہ "

۔ ی اص یھب رٹک ہعیش ںیہ۔ اس مسق یک بس )سیدی نب زاید ہعیش ےک ڑبے اامومں ںیم ےس اکی اامؾ ےہ ی رواتی رکات ےہ۔ اوب لضف نب ادلنیک ےس

ال یستوی ( 10 -رواںیتی رواضف یک وعض رکدہ ںیہ۔ حصن رصحی ےس یھب اس وصتر یک رتددی وہیت ےہ۔ دخاےئ اعتیل ےن اصػ رفامای ےہ )وسرۃ ادحلدیہللا احلسین وہللا مبا تعهلون ننکم نم انفق نم كبل الفتح و فاتل اولئک اعظم درجۃ نم الذنی انفلوا نم بعد والکوہ عد

ؿ ےس تہب ڑبا مت ںیم ےس وہ ولگ وھنجں ےن حتف )ہکم( ےس ےلہپ امؽ رخچ ایک اور گنج یک۔ اؿ ےک ربارب دورسے ںیہن وہ ، ےت۔ یہی ںیہ نج اک درہج ا۔ )خبری

(۔ےہ اور اہلل اؿ بس ابوتں وک اجاتن ےہ وج مت رکےت وہ ےہ وھنجں ےن دعب ںیم رخچ ایک۔ اور گنج یک۔ وےسی اہلل اک ودعہ بس ےک اسھت الھبیئ اک

ہن ولہپں ںیم ت نیسحہاؿ زبروگاروں رپ وخد اؿ احصہب وک یھب تلیضف ںیہن دی اج یتکس وج حتف ہکم ےک دعب املسمؿ وہےئ اور اہلل ےک ےئل اجؿ امؽ رقابؿ ایک۔ رضح

ہ اتیعب ںیہ۔ وت آپ وخد اےنپ ہنم ےس اینپ ایسی تلیضف ےسی ایبؿ رک ، ےت ےھت وج رصااتح رقاؿ میکح ںیہ ہن ولھچپں ںیم۔ اؿ یک احصتیب ازعازی ےہ۔ اور المع و

ےک الخػ ےہ۔ اؿ یک ی رقتری ضحم ویعض ےہ۔

ریعب اور اے ریثک نب اہشب اور اے الفں واےل الفں ایک مت ولوگں ےن ےھجم ںیہن اھکل ہک : ےن دنا دی رھپ نیسح ہ

اوسفس اے ش

۔ اس مہ ےن ایسی وکیئ ابت ںیہن یھکل: ۔ اوھنں ےن اہکآپ امہرے اپس آ اجےیئ۔ امہرا عفن آپ اک عفن اور آپ اک اصقنؿ امہرا اصقنؿ

۔ دخبا ںیم ذ لی آدیم یک رطح اانپ اہھت اس ےک اہھت ںیم ہن دواگن اور ہن الغومں یک رطح اں ےس رفار وہں اگ :ےن رفامای رپ نیسحہ

ل متکرب ال یومن بیوم الحسابرھپ آپ ےن ی آتی زپیھ۔ " نیج عذت بریب و ربکم من ک ھا رے ںیم " ) ا

م

ت

اےنپ ا ور

۔(رپورداگر یک انپہ اماتگن وہں رہ اس ربکتم ےس وج آرخت ےک دؿ رپ اامیؿ ںیہن راتھک

ولوگ ! املسمؿ رپ املسمؿ اک قح : رھپ ولگ )ینعی دنمش( آپ یک رطػ وجہؾ رک ےک ڑبےنھ ےگل وت زریہ نب نیق ےلکن اور اوھنں ےن اہک

یک ذرتی ےک ابرے ںیم آزام راہ ےہ ہک مہ وج ھچک دنی رپ ںیہ اور اہلل ںیمہ اےنپ یبن ےہ ہک وہ اےس تحیصن رکے۔ مہ مت اکی یہ

۔یک( دمد رکےن اور رسوشکں وک وھچڑ دےنی یک دوعت داتی وہں رکںی اےس دےھکی۔ ںیم ںیھمت اؿ یک )ینعی نیسحہ

ھا رے اص اور اؿ ےک اسویھتں وک لتق ہن رک دںی۔ ای مہ ےنٹہ واےل ںیہن ںیہ بج کت : اؿ ولوگں ےن زریہ یک ابت ین وت اہک

م

ت

اہلل ےک گردو ی داین انف و زواؽ اک رھگ ےہ۔ اور واہں اں ےنسب : ۔ زریہ ےن اؿ ےس اہکرھپ وہ )اریم اوملنینم( سیدی ےس تعیب رک ںیل

س یک رطػ اکھج۔ انب ہیمس )انب زاید( ےک واولں ںیم اٹل ریھپ رکیت ریتہ ےہ۔ وہ ڑبے دوھےک ںیم ےہ وج اس رپ رغمور وہا اور ا

ںیہ اب ارگ مت اؿ یک دمد ںیہن رکےت وت اؿ ےس ڑلو یھب تم۔ اؿ ےک اور سیدی ےک درایمؿ اقمےلب ںیم دمد ےک زایدہ قحتسم نیسحہ

۔ےس ٹہ اجؤ اشدی وہ لتق رکاےئ ریغب یہ رایض وہ اجےئ

ھا ری وکباس ےن امہرا دامغ اچٹ ایل ےہ : اور اہک راوی اتہک ےہ ہک اس رپ رمش ےن اؿ یک اجبن ریت ،اکنیھ

م

ت

: زریہ ےن اہک ۔وبانل گرد رکو

ںیم ےھجت اور ریتے : رمش ےن اہک ، او ےھچیپ یک رطػ اشیپب رکےن واےل ےک ےٹیب وت رنا اجونر ےہ۔ ےھجت تخس ذعاب یک اشبرت وہ

ھا رے ےھجم نیسحہریتا انس اجےئ وت :زریہ ےن اہک ۔اص وک لتق رکےن واال وہں

م

ت

ےک اسھت لتق وہ اجےن ےس ڈراات ےہ۔ ںیمہ وت

: ویھتں یک رطػ وتمہج وہےئ اور اہکرھپ وہ )ینعی زریہ( اےنپ اس ۔ اسھت زدنہ رس ے ےک ئاجےئ اؿ ےک اسھت رم اجان زایدہ بوبحب ےہ

اے رگوہ اہمرجنی و ااصنر

80

یک ملسو هيلع هللا ىلصاس وعلمؿ ےتک یک اور اس ےسیج دورسوں یک ابت ےس دوھہک تم اھکان ویکہکن اےس دمحم ۔

۔افشتع رہسگ بیصن ںیہن وہ یتکس۔ وج ولگ آپ یک ذرتی اور اؿ ےک دمداگروں وک لتق رکںی ےگ اؿ اک دایمئ اکھٹہن منہج ےہ

اب مت اجؤ۔ ریمی اجؿ : رفامےت ںیہ اور اہک نیسحہ ےک اسویھتں ںیم ےس اکی اص زریہ ےک اپس آےئ راوی اتہک ےہ ہک نیسحہ

ےک اپس آ ےئگ۔ انچہچن زریہ نیسحہ ۔ یک مسق مت ےن تحیصن اک قح ادا رک دای اور ابت وپری رک دی

80 ؟ رکالب ںیم اہمرجنی و ااصنر اہکں ےس آ ےئگ

لتقم ابعس

ف اتہک ےہ ہک نیسحہ

ن

خم

اھبیئ اےنپ بس رھگ : ےن اےنپ اھبیئ ابعس ےس رفامای اور آپ ےک اسویھتں وک ایپس ےن اتسای وت نیسحہ اوب

۔ اوھنں ےن ااسی یہ ایک رگم اس ںیم اںیھن اپین ہن المواولں وک عمج رکو اور ونکاں وھد ول

81

:ےن ابعس ےس رفامای ۔بت نیسحہ

آپ ےن ابعس ےک اسھت ھچک ولوگں وک یھب رک دای۔ وج اؿ ۔رسب و مشچ: ابعس ےن اہک ۔ اھبیئ رفات رپ اجؤ اور امہرے ےنیپ وک اپین الؤ

:اوھنں ےن اہک ؟ مت ولگ وکؿ وہ: ےک داںیئ ابںیئ وہےئ ات آہکن رفات رپ ےچنہپ۔اور انب زاید ےک آدویمں ےن دھکی ایل۔ اوھنں ےن اہک

ںیمہ ایپس ےن ےب احؽ رک راھک ےہ اور مہ رپ بس ےس زایدہ :اوھنں ےن اہک ؟ایک اچےتہ وہ :ےنہک ےگل ۔ےک اسیھت ںیہ مہ نیسحہ

۔ ا ؿ ولوگں ےن بج ی ابت ین وت بس ےن لم رک اکی اسھت اؿ رپ ہلمح رک دای۔ ابعس اور اؿ ےک اسیھت یک ایپس ےہ تخس نیسحہ

:یھب اؿ ےس ڑلے اور اؿ ےک دعتمد آدویمں وک لتق رک دای۔ابعس ی رعش زپےتھ اجےت ےھت

ےک وناےس یک رطػ ےس ںیم اکی دہاتی ایہتف دؽ ےک اسھت اس وقؾ ےس گنج رک راہ وہں اور ریمی دماتعف ادمح ایبنل (1)

ےہ۔

ںیم زی داھر )دنہی( ولتار ےس ںیھمت امرات روہں اگ ات آہکن ریمے رسدار ےس ڑلےن ےس ابز آ اجؤ۔ (2)

وہں ںیھنج اتدیئ ایہل احلص یھت۔رمیضت اک رفزدن ںیم وہں ابعس تبحم ےک ذجےب ےس رساشر، یلع ہ (3)

:راوہ اتہک ےہ رھپ آپ ےن اؿ رپ ہلمح رک ےک داںیئ ابںیئ رتت رتب رک دای اور اؿ ےک دعتمد آدیم لتق رک ڈاےل۔ اؿ یک زابؿ رپ رزج اھت

بج ومت ڑچیتھ یلچ آےئ وت ںیم اس ےس ڈرات ںیہن ات آہکن ںیم اقمےلب رپ رم رک د ن رک دای اجؤں۔ (1)

س اپک صخش یک اجؿ و امؽ ےک ےل ڈاھؽ ےہ۔ اور اصتدؾ ےک وتق ںیم ربص رکےن واال اور رکش سگار ریمی اجؿ ا (2)

)گردہ( وہں۔

ہکلب ںیم رس رپ وار رک ےک اےس دو مین رک داتی وہں ویکہکن ںیم یہ ابعس وہں سج ےس اقمت ہ اہنتی تخس ےہ۔ (3)

وناح ںیم ونکاں وھدا اجےئ اور اس ںیم اپین ہن ےلکن۔اور ی یھب وخب ےہ وخب ےہ رفات اسیج ڑبا درای سج ںیم اس زامےن ںیم ںاز ےتلچ ےھت اس ےک 81

۔اور وقبؽ یعیش ومفل انخس ہک ابعس واہں ںیچنہپ اور انب دعس اںیھن ہن اچہپےن۔ رھپ اتکب مجعم ادلبلاؿ ای وقت ومحںی رصااتح ایبؿ ےہ ہک رکالب ںیم ےمشچ ےھت

ؽ ےس زنیم وھدی وت آب زالؽ و وگار زور ےس الب زپا ،آپ ےن اور اسویھتں ےن ونش ایک اور ںیکشم رھب ںیل۔ اوتلارخی رضحت نیسح ےن ذبات وخد دکا

رجہی۔( 1309از اتکب انخس اوتلارخی وبطمہع اریاؿ 225)

ےئل وہےئ ارتے اور اےس رھب ایل۔ آپ ےن ےنیپ ےک ےئل ولچ رھبا راوی اتہک ےہ ہک آپ ےن اؿ ولوگں وک اھگٹ ےس اٹہ دای اور کشم

رگم نیسح یک ایپس اید آ یئگ وت اہک دخبا اس وتق کت اپین ںیہن ویپں اگ بج کت ریمے رسدار نیسح ایپےس ںیہ۔ ی ہہک رک اپین کنیھپ

:دای اور کشم ھٹیپ رپ الد رک ی رعش زپےتھ ےلچ

ےک دعب ذ لی وہ یگ۔ اور اؿ ےک ےھچیپ ریتے ےئل زةی ںیہن ہک وت رےہ۔ اے ریمی اجؿ وت نیسحہ (1)

وج ومت اک زما ےنھکچ واےل ںیہ اور وت ےتہب وہےئ ےمشچ اک ڈنھٹا اپین انیپ اچیتہ ےہ۔ ی ںیہ نیسحہ (2)

فت ےہ ی اکؾ ریمے دنی اک ںیہن اور ہن اس صخش اک وج اےنپ نیقی ںیم اچس وہ۔ (3)

ٹ ےک انکرے رپ ڑچےھ وت اچروں رطػ ےس آپ رپ ریت ربےنس ےگل اں کت ہک آپ یک زرہ اخر تشپ راوی اتہک ےہ آپ بج اھگ

یک رطح وہ یئگ۔

82

رھپ آپ رپ اربص نب ابیشؿ ےن ہلمح ایک اور داانہ اہھت اکٹ دای۔ وج عم ولتار ےک اڑ ایگ۔ آپ ےن ولتار ابںیئ اہھت

اجےت ےھت۔ےس ڑکپ یل اور اؿ ولوگں رپ ہلمح رک دای۔ آپ ےتہک

دخبا ارگہچ مت ےن ریما داانہ اہھت اکٹ دای بت یھب ںیم اےنپ دنی یک امحتی ںیم ڑلات روہں اگ۔ (1)

اےنپ اس اامؾ یک )امحتی ںیم( وج اےنپ نیقی ںیم اچس ےہ اور اس یبن اک وناہس ےہ وج اپک ںیہ اامتن دار ںیہ۔ (2)

دصتقی یک وج اتکی ےہ )ینعی ربجالیئ ہیلع االسلؾ(۔وہ ےچس یبن وج امہرے اپس دنی الےئ اور اس انیم یک (3)

راوی اتہک ےہ ہک آپ ےن دنمش وقؾ رپ ےلمح رک ےک دعتمد آدیم امر دےیئ اور یئک رسداروں وک زری رک ایل۔ کشم آپ یک تشپ رپ دلی

اپین یپ ایل وت مت ںیم ےس اکی اکی وک ےن وہیئ یھت۔ انب دعس ےن ی داھکی وت اہک دب وتخب اس کشم وک ریتوں ےس دیھچ دو۔ دخبا ارگ نیسحہ

انف رک دںی ےگ۔ راوی اتہک ےہ ہک اوھنں ےن ابعس رپ تہب تخس وہانلک ہلمح ایک نکیل اوھنں ےن )ینعی ابعس ےن ( اکی وس ایس امر

اؿ رپ ہلمح رک دای۔ وہ ےتہک اجےت دےیئ۔ اےنت ںیم دبعاہلل نب سیدی ابیشیئ ےن اؿ اک ابایں اہھت اکٹ دای وت اوھنں ےن ولتار ہنم ںیم ڑکپ رک

:ےھت ہک

دانی زپا۔ داانہ زرہ ریتوں ےس اخرتشپ یک رطح وہ یئگ یھت۔ نکیل ھٹیپ رپ وج کشم یھت اس ںیم اکی یھب ریت ہن اگل یتح ہک انب دعس وک کشم دیھچےن اک مکح 82

اور ی سک رطح نکمم وہا ہک ہنم ںیم ولتار ڑکپ اہھت ٹک رک رگا وت ابس ے اہھت ےن ٹپھج رک ولتار ڑکپ یل۔ رھپ ابانہ اہھت یھب ٹک رک رگا وت ولتار ہنم ںیم ےسی چنہپ یئگ

ی ےہ ااسفہن ونیسی اک رک آپ اتقؽ رک ںیکس۔ رھپ اےنت ریت ربےنس رپ کشم یک رطح وھگڑے رپ یھب وکیئ ریت ہن اگل اور آپ رگے وت اس وتق بج رس رپ رگز زپا۔

اھت۔ ویکہکن رکالب ںیم دعتمد ےمشچ وموجد ےھت۔ اور وھتڑی یس زنیم وھدےن ےس آب زالؽ رضحت اشاکہر۔ احالہکن ااسی وکیئ واہعق ںیہن وہا اور ہن یہ وہ اتکس

ےن اکنؽ ایل درایےئ رفات یھب رکالب ےک اقمؾ ےس یئک وکس دور اھت۔ ی بس اسفہن نم ڑھگت اور ذجابت رباہتخیگن رکےن یک رغض ےس ےہ۔نیسح ہ

اے ریمی اجؿ وت اؿ اکرفوں ےس تم ڈر اور دخاےئ ابجر یک رتمح اشبرت ےل ےل۔ (1)

یک تیعم یک وج بس اپةکزوں ےک رسدار ںیہ اور بس اسدات اراہر یک )تیعم یک()ملسو هيلع هللا ىلص( ینعی یبن (2)

دخاای اںیھن منہج یک آگ ںیم وھبؿاؿ ولوگں ےن اینپ رسیشک ےس ریما ابایں اہھت یھب اکٹ دای وت (3)

راوی اتہک ےہ ہک رھپ آپ ےن اؿ ولوگں رپ ہلمح ایک اس احؽ ںیم ہک آپ ےک دوونں اہھت وخؿ ںیم تل تپ ےھت ۔ اؿ ولوگں ےن یھب

ولےہ اک عمتجم وہ رک آپ رپ ہلمح رک دای رگم آپ ےب س یی ےس اؿ ےک اسھت گنج رکےت رےہ۔ اےنت ںیم اؿ ںیم ےس یسک ےن آپ ےک

اے اوب رگز امرا سج ےس آپ اک رس ٹھپ ایگ اور زنیم رپ رگ زپے وخؿ ےک وفارے وھپٹ رےہ ےھت۔ آپ ےن زور ےس آواز دی،

، ںاہےئ ریما اھبیئ، اہےئ ابعس، اہےئ ریما اجؿ اج۔ نیسح ےن وج آواز ین وت زور ےس الچےئ، دبعاہلل آپ وک ریما ریتصخ اک السؾ ےچنہپ

اؿ ولوگں رپ ہلمح رک ےک اؿ وک رشتنم رک دای۔ وھگڑے ےس ارتے اور اںیھن اس یک ھٹیپ رپ الد ایل۔ رھپ اںیھن ےئل وہےئ رھپ آپ ےن

اےنپ ےمیخ ںیم آےئ اور زنیم رپ اٹل دای۔ آپ اؿ رپ اس دت ےس روےئ ہک آس اپس ےھٹیب وہےئ ولگ یھب بس روےن ےگل۔ رھپ

اھبیئ دخا اعتیل ںیھمت امہری رطػ ےس زجاےئ ریخ دے مت دخا یک راہ ںیم ںاد اک قح ادا رک دای ےہ۔رضحت ولصات اہلل ہیلع ےن رفامای

وکویفں ے اطخب اور ان اک وجاب

دووتس اںیھن وساےئ ریمے یسک اور یک بلط ںیہن۔ بج : اس ےک دعب آپ ےن اےنپ اسویھتں یک رطػ وتمہج وہ رک رفامای

اے روسؽ :اؿ بس ےن کی زابں وہ رک اہک ۔اجےئ وت اس ےک ادنریھے ںیم دجرھ ںیھمت ومعق ےلم ادرھ وک لچ دانیرات وہ

ےک وناےس رھپ سک ہنم ےس مہ دخا اور آپ ےک انان اور ابپ ےک اسےنم اج ںیکس ےگ ؟ ااسی یھبک ںیہن وہ اگ۔ ںیمہ وت آپ رپ ملسو هيلع هللا ىلصدخا

ےن بس اک رکشی ادا ایک اور رات وییہن سگر یئگ۔ بج حبص وہیئ وت آپ ےن اذاؿ و ااقتم ےک اسھت اےنپ اس رپ نیسحہ ۔دفا وہان ےہ

ؾ احسب اھت اور اےنپ یک زرہ بلط یک اور آپ اک وہ امعہم ابدناھ سج اک ان ملسو هيلع هللا ىلصاسویھتں وک امنز زپاھیئ رھپ افرغ وہ رک اےنپ انان روسؽ اہلل

:ولوگں ےک اسےنم ےئگ اور رفامای وادل یک ولتار ذوااقفلر ےل رک

ولوگ اید روھ ی داین اجےئ انف و زواؽ ےہ۔ اس ںیم ےنسب واولں اک احؽ یھبک ھچک وہات ےہ وت یھبک ھچک۔ ولوگ رشتعی ےک بس ااکحؾ

ھا رے اجےن اچہپےن ںیہ۔ مت ےن رقاؿ زپاھ ےہ اور مت اجےتن وہ ہک دمحم

م

ت

ھا را احؽ ی ابجر یک رطػ ےس ایپربم ںیہ۔ )ملسو هيلع هللا ىلص(

م

ت

اور

ےہ ہک مت اؿ ےک رفزدن وک ملظ و دعتی ےس لتق رکان اچےتہ وہ۔ ولوگ ! مت رفات اک اپین دھکی رےہ وہ اس یک ومںیج ایسی ںیہ ےسیج بیہم

د۔یک اوال ملسو هيلع هللا ىلصویلھچمں ےک ٹیپ۔ وہیدی رصناین اور ےتک اور زنخری اس اک اپین ےتیپ ںیہ اور ایپس ےس رم ریہ ےہ وت روسؽ اہلل

ھا رے اسویھتں ںیم ےس یسک وک اپین ںیہن ےلم اگ۔ ہکلب وھگٹن وھگٹن ومت اک : ولوگں ےن اہک

م

ت

ایسی ابوتں ےس ابز روہ۔ ںیھمت اور

زمہ وھکچ ےگ

83

۔

استحوذ راوی اتہک ےہ بج آپ ےن اؿ یک ی ابت ین وت اےنپ اسویھتں یک رطػ ولٹ اےئ اور اؿ ےس اہک اس وقؾ اک احؽ ی ےہ۔ "لخسرون علمھی لئک حزب الشیطنی ھم ا کراللہ او نفسھم ذ اؿ رپ اطیشؿ ےن ہبلغ اپ ایل ےہ اور اہلل " )الشیطنی فا

یک اید اؿ ےک دؽ ےس الھب دی ےہ۔ یہی ےہ اطیشین رگوہ

84

اید روھ ہک اطیشؿ ےک رگوہ ےک ولگ یہ اسخرے ںیم رس ے واےل ۔

۔( رھپ آپ ےن ی رعش زپےھ۔ںیہ

83ےک وخؿ ےک ایپےس ےھت اور دورسی رطػ ےکپچ ڑھکے وہ رک آپ یک اجات ےہ ہک وہ بس رضحت نیسحہوخب ےہ ی رظنم یشک۔ اکی رطػ وت اہک

ی طلغ ابت ولوگں ےس ےسی رفامےت ہک مت رفات اک اپین دھکی رےہ وہ در آاحنہکیل درای واہں ےس یئک وکس دور اھت۔ رقتریںی یھب ےتنس ںیہ رھپ نیسحہ

اور اسری اتم وک آپ ےن زحب ااطیشلؿ رقار دای اور رھپ وخد اس رگوہ ںیم دالخ وہ رک اریم اوملنینم ےس تعیب رکےن وگای وہمجر احصہب و 84

یت نرپ آؽ اہ لت

ایتر وہےن اک ااؿ رک دای اسیج ہک آپ یک شیپ رکدہ رشاطئ ںیم ےس وج بتک اترخی ںیم ایبؿ وہیئ ںیہ رسیتی رشط ےس واحض ےہ۔

مت ےن اینپ رسیشک ےس مہ رپ زایدیت یک ےہ اور امہرے اعمےلم ںیم مت )دخا ےک ( روسؽ دمحم ےک الخػ اے دبرتنی وقؾ (1)

وہ ےئگ وہ۔

ایک اس رتہبنی الخقئ ےن امہرے ابرے ںیم ںیھمت وتیص ںیہن یک یھت اور ایک ادمح دخا ےک ربسگدیہ روسؽ اور ریمے (2)

انان ںیہن ےھت۔

ںیہن ںیہ وج امتؾ ولخمؼ ںیم رتہبنی دہاتی ایہتف ریمی وادلہ ںیہن ںیہ اور ایک ریمے وادل یلعہ ایک )رضحت افہمط( زرہاہ (3)

صخش ےہ۔

وج رجؾ مت رک رےہ وہ، اس رپ مت ےن تنعل یٹیمس اور روسایئ ومؽ یل۔ رقنعبی مت اس آگ ںیم وھجےکن اجؤ ےگ ڑھباکیئ (4)

اج یکچ ےہ۔

اؿ ولوگں ےک اپس اجؤ اور اںیھن اہلل اور : البای ےسج اسن نب اکلہ ےتہک ےھت اور اس ےس رفامایراوی اتہک ےہ رھپ آپ ےن اکی صخش وک

یک اید دالؤ اشدی ی امہرے الخػ گنج ےس ابز آ اجںیئ ارگہچ ںیم اجاتن وہں ہک وہ ابز ںیہن آںیئ ےگ۔ ریما ملسو هيلع هللا ىلص اس ےک ر وسؽ

مئ وہ اجےئ۔دصقم ی ےہ ہک مایتم ےک دؿ ےک ےئل اؿ رپ تجح اق

راوی اتہک ےہ ہک اسن لچ زپے ات آہکن انب دعس ےک اپس ےچنہپ۔ وہ اس وتق اھٹیب وہا اھت رگم اوھنں ےن اےس السؾ ںیہن ایک۔ اس ےن

اے اکیلہ صخش ںیھمت ےھجم السؾ رکےن ےس سک ابت ےن رواک ایک ںیم ومنم ملسم ںیہن۔ دخبا ںیم : )ینعی اریم انب دعس ےن ( اہک

ںیھمت اہلل اور اس ےک : اسن ےن اہک ۔ اک رعافؿ احلص ےہ ملسو هيلع هللا ىلصیھبک رفک ںیہن ایک اور ےھجم دخا اور اس ےک روسؽےن

۔ اس رپ اک رعافؿ ےسی ےہ۔ ہکبج مت اؿ ےک رفزدن وک ، اؿ ےک رھگ واولں وک اور اؿ ےک دمد اگروں وک لتق رکان اچےتہ وہ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ

اسن ۔ ںیم اجاتن وہں ہک اؿ اک اقلت یمنہج ےہ رگم ی رضوری ےہ ہک اریم دیبع اہلل اک مکح ان ذ ایک اجےئ : انب دعس ےن رس اکھج ایل اور اہک

وک بس ابت اتب دی۔ واسپ آ ےئگ اور نیسح ہ

اسویھتں ے اطخب اور ان وجاب

ےن اےنپ اسویھتں وک عمج ایک اور رفامای۔ نیسحہ

وہں اور یتخس و رنیم ںیم ایس یک دمح ریمے بل رپ ےہ۔ اے رگوہ الہ اامیؿ ! ںیم اےسی "ںیم دخاےئ اعتیل یک رتہبنی انثء رکات

ےس وافق وہں وج ریمے رھگ واولں ےس زایدہ

یت ناسویھتں وک ںیہن اجاتن وج مت ےس زایدہ ربص رکےن واےل وہں۔ اور ہن اےسی اہ لت

رج دے۔ ںیم امگؿ رک راہ وہں ہک اس اظمل وقؾ ےک اسھت ریمے ی وافدار اور الضف وہں۔ اہلل ریمی رطػ ےس مت بس وک رتہبنی ا

آرخی دؿ ںیہ۔ ںیم ےن ںیھمت اؿ امتؾ ذہم دارویں ےس دکبسوش ایک وج مت اےنپ آپ رپ ےتھجمس وہ۔ اب رات اھچ یئگ ےہ اور ںیھمت

ولگ داںیئ ابںیئ اس لگن ںیم رشتنم وہ اچےیہ ہک مت ںیم ےس رہ صخش ریمے رھگ واولں ںیم ےس یسک اک اہھت ڑکپے اور رھپ بس

ھا ری ںیہن رصػ ریمی بلط ےہ "

م

ت

ھا ری ی لکشم رعف رک دے۔ ویکہکن اس وقؾ وک

م

ت

اجںیئ۔ وہ اتکس ےہ ہک اہلل امہری اور

ی نس رک آپ ےک اھبویئں وجیتھبں، المزومں ےن اور دبعاہلل نب رفعج

85

:ےک رفزدنوں ےن اہک ہک

ںیہن رکںی ےگ اور دخا ںیمہ آپ وک وکیئ ربایئ اور انوگاری یتچنہپ ہن داھکےئ۔ ارگ مہ ےن آپ وک وھچڑ دای وت ولگ امہرے آاق مہ ااسی

ںی ےگ۔ ںیمہ ایک ںیہک ےگ اور مہ ولوگں وک ایک اتبںیئ ےگ۔ ااسی یھبک ںیہن وہ اتکس ہکلب مہ اینپ ایتسہں اور اینپ اجںین آپ رپ رقابؿ رک د

؟ ےگ ات آہکن وج ااجنؾ آپ اک وہان ےہ ویہ امہرا وہ۔ آپ ےک دعب زدنیگ اک ایک فطآپ ےک دونمشں ےس ڑلںی

:راوی اتہک ےہ رھپ ملسم نب وجعہس ڑھکے وہےئ اور اہک

اے رفزدن روسؽ ایک مہ آپ وک کی و اہنت وھچڑ دںی؟ رھپ آپ ےک انان آپ ےک وادل آپ یک وادلہ اور آپ ےک اھبیئ وک ایک وجاب دںی

ا ںیم اانپ رباھچ اؿ ےک امرات روہں اگ ات آہکن وٹٹ اجےئ اور اینپ ولتار ےس اںیھن لتق رکات روہں اگ بج کت اس اک دہتس ےگ۔ دخب

ریمے اہھت ںیم ےہ۔ دخبا ارگ اؿ ےس ڑلےن ےک ےئل ریمے اپس ایھتہر یھب ہن وہں وت ںیم اؿ ےس رھتپوں ےس ڑلوں اگ ات آہکن

یبن یک ذرتی یک افحتظ یک۔ دخبا ارگ ںیم لتق ایک اجؤں رھپ زدنہ ایک اجؤں رھپ لتق ایک اجؤں اور رھپ اہلل اجؿ ےل ہک ںیم ےن اس ےک

( وج دیسہ زبنی ےک نطب ےس ےھت۔ وہ اےنپ وادل 85

ی

امدج ےک مکح رضحت دبعاہلل نب رفعج اور دیسہ زبنی اک وکیئ رفزدن واہں ںیہن اھت۔ رضحت یلع )ازلی

پ ےن دیسہ زبنی وک ےک رخوج ےک تخس الخػ ےھت اور اےنت ےھت ہک آ ےس اینپ وادلہ امدجہ ےک اسھت ںیہن ےئگ ےھت۔ رضحت انب رفعج وچہکن رضحت نیسحہ

واسپ آ اجںیئ۔ الطؼ دے دی یھت۔ ینیسح اقک ے ےک اجےن ےک دعب اوھنں ےن اینپ دورسی یویی ےک دو وٹیبں وک طخ دے رک ت اجی اھت ہک نیسحہ

ےھجم الج ڈاال اجےئ اور رتس دہعف ریمے اسھت ااسی یہ وہ بت یھب ںیم آپ وک ںیہن وھچڑوں اگ ہچ اجہکیئ رمان اکی دہعف ےہ اور اس ےک

۔ دعب وہ زعت ےہ سج ےس ڑبی وکیئ زعت ںیہن

ےک وناےس ےھجم ی بوبحب ےہ ہک ںیم لتق ایک اجؤں اور سہار ابر ااسی ملسو هيلع هللا ىلصاے روسؽ اہلل : رھپ زریہ نب نیق ڑھکے وہےئ اور اہک

۔یہ وہ ات ہک اہلل آپ وک اور آپ ےک رگد و شیپ اسویھتں وک لتق وہےن ےس اچب ےل

الکؾ ایک اور اہک دخبا مہ آپ ےس دجا ںیہن وہےگن۔ امہری اجںین آپ راوی اتہک ےہ ہک آپ ےک بس اسویھتں ےن ایس رطح اتلم اتلج

ےک اسےنم ےب تقیقح ںیہ۔مہ امتؾ آوتفں ےک اقمےلب ںیم اینپ اجںین ڑلا دںی ےگ۔اور بج مہ لتق وہ اجںیئ ےگ وت امہری ذہم

داری وپری وہ اجےئ یگ۔

رکالب تیفیک گنج

ف اتہک ےہ رھپ رمع نب دعس

ن

خم

ےن اےنپ ولوگں وک گنج ےک ےئل داںیئ ابںیئ نیعتم ایک۔ ہنمیم رپ اس ےن رمش نب ذی اوجلنش وک اوب

ی وک نیعتم ایک، اس ےک تحت یھب سی سہار وسار ےھت

خنص

ڑھکا ایک اور اس ےک اسھت سی سہار وسار ےھت، رسیمہ رپ وخیل نب سیدی ا

86

۔

ا۔اور ابیق وفج ےک اسھت وہ وخد بلق ںیم ڑھکا وہ

ےن یھب اےنپ اسویھتں وک عمج ایک اور ہنمیم رپ سی وساروں ےک اسھت زریہ نب نیق وک نیعتم ایک اور سی وساروں ےک اسھت نیسحہ

رسیمہ رپ الہؽ نب انعف یلجب وک۔ ابیق اسویھتں ےک اسھت وخد بلق ںیم ڑھکے وہےئ۔ وچبں اور وخانیت وک آپ ےن ومیخں ںیم جیھب دای

رگد دنخؼ وھد رک ڑکلایں رھب دںی اور آ گ اگل دی۔ اتہک گنج اک رخ اکی یہ رطػ رےہ۔ اور اس ےک

آرخت یک آگ ےس ےلہپ ! اے نیسحہ : راوی اتہک ےہ ہک انب زاید ےک رکشل ےس اکی وسا الک اور دنخؼ ےک اقملب ڑھکے وہ رک اکپرا

نیسح ےن ۔ریبجہ نب یبلک :ولوگں ےن اہک ؟ی وکؿ ےہ: نیسح ےن اےنپ اسویھتں ےس وپاھچ ؟یہ داین ںیم آگ یک دلجی رک یل

ایھب آپ یک ابت وپری ںیہن وہیئ یھت ہک اس اک وھگڑا فل وہ ایگ اور اےس ۔ اےس آرخت ےس ےلہپ یہ داین ںیم الج ڈاؽ !دخاای :رفامای

ایک کیھٹ ےہ اس داع یک ، ینتک دلجی لوبؽ وہ یئگ۔ ااچکن آامسؿ :یہک اور اہکےک اسویھتں ےن ریبکت دنخؼ ںیم رگا دای۔ اس رپ نیسحہ

۔ےک رفزدن ابمرک وہ ی لوبتیلملسو هيلع هللا ىلصےس اہفت یک آواز آیئ روسؽ اہلل

: یک ی ابت دیھکی وت اؿ ےک الخػ ڑلےن ےس ابز آ ایگ۔ رمع نب دعس ےن ھجم ےس اہک بج نیسحہ ےن رمواؿ نب والئ ےتہک ںیہ ںیم

اہلل ںیم ےن اس رھگ واولں ںیم وہ ابت دیھکی ےہ وج آپ ںیہن دےتھکی۔ دخبا و : ںیم ےن اہک ؟ ایک ابت وہیئ وج مت ڑلےن ےس ابز آ ےئگ

ف اتہک ےہ ہک رھپ بس اکی دورسے ےس ڑلےن ۔ ےک الخػ ںیہن ڑلوں اگ ںیم یھبک نیسحہ

ن

خم

رھپ وج ھچک داھکی اھت اےس اتب دای۔ اوب

۔ ی ولگ اکی یہ تمس ڑل رےہ ےھت۔ انب ےگل اور گنج ےن زور ڑکپا۔ نیسح ہ

ئ

اےنپ اسویھتں ےک اسھت ےمج رےہ ات آہکن دورہپ وہ گ

۔ اںیھن اجےن دو ی مت کت ںیہن چنہپ ںیکس ےگ : ےن رفامای نیسحہ دعس ےن بج ی احؽ داھکی وت مکح دای ہک ومیخں وک آگ اگل دی اجےئ۔

ےک ےمیخ ںیم رباھچ امرا اور آواز اگلیئ آگ الؤ ہک ںیم اؿ اظوملں ےک رھگ الج ڈاولں۔ راوی اتہک ےہ ہک رمش ےن داھوا وبال ات آہکن نیسحہ

ےھت ؟ ایک اکھٹہن ےہ اس وغل سی سی سہار وسار ےک رساکری رکشل ےک ینیسح اقک ے ےک رصػ سی سی ولوگں ےس ربند آزامیئ ےک ےئل نیعتم ےیک ےئگ 86

ایبین اور ابمہغل آرایئ اک۔ وج ونصمیع گنج یک ہشقن یسک یک یئگ ےہ۔

ےک اسویھتں ےن اس رپ ہلمح رک ےک اےس ہمیخ ےس اٹہ دای۔ نیسحہ

87

اوسفس وہ ھجت رپ اے رمش ایک وت : ےن اواز دے رک رفامای نیسحہ

دخاای ریتے ےئل ھچک لکشم :ےن آامسؿ یک رطػ داھکی اور اہک نیسحہ ۔اہں: اس ےن اہک ؟اک ہمیخ الجان اچاتہ ےہ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

لم رک اؿ رپ اکی اسھت ہلمح رک دو بس : رمش وک اس رپ ہصغ آ ایگ اور اس ےن اسویھتں ےس اہک۔ ںیہن ہک وت رمش وک آگ ںیم الج دے

ےک انچہچن وہ ولگ داںیئ ابںیئ لیھپ ےئگ۔ اور ریتوں یک ابرش رک دی۔ انچہچن نیسح ہ ۔واور اؿ ےک اکی اکی آدیم وک انف رک د

اق مہ بس ولگ آ :یک رطػ ڑبےھ اور رعض ایک اسویھتں ںیم وکیئ وت زیمخ وہا اور وکیئ رگ ایگ۔ ی دھکی رک اوب امثہم دیصادی، نیسحہ

الاحمہل لتق وہےن واےل ںیہ اور امنز اک وتق وہ ایگ ےہ۔ آپ ںیمہ امنز زپاھ دےئجی ےھجم اتگل ےہ ہک ی امہری آرخی امنز وہ یگ۔ اشدی مہ

۔اس رطح اس میظع ومعق رپ اہلل ےک رقمر رکدہ رفاضئ ادا رک ےک اس ےک وضحر ںیچنہپ

اے انب دعس ایک دخا ےک ااکحؾ االسؾ : ےن اہکبج وہ اذاؿ ےس افرغ وہےئ وت نیسح ہ ۔ دودخا مت رپ رمح رکے اذاؿ :ےن اہک نیسحہ

اے نیسحہ :رمع ےن اںیھن وکیئ وجاب ہن دای۔ نکیل نیصح نب ریمن ےن اہک ؟ وھبؽ ےئگ ، ایک گنج رووک ےگ ںیہن ہک مہ امنز زپھ ںیل

ھا ری ی امنز لوبؽ ںیہن وہ یگ

م

ت

یک امنز لوبؽ ںیہن وہ یگ ریتا انس اجےئ نیسحہ :اس رپ بیبح نب اظمرہ ےن اہک ۔ امنز وت زپھ ول رگم

۔!اور ریتی وہ اجیگیئ۔ او رشاب اخےن یک اوالد

اس رپ نیصح وک ہصغ آ ایگ اور وہ ی رعش زپاتھ وہا اس یک رطػ ڑباھ۔

وسرام ےہ۔ اے بیبح اس ولتار یک زد ےس چب۔ ریتے اقمےلب رپ وہ ریش آای ےہ وج دنلب رمہبت (1)

اس ےک ےضبق ںیم زی داھری)دنہی( ولتار ےہ ایسی ہک اس یک کمچ اجؿ ویلا ےہ۔ (2)

87ینپ رہتش یک نہب اؾ ارگ ومیخں ےک رگد آگ یک دنخؼ یھت وت رمش واہں ےسی ےچنہپ اور وہ یھب ومیخں وک الجےن ےک ےئل نج ںیم درگی وخانیت ےک اسھت اؿ یک ا

نیت

بلت

زوہج رضحت یلع وادلہ ابعس نب یلع یھب وموجد وہں۔ رمش وت رضحت یلع ےک رےتش ےک اسےل ابعس ےک یقیقح اور رضحت نیسح ےک وسےلیت امومں ا

ےہ۔ یک ابتےھت۔ رضحت یلع یک وفج ےک اکی دےتس ےک ارسف یھب ےھت۔ نیفص یک ڑلایئ ںیم رجموح یھب وہےئ ےھت اؿ وک دنمش نیسح اتبان ڑبی زایدیت

اسویھتں یک ربند آزامیئ

ےک بیبح اس وتق نیسحہ ۔دیماؿ گنج ںیم ارت ںاں ربےھچ اور ولتارںی یتلچ ںیہ !اے بیبح : رھپ اس ےن آواز اگلیئ

ںیم اچاتہ وہں ہک اینپ امنز تنج ںیم وپری !ریمے آاق: انس وت آپ وک اولدایع یہک اور رعض ایکاوھنں ےن وج ی ۔ اپس ڑھکے ےھت

۔رکوں

88

رھپ وہ ابرہ ےلکن روضاؿ اہلل ہیلع اور ےتہک اجےت ےھت۔ ۔ اےنپ انان، وادل اور اھبیئ وک ریمی رطػ ےس السؾ رعض ےئجی اگ

اک سہشار وہں اور تبیہ انک ریش وہں۔ ںیم بیبح وہں اور ریمے ابپ اظمرہ ںیہ۔ دیماؿ گنج (1)

ریمے داس ے اہھت ںیم زی داھر ولتار ےہ ارگہچ دعتاد ںیم مت ولگ )مہ ےس ( زایدہ وہ۔ (2)

ھا رے اقمےلب ںیم مہ زایدہ ربص رکےن واےل ںیہ اور وخش اولسیب ےک اسھت مہم وک رسااجنؾ دےنی واےل ںیہ۔ (3)

م

ت

رگم

ھا ری تمسق ںیم آگ ےہ وج وخب ڑھباکیئ دخاےئ اعتیل یک تجح بس ےس ایلع اور (4)

م

ت

بس ےس زایدہ امنایں ےہ۔ اور

وہ یئ ےہ۔

راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن نیصح رپ ہلمح ایک اور وھزپی رپ ااسی وار ایک ہک وھگڑے یک انک کت ٹک یئگ اور وہ )ینعی نیصح نب یمیمت(

اس ےک آدیم ڑچھ دوڑے اور اےس اؿ ےک ےجنپ ےس ڑھچا ایل۔ رھپ زنیم رپ رگ ایگ۔ بیبح اچےتہ ےھت ہک اس اک رس ملق رک دںی رگم

اوھنں ےن )ینعی بیبح ےن ( ونب ا می ےک اکی صخش رپ ہلمح رک ےک اےس لتق رک دای۔ اس رطح وہ ولوگں وک لتق رکےت رےہ اں کت

م

ف اتہک ےہ ہک نیسح ہہک اؿ ےک سیتنیپ وسار امر رگاےئ۔رھپ ولوگں ےن اؿ رپ وجہؾ ایک اور لتق رک دای۔ اوب

ن

خےن بج ی داھکی ہک

اہلل ےن ںیھمت !اے بیبح : ابعس اور بیبح لتق وہ ےئگ ںیہ وت آپ ےک رہچے رپ یگتسکش ےک آاثر دیپا وہےئ۔ اور آپ ےن رفامای

راوی اتہک ےہ ی دھکی رک زریہ نب نیق ۔ یسیک اعسدت یشخب مت ڑبے رےبت ےک صخش وہ اکی رات ںیم رقاؿ متخ ایک رکےت ےھت

ریمے امں ابپ آپ رپ رقابؿ ! ی یسیک یگتسکش ےہ وج ںیم آپ ےک رہچے رپ ملسو هيلع هللا ىلصاے رفزدن روسؽ اہلل: ڑھکے وہےئ اور اہک

وہں ہک مہ ےب کش، رب اانؾ یک مسق ںیم ملع انیقیل ےس اجاتن: آپ ےن رفامای ؟ دھکی راہ وہں۔ ایک آپ ںیہن اجےتن ہک مہ قح رپ ںیہ

رھپ وہ ۔ رھپ ںیمہ ھچک رپوا ںیہن ویکہکن مہ تنج اور اس یک وتمعنں یک رطػ اج رےہ ںیہ ،۔ زریہ ےن اہکبس قح و دہاتی رپ ںیہ

آپ ےن اہک اہں ولکن وت زریہ ی ےتہک ےلکن۔ ؟آاق ایک آپ ےھجم اجےن یک ااجزت دےتی ںیہ : ےک آےگ وہ ےئگ اور رعض ایک نیسحہ

ف ےن ےلہپ وت ی اہک ہک رضحت نیسحہ 88

ن

خم

( رھپ اہک ےہ ہک واےئ امنز ےک ےئل ڑلایئ روک دی یئگ ہک 98ےن دوونں رگووہں وک امنز زپاھیئ )ہحفص اوب

رضحت نیصح نب ریمن ےس ڑلےن وک بیبح نب اظمرہ ےن امنز وھچڑ دی۔

وہں نیق اک اٹیب ریمے داس ے اہھت ںیم دو داھری ولتار ےہ۔ںیم زریہ (1)

ےک ےٹیب ںیہ اور نج ےک دادا اور انان دوونں اپک ےھت۔ یک افحتظ رکات وہں وج یلعہ ںیم اس ولتار ےس نیسحہ (2)

وخػ وہا ہک ںیہک نیسحہ راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن وقؾ رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن اچپس وساروں وک لتق رک دای۔ رھپ اںیھن

ےک اسھت امنز ہن اجیت رےہ اس ےئل واسپ آ ےئگ اور رعض ایک۔ ریمے آاق ےھجم وخػ وہا ہک امنز اک وتق ہن لکن اجےئ، اس ےئل آپ

:اسویھتں ےک اسھت رہظ یک امنز ادا یک اور افرغ وہ رک رفامایاےنپڑھکے وہےئ اور مہ ولوگں امنز زپاھ دےئجی۔نیسح ہ

تنج سج ےک دروازے وھؽ دےیئ ےئگ ںیہ، سج یک رہنںی رقبی وہ ںیئگ ںیہ، سج ےک لھپ ک ےکچ ںیہ، سج ےک لحم ی ےہ

ںیہ اور وہ )ملسو هيلع هللا ىلص(آراہتس رک دےیئ ےئگ ںیہ، ںاں ےک املغؿ اور وحرںی اطقر در اطقر ڑھکی رک دی ںیئگ ںیہ۔ ی دوھکی روسؽ اہلل

ھا رے ےنچنہپ اک ااظتنر ےہ، وہ اکی دورسے وک اس ولگ وج آپ ےک اسھت دیہش وہےئ اور ریمے وادل

م

ت

اور وادلہ ںیہ اںیھن بس وک

ھا رے واہں ےنچنہپ ےک اتشمؼ ںیہ۔اذہا مت اےنپ دنی یک امحتی ںیم ڑھکے وہ اجؤ۔ روسؽ

م

ت

یک وخربخشی انس رےہ ںیہ اور بس

ھا رے یبن ملسو هيلع هللا ىلصاہلل

م

ت

اک وناہس ےہ۔ اہلل ےن امہرے ملسو هيلع هللا ىلصےک رھگ واولں یک رطػ ےس دافع رکو، اور اےنپ اامؾ یک رطػ ےس وج

ببس ںیھمت آزامشئ ںیم ڈاال ےہ۔ مت امہرے انان ےک وجار ںیم ہگج اپؤ ےگ اور امہرے اہں رتحمؾ اور بوبحب وہ ےگ۔ دخا ںیھمت

ربتک دے امہری رطػ ےس دافع رکو۔

: ےہ ہک بج ولوگں ےن ی انس وت داھڑںی امر رک روےئ اور اہک راوی اتہک

امہری اجںین آپ یک اجؿ رپ۔ امہرے وخؿ آپ ےک وخؿ رپ۔ اور امہری روںیح آپ یک روح رپ دفا وہں۔ دخبا بج کت مہ زدنہ

ری رپدنوں ےک واےطس رر رک دےیئ ںیہ آپ وک وکیئ صخش سگدن ںیہن اچنہپ اتکس۔ مہ ےن اینپ اجںین ولتاروں ےک ےئل اور اےنپ مسج اکش

اتہک اس رطح مہ آپ وک وفصں یک اغلیر ےس اچب ںیل اور آپ یک ئاجےئ وخد ومت اک زمہ ںیھک۔ سج ےن آج الھبیئ امک یل اور آپ وک

۔ومت ےک ہنم ےس اچب ایل وہ اکایمب راہ

:رھپ زریہ نب نیق لکن ڑھکے وہےئ اور اؿ یک زابؿ رپ ی رزج اھت

ےس آےگ آےگ لچ وج دہاتی دےنی واےل اور دہاتی اپےن واےل ںیہ۔ آج مہ اؿ ےک انان ےس الماقت رکںی نیسح (1)

ےگ وج یبن ںیہ

(ےس، اس وجاؿ ےس سج ےن دوون ابزو )راہ دخا ںیم( رقابؿ رک دےیئ )ینعی رفعج اایطلرہ اور رمیضت یلعہ ملسو هيلع هللا ىلصینعی دمحم (2)

ےس اور اطرہ ےس وج اپک ےھت اور اؿ بس یقتم ولوگں ےس وج مہ ےس ےلہپ سگر ےئگ۔ اور افہمطہ (3)

ھا ری تبحم ںیم اس رحاؾ زادے ےس ڑلوں )رماد ںیہ انب (4)

م

ت

اہلل ےن ےھجم اینپ انعتی ےس ربص یک وتقیف دی ےہ اتہک

زاید(

ولوگں ےن وجہؾ رک ےک اںیھن لتق رک ڈاال۔رۃمح اہلل۔ اؿ راوی اتہک ےہ ہک وہ ربارب ڑلےت رےہ ات آہکن رتس وساروں وک لتق رک ڈاال۔ رھپ

:ےک دعب سیدی نب اظمرہ ادسی ی رزج زپےتھ وہےئ ےلکن

ںیم سیدی وہں اور ریمے ابپ اظمرہ ںیہ اھچکر ےک ریش ےس زاید اہبدر اور ڑبھ ڑبھ رک ہلمح رکےن واال۔ (1)

ںیم نیسح اک دمد اگر وہں۔ ریمے اپس ابویغں ےک وچکےک اگلےن اک اسامؿ وموجد ےہ۔ دخاای (2)

دنہ ےک ےٹیب وک وھچڑ دےنی اور اس ےس ےب قلعت وہ اجےن واال وہں اور ریمے داس ے اہھت ںیم ولتار ےہ اکٹ ڈاےنل وایل (3)

)دنہ ےک ےٹیب ےس رماد اریم اوملنینم سیدی ںیہ وج دیسہ دنہ ےک وپےت ںیہ(

ار امر رگاےئ اور رھپ ولوگں ےن اںیھن لتق رک دای۔روضاؿ اہلل ہیلع۔ اؿ ےک رھپ اوھنں ےن ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن اچپس وس

دعب ییحی نب ریثک ااصنری ےلکن

89

۔اور وہ ی رزج ےتہک اجےت ےھت۔

انب دعس اور اس ےک ےٹیب اک الگ چنھب ایگ۔ ویکہکن اؿ دوونں اک اقمت ہ ااصنری سہشاروں ےس آؿ زپا ےہ۔ (1)

ؿ گنج ےک ابغر ںیم اےنپ زینے اکرفوں ےک وخؿ ےس رنیگن ےئک۔اور اؿ اہمرجوں ےس وھنجں ےن دیما (2)

ےلہپ وہ )زینے ( رےگن ےئگ ےھت دمحم روسؽ اہلل ےک دہع ںیم اور اب وہ افرجوں ےک وخؿ ےس رےگن اجںیئ ےگ۔ (3)

ےس ایختن ویکں یک؟ اور ویں احدےث اکی اسھت آ ےئگ اور وہ ولگ سیدی ےس رایض وہ ےئگ، احالہکن ی اوھنں ےن نیسحہ (4)

راض منہج ںیم ڈاےنل وایل ےہ

90

۔

انچہچن آج امہرا لغش وہ اگ اںیھن اینپ ولتاروں یک داھر ےس لتق رکان، انف ےک اھگٹ ااتران اور تسین انوبد رک دانی۔ (5)

89مہ ںیم ےھت اور واہں ےس رضحت نیسح ےک اسویھتں ںیم وکیئ ااصنری ہن اھت

عظم

اور ہن الہ دمہنی ےن آپ ےک اس رخوج یک اتدیئ یک یھت۔ آپ ہکم

اسھت وکیئ اہمرج اھت۔ دنچ دیسےھ وکہف ےئگ ےھت۔ اور دمہنی اک وکیئ ااصنری آپ اک اسھت دےنی واہں ےسی چنہپ اجات ی انؾ ضحم ایخیل اور رفیض ےہ۔ اور ہن آپ ےک

اسھٹ وکیف ےھت وج ہکم ےس آپ وک اسھت الےئ ےھت۔ آپ ےک رھگ واےل اور

90اریم اوملنینم سیدی یک سک دڑھےل ےس راوی ےن وہمجر آؽ احصہب و آؽ اتیبل وک اور امتؾ املسمونں وک یمنہج ہہک دای۔ اور ی ہن وساچ ہک وخد رضحت نیسح ہ

دقشم اج رک اریم اوملنینم ےس تعیب رک یل یھت اور دعب ےک دادئ ربدایچ رک ےک اس تعیب تعیب رپ رایض وہ ےئگ ےھت اور آپ ےک رفزدن لیلج اور ازعہ ےن

رپ اقمئ رےہ۔

وقؾ رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن اچپس وساروں وک لتق رک دای اور رھپ وخد لتق وہ ےئگ۔ اؿ ےک دعب راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن

الہؽ نب انعف یلجب ےلکن۔ اںیھن اریم اوملنینم

91

ےن اپال اھت اور وہ ریت ادنازی ںیم امرہ ےھت۔ وہ رہ ریت رپ اانپ انؾ ھکل دای رکےت ےھت اور اس

:ہچن اوھنں ےن ہل ڑچاھای اور ی رزجی ااعشر زپےتھ وہےئ ےلکنےک دعب ےتکنیھپ ےھت۔ انچ

ںیم اس امکؿ ےس وہ ریت وکنیھپں اگ سج رپ )ریما( اشنؿ ےہ۔ وج زرہ آولد ےہ اور رپ الیھپےئ وہےئ )وہا ںیم( ریتات ےہ (1)

انچب یسک اجؿ ےک اکؾ ہن آےئ اگ۔ںیم انیقی زنیم وک اےس )ےپ ہب ےپ ( کنیھپ رک رھب دوں اگ اور اس وخػ ےس اھک اھک رک (2)

بج ومت کھت رک ھٹیب رےہ وت اےس دوابرہ زیمہم ویہ رکے اگ سج ےن اےس ادتباء ںیم الچای اھت۔ (3)

راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن وقؾ رپ ہلمح ایک، تہب ےس آدیم امر دےیئ اور تہب ےس وسرامؤں اک زری ایک اور ڑلےت رےہ اں کت ہک رتس

ڈاال۔ رھپ وخد لتق وہ ےئگ۔ اؿ ےک اربامیہ نب انیسحل ےلکن۔ وہ ےتہک اجےت ےھت ہک۔ وساروں وک لتق رک

ےس ںیلم ےگ رھپ اےنپ وادل ےس وج اپک ےھت اور ںیھنج رصنت ایہل )ملسو هيلع هللا ىلص(اے نیسح اخرط عمج رےئھک آج آپ ادمح (1)

احلص یھت۔

92

ےس وج تہب کین وخ ےھت اور زرہ وخردہ نسحہ (2)

93

اور دو ابزوؤں واےل ےس وجبس دیہشوں ےک اجابنز اسیھت ںیہ )ینعی

(۔رضحت رفعج اایطلرہ

ےس وج دیہش وہےن واےل ریشوں ےک رسدار ںیہ، ی بس ےک بس تنج ارفلدوس ںیم اج رک اکایمب وہےئ۔اور زمحہ ہ (3)

91یہ وک اریم اوملنینم ےتہک ںیہ نج یک تعیب یک یھب لیمکت ہن وہ یکس۔ اور آرخ وتق کت آپ یک الختف یک آح ین تیثیح ابسیئ ولگ رصػ رضحت یلعہ

ےک ےئل در آاحنہکیل اؿ یک تعیب امتؾ اتم ےن یک یھت۔ ابیق امتؾ ےک ےئل ہعیش ومرخ ےن اھکل ےہ ہن رضحت امثعؿہ رضحت رمعہ رعمض ثحب ریہ۔ ی ظفل ہن

ےل رک ہفیلخ افلخء وھنجں ےن ھچ وس ربس کت اتم یک اامتم یک وہ اؿ ےک زندکی ارماء اوملنینم ےہک اجےن ےک دقحار ںیہن۔ رضحت ہفیلخ ارلوسؽ اہلل ےس

م ابہلل ابعیس

عص

ستمل

م اب اہلل ابعیس کت ، انچہچن ریصن ادلنی وطیس )ربسکع دنہن انؾ زیگن اکوفر( ےن بج یھبک اریم اوملنینم ا

عص

ستمل

دیہش اک ذرک ایک ےہ اںیھن اامؾ ا

االملدحہ اہک ےہ اور الہوک اخؿ وک رہ ہگج اطلسؿ واال اشؿ الہوک اخؿ اھکل ےہ۔

ابت ںیہ۔ ںاں کت الختف اک قلعت ےہ وت رضحت یلع وک یسیج رصنت ایہل احلص وہیئ وہ داین ےک اسےنم ےہ ہک بج ےس الختف یلم ی اخصل ابسیئ ذج 92

ےئل ڑھکا وہا اکی دؿ یھب نیچ بیصن ہن وہا اور اےنپ یہ رگوہ ےک اکی ابیغ ےک اہوھتں وتقمؽ وہےئ۔رھپ اؿ یک اوالد ںیم ےس یھب وج صخش وصحؽ الختف ےک

ؾ راہ۔اناک

93ف ےن اینپ اتکب ںیم رضحت نسحہ راہ رضحت نسحہ

ن

خم

یک اک زرہ وخردہ وہان وت امتؾ امہ قیقحت قفتم ںیہ ہک ی ااسفہن ابسہیئ اک وعض رکدہ ےہ اور وخد اوب

یک وافت اعبرض ذایسطیب وہیئ یھت۔ وافت ےک ےلسلس ںیم اس زرہ وخری اک وکیئ ذترکہ ںیہن ایک۔ رضحت نسحہ

دعب وخد لتق وہ ےئگ۔رۃمح اہلل۔ رھپ اؿ ےک یلع راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور اؿ ےک اچپس وسار امر رگاےن ےک

نب اظمرہ ادسی ےلکن۔اؿ یک زابؿ رپ ی رزج اھت۔

ھا رے ربارب وہےت ای آدےھ یہ وت مت رپ آتف آ اجیت۔ (1)

م

ت

ںیم مسق اھکات وہں ہک ارگ مہ دعتاد ںیم

ھا ری ا (2)

م

ت

والد وک وفحمظ ہن رےھک۔اے دب رتنی اخدناونں اک دب رتنی وتۂش ایحت رےنھک وایل وقؾ دخاےئ اعتیل

رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح رک دای اور رتس وساروں وک لتق رک ےک وخد لتق وہےئ۔ رھپ اؿ ےک دعب العمء ےلکن وج اجشتع ںیم وہشمر

ےھت۔ اؿ اک رزج ی اھت۔

ںیم العمء وہں اےنپ اس دنی یک افحتظ رکےن واال وج یبن اور یلع اک دنی ےہ۔ (1)

ع رکات روہں اگ ات آہکن ریما وتق آ اجےئ۔ اس ڑلےک یک رطح وج یسک وخانفک ابت ےس ںیم اؿ یک رطػ ےس داف (2)

وخػ ہن اھکےئ۔

ےھجم اےنپ ازیل اخقل ےس قواب یک ادیم ےہ اتہک ریما اخہمت اہلل رتہبنی لمع رپ رکے۔ (3)

ایک۔ رھپ زیمخ وہ رک زنیم رپ رگ زپے۔ اؿ راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن اچپس وساروں وک لتق

ےک دعب وجؿ ےلکن وج اوبذر افغری ےک آزاد رکدہ الغؾ ےھت۔ اؿ اک رزج ی اھت۔

اؿ افرجوں وک رقنعبی ایسہ افؾ ےک وار اک ہتپ لچ اجےئ اگ۔ وج زی داھر اکٹ ڈاےنل وایل ولتار اک وار وہ اگ۔ (1)

رطػ ےس ےب اینؾ وہیئ ےہ اور سج ےک ذرےعی ےھجم مایتم ےک دؿ یک اوالد یک )ملسو هيلع هللا ىلص( اس ولتار ےک ذرہعی وج دمحم (2)

اکایمیب یک ادیم ےہ۔

راوی اتہک ےہ وہ ربارب ڑلےت رےہ ات آہکن رتس وساروں وک لتق رک دای۔ ااچکن اؿ یک آھکن رپ وار وہا اور رس ےک لب وھگڑے ےس زنیم رپ

دای۔ اؿ ےک دعب ریم نب اطمع ےلکن وہ ی رعش زپھ رےہ ےھت۔رگ زپے۔ رھپ ولوگں ےن اںیھن اچروں رطػ ےس ریھگ رک لتق رک

ںیم ریم وہں اور ریمے ابپ اطمع ںیہ۔ ریمے اہھت ںیم اکٹ رکےن وایل ولتار ےہ (1)

ایسی ہک اس یک کمچ آاتفب یک رکؿ یک رطح ےہ۔ اور ویں اس ےس کلہم وار رکان ںیمہ آاسؿ ےہ۔ (2)

اؿ رپ اس امکل یقیقح یک رتمح وہ نج یک ااطتع یک اجیت ےہ۔یک رطػ ےس ےہ۔ ی امران اور رمان نیسح ہ (3)

راوی اتہک ےہ ہک وہ ڑلےت رےہ ات آہکن سیت آدویمں وک لتق رک ےک وخد لتق وہ ےئگ۔ رھپ اؿ ےک دعب وہ ڑلاک الک وج اینپ امں ےک اسھت

:ےک اہھت رپ االسؾ الای اھت۔ وہ اتہک وہا الکنیسح ہ

وت ںیم یبلک اک اٹیب وہں۔ رھبے ابزو واال اور تخس ہلمح آور۔ ارگ مت ےھجم اچہپےتن ںیہن وہ (1)

دیماؿ گنج ںیم، ںیم ومت ےس ڈرات ںیہن، اور فیلکت ااھٹےن ےک دؿ )ینعی روز زجاء( ںیم اکایمیب ےک اسھت تنج (2)

ںیم اجؤں اگ۔

اکیف ےہ۔ںیم وہں وت ڑلاک رگم اےنپ رپورداگر رپ رھبوہس راتھک وہں۔ ریما آاق ویہ ےہ اور ویہ ےھجم (3)

یک رھپ اس ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور ڑلات راہ ات آہکن اچسیل آدویمں وک لتق ایک اور وخد لتق وہ ایگ۔ اس اک رس اکٹ رک دنمش ےن نیسحہ

رطػ کنیھپ دای، وت اےس اس یک امں ےن ااھٹ ایل اور اقلت یک رطػ دے امرا سج ےس اقلت رم ایگ۔ رھپ اس ےک دعب رطامح ےلکن وہ

اجےت ےھت۔ےتہک

ںیم رطامح وہں تخس امر دےنی واال۔ اور ےھجم اہلل رپ رھبوہس ےہ وج ریما رپورداگر ےہ۔ (1)

ںیم بج ڑلایئ ےک دؿ ولتار اتچنیھک وہں وت ریمے دم اقملب وک گنج ںیم ریمے اغبل آ اجےن اک وخػ وہات ےہ۔ (2)

ایل ےہ ارگہچ امرا اجؤں۔اذہا اانپ اچبؤ رکو ویکہکن رسوشکں ےک الخػ ںیم ےن اانپ دؽ تخس رک (3)

رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح رک دای اور ڑلےت رےہ اں کت ہک اؿ ےک رتس وسار امر رگاےئ۔ رھپ اؿ اک وھگڑا افل وہ ایگ اور اںیھن

زنیم رپ رگا دای۔ اس رطح ولوگں ےن ریھگ رک رس اکٹ دای۔

ےن رک رعض ایک۔ریمے آاق ایک ےھجم ےنلکن یک ااجزت ےہ ؟ نیسح ہےک اسےنم اج اس ےک دعب دبعاہلل نب ملسم نب لیقع ےلکن اور نیسحہ

ھا رے رھگ واولں وک اکی لتق یہ اکیف اھت )ینعی ملسم نب لیقع اک( اوھنں ےن رعض ایک۔ اے ریمے آاق، اے

م

ت

رفامای اٹیب ںیھمت اور

ےل رک اجؤں اگ۔ دخبا ااسی یھبک ںیہن وہ اگ ہکلب ےک اسےنم ایک )ملسو هيلع هللا ىلص( ریمے اچچ، ارگ ںیم ےن آپ وک وھچڑ دای وت رھپ ںیم آپ ےک انان

:آپ یک ئاجےئ اےنپ رپورداگر ےک وضحر ںیم لتق وہ رک وچنہپں اگ۔ رھپ وہ ےلکن، اینپ آنیتس ڑچاھیئ اور ی ےتہک ےلچ

مہ ونب اہمش ںیہ ڑبے رمےبت واےل زبرگ اور ربرت رسدار )ینعی رضحت نیسح ( یک ویٹیبں ےک امحتی ںیم ڑلےت ںیہ۔ (1)

ےک وناےس یک رطػ ےس وج ریش دؽ یلع ےسیج سہشار ےک رفزدن ںیہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصینعی دخاےئ میلع ےک روسؽ (2)

اانپ اچبؤ رکو ویکہکن ںیم ولتار الچےن واال وہں۔ اور وتؽ رک زینہ امرات وہں۔ (3)

اس رطح ےھجم لک اقدر قلطم دخاےئ میلع ےک اسےنم رسخ رو ڑھکے وہےن یک ادیم ےہ۔ (4)

اور ڑلےت رےہ ات آہکن ونے وساروں وک لتق رک ڈاال۔ رھپ اکی وعلمؿ ےن آپ یک یلسنہ رپ اکی ریت امرا سج ےس رھپ آپ ےن ہلمح ایک

۔اہےئ ااب، ریمی رمک وٹیٹ :آپ وھگڑے ےس رگ زپے۔ اور) رگےت رگےت ( الچےئ

94

: ےن بج داھکی ہک وہ رگ ےئگ وت اہک نیسحہ

رھپ آپ ےن اانہلل و اان اہیل راوعجؿ زپاھ۔ اؿ ےک دعب وعؿ نب ۔دخاای آؽ لیقع ےک اقلت وک لتق رک

95

دبعاہلل نب رفعج ی رزج

زپےتھ وہےئ ےلکن۔

اور آپ یک تنس ےس تبحم )ملسو هيلع هللا ىلص( ںیم ےن مسق اھکیئ ےہ ہک وساےئ تنج ےک اور ںیہک ںیہن اجؤں اگ ویکہکن ںیم ادمح (1)

راتھک وہں۔

ویہ نیہ وھنجں ےن مہ رپ ااسحؿ ایک اور ںیمہ رمگایہ ےس اچبای۔اکایمیب وہ ےہ وج ااسحؿ ےک دعب یھب ابیق رےہ۔ (2)

ینعی رفک ںیم ےنکٹھب ےس )ابری اعتیل ےک ابرے ںیم( وسء نظ ےس۔ اہلل وج اخقل تنج ےہ اؿ رپ اینپ رتمح اکہلم انزؽ (3)

رفامےئ۔

وہےئ۔ رھپ اؿ ےک دعب اجرب نب رعوہ رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن ایس وساروں وک لتق رک ےک دیہش

افغری

96

ےک اسھت زغوہ دبر اور دورسے زغوات ںیم رشکی رےہ ےھت۔ وہ اینپ ملسو هيلع هللا ىلصےلکن۔وہ تہب رمعم ےھت اور روسؽ اہلل

ی وہ ۔ ڑبے ایمں اہلل آپ یک وکشش لوبؽ رفامےئ: ےن اؿ یک رطػ دھکی رک رفامایونھبںی اورپ ااھٹ رک آںیھکن وھےتل ےھت۔ نیسح ہ

رزج زپےتھ وہےئ ہلمح آور وہےئ۔

ونب افغر ےن ایھچ رطح اجؿ ایل ہکلب ونب دنخػ اور ونب زنار ےن یھب (1)

امہری وہ ادماد وج مہ ےن یبن اتخمر وک دی۔ اے ریمی وقؾ اپک ولوگں یک اوالد یک دمد رکو۔ (2)

لیقع ہک ی ونے ونے وساروں وک ہہت غیت رکےن واےل وسرام وک اکی ریت ےنگل ےس اہےئ واےئ رکےن واال راوی ےن اشدی اس ےئل دالھکای ےہ ہک ملسم نب 94

اہیمش ےھت اور رضحت نیسح ہ

رطح ےتٹک ےئگ ےھت۔ ےک زعسی رقبی اس ےئل وفیج وسار اؿ ےک اہوھتں اگرج ومیل یک ےٹیب ون رمع ےھت رگم ن

وج رضحت دبعاہلل رفعج ےھچیپ رعض ایک اج اکچ ےہ ہک رضحت دبعاہلل نب رفعج اک وکیئ رفزدن وج دیسہ زبنی ےک نطب ےس وہ، رکالب ںیم ہن اھت۔ ی وعؿ اور دمحم 95

ےھت۔ اریم دمہنی ےس رفامؿ وھکلا رک رضحت دبعاہلل ےن رضحت ےک یقیقح اھبویئں ےک مہ انؾ ےھت اؿ یک دورسی یب یویں نب ابیسمل اور ہظفح ےک نطب ےس

نیسح وک بج وہ رواہن وہ ےئگ واسپ الےن ےک ےئل اؿ رفزدنوں وک ت اجی اھت۔

یا ب دوونں اس انؾ ےس اخیل ںیہ۔ اجرب نب رعوہ افغری یک ی یتس وموہؾ ےہ۔ ی انؾ الہ دبر ںیم وت ایک اتلم احصہب ںیم یھب ںیہک ذموکر ںیہن، االہبص اور 96 بع

ستا

وخد اےنپ ےک رخوج ںیم یسک اکی احصیب ےن یھب اسھت ہن دای اور وھچےٹ ڑبے رہ صخش ےن اںیھن اھجمسای ہک ااسی طلغ دقؾ ہن ااھٹںیئ ات آہکن آپ رضحت نیسحہ

ہک احدہث شیپ آای۔ رکالب وت دقشم ےک راےتس رپ ےہ ہن ہک وکہف راہ رپ۔ ومفق ےس روجع رکےن اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب رکےن ےک ےئل دقشم رواہن وہ ےئگ

اخقل یک رتمح وہ۔وج وخد اپک ںیہ، رسدار ںیہ، اور رتہبنی ولگ ںیہ۔ اؿ رپ امتؾ کین ولوگں ےک (3)

ےک وضحر دیہش وہ ےئگ۔ اؿ ےک دعب اسکل نب داؤد رھپ اوھنں ےن ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن ایس وساروں وک لتق رک ےک نیسحہ

:ےلکن اؿ اک رزج ی اھت

ھا رے ےئل امر ےہ۔ اس وجاں رمد یک امر وج ڑبے رمےبت واےل ولوگں یک رطػ ےس (1)

م

ت

ریش دؽ امکل یک رطػ ےس

( ےہ۔)ڑلات

اےس اہلل ےس قواب یک ادیم ےہ وج ڑبی ششخب واال ےہ۔ اپک ےہ وہ اچس ابداشہ ےسج امتؾ ابوتں اک ملع ےہ۔ (2)

رھپ اوھنں ےن ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ اں کت اسھٹ وساروں وک لتق ایک اور وخد وتقمؽ وہ ےئگ۔ رھپ اؿ ےک دعب ومیس نب لیقع ےلکن،

:اؿ اک رزج ی اھت

اون ! ںیم ںیھمت ولتار اور زینے ےس امروں اگ۔اے وبڑوھ اور وج (1)

ںیم وجاونں اور اخوتونں یک امحتی رپ وہں اس اامؾ یک)امحتی رپ( وج بس ونجں اور ااسنونں اک اام ؾ ےہ۔ (2)

97

ںیم اس رطح ااسنونں ےک اخقل یک راض اک اطبل وہں وج اپک ےہ اور اص تمظع ابداشہ ےہ۔ (3)

اور ڑلےت رےہ ات آہکن رتس وساروں وک لتق ایک اور وخد لتق وہ ےئگ۔ اؿ ےک دعب ادمح نب دمحم اہیمشراوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن ہلمح ایک

98

:ےلکن اؿ اک رزج ی اھت

آج ںیم اےنپ اخدناؿ اور دنی یک ریپوی ںیم ولتار ااھٹات وہں وج ریمے داس ے اہھت ںیم ےہ۔ (1)

ااطلؼ ےتہک ےھت۔ اامتم اک ی وصتر ابسویئں ںیم یھب یلہپ دصی رجہی ےک آرخ کت ںیہن اپای اجات اھت۔ اس ااجید اک رہسا دمحم نب رفعج رپ ےہ۔ ےسج اطیشؿ 97

وقنمؽ از اولامص نم اوقلامص( ہک زنی نب یلع زنی ااعلدبنی اور رفعج ااصلدؼ دوونں اس یک 181ہحفص 4)دلج انچہچن اامؾ انب زحؾ ےن الضفل ںیم اھکل ےہ

ےک بس ےس ےلہپ اےس ااجید ےس انراض ےھت اور اہین اس یک رتددی یک یھت۔ اس ےس ےلہپ اعہتم انیملسمل یک رطح اامؾ اک بلطم اھت رسابرہ تکلمم تیثیحب بقل

اس رپ افزئ نب یلع نب دبعاہلل نب ابعس ےن اایتخر ایک اھت۔ اور اؿ یک رماد یھب یہی یھت ہک وہ وصحؽ الختف ےک ےئل رحتکی الچ رےہ ںیہ ات آہکن دمحم االامؾ

ر دیپا رکان املسمونں ںیم رعموػ ہن وہں۔۔ ی اسن و نج اک اامؾ وہان اور اےس وبت ےک امملث ای اس ےس وکیئ ایلع درہج انھجمس اور الختف اظرہی اور ابینط اک وصت

اھت۔

دحثی و ہقف یک امتؾ اتکوبں ںیم اامتم ےس رماد اتم یک ایسیس رسربایہ ےہ۔

اس انؾ اک وکیئ صخش اہیمش اخدناؿ اک اس زامہن ںیم ہن اھت ی یھب رفیض انؾ ےہ۔ 98

ےک ےٹیب ںیہ اپک ںیہ انیم ںیہ۔ وج یلعہ اس ےک ذرےعی ںیم اےنپ دنی اور رسدار یک امحتی رکات وہں (2)

راوی اتہک ےہ ہک رھپ اوھنں ےن ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن ایس وساروں وک لتق ایک اور دیہش وہ ےئگ۔ روضاؿ اہلل ہیلع۔

نیسحرفاید

ف اتہک ےہ ہک اامؾ اےنپ داںیئ ابںیئ دےنھکی ےگل نکیل اےنپ اسویھتں اور

ن

خم

دمداگروں ںیم ےسج داھکی وہ ای وت لتق وہ اکچ اھت ای رگ اوب

:زپا اھت اور زیمخ اھت۔ وت آپ ےن ی آواز اگلیئ

اال ںیہن وج ایک وکیئ رفاید وک ےنچنہپ واال ںیہن وج امہری رفاید وک ےچنہپ۔ ایک وکیئ انپہ دےنی واال ںیہن وج ںیمہ انپہ دے، ایک وکیئ دمد رکےن و

وکیئ تنج اک راگبلر ںیہن وج امہری رطػ ےس دماتعف رکے۔ ایک وکیئ اہلل ےک ذعاب ےس ڈرےن واال ںیہن وج مہ امہری دمد رکے، ایک

؟اسز ںیہن وج یتخس ںیم امہرے اکؾ آےئ رپ رمح اھکےئ۔ ایک وکیئ امہرا دؾ

رھپ آپ ےن ی رعش زپےھ۔

99

اک اٹیب وہں وج آؽ اہمش ںیم اپةکز ےھت، رخف رکےن وک ریمے ےئل ی رخف اکیف ےہ۔ ںیم یلعہ (1)

ںیہ اور ریمے اچچ وہ ںیہ تنج ںیم رپواز رکےن واےل رفعج۔ملسو هيلع هللا ىلصںیہ اور ریمے انان دمحم ریمی امں افہمطہ (2)

امہرے ذرہعی اہلل ےن رمگایہ ےک دعب دہاتی دی۔ مہ زنیم رپ اہلل ےک رونش رچاغ ںیہ۔ (3)

ایپےل ےس الپںیئ ےگ۔ نج اک ااکنر ںیہن ایک اجات )ملسو هيلع هللا ىلص( وکرث ےک وتمیل ںیہ وج اےنپ دودتساروں وک روسؽ اہلل مہ وحض (4)

)ینعی امہرے اخمفل یھب اجےتن ںیہ ہک وکرث ےک اسیق مہ ںیہ(

ےہ امتؾ ولخمؼ ںیم بس ےس رتہب رگوہ امہرے وعیشں اک ےہ اور مہ ےس دینمش رےنھک واال مایتم ےک دؿ اسخرے ںیم ر (5)

اگ۔

وہ گردہ وج امہری ومت ےک دعب امہری )ربق یک( زایرت رکے اےس ابیق رس ے وایل تنج یک اشبرت ےہ سج یک افصیئ ںیم (6)

وکیئ دکورت ںیہن۔

100

ا ہک اوھنں ےن اینپ اور اےنپ زعہ یک اجؿ یک وک ویں رفاید و واوالی رکےن ےس مہتم ایک اجات ےہ اور دورسی رطػ ی رپاڈنگیپ اکی رطػ وت رضحت نیسحہ 99

رقابین دے رک االسؾ وک زدنہ ایک۔

100ں ےگ۔ای اانپ بسن انہم اس رطح یئ رگن ےک ی رعش زپےھ وہابسےن اینپ تبقنم ںیم اخصل ایک یسک یک ھجمس ںیم ی ابت آ یتکس ےہ ہک رضحت نیسح ہ

ارحناػ اور اس ےک الخػ ایبؿ ایک وہ اگ۔ واہں وکؿ اھت وج اؿ یک تیصخش اک رکنم وہ۔ ہلئسم ایسیس اور یلم اھت ہک سج اامؾ رپ امتؾ اتم عمتجم ےہ اس یک تعیب ےس

عبط رصم( 136ہحفص 2رخوج رپ یسک ےک اسھت راعتی ںیہن یک اج یتکس۔ اراشد وبنی ےہ )ملسم دلج

یک رفاید وک انچنہپ رح اک نیسح

ف اتہک ےہ ہک بج آپ اک ی الکؾ رح ےک اکونں ںیم زپا وت وہ اےنپ ےجیتھب رتہ

ن

خم

ےک اپس ےئگ اور اہک۔اوب

وک، وہ رفاید رک رےہ ںیہ اور وکیئ اؿ یک رفاید وک ںیہن اتچنہپ، وہ انپہ امگن رےہ ںیہ اور وکیئ اںیھن انپہ ںیہن داتی۔ مت دھکی رےہ وہ نیسحہ "

ای اؿ اک اسھت ہن اؿ ےک دمداگر اور رفزدن لتق وہ ےکچ ںیہ۔ اب وہ اؿ ولوگں ںیم رھگے وہےئ ںیہ وج ای وت اؿ ےس ڑلےن واےل ںیہ

دےنی واےل۔

ایک مت امہرے اسھت ےنلچ وک ایتر وہ ہک مہ اؿ ےک وضحر اؿ ےک ےئل ڑلںی۔ ویکہکن ولوگں وک رہباحؽ اس داین ےس سگر اجان ےہ اور داین یک

امتؾ رسدنلبایں زالئ وہےن وایل ںیہ۔

"۔اشدی اس رطح مہ اہشدت ےس رسرفاز وہ رک الہ اعسدت ںیم وہ اجںیئ

:اس ےن اہک ےھجم اس یک اح ت ںیہن۔ اذہا اوھنں ےن اےس وھچڑ دای اور اےنپ ےٹیب یک رطػ وتمہج وہ رک اہک

ج ہ ےس انس ، وہ رفامےت ںیہ، ںیم ےن روسؽ اہللفوک ی اراشد رفامےت انس ہک رقنعبی اسفد ملسو هيلع هللا ىلصرضحت زاید نب اہق ےس رموی ےہ، وہ ےتہک ںیہ ںیم ےن رضحت رع

ار ےس اڑا دو۔رپ اسفد اپب وہ اگ وت وج صخش اتم ےک اعمالمت ںیم رفتہق ڈاانل اچےہ اس احؽ ںیم ہک وہ عمتجم وہ وت وہ وکیئ یھب وہ اس یک رگدؿ ولت

ارگ احالہکن وہ اسری اتم یک امں ںیہ۔ وت رضحت نیسحہ ںیہن ااھٹیئ یھت ؟ ےن اؾ اوملنینم دیسہ اعہشئ دصہقی ولصات اہلل اہیلع ےک الخػ ولتار ایک رضحت یلعہ

ےک اسھت وکیئ راعتی اےنپ ومفق رپ اڑے رےتہ وت اؿ ےک ادقاؾ رخوج اک اقمت ہ وکحتم اقہمئ وک رکان ویکں اناجزئ وہات۔ بج اؾ اوملنینم ولصات اہلل اہیلع

وقانین ےک تحت وہیت ںیہ۔ اراشد وبنی اج یتکس یھت۔ رشتعی ےک وقانین وتیصخشں ےک اتعب ںیہن وہےت ہکلب ںیتیصخشںیہن یک یئگ وت اؿ ےک اسھت یھب ںیہن یک

تنب دمحم وچری رکے وت ںیم اس اک یھب اہھت اکٹ دوں اگ۔ عبط رصم( ارگ افہمطہ 262ہحفص 2ےہ )اخبری دلج

ی اور ادناہلل بوبحتیب یھت ہک ہن گنج لمج واعق وہےن ںیم رط نی اک اہھت اھت اور ہن احدہث رکالب نکیل اہلل اعتیل اک اس اتم رپ لضف ےہ اور امہرے ااکرب یک

ن

خن

ص

وخ

المہظح وہ ہقیلعت ںیم۔ ابسیئ ارشاری یک رہشی دواوینں ےس ی احداثت شیپ آےئ۔ رکالب اک احدہث ایس رطح ااچکن اور ےب وہج ووقع ںیم آای ےسیج گنج لمج۔

رک

ئ

وہات ےہ اک اسیق وکرث وہان ای اؿ ےک وعیشں اک رتہبنی وقؾ وہان ای اؿ اک اینپ ربق یک زایرت رپ تنج اک وابج وہان اتبان، وت رصااتح ولعمؾ الب۔ راہ رضحت نیسحہاحدث

یہ ںیہ وھنجں ےن ربق رپیتس وک رواج دای۔ اور وک اؿ وصترات ےس وکیئ اہق ںیہن۔اعمل االسؾ ںیم ی ابسیئ ہک ی بس رعش یسک اغیل ابسیئ ےک ںیہ رضحت نیسحہ

اتریخی وتیصخشں وک ااسفونی انب ڈاال۔

)ملسو هيلع هللا ىلص( اٹیب ےھجم ہن آگ رپ ربص رکےن اکایرا ےہ، ہن دخاےئ ابجر ےک بضغ ےنہس اک۔ اور ہن اس اک ہک لک ریمے الخػ ادمح اتخمر "

دےتھکی وہ ہک وہ رفاید رک رےہ ںیہ اور وکیئ اؿ یک رفاید وک ںیہن اتچنہپ۔ وہ انپہ امگن رےہ دمیع وہں۔ اٹیب ایک مت نیسح ہیلع االسلؾ وک ںیہن

ںیہ رگم وکیئ اؿ وک انپہ ںیہن داتی۔ اٹیب ریمے اسھت اؿ ےک اپس ولچ ہک مہ اؿ ےک وضحر )اؿ یک رطػ ےس ( ڑلںی اشدی اس رطح مہ

"۔اہشدت ےس رسخ رو وہں اور الہ اعسدت وہ اجںیئ

اوھنں ےن اہک رسب و مشچ۔ راوی اتہک ےہ ہک رھپ وہ دوونں انب زاید ےک رکشل یک رطػ ےس اس رطح ےٹپھج ےسیج ڑلےن اج رےہ وہں اور

ےک اہھت اپؤں وچےنم ےگل۔ اؿ رپ تخس ےک اپس چنہپ ےئگ۔ واہں وھگڑے ےس ارتے، اےنپ رس مخ ےئک اور نیسحہ زیی ےس نیسحہ

ریمے آاق ںیم ویہ وہں سج ےن : اوھنں ےن رس ااھٹ رک اہک ۔ڑبے ایمں اانپ رس ااھٹؤ: اؿ ےس رفامای ےنرگی اطری اھت۔نیسح ہ

آپ وک واسپ اجےن ےس رواک اھت۔ ریمے آاق ےھجم ںیہن ولعمؾ اھت ہک ی ولگ آپ ےک اسھت اس دح کت ڑبھ اجںیئ ےگ۔ اب ںیم اینپ

ےئل اینپ اجؿ یک ابزی اگلؤں۔ ریمے آاق آپ اک قح اانت ےہ ہک اس اس رحتک ےس وتہب رک ےک آپ ےک اپس آای وہں ہک آپ ےک

اقمےلب ںیم ی ھچک یھب ںیہن ہک ںیم آپ رپ دفا وہ اجؤں۔ وت اب ریمے آاق ںیم آپ ےک وضحر دیماؿ داغ ںیم اجات وہں۔ ایک ریمی

؟ ی وتہب دخا ےک اہں لوبؽ وہ یگ

ھا رے رپدہ وپیش رفامےئ اگ وہ بس رمح رکےن بج مت ےن وتہب رک یل ےہ " : ےن رفامایآپ

م

ت

ھا ری وتہب لوبؽ رفامےئ اگ اور

م

ت

وت اہلل

" ۔واولں ےس رمیح ےہ

انچہچن اس ونزیخ ےن ہلمح ایک اور ڑلات راہ ات آہکن رتس وسار امر ۔ اٹیب اس اظمل وقؾ رپ ہلمح رکو :راوی اتہک ےہ رھپ رح ےن اےنپ ےٹیب ےس اہک

: وتقمؽ وہا۔ راوی اتہک ےہ ہک بج اس ےک ابپ ےن اےس وتقمؽ داھکی وت اںیھن اہنتی درہج رفتح وہیئ اور وبےلرگاےئ۔ رھپ وخد

: ےک اسےنم آےئ اور رعض ایک رھپ وخد نیسحہ ۔ "ےک اسےنم اہشدت بیصن یک بس اتسشئ اہلل ےک ےئل ےہ سج ےن ےھجت نیسحہ"

ؿ ںیم ےنلکن یک ااجزت دںی ویکہکن ںیم الہپ صخش وہں وج اؿ یک رطػ ےس آپ ےک ریمے آاق اب ںیم اچاتہ وہں ہک آپ ےھجم دیما

۔اجؤ اہلل ںیھمت ربتک دے: ۔ آپ ےن رفامای اقمےلب رپ آای اھت اور ےھجم ی بوبحب ےہ ہک ںیم آپ ےک اسےنم یہ لتق وہ اجؤں

انچہچن وہ ی رزجی ااعشر زپےتھ ےلچ۔

وں وت اریم وت انب روہں اگ رگم دغار نب دغار وہ رک۔ےس گنج رک نب افہمطہارگ ںیم نیسح ہ (1)

اںیھن وھچڑےن رپ، اؿ ےس اگل رس ے رپ اور اس دہع وتڑےن واےل یک تعیب رکےن رپ روح ےھجم المتم رکیت ےہ۔ (2)

)دہع وتڑےن واےل ےس رماد اریم اوملنینم سیدی۔(

رکوں۔ اید روھ وج اؿ یک دمد ںیہن رکے اگ وہ اتھچپےئ اگ۔یک( دمد ہن ینعی نیسح ہ)یسیک رشؾ یک ابت ےہ ہک ںیم اؿ یک (3)

یج اچاتہ ےہ ہک اکش ںیم اکی وفج ےل رک اس رگوہ رپ ڑچھ دوڑوں وج قح ےس ٹہ ایگ اور اظمل ےہ۔ (4)

یو ں ےس یھب زایدہ وجگنجں وفویجں ےک رپے ےک رپے ال رک (5)منییل

سپ )اے رگوہ اعمدننی( رک اجؤ ورہن ںیم و

ھا رے الخػ وجہؾ

م

ت

رکوں اگ۔

101

اہلل اؿ رووحں وک )اینپ رتمح یک( ےپ ہب ےپ دایمئ ابرش ےس رساشر رکے وھنجں ےن اؿ ےک )ینعی نیسح ےک ( (6)

ابرے ںیم اینپ ذہم داری وپری یک۔

ںیم بج اؿ ےک ےب اجؿ ومسجں اور اؿ ربقوں رپ ڑھکا وہا، وت ااسی اگل ےسیج اسسن ےنیس ںیم رک رک رک آےئ اور آھکن (7)

اہب ریہ یھت۔یھت ہک آوسن

اینپ اجؿ یک مسق وہ ڑلایئ ںیم اہبدری داھکےن واےل ےھت اور ریشوں یک رطح گنج ںیم وکد اجےن واےل۔ (8)

وہ ولتارںی ےل رک اےنپ یبن ےک وناےس یک دمد ےک ےئل اےسی ڑبےھ ےسیج ریشوں ےک ریش وہں۔ (9)

102

دویمں وک امر ڈاال۔اور ب ےن یہ سہشار امر رگاےئ ات آہکن ہک وس رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور اؿ یک وفصں ںیم سھگ رک ب ےن یہ آ

:وساروں وک لتق رک دای۔ رھپ نیسح یک رطػ ولٹ آےئ۔ اس ےک دعب دوابرہ ہلمح ایک۔ ےتہک اجےت ےھت

ےہ۔(ومت وت آین ےہ اذہا مت وہ بس ھچک رک ڈاول وج رکان اچےتہ وہ ویکہکن ومت اک اجؾ وت انیقی ںیھمت انیپ 1) (1)

ے (2) ےک رفزدن اور اؿ ےک رحؾ یک امحتی ںیم ڑلو۔ اشدی اس رطح وہ لصف اکٹ وکس وج وب رےہ وہ۔)ملسو هيلع هللا ىلص( مضعف

وہا ا یس ےئل 101

س و غف ںیم ابستیئ وک تہب

اک ا اہظر وہا اھت۔ وچہکن ا ں

و ں یک وجگنجیئ ا و ر ایسیس وقتمیب ل

ز س دعب و ی احد ہث رکب ال ےک یئک وس

یک اجشعب

ا ں

ا یل رک ےک د اھکب ا ایگ

نم د ب ا ۔ اممت نیسح وک اہیں

س و غف وک

عبن

س و ر رپ

ےک ر

و مبخکم اک اھت۔ا یھن ولوگں ےن

ب ل

یھب و

یک ا دتبا ء ےہ۔ وجمیس ا اللص وبیہی اخدنا ں

ےئک ےنےن ےک دعب یہی و یملی ایسیس وق

ر ا عب

ک ر

ز س بی ھ وس

زی

د ب ا ۔ رکب الیئ وبقر ےک ا دہنا م ا و ر د

ری یک ا و ر ہنیس وکیب و اہےئ رکےن وک ر و ا ح

ےک ر

ت

یک تیثیح تم ریمعت وہںیئ

ی اقمامت

زک ےک رم

عبن

س تم

رطر

رس ون اعاشیلں

اگںیہ ا ر

ب ا ر ت

رسرپیتس و اہں یک ا و ر فجن یک ر

رک ا ں

و ں اک دمیب ل

یہ و

۔ ا ں

ایب

ر ا امیئ ا دنا ر

ا ا و ر ا یکس وجگنجیئ اک د

تم ر زجہی ا اعشر ںیم رکا ب

ب ا ں

ز س ےلہپ یہ رح یک ری اھیئ وس

ےلہپ ا ےنپ ےک اعمل و وجد ںیم ا ےن تم د و د

ہک دنچ سا عب

ں

م

ا ال۔ا وب

د

ف یک ا س ذکت ایبین تم رح یک تیصخش ہبتشم وہ ےنیت ےہ۔سا یھت وفویجں ںیم تم رقتابی د و وس وسا ر و ں وک اگرج ومیل یک رطح اکت

ی

خ

وں رپ اس صخش یک لقع المہظح وہ۔ وخد یہ گنج یک ایخیل الیصفتت دے راہ ےہ اور سک سک ادناز ےس۔ رھپ اسھت یہ ی یھب ہہک راہ ےہ ہک اؿ یک ربق 102

اھت اور ویں اینپ اور اےنپ اسویھتں یک ربقوں یک زایرت ےک ےئل آای اھت۔ اظرہ ےہ ہک رح اس اک سگر وہا۔ وگای رح اس احدےث ںیم لتق وہےن ےک دعب رھپ زدنہ وہ ایگ

رک دای اور دورسے ےلمح ںیم اک ی رزج دعب ےک یسک ابسیئ اک وعض رکدہ ےہ۔ اور اس یک وجگنجیئ اک اسرا ہصق ہک اوؽ ےلمح ںیم اےنپ اسیھت وفویجں ںیم ےس وس وک لتق

ڑھگت ےہ اور اس یک تیصخش اور اس ےک ڈراامیئ ادقاؾ وک ہبتشم رک داتی ےہ۔ ایس وساروں وک نم

وہ وقؾ ابتہ وہ یگ سج ےن اہلل ، اےنپ رپورداگر یک اخمتفل یک اور ی اچاہ ہک دنی وک مدہنؾ رک دںی رگم دنی ےہ ہک اجری رےہ (3)

اگ۔

اچےتہ ںیہ احالہکن ایھن ےک انان مایتم ےک دؿ افشتع رکےن واےل وہےگن۔وہ ولگ دصقا آؽ دمحم وک لتق رکان (4)

:راوی اتہک ےہ اوھنں ےن رھپ ہلمح ایک اور اہک

اے الہ وکہف، اے دغار اور ئاکر ولوگ ! مت ےن اس اامؾ وک سک رغض ےس البای اھت۔ ایخؽ وت ی اظرہ ایک اھت ہک مت اؿ یک دمد رکو ےگ۔ رگم

ےن اؿ ےک اسھت دغاری یک، اب رپ ملظ ایک، اںیھن رہ رطػ ےس اور رہ تمس ےس ریھگ ایل۔ اور اںیھن اور اؿ ےک بج وہ آ ےئگ وت مت

ھا ری دیق ںیم اہنت ںیہ۔ مت ےن اؿ رپ اور

م

ت

الہ و ایعؽ وک واہں اجےن ےس روک دای ںاں وہ اس اشکدہ زنیم رپ اجان اچےتہ ےھت۔ اب وہ

ےک دعب اؿ ےک رک دای ےہ ےسج وہیدی و اصنری اور ےتک و زنخری کت ےتیپ ںیہ۔دخبا مت ےن اےنپ یبناؿ ےک رھگ واولں رپ وہ اپین گرد

اور اؿ یک ذرتی ےک اسھت تہب یہ ربا ایک۔ ںیھمت ایک وہ ایگ ےہ ہک مت اےنپ ومفق ےس وتہب اور روجع ںیہن رکےت۔ دخا

یت ناہ لت

۔ ںیھمت تخس ایپس ےک دؿ )ینعی روز رشح ( اپین ہن دے

103

:رھپ وہ داھڑںی امر رک روےئ اور ی رزج زپےتھ اقمےلب ےک ےئل ےلکن

ھا رے رکشلوں یک وفصں وک ولتار یک امر دوں اگ۔ (1)

م

ت

ںیم رح وہں، امہمؿ وک انپہ دےنی واال۔ ںیم

رپ ارتا ےہ اےسی ونزیخ یک امر ےسج رم رک ڑس اجےن اک وخػ ہن وہ اور اس رطح اس صخش یک دمد رکوں اگ وج رسزنیم فیخ (2)

)ینعی رکالبء ںیم(۔

103ڑھکا ےہ۔ گنج یھب وہ ریہ ےہ وتشکں ےک ےتشپ یھب گل رےہ ںیہ اور رزج وخاین یھب وہ ریہ ےہ۔ رقتریںی یھب وہ ریہ ںیہ رگم دنمش اک رکشل پچ اچپ

و ں ےک ااعشر ےننس اک یھب فط ااھٹات

نقت

من

رظنم یشک ےہ۔ بےہ رگم اؿ دنچ وک لتق رکےن یک تمہ ںیہن رکات۔ واہ ایک وخ اور

لتقم رح

راوی اتہک ےہ رھپ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ اں کت ہک وکیئ ھچ اورپ ایس وسار امر رگاےئ۔ انب دعس ےن اہک

ھا را انس اجےئ اؿ رپ ریت رباسؤ انچہچن اوھنں ےن اؿ رپ اےنت ریت رباسےئ ہک اؿ یک دلج اخر تشپ

م

ت

یک یس وہ یئگ۔ رھپ اںیھن رگاتفر رک

ےن اےس ااھٹ ایل۔ آپ رہچے اور داوتنں ےس وخؿ اصػ رکےت اجےت اور رفامےت یک رطػ کنیھپ دای۔ نیسحہ ےک رس اکاٹ اور نیسحہ

ھا را انؾ رح راھک۔ دخبا مت داین ںیم آزاد رےہ اور آرخت ںیم اعسدت

م

ت

ھا ری امں ےن یطلغ ںیہن یک بج

م

ت

اپیئ۔ رھپ اجےت ےھت دخبا

:آپ ےن اؿ ےک ےئل اافغتسر ایک اور اؿ یک وتفیص ںیم ی رعش ےہک

ینب رایح اک رح اسیک ااھچ رح ےہ۔ )بج )اچروں رطػ ےس ( زینوں اک اجؽ اس نب اجےئ، بت یھب امج رس ے واال اھت۔ (1)

رحتک ںیم الںیئ۔ایک وخب ےہ رح اس وتق بج دیماؿ اکرزار رگؾ وہ اور بج )رط نی ےک ( وسرام غیت و انس (2)

ایک وخب اھت رح بج نیسح اک اسھت دےنی آای اور اؿ یک آواز رپ اجؿ رقابؿ رک دی۔ (3)

اکایمب ںیہ وہ ولگ وھنجں ےن نیسح یک دمد یک اور دہاتی و اکایمیب ےس انکمہر وہےئ۔ (4)

اک واوالی رکان نیسح

ےک داںیئ ابںیئ ہن وت وکیئ دمداگر رظن آای اور ہن ایور )ی دھکی رک ( اکپر اےھٹ ! راوی اتہک ےہ رھپ نیسحہ

اہےئ ےب وینط، اہےئ ےب اچریگ، اہےئ ایپس۔ ایک وکیئ دمداگر ںیہن وج امہری دمد وک آےئ، ایک وکیئ ایوری ںیہن وج ایوری رکے، ایک "

"۔ےک رحؾ اک تشپ انپہ وہ)ملسو هيلع هللا ىلص( ںیہن وج روسؽ اہلل وکیئ انپہ دےنی واال ںیہن وج ںیمہ انپہ دے، ایک وکیئ امحیتی

104

راوی اتہک ےہ ہک ےمیخ ےس دو ونزیخ ڑلےک ےلکن، ےسیج دو اچدن وہں۔ ی ےھت نسح نب یلع ےک رفزدن۔اکی اک انؾ اھت ادمح اور دورسے اک

اسےنم ںیہ، وج مکح وہ وہ ئاج الںیئ۔ مہ احرض ںیہ ، مہ احرض ںیہ، اے امہرے آاق مہ آپ ےک : اقمس۔دوونں ی ےتہک آ رےہ ےھت

ہلمح رکو اور اےنپ انان ےک رحؾ یک امحتی ںیم ڑلو۔ اب زامےن ںیم : آپ ےن رفامای ۔ اہلل یک رطػ ےس آپ رپ رںیتمح وہں

ھا رے ووجد ںیم ربتک دے

م

ت

ھا رے وسا وکیئ ابیق ںیہن راہ، دخا

م

ت

۔

105

س 104

قا ےہ ا س ذکت ایبین اک۔ رح یک وتم ف ںیم ہی د و ا یی ر یھب یسک یشییج اہں ! نیسح ےسیج

اجشغ ےن ا س رطح و ا و ب ال رضو ر ایک وہ اگ۔ ایک اناکب

نیسح تم وسنمت ےئک

ےئگ ںیہ۔ابسیئ ےک ےہک وہےئ رضحت

دن وک 105

س رف

اچبےن ےک ےئل ا ےنپ ونزیخ وجیتھبں ا و ر وجا ں

ع تم ایک ا یس یک وتعق یھت ہک ا ینپ ےنں

خ ی

ش

نیسح ےسیج ویغر لطب

رک یج اہں ! رضحت

س ب ا ںق

نسح ےک وٹیبں ںیم

ےک رپد ے ںیم ہی ےہ و ۃ ا ت اک رکد ا ر وج ب ا و ر رکا ےن یک ا اقمحہن وکشش یک ےنیت ےہ۔ رضحت

دن اھت یہ د ںی۔ دیقعت

س رفا یم وکیئ

ا دم ب

ںیہن۔

لتقم اقمس

اس وتق وچدہ ربس یھت۔اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن رتس وساروں وک امر اوؽ اقمس ےلکن اؿ یک رمع

رگاای۔اےنت ںیم اکی وعلمؿ ےن وج اھگت اگلےئ اھٹیب اھت آپ ےک رس رپ ولتار امری سج ےس آپ یک وھزپی لھک یئگ اور رگ ےئگ۔ وخؿ

ےٹپھج نیسح ہ ۔اچچ اجؿ ےھجم اھبنسےئل : آپ ےن آواز دیےک وفارے وھپٹ زپے۔ آپ ہنم ےک لب رگے ےھت )رگےت رگےت (

وھگڑے ےس وہےئ وہ اس وتق اپؤں خٹپ رےہ ےھت ات آہکن وافت اپیئ۔ بت نیسحہ ےاور دونمشں وک امر اگھبای۔ رھپ اؿ ےک اپس ڑھک

ارتے اور اںیھن اس یک ھٹیپ رپ الد ایل۔ آپ رفامےت اجےت ےھت۔

ںیمہ اس ےئل البای اھت ہک امہری دمد رکںی ےگ اور وہا ی ہک اوھنں ےن ںیمہ وھچڑ دای اور امہرے دخاای وت اجاتن ےہ اؿ ولوگں ےن"

اقمےلب ںیم دونمشں یک دمد یک۔ دخاای اؿ آامسؿ ےس ابرش ےک رطقے روک دے اور اینپ ربوتکں ےس اںیھن رحموؾ رک دے۔ دخاای

انب دے اور اؿ ےس یھبک رایض ہن وہ۔ دخاای ارگ وت ےن داین یک زدنیگ ںیم اںیھن رگوہ رگوہ رک ےک رشتنم رک دے اور اؿ یک راںیہ فلتخم

۔اینپ دمد مہ ےس روک دی وت آرخت ںیم ںیمہ اس دمد ےس رسرفاز رفام اور اس اظمل وقؾ ےس امہرا دبہل ےل

106

ھا ری دخبا ریتے اچچ رپ ی ابت تہب : رھپ آپ ےن اقمس یک رطػ داھکی اور اؿ رپ روےئ اور رفامای

م

ت

تخس ےہ ہک مت اےس البؤ اور وہ

اس ےک دعب آپ ےن اقمس وک اےنپ ۔آج وہ دؿ ےہ ہک دمد اگر مک وہ ےئگ اور اظوملں یک رثکت وہ یئگ :۔ رھپ رفامایدمد وک ہن آ ےکس

اخدناؿ ےک دیہشوں ےک اپس اٹل دای۔

نیسح 106

رضحت

ف ےن وج ہی املکت

ی

خم

نیسح ا وب

ہی ےہ ہک رضحت

و دمد ےک تم وسنمت ےئک ںیہ۔ نیب وبثت

یک رصنت

ا و ر ا ں

وکویفں یک د وعت

رھبو تم رپ ایسیس ا دتقا ر احلص رکےن یرشفی ےل ےئگ ےھت۔ و اہں قح و ب ا لط اک وکیئ رعمہک ہن اھت۔

لتقم ادمح نب نسح

رمع اس وتق وسہل ربس یھت۔ اوھنں ےن دنمش رپ ہلمح ایک اور ڑلےت رےہ ات آہکن ایس وسار اؿ ےک دعب اؿ ےک اھبیئ ےلکن اؿ یک

اچچ اجؿ : ےک اپس ولٹ آےئ۔ اؿ یک آںیھکن دت ایپس ےس ادنر دسنھ یئگ ںیھت۔ اوھنں ےن آواز اگلیئ امر رگاےئ، رھپ نیسحہ

ےجیتھب : ےن رفامای نیسح ہ ۔ےک دونمشں رپ وٹٹ زپوں ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اکی وھگٹن اپین وہ اگ ہک ںیم اانپ ہجیلک ڈنھٹا رک ولں اور دخا اور

۔ ر چنہپ اجؤ۔ وہ ںیھمت ااسی اپین الپںیئ ےگ ہک رھپ یھبک ںیھمت ایپس ہن ےگل یگےک وضح ملسو هيلع هللا ىلص وھتڑا ربص رک ول ات آہکن اےنپ انان روسؽ دخا

:اس رپ واسپ وہےئ اور ی رزج زپےتھ وہےئ ہلمح رک دای

ایپس ےک دعب آرزو وپری وہےن وایل ےہ ویکہکن ریمی روح ںاد ںیم زیی داھک ریہ ےہ۔وھتڑا ربص رک ول ہک (1)

ےھجم ومت ےس ڈر ںیہن اتگل ارگہچ ومت انتک یہ ڈراےئ۔ اور ہن ی ہک دنمش ےس اقمےلب ےک وتق ےھجم رلزہ اطری وہ۔ (2)

۔ اؿ یک زابؿ رپ ی رزج اھت۔راوی اتہک ےہ رھپ آپ ےن دنمش رپ ہلمح رک دای اور اؿ ےک اچپس وسار امر رگاےئ

(یبن اتخمر یک اوالد یک امر ےس وچب وج ایسی ےہ ہک ریش وخار ہچب اس ےک وخػ ےس ڈباھ وہ اجےئ 1) .1

وہ اکرفوں ےک ےھتج وک اس زی داھری )دنہی( ولتار ےس تسین انوبد رک دے اگ وج ڑبی اکٹ وایل ےہ۔ (3)

رھپ دنمش رپ ہلمح ایک اور اؿ ےک اسھٹ

107

وساروں وک لتق رک ےک دیہش وہ ےئگ۔

نیسح 107

وسہل سا ہل اہیمش ےن نج یک یتسہ یہ وموہم ےہ ےلہپ ےلمح ںیم ا یس وسا ر د و رسے ںیم اچپس رسیتے ںیم سا ھٹ وسا ر امر رگا ےئ رضحت

اک ا ں

ا

دنو ں ںیم ا س ب

س رف نسح ےک

ا اھت۔ احالہکن رضحت

ا اکہر شیپ رکب

امیئ اک ہی س

س ا ر د ب ا ےہ ا س ےئل ربند ا رقس د ہن اھت۔وچہکن ر ا و ی ےن ا ںیھن اجیتھب

ف م اک وکیئ

لتقم یلع اربک

رھپ اؿ ےک دعب یلع نب انیسحل ےلکن وہ ےتہک اجےت ےھت۔

ںیم وہ یلع نب انیسحل نب یلع۔ اور مسق ےہ تیب اہلل یک ہک یبن ےک وارث یمہ ںیہ (1)

یک وہ یگ وج اہیمش وسرام ےہ۔ اگنہؾ داغ ںیم ںیھمت ولتار امرات روہں اگ ات آہکن دنک وہ اجےئ۔ اور ی امر اس ڑلےک (2)

اےتھٹ ابغر ںیم، ںیم ںیھمت ریتوں ےس دیھچوں اگ۔

راوی اتہک ےہ رھپ اپ ےن اس ابیغ وقؾ رپ ہلمح ایک ات آہکن اکی وس ایس وسار امر رگاےئ۔ رھپ اکی وعلمؿ ےن اھگت اگلیئ اور ولےہ اک

اکی ڈڈنا آپ ےک رس رپ دے امرا، سج ےس آپ زنیم رپ رگ زپے

108

ااب اجؿ آپ رپ السؾ وہ۔ ی ںیہ :رھپ اھٹ ےھٹیب اور زور ےس اہک

۔ ی بس آپ ےس ہہک رےہ نیہ دلجی رکو اور ی ںیہ ریمی دادی افہمطہ اور ی ںیہ ریمے ابپ یلعہ ملسو هيلع هللا ىلصریمے انان روسؽ اہلل

ف اتہک ےہ بج یلع نب انیسحل )االربک( دیہش وہےئ وت وعرںیت ویکہکن وہ آپ ےک اتشمؼ ںیہ

ن

خم

۔ رھپ آپ ےن اجؿ دے دی۔ اوب

)ینعی وخد آپ یک وافت رپ( رھپ آپ ےن اکی ہکن روان وت آےگ ےہپچ وہ اجؤ۔ ویک: روےن ےنٹیپ ںیگل۔ آپ ےن اس رپ خیچ رک اہک

ددلوز آہ رھبی۔

یک اچدر اگنم رکاوڑیھ اور اس رپ آپ یہ یک زرہ ینہپ وج اافللض الہکیت یھت۔ ملسو هيلع هللا ىلصراوی اتہک ےہ اس ےک دعب آپ ےن روسؽ اہلل

آپ اک وہ امعہم ابدناھ وج احسب الہکات اھت۔ اور اینپ وہ ولتار امحلئ یک ےسج ذوااقفلر ےتہک ےھت۔ رھپ وھگڑے رپ وسار وہےئ اور دنمش رپ

ای۔ رھپ اؿ اک رس ااھٹ رک وگد ںیم راھک اؿ ےک رہچے ےس وخؿ اور یٹم ہلمح رک ےک اؿ ےک )ینعی یلع نب انیسحل ےک ( اپس ےس امر اگھب

ےک الخػ یسیک ملسو هيلع هللا ىلصاٹیب دخا ریتے اقلت رپ تنعل رکے۔ اںیھن اہلل اور اس ےک روسؽ : اصػ رکےت اجےت اور ےتہک اجےت

رھپ اس دصےم ےس آپ یک آںیھکن رپ آب وہ ںیئگ۔ ۔رجات ےہ

ےک ےمیخ ےس ںیلکن اور ویں نیب وحاےل ےس اتبای ےہ۔ ںیم ےن اکی اخوتؿ وک داھکی وج نیسحہامعرہ نب املسؿ ےن دیمح نب ملسم ےک

:ایک

رمعب وسہل اسؽ ےن اکی وس اچسیل وسار امر رگاےئ ےھت آپ ےک رفزدن ےن اکی وس ایس وساروں اک علق عمق رک دای اور ےک رفموہض اجیتھب رضحت نیسحہ 108

وخد آپ ےک اہھت ےس اسیج ہک آےگ ایبؿ آات ےہ اکی ےلمح ںیم ڈزیھ سہار وسار امر رگاےئ ےھت۔

اہےئ اٹیب، اہےئ ریمے دیہش، اہےئ ےب اچریگ، اہےئ ےب وینط، اہےئ ریمے دؽ یک روح۔ اکش آج ےس ےلہپ ںیم ادنیھ وہ یئگ وہیت۔

۔اکش ںیم یٹم ںیم لم یئگ وہیت

رک ےئگ اور اںیھن ےمیخ ںیم جیھب دای۔ ںیم ےن )ینعی دیمح نب ملسم ےن ( اس اخوتؿ ےک قلعتم وپاھچ وت اتبای ایگ ہک ی کپل ی دھکی رک نیسح ہ

رھپ آپ ےن اےنپ ۔ اان ہلل و اان اہیل راوعجؿ : اؿ ےک روےن ےس دریگل وہےئ اور اہک زبنی تنب اریم اوملنینم )یلع( ںیہ۔ نیسحہ

ھا را ابپ رہ :ر رفامایرفزدن وک وگد ںیم ےل ایل او

م

ت

اٹیب ! مت وت داین یک رکف اور مغ ےس اجنت اپ ےئگ اور رفتح و راتح یک ہگج چنہپ ےئگ نکیل

۔ایگ۔ اکش وہ مت ےس دلج لم ےکس

ونومولد ےچب اک لتق

ےک ابرے ںیم وتیص رکات وہں وہ ایھب ھچ نہب ںیم ںیھمت اےنپ وھچےٹ ےٹیب :رھپ آپ اؾ وثلکؾ یک رطػ وتمہج وہےئ اور رفامای

ےنیہم

109

آپ ۔ اھبیئ اس ےچب ےن نیت دؿ ےس اپین ںیہن ایپ اس ےک ےئل ںیہک ےس اپین احلص ےئجی: اوھنں ےن اہک ۔اک ہچب یہ ےہ

وک اور ریمے اے وقؾ مت ےن ریمے اھبیئ وک، ریمی اوالد :ےن ےچب وک وگد ںیم ایل اور )دنمش( ولوگں یک رطػ وتمہج وہ رک اہک

۔ دمداگروں وک لتق وت رک دای۔ اب رصػ ی ہچب اچب ےہ۔ ایپس ےک ببس اس ےک آگ یگل وہیئ ےہ۔ اس وک وت اکی وھگٹن اپین الپ دو

ایھب آپ ی ہہک یہ رےہ ےھت ہک یسک اظمل افجاکر یک رطػ ےس اکی وحنمس ریت آای اور اس ےن ےچب وک اکی اکؿ ےس دورسے اکؿ

: ےن وہ وخؿ اےنپ ولچ ںیم ایل اور اےس آامسؿ یک رطػ ااھچ رک اہک ہک ی ریت دقہمی امعری ےن امرا اھت۔ نیسحہکت دای۔ ےتہک ںیہ

یک ذرتی ںیم ےس یسک وک زدنہ ںیہن وھچڑںی ملسو هيلع هللا ىلصدخاای ںیم ےھجت اس رپ وگاہ انبات وہں۔ اوھنں ےن رر امؿ ریھک ےہ ہک ریتے یبن

ولےٹ۔ اس اک وخؿ آپ ےک ےنیس رپ رگ راہ اھت۔ رھپ آپ ےن اےس اؾ وثلکؾ وک دے رک ےمیخ ںیم ۔ رھپ آپ اس ذموبح ےچب وک ےل رک ےگ

:رھک دای۔ اس رپ روےئ اور ی رعش زپےھ

دخاای ےھجم اہنت تم وھچڑ۔ اؿ ولوگں ےن وت انرفامین اور رسیشک یک دح رک ریھک ےہ۔ (1)

سیدی وک وخش رکان اچےتہ ںیہ۔ اوھنں ےن ںیمہ اےنپ آےگ الغؾ انب راھک ےہ اور اینپ رحوتکں ےس (2)

ریمے اھبیئ وت دیہش وہ ےکچ )ینعی ابعس( اور اےلیک دؾ اےنپ وخؿ ںیم اہن ےئل۔ (3)

ےلھک دیماؿ ےک وطس ںیم وہ نت اہنت ےھت نیقی ےہ ہک وت وج اھگت اگلےئ وہےئ اؿ ےس انکرہ شک ںیہن وہ اگ۔ (4)

ہ ومرخ وقعییب ےن اھکل ےہ ہک والدت ےچب یک ایس دؿ وہیئ یھت۔ رضحت نیسح اور اؿ ےک اسویھتں ےک ونرہ ےنلم ےک ےئل اپین وموجد اھت، دیس ہعیش 109

ؿ ذجابت ےک ےئل اجیہ زبنی ےک احبتل یشغ ہنم رپ ےٹنیھچ دےنی ےک ےئل اپین وموجد اھت رگم ےچب ےک قلح وک رت رکےن ےک ےئل اکی وبدن یھب ہن یھت۔ ی رواںیتی

۔وعض یک یئگ ںیہ

تیب وک اولداع اےنپ الہ

دی۔راوی اتہک ےہ رھپ آپ ےن دنا

اے اؾ وثلکؾ، اے زبنی، اے ہنیکس، اے رہیق، اے اعہکت، اے ہیفص، مت بس وک ریمی رطػ ےس السؾ ےچنہپ۔ اب امہرے لم "

"ےنھٹیب اک وتق آرخ آای ےہ اور مت رپ ںیتبیصم زپےن اک وتق رقبی وہا

سج اک : ےن رفامای نیسحہ ۔ رپسد رک رےہ ںیہ اھبیئ ولعمؾ وہات ےہ آپ اےنپ آپ وک ومت ےک: ی نس رک اؾ وثلکؾ خیچ زپںی اور اہک

رھپ وت ںیمہ، امہرے انان ےک رحؾ : اوھنں ےن اہک ۔ وکیئ دمداگر اور امحیتئ ہن وہ وہ اےنپ آپ وک ومت ےک وحاےل ہن رکے وت ایک رکے

ی : آپ ےن رفامای ۔یک رطػ واسپ جیھب دےئجی

ہ ن

ھا ت

ہ

یھا ت تسس راتفر وھگڑے وک وھچڑ دای اجےئ

ن

)ینعی امہرے وت وہ وس اجات ےہ

ےن اںیھن ےنیس ےس اگلای، وچام اور واسلئ وقفمد ںیہ اور اےسی ادقاؾ اک اب وتق ںیہن راہ( ی نس رک ہنیکس خیچ خیچ رک روےن ںیگل۔ نیسحہ

اینپ آنیتس ےس اؿ ےک آوسن وپےھچن اور رفامای۔

روان ےہ۔ اے ہنیکس اجؿ ول بج ےھجم ومت آیگیئ وت رھپ ںیھمت روان یہ (1)

بج کت ریمے مسج ںیم اجؿ ےہ اس وتق رسحت ےس آوسن اہب رک اانپ دؽ تم الجؤ۔ (2)

اتخمر وہ یگ۔ بج ںیم لتق وہ اجؤں اے رتہبنی اخوتؿ وج اچوہ یگ وہ رکےن یک (3)

اینپ ےب یسب اک قلق

راوی اتہک ےہ رھپ آپ )دنمش( وقؾ یک رطػ وتمہج وہےئ۔

ھا را انس اجےئ، مت ےھجم "

م

ت

سک ےئل لتق رکےت وہ ؟ ایک ںیم ےن وکیئ قح ابت وھچڑ دی ےہ ای وکیئ تنس دبؽ ڈایل ای رشتعی ںیم دبتیلی

"۔رک دی

ھا رے ابپ ےن امہرے زبروگں ےک اسھت وج ھچک ایک اھت اس ےک ببس ںیمہ اؿ ےس دعاوت ےہ : اوھنں ےن اہک

م

ت

دبر و نینح ںیم

۔اچےتہ ںیہ اور اس دعاوت یک انب رپ مہ ںیھمت لتق رکان

110

بج آپ ےن ی ابت ین وت داںیئ ابںیئ دےنھکی ےگل۔ رگم واہں اےنپ دمد اگروں ںیم ےس ےسج داھکی ای وت اشیپین ےک لب زپا اھت ای ومت ےن

:اس یک رکاہ گرد رک دی یھت۔ اس رپ آپ الچ اےھٹ

سیدی نب اظمرہ، اے الفں اور اے اے ملسم نب لیقع، اے اہین نب رعوہ، اے بیبح نب اظمرہ، اے زریہ نب انیقل، اے"

الفں، اے اپک ابنط وسرامؤ، اور دیماؿ گنج ےک ایجول ! ایک ابت ےہ ہک ںیم ںیھمت آواز داتی وہں اور مت وجاب ںیہن دےتی۔ ںیم

تبحم اب ںیھمت البات وہں اور مت ےتنس ںیہن۔ مت وس رےہ وہ اور ںیم آس اگلےئ وہےئ وہں ہک اجگ زپو ےگ۔ ایک اےنپ اامؾ یک

ھا رے دؽ ےس لکن یئگ ےہ وج اس یک دمد وک ںیہن آےت۔ ی روسؽ اہلل

م

ت

ےک رھگ یک وخانیت ںیہ۔ اؿ ےک مسج )وہؽ ےس ( لھگ ملسو هيلع هللا ىلص

نکیل دخبا ابت ی ےک رحؾ وک اچب ول۔ےئگ ںیہ۔ اے زعت دنموں اب وخاب ےس دیبار وہ اور رسوشکں اور ونیمکں ےس اےنپ روسؽ

ھا رے اسھت دغاری یک۔ ورہن مت ریمی دمد ےس یج ہن رچاےت اور

م

ت

ےہ ہک ںیھمت رگدش زامہن ےن زری رک دای اور کلف اناجنہر ےن

سا وکیف امر ا ایگ اھت ؟ 110

ت ںیم وک

ن ن

نح

س شی تم۔ ایک ےنہک ںیہ ا س وجا ت ےک۔دبر و قگ یھت

نح ا وب دبر یک

ا ریم ا وملنینم اعمو ہی ےک امومں رضحت

دعس ےن وضحر ےک ڈنھجے ےک ےچین ا ینپ ا وقا م اک

ہقی ا و ر ا ریم رمع ےک و ا دل امخ د رضحت

ا خد

ا ب

اعمو ہی اک ب

لتق ایک اھت۔ ا و ر امر ے ےنےن و ا ولں ںیم اہجں رضحت

یلع

ا اھبیئ ہلظنح اھت و اہں رضحت

زی ت یھب اھت۔ ا و ر دیق وہےن و ا ولں ںیم وضحر ہبتع ا و ر

ل ا اھبیئ طا

زی ابعس ا و ر اھبیئ ملسو هيلع هللا ىلص اک

یلع ےک اچچ رضحت

ا و ر رضحت

تم یھت و اہں وکیئ وکیف ےسیک چنہپ ایگ۔

ں

گ وحا ر

نح یک

ن ن

نح

وکویفں وک ےسیک وہا ۔

لیقع ےھت۔ا و ر ا نب مع ونلف ۔ وت ا س دصہم رپ ا ں

ا س دبتخب رضحت

رکےن

ا اسفہن اگنر وک ب ا ت

تق یلع ےک سا یھت وکویفں ںیم تم فالں فالں امر ا ایگ۔د ر ا احنہکیل ا س و

ہہک اتکس ےہ ہک رضحت

اک ہقیلس یھب ںیہن۔ا و ر ہی وکں

وکہف یک اینبد یھب ںیہن ڑپی یھت۔

ھا ری دجایئ اک قلق ےہ اور رھپ مہ مت ےس رقنعبی ےنلم واےل یھب وت ںیہ۔ مہ اہلل یہ ےک ےئل

م

ت

ریمے البےن رپ ہنم ہن اپھچےت۔ ںیمہ

"ںیہ اور ایس یک رطػ ولانٹ ےہ۔

:رھپ آپ ےن ی رعش زپےھ

وہ ایسی وق ؾ ےہ ہک بج اںیھن وکیئ ااتفد دور رکےن ےک ےئل البات ےہ، ارگہچ وھگڑوں رپ زینوں اور دونمشں اک وجہؾ وہ۔ (1)

)اردو احمورہ وت ومت یک اچدر اینپ زروہں رپ ٹیپل رک وہ اینپ اجںین دےنی ےک ےئل اکی دورسے رپ تقبس رکےت ںیہ (2)

ےہ رس ےس نفک ٹیپل رک(

یک دمد یک وت ےسی ےسی وجاؿ ےھت وھنجں ےن زدنیگ ےس ہنم ومڑا اور )تنج ںیم( ریمشی ) ے ےنہپ۔ اوھنں ےن نیسحہ (3)

دونمشں رپ ےلمح اور رزجہی ااعشر

راوی اتہک ےہ رھپ وخد آپ ےن )ہک ریمی اور بس ںاونں یک ارواح آپ رپ رقابؿ( اؿ ولوگں رپ سفنب سیفن ہلمح ایک۔ ی ہلمح

ااسی تخس اھت ہک وہ ولگ رھکب ےئگ اور آپ ےن اؿ ےک ڈزیھ سہار وسار امر رگاےئ

111

۔ رھپ اےنپ ےمیخ یک رطػ ولٹ آےئ۔ ی رعش

:آپ یک زابؿ رپ ےھت

انرفامین یک اور رجات رک ےک اہلل ےک قواب ےس ہنم ومڑا، وج امتؾ ںاونں اک رپورداگر ےہ۔اس وقؾ ےن (1)

اےنپ ظیغ و بضغ ںیم وہ ےتہک ںیہ ہک نیسح وک یھب سگرے وہےئ ولوگں یک رطػ جیھب دںی ےگ۔ (2)

دوھکی وت ریمی وقؾ وک، اوھنں ےن اغبوت یک اور الہ رحنیم ےک اقمےلب ےک ےئل وفج ےل رک آےئ۔ (3)

ی یسک ایسی اقلب ارتعاض ابت رپ ںیہن وج ھجم ےس رس زد وہیئ ہکلب ضحم اس ےئل ہک ےھجم اےنپ دوونں رونش اتسروں ریم (4)

ےس ااسنب رپ رخف ےہ۔

وج امں ابپ دوونں یک رطػ ےس اہیمش ںیہ۔ ےک دعب بس ےس زایدہ اپک ںیہ اور وہ یبن رپ وج یبن ینعی یلعہ (5)

112

رقار دی ےہ وج اس ےک زندکی اس راوی وک وتقمولں یک دعتاد یسیک اید ےہ ہک الفں ےن اےنت امرے اور الفں ےن اےنت۔ ی بس دعتاد اس ایعمر رپ 111

ےک اہھت ےس وہےئ ینعی ڈزیھ سہار ، وگای اخمفل ولگ وہ رعب ںیہن ےھت۔ وھنجں امرےن واےل ےک درےج ےک اطمقب وہ بس ےس زایدہ وتقمؽ رضحت نیسحہ

ےلچ ےئگ۔ اس ےک ابووجد ی راوی اچاتہ ےہ ہک ےن ڑبی ڑبی وتنطلسں ےک ےتخت اٹل دےیئ ای رھپ وہ بس ےتہن ڑھکے ےھت اور پچ اچپ اگرج ومیل یک رطح ےتٹک

یک رطػ ےس وتقمؽ وہےئ اور ایس ےک رقبی ولگ ںینس اور رس دںینھ احالہکن اترخی ےس وج ابت اثتب ےہ وہ رصػ ا ین ےہ ہک رتس آدیم رضحت نیسح ہ

ےک اسویھتں ےن ااچکن ہلمح رک دای اور ویں رساکری وہیت۔ نیسحہرساکری وفج یک رطػ وتقمؽ وہےئ۔ ی گنج یہ ایک یھت وج ویں رؿ زپات اور اس یک ی لیصفت

ےئل۔ ابیق لیصفت وفج ےک اپسیہ دماتعف رپ روبجر وہ ےئگ ایس ےئل اؿ ےک وتقمؽ ھچک زایدہ رےہ ویکہکن وہ تفگ و دینش ےک ےئل آےئ ےھت ہن ہک گنج رکےن ےک

ےک ےئل المہظح وہ ہقیلعت احدہث رکالبء۔

112ف ہکلب اس رگوہ رپ یبسن تلیضف اس ربی ملسو هيلع هللا ىلص ںیم ی این ااشکنػ ےہ ہک وضحر ارکؾ ملع االاسنب

ن

خم

امں اور ابپ دوونں رطػ ےس اہیمش ےھت۔اوب

یھب وکیئ تلیضف وہ۔ اور رھپ ی ااعشر اس رطح ےس وسار ےہ ہک وساےئ اس تلیضف ےک رضحت نیسحہ

ی

یک وکیئ اور تلیضف داھک یہ ںیہن اتکس۔ ےسیج اہش

اہیمش یک رطػ وسنمب ےئک ںیہ نج ےک اخدناؿ یک زابؿ داین اور زغن وگیئ رضب الثمل یھت۔ ی وغل ںیہیبشت اور یحطس افمرخت ایک صخش ےن رضحت نیسحہ

ںیہ ؟ اوہ ازںی ی صخش اکی رطػ وت اںیھن ایسی اہےئ واےئ رکات داھکات ےہ ہک ایک وکیئ وعرت رکے یگ اور دورسی یک رطػ ےس وسنمب یک اج یتکس نیسح ہ

ہ در د سیتنیپ ااعشر اک ی دیصقرطػ اںیھن ااسی وسرام داھکات ےہ ہک اکی یہ ےلمح ںیم ڈزیھ سہار آدیم امر رگاےئ، رھپ ایپس ےس زتاتپ اور اتکلب وہا داھکےن ےک ابووج

ػ۔دمح وخد زپانھ اؿ یک رطػ وسنمب رکات ےہ وج اخصل ابسیئ وصترات رپ ینبم ےہ۔ اتریخی اابتعر ےس اپدر وہا اور اقحقئ دہینی ےک رسارس الخ

بس ےس زایدہ ربسگدیہ ریمے ابپ ںیہ، وت ںیم دو رتہبنی ویتسہں اک رفزدن وہں۔ ریمے انان ےک دعب امتؾ ولخمؼ ںیم (6)

ریمے ابپ آاتفب ںیہ اور ریمی امں اماتہب اور ںیم وہ اتسرہ وہں وج دو اچدنوں اک اٹیب ےہ۔ (7)

ارگ ایسی اچدنی وہ سج رپ وسان ڑچاھای اجےئ وت وہ اچدنی ںیم وہں دو رہنسی وتیصخشں اک رفزدن۔ (8)

وسےن ےس اور وسےن ںیم اخصل رہنسی اچدنی ےس اخصل رہنسی اچدنی ںیم۔وسان ےہ (9)

داین ںیم سک اک انان ریمے انان اسیج ےہ۔ ای ریمے زبرگ یک رطح ویکہکن دو میظع ارملتبت وصخشں اک اٹیب وہں۔ (10)

ریمی امں وامق رونش رچاغ ںیہ اور ریمے ابپ ملع ےک وارث ںیہ اور دوونں ںاونں ےک آاق۔ (11)

ن وپری ںیک۔ریمے انان (12)یت

بیع نت

روسؽ ںیہ ادنریھی رات ےک ااجےل اور ریمے ابپ وہ ںیہ وھنجں ےن اؿ یک دو

اںیھن اہلل ےن تلیضف دی اور وقتی ےس وصختیص ےک اسھت ونازا، وت ںیم اکی رچاغ وہں اور دو رونش رچاوغں اک (13)

اٹیب۔

وج )دخا اک( رقمر رکدہ اریم ےہ۔ دخا اعتیل ےن دبر و نینح ںیم اس اپک فیطل صخش ےک ذرہعی دمد یک (14)

وج اینپ وتلیضفں ےک ببس رحنیم )ےک بس ابدنشوں( ےک رسدار وہےئ۔دخبا ی ںیہ یلع رمیضت ہ (15)

اوھنں ےن اےسی وتق دخا یک ابعدت یک بج وہ ونزیخ ڑلےک ےھت اور اس وتق رقشی دو وتبں وک وپےتج ےھت۔ (16)

اس وتق دو ولبقں رپ اقمئ ےھت۔ وہ ولگ اس وتق الت و زعی وک وپےتج ےھت اور یلع (17)

113

ےک اسھت وپرے است دؿ اےسی رےہ ہک روےئ زنیم رپ اس وتق اؿ دوونں ےک اوہ وکیئ ابعدت ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل (18)

سگار ہن اھت۔

اوھنں دونمشں ےک یلع ارلمغ االسؾ اک ااہظر ایک اور دو داھری اکٹ رکےن وایل ولتار ااھٹیئ۔ (19)

رقشی ےک اسھت یھبک اےس دجسہ ںیہن ایک۔ اکی ےحمل ےک ےئل یھب ںیہن۔ اوھنں ےن الت وک وھچڑ راھک اھت اور (20)

اوھنں ےن اؿ وسرامؤں ےس اتقؽ ایک وج )دیماؿ داغ ںیم( ےلکن۔ اکی دبر ےک دؿ، رھپ ادح اور نینح ےک دؿ۔ (21)

ےک ت یلعہ ی یھب وخب ریہ ہک تثعب ےک وتق املسمونں ےک دو ےلبق ےھت ای ی ہک ااؿ وبنت ےک دعب است روز کت وضحر ےک اسھت وساےئ رضح 113

ر ےہک ںیہ اس ےن اؿ وایہ وکیئ ہن اھت۔ وگای اؾ اوملنینم دیسہ دخہجی ولصات اہلل اہیلع اک یھب ااکن ر ےہ۔ اس وپچ زابؿ اور یحطس ادناز ںیم سج صخش ےن ی ااعش

، ی اپچن آؽ ابع اک وصتر نج ےک ےٹھچ رضحت اور اہکں ی اانتینیک رطػ وسنمب رک ےک آپ یک وجہ یھکل ےہ۔ اہکں رضحت نیسح ہ ایخالت وک رضحت نیسحہ

اک ادین ملع رےنھک واال ربجلی ںیہ، رشمؼ و رغمب یک تیکلم اور وحض وکرث رپ رضحت یلع یک وتتیل اور اؿ رپ دنی اک دمار بس ابسیئ وصترات ےھت۔ اتکب و تنس

ہنم ےس ولکناےن یک یعس ان وکشمر یک ےہ۔ےکصخش یھب ایسی ابںیت ںیہن ہہک اتکس وج اس صخش ےن رضحت نیسح ہ

وہ دو ربنموں رپ اوھنں ےن وتبں وک ذ لی اجؿ رک وھچڑ دای اور دوونں ربنموں رپ )دخا یک( دمح ےک ےئل ڑچےھ۔ )ای دمحبہلل (22)

ڑچےھ (

اس ےئل اس یک )ینعی اہلل یک( دمح مہ رپ وابج ےہ بج کت آامسؿ رپ اچدن اور وسرج ںیم ےس وکیئ ریت راہ ےہ۔ (23)

دوونں رکشلوں رپ ارتاےن واےل آدویمں ںیم وج رشک اھت اےس اوھنں ےن اےنپ ولمحں ےس انوبد ایک۔ (24)

دوونں ںاونں یک ولخمؼ وتمہج وہ یئگ۔ ںیم اس آھکن اور اکؿ اک رفزدن وہں سج یک رطػ (25)

مہ اپچن آؽ ابع ںیہ اور مہ یہ )روےئ زنیم رپ( دوونں رشموقں اور دوونں رغموبں ےک امکل وہےئ۔ (26)

رھپ ربجلی امہرے ےٹھچ ںیہ۔ امہرا یہ ی رھگ ےہ )ینعی تیب اہلل( اور امہرے یہ دوونں رعشم ںیہ )ینعی اایؾ جح ںیم رقابین (27)

(اور گردیگ ےک اقمؾ

اس رطح وخد زبریگ وک مہ ہپ انز ےہ اور دنلبی ا ین ےہ ہک دوونں وتبسنں ےس مہ ڑچےتھ ےلچ اجےت ںیہ۔ )ینعی امدری (28)

ےس ےہ اور دپری ةسن دبع انمػ اوب اطبل ےس (۔ملسو هيلع هللا ىلص ةسن وضحر

ر دوونں رحومں سپ اہلل اںیھن )ینعی رضحت یلع وک( امہری رطػ ےس زجاےئ ریخ دے۔ ویہ ولخمؼ اک دیپا رکےن واال او (29)

اک رپورداگر ےہ۔

رپ ےہ وج وحض وکرث ےک امکل ںیہ اور الہ اامیؿ ےک ےئل ابثع رشػ۔ دنی اک دمار یلع ارملیضتہ (30)

114

اؿ یک تیعم ےس دنمش یک ںیفص رشتنم وہ اجیت ںیہ۔ رشمؼ و رغمب ںیم اؿ ےک اکرانےم اےسی یہ ںیہ۔ (31)

دصہق رک دی ہک وہ دواگہن ادا رکےت وتق روکع ںیم ےھت۔ وہ اےسی ںیہ ہک اوھنں ےن اینپ اوگنیھٹ اس احتل ںیم (32)

اور ویہ ںیہ وھنجں ےن رکشلوں اک ہنم اس وتق ریھپ دای بج وہ نینح ےک دؿ اقمےلب رپ آےئ ےھت۔ (33)

اے اس اص اایتخر ےک وعیشں ! اےنپ دؽ وخش روھ ویکہکن لک )مایتم ےک دؿ( مت یہ اخصل رہنسے رو ےلہپ (34)

( وحض ےس ریساب ےئک اجؤ ےگ۔)ینعی دہش اور دودھ ےک

وک اںیھن ےفحت ںیم دای۔ امہرا رپورداگر رںیتمح ےجیھب ہک اس ےن نیسحہ رپ( وت اؿ رپ )ینعی رضحت یلعہ (35)

رھپ آپ ےن اؿ مگ رکدہ راہ ولوگں رپ ہلمح ایک نج رپ دخا یک تنعل وہ، اور اںیھن اھگٹ ےس اٹہ دای۔ رھپ رفات ےک انکرے وھگڑے

ےس ارتے۔ آپ اک وھگڑا یھب ایپاس اھت۔ اس ےن بج اپین یک ڈنھٹک وسحمس یک وت اانپ ہنم اس ںیم ڈاؽ دای۔ آپ ےن وگارا ان ایک ہک اس

ر یک ذات رپ دنی اک دمار رےنھک ، وحض وکرث اک امکل وہ ےن ، احبتل امنز اوگنیھٹ دصہق رکےن وریغہ ےک ابماغلت نیب وبثت ںیہ ہک ی ااعشرضحت یلع ہ 114

ےس طلغ وسنمب ںیہ۔ یسک اغیل ابسیئ ےک دامغ یک روش ںیہ ںیہ وج رضحت نیسحہ

۔ احلئ وہں اور وھگڑے ےک اپین ےنیپ کت ربص ایکےک ےنیپ یک راہ ںیم

115

رھپ آپ ےن ےنیپ ےک ےئل اہھت ڑباھای یہ اھت ہک ااچکن آواز

:آیئ

وعروتں ےک ےمیخ اک ایخؽ رکو ویکہکن اس یک ےب رحیتم وہ ریہ ےہ، نیسحہ

۔ آپ ھجمس ےئگ۔ اس رپ آپ ےن ی رعش الستم اھتوت آپ ےن ولچ ےس اپین کنیھپ دای اور ےمیخ یک رطػ ےئگ، واہں اج رک داھکی وت وہ

:زپےھ۔ولصات اہلل ہیلع

ارگ داین وک سیفن زیچ امشر ایک اجےئ وت اہلل اک اطع رکدہ قواب اس ےس ںیہک دنلب ےہ اور رھبوپر (1)

اور ارگ رزؼ یک میسقت ادناز ےس وہیت ےہ وت ااسنؿ یک وخیب ی ےہ ہک اینپ وکشش رصتخم رےھک۔ (2)

عمج رکان ایس ےئل ےہ ہک)ومت ہک وتق ( آدیم اےس وھچڑ اجےئ وت رھپ آدیم اس وھچڑ دےیئ اجےن وایل زیچ اور ارگ امؽ (3)

ےک ابرے ںیم لخب ویکں رکات ےہ۔

ارگ دوونں اک ومن ایس ےئل ےہ ہک رھپ ومت آےئ وت اکی ایجےل ےک ےئل بس ےس الضف ابت ی ےہ ہک ولتار ےس لتق (4)

وہ۔

رطػ ےس السؾ وہ ویکہکن ںیم دھکی راہ وہں ہک آج ریمے وکچ اک دؿ ےہ۔مت رپ اہلل یک ملسو هيلع هللا ىلصاے آؽ دمحم (5)

ںیم دھکی راہ وہں رہ وعلمؿ، انرفامؿ اور انمقف وک ہک اس یک ںاتل اےس ںیمہ انف رکےن رپ ااھبر ریہ ےہ اور ایس ےک (6)

اطمقب وہ لمع رک راہ ےہ۔

رکمی و میلح ےہ اور )زسا دےنی ںیم( دلجی ںیہن رکات۔اںیھن اہلل ےک ملح ےن دوھےک ںیم ڈاؽ راھک ےہ اس ےئل ہک وہ (7)

یک انرفامین یک۔ ابت ی ےہ ہک اؿ اک رپورداگر اینپ ولخمؼ ںیم وج اچاتہ ےہ وس رکات ملسو هيلع هللا ىلصاؿ ولوگں اک انس اوھنں ےن دمحم (8)

ےہ )ینعی اہلل ےن اؿ وک رمگاہ رک ےک اس ردعی ںیم التبم رک دای ےہ (

115رھپ اپین اک وھگٹن ےل ےنیل ںیم ینتک دری یتگل ےہ وج آپ وھگڑا اکی ےتہب وہےئ درای ںیم اپین یپ راہ اھت ای اکی نگل ںیم وج آپ ےک ےنیپ رپ اےس یگنت وہیت ؟

وھگڑا اپین یپ ےل وت وج ولگ آپ ےک وخؿ ےک ایپےس وک ولچ کنیھپ رک ےمیخ یک رطػ اھبہان زپا۔ اوہ ازںی بج درای رپ چنہپ ےئگ ےھت یتح ہک اانت وتق لم ایگ اھت ہک

درایےئ رفات وت واہں اتبےئ ںیہ وہ بس ڑھکے امتہش رکےت رےہ اور اوھنں ےن آپ رپ ریت رباسےن یک ئاجےئ ےمیخ یک ےب رحیتم ےک اہبےن آپ وک اٹہان اچاہ ؟

اور رخاافت ےک ذرےعی اس ذکاب راوی ےن دااتسؿ وک وطؽ دای ےہ۔ےس یئک وکس دور اھت۔ اچر ےمشچ انا ہ رکالبء ںیم وموجد ےھت۔ اؿ وغلایت

نیب رکانوساری ے رگان کلب کلب رک

راوی اتہک ےہ رھپ آپ ےن ہلمح ایک/ ولصات اہلل ہیلع اور داںیئ ابںیئ ولتار الچیئ اں کت ےک اؿ ےک تہب ےس آدیم لتق رک

اے اریم ی صخش وت ڑل رک مہ ںیم ےس اکی اکی وک متخ رک : دےیئ۔ بج رمش ےن ی ابت دیھکی وت رمع نب دعس یک رطػ وتمہج وہ رک اہک

وفج ےک نیت ےصح ےئجی اکی رگوہ ےک اپس ریت وہں اور دورسے ےک اپس ہک وبال )ینعی رمش( ؟ رھپ ایک رکںی: اس ےن اہک ۔دے اگ

انچہچن اؿ ولوگں ےن اؿ رپ ۔ولتارںی اور زینے۔ رسیتا رگوہ آگ اور رھتپ ےل ےل۔اس رطح مہ اس اک ہلصیف دلج رک ںیکس ےگ

اروں ےس رضںیب اگلںیئ اں کت ہک اںیھن زومخں ےس وچر وچر رک دای۔اےنت ںیم وخیل ےن اؿ ریت رباسےئ، زینوں ےس دیھچا اور ولت

یک یلسنہ ںیم ریت امرا، سج ےک ببس آپ )وھگڑے ےس ( رگ زپے اور وخؿ ےک وفارے اجری وہ ےئگ۔ ی یھب رواتی ےہ ہک ی ریت اوب

ےن اےنپ اہھت ےس ریت اکنےنل یک وکشش یکاور اینپ ویلیھتہں رپ وخؿ الم اس ےس اینپ داڑیھ ریگن اور رس ابمرک دقاہم ےن امرا اھت۔ آ

ےس ولمں اگ، اور ھجم )ملسو هيلع هللا ىلص( ر وچنہپں اگ۔ اےنپ انان اس رطح ںیم اےنپ رپورداگر ےک وضحڑیھتلا۔اسھت اسھت رفامےت اجےت ےھت ہک

یئگ۔ بج اافہق وہا وت اچاہ ڑلےن ےک ےئل ۔ رھپ آپ رگ زپے اور آپ رپ ےب وہیش اطری وہ رپ وج سگری ےہ اس یک اکشتی رکوں اگ

ڑھکے وہں رگم اھٹ ہن ےکس۔ اس رپ آپ کلب کلب رک روےئ اور نیب رکےت اجےت ےھت۔

، اہےئ ی ےب وینط، اہےئ وکیئ رفاید رس ںیہن، اہےئ ی تلق ااصنر، ، اہےئ اھبیئ، اہےئ نسحہ، اہےئ ااب، اہےئ یلعہ اہےئ انان اجؿ، اہےئ دمحم

ںیہ۔ ےھجم ےب زعت وھچڑ ںیہ۔ احالہکن ریمے ابپ یلع رمیضتہ ملسو هيلع هللا ىلصلتق وہ راہ وہں۔ احالہکن ریمے انان روسؽ اہللآج ںیم ولظمؾ

ںیہ۔ رک ےک وھچڑ دای ایگ احالہکن ریمی امں افہمط زرہا ہ

ںیہن اتگل اھت ہک آپ زدنہ رھپ آپ رپ یشغ اطری وہ یئگ اور دؿ ےک نیت ےٹنھگ ایس احتل ںیم سگر ےئگ۔ ولگ ریحاؿ ےھت اور اںیھن ہتپ

ںیہ ای وافت اپ ےئگ۔ )ایس سہار وفج رپ ےب یسب یک تبیہ اطری یھت(۔

لتقم نیسح

ایس احتل ںیم ہلیبق دنکہ اک اکی صخش آےگ ڑباھ اور آپ یک امگن رپ ولتار امری اور وھزپی قش رک دی۔ وخؿ آپ ےک دیفس

۔ وہ وت یھبک اےنپ داس ے اہھت ےس اھک یپ ںیہن ےکس اگ : ےن اہک ارت ایگ ےسج دنکی ےن ااھٹ ایل۔ نیسحہابولں رپ ےنہب اگل اور آپ اک وخد رس ےس

ریتا انس اجےئ وت ےن : وہ روےن یگل اہک ۔اک وخد ےہ اس اک وخؿ دوھ دو نیسحہ : صخش اس وخد وک ےل رک اینپ یویی ےک اپس اچنہپ اور اہک

وہ ۔وک لتق ایک اور اؿ ےک ایھتہر ےل ےئل ہن وت ریما اخودن ےہ ہن ںیم ریتی یویی، مہ دوونں اکی تھچ ےک ےچین ںیہن رہ ، ےت نیسحہ

بج اس ےک امطہچن امرےن آےگ ڑباھ اور وہ آڑ ںیم وہ یئگ وت اس صخش اک اہھت دروازے یک لیک ںیم اگل وج اکررگ وہیئ اور ینہک ےس اس اک

ویں رمےت دؾ کت وہ ریقف راہ۔ اہھت اکٹ ڈاال۔

ف اتہک ےہ نیسحہ

ن

خم

اے رہ رفایدی یک رفاید : وخؿ ںیم ڑھتلے وہےئ نیت ےٹنھگ کت زنیم رپ زپے رےہ۔ آپ ےتہک اجےت ےھت اوب

اےنت ںیم اچسیل آدیم آپ یک رطػ ےکپل۔ اؿ ںیم ۔ےننس واےل ریتے وسا وکیئ وبعمد ںیہن۔ ریمے ریتے ےلصیف رپ ربص رکات وہں

اؿ ںیم ےس ۔ مت رپ دخا یک امر وہ دلجی ےس اےس اکھٹےن اگلؤ :ےس رہ صخش آپ یک رگدؿ اکانٹ اچاتہ اھت۔ رمع نب دعس اؿ ےس ہہک راہ اھت

نب ریعب اھت۔ وہ بج آپ ےک رقبی آای

اوررگدؿ اک ین اچیہ وت نیسحہ وہ صخش وج ولتار ےئل وہےئ آپ کت ٹپھج رک اچنہپ وہ ش

اوسفس انب دعس مت اچےتہ وہ ہک وخد وت نیسحہ : ےن آھکن وھؽ رک اےس داھکی۔ اس ےن ولتار کنیھپ دی اور اھبگ ڑھکا وہا۔ اتہک اجات اھت

وخؿ اہب رک اہلل ےک ہک ںیم آپ اک ےک لتق اور اؿ یک وخؿ رسیی ےس ابز روہ اور ںیم اس ںیم اموخذ وہں۔ دخا یک انپہ اے نیسحہ

ریتی امں ےھجت روےئ اور ریتی وقؾ ےھجت اکھٹےن اگلےئ، وت اس ےک لتق ےس ویکں : اس رپ انسؿ نب اسن اس ےس وبال ۔ اسےنم اجؤں

یک یس آںیھکن ںیگل اور ےھجم رشؾ ملسو هيلع هللا ىلصریتا انس اجےئ اوھنں ےن بج آںیھکن وھںیل وت ےھجم روسؽ اہلل : اس ےن اہک ؟ ابز آ ایگ

ریتا انس اجےئ ی ولتار ےھجم دے اس : اس ےن )ینعی انسؿ ےن ( اہک ۔ یک یس وصرت واےل وک لتق رکوں ملسو هيلع هللا ىلصآیئ ہک روسؽ اہلل

رپ ۔رھپ اس ےن ولتار یل اور اچاہ ہک آپ ےک رس رپ اج ڑھکا وہ ہک آپ ےن اس یک رطػ داھکی۔ انسؿ لتق رکےن اک زایدہ قح ےھجم ےہ

ھا را وخؿ اہب رک اہلل ےک دخا یک انپہ اے نیسح ہ : یپکپک اطر ی وہ یئگ، ولتار اہھت ےس رھگ زپی اور وہ اھبگ ڑھکا وہا۔ اتہک اجات اھت

م

ت

ہک

۔اسےنم اجؤں

116

ریتا انس اجےئ اوھنں ےن : اس ےن اہک ؟ ریتی امں ےھجت روےئ اس ےک لتق ےس راک ویکں : اس رپ رمش ےن اہک

اس راوی ےن اب کت وج وااعقت ایبؿ ےئک ںیہ وہ اس ےک زندکی اشدی لتق ںیہن۔ اھبےل امرے اجؤ، ریت رباسےئ اجؤ، اےس لتق ںیہن ےتہک۔ لتق 116

نب ریعب یک تیصخش وت وہ اکی رصػ اس وتق وہات ےہ بج رگدؿ اکٹ اجےئ۔ ایس ےئل ی ولگ اےنپ آپ وک لتق

ےک رجؾ ےس اچبان اچےتہ ےھت۔ ریہ ش

۔رطػ داھکی وت ےھجم اؿ ےک وادل یک اجشتع اید آ یئگ اور اؿ ےک لتق اک ایخؽ دؽ ےس لکن ایگبج ریمی

117

ریتا انس : رمش ےن اہک

اک وخؿ اہبےن اک قح ھجم ےس زایدہ یسک وک ںیہن۔ ںیم اےس لتق رک اجےئ وت ڑلایئ ںیم زبدیل داھکات ےہ ال ولتار ےھجم دے دخبا نیسحہ

ےک ےنیس رپ ڑچھ ۔ ویں اس ےن اہھت ںیم ولتار یل اور نیسح ہےک ےک اشمہب ےہ ای یلعہ ملسو هيلع هللا ىلص ہک وہ یفطصمےک روہں اگ۔ رپوا ںیہن

ھا رے اپس آےئ !نیسحہ: رھپ وبال اس رپ اؿ یک تبیہ اطری ںیہن وہیئ۔ اھٹیب۔

م

ت

ی ایخؽ تم رکان ہک ںیم یھب ایھن اسیج وہں وج

ھا رے لتق ےس ابز آےن واال ںیہن

م

ت

۔ےھت۔ ںیم

یک آںیھکن اید آ ںیئگ۔ اس وتق کت اوھنں ےن آپ ےک رہچہ ایسفنیت ہمعم ےہ۔ ی صخش ےسج احصیب ابور رکاان اچاتہ ےہ ہک رضحت یک آھکن دھکی رک اںیھن وضحر

دہع ےس آپ یک اشمتہب رظن آ اجیت، رصػ رس اکےنٹ ےچنہپ وت ولعمؾ وہا اؿ یک آںیھکن وضحر ابمرک رپ اگنہ یہ ںیہن ڈایل یھت وج وضحر اونر

یک یس ںیہ۔ ی ش

وک داھکی اھت۔ آپ ےک دعب ی االسؾ الےئ نکیل رھپ رمدت وہ رک دمہیع وبنت اجسح ےک اسھت وہ ےئگ اور اس وبنی ںیم االسؾ ںیہن الےئ ےھت اور ہن اوھنں ےن وضحر

ےک ۔ رھپ رضحت یلع ہ ومذؿ ےنب رھپ وتہب یک اور االسؾ الےئ اور دعب ازاں اؿ ولوگں ںیم اشلم وہ ےئگ وھنجں ےن اریم اوملنینم امثعؿ ہ رپ ڑچاھیئ یک یھتےک

ور اتخمر یفقث ےن بج وخؿ ےک الخػ ڑلے۔ رھپ وتہب یک ا اسھت رےہ۔ دعب ںیم آپ ےس اغبوت رک ےک اخریج نب ےئگ ےھت،رھپ وتہب یک، دعب ںیم رضحت نیسحہ

ریب یک رطػ ےس اک دبہل ےنیل اک دوعی ایک وت اس ےک اسھت وہ ےئگ۔ رھپ وتہب یک اور وکہف یک وپسیل ںیم رھبیت وہ ےئگ۔ اس ےک دعب رضحت دبعاہلل نب ازل نیسحہ

رجہی ںیم ااقتنؽ ایک۔ 80اتخمر ےس گنج یک۔ اس ےک دعب یک رسرگایمں ولعمؾ ںیہن اغابل االسؾ رپ اقمئ رےہ وہں ےگ۔

ف یہ یک اگنہ ںیم احصیب اہک اج اتکس ےہ۔

ن

خم

بی( اےسی رکدار ےک صخش وک اوب

ھد

لن

)اامؾ انب رجح القسعین : رقتبی ا

زندکی رضحت ابپ یک اجشتع اک ایخؽ رک ےک ےٹیب ےک لتق ےس ابز رانہ یھب وخ ب ےہ۔ وخؿ اؿ یک اجشتع وت انسؿ ےن دیھکی یہ ہن یھت۔ اور اس ےک 117

ںیم وہ رپ متخ وہ یئگ یھت۔ احصہب رکاؾ ہ اےنت اہبدر ےھت ہک اںیھن اید رک ےک ولوگں یک ںیلقع اجیت ریتہ ںیھت، وگای راوی ےک زندکی دالوری رضحت یلعہ یلعہ

ںیم االسؾ ےک رھپریے اڑاےئ۔ زبروگار ھچک ہن ےھت وھنجں ےن اریاؿ یک اطتق متخ یک، رصیق روؾ وک انوکں ےنچ وبچا دےیئ اور رشمؼ و رغمب

رمش نب ذی اوجلنش

ےن )ملسو هيلع هللا ىلص( ویکہکن ںاں وت ڑچاھ ےہ واہں ڑچانھ تہب لکشم اھت، ینتک دہعف یبن ریتا انس اجےئ وت وکؿ ےہ ؟: ےن رفامای نیسحہ

مت نیسحہ اجاتن وہں، : اس رحایم ےن اہک ؟ ایک وت ےھجم ںیہن اجاتن: ےن رفامای نیسحہ ۔ںیم رمش ایضیب وہں: اس ےن اہک ۔اےس وچام وہ اگ

ھا رے ابپ رمیضتہ

م

ت

ھا ری امں زرہاہ وہ،

م

ت

ھا رے انان یفطصم ںیہ،

م

ت

ھا ری انین دخہجی اربکلیہ ملسو هيلع هللا ىلصںیہ

م

ت

۔ںیہ ںیہ

۔ ںیھمت لتق رک ےک سیدی ےس ااعنؾ انیل اچاتہ وہں: اس ےن اہک ؟اوسفس بج وت ےھجم اجاتن ےہ وت لتق ویکں رکات ےہ : آپ ےن رفامای

سیدی ےک ااعنؾ یک اکی دڑمی یھب : اس ےن اہک ؟ؾریمے انان یک افشتع ںیھمت زایدہ بوبحب ےہ ای سیدی اک ااعن : ےن رفامای نیسحہ

ھا رے ابپ یک افشتع ےس زایدہ زعسی ےہ

م

ت

ھا رے انان اور

م

ت

بج ےھجم لتق یہ رکان ےہ وت دنچ وھگٹن اپین الپ : آپ ےن رفامای ۔ ےھجم

اے : رھپ وبال ۔وھگٹن ومت اک زمہ وھکچ ےگت دخبا مت اپین اک فط ںیہن ااھٹؤ ےگ رہ رہ رک وھگٹن اہیہت اہیہ: اس ےن اہک ۔ دے

ھا رے ابپ وحض وکرث رپ ےسج اچںیہ ےگ اپین الپںیئ ےگ۔ وت وھتڑی دری ربص رک ول ات !اوب رتاب ےک ےٹیب

م

ت

ھا را ی امگؿ ںیہن ےہ ہک

م

ت

ایک

ھا رے ابپ ںیھمت ریساب رک دںی

م

ت

۔آہکن

،ذرا اانپ اقنب وت ااتر دے اتہک ںیم ںیھمت دھکی وکسں ںیم ےھجت دخا اک واہطس داتی وہں : آپ ےن رفامای

راوی اتہک ےہ اس ےن وجیہن ڑپکا رساکای وت ولعمؾ وہا ہک ربموص ےہ، اکی مشچ ےہ، ےتک یک رطح اس یک وھتینھت اعلب ےس رت ےہ اور

اس ےک ابؽ زنخری ےک ےس ںیہ۔

118

ھا رے انان ےن ایک اہک اھت : رمش ےن وپاھچ ۔ےن چس رفامای اھت ملسو هيلع هللا ىلصریمے انان روسؽ اہلل : اامؾ ےن رفامای

م

ت

ںیم ےن :آپ ےن رفامای ؟

ھا رے اس رفزدن وک ااسی صخش لتق رکے اگ وج ربموص وہ اگ، اکی مشچ وہ اگ، اس اںیھن اےنپ ابپ ےس ی رفامےت انس ےہ، اے یلعہ

م

ت

۔ےک ابؽ زنخری ےک ےس وہں ےگ اعلب ےس رت وہ یگ اور رس یک وھتینھت ےتک یک رطح

119

دااتسؿ رسا اکی صخش زومخں ےس وچر زپا ےہ دورسا اس یک رگدؿ اکےنٹ ےک ےئل ےنیس رپ وسار ےہ اور دوونں ںیم اباقدعہ ئاکہمل وہ راہ ےہ۔ اس وغل وگ 118

ےک تحت رضحت وک ضحم ابت وک وطؽ دےنی ےس رغض ےہ اور رمش ےس اینپ دعاوت اور ضغب اک ااہظر دوصد ےہ اور ی اثتب رکان ےہ ہک اباقدعہ وصنمےب

داہیئ دےتی وک لتق ایک ایگ، اؿ اک اکی اکی وضع اکاٹ ایگ اور آپ اہلل یک رطػ وتمہج وہےن یک ئاجےئ اہےئ واےئ رکےت رےہ اور سگرے وہےئ زبروگں یک نیسح ہ

یک کیحضت رکاےن واےل رپ تنعل۔ رےہ۔ اس ذکب ایبین ےس رضحت نیسح ہ

ھا رے انان روسؽ اہلل

م

ت

ےن ےھجم وتکں ےس اشمتہب دی ےہ۔ اس ےئل ںیم ںیھمت دگی یک ملسو هيلع هللا ىلصدخا اس رپ تنعل رکے، اتہک ایک ےہ

ھا رے انان ےن دی۔ رھپ اس ےن آپ وک ہنم لب رگا دای اور ولتار ےس رںیگ

م

ت

رطػ ےس ذحب رکوں اگ اور ی ا س ہیبشت اک دبہل وہ اگ وج

:اکےنٹ اگل۔ اسھت اسھت اتہک اجات اھت

وہں احالہکن ریما دؽ اجاتن ےہ اور اےس ینیقی ملع ےہ سج رپ رگتف نکمم ںیہن۔ ںیم آج ںیھمت ولتار ےس لتق رک راہ (1)

ھا رے ابپ رہ وبےنل واےل ےس زایدہ رتہب اور زایدہ تمظع واےل ںیہ۔)ملسو هيلع هللا ىلص( ہک یبن یفطصم (2)

م

ت

ےک دعب

ےہ۔ںیم آج ںیھمت لتق رک راہ وہں نکیل رھپ اکی دؿ ےھجم دناتم وہ یگ ویکہکن لک ریما اکھٹہن منہج (3)

راوی اتہک ےہ بج یھب وہ آپ اک وکیئ وضع اکاتٹ وت نیسح الچےت۔

، اہےئ رفعجہ ، اہےئ نسحہ ، اہےئ یلعہاہےئ دمحم ہابعس، اہےئ اس رطح لتق وہان، اہےئ دمد اگروں یک یمک، ےئ، اہےئ لیقع، اہ، اہےئ زمحہ

۔اہےئ ی ےب وینط

زنیم ںیم ززلہل آ ایگ اور اس رپ رکشل ےن نیت دہعف ریبکت یہک، رھپ اس ےن آپ اک رس اکٹ دای اور اےس اکی وطلی زینے رپ دنلب ایک۔

ولوگں وک ڑکک اور یلجب ےن ریھگ ایل اور آامسؿ ےس اخصل وخؿ یک ابرش وہیئ اور اکی دنا دےنی رغمب و رشمؼ ںیم ادنریھا اھچ ایگ۔

119ےس البواہطس ںیہن اور ی رواتی وت ذکب ضحم ےہ اور ارتفاء اخصل۔ رضحت ذو اوجلنش وضحر ےک احصیب ملسو هيلع هللا ىلصر یک وکیئ رواتی وضح رضحت نیسح ہ

اؿ یہ یک رےتش دار اخوتؿ ںیھت۔ اؿ ےک ےٹیب ابعس و اوبرکب و امثعؿ و رفعج رکالب ںیم وموجد ےھت۔ اس رےتش ےس ےھت۔ رضحت یلعہ

نیت

بلت

رمش یک اکی زوہج اؾ ا

ےک اکی دےتس یک وفجیک ےک رقاتب دار یھب ےھت اور گنج نیفص ںیم رضحت یلعہےک اؿ وسےلیت اھبویئں ےک امومں ےھت وگای رضحت نیسح ہ ہرضحت نیسح

امکؿ رک رےہ ےھت۔

ف وک رمش ےس اخدناین دعاوت ےہ اذہا اس ی وصتر ایک دپسچل ےہ ہک ہن رضحت نیسحہ

ن

خم

اںیھن اجےتن ںیہ اور ہن وہ اؿ یک تمظع یسفن ےک رتعمػ ، وچہکن اوب

دای اقلت اںیھن انب دای اؿ ےک ےنیس رپ ڑچاھ دای اور تشپ یک رطػ ےس رگدؿ اکانٹ اؿ ےس وسنمب رک دای۔ ایس ذجےب ےک تحت اںیھن ربموص یھب انب اک ےن نیسحہ

ایک۔ وچہکن وپرے نؤانؤان ہک رر ےک ےس اؿ ےک ابؽ ےھت اور ےتک یس اؿ یک وھتینھت۔ دہشا ںیم اوبرکب و امثعؿ ربادراؿ اک ذرک یھب اشدی ایس ےئل ںیہناور ااسی

ؽ و دجاؽ ااچکن ڑھچ ایگ اھت اور احدےث وک اکی وطلی گنج یک وصرت دی یئگ ےہ ایس ےئل رہ اقلت اور رہ وتقمؽ یک دعتاد یھب نیعتم رک دی یئگ ےہ احالہکن ی اتق

ف اؿ زبروگں ےک ابیمہ رےتش

ن

خم

یھب اتب داتی وت رھپ اس ااچکن متخ وہ ایگ۔ وکیئ ںیہن ہہک اتکس سک ےن سک وک لتق ایک اور وکؿ سک ےک اہھت ےس امرا ایگ۔ ارگ اوب

ےس اؿ زاید اور رمش اک ذرک اےسی رکات ےہ ہک ےسیج نیسح ہ ریم رمع نب دعس، اریم دیبع اہلل نبوطالین دااتسؿ یک اجنگشئ اہکں ریتہ۔ ایس ےئل وہ اریم اوملنینم سیدی ، ا

ور رک ےل۔ اک وکیئ قلعت ہن وہ۔ اتہک وہ بس رفک و زدنہق و وخوخناری و افسیک یک دااتسںین بج اؿ یک رطػ ےس وسنمب یک اجںیئ وت ےننس واال اب

ایک ےنہک ںیہ اس رظنم یشک ےک۔

نب اطبل لتق وہ ےئگ وج اامؾ ںیہ، اامؾ ےک ےٹیب ںیہ اور اامومں ےک ابپ نب یلعہ دخبا آج نیسحہ: ؿ ےس آواز اگلیئواےل ےن آامس

ںیہ۔ آامسؿ ےس یھبک وخؿ ںیہن رباس اھت۔ وساےئ اس ےک ای اس دؿ ےک بج ییحی نب زرکای )ولصات االسلؾ( دیہش ےئک ےئگ ےھت۔

۔ راوی اتہک ےہ ہک رھپ ولگ آپ ےک ڑپکے اور ایھتہر ااترےن ےگل۔ آپ یک راوار ارجف نب یک اہشدت ریپ ےک دؿ وہیئ یھت نیسحہ

یب ہ ےک اکی صخش ےن یل اور رمک گرد اوسد نب ود ےن۔ تنعل اہلل۔ رھپ وہ ھتبعک ےن ےل یل۔ اور ضیمق اثعش نب سیق ےن۔ ولتار د

ولگ دیہشوں ےک ومسجں رپ ےس رہ مسق اک اسامؿ ولےنٹ ےگل۔

اک وھگڑا انہنہات وہا راوی اتہک ےہ دبعاہلل نب ابعس ہ رفامےت ںیہ ھجم ےس اکی اےسی صخش ےن ایبؿ ایک وج ومعق رپ وموجد اھت ہک نیسحہ

یک الش رپ آای۔ اس ےن اینپ اشیپین آپ ےک وخؿ ںیم رعمےک ںیم دیہش وہےن واولں ںیم ےس اکی اکی یک الش رپ ایگ ات آہکن نیسحہ

ہ زنیم رپ اتںیپ امرات اجات اھت اور ایسی آوازںی اکناتل اھت وج امتؾ دیماؿ ںیم وگیتجن ںیھت۔ ولوگں وک اس یک رحتک رپ ڑبا بجعت ڑیھتلی و

وہا۔

ھا را انس اجےئ اےس ریمے اپس الؤ۔ ی وھگڑا روسؽ دخا : اک وھگڑا داھکی وت ولوگں ےس اہک رمع نب دعس ےن بج نیسحہ

م

ت

ےک ملسو هيلع هللا ىلص

۔ںیم ےس اھترتہبنی وھگڑوں

120

اےس ڑکپےن ےک ےئل بج ھچک وسار ےلچ اور وھگڑے ےن اںیھن اھچیپ رکےت وسحمس ایک وت اںیھن

اےنپ ےس دور رےنھک ےک ےئل دو ایتلں اھجڑےن اگل ات آہکن اس ےن تہب وسں وک امر ڈاال۔ اور یئک وساروں وک اؿ ےک وھگڑوں ےس رگا دای۔

وھگڑے وک بج اھچیپ رکےن ۔ اےس وھچڑ دو۔ دانھکی ےہ ایک رکات ےہ: وت رمع نب دعس ےن خیچ رک اہک بج وہ ولگ اس رپ اقوب ہن اپ ےکس

رپ آای اور اینپ اشیپین آپ ےک وخؿ ےس آولدہ رکےن اگل اور اےسی روای ےسیج وہ امں واولں یک رطػ ےس اانیمطؿ وہا وت وہ الش نیسحہ

رطػ لچ زپا۔سج اک اٹیب رم ایگ وہ۔ رھپ وہ ےمیخ یک

ھا رے ابپ اپین ےل آےئ :بج زبنی تنب یلع ےن اس یک آٹہ ین وت ہنیکس یک رطػ ڑبںیھ اور اؿ ےس اہک

م

ت

۔

121

120 ےک وھگڑوں ںیم ےس اھت ینعی اسھٹ رتس ربس اک ؟ملسو هيلع هللا ىلص ایک ی وھگڑا وضحر

ہن یھت۔ رصػ وخانیت وگای دیماؿ گنج ےس وسیبںی لی ےک افےلص رپ ںیھت۔ دیماؿ گنج ںیم وج ھچک وہ راہ اھت اور وج ھچک وہ اکچ اھت اںیھن اس یک ربخ 121

زنی وک اخیل دھکی رک اجان ہک آپ دیہش وہ ےئگ۔ اور ی یھب ہہک دای ہک مسج رپ ےس اچدر، امعہم اور اوگنیھٹ ولٹ یل آ ےئگ اور وھگڑے یک آٹہ رپ ںیھجمس ہک نیسح ہ

یئگ۔

ے

ی ئ

ہنیکس و ام وثلکم ےک نیب اور رمث

داھکی وت دوہٹپ رس ےس ہنیکس اےنپ ابپ ےک آےن اک نس رک وخیش وخیش ابرہ ںیلکن۔ اب وج وھگڑے وک اہنت اور زنی وک وسار ےس اخیل

ااتر رک ویں نیب رکےن ںیگل۔

وج ادرھ زپے ںیہ اؿ اک ، اہےئ وتقمؽ، اہےئ ےب وینط، اہےئ رفس یک دوری، اہےئ ےب ینیچ یک وطاتل، نیسحہااب، اہےئ نیسحہاہےئ

ےک امعہم اور اچدر ولٹ یل یئگ۔ اؿ یک اوگنیھٹ اور وجیت ااتر یل یئگ۔ اہےئ ریما ابپ ہک اس اک رس اشؾ ےل اجای اج راہ ےہ۔ اہےئ ریما ابپ

اس ےک رحؾ وک دونمشں ںیم ےب زعت ایک ایگ۔ اہےئ ریما ابپ ہک اس اک رکشل ریپ ےک دؿ ابتہ وہ ایگ۔

: رگی اطری وہا اور ایس احتل ںیم ی رعش ےہکرھپ اؿ رپ تخس

آج رخف یک ومت آ یئگ، اخسوت اور رکؾ اک انؾ ٹم ایگ۔ زنیم اور امتؾ اکانئت اور رحؾ رپ اخک زپ یئگ۔ (1)

اہلل ےن آامسؿ ےک دروازے گرد رک دےیئ۔ اب وہ داع اورپ ںیہن اجیت سج ےس رکفںی دور وہں۔ (2)

ی وھگڑا آ ایگ اور اتب راہ ےہ ہک روےئ زنیم ےک رتہبنی صخش اک رفزدن وافت اپ ایگ۔انہب ذرا ڑھکے وہ رک دوھکی وت (3)

رم ےئگ، اہےئ اؿ اک اس رطح اھچپڑ دای اجان۔ اس تم یک روینش رپ اب ددنھ اھچ یئگ۔ نیسحہ (4)

ااقتنؾ ےل اے ومت ایک اس اک وکیئ دبؽ ےہ، اے ومت ایک اس اک وکیئ وعض ےہ۔ اہلل ریما رپورداگر اؿ افرجوں ےس (5)

اگ۔

:راوی اتہک ےہ ہک اؾ وثلکؾ ےن خیچ امری ، اانپ دوہٹپ ااتر ،اکنیھ اور ی رعش ےہک

ریمی تبیصم اس ےس ںیہک زایدہ ےہ ہک ںیم ااعشر ےک ذرےعی اممت رکوں۔ ای ی ہک ریما ملع اور ریمی رکف اس اک ااحہط (1)

رکے۔

زپا احالہکن اس ےس ےلہپ ںیم اےنپ زپوویسں یک یھب ددلاری ایک رکیت اےنپ امں اجےئ یک رفتق یک تبیصم اک ایپہل ےھجم انیپ (2)

یھت۔

آج ںیم اےس یٹم ںیم الم وہا دھکی ریہ وہں۔ ارگ لمحت ےس اکؾ ہن ولں وت ریمے ایخالت ےھجم اپلگ رک دںی۔ (3)

یہ ریمے ایخولں ںیم ےہ اور یج یہ یج ںیم رھپ رہ رطػ اگنوہں ںیم ویہ وھگؾ راہ ےہ ۔ (4) ب ہن

ص ریہ ےہ۔اس یک

یسیک یسیک ریمی آرزوںیئ ںیھت، نج ںیم ںیم نگم راہ رکیت یھت۔ رگم ہلصیف وت اہلل اک یہ اجری وہات ےہ۔ (5)

اک رظن آ اجات وج دنمش ےس دبہل ےتیل اجےت۔ وھگڑا وت آ ایگ رگم اسیک ان ابمرک اھت اس اک آان۔ اکش رہچہ نیسح ہ (6)

اس ریش دؽ ریشمش زؿ یک ئاجےئ وخد ویکں ہن لتق وہ ایگ۔ایک وہ ایگ اس وھگڑے وک، دخا اےس اغرت رکے۔ ی (7)

بج ابیق وخانیت ےن اؿ ےک ی رعش ےنس وت ابرہ ںیلکن۔ وھگڑے وک ےب وسار اور زنی وک اخیل داھکی، وت بس ےن اےنپ اگؽ ےٹیپ، رگةیؿ

:اچک رک دےیئ اور ویں نیب رکےن ںیگل

رم ںیئگ۔رم ےئگ، آج یلع رمیضت رم ےئگ، آج افہمط زرہا ہملسو هيلع هللا ىلص، آج دمحم یفطصم ، اہےئ نیسحہ، اہےئ نسحہ، اہےئ یلعہملسو هيلع هللا ىلصاہےئ دمحم

:رھپ اؾ وثلکؾ روںیئ اور اینپ نہب زبنی یک رطػ ااشرہ رک ےک ی رعش زپےھ

زامےن ےک اٹل ریھپ ےن مہ رپ ڑبا وبھج ڈاؽ دای ےہ۔ اور اس یک وکویلچنں اور انونخں ےن ںیمہ ادڑیھ رک رھک دای ےہ۔ (1)

زامےن ےک اٹل ریھپ ےن دایر ریغ ںیم مہ رپ ڑبا ملظ ایک ےہ۔ اور سج ااجنؾ اک ڈر اھت اس ےن وےسی یہ ڈکن امرے۔ (2)

اس ےن ںیمہ زعسیوں یک ومت اک دھک اچنہپای ےہ۔ اور اس ےک اہوھتں ےن امہری یتہجکی رپادنگہ رک دی، ےسی تخس ےھت (3)

اس ےک زعامئ۔

دای سج رپ امہری اگنںیہ تبیصم ےک وتق زپںیت ںیھت۔ ی دصہم اب ےب رکاں وہ ریمے اس اھبیئ وک اس ےن اھچپڑ (4)

ایگ اور اس ےک اصمبئ تہب تخس وہ ےئگ۔

ےک اؿ یک الش ےک رگد رتی کمچ ریہ ےہ۔ اؿ ےک ےلچ اجےن ےس اہلل ےک دنی رپ ادنریھا اھچ ایگ۔ نیسحہ (5)

ہ روضی رپ زپیت وت اس یک وچںیل لہ اجںیت۔اؿ یک وہج ےس ھجم رپ وہ ااتفد زپی ےہ ہک ارگ وک (6)

ےھجم دصہم اس اک ےہ ہک ںیم وت زدنہ وہں اور اؿ یک یتس اغبئ ےہ اور ڈہایں یٹم ںیم د ن ںیہ۔ (7)

اےسی صخش ےس زعتتی ویکرکن یک اجےئ سج یک آدیھ اجؿ لکن یکچ وہ ینعی اس اک اکی رخ زدنہ اکی رمدہ۔ (8)

ےک اسےئ ںیم ےھجم اس وتق انپہ ےلم، بج زامہن ھجم رپ وہ ھچک ال ڈاےل سج رپ اب ریمے ےئل وکیئ انپہ اگہ ںیہن سج (9)

ںیم اغبل ہن آ وکسں۔

ںیہ نج یک ونازںیش اسری داین ںیم اعؾ ںیہ۔ زامےن اک اہھت ںیمہ رپادنگہ رک راہ ےہ احالہکن امہرے انان اےسی روسؽ (10)

ےمیخ ےس واسپ رفات یک رطػ ایگ اور اےنپ آپ وک اس ںیم رگا دای۔ اہک اجات دبعاہلل نب سیق اتہک ےہ ںیم ےن وھگڑے وک داھکی ہک وہ

۔ےہ ہک اص ازلامں، ےک زامےن ںیم وہ اظرہ وہ اگ

122

دبعاہلل نب سیق یہ اتہک ےہ ہک نیفص ےک ومعق رپ بج اوعار یملس

123

ےن

وک ت اجی اھت اور اھت وت اریم اوملنینم )ینعی رضحت یلع( ےن نیسحہومونمں ےک الخػ اپین رپ ہضبق رک ایل اھت اور اس کت وکیئ ہن چنہپ اتکس

:اوھنں ےن واہں ےس اےس )ینعی رضحت اوعار یملس( وک اٹہ دای اھت۔ بج اریم اوملنینم ےن ی داھکی وت رفامای

اور اینپ انہنہٹہ )ینعی زابؿ احؽ ےس ( اتہک وہ اگ۔ اہےئ ریما ی اٹیب رکالبء ںیم ایپاس دیہش وہ اگ اور اس اک وھگڑا انہنہات وہا دباک رھپے اگ۔

ےک وناےس وک لتق رک دای۔ احالہکن وہ رقاؿ زپےتھ ںیہ ویہ وج )اؿ اک ی ملظ، اہےئ ی ملظ۔ اس اتم یک رطػ ےس سج ےن اےنپ یبن

۔ ( اؿ ےک اپس الای یبن

رھپ اریم اوملنینم ےن ی رعش زپےھ۔

ےس ےلہپ یہ وتقمؽ دھکی راہ وہں اس ینیقی ملع یک انب رپ وج دخایئ رازوں ےس رپدہ ااھٹ داتی ےہ۔ وک اؿ اھچپڑےن ںیم نیسحہ (1)

ویکہکن وکیئ اجدنار وہ ای ےب اجؿ بس ےک بس اکی ادنازے ےک اطمقب وتق نیعم یہ کت ابیق رےہ ںیہ۔ (2)

ف اتہک ےہ بج وخانیت یک ںیخیچ دنلب وہںیئ وت انب دعس اکپرا

ن

خم

ھا ر : اوب

م

ت

ا انس اجےئ اؿ رپ ےمیخ رگا دو۔ اور آگ ڑھباک رک اؿ بس وک

اور اؿ ےک رھگ واولں اور دمداگروں اک لتق اکیف ںیہن وج اؿ ریتا انس اجےئ انب دعس ایک ےھجت نیسحہ :۔ اس رپ اکی صخش ےن اہکالج ڈاول

۔وک زنیم ںیم داسنھ دےوچبں اور وعروتں وک الجان اچاتہ ےہ۔ ریتا دصقم ی ولعمؾ وہات ےہ ہک دخا مہ بس

ف ےک وتق کت اص ازلامں اک وصتر دیپا ںیہن وہا اھت۔ وگیچ وپتس ےک ااسنؿ اامؾ ای دہمی الہکےت ےھت۔ نکیل بج نسح )ارکسعلی 122

ن

خم

( اوب

وموہؾ یتس ےک ےس الودل ےئگ وت اؿ ےک اکی ایخیل رفزدن وک ی بقل دای ایگ ےہ۔ دصقم رصػ ی اھت ہک رحتکی وک وخد اےنپ اہھت ںیم ےل ایل اجےئ اور اس اس داین

وک اانپ اامؾ اہک وہ بس اےنپ اےنپ اامعؽ ںیم رتمیم یک اج ےکس اور ایسیس رہشی دوااینں نکمم وہں۔ ویکہکن اس وتق کت اانثء رشعی ےن نج ولوگں وانؾ ےس اقعدئ

فق ےس روجع رک ےک ےن رخوج ایک اھت رگم ااجنؾ ںیم وہ یھب اےنپ وم دہع ےک افلخء یک تعیب ںیم ےھت۔ اور امجتع ےک اسھت وپری رطح واہتسب۔ رصػ نیسحہ

ی کت اؿ ےک یسک اامؾ ےن رخوج اک ایخؽ ںیہن ایک۔ ہیفخ رہشی اریم اوملنینم سیدی یک تعیب ںیم دالخ وہےن اک ااؿ رک ےکچ ےھت۔ اؿ ےک دعب نسح ارکسعل

ں یک اجنگشئ دواوینں یک اور ابت ےہ نکیل اہین رخوج ےس بس رتحمز رےہ۔ اس ےئل رضورت وہیئ ہک رحتکی وک وخد اےنپ اہوھتں ںیم ایل اجےئ اور اکرواوئی

رکواان ہکلب رہ ملسم وکحتم وک سہت سہن رکےن یک امتؾ وکںیشش ایس ےئل اکایمب وہںیئ ہک اظرہ ںیم اکنیل اجےئ۔ انچہچن الختف االسہیم وک الہوک ےک اہوھتں ابتہ

وکیئ یتس ایسی ہن ریہ سج ےک لمع وک اخمفل ولگ وطبر تجح شیپ رک ںیکس۔

123ف یک ی رواتی ضحم چیہ ےہ۔

ن

خم

رضحت اوعار یملسہ احصیب ںیہ اور اوب

ینیسح یک ولٹ امرایخم

:رھپ ولگ اؿ اپک وخانیت وک ولےنٹ ےک ےئل ےکپل۔ زبنی تنب اریم اوملنینم یتہک ںیہ

ںیم اس وتق ےمیخ ںیم ڑھکی یھت ہک ااچکن یجنک آوھکنں واال اکی صخش ادنر آای اور وج ھچک ےمیخ ںیم اپای ولٹ ایل۔ رھپ اس ےن یلع

نب انیسحل وک داھکی وہ امیبری ےک ببس ڑمچے ےک اکی دگے رپ ےٹیل وہےئ ےھت۔ اس صخش ےن وہ دگا اؿ ےک ےچین ےس چنیھک رک

اںیھن زنیم رپ رگا دای۔ رھپ ریمی رطػ ڑباھ اور رس ےس دوہٹپ ااتر ایل۔ رھپ اس ےن ریمے اکونں یک ابایلں دںیھکی وت اںیھن ااترےن

۔ اجات اھت اگل۔ اسھت اسھت روات یھب

ھا ری تبیصم رپ اے )یبن : اس ےن اہک ۔ریمے دبؿ ےس زیچںی ااترے وہ اسھت روےت یھب وہ: ںیم ےن اہک

م

ت

( ےک رھگ واول، ںیم

۔دخا ریتے اہھت اپؤں اکےٹ اور ےھجت آرخت یک آگ ےس ےلہپ یہ داین یک آگ ںیم الج ڈاےل: اہک ےنںیم ،روات وہں

ف اتہک ےہ ہک ھچک

ن

خم

اک دبہل ےنیل ڑھکا وہا، وت ی وعلمؿ اس ےک اہھت گل یہ دؿ وہےئ ےھت ہک اتخمر نب ایب دیبعہ یفقث، وخؿ نیسحہاوب

یلع نب : اس ےن اہک ؟ مت ےن رکالب ےک دؿ ایک ایک اھت: ایگ۔ ی اھت وخیل، بج اس ےک )ینعی اتخمر ےک ( اسےنم ڑھکا وہا وت اس ےن وپاھچ

۔ اور ابایلں نیھچ ںیل ںیھت دوہٹپ اور اؿ ےک ےچین ےس ڑمچے اک دگا چنیھک ایل اھت اور ںیم ےن زبنی تنب یلع اکانیسحل ےک اپس ایگ اھت

اوھنں ےن اہک اھت ہک دخا ریتے اہھت ریپ اکےٹ اور آرخت یک آگ : اس ےن اہک ؟اوھنں ےن ھجت ےس ایکاہک : اس رپ اتخمر رو زپا اور اہک

رھپ اےس آےگ الب ۔دخبا ںیم اپک ولظمہم یک داع ےک اطمقب لمع رکاؤں اگ: ۔ اتخمر ےن اہک ےس ےلہپ یہ ےھجت داین یک آگ ںیم الج ڈاےل

رک اس ےک دوونں اہھت اپؤں اکٹ ڈاےل اور آگ ںیم الج دای۔

رھپ ی ولگ )ینعی وکیف( یلع نب انیسحل یک رطػ وتمہج وہےئ۔ اؿ ںیم ےس ضعب ےن اہک۔ اںیھن لتق رک دو اور ضعب راوی اتہک ےہ

:ےن اہک وھچڑ دو۔ بج اؾ وثلکؾ ےن ی داھکی وت رو زپںی اور ی رعش ےہک

زامےن ےن ےھجم اسنہای اھت اور اب رالات ےہ۔ زامےن اک اٹل ریھپ یھب رگن رگن اک ےہ۔ (1)

وہا امہرے وہ ون )وجاؿ( وج رکالبء ںیم اھچپڑ دےیئ ےئگ اور اب نفک ںیم ےٹپل وہےئ ںیہ۔ایک (2)

اور وہ ھچ نج اک اقمت ہ ںیہن ایک اج اتکس اھت۔ ینعی ونب لیقع، وج رتہبنی سہشار ےھت۔ (3)

ںیہ۔اور وعؿ اس ریش اور اؿ ےک اھبیئ وج اؿ ےک نیعم ےھت۔ اؿ یک اید ےس مغ و امل اتزہ وہ اجےت (4)

دس وسار دوڑ زپے اور اوھنں ےن اؿ ےک ےنیس ؟یک الش رپ ےٹپھج اور اےس رودن ڈاےل وکؿ ےہ وج نیسحہ : رھپ رمع نب دعس ےن اہک

رھبات انب ڈاال۔ اب وخیل اور رمش اور انسؿ آپ اک رس ےل رک انب دعس ےک اپس ےچنہپ۔ ی بس آپ وک لتق رکےن رپ رخف رک رےہ اور ھٹیپ اک

ےھت۔

رپ ویبنں یک آدم الۂش نیسح

:رطامح نب دعی اتہک ےہ

ویکہکن اس وتق ںیم وسای ںیہن وہا اھت۔ ںیم ےن ںیم زومخں ےس وچر وتقمولں ںیم زپا اھت۔ اب ارگ ںیم مسق اھکؤں وت یچس وہ یگ۔

یک الش ےک ااچکن سی وسار آےت وہےئ دےھکی۔ اؿ ےک ڑپکے دیفس ےھت اور کشم وریغہ یک ںیٹپل آ ریہ ںیھت۔ وہ ولگ نیسحہ

ت نیسحہ)ینعی رضح رقبی آےئ۔ اؿ ںیم ےس اکی اص آےگ ڑبےھ اور الش ےک اپس ھٹیب رک وکہف یک رطػ ااشرہ ایک وت اؿ اک

۔اک ( رس واہں ےس آایگ۔ اور اوھنں ےن اےس آپ ےک مسج ےس اگل دای۔ دقرت ایہل ےس مسج ااسی یہ وہ ایگ اسیج ےلہپ اھت

124

وہ اص

۔ رھپ وہ اٹیب اؿ ولوگں ےن ںیھمت لتق ایک اور مت رپ اپین یھب روک ایل۔ اہلل ےک اقمےلب ںیم اؿ یک رجا ت ایک کیھٹ ےہ : ےنہک ےگل

اے آدؾ، اے ریمے ابپ، اے ریمے ابپ اربامیہ، اے اھبیئ ومیس، اے : رقبی ےھٹیب وہےئ اکی اص یک دھکی رک وبےل

دخا اںیھن ریمی افشتع ےس رحموؾ اھبیئ یسیع، ایک آپ ولگ ںیہن دھکی رےہ ہک اؿ رسوشکں ےن ریمے ےٹیب ےک اسھت ایک ایک ےہ ؟

رےھک۔

ےھت۔ ملسو هيلع هللا ىلصوت ولعمؾ وہا وہ روسؽ اہلل ںیم ےن وج ذرا وغر ایک

125

اور دقریت وطر رپ اس ےس ویپتس وہ ایگ وت دوابرہ اےس سک ےن اکاٹ ؟بج رس وجڑ دای ایگ 124

وک ںیہن داھکی اھت وج اس اعمل انوست ںیم اؿ ےک مسج ےک اپس اایبنء ہیلع االسلؾ وک ےل رک اممت رکےن رشتفی ےن اعمل ربزخ ںیم رضحت نیسح ہملسو هيلع هللا ىلص وضحر

وک اہشدت ےک دعب اعمل ارواح یک رطػ رعوج بیصن ںیہن وہا ؟ ہالےئ ےھت۔ ایک ی دب تخب راوی ی انہک اچاتہ ےہ ہک نیسح

وک اچہپؿ ایل ؟ملسو هيلع هللا ىلص رطامح وک ایک ی صخش احصیب انبان اچاتہ ےہ ہک اس ےن وضحر 125

ےک دعب نیسح لتق

ف اتہک ےہ رھپ وہ ولگ دیقویں وک اور یلع نب انیسحل زین نسح اینثمل وک ریغب اپالں اور زری ادنز ےک اووٹنں رپ اھٹب رک

ن

خم

ےلچ اور اوب

ےن یک۔ اؿ ولوگں ےن )ینعی وفویجں ےن ( رسوں وک زینوں رپ ااھٹ وتقمولں وک وییہن وھچڑ ےئگ، اؿ یک دت نی آس اپس یک یتسب واولں

ےک ےھت۔

یت ن راھک اھت۔ اؿ ںیم ااھٹرہ رس اہ لت

دیہش ےئک ےئگ اس اسؽ ںیم وکہف ںیم اھت اور ںیم ےن الہ تیب یک وخانیت وک داھکی ہک وہ دجہلی ادسی اتہک ےہ ہک سج اسؽ نیسحہ

ریہ ںیھت۔ ںیم ےن اکی رمعم صخش ےس اس رطح روےن ےنٹیپ اور نیب رکےن یک وہج رگةیؿ اچک ےئک ابؽ وھےل اےنپ ہنم ٹیپ

۔ ایھب ںیم وںیہ اھت ہک دیقویں وک ےئل رکشل آ ایگ۔ اؿ ںیم، ںیم ےن اکی رفہب ےک ببس ےہ نیسحہ ی بس رسن ،درایتف یک اس ےن اہک

۔ ںیم اؿ ی اؾ وثلکؾ ںیہ ،اوٹن رپ ںیھت۔ ںیم ےن اؿ ےک قلعتم وپاھچ وت اتبای ایگادناؾ ہنیسح وک داھکی وج ریغب اپالؿ اور زری ادنز ےک

الہ ،ںیم ےن اہک ؟ ڑبے ایمں آپ وکؿ ںیہ ،۔ اوھنں ےن اہکآپ رپ وج ھچک سگری ےہ وہ ایبؿ ےئجی ،ےک رقبی ایگ اور رعض ایک

ڑبے ایمں ویں وھجمس ہک ںیم ےمیخ ںیم یھت ااچکن ںیم ےن وھگڑے یک انہنہٹہ ین۔ ،۔ اوھنں اتبایرصبہ ںیم ےس اکی صخش وہں

اب وج یلکن وت وھگڑا ریغب وسار ےک اھت اور زنی اخیل زپا اھت۔ ںیم خیچ زپی اور ریمے اسھت دورسی وخانیت یھب۔ اس وتق ںیم ےن بیغ

۔ےس آواز ین۔ آدیم رظن ںیہن آات اھت وہ ہہک راہ اھت

ھا رے اپس آای یہ اھت ہک ںیم ےن فط )رکالبء( ںیم اںیھن ااسی ذحب ایک وہا اپای ہک اؿ ےک راسخر یٹم ںیم دخبا (1)

م

ت

ںیم

ڑھتلے وہےئ ےھت۔

اور اؿ ےک رگد وہ وجاؿ ےھت نج ےک وقلحں ںیم ےس وخؿ ہہب راہ اھت اور وج رچاوغں یک رطح ادنریھے وک ونراین انبےئ (2)

وہےئ ےھت۔

وک ازییھ اگلیئ ہک اؿ کت دلجی چنہپ اجؤں ینعی لبق اس ےک ہک اضفےئ تنج ںیم وحرںی اںیھن ےلگ ںیم ےن وساری (3)

اگلںیئ۔

اضق اںیھن چنیھک الیئ اور اہلل ےن وییہن اھکل اھت۔ دخا اک ان ذ رکدہ مکح وہ یہ ےک راتہ ےہ۔ (4)

ی ابت وھجٹ ںیہن یہک۔ اہلل اجاتن ےہ ہک ںیم ےن اکی رچاغ ےھت نج ےس روینش یل اجیت یھت۔ نیسحہ (5)

ونجں ےک ابد اشہ یک آدم

ںیم ونجں ےک ،اس ےن اہک ؟ںیھمت اےنپ وبعمد یک مسق اتبؤ مت وکؿ وہ،ںیم ےن اس )ریغ رمیئ رعش زپےنھ واےل ےس ( وپاھچ

یک دمد رکوں رگم اں آ رک داھکی وہ لتق ےئک اج ےکچ ابداشوہں ںیم ےس اکی ابداشہ وہں، اور اینپ وقؾ ےک اسھت آای اھت ہک نیسحہ

ےھت

126

ھا رے ےئل امہری ےب ینیچ !آہ اے اوب دبعاہلل ،۔ رھپ اس ےن اہک

م

ت

۔ اور ی ابت اس ےن نیت دہعف یہک۔

ےک ببس اضفء ںیم رستع ونجں ےک قلعتم اعؾ وصتر ی ےہ ہک اکی ہگج ےس دورسی ہگج اجےن ںیم اںیھن دری ںیہن یتگل ویکہکن اؿ اک ووجد انری وہےن 126

داھکای ےہ۔ ضحم دااتسؿ ےک اسھت وفنذ رک اتکس ےہ اور امدی اایشء اؿ یک راہ ںیم احلئ ںیہن وہںیت۔ نکیل راوی ےن رہ ہگج ونجں وک دعب از ووقع ومعق رپ اتچنہپ

وک وکیئ ارث ںیہن ایل اھت وساےئ اوسفس و رجن ےک وج ایسی یتمی اجںین ےب وہج رسایئ ےک ےئل۔ رھپ ونجں اک اہسرا یھب ایس ےئل ایل ایگ ےہ ہک اعمل االسؾ ےن احدہث رکالب

ؾ اپےت رےہ ، االتخؽ اضعئ وہےن ےس دقریت وطر رپ وہات ےہ۔ اتم ںیم یسک مسق یک ےب ینیچ ہن یھت۔ امتؾ اومر الختف وہ دایلخ وہں ای اخریج نسحب و وخیب ااجن

تف ےک ےئل دیپا یک رگم اےس اب آاسین رفو رک دای ایگ اس ےئل ہک الہ دمہنی یک ارثکتی رخوج ےک الخػ یھت اور اریم یک وصرت رضحت انب زریب ےن اینپ الخ

اوملنینم سیدی یک امحتی رپ۔

دوخل دیقویں اک وکہف ںیم

وک ےئل وہےئ وکہف ںیم دالخ وہےئ۔ داتھکی ایک وہں ہک یلع نب انیسحل گراوی اتہک ےہ )ینعی دجیلی ادس( ہک رھپ وہ ول

یت ناہ لت

اوٹن رپ ریغب اپالؿ اور زدیادنز ےک ےھٹیب ںیہ اور اؿ یک راونں ےس وخؿ ہہب راہ ےہ۔ وہ روےت اجےت ںیہ اور ی رعش ےتہک اجےت ےھت۔

ھا ری ویتسبں رپ اپین ہن ربےس۔اے اتم مت ےن امہرے (1)

م

ت

ابرے ںیم امہرے انان ےک قح یک اپدساری اے ربی اتم

ںیہن یک۔

ارگ لک مایتم ےک مہ اور روسؽ اہلل اجکی وہں ےگ وت اس وتق مت ایک وہک ےگ۔ (2)

مت ںیمہ یگنن اکویھٹں رپ اھٹب رک ا س رطح ےل اج رےہ وہ ےسیج مہ ےن ںیھمت دنی ںیم یگتخپ ہن دی وہ۔ (3)

ھا را ی (4)

م

ت

رطز لمع اسیک ےہ ہک مت ےن امہرے دایع )یک آواز( رپ اکؿ ہن اے ونب اہیم اؿ وتبیصمں ےک ابرے ںیم

درھے۔

مت وخش وہ وہ رک مہ رپ اتیل ےتٹیپ وہ اور ی مت یہ وہ وج ںیمہ زنیم یک وادویں ںیم ےئل رھپےت وہ۔ (5)

ھا را انس اجےئ ایک روسؽ دخا ریمے انان ںیہن ںیہ وھنجں ےن مگ راوہں ےک راےتس ےس اٹہ رک دہاتی یک راہ (6)

م

ت

داھکیئ۔

اے فط )رکالبء( ےک احدےث وت ےن ریمے دؽ ںیم لقتسم داغ ڈاؽ دای ےہ۔ اب دخا یہ ےہ وج مگ راہ رکےن واےل (7)

ولوگں ےک راز اک رپدہ افش رکے۔

ےق اک اے الہ وکہف ! مہ رپ دصراوی اتہک ےہ ہک الہ وکہف ےن وچبں وک ھچک وجھکرںی اور ارخوٹ الھکان اچےہ، وت اؾ وثلکؾ ےن زور ےس اہک،

۔ اور آپ ےن وچبں ےک اہھت ےس وہ زیچںی ےل رک کنیھپ دںی۔ اس رپ ولوگں یک آہ و اکبء ےس اضف رھب یئگ۔ ی دھکی رک اؾ امؽ رحاؾ ےہ

ھا ری وعرںیت مہ رپ رویت ںیہ۔ مت ےن مہ رپ وہ ملظ و وجر ڈاھای ےہ اور ایسی ،وثلکؾ ےن رفامای

م

ت

ھا رے رمد وت ںیمہ لتق رکےت ںیہ اور

م

ت

ا ک رحتک یک ےہ ہک آامسؿ ٹھپ اجںیئ، زنیم قش وہ اجےئ اور اہپڑ رسیہ رسیہ وہ رک رگ زپںید

ب

ت

سہ

۔ ایھب وہ ی ابت رک یہ رںیہ

اک رس ےہ اور اس ےک اسھت ااھٹرہ ےس الہ تیب ےک ںیہ۔ بج اؾ وثلکؾ ےن ںیھت ہک ااچکن ںیخیچ دنلب وہںیئ۔ دےتھکی ایک ںیہ ہک نیسحہ

:اھبیئ اک رس داھکی وت روےن ںیگل اور رگةیؿ اچک رک دای اور ی رعش زپےھ

ھا رے یبن مت ےس وساؽ رکںی ےگ ہک مت وج آرخی اتم ےھت ایک رک ڈاال۔ (1)

م

ت

اس وتق مت ولگ ایک وہکں ےگ بج

ےک اسھت نج ںیم وکیئ دیقی ےہ وکیئ وخؿ ںیم اہنای وہا۔ریمے دعب ریمی اوالد اور (2)

یت ن ریمے اہ لت

ھا ری ریخ وخایہ یک یھت۔ اس یک زجاء ی وت ہن یھت ہک ریمے رےتش داروں ںیم اس ربے ادناز ںیم ریمی (3)

م

ت

ںیم ےن وت

اینتب رکو۔

ھا رے قلعتم ی وخػ ےہ ہک مت رپ یھب ںیہک وہ ذعاب انزؽ ہن وہ وج وقوم (4)

م

ت

ں رپ ایسی رحوتکں ےک ببس آای رکات ےھجم

ےہ۔

لہس رہشزوری اتہک ےہ ہک ایس اسؽ بج ںیم جح ےس وایسپ رپ وکہف اچنہپ وت داھکی ہک ابزار گرد زپے ںیہ، داکونں رپ اتےل ںیہ اور ولوگں

وگں ںیم ےس یسک روات اپات وہں اور ںیم وکیئ روات ےہ اور وکیئ اتسنہ ےہ، ںیم اکی رمعم صخش ےک اپس ایگ اور وپاھچ ایک ابت ےہ ہک ںیم ول

یسک وک اتسنہ۔ ایک آج مت ولوگں اک وکیئ وہتار ےہ، ےسج ںیم ںیہن اجاتن ؟۔ اس ےن ریما اہھت ڑکپا اور راےتس ےس اٹہ رک اکی رطػ ےل ایگ

ولوگں اک روان اؿ دو رکشلوں یک وہج ےس ریمے آاق امہرا وکیئ وہتار ںیہن، دخبا اؿرھپ اس دقر روای ہک یکچہ گردھ یئگ۔ ابال ارخ ےنہک اگل ہک

ی دوونں رکشل وکےسن ںیہ، ےنہک اگل نیسح اک رکشل وتقمولں اک ےہ اور ۔ ںیم ےن اہک،ےہ۔ اکی رکشل حتف دنموں اک ےہ اور اکی وتقمولں اک

رھپ کلب کلب رک روےن اگل۔ اور ی رعش زپےھ۔ ،انب زاید اک رکشل حتف دنموں اک

وں رپ سگرا، وت اؿ ےسیج رھگوں رپ وج ااتفد زپی وہ ںیم ےن ںیہک ںیہن دیھکی۔ںیم آؽ دمحم ےک رھگ (1)

وت دخا اؿ رھگوں وک اور اؿ ںیم رس ے واولں وک )اینپ رتمح ےس ( دور ہن رکے ارگہچ یف ااحلؽ اخمک دب ن وہ اخیل زپے (2)

ںیہ۔

رہشوں رپ ادایس اھچ یئگ ےہ۔ایک مت ےن ںیہن داھکی ہک نیسح ےک لتق ےک ببس وسرج امیبر زپ ایگ ےہ اور (3)

وہ ولگ وج ولخمؼ ےک رفاید رس ےھت، آج وخد تبیصم ںیم ںیہ۔ وامق ی اصمبئ تخس ںیہ اور تہب تخس۔ (4)

ایک مت ےن ںیہن داھکی روسؽ دخا ےک وتقمولں ےن بج )داین ےس ( ہنم ومڑا وت وچدوھںی رات اک اچدن انہگ ایگ۔ (5)

ںیم دیہش وہا، اس ےک ببس املسمونں یک رگدںین ببسب رشؾ کھج ںیئگ۔ اور اور ی ہک آؽ اہمش ںیم ےس وج یھب رکالبء (6)

ذتل ےس تسپ وہںیئ۔

وہ وتقمؽ وج ایپاس اھت اور وقؾ ےن اےس اکی وھگٹن اپین کت ہن دای ہکلب اس ےک )وخؿ ےس ( اؿ ےک اھبولں یک ایپس یھجب (7)

اور وہ وخب ریس وہ ےئگ۔

رک ڑباھ اھت اس اک داانہ اہھت ےب اکر اور ل وہ اجات۔اے اکش وہ صخش وج اؿ یک رطػ ولتار ےل (8)

لہس اتہک ےہ ہک ایھب )اس رمعم صخش( یک ابت وپری ںیہن وہیئ یھت ہک ںیم ےن انس ہک ریفنایں جب ریہ ںیہ، ڈنھجے ڑھپ ڑھپا رےہ

اک رس کمچ راہ ےہ اور ۔ داھکی وت نیسحہ ںیہ اور رکشل ےہ ہک وکہف ںیم دالخ وہ راہ ےہ۔ اسھت یہ ںیم ےن ولوگں یک وخیچں رپ ںیخیچ ںینس

اس ےس ونر یک رکںین وھپیٹ زپںیت ںیہ۔ ی دھکی رک ےھجم ڑبی ربعت وہیئ۔ رھپ دیقی آےئ۔ اؿ ںیم بس ےس آےگ یلع نب انیسحل

ےس رشؾ ملسو هيلع هللا ىلصؽاے الہ وکہف ! مت وک اہلل اور اس ےک روسےھت۔ اور اؿ ےک دعب اؾ وثلکؾ ںیھت وج دنلب آواز ےس ہہک رںیہ ںیھت،

ےک رحؾ یک رطػ اگنہ ااھٹےت وہ احالہکن اؿ ےک رس ےگنن ںیہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصںیہن آیت ہک مت روسؽ دخا

راوی اتہک ےہ ہک وہ ولگ )ینعی وفیج( زخہمی ےک دروازے رپ آ رک رک ےئگ۔ نیسح اک رس اکی ےبمل زینے رپ اھت اور وسرہ افہکل یک

یتنا عجباالتوت رک راہ اھت۔ ات آہکن اس آتی رپ اچنہپ " لرقیم کانوامن ا ھا رے ذ ن " )حسبت ان اصحاب الکہف وا

م

ت

ایک

ےک ونر مشچ ملسو هيلع هللا ىلص( لہس اتہک ےہ ںیم رو زپا اور اہک اے روسؽ دخا ںیم ےہ ہک ااحصب فہک و رمیق امہری اشنوینں ںیم ےسی بیجع ےھت

آپ اک رس اؿ ےس بیجع رت ےہ۔

وسرۃ متخ ہن یک ےھجم وہش ہن آای۔ رھپ ںیم ےب وہش ایگ اور بج کت اس )رس( ےن

انب زاید وگررن یک یشیپ ںیم

،اؿ بس وخانیت وک ولگ رھپ انب زاید ےک اپس ےل ےئگ اور بس وک اس ےک اسےنم ڑھکا رک دای۔ یلع نب انیسحل ےن رفامای

ےک اسےنم ںیھمت ملسو هيلع هللا ىلصوتق روسؽ اہللرقنعبی مہ یھب ڑھکے وہں ےگ اور مت یھب، مہ ےس یھب وساؽ وہ اگ اور مت ےس یھب۔ اس

مت ںیم ،۔ انب زاید ی نس رک پچ وہ ایگ اور وکیئ وجاب ںیہن دای۔ رھپ وہ وخانیت یک رطػ وتمہج وہا اور وپاھچوکیئ وجاب ہن وسےھج اگ

روسؽ اہلل اک یہ ںیھمت اےنپ انان ،اوھنں ےن وجاب ںیہن دای۔ اس رپ اس ےن )ینعی اریم انب زاید( اہک ؟ےس اؾ وثلکؾ وکؿ یس ںیہ

ھا را بلطم ایک ےہ ،، اوھنں ےن اہکواہطس ہک مت ھجم ےس وبول

م

ت

ھا رے انان یھب۔ مت بس ،اس ےن اہک ؟

م

ت

مت بس یھب وھجےٹ اور

او دخا ےک دنمش، اور رحاؾ ،۔ اوھنں ےن )ینعی دیسہ اؾ وثلکؾ ےن ( اہک روسا وہےئ اور اہلل ےن ںیھمت ریمے ےضبق ںیم دے دای

۔ اس رپ انب زاید ےک ےٹیب، روسا وہات ےہ افقس وھجٹ وباتل ےہ افرج۔ ذکب و وجفر وت دخبا ہصح ریتا ےہ ، ےھجت منہج یک اشبرت وہ زادے

رحاؾ زادے ےک او ،۔ اوھنں ےن )ینعی دیس ہ اؾ وثلکؾ( ےن اہکںیم منہج ںیم ایگ یھب وت ایک ےہ، دؽ وت ریما ڈنھٹا وہ ایگ ،سنہ زپا اور اہک

ارگ وت وعرت ہن وہیت وت ںیم ریتی !اے اہبدر صخش یک یٹیب ،۔ انب زاید ےن اہک وت ےن زنیم وک الہ تیب ےک وخؿ ےس اچ ےہےٹیب

۔ اوھنں ےن بج ی انس وت روںیئ اور ی رعش زپےھ۔رگدؿ امر داتی

ھا ری امں مت رپ روےئ مت ےن ریمے اھبیئ وک ےب رجؾ و اطخ لتق ایک۔ رقنعبی (1)

م

ت

ںیھمت اس ےک دبےل ںیم منہج یک آگ

ےلم یگ وج ربارب وھپما اج ریہ ےہ۔

(مت ےن ریمے اھبیئ وک لتق ایک اؿ ےک رحؾ یک ےب رحیتم یک اور اؿ اک امؽ ولٹ ایل۔ اس رپ اہلل وگاہ ےہ۔2) (1)

دمحم ےن یھب۔مت ےن وہ وخؿ اہبای سج اک اہبان دخا ےن رحاؾ ایک اھت۔ اےس رقاؿ ےن یھب رحاؾ ایک ےہ اور رھپ (2)

مت ےن وخانیت وک ذ لی رک ےک ےگنن رس ابرہ اکنال۔ اور مت وچبں وک یھب لتق رکےن اور ذحب رکےن اک دصق رکےت وہ۔ (3)

تہب تخس ےہ ی ابت ریمے انان رپ، تہب تخس ےہ ی ابت ریمے وادل رپ، تہب تخس ےہ ی ابت ریمی وادلہ رپ، وکؿ (4)

ےہ وج ریمی دمد وک آےئ۔

س اس دیہش رپ وج دایر ریغ ںیم اکؾ آای۔ اور اہےئ رسحت اس اریس رپ وج اپلوجالں ےہ۔اہےئ اوسف (5)

اہےئ وہ آتف وج ھجم رپ آیئ اور اہےئ وہ دصہم وج ریمے وادل رپ زپا ہک )نیسح اک( ےس زینے رپ ابدناھ ایگ۔ (6)

ںیئ ابںیئ اؿ رپ اگنہ ڈااتل راہ۔ زبنی ےک رس یک راوی اتہک ےہ ہک بس ےک بس دیقی انب زاید ےک اسےنم الےئ اجےت رےہ اور وہ دا

اچدر اور اکونں یک ابایلں نیھچ یل یئگ ںیھت۔ اؿ ےک ابؽ ےلھک وہےئ ےھت اور اانپ رس آنیتس ےس ڈےکھ وہیئ ںیھت۔ انب زاید ےن اؿ یک

اے زبنی ںیھمت اےنپ ، ےس ویں اخمبط وہا۔ وت وہ اؿ یک نہب ی زبنی ںیہ ، نیسحہ ،اتبای ایگ ؟ ی وکؿ ںیہ ،رطػ داھکی اور وپاھچ

ےک دنمش، وت ےن رہ کین و دب ےک اسےنم امہری ےب رحیتم او دخا اور اس ےک روسؽ ،۔ اوھنں ےن اہکانان اک یہ واہطس ھجم ےس ھچک وبول

ہ اچےتہ ےھت ہک سیدی ےس الختف مت ےن اےنپ اور اےنپ اھبیئ ےک اسھت دخا اک رکان داھکی۔ و ،۔ اس ےن )ینعی اریم انب زاید( ےن اہکیک

۔ اوھنں ےن )ینعی ےل ںیل۔ رگم اؿ یک آرزوںیئ اخؽ ںیم لم ںیئگ۔ اور اؿ یک ادیموں رپ اپین رھپ ایگ۔ اہلل ےن ںیمہ اؿ رپ حتف دی

ےک ابپ اور انان یک ریتا انس اجےئ، ارگ ریمے اھبیئ وک الختف یک بلط یھت وت وہ یھت یہ اؿ !او رماجہن ےک ےٹیب ،دیسہ زبنی ےن ( اہک

۔ریماث، نکیل وت اینپ ربتی ےک وجاب ایتر رک ےل بج اقیض اہلل وہ اگ، دمیع دمحم وہں ےگ اور دیق اخہن منہج وہ اگ127

زنی ااعلدبنی

128

وت بک کت ریمی وھپیھپ یک !اے انب زاید ،وک اینپ وھپیھپ اصہبح ےک اعمےلم ںیم ریغت آیئ اور اوھنں ےن اہک

انب زاید وک اس رپ ہصغ آ ایگ۔ اس ےن ؟ےب رحیتم رکات رےہ اگ اور وج ولگ اںیھن اجےتن ںیہن اؿ وت اؿ یک تیصخش اظرہ رکات رےہ اگ

زبنی اےنپ اکی افحیتظ دےتس وک مکح دای ہک اس ڑلےک وک ےل اجؤ اور اس یک رگدؿ امر دو۔ وجیہن اپسویہں ےن اںیھن اینپ رطػ اچنیھک

۔ اس رپ اس اہےئ ےب اچریگ، اہےئ ایھب، اے انب زاید اب مت ںیمہ دورہی اذیا اچنہپین اچےتہ وہ ،اؿ ےس ٹپل ںیئگ اور خیچ زپںی

اس ےک ی رس ےل اجؤ ات آہکن ،نیعل ےن اؿ یک وہج ےس درسگر یک۔ رھپ اس ےن )ینعی اریم انب زاید ےن ( وخیل ایحبص وک البای اور اہک

ےن اک مکح وت ضحم ذکب ےہ۔ وک لتق رک اس وصتر ےس ربی ںیہ۔راہ اریم زاید اک رضحت نیسحہ اور آؽ تیبہ انان یک ریماث اک وصتر ابسیئ ےہ۔ احصہب رکاؾہ 127

ےن وخد ااؿ رک دای اھت ہک ولوگں ےک البےن رپ وصحؽ الختف اوھنں ےن رصػ اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب اک اطمہبل ایک اھت اور وہ یھب اس وتق بج نیسحہ

اور بس وک اؿ اک تعیب ےس ااکنر رکان اس ےئل وگارا اھت ہک ےک ےئل آےئ ںیہ۔ اس ےس ےلہپ کت وکحتم ےک یسک وایل ےن اؿ ےس تعیب اک اطمہبل ںیہن ایک اھت۔

، ارتحاؾ ےس رےتہ اؿ یک رطػ ےس رخوج اک ادنہشی ہن اھت۔ ابسویئں ےک اسھت ہکم ےس رواہن وہےن ےک دعب کت یھب اریم ہکم یک ی وکشش یھت ہک واسپ آ اجںیئ

ےن نیت رشںیط شیپ ںیک ںیھت نج ںیم اریم اوملنینم سیدی ےس ہک وخد رضحت نیسحہرںیہ، اؿ ےس وکیئ رعتض ںیہن ایک اجےئ اگ۔ ومرنیخ ےن اتبای ےہ

ا یک وج آپ تعیب رکان یھب اشلم یھت۔ ایس ےئل دقشم ےک راےتس رپ لچ رےہ ےھت اور وکہف ےک راےتس ےس ٹلپ ےئگ ےھت۔ اتقؽ یک وسرت وت اؿ ابسویئں ےن دیپ

ےک اریم اوملنینم سیدی ےک اپس دقشم ےنچنہپ ںیم امعن ےھت۔ المہظح وہ ہقیلعت "احدہث رکالبء"ےک اسھت ہکم ےس آ رےہ ےھت اور رضحت نیسح ہ

128اض ےک بقل یلع نب انیسحل اےنپ زامےن ںیم اس بقل ےس بقلم ہن ےھت۔ رسیتی دصی رجہی ںیم اہمئ اانث رشعی ےک ی بقل وجتسی وہےئ وساےئ یلع ارل

ےن دای اھت۔ےک دعب وج ہفیلخ امومؿ ارلدیش

وہ اےس اےنپ رھگ ےل ایگ۔ اس یک دو یویایں ںیھت، اکی رصمی اور اکی یبلغت۔ اوؽ وہ رصمی ےک ۔ابرے ںیم مت ےس دوابرہ وپوھچں

اور اکی ڈڈنا ااھٹ رک اس ےک رس رپ ۔واسپ ےل اجؤ ،۔ اس ےن اہکنیسح اک ےہ ،اس ےن اہک ؟ی رس اسیک ےہ ،اپس ایگ۔ اس ےن وپاھچ

وت وعلمؿ اتہک ایک ؟ی رس اسیک ےہ ،وہ واہں ےس لچ دای۔ اور یبلغت ےک اہں ایگ۔ اس ےن اہک۔ہن ںیم ریتی یویی ہن وت ریما وشرہ ، اہکامرا اور

۔ی رس اکی اخریج اک ےہ۔ سج ےن رعاؼ ںیم اغبوت یک یھت اور اےس انب زاید ےن لتق رک دایےہ ہک

وت اس ےن اتبےن ےس ااکنر رک دای۔ اور )رس( ایس ےک اپس رھک رک رات سگاری۔ اس یک یویی یتہک ےہ ہک ںیم ؟اس صخش اک انؾ ایک ےہ

و سیعلم الذین ظلمو ای ےن اس رس وک ولطع رجف کت التوت رکےت انس ےہ۔ اور آرخی آتی وج اس ےن زپیھ وہ ی یھت "(۔ رھپ ںیم ےگ ہک بج ولٹ رک اجںیئ ےگ وت اؿ اک اکھٹان اہکں وہ اگنج ولوگں ےن ملظ ایک وہ رقنعبی اجؿ ںیل" )منقلب ینقلبون

ےن اس ےک آس اپس ایسی زگزگاٹہ ین یسیج رگج یک وہیت ےہ اور ںیم یھجمس ی ہک رفوتشں یک حیبست یک وگجن ےہ ۔

129

ف اتہک ےہ ہک حبص وہیئ وت انب زاید ےن ولوگں وک عمج ایک اور ربنم رپ ڑچھ رک یلعہ

ن

خم

وک ربا ےنہک اگل۔ اس رپ دبعاہلل نب فیفع اور نیسحہ اوب

۔ازدی ڑھکے وہےئ

130

،یک تبحص اک رشػ احلص اھت۔ اوھنں ےن اہک ملسو هيلع هللا ىلصوہ تہب وبڑےھ ےھت اور اؿ یک آںیھکن اجیت رںیہ ںیھت اور اںیھن روسؽ اہلل

ذعاب دے اور منہج ںیم ریتا اکھٹہن انبےئ۔ ایک ےھجت پچ رہ، دخا ریتا ہنم وتڑے، ریتے دادا اور ابپ رپ تنعل رکے، ےھجت ذتل اک

وک ی رفامےت انس ےہ سج ملسو هيلع هللا ىلصاک لتق اکیف ںیہن اھت وج وت اؿ رضحات وک ربنم رپ اگایلں دے راہ ےہ احالہکن ںیم ےن روسؽ اہلل نیسحہ

اور سج ےن اہلل وک اگیل دی وہ اےس انک ےک وک اگیل دی اس ےن ےھجم اگیل دی اور سج ےن ےھجم اگیل دی اس ےن اہلل وک اگیل دی ےن یلعہ

۔لب منہج ںیم وھجکن دے اگ

129وک اہےئ واےئ رکےت اور آدویمں یک داہیئ دےتی داھکای ےہ نکیل بج وقبؽ اس ےک زدنیگ ےک آرخی ےحمل کت اس ذکاب و رتفمی ےن رضح ت نیسحہ

اؿ اک رس نت ےس دجا وہ ایگ وت اس یک رکاںیتم اظرہ وہںیئ اور رقاؿ یک التوت ںیم اٹک وہا رس وغشمؽ وہا۔

130ی ب

ع

ستا ب ںیم۔ وچہکن احصہب رکاؾ ی صخش اس وموہؾ یتس دبعاہلل نب فیفع ازوی وک احصیب ابور رکاان اچاتہےہ۔ احالہکن ی انؾ ہن االاصہب ںیم ےہ اور ہن اال

را ایل ےہ اتہک اامجع احصہب ںیم ںیم بس ےک بس اس رخوج ےک الخػ ےھت اور اےس اناجزئ اجےتن ےھت اس ےئل ابسہیئ ےن اؿ ایخیل احصیویں یک امحتی اک اہس

االتخؽ یک ھچک وصرت اکنیل اج ےکس۔ رگم ی بس ڈنکھتہے اکیبر ےئگ اور اریم اوملنینم سیدی رپ وج اامتجع اھت وہ ربرقار راہ۔

لتقم دبعاہلل نب فیفع

انب زاید ےن اںیھن )دبعاہلل نب فیفع وک( لتق رکےن اک مکح دای، رگم اؿ یک وقؾ ےن اںیھن اچب ایل اور رھگ ےل ےئگ۔بج رات

ی وک البای

خنص

اس زادی ےک اں اجؤ اور اس اک رس ریمے ،اور اپچن وس وسار اس ےک اسھت رک ےک مکح دایوہیئ وت انب زاید ےن وخیل ا

ااب اجؿ ،۔ وہ ولگ ےلچ اور دبعاہلل نب فیفع ےک رھگ ےچنہپ۔ اؿ یک اکی نسمک یچب یھت۔ اس ےن وج وھگڑوں اک انہنہان انس وت اہک اپس الؤ

ھا رے داںیئ ابںیئ ریمی ،۔ اوھنں ےن اہک آپ ےک دنمش آپ رپ ڑچھ آےئ

م

ت

ولتار ےھجم دو اور اینپ ہگج ڑھکی روہ، رگم اتبیت اجؤ ہک

۔ رھپ وہ اؿ ےک اقمےلب ےک ےئل اکی گنت ہگج ڑھکے وہ ےئگ اور داںیئ ابںیئ ولتار الچین رشوع رک دی اور اؿ آےگ ےھچیپ وکؿ ےہ

ی رعش یھب زپےتھ اجےت۔ اور اؿ یک آؽ رپ درود ےک اسھت ےک اچپس وسار امر رگاےئ۔ وہ ربارب یبن

دخبا ارگ ریمی آںیھکن وھؽ دی اجںیئ وت ریما ومعق رپ انچنہپ اور رھگ ےس انلکن مت رپ زنیم گنت رک دے۔ (1)

ھا رے الخػ وج ریمے دؽ ںیم ظیغ و بضغ ےہ اےس ںیم نیکست داتی اس ےئل ہک ریمی وقؾ ےن آج دہع وپرا ںیہن (2)

م

ت

ایک۔

ی )ینعی وخیل( اےنپ رکشل ےک اسھت )ھجم ےسیج ( ریش ےک اقمےلب رپ آ ایگ ےہ۔اب ںیم ایک رک اتکس وہں ویک (3)

خنص

ہکن ا

ارگ وہ اےلیک اےلیک ھجم ےس ڑلےن آےت وت ریما ومعق رپ انچنہپ اور رھگ ےس انلکن اؿ رپ زنیم گنت رک داتی۔ (4)

انب زاید ےک اپس ےل ےئگ، اس ےن )ینعی اریم انب راوی اتہک ےہ ہک ولوگں ےن اب آلرخ اؿ رپ وجہؾ رک ےک اںیھن رگاتفر رک ایل اور

ھا ری آںیھکن ادنیھ رک دںی ،زایدےن ( اںیھن داھکی وت اہک

م

ت

دخا اک رکش ےہ ہک ۔ دبعاہلل فیفع ےن اہک ہک دخا اک رکش ےہ ہک اس ےن

ھا را دؽ ادناھ رک دای

م

ت

۔ اس رپ دبعاہلل سنہ ہن رکوں دخا ےھجم لتق رکے ارگ ںیم ںیھمت ربی رطح لتق۔ انب زاید ےن اہک۔ اس ےن

( یک تیعم ںیم اجیت رںیہ اور ںیم ےن اہلل ےس داع یک یھت ریمی دوونں آںیھکن نیفص ےک دؿ اریم اوملنینم )ینعی یلعہ ،زپے اور اہک

۔ اور رھپ آاتہک وہ ےھجم دب رتنی صخش ےک اہوھتں اہشدت بیصن رکے، اور روےئ زنیم رپ ےھجم مت ےس زایدہ دب رت آدیم وکیئ رظن ںیہن

:ی رعش زپےھ

ےھجم وہش آ ایگ اور ںیم ےن وجاین یک رتگن اور اگےن ئاجےن ےک اشملغ وھچڑ دےئ اور اےنپ اسویھتں ےس اہک )قح یک (1)

رطػ( البےن واےل یک اکپر ونس۔

ںیہ۔بج وہ دیسیھ راہ داھکےن ڑھکا وہ اور دونمشں وک لتق رکےن ےک ےئل البےئ وت اس ےس وہک اے دایع مہ احرض (2)

بج دیماؿ اکرزار رگؾ وہ وت مت اس یک رطػ ےس ڑھکے وہ اجؤ ویکہکن رہ صخش وک اس ےک ےئک اک لھپ اتلم ےہ۔ (3)

رہ ےکلہ ےکلھپ دبؿ یک اسڈنین دنمش یک رطػ دوڑاؤ اور کبس رو وھگڑے اور ابص راتفر اواینٹنں۔ (4)

اؿ یک رطػ رحےب رہلاؤ۔دنمش یک رطػ ولتارںی اور زینے ےل رک ڑبوھ۔ اور رعنوں ےک اسھت (5)

وج ہشیمہ دہاتی دےتی رےتہ ےھت۔ اس صخش ےک ےئل دؽ دگاز رکو سج ےک انان اور وادل رتہبنی قلخ ےھت ینعی نیسحہ (6)

ےک ےئل وج اخسوت اور رپزیہ اگری یک اکؿ ںیہ اور ںیھنج ادیم ےہ ہک اںیھن دوہان قواب ےلم اگ۔ دوھکی روؤ نیسحہ (7)

ےک ےئل روؤ اور بج رات ادنریھی وہ اجےئ وت بت یھب اامؾ یہ رپ روؤ۔ دوھکی بج وسرج ےلکن وت نیسحہ (8)

رپ رہ صخش روات ےہ، وہ ےگنن اپؤں وہ ای وجات ےنہپ ای وسار وہ رک زنیم رپ اتلچ وہ ای ایپدہ۔ نیسحہ (9)

ہن اھت۔ دخا تنعل رکے اس دغار وقؾ رپ وھنجں ےن اںیھن طخ ےجیھب احالہکن اؿ ںیم ےس وکیئ یھب دنی اک امحیتی (10)

یک( اؿ ںیم ےس یسک ےن ہن اس وتق دہع وپرا ایک بج گنج ںیم زیی آیئ اور ہن مگ راہ ولوگں وک اؿ یک )ینعی نیسحہ (11)

رطػ ےس ڈاٹن الپیئ۔

یسک ےک ہنم ےس ہن الک ہک اںیھن لتق تم رکو ورہن اسخرے ںیم روہ ےگ ویکہکن وج یھب اپک ولوگں وک لتق رکات ےہ (12)

۔اسخرے ںیم راتہ ےہ

اؿ ںیم وکیئ ااسی ہن اھت سج ےن دہع ہن وتڑا وہ، اؿ ےس دعاوت ہن ریھک وہ اور دینمش ےک ببس ہانہ امکےن اؿ ےک اقمےلب (13)

رپ ہن آای وہ۔

اک مسج زینوں ےس دھچا زپا ےہ۔ دیماؿ فط )رکالبء( ںیم اؿ ےک وقحؼ اپامؽ رک ےک،اؿ ےک اسھت ذعر رک نیسحہ (14)

ےک اںیھن امر ڈاال ایگ ےہ۔

اںیھن اےسی لتق رک دای ایگ ےسیج اؿ یک الص اک یسک وک اتپ یہ ہن وہ۔ دخا اس وقؾ وک ذتل اک دبہل دے وج اؿ ےس ڑلی۔ (15)

ےک ( اسھت اشلم وہ اتکس اور اؿ یک رطػ ےس افوقسں ےک اقمےلب ںیم اے اکش ںیم اس وتق اؿ ےک )ینعی نیسحہ (16)

اےنپ آپ وک دفا رک داتی۔

دقمور رھب ںاد رکات اور اینپ ولتار اور زینے ےس اؿ ےک مسج دیھچات۔ اؿ یک دماتعف ںیم (17)

نکیل ریما ذعر اظرہ ےہ اور وپدیشہ ںیہن ینعی ریما ھٹیب رانہ ضحم لطعت و ذعموری ےک ببس اھت۔ (18)

ےک ( ونمہاؤں یک رطح ریمے اسھت یھب دغاری یک اجیت اور اؿ یک رطػ ےس لتق اگہ اے اکش اؿ ےک )ینعی نیسحہ (19)

ںیم یھب رقابؿ وہات۔

اور اے اکش اؿ یک رطػ ےس ، اےنپ ےبنک، اےنپ اابحب، اور اینپ بس وپیجن ےک اسھت ںاد رکات۔ (20)

اؿ ےک اس رطح داین ےس ےلچ اجےن یک تمظع ایسی یھت ہک اکانئت ںیم ززلہل آ ایگ۔ وگای اکی وبضمط ہعلق اھت وج اؿ (21)

ےک ببس مدہنؾ وہ ایگ۔

یھت ہک اہپڑ اینپ ہگج ےس ل ےئگ اور اؿ ےک مغ ںیم اہپڑوں یک رسدنلب وچایٹں رسوگنں وہ اؿ ےک لتق یک تمظع ایسی (22)

ںیئگ۔

اؿ ےک لتق ےک دصےم ےس دورہپ اک اتکمچ وسرج انہگ ایگ اور اکانئت یک انہپویئں ںیم روان انٹیپ زپ ایگ۔ (23)

ابالدیتس وت دخا ےک مکح وک یہ وہیت اے اتم وج راہ قح و رایتس ےس ٹہ یئگ دخا یک رطػ رفو ین ےس کھج اج ویکہکن (24)

ےہ۔

وتہب لوبؽ رکےن واےل )رپورداگر( یک رطػ روجع رکو۔ ارگ مت ےن وتہب ہن یک وت روسا وہ ےگ۔ (25)

ریشمش و انسں ےل رک ںاد رکو ےگ وت ںیھمت یھب ویسی یہ اکایمیب بیصن وہ یگ۔ےسیج مت ےس ےلہپ ولگ اینپ وکوششں ںیم (26)

اکایمب وہےئ۔

ینعی دہشاء رکالبء( اےسی ےھت ہک بج رات اک ادنریھا اھچ اجات وت وپری رات وہ رقاؿ اور وسرۃ اافلہحت یک امہرے اھبیئ ) (27)

التوت ایک رکےت ےھت

اںیھن تخس دؽ ابویغں ےن لتق رک دای۔ وت بک کت )اؿ ابویغں ےک الخػ( اکی اغرت رگ رکشل ڑھکا ںیہن ایک اجےئ (28)

اگ۔

لچ ےلچ، بج کت اتسرے ا ںی اور آاتفب )ارھبات( ڈواتب رےہ۔اؿ رپ اہلل اک السؾ وہ بج کت میسن (29)

راوی اتہک ےہ بج وہ رعش زپھ ےکچ وت انب زاید ےک مکح ےس اؿ یک رگدؿ امر دی یئگ۔ اور رھپ وسیل رپ اکٹل دای ایگ

131

۔ اس ےک دعب انب

مق زاید ےن رس نیسح بلط ایک اور اےس رمعو نب اجرب زخمویم ےک رپسد رک ےک مکح دای ہک وکہف یک ویلگں ںیم اےس امھگای اجےئ۔ زدی نب ار

131ہہک رک اںیھن اانت انبضغک رک داتی ےہ ہک وہ اس ےک اکی وموہؾ ادناھ صخش ےسج احصیب انب دای ایگ ےہ، رھبے درابر ںیم اریم وک وٹاتک ےہ اور تخس تسس

آدویمں یک وفج اےس رگاتفر رکےن یتچنہپ ےہ وت اس یک وقؾ پچ اسدےھ 500لتق اک مکح دے دےتی ںیہ۔ نکیل اس یک وقؾ اےس ڑھچا رک ےل اجیت ےہ۔ رھپ بج

رعشوں اک دیصقہ 29ولوگں وک امر رک وہ رگاتفر وہ اجات ےہ رھپ اریم ےک اسےنم اج رک یھٹیب ریتہ ےہ اور اےلیک ایس وک ریشمش زین رکان وہیت ےہ ات آہکن تہب ےس

ؽ اریم ےن دجسم ںیم وتقمولں یک اشؿ ںیم زپاتھ ےہ اور اریم اانیمطؿ ےس ےتنس رےتہ ںیہ احالہکن ی دیصقہ ایھن ولوگں یک دمتح ںیم ےہ ںیھنج اس راوی ےک وقب

ابال اخےن اک رس سگرا، اس وتق ںیم ےس )رماد اغابل دیسان زدی انب ارمق ہ احصیب ےس ےہ ( رموی ےہ ہک بج ریمے رقبی ےس نیسحہ

ام حسبت ان اصحب الکہف و الرقیم کانو رپ اھٹیب اھت اور رس اکی وطلی زینے رپ اھت۔ ںیم ےن انس ہک وہ )رس( زپھ راہ اھت۔ "یتنا عجبا ( وت ریمے روےٹگن ڑھکے وہ رمیق امہری اشنوینں ںیم ےس بیجع ےھت وایک ںیھمت ایخؽ ےہ ہک ااحصب فہک " )امن ا

۔آپ اک رس بیجع رت ےہ ! روسؽ اے رفزدنن ، ےن اہکےئگ اور ںیم

132

اےتس رھپ انب زاید ےن رمش نب ذی اوجلنش اور وخیل وک الب رک ڈزیھ سہار وفج ےک اسھت مکح دای ہک دیقویں اور رسوں اک اشؾ ےل اجںیئ اور ر

رفس ایتر رک ےک ںیم یھب اؿ ےک اسھت رواہن وہ ایگ۔ رھب اؿ یک امنشئ رکےت رھپںی۔ لہس اتہک ےہ بج ںیم ےن ی ابت دیھکی وت اسامؿ

:بج ی ولگ اقدہیس ےچنہپ وت اؾ وثلکؾ ہیلع االسلؾ ےن ی رعش زپےھ

ریمے رمدوں وک ومت آ یئگ اور زامےن ےن ریمے رسداروں وک انف رک دای۔اس رطح قلق رپ قلق رسحوتں رپ رسحوتں اک (1)

ااضہف ایک۔

ی اجےنن ےک ابووجد ہک مہ اس یک ایٹیبں ںیہ ےسج دہاںیتی دے رک )دخا یک رطػ ےس ( اؿ ونیمکں ےن ںیمہ دیق رک ایل۔ (2)

ت اجی ایگ اھت۔

دیصقہ لمک وہ اجات ےہ بت اریم وک وہش آات ےہ اور اےس لتق رک دےتی ںیہ۔ یسیک دپسچل ےہ ی دااتسؿ اور ایک احہظف ےہ اس ربنم رپ اگایلں دںی ںیھت۔ بج

راوی اک ہک وس ربس دعب ی ہصق نم و نع انس داتی ےہ۔

132وکہف ںیم وموجد ےھت اور رس نیسح یک ی رکاتم اینپ ارگ رماد رضحت زدی نب ارمق ہ احصیب ےس ےہ وت اس راوی اک ذکب ضحم ےہ ہک نیع اس وتق آپ

اویعں ےک ڑھباکےن آوھکنں ےس دیھکی اور اکونں ےس ین۔ رگم ی رکاتم اںیھن اس وتق اید ہن آیئ بج اچر ربس دعب الہ دمہنی ےن رضحت انب ازلریب ےک د

اچےیہ اھت ہک آؽ اہمش اور ااکرب احصہب وک ی واہعق اتبےت اور ےتہک ہک اےسی اص رکاامت رپ اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ اغبوت یک یھت۔ اس وتق رضحت زدی وک

اور اس ادقاؾ وک نج اک اٹک وہا رس رقاؿ زپاتھ اھت، ایس اقلب ےہ ہک بس لم رک اس ےک الخػ ڑھکے وہ اجںیئ رگم اوھنں ےن ایک ی ہک اس اغبوت ےس دور رےہ

عبط رصم( 203ہحفص 3ںیہن ہکلب اس تیصعم اجان۔ انچہچن اخبری ںیم ےہ )دلج طلغ رقار دای، ضحم طلغ یہ

یک االطع یچنہپ "رضحت اؿ نب امکل رفامےت ںیہ ہک ےھجم رحہ ںیم اکؾ آےن واےل ولوگں اک دصہم اھت۔ وت زدی نب ارمق ےن ےھجم طخ اھکل، آپ وک ریمے تخس رجن

آپ ےن وضحر وک ی داع رکےت انس اھت ہک دخاای ااصنر وک شخب دے اور ااصنر ےک وٹیبں وک یھب۔ انب لضف )ینعی راوی یھت۔ آپ ےن ےھجم )اس طخ ںیم( اید دالای ہک

دی ہک اس داع یک دحثی( ےتہک ںیہ ےھجم اس ںیم کش ےہ ہک وٹیبں ےک وٹیبں وک یھب رفامای اھت ہک ںیہن۔ رہباحؽ رضحت زدی نب ارمق ےن رضحت اسن رک یلست

نب ارمق اک ےس اہلل اؿ ااصنری وجاونں وک ششخب ےس وناز دے اگ وھنجں ےن اس اگنہےم ںیم ہصح ایل"۔ رس نیسح یک رکاتم دےنھکی ےک دعب رضحت زدی ربتک

س اگنہےم وک دخا اور روسؽ ی ومفق یھبک ںیہن رہ اتکس اھت ہک وہ اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ رخوج وک تیصعم رقار دںی اور اؿ رضحات ےک ونمہا وہں وج ا

۔ےس دغاری رقار دےتی ےھت۔ الثم امتؾ ونب اہمش،رضحت دبعاہلل نب رمع اور ارثک ااصنر اور الہ دمہنی یک اھبری ارثکتی

ی ںیمہ یگنن اکویھٹں رپ ےئل اج رےہ ںیہ، ےسیج ںیمہ تمینغ ںیم احلص ایک ایگ وہ۔ (3)

آپ ےک رھگ واولں اؿ ولوگں یک ی رحتک آپ رپ ینتک تخس وہ یگ، وج اے رسور اعمل اوھنں ےن ملسو هيلع هللا ىلصای روسؽ اہلل (4)

ےک اسھت یک۔

ھا را انس اجےئ مت ےن روسؽ اہلل (5)

م

ت

یک انرفامین یک احالہکن اوھنں ےن ںیھمت مگ راوہں ںیم ےنکٹھب ےس ملسو هيلع هللا ىلصاے ولوگ !

اجنت دی یھت۔

دحثی ام ہملس

ےٹیل وہےئ ےھت ملسو هيلع هللا ىلصہک اکی دؿ یبن)رضحت اؾ اوملنینم دیسہ( اؾ ہملس )ولصات اہلل ہیلع( یبن یک زوہج )رہطمہ( رفامیت ںیہ

ےک اہھت ںیم وکیئ زیچ یھت ےسج دھکی دھکی رک آپ روےت اجےت ملسو هيلع هللا ىلص آپ ےک ٹیپ رپ لیھک رےہ ےھت، اور روسؽ دخا اور نیسحہ

! اے اؾ ہملسہ ،آپ ےن رفامای ؟ی روان سک ابت رپ ےہ ملسو هيلع هللا ىلصریمے امں ابپ آپ رپ رقابؿ، ای روسؽ اہلل،ےھت۔ ںیم ےن رعض ایک

ےہ وج ربجلی )ہیلع االسلؾ( رس زنیم رکالبء ےس ریمے اپس الےئ ںیہ۔ اےس مت اےنپ اپس یشی ںیم رھک ول۔ ی بج اتزہ اتزہ ی یٹم

۔لتق رک دای ایگ ےہوخؿ ںیم دبتلی وہ اجےئ وت ھجمس انیل ریما اٹیب نیسح ہ

ںیم ےن وہ یٹم اکی یشی ںیم ڈاؽ رک )رضحت اؾ اوملنینم دیسہ( اؾ ہملس )ولصات اہلل ہیلع( یبن یک زوہج )رہطمہ( رفامیت ںیہ ہک

ےک دیہش رعاؼ وک لچ دےیئ وت اؾ ہملس روزاہن وہ یشی داھکی رکںیت ںیھت۔ بج نیسحہ اےنپ رھگ ںیم رھک یل بج نیسحہ

۔ی دھکی رک آپ ےن اجؿ ایل ہک نیسحہوہےن اک دؿ آ ایگ۔ اور وہ

ئ

دیہش رک یشی ےک اپس آںیئ وت داھکی ہک وہ یٹم اخصل وخؿ نب گ

۔دےیئ ےئگ

۔ےن طلغ ابت یہکملسو هيلع هللا ىلصدخبا ہن ویح طلغ یھت ہن روسؽ اہلل ،اس رپ آپ )دیسہ( ےن رفامای

امیت ںیہ ہک بج رات آیئ اور ںیم وس یئگ وت روسؽ )رضحت اؾ اوملنینم دیسہ( اؾ ہملس )ولصات اہلل ہیلع( یبن یک زوہج )رہطمہ( رف

ںیم آپ رپ رقابؿ ی اخک یسیک ےہ وج ملسو هيلع هللا ىلصای روسؽ اہلل ،وک داھکی ہک آپ اک رس اور داڑیھ اخؽ آولد ےہ۔ ںیم ےن اہک ملسو هيلع هللا ىلصاہلل

ںیم ایھب اےنپ ےٹیب نیسح ےک د ن ےس آ راہ !اے اؾ ہملس ،روسؽ اہلل ےن رفامای ؟ںیم آپ ےک رس اور داڑیھ ںیم دھکی ریہ وہں

۔ اؾ اوملنینم رفامیت ںیہ ںیم ربھگا رک وخػ ےک امرے دیبار وہ یئگ اور رھپ دمہنی ںیم ڑبی دؽ دوز آوازںی ںینس۔ ںیم ےن اینپ وہں

:اس ےن اکی ہینج وک ی رعش زپےتھ انس وہ ولڈنی دمہنی ںیم رھپیت ریہ ات آہکن ؟ اجؤ اج رک ذرا دوھکی ی وشر اسیک ےہ ،ولڈنی ےس اہک

اے ریمی آھکن وخب آوسن اہب۔ ویکہکن دیہشوں رپ روےن واال ریمے دعب وکؿ وہ اگ۔ (1)

ینعی اؿ ڑبے ولوگں رپ ںیھنج احداثت اس صخش ےک اپس ےل اج رےہ ںیہ وج وکحتم رپ رغور یک امحتق ںیم التبم ےہ۔ (2)

)ینعی اریم اوملنینم سیدی(

:ہک اس ےک وجاب ںیم اکی دورسی ہینج ےن ویں ونہح ایکولڈنی یتہک ےہ

ےن اس یک اشیپین رپ اہھت ریھپا اھت، اس ےئل اس یک راسخروں رپ ایلجبں یس وکدنیت ںیہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل (1)

اس ےک امں ابپ رقشی ےک بس ےس اوےچن رھگاےن ےک ےھت اور اس ےک انان۔ (2)

زینے اتےن۔اےسی صخش رپ دبرتنی ولخمؼ اور ثیبخ رتنی رگوہ ےن (3)

اؿ اک انس اجےئ اوھنں ےن اےس املظ لتق رک دای اھت اور اس رطح ہشیمہ ہشیمہ ےک ےئل منہج ںیم اکھٹہن انب ایل۔ (4)

ھک راوی اتہک ےہ ہک ولڈنی بج )اؾ اوملنینم دیسہ( اؾ ہملس ےک اپس آیئ اور وج انس اھت وہ ایبؿ ایک وت آپ ےن اےنپ دوونں اہھت رس رپ ر

،آپ ےن رفامای ؟ ایک ابت وہیئ !اؾ اوملنینم ،بس ولگ دوڑ دوڑ رک آپ یک رطػ ےچنہپ اور رعض ایک۔اہےئ نیسحہ ،ںیئ ےئل اور الچ

،آپ ےن رفامای ؟ںیم۔ آپ وک ی االطع ےسی یلموکہف آپ وت دمہنی ںیم ںیہ اور نیسحہ ،۔ ولوگں ےن اہکلتق رک دای ایگریما اٹیب نیسح ہ

لتق رک دای ایگ۔ ےن رکالب یک یٹم دی یھت اور رفامای اھت بج ی اخصل وخؿ وہ اجےئ وت اجؿ انیل ہک ریما اٹیب نیسحہ ملسو هيلع هللا ىلصےھجم روسؽ اہلل

۔ےن طلغ ںیہن اہک اھت اور ہن ھجم ےس وھجٹ وبال اھت۔ ی وہ یشی اور یٹم ملسو هيلع هللا ىلصدخبا روسؽ اہلل

ولوگں ےن داھکی وت وامق ویسی یہ یھت یسیج )اؾ اوملنینم دیسہ( اؾ ہملس ےن رفامای اھت۔ اس رپ ولوگں ےن اےنپ رگةیؿ اچک رک ےئل،

ےک یک ربق یک رطػ دوڑے ہک آپ یک دختم ںیم آپ ےک رفزدن نیسحہ ملسو هيلع هللا ىلصاےنپ ہنم ےٹیپ، رسوں رپ اخک ڈایل اور روسؽ اہلل

دصےم رپ زعتتی شیپ رکںی۔

133

133ہ ۔

مسل المہظح وہ ہقیلعت اؾ اوملنینم دیسہ اؾ

وتقمنیل ےک رسوں اور دیقویں یک روایگن اشم وک

ف اتہک ےہ ہک وہ ولگ )ینعی وکیف( دیقویں اور رسوں وک ےل رک اصحہص ےک رشمؼ ےس وہےت وہےئ رکتتی ےچنہپ اور

ن

خم

اوب

۔ اعلم ےن بج ی طخ زپاھ وت مکح دای ہک ڈنھجے رہلاےئ اجںیئ مہ ےس آ رک ولم امہرے اسھت اخریج اک رس ےہ،واہں ےک اعلم وک طخ اھکل

اور ریفنایں ئاجیئ اجںیئ اور رہش اجسای اجےئ۔ رھپ رہ رطػ اور رہ ہگج ہک ولگ آےئ۔ اور وایل اںیھن ےل رک اؿ ولوگں یک وشیپایئ ےک

ػ رخوج ایک اھت اور انب زاید ےن اےس لتق رک اخریج اک رس ےہ۔ سج ےن سیدی ےک الخہک ےئل الک۔ اؿ ےس وج یھب وپاتھچ اؿ ےس ےتہک

دای۔

۔ ولوگں ےن بج ںیم وکہف ںیم اھت بج ی رس الای ایگ اھت۔ ی یسک اخریج اک رس ںیہن ہکلب نیسح اک رس ےہ !ولوگ،اس رپ اکی رصناین ےن اہک

۔ ںیہ وھنجں ےن اےنپ یبن ےک وناےس وک لتق رک دایمہ اس وقؾ ےس ،ی ابت ین وت اوھنں ےن آپ یک میظعت ےک ےئل رقان وھپےکن اور اہک

ا ۔اؿ ولوگں ےن )ینعی وکویفں ےن ( بج ی انس وت رہش ںیم دالخ ںیہن وہےئ اور یکشخ اک راہتس ایل۔ رھپ ایمع ےچنہپ، رھپ دری رعوہ، رھپ

یبیلت

ونجں یک وعروتں ےک نیب

اے رپ روےت انس۔ اؿ ےک وبؽ ی ےھت۔ ایک۔واہں اوھنں ےن ونجں یک وعروتں وک نیسحہ رھپ وادی ہلخن۔ اں اوھنں ےن زپاؤ

یک ویٹیبں یک۔ ددلوز ادناز ںیم روؤ۔ وجش ےک اسھت نیب رکو امہ امیس ملسو هيلع هللا ىلصونج یک وعروت ! اہیمش وخانیت یک دمد وک آؤ۔ ینعی ادمح یفطصم

یک وپاشک وہںیت ںیہ۔ اےنپ اگؽ وٹیپ، اخصل دانیروں یک کنھک یک رطح، افیمط وخانیت رپ ایسہ وپش وہ اجؤ، وج تبیصم زدہ ولوگں

۔اک اممت رکو، ی تبیصم بس وتبیصمں ےس زایدہ میظع ےہ۔ روؤ، نیب رکو۔ ادمحی وخانیت ےک اصمبئ رپ نیسحہ

یا ےچنہپ اور ےتلچ ےتلچ انیل چنہپ ےئگ۔ ب

ت بیموہ یتسب وخب آابد یھت۔ واہں رس نیسح راوی اتہک ےہ رھپ وہ ولگ وادی ہلخن ںیم وہےت وہےئ ار

یک زایرت ےک ےئل وبڑےھ اور وجاؿ بس لکن آےئ۔ وہ ولگ آپ ےک انان اور آپ ےک وادل رپ درود زپےتھ ےھت اور اسھت اسھت اؿ

ل یک راہ او اایبنء یک اوالد ےک اقولت، امہرے رہش ےس لکن اجؤ ۔اقولتں رپ تنعل رکےت ےھت۔اور ےتہک اجےت ےھت بیخک

۔ انچہچن وہ ولگ

اک رس امہرے اابقتسؽ وک آؤ۔ امہرے اسھت نیسحہ رپ لچ زپے اور انیھج چنہپ ےئگ۔ واہں ےس اوھنں ےن وملص ےک اعلم وک طخ اھکل،

اور اںیھن ۔ اس ےن بج ی طخ زپاھ وت مکح دای ہک ڈنھجے رہلاےئ اجںیئ اور رہش اجسای اجےئ۔ رہ رطػ اور رہ ہگج ےک ولگ آ ےئگ ےہ

رعاؼ ںیم اکی اخریج ،۔ اوھنں ےن اہکابت ایک ےہ ،اسھت ےل رک وایل ےن ھچ لی آےگ ڑبھ رک وفج اک اابقتسؽ ایک۔ یسک ےن وپاھچ

ی !ولوگ ،۔ اؿ ںیم ےس اکی صخش ےن اہکےن اغبوت یک یھت اےس دیبع اہلل انب زاید ےن لتق رک دای اور اس اک رس سیدی ےک اپس ت اجی ےہ

۔ ولوگں ےن بج ی قیقحت رک یل وت اوس اور زخرج ےک اچسیل سہار اک رس ےہ وت نیسحہ

134

وسار عمج وہےئ اور مسق اھکیئ ہک اؿ ولوگں

اک رس نیھچ ںیل ےگ اور اےنپ اہں د ن رکںی ےگ اتہک مایتم ےک دؿ کت ی اکؾ ومبج رخف رےہ۔ )وکیف( وفج لتق رک ےک نیسحہ

ںیم دالخ ںیہن وہےئ اور ل اب رف اک راہتس ایل۔ رھپ وکہ راجنر ےس وہےت وہےئ نیبیص چنہپ ےئگ۔ واہں اوھنں ےن ےن بج ی انس وت رہش

:مایؾ ایک اور رس یک اور دیقویں یک امنشئ یک ۔ بج زبنی ےن ی داھکی وت رو زپںی اور ی رعش زپےھ

احالہکن امہرے ابپ وہ ےھت نج رپ دخاےئ لیلج ےن ویح مت مہ ےس دینمش ےک ببس زنیم رپ امہری امنشئ رکےت وہ، (1)

یجیھب۔

ھا رے اپس یسک وتق وکیئ روسؽ آای یہ ہن وہ۔ (2)

م

ت

مت ےن رب رعش اور اس ےک یبن ےک اسھت رفک ایک۔ ےسیج

134 لک آابدی اس وتق ا ین ہن یھت۔ اشؾ ںیم اچسیل سہار ااصنری اہکں ےس آ ےئگ ےھت۔ ااصنر یککلم

ھا ری تمسق ںیم مایتم ےک دؿ آگ ےک ولعشں ںیم واوالی (3)

م

ت

اے دب رتنی اتم دخاےئ رعش مت رپ تنعل رکے اور

رےہ۔رکان یہ

ف اتہک ےہ رھپ وہ ولگ ےتلچ ےتلچ نع اولرد ےچنہپ اور درعات ےک رقبی چنہپ رک واہں ےک اعلم وک طخ اھکل

ن

خم

امہرے اسھت نیسح اک ،اوب

اس ےن بج ی طخ زپاھ وت مکح دای ہک ریفنایں ئاجیئ اجںیئ رھپ ولوگں ےک اسھت اؿ ولوگں ےک اابقتسؽ ےک ۔رس ےہ مہ ےس آ رک ولم

ےئل الک اور رس یک ریہشت یک رھپ ابب ارنیعب ںیم دالخ وہ رک اس ےک ربج رپ رہظ ےس رصع کت اکٹلےئ راھک۔ واہں ےک ابدنشوں ںیم وکیئ

یک اس وت روات اھت اور وکیئ اتسنہ اھت۔ راوی اتہک اھت ہک سج ربج رپ نیسح اک رس بصن ایک ایگ اھت اس ےک ےچین مایتم کت وج یھب ےلکن اگ

اح ت وپری وہ یگ۔ رھپ راوی اتہک ےہ وہ ولگ )ینعی وکیف( رات رھب ےشن ںیم دتھ زپے رےہ۔ حبص وک بج اوھنں ےن وکچ ایک وت یلع

:نب انیسحل رو زپے اور ی رعش ےہک

انماجت رکے۔اکش ےھجم ولعمؾ وہات ہک اؿ ادنریھوں ںیم وکیئ ااسی دھجمسار یھب ےہ وج زامےن یک ڈایل وہیئ تبیصم رپ (1)

ںیم وج اامؾ اک اٹیب وہں، ی ایک وہ ایگ ےہ ہک ااج )ےب گنن و انؾ وٹیل( ےک اہوھتں ریما قح اضعئ ایک اج راہ ےہ۔ (2)

135

نی ےچنہپ۔ وہ یتسب وخب آابد یھت۔ واہں ےک ولوگں وک بج ی االطع وہیئ وت اوھنں ےن رہش ےک

راوی اتہک ےہ رھپ وہ ولگ ق

او افوقس ! اور رفزدن اؿ ولوگں ےن تنعل ےک اسھت اسھت گنس ابری یھب رکےت ےھت اور ےتہک اجےت ےھت۔ دروازے گرد رک دےیئ۔

۔ اس ےئل وہ اایبنؿ ےک اقولت، دخبا مت امہرے رہش ںیم دالخ ںیہن وہ وکس ےگ ات آہکن مہ ںیم ےس اکی اکی آدیم لتق ہن وہ اجےئ

:ہک اؾ وثلکؾ رو زپںی اور ی رعش ےہکولگ )ینعی وکیف( واہں ےس لچ دےیئ۔ راوی اتہک ےہ

بک مت ںیمہ یگنن اکویھٹں رپ ےئل رھپو ےگ وگای ہک مہ اس رہش ںیم روویمں یک )رگاتفر دہ( ڑلایکں وہں۔ (1)

ھا را انس اجےئ ایک ریمے انان روسؽ اہلل (2)

م

ت

ںیہن ںیہ۔ ویہ وھنجں ےن ںیھمت راہ دہاتی داھکیئ۔ ملسو هيلع هللا ىلص

ھا ری ولصفں وک !اے ربی اتم (3)

م

ت

اپین ہن دے اور اس وعض وہ ذعاب دے وج اہمتری ویتسبں رپ اقمئ رےہ۔دخا

یک ھجمس ںیم ی آ ااج عمج جلع یک ےہ۔ وج اؿ یمجع ولوگں ےک ےئل وبال اجات اھت وج یگنج دیقویں یک تیثیح ےس املسمونں ےک ےضبق ںیم آ اجںیئ۔ اب ایک یسک 135

وگں رےتش ےھت، ااج ہہک ںیکس۔ اور ہن اس اک وکیئ ائاکؿ اھت ہک وہ اےنپ وادل امدج وک اتکس ےہ ہک انجب یلع نب انیسحل اےنپ ونب االامعؾ )ینب اہیم( وک نج ےس وگ ان

ےس تعیب رک ابسیئ وصتر ےک اطمقب اامؾ اجںین۔ اور وہ یھب اس وتق بج اؿ یک وموجدیگ ںیم رضحت نیسح اےنپ یہ ومفق ےس روجع رک ےک اریم اوملنینم

ر یہ ںیہن ہکلب امتؾ ااعشر وج اس راسےل ںیم تبقنم، افترخ ای رزج یک تیثیح ےس دےیئ ےئگ ںیہ وہ بس ےک بس اس ےنیل یک شیپ شک رک ےکچ ےھت۔ ی ااعش

اک اظمرہہ ذکاب راوی ای اس ےک ونمہاؤں ےک اےنپ ےہک وہےئ ںیہ۔ رضحت نیسح اور آپ یک اوالد اک اؿ وصترات ےس وکیئ قلعت ںیہن۔ ی رصػ اس ضغب

وک اومی اسدات ےس وصخاص وہمجر احصہب رکاؾ اور افلخء ےس ومعام ےہ۔ ےہ وج ابسویئں

راوی اتہک ےہ رھپ وہ ولگ رعمۃ اامعنلؿ ےچنہپ۔ واہں ےک ولوگں ےن اس اک اابقتسؽ ایک، اؿ رپ اےنپ دروازے وھؽ دےیئ اور اھکےن ےنیپ

لچ زپے ات آہکن ریشز ےچنہپ۔ واہں اکی رمعم صخش اھت اس یک زیچںی شیپ ںیک۔ ابیق دؿ اوھنں ےن )ینعی وکویفں ےن ( وںیہ سگارا رھپ

۔ اذہا اؿ ولوگں ےن )ینعی رہش واولں ےن ( ںیمسق اھکںیئ ہک اںیھن اےنپ رہش ےس سگرےن ہن دںی ولوگں ی نیسح اک رس ےہ،ےن اہک

وہ ےئگ۔ واہں اکی وھچاٹ ہعلق اھت۔ اور ےگ۔ اوھنں ےن )ینعی وکویفں ےن ( بج ی داھکی وت ادنر ںیہن ےئگ ہکلب رفک اطب یک رطػ رواہن

ایک مت امہرے ااطتع سگار ںیہن وہ ؟ )مک از مک ( ،واہں ےک ولوگں ےن ہعلق اک دروازہ گرد رک ایل۔ اب وخیل آےگ ڑباھ اور اؿ ےس اہک

وہ وھنجں ےن نیسح اور اؿ ےک دخبا مہ ںیھمت اپین اک اکی رطقہ یھب ںیہن دںی ےگ۔ ویکہکن مت وہ ،۔ اوھنں ےن اہکںیمہ اپین وت الپ دو

اسویھتں وک اپین ںیہن دای اھت

136

۔اس ےئل وہ ولگ )ینعی وکیف( واہں ےس رواہن وہ ےئگ اور وبیسر ےچنہپ، اس رپ یلع نب انیسحل ےن ی رعش

ےہک۔

ےب گنن و انؾ ولگ )ااج( رسدار نب ےھٹیب۔ نکیل رعب اس رپ رایض ںیہن وہےگن ہک اتم ےک رس رپ ےلفس طلسم (1)

ںیہر

137

۔

اہےئ ی ولگ ! دوھکی وت زامہن ایک ایک لگ الھکات ےہ۔ یسیک بیجع ابت وہ یئگ ہک اس ےس زایدہ بیجع ابت اور ھچک ںیہن۔ (2)

آؽ روسؽ وت یگنن اکویھٹں رپ وسار وہں اور آؽ رمواؿ ےک ےچین رپ فلکت سیفن )دگے ( وہں۔ (3)

138

اوملنینم دیسان( امثعؿ )ولصات اہلل ہیلع( یک اہشدت )یمظع( ےک وتق راوی اتہک ےہ ہک رہش ںیم اکی رمعم صخش اھت وج )رضحت اریم

واہں دمہنی ںیم وموجد اھت

139

اک رس ےہ ںیھنج اؿ وعلمونں ولوگ ی نیسحہ ،۔ اس ےن الہ وبیسر ےک وبڑےھ اور وجاونں وک عمج ایک اور اہک

136 رکالب ےس رباہ راتس وگای اپین ہن دےنی اک واہعق اؿ ولوگں ےک رفک اطبل ےنچنہپ ےس ےلہپ یہ اتر ربیق ےک ذرہعی واہں ےک ولوگں ےک ملع ںیم آ اکچ اھت۔ احبہکیل

اھت۔اؿ اقمامت اک اکرواین رہتس یھب ہن

137ےک وپےت زدی ےن رخوج ایک وت رعوبں ےن اور امتؾ اتم ےن وکیئ وپےھچ ہک رعب اؿ "ااؿ" یک وکحتم رپ رایض رےہ ای ںیہن اور بج رضحت نیسحہ

اومی اریم اوملنینم اک اسھت دای ہک زدی اک ؟

رک دای ےہ۔ زامہن ےہ اریم اوملنینم سیدی اک اور دسح اک اظمرہہ رک راہ ےہ آؽ المہظح وہ اس راوی یک لقع ہک اومی الختف ےس دعاوت ےن اےس ایک ادناھ 138

رمواؿ ےس نج یک الختف اریم اوملنینم سیدی یک وافت ےک است ربس دعب اقمئ وہیئ۔

139د اھت۔ ینعی آپ اک بحم اھت ای اخمفل۔ یک اہشدت ےک وتق دمہنی ںیم سک تیثیح ےس وموج اں ی ںیہن اتبای ہک ی رمعم صخش دیسان امثعؿ اریم اوملنینمہ

ےنچنہپ ےس ےسی چب ایگ۔ اور بوبحں ںیم اھت وت نیع اس وتق سک رقتبی ںیم دمہنی اچنہپ اھت۔ اور ی وغل ذکب ایبین کتارگ ی اس وتق ابویغں ںیم اھت وت رفیک رکدار

ھچ وس وفیج وساروں وک اگرج ومیل یک رطح لتق رک دای اور اؿ ےک رصػ اپچن وجاؿ اکؾ المہظح وہ ہک وبیسر یک یتسب ےک وجاونں ےن نج یک دعتاد ںیہن اتبیئ یئگ

اہلل وک ہنتف دنسپ ںیہن۔ ی رس ،۔ نس ردیسہ ےن اہکںیہن سگر ، ےتدخبا ی امہرے رہش ںیم ےس ،۔ اؿ ولوگں ےن اہکےن لتق رک دای ےہ

دخبا ااسی ،نکیل وجاونں ےن اہک ۔اسرے رہشوں ےس وہات وہا آای ےہ وت یسک ےن اس رپ ارتعاض ںیہن ایک وت مت یھب اےس سگر اجےن دو

مہ ےس رعتض ، رک اقمےلب ےک ےئل ےلکن۔ وخیل ےن اہکانچہچن وہ لپ رپ عمج وہےئ اور اےس وتڑ دای۔ رھپ ایھتہر گرد ۔یھبک ںیہن وہ اتکس

رگم اوھنں ےن اس رپ اور اس ےک اسویھتں رپ ہلمح رک دای اور ا ین تخس گنج یک ہک وخیل ےک وساروں ںیم ےس ھچ وس وساروں ،تم رکو

آپ ۔وبیسر ،ولوگں ےن اہک ؟رہش ےہی وکاسن ،وک امر رگاای۔ اور اؿ وجاونں ںیم ےس رصػ اپچن اکؾ آےئ۔ اس رپ اؾ وثلکؾ ےن وپاھچ

۔اہلل اؿ اپین ہشیمہ ریشںی رےھک اور اؿ یک ںیلکشم آاسؿ رکات رےہ اور اظوملں اک ادتقار اؿ رپ ےس ااتھٹ رےہ ،ےن رفامای

ف اتہک ےہ ہک ارگ اسری داین ملظ و وجر ےس رھبی وہیئ وہ وت اؿ ولوگں وک دعؽ و ااصنػ یہ ےلم اگ۔ رھپ وہ ولگ )ینعی وکیف( رواہن

ن

خم

اوب

دخبا مت ولگ امہرے رہش ںیم ،وہےئ اور امح ےچنہپ۔واہں ےک ولوگں ےن اؿ رپ دروازے گرد رک ےئل اور آڑںی ڑھکی رک دںی اور اہک

اؿ ولوگں ےن بج ی انس وت واہں ےک وایل وک االطع دی ہک امہرے اسھت ۔ ، ےت ات آہکن امہرا اکی اکی آدیم امرا ہن اجےئدالخ ںیہن وہ

نیسح اک رس ےہ۔ واہں اک اریم اخدل نب طیشن اھت۔ اس ےن بج ی طخ زپاھ وت ڈنھجے رہلاےن اور رہش اجسےن اک مکح دای۔ اور بج رہ

وہ ےئگ۔ اںیھن اسھت ایل اور نیت لی ڑبھ رک اؿ اک اابقتسؽ ایک۔ اور واہں رس یک امنشئ یک رھپ رواہن وہےئ ات رطػ اور رہ ہگج ولگ عمج

آہکن صمح کت چنہپ ےئگ اور دروازے ںیم یھب دالخ وہ ےئگ۔ نکیل ولوگں ےن دروازے ںیم وجہؾ رک ےک اےنت رھتپ رباسےئ ہک اؿ

ایک اامیؿ ےک دعب رفک اور دہاتی ےک دعب !اے وقؾ ،ولں ےن دروازے گرد رک دےیئ اور اہکےک سیبھچ وسار رم ےئگ۔ رھپ اؿ رپ رہش وا

؟رمگایہ اایتخر رک یل

ے ےک اپس زپاؤ ایک۔ وںیہ اخدل نب طیشن اک رھگ اھت۔ اؿ ولوگں ےن ںیمسق ص

ت

بک

رھپ وہ ولگ )ینعی الہ صمح( ابرہ ےلکن اور اکی رابہ ےک

اھکںیئ ہک وخد وخیل وک لتق رکںی ےگ اور اس ےس رس نیھچ ںیل ےگ اتہک مایتم کت ی اکرانہم اؿ ےک ےئل ابثع ااختفر رےہ۔ اؿ وک

( بج اس یک االطع وہیئ وت ڈر ےک امرے واہں ےس لچ دےیئ اور کبلع ےچنہپ۔ واہں ےک احمک وک طخ اھکل ہک امہرے )ینعی وکویفں وک

اک رس ےہ۔ اس ےن ولڈنویں وک دػ ئاجےن اک مکح دای۔ ڈنھجے رہلاےئ ےئگ اور رقان وھپےکن ےئگ۔ اس رپ اؿ ولوگں ےن اپس نیسح ہ

اس رہش وک ایک اہک اجات ،ہشن ایک، رشاںیب ںیپ اور رات رھب دتھ زپے رےہ۔ اؾ وثلکؾ ےن وپاھچ)ینعی وکویفں ےن ( وخیئوںیئ اگلںیئ،

دخا اؿ ےک )رہش یک( اشدایب ربابد رکے، اؿ اک اپین ریشںی ہن رےہ اور اؿ رپ ےس ،۔ آپ ےن رفامای کبلع ولوگں ےن اہک ہک ؟ےہ

اہ۔ ی وغل آےئ،۔ رضحت نیسح اور اؿ ےک اسویھتں ےک ااھٹرہ رسوں یک امنشئ رکاےن ےک ےئل ایک سہاروں وفویجں ےک امرے اجےن ےک دعب یھب رفس اجری ر

رس اکےٹ ےئگ ےھت اور ہن اؿ یک وعیس تکلمم ےک دور دراز رہشوں ںیم امنشئ رکایئ یئگ نج وک ونیہمں اک رفس رک ےک ایباینں یہ واحض رکیت ںیہ ہک ہن وتقمنیل ےک

دقشم اچنہپای ایگ۔

اسری داین دعؽ و ااصنػ ےس ومعمر وہ وت اںیھن وساےئ ملظ و متس ےک ھچک ہن ےلم اگ۔ انچہچن وہشمر ےہ ہک ارگ ۔ اظوملں اک طلست ہن اےھٹ

اؿ ولوگں ےن )ینعی وکویفں ےن ( رات وںیہ سگاری اور حبص وک رواہن وہ ےئگ۔اب وج رات آیئ وت واہں اک اکی رابہ اک وصہعم اھت۔ زنی

ااعلدبنی ےن ی رعش ےہک۔

ےئل اس ےک اجعبئ متخ ںیہن وہےت اور ہن اؿ ےک اصمبئ ںیم فیفخت وہیت ےہ۔ی ااسی زامہن ےہ ہک رشافء ےک (1)

( اکش ےھجم ولعمؾ وہات ہک اس اک )ینعی زامےن اک( اٹل ریھپ بک کت ںیمہ اتمرث رکات رےہ اگ۔ اور بک کت مہ اس )زامےن 2) .2

یک اس الٹ ریھپ ( یک رطػ ےتچنھک ےلچ اجںیئ ےگ۔

رےہ ںیہ اور شیع وکش صخش اےنپ وھگڑے یک ھٹیپ رپ وفحمظ ےہ۔ ںیمہ وہ یگنن اکویھٹں رپ ےئل اج (2)

یک انرفامین یک اور اؿ یک یس کین یلمع یک راہ مت رپ گنت وہ ملسو هيلع هللا ىلصاے ربی اتم ریتا انس اجےئ۔ مت ولوگں ےن روسؽ اہلل (3)

یئگ۔

یک رکاتم ے اسیعیئ رابہ اک املسمن وہ اجان رس نیسح

وہ یئگ وت اوھنں ےن وعصہم ےک اکی رطػ وہ رس رھک دای۔ آرخ بش یک ابت ےہ ہک رابہ ےن ابدؽ یک راوی اتہک ےہ بج رات

یس رگج اور حیبست و دقتسی یک یس وگجن ین اور اس ےن داھکی ہک ونر یک رکںین وھپٹ ریہ ںیہ۔ اب اس ےن وج اانپ رس ابرہ اکنؽ رک داھکی

اعش ںی لکن رک آامسؿ کت اج ریہ ںیھت۔ اور اس ےن داھکی ہک آامسؿ اک اکی دروازہ وت اس یک اگنہ رس نیسح رپ زپی۔ اس ےس ونر یک

روسؽ ! آپ رپ السؾ وہ۔ اے اوب دبعاہلل آپ رپ اے رفزدنن ، الھک اور رفوتشں ےک رپے ےک رپے ےچین ارتے۔ وہ ےتہک اجےت ےھت

۔ ےن وکچ اک ارادہ ایک وت رابہ ابرہ الک اور دنلب آواز ےس وپاھچ ۔ی دھکی رک رابہ وک ڑبا قلق وہا۔ بج حبص وہیئ اور اؿ ولوگںالسؾ وہ

ھا رے اپس ایک ےہ ،۔ رابہ ےن اہکوخیل نب سیدی ،ولوگں ےن اہک ؟وقؾ اک رسدار وکؿ ےہ

م

ت

اکی اخریج اک رس ےہ ،اوھنں ےن اہک ؟

نیسحہ ،اوھنں ےن اہک ؟اس اک انؾ ایک اھت ،اس ےن وپاھچ ۔دیبع اہلل انب زاید ےن اےس لتق رک دای ۔سج ےن رعاؼ ںیم اغبوت یک یھت

ھا رے اہھت وٹںیٹ اور اس ےک ،۔ رابہ ےن اہک ملسو هيلع هللا ىلص زرہا ںیہ اور اؿ ےک انان دمحم یفطصم اؿ یک امں افہمطہ ۔نب ایب اطبل نب یلعہ

م

ت

ی رواتی یچس ےہ سج ںیم اہک ایگ ےہ ہک بج ی صخش لتق وہ اگ وت آامسؿ ےس وخؿ ربےس اگ اور ۔یھب سج یک مت ااطتع رک رےہ وہ

ہٹنھگ رھب ےک ےئل مت ی رس ےھجم دے ہک ااسی رصػ اس وتق وہات ےہ بج وکیئ یبن لتق وہ ای یبن اک ویص۔ رھپ اس ےن اہک ںیم اچاتہ وہں

۔ رابہ وت ںیم رصػ سیدی ےک اسےنم یہ وھؽ اتکس وہں ات ہک اس ےس ااعنؾ ولںاےس ،۔وخیل ےن اہکدو۔رھپ ںیم واسپ رک دوں اگ

وخیل ےن ۔ی یلیھت ںیم داتی وہں ،۔ رابہ ےن اہکیلیھت سج ںیم دس سہار درمہ وہں،اس ےن اہک ؟مت ایک ااعنؾ اچےتہ وہ ،ےن اہک

رابہ ےل آای اور اےنس دے دی۔ اؿ ولوگں ےن اےس رس دای وج اکی زینے رپ بصن اھت۔ رابہ ےن وہ رس ےل ایل۔ ۔الؤ دو ،اہک

اے اوب دبعاہلل دخبا ھجم رپ ی ابت تخس ےہ ہک ںیم آپ رپ اینپ اجؿ ہن ،اےس وہ وبےس داتی اجات اھت اور روات اجات اھت اور اتہک اجات اھت

ےس الماقت رکںی وت ریمی ابت یک وتقیث رک دےئجی اگ ںیم وگایہ ملسو هيلع هللا ىلص اہلل بج بج اےنپ انان روسؽ اہللرقابؿ رک اکس۔ نکیل اوب دبع

دخا ےک ربمغیپ ملسو هيلع هللا ىلصداتی وہں ہک وساےئ اہلل ہک وکیئ وبعمد ںیہن وہ االیک ےہ اور اس اک وکیئ رشکی ںیہن اور ںیم وگایہ داتی وہں ہک دمحم

۔ رھپ وہ رس اںیھن دے دای۔ وہ ولگ آسپ ںیم درومہں یک میسقت رکےن ےگل ہک اؿ اہلل ےک ویل ںیہ ںیہ اور ںیم وگایہ داتی وہں ہک یلع

نج ولوگں ےن ملظ ایک وہ " )و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون" ےک اہھت اکی رکیھٹی یگل سج رپ اھکل وہا اھت

اس ابت وک اپھچےئ رانھک ات ،رپ وخیل ےن اےنپ اسویھتں ےس اہک( اس رقنعبی اجؿ ںیل ےگ ہک سک اکھٹےن یک رطػ اؿ وک اجان ےہ

:۔ لہس اتہک ےہ ااچکن اکی یبیغ آواز آیئہک ولوگں ںیم روسایئ ہن وہ

سج اتم ےن نیسح وک لتق ایک، اےس مایتم ےک دؿ ایک اؿ ےک انان یک افشتع یک ادیم ےہ۔ (1)

زجاء اک ھچک وخػ ہن ایک۔ اوھنں ےن اہلل وک بضغ انک ایک اس یک اخمتفل یک اور روز (2)

اہں اہلل زاید یک اوالد رپ تنعل رکے اور اںیھن ذعاب دے رک منہج ںیم اؿ اک اکھٹہن رکے۔ (3)

راوی اتہک ےہ بج اؿ ولوگں ےن ی انس وت اؿ یک یٹس مگ وہ یئگ اور راتفر زی رک ےک دلجی دلجی دقشم چنہپ ےئگ۔ ںیم ےن داھکی ہک واہں

ولوگں اک ی اعمل ےہ ہک ےسیج وہبمت وہ۔ اکی آدیم سیدی ےک اپس ایگ اور اس اہک اے ہفیلخ آپ یک آںیھکن ابزار وسےن زپںی ںیہ اور

ےک رس ےس۔اس رپ اس رحاؾ زادے ےن اہک دخا ریتی آںیھکن ڈنھٹی ہن رکے ، ڈنھٹی وہ ںیئگ، اس ےن اہک اکےہ ےس ؟ اہک نیسح

اک اابقتسؽ رکںی۔ ڈنھجے رہلاےت وہےئ ںیلکن اور رس نیسحہ 120ااؿ ایک ولگ رھپ مکح دای اےس دیق رک دای اجےئ۔ رھپ اس ےک دعب

انچہچن ی ڈنھجے اس رطح اکنےل ےئگ ہک اؿ ےک ےچین ولگ ریبکت و لیلہت رک رےہ ےھت۔ ااچکن یبیغ آواز آیئ۔

ڑھتلا وہا ےہ۔ ےک وناےس ی آپ اک رس ایسی احتل ںیم ال رےہ ںیہ ہک رہ رطػ ےس آپ ےک وخؿ ںیم ملسو هيلع هللا ىلصاے دمحم (1)

اس دؿ ےس زایدہ رسحانتک اور وکؿ اس دؿ وہ اگ ہک ومت ےن اےس لتق ےک ذرےعی زری زنیم اچنہپ دای۔ (2)

ےک وناےس اوھنں ےن اجؿ وبھج رک ااہین وخد دمحم وک دیہش رک دای ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصوگای اے دمحم (3)

رطح وخد اوھنں ےن ریبکت و لیلہت وک لتق ی ولگ اس ابت رپ ریبکت ہہک رےہ ںیہ ہک آپ دیہش رک دےئ ےئگ احالہکن اس (4)

ایک ےہ۔

لہس اتہک ےہ ہک ولگ ابب زیخراؿ ںیم ےس وہ رک رہش ںیم دالخ وہےئ اور ںیم یھب اؿ ےک اسھت ادنر ایگ۔ داتھکی ایک وہں ہک ااھٹرہ رس

الےئ اج رےہ ںیہ اور دیقی اووٹنں رپ ریغب اپالؿ ےک ںیہ

140

ںیم اکی وطلی ،اور وہ ہہک راہ ےہ اک رس رمش ےک اہھت ںیم ےہ ۔ نیسحہ

یو ںصنزینے اک امکل وہں، ںیم ےچس دنی واےل اک اقلت وہں۔ںیم ےن بس و

141

رسدار ےک ےٹیب وک لتق ایک ےہ اور اس اک رس ےک

۔ےل رک اریم اوملنینم ےک اپس آای وہں

دیقویں وک راس ذکاب راوی ےک اےنپ ایبؿ ےک اطمقب ی لہس اسرے راےتس اسھت راہ ےہ۔ نکیل دقشم ےنچنہپ ےس ےلہپ اےس ہتپ ہن الچ ہک ب ےن رس ںیہ او 140

اووٹنں رپ سک رطح الای اج راہ ےہ۔

141یو ں ےک رسدار ےھت ینعی وہ رضحت نیسح ہ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل وگای رمش ےک زندکی یھب رضحت یلعہ

صنوک یھب ویص ابور رکات اھت۔ وگای ےک ویص ےھت بس و

رپ ویں وفیج دےتس اک امکڈنر اھت نیفص ںیم اشویمں ےس ڑلا اھت اور لتق نیسح ہدیقعات ہعیش اھت۔ رےتش ںیم رضحت نیسح یک وادلہ ابعس اک اجیتھب اھت رضحت یلع ےک

رخف رکات اھت۔

تنعل وہ۔ ریتا انس اجےئ وت اس صخش ےک لتق رپ انز رکات او نیعل نب نیعل وت ےن وھجٹ وبال اور وھجوٹں رپ دخا یک ،اؾ وثلکؾ ےن رفامای

ےہ ہک ےسج ربجلی و اکیملیئ وھجےل ںیم ولرایں انسےت ےھت اور سج اک انؾ رعش رب ااعلنیمل ےک رگنکے رپ اھکل وہا ےہ، سج ےک

ک ایک۔ اہکں ےہ وکیئ ریمے انان دمحم انان ےک ذرےعی اہلل ےن روسولں اک ہلسلس متخ رک دای اور سج ےک ابپ ےک ذرےعی رشموکں وک الہ

۔زرہا یک رطح رمیضت یک رطح اور ریمی امں افہمطہ یک رطح، ریمے ابپ یلعہ ملسو هيلع هللا ىلصیفطصم

۔ راوی اتہک ےہ رھپ اس ےک دعب رح نب سیدی راییح اک مت اس دریل وہان یھب لکشم ےہ۔ وہ یھب وت اکی دریل صخش یک یٹیب،اس رپ وخیل ےن اہک

م یفعج ااھٹےئ وہےئ اھت۔ اس ےک دعب وعؿ اک رس آای ےسج انسؿ نب اسن ال راہ اھت رھپ ابیق رس اؿ رس آای۔ اور

ع

صق

اس ےک دعب ابعس اک ےسج

ےک ےھچیپ آےئ۔

لہس اتہک ےہ رھپ اکی ڑلیک آیئ وج اکی دےلب اوٹن رپ ریغب زنی وپش اور اپالؿ ےک یھت اور اس ےک رہچے رپ ےجگلم رگن اک ریمشی ربہعق

، اہےئ انان، اہےئ یلع، اہےئ ااب، اہےئ نسح، اہےئ نیسح، اہےئ لیقع،، اہےئ ملسو هيلع هللا ىلصاہےئ دمحم ،اھت اور وہ زور زور ےس ہہک ریہ یھت

۔ ںیم اؿ ےک اپس ایگ وت اوھنں ےن ااسی ڈااٹن ہک ںیم ےب وہش وہ ایگ۔ بج اافہق وہا وت ںیم ابعس، اہےئ وطالین رفس، اہےئ ی وحنمس دؿ

ےس ایح ںیہن ملسو هيلع هللا ىلصایک ںیھمت دخا اور اس ےک روسؽ ،؟ اوھنں ےن اہکرتحمہم آپ ےھجم ڈایتٹن ویکں ںیہ،اؿ ےک رقبی ایگ اور وپاھچ

مت ،۔ رفامای دخبا ںیم ےن آپ یک رطػ ربی تین ےس ںیہن داھکی ،۔ ںیم ےن رعض ایکآیت ہک مت رحؾ روسؽ یک رطػ آھکن ااھٹےت وہ

۔ رھپ ںیم یلع نب انیسحل ےک وضحر اچنہپ اور ںیم لہس نب دعسہس روزی وہں۔ آپ اک اخدؾ اور دیقعت دنم ،ںیم ےن اہک ؟وکؿ وہ

ھا رے اپس ھچک درمہ ںیہ ،آپ ےن رفامای ؟ریمے آاق آپ یک ھچک وخاشہ ےہ،رعض ایک

م

ت

یج اہں اکی ،ںیم ےن رعض یک ؟

اؿ ںیم ےس ھچک اس صخش وک دے دو وج رس ےئل اج راہ ےہ اور اس ےس وہک ہک وعروتں ےس ’’ ۔ رفامای سہار دانیر اور اکی سہار درمہ ںیہ

ایک اور رھپ آپ وک لہس اتہک ےہ ںیم ےن ااسی یہ ‘‘ ۔دور ےل اجےئ اتہک ولگ وعروتں وک دےنھکی یک ئاجےئ اس وک دےنھکی ںیم وغشمؽ رںیہ

ھا را رشح امہرے اسھت رکے ،اج رک اتب دای ہک ریمے آاق آپ ےک مکح یک لیمعت رک آای وہں۔ آپ ےن رفامای

م

ت

۔ دخا مایتم ےک دؿ

رھپ یلع نب انیسحل ےن ی رعش زپےھ۔

ہن آےئ۔ںیم دقشم ںیم اس ذتل ےک اسھت الای اج راہ وہں ےسیج وکیئ یشبح الغؾ وہں سج یک دمد وک وکیئ (1)

ںیہ اور ریمے یہ زبرگ اریم اوملنینم ںیہ۔ملسو هيلع هللا ىلصااسنونں یک رہ یتسب ںیم ریمے یہ انان اہلل ےک روسؽ (2)

اکش ریمی امں ےھجم ہن یتنج اور ریمی ی تیفیک ہن وہیت ہک سیدی ےھجم ویتسبں ویتسبں دیق یک احتل ںیم دےھکی۔ (3)

وعرںیت ںیھت اور اؿ ںیم اکی ڑب ای ڑھکی یھت۔ بج وہ نیسح ےک رس ےک راوی اتہک ےہ ںیم ےن اکی اواچن وہدہ داھکی سج ںیم اپچن

و آؽ دمحم اےس اور اؿ قحب دمحم !دخاای ۔ ےک داوتنں رپ امرا۔ ںیم ےن بج ی داھکی وت اہکاقملب آیئ وت کھج رک اکی رھتپ ااھٹای اور نیسح ہ

وہ وہدی رگ ایگ اور وہ رم یئگ زین اس یک اسیھت وعرںیت یھب۔ رھپ وہ ۔ ریمی ابت ایھب وپری ںیہن وہیئ یھت ہک بس وک الہک رک دے

ولگ رس وک سیدی نب اعموی ےک اپس ےل رک ےلچ وت ابب ااسلاعت ےک اپس ھچک دری ےک ےئل اےس رہھٹا ایل۔ اور نیت ےٹنھگ اےس دوھپ

مت ولوگں ےن اؿ ےک اسھت ایک ، اھٹیب وہا اھت۔ وپاھچ ںیم روےک راھک۔ رمواؿ نب امکحل واہں اےس )ینعی اریم اوملنینم سیدی( ےک اپس

ی اےنپ رھگ ےک ااھٹرہ آدویمں اور اچپس ےس ھچک اورپ اسویھتں ےک اسھت امہرے اہں آےئ اور مہ ےن اؿ بس ،اوھنں ےن اہک ؟ ایک

ےنم اگل اور ی رعش زپےھ۔۔ اس رپ رمواؿ نب امکحل وھجوک لتق رک دای۔ ی اؿ ےک رس ںیہ اور وسارویں رپ دیقی ڑھکے ںیہ

ھا رے (1)

م

ت

ایک ابمرک ےہ ڈنھٹک اہمترے دوونں اہوھتں ںیم )ینعی رم اجےن ےک ببس مسج وج ڈنھٹا وہ ایگ( اور

راسخروں اک الگیب رگن )ینعی ومت ےک ابووجد(۔

ںیم ےن نیسح ےک وخؿ ےس اانپ دؽ ڈنھٹا رک ایل اور دبہل ےل رک بس رقض اکچ دای۔ (2)

142

المہظح وہ ہقیلعت اریم اوملنینم رمواؿ نب امکحل ہ ۔ 142

ںیمزیدی ےک درابر

لہس اتہک ےہ ادنر اجےن واولں ےک اسھت ںیم یھب ی دےنھکی دالخ وہ ایگ اھت ہک سیدی اؿ ےک اسھت ایک رکات ےہ۔ اس ےن زینے ےس رس

ااتر ےنیل اک مکح دای۔ اور ی ہک اس وسےن ےک تشط ںیم رھک رک اورپ ےس ڑپکا ڈکھ دای اجےئ۔ اور رھپ اس ےک اسےنم شیپ وہ۔ بج

:رعش ےہکی ےنم رھک دای ایگ وت اس ےن اکی وکے یک اکںیئ اکںیئ ین۔ اس رپ اےس اس ےک اس

اے دب افؽ وکے وج یج ںیم ےہ وس ہہک۔ )اب ریتا روان اکیبر ےہ ( وج وہان اھت وہ وہ اکچ۔ (1)

(رہ وکحتم اور رہ تمعن وک زواؽ ےہ۔اور زامےن یک ااتفد بس رپ زپیت ےہ۔2) (1)

وہ آج دےتھکی ہک ولتارںی زپےن ےس زخرج ےسی الملت رےہ ںیہ۔ اکش ریمے زبرگ وج دبر ےک دؿ ےھت۔ (2)

ارگ وہ ولگ ) ینعی دبری افکر( اےس )ینعی رس نیسح وک( دےتھکی وت وخیش ےس اؿ ےک رہچے دےنکم ۔ےتگ اور رھپ ےتہک اے (3)

سیدی ریتے اہھت یھبک ل ہن وہں۔

وتں اک دبال ہن ےل ولں۔ںیم دنخػ ںیم ےس ںیہن، ارگ ںیم ادمح یک اوالد ےس اؿ ےک رکوت (4)

اہمش )ینعی آؽ اہمش( ےن وکحتم اک لیھک الیھک احالہکن ہن اس ےک قلعتم وکیئ رواتی وقنمؽ ےہ ہن وکیئ ویح انزؽ وہیئ۔ (5)

مہ ےن یلع ےس اانپ دبہل ےل ایل اور اس ریش دؽ وسرام )ینعی رضحت نیسح وک( لتق رک دای۔ (6)

رک ےک دبر اک دبہل ایل اھت اور وہ دبہل وپرا وہ ایگ۔اور مہ ےن اس ےک اخدناؿ ےک اربک وک لتق (7)

143

ی اےنپ رھگ ےک ،اوھنں ےن اہک ؟ےک اسھت ایک ایکمت ےن نیسح ہ،راوی اتہک ےہ رھپ سیدی ےن اؿ ولوگں ےس )ینعی وکویفں ےس ( وپاھچ

ےس اہک ای وت اریم اک مکح میلست رکو ای رھپ ااھٹرہ آدویمں اور اچپس ےس ھچک اورپ اسویھتں اور دمد اگروں ےک اسھت آےئ ےھت۔ مہ ےن اؿ

ڑلو۔اوھنں ےن ڑلایئ لوبؽ یک اور مہ ےن اؿ ںیم ےس اکی اکی وک لتق رک دای۔ اور ی ںیہ اؿ ےک رس۔ اؿ ےک الےش رکالبء ںیم زپے

رک سیدی ےن رس اکھج ۔ی نس وہےئ ںیہ۔ دوھپ یک شپت اؿ رپ زپیت ےہ آدنیھ ےک ڑکھج اؿ رپ ےتلچ ںیہ اور دگھ اؿ رپ ڈنمالےت ںیہ

ھا ری ااطتع ےس رایض اھت ںیم نیسحہ ،ایل اور اہک

م

ت

راوی اتہک ےہ ہک اس یک یویی )ینعی اریم اوملنینم سیدی ۔ےک لتق ےک ریغب یھب

یک(ابت دبعاہلل )انب رفعج( یک اصزبحادی ےن نس یل وت اس ےک اپس آیئ۔ وہ اس ےس تہب تبحم رکات اھت۔ وہ رپدے ےک ےھچیپ آ

143 المہظح وہ ہقیلعت ااعشر اریم اوملنینم سیدی

ے اک مکح دای اور اس ےس )ینعی تنب دبعاہلل( ؟آپ ےک اپس وکیئ ےہ وت ںیہنڑھکی وہیئ اور سیدی ےس وپاھچ، لن

ج

ت

اس ےن اہک ںیہ اور رھپ

نب یلعہ اس ےن اہک نیسحہ ی آپ ےک اپس راھک ایک ےہ ؟ ،اک رس داھکی وت خیچ زپی اور اہک ۔ وہ آ یئگ، بج اس ےن نیسحہآ اجؤ ،ےس اہک

رپ ینتک تخس وہ یگ ہک وہ اےنپ ےٹیب اک رس آپ ےک اسےنم راھک وہا دںیھکی۔ ی ابت افہمطہ۔ راوی اتہک ےہ وہ اس رپ رو زپی اور اہک۔ اک رس

تنعل ےک قحتسم وہ ےئگ۔ دخبا ہن ںیم آپ یک یویی ریہ اور ہن آپ ریمے وشرہ ملسو هيلع هللا ىلصآپ ےن وہ رحتک یک ےہ ہک دخا اور روسؽ یک

ھا را ایک قلعت افہمطہ،۔ اس ےن اہک رےہ

م

ت

ںیمہ اہلل ےن اؿ ےک ،اس ےن )ینعی تنب دبعاہلل زوہج اریم اوملنینم سیدی ( ےن اہک ؟ےس

ھا را انس اجےئ۔ اے سیدی

م

ت

مت !وادل، اؿ ےک اخودن اور اؿ ےک وٹیبں ےک ذرےعی دہاتی دی اور ںیمہ ی ضیمق )الختف( انہپیئ۔

ےنم اجؤ ےگےک اس ملسو هيلع هللا ىلصسک ہنم ےس دخا اور اس ےک روسؽ

144

دنہ اؿ ابوتں وک وھچڑو ،۔ اس ےن )ینعی اریم اوملنینم سیدی ( ےن اہک

:۔ اس رپ وہ رویت وہیئ یلچ یئگ۔ رھپ رمش اس ےک )سیدی ےک ( اپس آای۔ وہ ہہک راہ اھتںیم ےن اؿ اک لتق دنسپ ںیہن ایک

لتق ایک ےہ۔ ریمی راکیب وسےن ای اچدنی ےس رھب دےئجی ںیم ےن اس رسدار ذی واجتہ وک (1)

ںیم ےن رتہبنی امں ابپ ےک رفزدن وک لتق ایک ےہ وج اخدناین اابتعر ےس بس ےس الضف ےھت۔ (2)

وہ رحنیم اور اسری داین ےک رسدار ےھت اور امتؾ ولخمؼ رپ اںیھن )دخا یک رطػ ےس ( رمکحاؿ انبای ایگ اھت۔ (3)

145

یک ولتار اک اہھت سج اک ادناز بیجع اھت۔ ںیم ےن اؿ ےک زینہ امرا اں کت ہک وہ تچ وہ ےئگ رھپ ںیم ےن اؿ (4)

بج مت اجےتن ےھت ہک وہ امں ابپ یک راوی اتہک ےہ ہک اس ےن )ینعی اریم اوملنینم سیدی( اس یک رطػ اگنہ بضغ ےس داھکی اور اہک۔

ھا رے ابطؼ آگ اور ادنینھ ےس رھبے ؟ رطػ ےس رتہبنی صخش ںیہ وت مت ےن اںیھن لتق ویکں ایک

م

ت

ںیم وت ،۔ اس ےن اہک دخا

اس رپ وہ ۔ریمے اپس ریتے ےئل وکیئ ااعنؾ ںیہن ،۔ اس سیدی ےن اس ےک ولتار یک ونک امری اور اہکآپ ےس ااعنؾ امگن راہ وہں

:ےک داوتنں رپ وچکےک امرے، وہ رشاب اتیپ اجات اھت اور ی رعش زپاتھ اجات اھتاھبگ ایگ۔رھپ سیدی ےن نیسح ہ

بس ااسفہن اپ در وہا ہن اں اس راوی یک ایعری المہظح وہ ہک اریم اوملنینم سیدی یک زوہج اک ذرک تنب دبعاہلل رک ےک ایک ےہ۔ ارگ ی ابت حیحص ہہک داتی وت 144

ےک ےگس ونہبیئ اور ےگس اچچ ےک ےٹیب یک نیسح ہ نب اجات۔ اریم اوملنینم سیدی یک ی زوہج رتحمہم ںیھت دیسہ اؾ دمحم تنب دبعاہلل نب رفعج نب ایب اطبل۔ ینعی رضحت

ھا را افہمط ہ

م

ت

ےس ایک قلعت ےہ اور وجاب ںیم وہ ابت ولہکاات ےہ وج رہ اعؾ املسمؿ ہہک یٹیب۔ رھپ ی ثیبخ راوی اتہک ےہ ہک اریم اوملنینم ےن اینپ یویی ےس اہک۔

ےس یبسن قلعت اک ااہظر ہن وہ اور ولگ ی ہن وسےنچ ںیگل ہک اؿ یک وموجدیگ ںیم ی بس ابںیت ےسی وہ ںیتکس ںیھت وج ایبؿ یک دے اتہک دیسہ اؾ دمحم اک دیسہ افہمطہ

یئگ ںیہ۔

145ہن اھجمس وت وہ دخا یک رطػ ےس رمکحاؿ انبےن اک بلطم ی ےہ ہک نج ولوگں ےن اںیھن الختف ےس رحموؾ راھک ای اؿ یک الختف وک تلم ےک قح ںیم دیفم

یھب یک اج ریہ ےہ۔تنعلبس اکرف وہ ےئگ۔ دپسچل ابت ی ےہ ہک اس دیقعے اک ااہظر رمش ےس رکواای اج راہ ےہ اور اسھت یہ اؿ رپ

ولوگں یک وھزپایں اھپڑ دےتی ںیہ وج مہ رپ ہبلغ اپان اچںیہ ارگہچ وہ زایدہ اپةکز وہں اور زایدہ اپرمد مہ اؿ دنلب رمہبت (1)

وہں۔

دخا ےک زندکی مہ ےس زایدہ زعمز وہں اور امتؾ اومر ںیم زایدہ اولضف ذی ااختفر وہں۔ (2)

ہن یھت۔ ویکہکن وج قح ےس دینمش رےھک وہ مہ ےن اؿ ےس دینمش یک احالہکن امہری ی دراز دیتس رمگایہ ےک اوہ ھچک (3)

اسخرے ںیم راتہ ےہ۔

ارگ مت ےھجم المتم رکو وت المتم وت ےھجم آرخت ںیم ینلم ےہ۔ بج مایتم ےک دؿ ںیمہ ریھگ رک دوابرہ ااھٹای اجےئ اگ۔ (4)

ڑھبوہ وہیئ نکیل رہباحؽ مہ ی اعریض وکحتم احلص رکےن ںیم اکایمب وت وہ یہ ےئگ ںیہ۔ ارگہچ ااجنؾ ںیم ںیمہ (5)

آگ بیصن وہ۔

دھکی رک املسمن وہان یئ اک رس نیسحاسیعوہیدی اور

؟ ی رس سک اک ےہ !اے ہفیلخ ،راوی اتہک ےہ رھپ اس ےک اپس راس ااجلولت آای۔اس ےن وج اس ےک اسےنم وہ رس داھکی وت وپاھچ

اؿ ےک لتق اک ،۔ اس ےن وپاھچملسو هيلع هللا ىلصتنب دمحم افہمطہ ،اس ےن اہک ؟وکؿ ںیہاؿ یک امں ،۔ اس ےن وپاھچ اک نیسحہ ،اس ےن اہک

۔ راس الہ رعاؼ ےن اںیھن البای اھت ہک ہفیلخ انبںیئ اس ےئل ریمے اعلم دیبع اہلل انب زاید ےن اںیھن لتق رک دای ،اہک ؟ومبج ایک اھت

ےک وناےس ںیہ۔ مت ولوگں ےن اسیک رفکاؿ ملسو هيلع هللا ىلصوت رھپ الختف اک قحتسم اؿ ےس زایدہ اور وکؿ وہ اتکس اھت وہ روسؽ اہلل ،ااجلولت ےن اہک

اجؿ ول ہک ریمے اور داؤد ےک درایمؿ اکی وس نیت واےطس ںیہ نکیل وہید ریمی میظعت رکےت ںیہ اور !اے سیدی ،رھپ اہک۔ تمعن ایک

اناجزئ ےتھجمس ںیہ۔ وہ ریمے دقومں ےک ےچین ےس یٹم ااھٹےت ںیہ اور اےس ابربتک ےتھجمس ںیہ اور ریمی ااجزت ےک ریغب اکنح کت وک

ھا رے درایمؿ وموجد ےھت اور آج مت ےن اؿ ےک رفزدن رپ دتس درازی رک ےک اںیھن

م

ت

ھا رے یبن

م

ت

ھا را ی احؽ ےہ ہک لک یہ

م

ت

ھا رے دنی اک

م

ت

ھا را اور

م

ت

۔لتق رک دای۔ انس اجےئ

اک ی اراشد ہن اچنہپ وہات ہک ارگ یسک ےن اکی اعمدہ وک لتق ایک وت مایتم ےک دؿ ںیم اس یک ملسو هيلع هللا ىلصارگ ےھجم روسؽ اہلل ،سیدی ےن اہک

سج ےن اعمدہ وک لتق ایک اس !اے سیدی ،اس رپ راس ااجلولت ےن اہک ۔رطػ ےس دمیع وہں اگ وت ںیھمت اس اتسگیخ رپ لتق رک ڈااتل

،رھپ راس ااجلولت ےن اہک ؟ےک الخػ وت وہ وخد دمیع وہں ےگ اور اس ےک الخػ ںیہن وہں ےگ سج ےن اؿ ےک ےٹیب وک لتق رک ڈاال

وہ االیک ےہ اور اس اک اے اوب دبعاہلل اےنپ انان ےک اسےنم ریمی وتقیث ےئجی اگ۔ ںیم وگایہ داتی وہں ہک وساےئ اہلل ےک وکیئ وبعمد ںیہن،

اب مت اےنپ دنی ےس ،۔ ی نس رک سیدی ےن اہک اہلل ےک گردے اور روسؽ ںیہ ملسو هيلع هللا ىلصوکیئ رشکی ںیہن اور ںیم وگایہ داتی وہں ہک دمحم

۔ی ہہک رک اس یک رگدؿ امرےن اک مکح دے لکن رک امہرے دنی ںیم دالخ وہ ےئگ وہ اس رطح اب مہ مت ےس ربی اذلہم ںیہ

اے ہفیلخ ی رس ،اک رس داھکی وت وپاھچ وہ یہ راہ اھت ہک اصنری اک اکی اپدری واہں آ ایگ وہ تہب رمعم اھت۔ اس ےن وج نیسح ہ دای۔ایھب ی

ہک اؿ ےک ۔ اس ےن اہک ںیھت ملسو هيلع هللا ىلصتنب روسؽ نب ایب اطبل اک ےہ۔ اؿ یک وادلہ افہمطہ نب یلعہسک اک ےہ اس ےن اہک ی رس نیسح ہ

اںیھن الہ رعاؼ ےن ہفیلخ انبےن ےک ےئل البای اھت وت ریمے اعلم دیبع اہلل انب زاید ےن اںیھن لتق رک ےک ،اہک ؟لتق یک ایک وہج وہیئ

وس راہ اھت ہک ںیم ےن ڑبا تخس ززلہل وسحمس ایک۔ ایک ںیم ےئنس ایھب ںیم اےنپ رجحے ،۔اپدری ےن اہک اؿ اک رس ریمے اپس جیھب دای

رطح اتکمچ وہا ونوجاؿ آامسؿ ےس ارتا۔ اس ےک اسھت ھچک اور ولگ یھب ےھت۔ ںیم ےن اؿ ںیم ےس اکی داتھکی وہں ہک آاتفب یک

۔ رھپ اس ےن یک زعتتی رک رےہ ںیہ اور رفےتش ںیہ وج اؿ ےک رفزدن نیسحہ ملسو هيلع هللا ىلصےس وپاھچ ی وکؿ ںیہ۔ وت اس ےن اہک ی روسؽ اہلل

۔ اس رپ سیدی وعلمؿ ےن اہک اےنپ اسےنم ےس اوھٹا دے ورہن دخا ےھجت الہک رک دے اگ ریتا انس اجےئ ی رس وفرا ،)ینعی اپدری ےن ( اہک

۔ اوھنں ےن بج اےس اینپ رطػ انچنیھک رشوع ایک وت )سیدی ےن ( اےس ڑلوک اےس ڑکپ ول وت اےنپ وھجےٹ وخاب ںیمہ انسےن آای ےہ۔

اے اوب دبعاہلل اےنپ انان ےک اسےنم ریمی ،س رپ وہ )اپدری( خیچ زپاےنٹیپ اک مکح دای اور اوھنں ےن اس ےک وخب وچںیٹ اگلںیئ۔ ا

داتی وہں وتقیث ےئجی اگ ہک ںیم وگایہ داتی وہں ہک وساےئ اہلل ےک وکیئ وبعمد ںیہن وہ االیک ےہ اور اس اک وکیئ رشکی ںیہن اور ںیم وگایہ

سیدی مت ےھجم ،۔ اس ےن اہک اس یک اجؿ اکنؽ دو ،وہ ایگ اور اہک۔ ی نس رک سیدی انبضغک اس ےک گردے اور روسؽ ںیہ ملسو هيلع هللا ىلصہک دمحم

ریمے اپس ڑھکے ںیہ۔ اؿ ےک اہھت ںیم ونر یک ضیمق ےہ اور ونر یہ اک اتج ےہ۔ وہ ھجم ملسو هيلع هللا ىلصامرو ای ہن امرو ی دھکی ول ہک روسؽ اہلل

ھا رے درایمؿ سب ا ین یس دری ےہ ہک مت داین

م

ت

ھا رے رس رپ ی اتج رھک دوں ےس رفام رےہ ںیہ ہک ریمے اور

م

ت

ےس لکن آؤ وت ںیم

۔ ی ہہک رک اس ےن اجؿ ددیی۔اور ی ضیمق انہپ دوں۔ رھپ مت تنج ںیم ریمے رقیف وہ ےگ

146

لہس اتہک ےہ اےنت ںیم اکی ڑلیک سیدی ےک لحم ےس یلکن اور اس ےن داھکی ہک وہ )ینعی اریم اوملنینم( اامؾ ےک داوتنں رپ وچکےک دے

ےن ہن اجےن ینتک دہعف ملسو هيلع هللا ىلصدخا ریتے اہھت اپؤں اکےٹ اؿ داوتنں وک وچکےک دے راہ ےہ ںیھنج روسؽ اہلل ،ےہ وت اس ےن اہکراہ

۔ اس ےن )ینعی ڑلیک ےن ( اہک۔دخا ریتا رس اکےٹ ی ابت ایک یہک ،۔ اس ےن )ینعی اریم اوملنینم( اہک وچام وہ اگ

اجیتگ یھت ہک آامسؿ اک دروازہ ےتلھک داھکی اور اکی ونر یک ڑیسیھ واہں ےس زنیم کت ااتری یئگ۔ نس اور سیدی ںیم ایھب ھچک وسیت یھت ھچک

رھپ دیتھکی ایک وہں ہک دو ونزیخ ڑلےک زبس ابلس ےنہپ وہےئ اس ڑیسیھ ےس ارت رےہ ںیہ۔ اس اانثء ںیم اؿ ےک ےئل تنج اک اکی رفش

ےک ونر ےس رشمؼ و رغمب اگمگج اےھٹ۔ اب اکی دنلب و ابال دق اک آدیم وگؽ رس واال دلجی زبس رگن اک رفش اھچبای ایگ۔ اور اس رفش

دلجی آای اور رفش ےک درایمؿ ھٹیب ایگ۔ رھپ اس ےن دنا دی اے ریمے ابپ آدؾ ےچین ارتےیئ وت اکی ابمل زتاگن صخش ومیت ےک ےس

اسؾ ارتےیئ اور وہ ارت آےئ۔ رھپ اس ےن آواز اگلیئ اے ریمے ابپ رگن اک ےچین ارتا۔ رھپ اس ےن آواز اگلیئ اے ریمے ابپ

اربامیہ ارتےیئ۔ رھپ اس ےن اواز اگلیئ اے ریمے اھبیئ یسیع ارتےیئ اور وہ ارتے۔ رھپ ںیم ےن اکی وعرت وک داھکی ہک ڑھکی ےہ

۔ اے ریمی امں دخہجی ارتےیئ۔ اے ریمی اور اس ےن اےنپ ابؽ وھؽ رےھک ںیہ۔ وہ آواز دے ریہ یھت اے ریمی امں وحا ارتےیئ

زرہا امں اہرجہ ارتےیئ۔ اے ریمی نہب اسرہ ارتےیئ۔ اور اے ریمی نہب رممی ارتےیئ۔ رھپ اضفء ےس اکی یبیغ آواز آیئ۔ ی افہمطہ

ےن آواز اگلیئ ااب اجؿ آپ یک یویی، دیس ادہشلا یک امں وج رکالب ںیم وتقمؽ وہےئ۔ رھپ اوھنں ںیہ۔ یلع رمیضتہ ملسو هيلع هللا ىلصتنب دمحم یفطصم

146ھد اؿ ایلع ویل اہلل( ےہک ریغب اؿ اک ا

ش

امیؿ لوبؽ رک ایل ایگ اور بجعت ےہ ہک اس وہیدی و رصناین ےس رایضف راوی ےن وپرا ہملک اہشدت ںیہن زپوھاای )ا

اس ےک مسج رپ ونر یک ضیمق انہپےن اور رس رپ ونر اک اتج رےنھک ےک ےئل سیدی ی درابر ںیم رشتفی ےل آےئ۔ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

رو زپے۔ اور رفامای۔ اے ملسو هيلع هللا ىلصےک اسھت ایک ایک۔ اس رپ روسؽ اہلل دھکی رےہ ںیہ ہک آپ یک اتم ےن آپ ےک رفزدن نیسحہ

ریمے ابپ آدؾ دھکی رےہ ںیہ ہک رسوشکں ےن ریمے ےٹیب ےک اسھت ایک ایک۔ اس رپ آدؾ رو زپے اور ےنتج یھب ولگ واہں ےھت بس

اںیھن روات دھکی رک رفےتش یھب روےن ےگل۔روےن ےگل اور

رھپ ںیم ےن داھکی ہک تہب ےس ولگ رس ےک ارد رگد ڑھکے ںیہ اور اؿ ںیم اکی ےنہک واال ہہک راہ ےہ۔ اس رھگ واےل وک ڑکپو اور اےس

اس ےنچب یک ایک وصرت وہ۔آگ ںیم الج دو۔ اب وج صخش رھگ ںیم ےس الک وت اے سیدی وہ وت اھت اور وت اتہک اجات اھت، آگ، آگ، آگ

اظوملں رپ دخا ۃنعل اہلل یلع ااظلنیمل۔) ،ی نس رک اس ےن )ینعی اریم اوملنینم سیدی( ےن اس ڑلیک یک رگدؿ امرےن اک مکح دای۔ ڑلیک وبیل

بس ےک بس اس ےک ( رھپ اس ےن )ینعی اریم اوملنینم ےن ( رحؾ وک البای )ینعی رضحت نیسح ےک رھگ واولں وک( اور وہ یک تنعل وہ

اسےنم ڑھکے وہ ےئگ۔ اس ےن وخانیت یک رطػ داھکی اور اکی اکی یک ابتب درایتف ایک۔اےس اتبای ایگ ہک ی زبنی ںیہ اور ی ںیہ اؾ

ھا رے اسھت ایک ایک ،وثلکؾ۔وت اس ےن اہک

م

ت

اے طلقا ء ےک ےٹیب ی ریتے ،۔ اوھنں ےن اہکاے اؾ وثلکؾ۔ مت ےن داھکی ہک دخا ےن

یک اصزبحادایں ےب اپالؿ یک اکوھٹں رپ ںیہ اور رہ کین و دب ملسو هيلع هللا ىلص وعرںیت اور ولڈنایں وت رپدے ےک ےھچیپ ںیہ نکیل روسؽ اہلل رھگ یک

۔ اس رپ سیدی ےن اںیھن بضغ انک اگنوہں ےس داھکی وت اس ےک یک اگنہ اؿ رپ زپیت ےہ، یتح ہک وہید و اصنری اںیھن ریخات دےتی ںیہ

۔ وت اس اک ہصغ ڈنھٹا وہا۔ رھپ اس ےن رس ااھٹ رک ہنیکس ی اخوتؿ ںیہ اؿ یک رگتف ںیہن یک اج یتکس ،یسک ےن اہک مہ ونیشنں ںیم ےس

یہ ہ وک داھکی اور اہک ھا رے ابپ ےن وکحتم ےک ابرے ںیم ھجم ےس اڑگھا ایک اور رےتش اک قلعت وتڑ دای ،السؾ اہلل علن

م

ت

۔ وت وہ اے ہنیکس

سیدی ریمے ابپ وک لتق رک ےک وخش تم وہ۔ وہ اہلل ےک گردے ےھت اس ےن بج اںیھن البای وت اوھنں اے ،روےن ںیگل اور اہک

ھا رے ابپ اک ،۔سیدی ےن اہکےن اس مکح یک لیمعت یک اور اعسدت اپیئ نکیل مت اے سیدی اےنپ ےئل ھچک وجاب وسچ رک روھ

م

ت

پچ روہ

۔ھت زایدیت یک وت اہلل ےن اںیھن اعزج رک دای اور ریمی دم د رفامیئریمے اورپ وکیئ قح ںیہن اھت۔ اوھنں ےن ریمے اس

اس یک رماد ہنیکس ےس ۔ اے اریم ی ڑلیک ےھجم دے دےئجی ہک ریمی اخدہم ےہ ،راوی اتہک ےہ ہک ہلیبق مخل اک اکی صخش ڑھکا وہا اور اہک

وھپیھپ اجؿ ی اچاتہ ےہ ہک ،اوھنں ےن )ینعی دیسہ ہنیکس ےن ( اہکیھت۔ اؿ یک وھپیھپ اؾ وثلکؾ ےن اںیھن اےنپ ےنیس ےس اٹمچ ایل اور

اایبنء یک اوالد اخدؾ ےنب۔ اس رپ اؾ وثلکؾ ےن اہک اخومش او ذ لی صخش دخا ریتے اہھت اپؤں اکےٹ، ریتی زابؿ گنگ رکے اور ریتا

یھت ہک اس وعلمؿ ےن خیچ امری اور رھپ اس یک ۔ راوی اتہک ےہ ہک ایھب اس اپک اہند وعرت یک ابت وپری ںیہن وہیئاکھٹہن آگ وہ

ادمحل ہلل ہک آرخت ےس ےلہپ یہ دخا ےن ےھجت داین ،زابؿ گرد وہ یئگ اور اس ےک دوونں اہھت رگدؿ ےس کپچ ےئگ۔ اؾ وثلکؾ ےن رفامای

۔ںیم ی ذعاب دے دای۔ ی ےہ زسا اؿ ولوگں یک وج یبن یک ویٹیبں رپ داؤ اگلےت ںیہ

ولگ وت ،۔ اس ےن اہک یلع نب انیسحل ،اہک ایگ ؟ی وکؿ ےہ ،رھپ سیدی یلع نب انیسحل یک رطػ وتمہج وہ رک وپاتھچ ےہراوی اتہک ےہ۔

مت وہ ،۔ اس ےن اہک وج لتق وہےئ وہ ڑبے ےھت اور ںیم وھچاٹ وہں !یج اہں ،۔ وت اوھنں ےن اہکےتہک ںیہ ہک یلع نب انیسحل لتق وہ ےئگ

ھا رے ابپ ےن

م

ت

ہفیلخ وہےن اک ایخؽ دؽ ںیم ابدناھ اھت۔ اہلل اک رکش ےہ اس ےن ےھجم اؿ رپ اقوب دای اور مت ولگ ریمے اسےنم وہ ہک

ھا را ہن وکیئ دمداگر ےہ ہن

م

ت

دیقی نب رک آےئ وہ ہک زندکی و دور ےک ولگ وہں آزاد وہں ای الغؾ بس ںیھمت دےتھکی ںیہ۔ اور

ھا رے یبن ےک وناےس ےھت ریمے اب ،۔ یلع نب انیسحل ےن اہکاضنم

م

ت

پ ےس زایدہ الختف اک قحتسم اور وکؿ اھت۔ وہ

147

اے ۔

نفسکم االیف کتب من قبل ان نرباء ھا ان " سیدی مت ےن اہلل اک ی اراشد ںیہن انس ما اصاب من مصیبۃ یف االرض وال یف اللہ لیسری لکیالتا سواعیل مافاتکم وال تفر حوا بما آیتکم ںیھمت وج " )واللہ ال یحب کل مختار فخور ذالک عیل ا

ھا ری اجونں ےک ادنر، وہ یھکل وہیئ ےہ لبق اس ےک ہک مہ اےس ربوےئ اکر الںیئ۔ی ابت اہلل

م

ت

یھب تبیصم ےچنہپ وہ زنیم ںیم وہ ای

ہن وہ وج ںیھمت اطع رفامیئ۔ اہلل ےک ےئل آاسؿ ےہ اتہک ںیھمت رہ زیچ رپ اوسفس ہن وہ وج مت ےن وھدی اور ںیھمت اس زیچ رپ رفتح

ڑلےک وگای اس رطح وت مہ رپ ارتعاض رک راہ ،اس رپ سیدی وک ہصغ آ ایگ اور اہک ( یسک ارتاےن واےل دوؿ ےنیل واےل وک دنسپ ںیہن رکات۔

:۔ ی نس رک وہ روےن ےگل اور ی رعش زپےھےہ۔ اؿ یک رگدؿ امر دےنی اک مکح دے دای

ںیم آپ وک اکپرات وہں۔ آپ اک بوبحب وناہس لتق وہ ایگ اور آپ یک لسن ابتہ وہ ریہ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽاے انان، اے رتہبنی (1)

ےہ۔

آپ یک اوالد اب اےسی وہ یئگ ےہ ےسیج ذ لی ولڈنایں وہں۔ ولوگں ےک اسےنم اؿ یک وتبیصمں یک ریہشت یک اج ریہ ےہ۔ (2)

ںیہن وہےت اور ہن وکیئ ربع ڈاےنل واال صخش وہ تخس تسس ہہک رک اںیھن رموعب رکان اچاتہ ےہ وج تخس نس رک رموعب (3)

اایبنء وک رموعب رک اتکس ےہ۔

وکحتم اک آامسین رتہک اس رحایم ےک ےٹیب سیدی ےک ملظ ےس اکی رتموک ےس نب یئگ۔ )ینعی مہ رموحؾ وہےئ ( (4)

148

۔

اجات ےہ ےسیج ولڈنایں یتکب ںیہ۔انان اجؿ اکش آپ امہرا احؽ دےتھکی مہ رپ وبیل اگلیئ اج ریہ ےہ اور ںیمہ اےسی رفوتخ ایک (5)

اریم اوملنینم یک تعیب وناےس ےک وارث وہےن یک یھب وخب ریہ اور اب کت وج وہ افلخء ےس تعیب رکےت ےلچ آ رےہ ےھت اس ایک اہک اجےئ اگ اور وخد 147

یک شکشی یک اس یک ایک وتہیج وہ یگ۔

148 ینعی اےنپ آپ وک یبن ہہک رےہ ںیہ اور اریم اوملنینم وک اؿ ےک ہنم رپ رحایم۔

مت ےن زنیم وک امہرے وخؿ ےس !اے سیدی ، راوی اتہک ےہ ہک وعرںیت خیچ زپںی اور اؿ ےک رگد وہ رک روےن ںیگل۔ اؾ وثلکؾ ےن اہک

اچ۔ اب وساےئ اس ڑلےک

149

اور بس وخانیت اؿ ےس )ینعی یلع نب انیسحل( ٹپل ںیئگ اور ویں نیب ےک اور وکیئ ںیہن اچب

:رکےن ںیگل

اہےئ رمدوں یک مہ ںیم یمک، امہرے رمدوں ںیم ےس ڑبوں وک لتق ایک اجات ےہ۔ امہری وعرںیت دیق یک اجیت ںیہ اور امہرے وھچوٹں رپ

اے زنیم وک ےس یھب ولتار ںیہن ااھٹات۔ اہےئ وکیئ رفاید رس ںیہن، اہےئ وکیئ رفاید رس ںیہن۔ اے آامسؿ ےک وجڑےن واےل اور

)ریتی داہیئ ےہ ( واےلالیھپےن

سیدی وک ی ہرہ دیپا وہا ہک ںیہک وعروتں ےک روےن ےنٹیپ ےس ولوگں ےک دؽ ہن جیسپ اجںیئ اور اس رطح اکی ہنتف ڑھکا وہ اجےئ ویکہکن

ولگ ڈٹی دؽ یک رطح وجہؾ ےئک ی رشانمک واہعق دھکی رےہ ےھت۔ سیدی ےک دؽ ںیم ااسی وخػ اور ربع اھٹیب ہک اس ےن اںیھن

)یلع نب انیسحل( وک اعمػ رک دای۔

:بج احالت رپوکسؿ وہےئ وت ہنیکس ےن رفامای

سیدی، اید روھ رات ںیم ےن ھچک وسےت ھچک اجےتگ ونر اک اکی لحم داھکی ےہ سج یک ڑھکایکں ایوقت یک ںیھت۔ ااچکن اس اک دروازہ الھک

اس ےن اہک ؟ وجاؿ ی لحم سک اک ےہ ، اپس یئگ اور وپاھچاور اپچن زبرگ ابرہ آےئ اؿ ےک آےگ اکی ونوجاؿ اھت۔ ںیم اس ےک

ھا رے ابپ نیسح اک،

م

ت

۔آدؾ و ونح و اربامیہ و یسیع و ومیس ہیلع االسلؾ ںیہ،، اس ےن اہک ی زبرگ وکؿ ںیہ ،ںیم ےن وپاھچ ،

داین اک مغ اؿ رپ وٹٹ زپا وہ۔ وہ اینپ ڈاڑیھ یھٹم ایھب ی صخش ھجم ےس ابت رک یہ راہ اھت ہک اکی اص امہ امیس اےسی آےئ ےسیج اسری

سپ ںیم آپ ےک رقبی یئگ اور ۔ملسو هيلع هللا ىلصآپ ےک انان روسؽ اہلل ،اس ےن اہک ؟ی وکؿ ںیہ ،ںیم ےئل وہےئ ےھت۔ ںیم ےن وپاھچ

۔ آپ ھجم رپ یئگانان اجؿ ! دخبا رمد لتق رک دےیئ ےئگ۔ امہرے ےچب ذحب رک دےئ ےئگ اور امہری وخانیت یک ےب رحیتم یک ،رعض ایک

اے ، کھج ےئگ، اےنپ ےنیس ےس اٹمچ ایل اور تہب زور ےس روےئ۔ ی دھکی رک آدؾ و ونح و اربامیہ و یسیع و ومیس آےئ اور ھجم ےس اہک

۔اک دؽ داھکای ےہ ملسو هيلع هللا ىلصاینپ زابؿ اقوب ںیم روھ۔ مت ےن دیسان روسؽ اہلل !ربسگدیہ ولوگں یک یٹیب

149 ربس ےک اص اوالد وک ڑلاک اہک اج راہ ےہ۔ 23

اہھت ڑکپا اور ےھجم لحم ںیم دالخ رک دای۔ واہں ںیم ےن اپچن وخانیت یھٹیب دںیھکی۔ اؿ ںیم اکی اخوتؿ ابؽ رھپ اس ونوجاؿ ےن ریما

وھےل اور اکےل ڑپکے ےنہپ۔ اؿ ےک اہھت ںیم اکی وخؿ آولد ضیمق یھت وہ بج ڑھکی وہںیت وت بس وخانیت ڑھکی وہ اجںیت اور

۔وتؿ اےنپ رس رپ اخؽ ڈاؽ ریہ ںیھتوہ بج ںیتھٹیب وت بس وخانیت ھٹیب اجںیت۔ وہ اخ

150

ںیہ۔ اور وخؿ آولد ی وحا و رممی و آہیس و اؾ ومیس اور دخہجیہ وت اس ےن اہک۔ ؟ی وخانیت وکؿ ںیہ ،ںیم ےن اس ونوجاؿ ےس وپاھچ

ھا ری دادی افہمطہ

م

ت

ریمے وادل لتق وہ ےئگ۔ !دادی اجؿ دخبا ،ںیم اؿ ےک رقبی یئگ اور اہک۔ ںیہ ضیمق نج ےک اہھت ںیم ےہ وہ

اور زور زور ےس روےن دخبا ریمے اورپ ی ابت تخس ےہ ،اوھنں ےن ےھجم اےنپ ےس اٹمچ ایل اور اہک۔ اور ںیم وھچیٹ رمع ںیم میتی وہ یئگ

اےس اوؽ اے ہنیکس ! ریمے ےٹیب وک لسغ سک ےن دای ؟ نفک سک ےن انہپای ؟ اور اس رپ امنز سک ےن زپیھ ؟سک ےن، ںیگل۔ اور اہک

زنمؽ اچنہپای ؟ سک ےن اس یک الش ااھٹیئ ؟ سک ےن اس یک ربق وھدی ؟ سک ےن اس یک ربق رپ اںیٹنی ںینچ اور سک ےن یٹم ڈایل ؟۔ رھپ

۔ اہےئ ریمے دؽ ےک ڑکٹے !اہےئ اٹیب ،رھپ خیچ زپںی ؟اس ےک دعب سک ےن مت ومیتیں یک افکتل یک اور وکؿ یویاؤں اک لیفک وہا

اؿ یک آس اپس یھٹیب وہیئ وخانیت یھب نیب رکےن ںیگل۔ رھپ اوھنں ےن روےت روےت ےھجم رتصخ ایک۔ ویں ںیم دیبار وہ یئگ اس رپ

۔اور اس رطح ھجم رپ اکی مغ ےک اسھت اؿ یک دجایئ اک مغ یھب ڑبھ ایگ

وک اگایلں دے۔ اس ےن ااسی یہ ڑچھ رک نیسحہراوی اتہک ےہ ہک اؿ یک ابت نس رک سیدی سنہ زپا۔ اور اکی صخش وک مکح دای ہک ربنم رپ

ںیم ںیھمت دخا اک واہطس داتی وہں مت ےھجم یھب ربنم رپ ڑچےنھ یک ااجزت دو اتہک ںیم ،ایک۔ اس رپ یلع نب انیسحل ےن اس آدیم ےس اہک

ھا رے یج ںیم آےئ وہک،۔اس ےن اہک وہ ابت وہکں سج ںیم دخا اور روسؽ یک راض ےہ

م

ت

۔ راوی اتہک ےہ رھپ ربنم رپ آؤ ڑچوھ اور وج

ڑچےھ اور ریشںی زابؿ ںیم اصفتح و البتغ ےک اسھت اایبنء اک اس الکؾ ایک۔ اچروں رطػ ےس ولگ اؿ ےک اپس عمج وہ ےئگ۔ رفامای۔

یلع نب ایب اطبل۔ ولوگ ! وج ےھجم اجاتن ےہ وس وہ اجاتن ےہ، وج ںیہن اجاتن اےس ںیم اےنپ قلعتم اتبات وہں ںیم وہں یلع نب انیسحل نب

ںیم اس اک رفزدن وہں سج ےن جح ایک اور کیبل اہک، ںیم اس اک رفزدن وہں سج ےن وطاػ ایک اور یعس یک، ںیم ززمؾ و افص اک اٹیب

ازلرہا اک اٹیب وہں۔ ںیم اس اک اٹیب وہں سج اک رس تشپ یک اجبن ےس اکاٹ ایگ۔ ںیم اس اک اٹیب وہں وج رمےت دؾ کت وہں۔ںیم افۃمطہ

ایپاس راہ۔ ںیم اس اک اٹیب وہں ےسج ولوگں ےن اپین ںیہن دای۔ احالہکن اسری داین وک اوھنں ےن اس یک ااجزت دے ریھک یھت۔ ںیم دمحم

اک رفزدن وہں۔ ںیم اس اک اٹیب وہں وج رکالب ںیم اھچپڑ دای ایگ۔ ںیم اس اک رفزدن وہں سج ےک بس دمد اگر زری زنیم )ملسو هيلع هللا ىلص( یفطصم

150یک رصػ اہشدت یک االطع وہیئ۔ اؿ وک رضحت نیسحہ ےہ۔ وگای رضحت افہمطہینعی اعمل ارواح ںیم یھب رسوں رپ اخک ڈایل اجیت ےہ۔ اور نیب ایک اجات

ےس الماقت ہن وہ یکس وج بس وصراحتؽ ولعمؾ وہ اجیت۔

ںیہ۔ ںیم اس اک اٹیب وہں سج ےک رھگ یک وخانیت آ ج دیقی ںیہ۔ ںیم اس اک اٹیب وہ سج ےک ےچب ےب رجؾ و اطخ ذحب رک آراؾ رک رےہ

دےیئ ےئگ۔ ںیم اس اک اٹیب وہں سج ےک ےمیخ ںیم دونمشں ےن آ گ ڑھباکیئ۔ ںیم اس اک اٹیب وہں وج اس رطح زنیم رپ زپا رہ ایگ ہک

اس اٹیب وہں ےسج ہن لسغ دای ایگ ہن نفک الم۔ ںیم اس اک اٹیب وہں سج اک رس زینے ہپ دنلب ایک ایگ۔ ںیم اس ےک ڑپکے ااتر ےئل ےئگ۔ ںیم

اس اک اٹیب وہں سج ےک رھگ یک وخانیت یک رکالبء ںیم ےب رحیتم یک یئگ۔ ںیم اس اک اٹیب وہں سج اک مسج اکی ہطخ زنیم ںیم ےہ اور رس

ں وج وساےئ دنمش ےک یسک اور وک ںیہن اپات۔ ںیم اس اک اٹیب وہں سج یک وخانیت وک دیقی انب رک اشؾ دورسی زنیم ںیم۔ ںیم اس اک اٹیب وہ

الای ایگ۔ اور ںیم اس اٹیب وہں سج اک ہن وکیئ دمد اگر ےہ ہن امحیتی۔

۔اہلل ےن ںیمہ نیت ںیتلیضف دی ںیہ !ولوگ ،رھپ آپ ےن رفامای

، راستل یک اکؿ ےہ۔،امہرے ابرے ںیم آایت انزؽ وہیئ ںیہ، ںیمہ ےن بس ںاونں وک دخبا امہرے اہں یہ رفوتشں اک آان اجان ےہ

دہاتی یک رطػ رامنہیئ یک۔ اجشتع مہ ںیم ےہ ہک ںیمہ گنج اک وکیئ وخػ ںیہن۔ اور بج احصفء آسپ ںیم رخف رکںی وت نسح الکؾ

ےہ۔ اور وج صخش ملع احلص رکان اچےہ اس ےک ےئل اور اصفتح ےک امکل مہ وہ وہں ےگ۔ دیسیھ راہ یک رطػ رامنہیئ امہرا ہصح

ملع امہرے اپس ےہ۔ امتؾ ولخماقت ںیم ےس ومونمں ےک دولں ںیم تبحم ںیمہ ےس ےہ۔ زنیم و آامسؿ ںیم ڑبی اشؿ امہری ےہ۔

)وحض وکرث اک اپین( الپای اجےئ ارگ مہ ہن وہےت وت ی داین دیپا ہن وہیت۔ رہ رخف امہرے رخف ےک اسےنم چیہ ےہ۔ مہ ےس تبحم رےنھک واولں وک

۔اگ۔ اور مہ ےس دینمش رےنھک واےل ولگ مایتم ےک دؿ یقش رگداےن اجںیئ ےگ

151

ا وت راوی اتہک ےہ ولوگں ےن بج آپ اک ی الکؾ انس وت روےت روےت اؿ یک یکچہ گردھ یئگ اور آوازںی دنلب وہ ںیئگ۔ سیدی وک ےنتف اک وخػ وہ

ہک اؿ یک رقتری ںیم راکوٹ ڈاؽ دے۔اس ےن ؤمذؿ اک مکح دای

مت ےن اکی ڑبے یک ڑبایئ ایبؿ یک اور اکی میظع یک تمظع وک اثتب ایک ،۔ اامؾ ےن اہک اہلل اربک ،انچہچن ؤمذؿ اورپ ڑچاھ اور اس ےن اہک

ھد اؿ ال اہل اال ا ہلل ،۔ بج ؤمذؿ ےن اہکاور چس اہک

ش

ےک اسھت یہی وگایہ داتی وہں ںیم یھب رہ وگایہ دےنی واےل ،وت آپ ےن اہک ا

ھد اؿ دمحم روسؽ اہلل ،۔رھپ ؤمذؿ ےن اہکاور رہ رکنم ےک اقمےلب ںیم ریما یہی ارقار ےہ

ش

دمحم !اے سیدی ،وت یلع رو زپے اور اہک ا

151انیسحل یک رطػ ےس ی عجسم املکت اور ابر ابر اکی یہ ابت درہاان رھپ اینپ دمح ںیم وہ دوؿ یک انیل ہک رکف میلس رپ ابر وہ اےس ذکاب راوی ےن یلع نب

اکایمیب وہ یتکس یھت۔ رھپ رقاؿ میکح وسنمب رکےن یک رجات یک ےہ اور رھپ اےس اایبنء اک اس الکؾ اتبای ےہ۔ اایبنء اک الکؾ ارگ ااسی یہ وہات وت ایک رک ری ںاں ںیم اںیھن

وہج قیلخت اکانئت اتبای ایگ وہ ای دعمؿ راستل اہک ایگ وہ۔ رقاؿ ںیم وت ی ےہ یک وہ وکیسن آتی ےہ سج ںیم اخص اس اخونادے اک ذرک وہ اور اںیھن اومر اکانئت ای

ہک "دمحم مت ںیم ےس یسک رمد ےک ابپ ںیہن ںیہ نکیل اہلل ےک روسؽ ںیہ اور ویبنں وک متخ رکےن واےل ںیہ" )وسرہ ازحاب(

ھا رے انان ےھت ای ریمے

م

ت

ھا رے،اس ےن اہک ؟

م

ت

؟ اس اک وہ وکیئ رھپ اؿ ےک رھگ واولں وک مت ےن لتق ویکں ایک ،،۔ آپ ےن وپاھچ

۔ےھجم امنز یک وکیئ رضورت ںیہنوجاب ہن دے اکس اور ی ہہک رک ادنر الچ ایگ ہک

آپ ےن رفامای۔ ؟آپ اک ایک احؽ ےہ!اے رفزدن روسؽ ،راوی اتہک ےہ ہک اہنمؽ نب رمع اھٹ رک یلع نب انیسحل ےک اپس آای اور اہک

ایگ، سج ےک دمداگر ہن وہےن ےک ربارب وہں، وج اےنپ رھگاےن یک وخانیت وک دیقی انب وہا اس اک احؽ ایک وپےتھچ وہ سج اک ابپ لتق رک دای

دےھکی ہک ہن اؿ ےک مسج رپ ڑپکے ںیہ ہن اؿ ےک رس رپ اچدرںی۔اینپ افکتل رکےن واےل امحیتی وک وہ وھ ےکچ ںیہ۔ ایک مت ےھجم ںیہن

ی افکتل رکےن واےل بس متخ وہ ےئگ۔ ےھجم اور ریمے رھگ دےتھکی ہک ںیم ضحم اکی ذ لی دیقی وہں۔ریمے دمد اگر اور ریم

واولں وک ینیگمغ اک ابلس انہپای ایگ ےہ اور نت ڈاھےنپن وک ڑپکا ںیہن ےہ۔ اب وج مت وپوھچ وت دھکی ول ہک ںیم سک احؽ ںیم وہں۔دنمش

۔امہری وتبیصمں رپ اشداں ںیہ اور ںیمہ حبص و اشؾ ومت اک ااظتنر ےہ

اؿ ںیم ںیہ نکیل مہ ملسو هيلع هللا ىلصاؿ ںیم ںیہ۔ اور امتؾ رعب رپ رقشی وک رخف ےہ ہک دمحم )ملسو هيلع هللا ىلص( رعب وک رخف ےہ ہک دمحم ،رھپ آپ ےن اہک

وج اؿ ےک رھگ واےل ںیہ وت مہ وتقمؽ ںیہ ولظمؾ ںیہ، مہ رپ اصمبئ وتڑے ےئگ ںیہ۔ ںیمہ یگنج دیقویں یک رطح الای اج راہ ےہ اور

اجات ےہ۔ وگای تسپ رتنی رھگاان امہرا ےہ اور بسن ےک اابتعر ےس ذ لی رتنی مہ ںیہ۔ ںیمہ وطبر رراہن و ششخب ولوگں ےک رپسد ایک

ےسیج مہ رشػ یک دنلبویں کت ہن ںیچنہپ وہں اور زبریگ یک شبط رپ وجالین ںیمہ بیصن یہ ہن وہیئ وہ۔ وکحتم یلم وت سیدی اور اس ےک

۔رکشل وک اور ادین الغؾ ںیہ وت آؽ یفطصم

ےہ ہک اس ایبؿ رپ اچروں رطػ روان انٹیپ چم ایگ۔سیدی وک ےنتف اک وخػ وہا۔ اور سج صخش ےن اںیھن )ینعی یلع نب انیسحل( راوی اتہک

ریتا انس اجےئ وت ےن ریمی وکحتم ےک زواؽ اک اسامؿ رک دای،ربنم رپ ڑچاھای اھت، اس ےس اہک

152

دخبا ےھجم ولعمؾ ہن اھت ہک ،۔ اس ےن اہک

وبنت ںیہ اور راستل ےک دعمؿ، ۔ سیدی ےن اہک ںیم وگتفگ رکے اگی ڑلاک اس ادناز

یت ن۔ اس رپ ؤمذؿ ںیھمت ولعمؾ ہن اھت ہک ی اہ لت

اس رپ سیدی ےن اس یک رگدؿ امرےن اک مکح دے دای۔ ؟بج آپ وک ی ابت ولعمؾ یھت وت اؿ ےک ابپ وک لتق ویکں ایک ،ےن اہک

اممت دوابرہ راوی اتہک ےہ ہک اس وصرت احؽ ےس الہ اش

ئ

ؾ اےسی وہ ےئگ ےسیج وسےت دیبار وہ ےئگ وہں۔ اوھنں ےن ابزار گرد رک دیی

۔ مہ ےس اہک ایگ اھت ہک ی رس اکی اخریج اک ےہدخبا ںیمہ ملع ہن اھت ہک ی رس نیسح ہ،رشوع رک دای اور الہ ابع ےک اصمبئ ایبؿ ےئک اور اہک

انس وت ولوگں ےک ےئل رقاؿ ےک اپرے وگنماےئ اور اںیھن دجسم ںیم میسقت رک ےہ سج ےن رعاؼ ںیم اغبوت یک یھت۔ بج سیدی ےن

152یض ےس یسک وک ربنم رپ ڑچےنھ یک ااجزت دے دے۔ اور رھپ اس صخش ےک الکؾ ینعی اریم اوملنینم یک وموجدیگ ںیم اکی صخش ی تیثیح اھت ہک اینپ رم

ےس وخػ زدہ وہ رک ااجزت دےنی واےل ےس وکشہ رکںی۔

ےس ابز دای۔ اور ولگ بج امنز ےس افرغ وہ ےئگ وت ی اپرے اؿ ےک اسےنم رھک دےیئ ےئگ ہک التوت ںیم وغشمؽ وہ رک ذرک نیسحہ

رےہ۔ نکیل وہ اؿ ےک ذرک ےس ابز ہن رھک ےکس۔

دای ہک بس وک احرض ایک اجےئ اور رقتری رکےن ڑھکا وہا اور وبال۔راوی اتہک ےہ اس رپ سیدی ےن مکح

۔وک ںیم ےن لتق ایک ےہ ای اؿ ےک لتق اک مکح دای ےہ احالہکن اںیھن لتق انب رماجہن ےن ایک ےہ مت ےتہک وہ ہک نیسحہ !اے الہ اشؾ

؟ وک لتق سک ےن ایک اتبؤ ہک نیسح ہ ،ےک لتق ےک وتق واہں وموجد ےھت۔ بج وہ ولگ آ ےئگ وت اہک رھپ اس ےن ولوگں وک البای وج نیسحہ

ھا را انس اجےئ، اکی دورسے اک ہنم ایک دھکی رےہ وہ،وہ ولگ اکی دورسے اک ہنم دےنھکی ےگل۔ سیدی ےن اہک

م

ت

،اوھنں ےن اہک ؟

ںیم ےن ۔ رہسگ ںیہن ،اس ےن اہک ؟ ی لتق وت ےن ایک اھت ،سیدی ےن اس ےس وپاھچ۔ اے سیدی اںیھن سیق نب رعیب ےن لتق ایک اھت

۔ںیم اتبات وہں ہک سک ےن لتق ایک رشبہکیط آپ ےھجم اامؿ دںی ،سیق ےن اہک ؟ وت رھپ سک ےن لتق ایک ،۔ اہک اںیھن لتق ںیہن ایک

اور اس ےک رھگ واولں وک لتق اس ےن ایک سج ےن ڈنھجے رپسد ےئک، زنیم رپ دخبا نیسحہ ،۔ سیق ےن اہک ےھجت اامؿ ےہ ،اس ےن اہک

۔ راوی اتہک ےہ اس وہ مت ےھت !دخبا اے سیدی،اس ےن اہک ؟ وہ وکؿ اھت ،۔ سیدی ےن اہکہضبق رکےن ےک ےئل امؽ دای، اور وفںیج ںیجیھ

تشط ںیم راھک اور اےس دیقیب روامؽ ےس ڈکھ رک اینپ وگد ںیم رھک رپ سیدی وک ہصغ آ ایگ اور وہ اھٹ رک الچ ایگ۔ رھپ اس ےن رس وک اکی

۔ رھپ وہ ابرہ الک اور وخانیت وک الب رک ےک لتق ےس ایک واہطس الھب ےھجم نیسحہ ،ایل۔وہ اےنپ ہنم رپ امطےچن امرے اجات اھت اور اتہک اجات اھت

اک اممت مہ اچےتہ ںیہ ہک ھچک دؿ نیسحہ ،اوھنں ےن اہک ؟ دمےنی اجانآپ ولوگں وک ریمے اپس رانہ دنسپ ےہ ای ،ذعمرت یک اور اہک

اک ۔ اس ےن اؿ ےک ےئل اکی رھگ نیعتم رکد ای اور رضورت یک رہ زیچ ایہم رک دی۔ انچہچن اؿ بس ےن نیسحہرکںی اور رھپ دمہنی اجںیئ

ڑپکے ہن ےنہپ وہ۔ وہ بس یک بس است دؿ کت نیسح رپ اممت رکان رشوع رک دای اور دقشم ںیم وکیئ رقیش وعرت ایسی ہن یھت وج اکےل

رویت رںیہ۔ بج آوھٹاں دؿ وہا وت اس ےن )ینعی اریم اوملنینم سیدی( ےن اںیھن اایتخر دای ہک ایس ےک اپس رںیہ ای دمہنی یلچ اجںیئ۔

اؿ بس ےن دمہنی اجان دنسپ ایک۔

153

ےک دبےل ی امؽ نیسحہ ،انچہچن اؿ ےک ےئل لمخم ایتر ےیک ےئگ اور اؿ رپ ریمشی اپالؿ ڈاےل ےئگ۔ رھپ اس ےن تہب اس امؽ دای اور اہک

ھا را دؽ انتک تخس ےہ۔ ریمے اھبیئ لتق وہ ےئگ اور مت اؿ ےک وعض ںیمہ امؽ دےتی وہ۔ دخبا ااسی ،۔ اؾ وثلکؾ ےن اس ےس اہکےل ول

م

ت

153ؾ دیسہ اومعیم ابت وت یہی ےہ ہک بس رضحات دمہنی ہبیط واسپ وہ ےئگ ےھت۔ نکیل دیسہ زبنی وک وچہکن الطؼ وہ یئگ یھت اس ےئل اوھنں ےن وسیلیت یٹیب

دمہنی اجات ےہ۔ دقشم ےس دمحم اور اےنپ وسےلیت داامد اریم اوملنینم سیدی یہ ےک اپس رانہ دنسپ ایک اور دقشم ںیم یہ وافت اپیئ۔ دقشم ےس اکرواین راہتس دیساھ

رکالب وہ رک اجےن یک رواتی ارتخایع ےہ۔

۔اس رپ اس ےن )ینعی اریم اوملنینم( اںیھن تہب اس امؽ دای اور سج سج ےس وج ڑپکا ای زویر انیھچ ایگ اھت اس ےس زایدہ یھبک ںیہن وہ اگ

ھت اںیھن دے رک اوٹن وگنماےئ اور اںیھن اھٹب رک رتہبنی اور نیسح رتنی اپالؿ ڈاےل ےئگ۔ رھپ اسالر اقہلف وک الب رک اپچن وس وسار ااس

اجےن اک مکح دای۔رک دےیئ اور دمہنی

دمہنی وک وایسپ

وہ صخش اںیھن دقشم ےس ےل رک الچ وت یھبک اؿ ےک آےگ وہ اجات اور یھبک ےھچیپ اس رطح اس ےن اؿ اک اسھت ڑبی ایھچ رطح

ںیمہ رکالب یک رطػ ےل ولچ اور دای، اؿ یک ریخ وخایہ یک اور دخامت الہقئ ئاج الای۔ راوی اتہک ےہ ہک رھپ اؿ ولوگں ےن اس ےس اہک ہک

وہ ادرھ یہ ےل ایگ۔ واہں اؿ رضحات ےن اجرب نب دبعاہلل ااصنری وک داھکی ہک اؿ ےک اسھت اکی امجتع یھت اور وہ ولگ نیسح یک

دےئ، اور مغ ین زایرت ےک ےئل آےئ ےھت ۔اں چنہپ رک ی ولگ یھب ارت زپے، ےئن رسے ےس اممت ایک، رگةیؿ اھپڑ دای، ابؽ ریھکب

ےک وج اوحاؽ اؿ کت اہنؽ ےھت اںیھن اظرہ رک دای

154

۔ اور ھچک دؿ واہں رہھٹےن ےک دعب دمہنی ےلچ ےئگ۔ بج واہں ےچنہپ وت ےعمج اک دؿ

اک احؽ ااعشر ںیم انسؤ ،اھت۔ یلع نب انیسحل ےن اہک

رپ وسار وہا ۔ رشب ےتہک ںیہ ںیم یھب وھگڑےآےگ آ اجؤ۔ اور اوب دبعاہلل ےک اسحن

:ےک رقبی وہا وت ںیم ےن دنلب آواز ےس ی رعش زپےھ ملسو هيلع هللا ىلصاور ازی اگلات وہا دمہنی اج اچنہپ۔ بج دجسم روسؽ اہلل

ھا را وکیئ اکھٹہن ںیہن۔ ویکہکن نیسح لتق وہ ےئگ اور ریمے آوسن ہپ آوسن ہہب رےہ ںیہ۔ (1)

م

ت

اے الہ رثیب اب اں

ںیم زپا ےہ۔ اور اؿ اک رس زینے رپ ہگج ہگج امھگای اج راہ ےہ۔اؿ اک مسج وخؿ ںیم ڑھتلا وہا رکالبء (2)

ھا ری یتسب ںیم آ ںیئگ ںیہ ںیم اؿ یک رھپ ںیم ےن آواز دی،

م

ت

اے الہ دمہنی یلع نب انیسحل اور اؿ ےک اھبیئ اور اؿ یک وھپایھپں

ھا رے اپس ت اجی وہا وہں

م

ت

یھت وج رھگ ےس ابرہ ہن آ یئگ وہ۔ اؿ بس ےن ایسہ ۔ اتہک ےہ ہک دمہنی ںیم وکیئ ایسی رپدہ نیشن ہنرطػ ےس

ڑپکے نہپ رےھک ےھت

155

۔ ی بس ولگ اہےئ واےئ رکےت ےلکن۔ ںیم ےن ےسج یھب داھکی وت ای وکیئ رمد اھت روات وہا ای وکیئ وعرت یھت

: روےن وایل، نیب رکےن وایل اممت انکں۔ اؿ ںیم اکی ڑلیک دیھکی وج رویت اجیت یھت اور یتہک ریہ یھت

ڑچاھوے یھب ڑچاھےت وہں ، لکشم اشکیئ ےک یھب وتمعق وہں اور ربقوں رپ یج اہں ایک احصہب یھب ربقوں یک زایرت ےک ےئل رفس ایک رکےت ےھت۔ 154

رعایضں یھب اٹےتکن وہں اور ونہح اممت یھب رکےت وہں۔

155ں ےگ۔ اس ی ایسہ ڑپکے ایک ےلہپ ےس ایتر رک رےھک ےھت ہک ادرھ وسوگاروں اک اقہلف آےئ اگ اور ادرھ مہ ایسہ وپش وہ رک اممت رکےن لکن ڑھکے وہ

حتف ہکم رپ ایسہ امعہم زبی نت ےئک وہےئ ےھت وت سک اک اممت ملسو هيلع هللا ىلص تخب وک ولعمؾ ںیہن ہک رعب ںیم ایسہ ابلس امیمت ںیہن الہکات۔ ی وت یمجع وصتر ےہ۔ وضحردب

دوصد اھت اور آپ اک ڈنھجا ایسہ رگن اک اھت ےسج لظ ےتہک ےھت وہ سک ےک اممت ںیم رہلاای اجات اھت ؟

اکی انسےن واےل ےن بج ریمے آاق یک ومت یک ربخ انسیئ وت اس دب ربخ ےن ےھجم تخس دھک اور ےب ارمی ںیم ڈاؽ دای۔ (1)

اے ریمی دوونں آوھکنں وخب آوسن اہبؤ اور ڑھجی اگل دو۔ آوسنؤں رپ آوسن ےب درغی اہبےئ اجؤ۔ (2)

یک انک ٹک یئگ۔اس صخش یک وافت رپ سج ےس رعش ایہل رکچ اھک ایگ اور دنی و زبریگ (3)

وہ صخش وج دخا ےک یبن اک اٹیب ےہ اور اس ےک ویل اک رفزدن۔ ارگہچ وہ امہرے رھگ ےس تہب دور اجؿ ےس ایگ۔ (4)

راوی اتہک ےہ ہک دبعاہلل رفعج ےک الغومں ںیم ےس اکی صخش ااھٹ اور اس ےن اؿ ےک دوونں وٹیبں یک زعتتی یک اور اہک ہک ی

او دنگی وعرت ےک ےٹیب وت نیسحہ ،۔ راوی اتہک ےہ ہک انب رفعج ےن اس ےک اکی وجیت امری اور اہکےک ببس آیئ )تبیصم( نیسحہ

ےک ابرے ںیم ی ایک اتہک ےہ، دخبا ارگ ںیم اؿ ےک اپس وہات وت اؿ اک اسھت داتی اور اؿ ےس دجا ہن وہات۔ ات آہکن ایھن ےک اسھت لتق وہ

ھجم رپ ی ابت تخس ےہ ہک ںیم اؿ ےک اسھت لتق ہن وہا نکیل ریخ ریمے دوونں وٹیبں ،۔ رھپ آپ ےن اےنپ مہ ونیشنں ےس رفامای اجات

۔ ےن وت اؿ ےک ےئل اجؿ ڑلا دی

156

اؿ ےک اسھت اؿ یک ںینہب راوی اتہک ےہ ہک اؾ امقلؿ ےن زبنی اور وثلکؾ اور ابیق وخانیت یک ںیخیچ ین وت ریغب دوےٹپ ےک لکن زپںی۔

اممت رکےن ںیگل۔ اک یھب ںیھت اور رضحت یلع یک ایٹیبں اؾ اہین، رہلم اور اامسء، ی بس لم رک نیسحہ

ذحمرات اخونادہ ولعی وک رس رپ اخک ڈاےتل رگةیؿ اچک رکےت اہےئ واےئ رکےت داھکای ےہ اور اب اں وخانیت دمہنی وک یھب ایس احؽ اس صخش ےن ہگج ہگج

س مسق یک ےھت۔ اںیم شیپ رک راہ ےہ، وگای امیلعتت رقاہین اور اراشدات وبنی ےس اںیھن وکیئ انمتبس ںیہن یھت اور بس ےک بس آداب الہ اامیؿ وھچڑ ےکچ

بس رواںیتی وخد ایس اغیل ومفل ےک دامغ یک ارتخاع ںیہ۔

156 وج دیس

ی

ہ زبنی ےک رضحت دبعاہلل نب رفعجہ ےک ومفق رپ ےلہپ یہ رعض رتممج ےک تحت وصرت احؽ ایبؿ یک اج یکچ ےہ ہک ہن آپ ےک رفزدن یلع زی

یسک ذعموری ےک ببس اھت ہکلب آپ اس رخوج وک ااکحؾ رشہعی اور اوصؽ دہینی ےک تحت اناجزئ ےتھجمس نطب ےس ےھت رکالبء ےئگ ہن آپ اک واہں اجےن ےس ابز رانہ

اور وہ ےھت۔ آپ ےن ااہتنیئ وکشش یک یھت ہک رضحت نیسح اس کلہم اور ابتہ نک ادقاؾ ےس ابز آ اجںیئ نکیل اوسفس آپ یک ی وکںیشش ےب اکر ںیئگ

وک الہ رعاؼ اک وامق ومفق ھجمس رک واہں ےک ےئل رواہن وہ ےئگ۔ آپ یک ریشمہہ دیسہ زبنی یھب واہں اجےن رہ دضب وہںیئ اور اےنپ ابسویئں یک ارتفاء رپدازی

دی۔ ایسی ؼ دےاخودن دیسان دبعاہلل یک اممتعن رکےن یک رپواہ ہن یک وت رضحت دبعاہلل نب رفعج اؿ ےک اس ادقاؾ رپ اس دقر انراض وہےئ ہک اںیھن الط

افہعج رپ وصرت ںیم ذکاب راوی ےن اؿ ےک قلعتم وج ھچک اہک ےہ اس یک ایک تمیق ےہ۔ ےب کش آپ وک اےنپ ازعہ اور اسرے املسمونں یک رطح اس احدہث

ےب راہ روی ےس ی یتمی اجںین ےک ضعب اسویھتں یک دصہم وہا وہ اگ وصخاص اس ےئل ہک امتؾ اعمالمت وخش اولسیب ےس ےط وہ اجےن ےک دعب رضحت نیسحہ

تفم ںیم اضعئ وہ ںیئگ۔

رفؼ ںیہن آےن دای۔ ہکلب اس ےس نکیل اس ےک ابووجد آپ ےن اانپ ومفق ںیہن دبال، اور اریم اوملنینم سیدی نب اعموی ہ ےک اسھت اینپ ذایت اور ایسیس اگیتگن ںیم

قلعت رےہ اور اومی الختف ےک ااکحتسؾ ںیم وپری وپری دمد یک ابمہیئ ےس آپ ہشیمہ زیبار رےہ۔ یھب آےگ ڑبھ رک رضحت انب ازلریب یک رحتکی ےس ےب

وہ ولگ )ینعی اشؾ ےس آےن واےل ( دمہنی ںیم ہعمج ےک دؿ دالخ وہےئ ےھت۔ اس وتق بیطخ ہبط دے راہ اھت۔ بج اؿ ولوگں

یئ ےکپچ ےن نیسح اک ذرک ایک اور وج ھچک اؿ رپ سگرا اھت وہ اتبای وت مغ و ادنوہ ںیم اور ااضہف وہ ایگ۔ بس ولگ اس تبیصم ےس اتمرث ےھت۔ وک

یک وافت اک اس دؿ وہ۔ملسو هيلع هللا ىلص اور وکیئ ںیخیچ امر راہ اھت۔ امتؾ الہ دمہنی اڈنم آےئ ےھت اور وہ دؿ ااسی اتگل اھت ےسیج روسؽ اہلل ےکپچ رو راہ اھت

:ہبقع نب رعوہ یبعش ےن نیسح اک رمہیث ویں اہک ےہ

یک ربق رپ سگرا وت ریمے آوسن ہہب ےلکن۔ ںیم رکالب ںیم نیسح ہ (1)

دصہم وہا اس رپ ونہح ایک۔ ریمی آںیھکن آوسن اہب ریہ ںیھت اور ںیخیچ یلکن اجیت ںیھت۔ ںیم ربارب روات راہ اور وج (2)

اور اس ےک اسویھتں ےک ےئل روےئ اج، نج یک ربقںی اؿ ےک رگد ینب وہیئ ںیہ۔ اے ریمی آھکن نیسحہ (3)

ڑا یہ وہ اگ۔ریما السؾ وہ اؿ الہ لوبر رپ وج رکالبء ںیم ںیہ۔ ریما انتج السؾ یھب اؿ کت ےچنہپ وہ وھت (4)

ںیم دھکی راہ وہں ہک ریمے یج وک ہن اھکان ااھچ اتگل ےہ ہن انیپ۔ ویکہکن اےس نج یک ربتک بیصن یھت اور وج اس ےک (5)

دمداگر ےھت وہ بس اندیپ وہ ےئگ۔

یک )ربق یک( زایرت رکےت ںیہ وج زنیم ںیم د ن وہےن واولں ںیم بس ےس رتہب ےھت۔ امتؾ ولخمؼ ےک اریم مہ نیسحہ (6)

اور اس اریم ےک رفزدن ےھت۔ےھت

اے دونمشں یک وٹیل اؿ ےک لتق رپ وخیش تم انم۔ مت بس رقنعبی آگ ںیم وھجےکن اجؤ ےگ۔ سج ےک ےلعش ڑھبےتک (7)

رںیہ ےگ۔

اؿ یک ربق یک زایرت رکےن واول، اس یک زایرت ہشیمہ رکےت رانہ۔ واہں اس ےک اپس کشم و ربنع یک وخیئو یلیھپ وہیئ (8)

ےہ۔

157

اک اممت ایک اور بج اسالر رکشل ےن وایسپ اک ارادہ ایک وت اوھنں ےن بس بس رمدوں و وعروتں ےن دنپرہ دؿ کت نیسحہراوی اتہک ےہ

وج سیدی ےن اںیھن دےیئ ےھت اور اہک

ئ

دےتی۔ دخا امہرے اپس ھچک اور وہات وت مہ وہ یھب ںیھمت دے ،امؽ اور ڑپکے اےس دے دیی

ںیم ھچک لوبؽ ںیہن رک اتکس۔ ںیم ےن وج ھچک ایک ےہ اس رپ ںیم وخد آپ رضحات اک ااسحؿ دنم ،۔ اس ےن اہکںیھمت ی ابمرک رکے

ہک زنیم ںیم ی ذجابت اخصل ابسیئ ںیہ۔ رقؿ اوؽ ےک یسک عبتم تنس صخش ےک ایخالت اےسی وایہ ںیہن وہ ، ےت اور ہن وکیئ املسمؿ ی ہہک اتکس ےہ 157

نیسحہ بس ےس رتہب ںیہ اور ہن اںیھن امتؾ ولخمؼ اک اریم اہک اج اتکس ےہ اور ہن روےئ زنیم ےک اریم اک رفزدن اور ہن اؿ یک ای یسک د ن وہےن واولں ںیم رضحت

دورسے یک ربق یک زایرت وک ابعدت اک رگن دےنی اک اس زامےن ںیم وکیئ وصتر اھت۔

۔ انچہچن اوھنں ےن بس ھچک اےس وہں۔ نکیل ی راہ وعیس ےہ۔ ارگ آپ اس اناپک زیچ ےس ےب اینز ںیہ بت انا ہ ےھجم دے دےئجی

دے دای اور اس ےن رتصخ وہ رک اشؾ یک راہ یل۔

ربق ے ویکسسں یک آوازیک ملسو هيلع هللا ىلصروسل اہلل

ف اتہک ےہ ہک اؾ وثلکؾ رھپ مغ ںیم ڈویب وہیئ اور رویت وہںیئ روسؽ اہلل

ن

خم

یک دجسم ںیئگ اور رعض ایک انان اجؿ ! االسلؾ ملسو هيلع هللا ىلصاوب

آواز آیئ اور کیلع، ںیم آپ وک آپ ےک رفزدن نیسح یک وافت یک ربخ دےنی آیئ وہں۔ راوی اتہک ےہ اس رپ ربق ےس رہگی ویکسسں یک

ولوگں ےک روےن ےنٹیپ ےس اضف رھب یئگ۔

:رھپ یلع نب انیسحل اےنپ انان یک ربق رپ آےئ اےنپ راسخر اس ےس ےلم اور رو رو رک ی رعش زپےھ

اے ریمے انان اور رتہبنی روسؽ، ںیم ےکپچ ےکپچ آپ ےک وتقمؽ بوبحب ےک ابرے ںیم اتبےن آای وہں۔ آپ یک لسن (1)

ٹم ریہ ےہ۔

و رجن ںیم ڈواب اس احؽ ںیم رسوگیش رک راہ وہں ہک ںیم دیقی وہں اور ریما وکیئ احیم و انرص ںیہن۔ںیم مغ (2)

ںیمہ اےسی رگاتفر ایک ایگ ےسیج ولڈنایں ڑکپی اجیت ںیہ اور ںیمہ وہ دھک اچنہپ ےسج ایلسپں ااھٹ ںیہن ںیتکس۔ )ینعی وج اناقلب (3)

ربدایچ ےہ (

زیدی یک ومت

ےہ سیدی یھب نیسح ےک دعب ھچک دؿ یہ زدنہ راہ راوی اتہک

158

۔اکی دؿ وہ اےنپ رکشل ےک اسھت اکشر ےک ےئل ایگ وت اکی رہین رظن

آیئ۔ اس اک اھچیپ رکےت وتق اس ےن اسویھتں ےس اہک ہک اس ےک اسھت وکیئ آےگ ہن ڑبےھ۔ رھپ وھگڑے وک زور ےس ازی اگلات اگلات

ایک مت راہتس وھبؽ ےئگ وہ ہک ںیم ںیھمت ،یئ ہن دیتی یھت۔ واہں اےس اکی ارعایب الم۔ اس ےن اہکایسی ہگج اچنہپ ںاں وکیئ راہ داھک

ارگ مت ریما رمہبت اجےتن وت اس ےس زایدہ ،۔ سیدی ےن اہکدیسیھ راہ داھکؤں ای وھبےک وہ ہک اھکان الھکؤں ای ایپےس وہ ہک اپین الپؤں

ںیم ہن ےھجت وخش آدمدی اتہک وہں اور ہن ذپریایئ رکات ،۔ ارعایب وبالسیدی ،اس ےن اہک ؟ مت وکؿ وہ،ارعایب ےن اہک ۔ازعاز رکےت

۔ وک لتق ایک اھت وہں۔ اسیک ربا ےہ ریتا ہیلح اور یسیک اناپک ےہ ریتی رہشت۔ دخبا ںیم ےھجت اےسی یہ لتق رکوں اگ ےسیج وت ےن نیسحہ

راہ اھت ہک اس یک کمچ ےس سیدی اک وھگڑا ڑھبک ااھٹ اور اےس ےچین رگا دای سج ےس اس یک رھپ اس ےن اینپ ولتار وسیتن اور اےس دنلب رک

آںیتن ٹھپ ںیئگ۔

امرے ضعب ولگ ےتہک ںیہ ہک وہ )ینعی اریم اوملنینم سیدی ( ایپس ےس رم ایگ اور ی یھب اہک اجات ےہ ہک وہ اکی ونکںیئ رپ اچنہپ ، ایپس ےک

ں ونکںیئ رپ اکی تہب ڑبے ےث اک رپدنہ اھٹیب وہا اھت۔ ےسیج اس ےن )ینعی اریم اوملنینم( ےن اپین انیپ اس ےک آگ یگل وہیئ یھت۔ واہ

اھت اچاہ وت رپدنے ےن اےس لگن ایل اور اورپ اڑ ایگ۔ رھپ ایس اتالب یک رطػ ولاٹ اور واہں اےس الگ دای۔ اس اک مسج وپری رطح حیحص اسمل

رپدنے ےن اےس اینپ وچچن ےس اکٹ ڈاال اور مایتم کت وہ یہی رکات رےہ اگ ہک اےس ےلگ اور الگ دے اب وج اس ےن رھپ اپین اچاہ وت

159

)رگم اپین ہن ےنیپ دے ( رھپ اس اک دبہل منہج یہ وہ اگ ویکہکن ویہ اس اک اکھٹہن ےہ۔ دخا یک اس رپ تنعل وہ اور اہلل یک تنعل یھبس

اظوملں ےک ےئل ےہ۔

160

158 ھچک دؿ ںیہن ہکلب وپرے نیت اسؽ دو امہ۔

159 ر ےل رک ےس یھب زایدہ دپسچل رواتی ین ےہ ہک دمحم نب ہیفنح ) ینعی دمحم نب یلع نب ایب اطبل( وک بج اسہحن رکالبء یک االطع وہیئ وت آپ ولتامہ ےن اس

دمحم ہیفنح ات آہکن سیدی یک رطػ دوڑے۔ وہ آپ ےک اسےنم اھباگ آپ اس ےک ےھچیپ وہ ےئل۔ اب مایتم کت یہی وہات رےہ اگ ہک آےگ آےگ سیدی اور ےھچیپ ےھچیپ

دمحم ہیفنح وک یھب ایس آپ ابآلرخ اےس ڑکپےن ںیم اکایمب وہ اجںیئ ےگ اور لتق رک دںی ےگ۔ ینعی مایتم کت ی ابدہ امیپیئ ضحم سیدی یک تمسق ںیم ںیہن ےہ ہکلب

اجتیلہ ےک ااسریط یھب رگد ںیہ۔ ؽن تقشم ںیم التبم رانہ زپے اگ۔ ی ںیہ دااتسںین وج ایبؿ یک اجیت ںیہ اؿ ےک اسےنم وت اوقا

160 المہظح وہ ہقیلعت وافت اریم اوملنینم

رجہی وک وپری وہیئ۔ اس یک ابطتع اک رخہچ احویجں 1347ذی دعق 18 ایلص رعیب ےخس یک( اتکتب اس اتکب اطتسمب )ینعی

اور)زایرت اگوہں وک(آابد رےنھک واولں ےک رتہبنی صخش ااحلج خیش دمحم اصدؼ ےن ربدایچ ایک اور عبطم دیحری فجن ارشػ ےن

اےس اشعئ ایک۔

اقیلعتت

نیسحاتکب اردو رتہمج لتقم

اوہشملر

ف

ن

خم

ل ایب

قب مت

وتیص انہم اریم اوملنینم اریم اعموہی

ف ےن اریم اوملنینم رضحت اعموی ہ ےس وسنمب رک ےک اس اینپ اتفیل ںیم درج ایک ےہ )ہحفص

ن

خم

-50وج وتیص انہم اوب

احصہب ےس ےط وہا اھت اور بسح رواتی حیحص اخبری بس ےن اس یک ( وہ نم ڑھگت ےہ۔ اریم سیدی یک والتی دہع اک ہلئسم وت اامجع 51

وک اس ابرے ںیم یسک رطػ ےس وکیئ ںیہن وہ اتکس اھت ہن ایسی یسک ویل دہعی یک تعیب وخش دیل ےس یک یھت وت اریم اوملنینم اعمویہ

ںیم )اؾ اوملنینم دیسہ( ےس رموی ےہ ہک "یک ی رواتی رضحت دبعاہلل نب رمع 33ہحفص 3وتیص یک رضورت یھت۔ حیحص اخبری دلج

ہصفح ہ یک دختم ںیم احرض وہا، اؿ یک زوفلں ےس اس وتق اپین کپٹ راہ ھت)رس دوھای اھت اور ومعق یک انمتبس ےس دلجی لکن آںیئ

والتی دہع ےک ابرے ںیم( وت ںیھت( ںیم ےن اہک آپ دھکی رںیہ ںیہ ولوگں اک احؽ ہک اس اعمہلم ںیم ریما وکیئ ایخؽ ہن راھک ایگ )ینعی

ھا رے ھٹیب رس ے ےس ںیہک االتخػ دیپا ہن وہ اجےئ اور اس

م

ت

ھا رے ااظتنر ںیم ےھٹیب ںیہ۔ ےھجم ڈ رےہ

م

ت

اوھنں ےن رفامای اجؤ ولگ

"۔وتق کت اؿ وک ہن وھچڑا بج کت وہ ےلچ ہن ےئگ

ےط وہا اھت۔ بس ااکرب دجسم ںیم عمج ےھت، اؾ اوملنینم دیسہ ہصفح ہ ےس ی دحثی واحض رک ریہ ےہ ہک والتی دہع اک ہلئسم اامجع احصہبہ

یہ ںیہن بس ااہمت اوملنینم وج اس وتق زدنہ ںیھت اس یک اتدیئ ںیم ںیھت، اسیج ےک اؿ ےک وٹیبں اور اؿ ےک زعسیوں وک ومفق

۔اس اتکب ےک رتفمی ومفل وک ی وک یسک رطػ ےس وکیئ ہرہ ویکں وسحمس وہات رضحت اعمویہ ےس واحض ےہ۔ایسی وصرت ںیم

وتیص وعض رکےت وتق ی ایخؽ ہن راہ ہک رضحت دبعارلنمح نب ایب رکب اس وتق داین ںیم وموجد یہ ہن ےھت۔ رضحت اعموی یک

یا ب دلج 53وافت ےس است اسؽ ےلہپ بع

ست( رضحت اریم اعمویہ اؿ رموحؾ اک انؾ 393ہحفص 2رجہی ںیم وفت وہ ےکچ ےھت۔ )اال

وتیص ںیم ویکں ےتیل۔رضحت دبعاہلل نب رمع یک تعیب اک اعمہلم حیحص اخبری ےس ایھب ایبؿ وہا ےہ، اور وخد یہ اس ویعض وتیص اینپ

وک اؿ یک رطػ ےس وکیئ ہرہ ہن اھت وت وہ اؿ اک انؾ ویکں ےتیل۔ ی تعیب وچہکن اامتجیع یھت اور وکیئ انےم ںیم یھب ےہ ہک رضحت اعموی ہ

ا ء اخب

ب

ص

ستری یہ رواتی ںیم ذموکر ںیہن وہا اذہا ی انھجمس طلغ ہن وہ اگ ہک رضحت نیسح ہ اور انب ازلریب ہ یھب اامجع احصہب ےک الخػ ہن ا

ای اھت۔ےھت۔ اریم سیدی ےک ہعطق ااعشر ںیم وج ابایغؿ دمہنی یک ہیبنت ںیم اہک اھت اس اک ااشرہ اتلم ےہ ںاں ربمغیپ وک اخمبط رک ےک رفام

ب بیین و بنی حسنی اللہ والرحمن لغ قریشا عیل شحط المذار بھاا ہک ریمے اور نیسح ےک درایمؿ اہلل اور رےتش داری اک واہطس ےہ۔ ریما اغیپؾ رقشی وک اچنہپ دے اؿ ےس ےنلم وک افہلص تہب ےہ

نشدہ عھد االلہو ما تریع بہ الزمم وموقف یفنآء البیت ا

ںیم اںیھن اہلل اک دہع اور رہ اس زیچ یک اید دالات اھتوج ذہم دارویں ےس دہعہ رب آ اور نحص رحؾ ںیم ڑھکے وہ رک یہک وہیئ ابت ےہ

وہےت وتق اقلب احلظ وہںیت ںیہ۔

ومرخ ڈوزی ےن رصااتح اس اک ااہظر اؿ اافلظ ںیم رک دای ےہ۔

He (i.e.Husain) had taken oath, of fealty to Uazid in Muawiya’s life

time and could not make good or title to the Kaliphate.

(Page. 47, Spanish Islam)

ینعی اوھنں ےن )رضحت نیسح ہ ےن( )رضحت( اعمویہ یک زدنیگ ںیم یہ سیدی یک ویل دہعی یک تعیب رک یل یھت اور اےنپ قح و دوعے

"اشنیپس االسؾ(۔ 47ہحفص ۔ )الختف وک اثتب ہن رک ےکس ےھت

رھپ اس اک یھب وکیئ ائاکؿ ںیہن اھت ہک رعاؼ ےک واویلں وک دلج دلج دبتلی رکےن یک رضحت اعموی وتیص رکےت۔ اریم اوملنینم

امثعؿ ذواونلرنی ہ ےن رعاؼ ےک وایل ےپ ہب ےپ دبےل سج اک وہانلک یم ہج آای۔ اس ےس رضحت اعموی اغلف ےسی وہ ، ےت ےھت ایس

وہج ےس اوھنں ےن نچ نچ رک ڑبے مظتنم اور اوولازعلؾ رضحات وک واہں اک وایل انبای اور اںیھن دلج دبتلی رکےن ےس ارتحاز ایک وت

ف اک وعض رکدہ ی وتیص انہم ضحم ویعض ےہ اور

ن

خم

اےنپ اس حیحص اور ومرث رطز لمع یک اخمتفل ویکں رکےت۔رغض ی ےہ ہک اوب

ف یک رواتی دعب ےک نج ؤمنیفل

ن

خم

ےن اس مسق یک وتیص اک ذرک ایک ےہ اس یک وکیئ اتریخی تیثیح ںیہن ویکہکن بس ایس ومفل اوب

رپ ینبم ےہ ےسج اہمئ اامسء ارلاجؽ ہقفتم وطر ےس ریغ ہقث و ذکاب ےتہک ںیہ۔

رفام ن اریم اوملنینم زیدی

ایعان اثتب وہ ایگ ہک اریم اوملنینم سیدی یک رطػ وسنمب رفامؿ ضحم ارتخایع ےہ وت اس یک ابعرت ےس بج 53احہیش ہحفص

ےک ذلی ںیم ایبؿ رکدہ ی بس ااسفہن یھب وخد وخبد ابلط اور ےب الص وہ ایگ۔ اس یک الیصفتت وخد اشدہ ںیہ ہک اےس ضحم االسػ

ےن ےک ےئل وعض ایک ایگ ےہ۔رکاؾ رپ نعط اور اؿ یک تیثیح رعیف رپ رحػ ال

اوؽ وت اریم ودیل ےس اعؾ تعیب ےک وتق تعیب رک ایک وکیئ میلس القعل اور اص اامیؿ صخش ی ابور رک اتکس ےہ ہک رضحت نیسحہ

ےس رات وک رفار ےنیل اک ودعہ رکںی اور اں کت ہہک دںی ہک حبص ےک اامتجع ںیم الہپ تعیب رکےن واال صخش ںیم وہں اگ۔ اور رھپ ےکپچ

وہ اجںیئ۔ رضحت انب ازلریب ودعہ رکںی ہک وہ اریم ےک اپس آ رےہ ںیہ نکیل دوھہک دے رک ہکم یک راہ ںیل۔ وکیئ ومعمیل لقع اک آدیم

وکیئ ومرث یھب ایک ابور رک اتکس ےہ ہک اریم ودیل اؿ دوونں ےک ہیفخ زعامئ اجؿ ےنیل ےک ابووجد ےکپچ ےھٹیب رںیہ۔ اور اںیھن روک ےنیل یک

اکروایئ ہن رکںی۔ زین وساؽ ےہ ہک ہکم یھب اریم اوملنینم سیدی یک وتتیل ںیم اھت۔ ارگ ی دوونں اص رفار وہ رک اور وکحتم وک دوھہک

مہ ےئگ ےھت وایل ہکم ےن اؿ ےک اسھت ی رباتؤ ےسی ایک ہک وہ زعت و ارتحاؾ اور

عظم

آزادی دے رک رحافیہن ایسیس زعامئ ےک تحت ہکم

ہک ےک اسھت واہں رقتتی اچر امہ آ آ رک اؿ ےس ںیلم۔اریم اوملنینم دیسان اعموی ہ ےن آرخ ربج ںیم وافت اپیئ یھت یسک وک ی ملع ہن اھت

ض اتم رپ اسہحن یمظع ایس ےنیہم ںیم سگرے اگ۔ ربج ںیم رمعہ ایک اجات ےہ۔ اس ںیم ھچک ااعبتسد ںیہن ہک ی دوونں زبرگ ایس رغ

مہ آ ےکچ وہں اور اس اسہحن یک االطع اںیھن ہکم ںیم یلم وہ۔ راہ اؿ رپ تعیب شیپ رکےن اک ہلئسم اور اؿ اک ااکنر رکان

عظم

وت ی وکیئ ےس ہکم

ایسی ابت ںیہن سج رپ یسک اخص رگتف یک رضورت وہ۔ تنس افلخء یہی ےہ ارگ ھچک ولگ تعیب ےس رحنمػ وہں وت اؿ ےس ھچک

ایک اجےئ بج کت ی اثتب ہن ایک اجےئ ہک وہ اھتج انب رک اباقدعہ وکحتم ےک الخػ فص آراء وہان اچےتہ ںیہ ہک اؿ رپ تعیب رعتض ہن

ہحفص 4ےس رےنک ےس اؿ ےک ایسیس اور رہشی وقحؼ رپ وکیئ ارث ںیہن زپات۔ انچہچن اامؾ اشیعف ےن اتکب االؾ ںیم ایبؿ ایک ےہ۔)دلج

۔عبط رصم(217

دجسم ںیم ہبط دے رےہ ےھت ہک آپ ےن دجسم ےک وگےش ےس میکحت یک آواز ین)ینعی وخارج : ںیمہ ی ابت یچنہپ ےہ ہک یلع ہرتہمج

ھا رے نیت اک رعنہ امکحل اال اہلل۔ مکح وساےئ اہلل ےک یسک اک ںیہن(۔ وت رفامای یلع ہ

م

ت

ےن قح ابت ےہ رگم دصقم اتبای ایگ ےہ ابلط۔ مہ رپ

قح ںیہ۔ مہ ںیھمت اس ےس ںیہن روںیک ےگ ہک اہلل یک دجسموں ںیم آ رک مت اس اک انؾ اید رکو۔ اور بج کت مت امہرے اسھت وہ اس

ھا را وہفیظ یھب ںیہن روںیک ےگ اور ہک مہ مت ےس گنج ںیم لہپ ںیہن رکںی ےگ۔

م

ت

نج ولوگں ےن تعیب رک ےک وتڑ دی وتق کت

بج اؿ ےک اسھت ی اعمہلم اھت وت رسے ےس تعیب ہن رکےن واولں ےک اسھت یہی اعمہلم وہات وج وایل ہکم ےن اشنمےئ اریم اوملنینم

ہایک اور ہن ےس ھچک رعتض ہن سیدی ےک اطمقب اؿ دو رضحات ےس روا راھک اور یہی تنس دصیقی ےہ۔ اوھنں ےن رضحت دعس نب ابعدہ

۔ےس نج ےک قلعتم اہک اجات ےہ ہک ھچ ےنیہم کت تعیب ےس رےک رےہ رضحت یلعہ

الختف ااقحتسق

ےن وتکمب ت اجی یھب وہ اگ۔وت انیقی اس اک ومضمؿ ی ہن وہ اگ ہک الختف اک بس ےس زایدہ قح ںیمہ اھت اور مہ ےن رضحت نیسحہ

ضحم ےنتف ےک وخػ ےس دورسوں یک وکحتم ربدایچ رک یل۔ اتکب و تنس اک ملع رےنھک واال وکیئ یھب ایسی ںیہن ہہک اتکس۔ااقحتسؼ

ای وراتث ےک اوصؽ رپ یصخش اتیلہ و الصتیح ےک ببس راےئ اعہم یک امحتی ےس۔اں اکی اثتب وہات ےہ ای وت اتکب و تنس ےس

یھب وصرت ہن یھت۔ اتکب اس ےلسلس ںیم یعطق اخومش ےہ۔ اہلل ےن اتم ےس وکحتم اک ودعہ ایک اور اقمدص وکحتم اتبےئ نکیل

ویکہکن اس اک دمار اعمرشے ےک ارضاقیئ اوحاؽ رپ وہات ےہ اظنؾ ایسیس یک تئیہ رتیبیک ےک ابرے ںیم اس ےن وکیئ دہاتی ںیہن دی

اور اس ںیم واتق وفاتق دبتیلی یک رضورت وہیت ےہ۔ بج تئیہ رتیبیک یہ ےک ابرے ںیم اس ےن ھچک ںیہن اتبای وت یسک صخش ای اخدناؿ

ےن یھب اس ابرے ںیم وکیئ ملسو هيلع هللا ىلصؽ اہللےک ابرے ںیم ںیم وکیئ مکح ویکں داتی ایس رطح ابسیئ رواایت ےس عطق رظن وخد روس

و وہمجر اتم اک اامجع الچ آ راہ ےہ۔ وت رھپ اقونان و رشاع وکیئ صخش ای اخدناؿ اےنپ ااقحتسؼ یک دہاتی ںیہن دی۔ اور اس رپ احصہب رکاؾہ

یک وموجدیگ ںیم اچچ اک اٹیب وارث ںیہن ابت سک رطح رک اتکس ےہ۔ ااقحتسؼ یک دورسی د لی وہیت ےہ وراتث یک انب رپ وت اظرہ ےہ ہک اچچ

وہ اتکس اور ہن داامدی ےس وراتث اثتب وہیت ےہ۔

ںیہ اور اہلل ملسو هيلع هللا ىلصمت ںیم ےس یسک رمد ےک ابپ ںیہن نکیل آپ روسؽ اہلل ملسو هيلع هللا ىلصاس ابرے ںیم صن رصحی ےہ دمحم

نیب ت

لت

اور اخمت ا

رہ ابت اجاتن ےہ۔ اں "نکل" ےک دعب ی ںیہن ہک آپ الفں ےک رسخ ںیہ ای الفں ےک انان۔ اں اتبای ایگ ےہ ہک آپ اہلل ےک روسؽ

ںیہ ینعی اظنؾ االسیم ےک ابرے ںیم دمحم نب دبعاہلل اہیمش ااستنب ےس ںیہن وہات اس یک تیثیح

نیب ت

لت

یتنب ےہ دمحم اور اخمت ا

یک دوعت یک آایبری ےس۔ ینعی آپ ےک ابرے ںیم بج یھب ابت وہ یگ وت آپ ےک بصنم وبنت ےس ملسو هيلع هللا ىلص

نیب ت

لت

روسؽ اہلل اخمت ا

قلعتم وہ یگ۔ وج صخش آپ ےک دنی یک ینتج زایدہ دختم رکے اگ اور آپ یک اتم ےک ےئل اس اک ووجد عفن شخب وہ اگ اانت یہ وہ آپ

دیعب وہ اور سج صخش ےک ادقاامت ےس اتم وک انتج اصقنؿ ےچنہپ اگ اور دوعت ںیم ائآ لاؽ آےئ اگ، اانت یہ ےس رقبی ےہ ارگہچ ن

انتک یہ رقبی ویکں ہن وہ۔ اس ابت رپ یھب رشوع ےس ےل رک آج کت اامجع الچ آ راہ ےہ اور ی اامجع

وہ آپ ےس دیعب ےہ ارگہچ ن

ولی یک اجنگشئ ںیہن۔صن رصحی رپ ینبم ےہ سج ںیم ات

ااقحتسؼ رسیتی رطح اثتب وہات ےہ یصخش تلیضف و اتیلہ اور انمتبس یک انبء رپ، راےئ اعہم یک امحتی ےس وت اترخی اشدہ ےہ ہک ی

امحتی رضحت یلعہ یک اوالد وک یھبک احلص ہن وہ یکس۔ یلہپ دورسی اور رسیتی الختف ےک دعب بج اگنہیم احالت ںیم وخد رضحت یلعہ

یہ وک الختف یلم وت اس احؽ ںیم ہک فصن ےس زایدہ اتم آپ ےک الخػ یھت اور آرخ وتق کت آپ یک الختف یک آح ین تیثیح

ےن وقت رےنھک ےک ابووجد الختف ےس دربتسدار وہ رک وخد یہ اثتب رک دای ہک ااقحتسؼ یک رسیتی رعمض ثحب ریہ۔ رھپ رضحت نسح ہ

د لی یھب آپ ےک اکؾ ہن آیئ۔

رخی اشدہ ےہ ہک آؽ یلع ںیم ےس ڈاھیئ وس ربس ںیم ھٹسنی ےک رقبی آدویمں ےن وصحؽ الختف ےک ےئل رخوج ایک نکیل اؿ ںیم ات

ےس یسک وک یھب اےنت امحیتی رسیم ہن آ ےکس ہک وکحتم اقہمئ اک ہتخت ااٹل اج ےکس۔ہشیمہ یم ہج ویتق اور دحمود االتخؽ ےک اوہ ھچک ہن

الختف اقہمئ اک اسھت دای۔ات آہکن امہرے زامےن ںیم بس ےس ڑبا رخوج رشفی نیسح اک اھت۔ اس اک وج یم ہج الک۔اتم ےن ہشیمہ

اتم وک انتگھب زپ راہ ےہ وہ بس ےک اسےنم ےہ رعب ےک ڑکٹے ڑکٹے وہ ےئگ اور ارسالیئ اک اجں دگاز انوسر ےجنپ الیھپ راہ ےہ۔

ےک وخػ ےس اوھنں ےن اانپ دوعاےئ ااقحتسؼ وھچڑ دای۔ ارگ ااسی وہات وت اس اک ضاقاض ی ی یھب ںیہن ھکل ، ےت ےھت ہک ہنتف رضحت نیسحہ

اھت ہک ےب قلعت وہ رک ےکپچ ھٹیب اجےت اور اس ابت یک رپوا ہن رکےت ہک اتم یک ایستس اک ایک رخ ےہ۔ نکیل مہ دےتھکی ی ںیہ ہک رضحت

اک ہمئ یک دم و اعموؿ ریہ وساےئ دنچ ےنگ ےنچ وفنس ےک۔ وخد رضحت نیسح ہاور اؿ یک اوالد اےنپ اےنپ وتق ںیم بس وکحتم اق یلعہ

لمع اشدہ ےہ ہک دہع اثین ںیم آپ رخااسؿ ےک ںاد ںیم رشکی وہےئ سج یک امکؿ اریم دیعس نب ااعلص اومی ےک اہھت ںیم یھت

وہےئ سج یک امکؿ اریم سیدی ےک اہھت ںیم یھت۔ سج اور رھپ اریم اوملنینم اعموی ہ ےک زامےن ںیم زغوہ ہینطنطسق ںیم یھب رشکی

وکحتم ےس آدیم ےب قلعت وہ اس ےک ےئل اجؿ و امؽ یک ابزی ںیہن اگلای رکات۔ رھپ احدہث رکالبء ےک ابووجد آؽ یلع ہکلب امتؾ ونب اہمش

ھت رضحت انب ازلریب کت اک اومی الختف ےک رطدفار رےہ اور اس ےک اخموفلں یک اخمتفل یک۔ اور اس ابرے ںیم رجات ےک اس

اقمت ہ ایک۔ وت ےسی ہہک ، ےت ںیہ ہک اانپ ااقحتسؼ اوھنں ےن ضحم ےنتف ےک وخػ ےس وھچڑ دای۔ رضحت نیسح ےک ذجابت اےنپ بسن یک

ویفں یہ دغاری وک دھکی انب رپ ھچک یھب وہں۔ اںیھن وت ھچ ےنیہم یک اگلاتر رتبیغ ےک دعب مسق مسق ےک زبس ابغ داھک رک ڑھکا ایک ایگ ابآلرخ وک

رک اےنپ ومفق ےس روجع رک ایل اور اس رطح دعؾ ااقحتسؼ رپ وخد یہ رہم رک دی۔

اریم رمع نب دعس

دیس ادہشلاء ےک ےگس امومں ےھت اور دیسہ ملسو هيلع هللا ىلصاریم انب دعس روسؽ اہلل ہےک امومں ےک ےٹیب ںیہ۔ رضحت دعسہ رضحت زمحہ

آہنم ےک اچچ ےک ےٹیب۔ وضحر اںیھن ےگس امومں یہ یک رطح اجےتن ےھت اور احصہب رکاؾ اںیھن اخؽ روسؽ اہلل اہک رکےت ےھت۔ اریم اؿ

ٹ رک الےن ےک ےئل الھب ےسی اور ویکں ایتر وہ اجےت۔ےس ڑلےن اور اؿ اک رس اکروتشں یک وموجدیگ ںیم رضحت نیسح ہ

یک وکحتم اک الچل وت ی ذکب ضحم ےہ۔یسک ہگج یک وکحتم دےنی اک ودعہ اریم انب زاید ےسی رک ، ےت ےھت اںیھن ی اایتخر یہ 'رے ' راہ

ریم انب زاید وک اکی اخص دصقم ےک ےئل دی بک اھت۔اس بصنم رپ ارگ افزئ رکےت وت وخد اریم اوملنینم سیدی رکےت۔وکہف یک اامرت ا

یئگ یھت ہک الہ وکہف وک اغبوت ےس دور ر ںیھ اور نج ولوگں یک رہشی دواوینں ےس االتخؽ دیپا رکےن یک وصرت اک ہرہ دیپا وہ ایگ اھت

ف ےک وقؽ ےک اطمقب اںیھن الم ہک رہش ںیم ھچک

ن

خم

االتخؽ ںیہن۔ ایسی وصرت ںیم اؿ رپ اقوب اپ ںیل۔بج اریم واہں آےئ وت وخد اوب

ےک ےنچنہپ ےس وکیئ زربدتس االقنب آ اجےئ اگ۔ اؿ اک اکؾ رصػ اانت اھت ہک رضحت نیسحہ اںیھن ایک ہرہ وہ اتکس اھت ہک رضحت نیسحہ

یبی رےتش یک انب رپ ےک رقبج ںیچنہپ وت وہ ااسی ااظتنؾ رکںی ہک االتخؽ یک وکیئ وصرت دیپا ہن وہ۔ وچہکن اریم رمع نب دعس رضحت نیسح ہ

ی تیثیح رےتھک ےھت ہک وخش اولسیب ےس ی ہنتف رفو رک دںی اس ےئل ی مہم اؿ ےک رپسد یک یئگ۔ ومرنیخ اک ایبؿ ےہ ہک اوھنں ےن اانپ

وک اس ابت رپ رایض رک ایل ہک وہ رخوج ےس ابز آںیئ اور اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب رک ےک امجتع رفض ادا ایک اور رضحت نیسحہ

رعاؼ ےچنہپ اور آپ ےن اینپ آوھکنں ےس دھکی ایل ہک ابسویئں ںیم دالخ وہ اجںیئ۔ امتؾ الہ اترخی قفتم ںیہ ہک بج رضحت نیسح ہ

۔ اور زبس ابغ داھکےئ ےھت۔ نج یک وکیئ تقیقح ہن یھت وت آپ ےن وکہف ےنچنہپ ےن آپ وک وکہف ےک ابرے ںیم طلغ االطاعت دی ںیھت

اک دصق رتک رک دای اور وکحتم ےک امندنئوں ےس ی اہک ہک آپ وک واسپ اجےن دای اجےئ۔ ای رسدحوں یک رطػ لکن اجےن یک ااجزت

ی یھب وظنمر ہن وہ آپ وک اریم اوملنینم ےک اپس دی اجےئ اتہک آپ وںیہ نکسم سگنی وہ اجںیئ اور افکر ےک الخػ ںاد رکںی۔

دقشم اجےن دای اجےئ۔ رھپ رمع نب دعس ےن آپ یک آرخی رشط رپ اریم دیبع اہلل وک وماقف رک ایل اور وہ اؿ ےک دترب اور انم وکیش ےس

ف ےک وحاےل ےس ی واہعق لقن ایک ےہ۔ )دلج

ن

خم

نھما کانا (۔ 235ہحفص 2وخش وہےئ۔وخد ہعیش اایخلؽ ربطی ےن ایس اوب ا(۔ اور نیسح اور رمع نب دعس، دوونں ےن نیت ای اچر الماقںیت ںیک" )التقیامرار ثالثہ اواربعا حسنی و عمر بن سعد

فنل اللہ قد اطفاء النائرة و رھپ اریم دیبع اہلل وک ونیتں رشںیط اتب رک آرخی رشط رپ رایض رک ےنیل یک االطع دی۔ اور اھکل ےہ "اہلل ےن آشت االتخػ وک اھجب دای)اتم اک( ہملک دحتم رک دای اور اتم ےک اعمالمت درتس ")الکمتہ و اصلح امراالمتہ جمع

ہذا کتاب رجل ناصح المریہ و مشفق عیل قومہ نعم (۔ اریم دیبع اہلل ےن اؿ یک اس اکایمیب وک رسااہ اور اہک " رک دےیئ(۔ اےنپ اریم اک ریخ وخاہ ےہ اور اینپ وقؾ رپ قیفش۔ اہں ںیم ی رشط وظنمر رکات وہں ی رماہلس اےسی صخش اک ےہ وج")قد قبلت

ےن اک رشںیط شیپ رکان اکحؾ وصہب اک لوبؽ رکان ویعض ابںیت ںیہ اؿ رپ وگتفگ اےنپ لحم رپ آےگ آیت ےہ۔ رضحت نیسحہ رضحت نیسح ہ

یک راہ یل یھت ہک رکالب چنہپ رک ااچکن ی احدہث شیپ آ ایگ۔رضحت وکہف اک راہتس وھچڑ رک اور واہں اجےن اک دصق رتک رک ےک دقشم

عبط 471یک اؿ ونیتں رشوطں اک ایبؿ اکی اور اغیل رگم افلض ہعیش رشفی ارملیضت ےن اینپ اتکب ااشلیف ںیم ایک ےہ۔ )ہحفص نیسح ہ

اریاؿ(

نہ علیہ السالم قال لعمرو بن سعد اختار وامین اما " ع ایل لمکان الذی اقبلت منہ وقدردی ا الرجویہ واما ان یسری و یب ایل ثغر من ثغور المسلمنی بن عیم لریی یف را اوان اضع یدی عیل یدیزید فھوا

اور ی ابت درالص رواتی یک یئگ ےہ ہک نیسح ہیلع االسلؾ ےن رمع نب دعس ےس رفامای۔ ریمے ےئل ی اایتخر ےئجی ہک ای وت ںیم وںیہ" )

واسپ الچ اجؤں ںاں ےس آای وہں ای ی ہک ںیم اانپ اہھت سیدی ےک اہھت رپ رھک دوں۔ وہ ریمے اچچ ےک ےٹیب ںیہ رھپ وہ ریمے ابرے ںیم

(۔اینپ وج راےئ اقمئ رکںی ای املسمونں یک رسدحوں ںیم ےس یسک رسدح یک رطػ ی ولگ ےھجم اجےن دںی

عبط رصم(۔ 6ہحفص 2ۃم و اسایس ۃ ےن یہی اھکل ےہ )دلج اکی رسیتے اغیل ہعیش فنصم االام

یبت ھذا ہ فاخری سری یف ایل " یا عمر و اخرتمین ثالث خصال اماترت کین ارجع کما جئت فان االرتک اقاتلھم حیت اموت او سریین ایل یزید فاضع یدی یف یدہ فیحکم بما یرید فارسل عمر

بن زیاد اے رمعو ریمے ابرے ںیم نیت ابوتں ںیم ےس اکی ابت اایتخر " )بذلک فھم ا ن یسریایل یزید وایل ا

وکں ےئجی۔ ای وت ےھجم وھچڑ دےئجی ہک ےسیج آای وہں وےسی یہ واسپ الچ اجؤں۔ ارگ آپ وک ی وظنمر ہن وہ وت دورسی ابت ی ےہ ہک ےھجم رت

ں ات آہکن ےھجم ومت آ اجےئ۔ ای رھپ ی ہک ےھجم سیدی ےک اپس اجےن دےئجی ہک ںیم اانپ اہھت ےک اقمےلب رپ جیھب دےئجی ہک اؿ ےس ڑلات روہ

۔اؿ ےک اہھت ںیم دے دوں اور رھپ وہ وج اچںیہ ہلصیف رکںی

دوونں نیفنصم ےن وک ( سیدی ےک اپس ےنجیھ اک ارادہ رک ایل۔ )اؿ رمعو ےن انب زاید وک االطع دے دی وت اوھنں ےن اںیھن )ینعی نیسحہ

رمع نب دعس اک انؾ رمعو اھکل ےہ وج حیحص ںیہن۔

لتقم انیسحل ےک وموجدہ اڈینشی ےک اشعئ رکےن واولں ی رشںیط شیپ رکےن اور نیسح ےک اریم اوملنینم یک تعیب رپ رایض وہ

رگ حیحص وصرت ایبؿ یک اجیت وت ےننس واےل اس اجےن اک اسرا واہعق یہ اس اتکب ےس فذػ رک ےک دیماؿ اکرزار اک ہشقن امج دای ےہ۔ ا

وغل وطالین دااتسؿ اک امتؾ اترث وھ ےتھٹیب۔

ہ مسل ام اوملنینم

ہ ولصات اہلل ہیلع وک ویعض رواتی ےک اطمقب بج ی ابت ےلہپ ےس ولعمؾ یھت اور وضحر ارکؾ مسلوک ملسو هيلع هللا ىلص اؾ اوملنینم دیسہ اؾ

حتف اریاؿ ےک دعب دیسان رمع افروؼ امظع ہ ےک مکح ےس دیسان دعس نب ایب واقص اکی رہش شبںیئ ےگ، سج اک انؾ وکہف وہ داھک دای ایگ اھت ہک

ےن واہں اجےن اک دیہش ےئک اجںیئ ےگ وت سج وتق رضحت نیسح ہ اگ اور اس ےک رقبی اکی ہگج رکالبء وہ یگ ںاں رضحت نیسحہ

ں ہبنتم ںیہن ایک اھت ہک آپ اناکؾ رںیہ ےگ اور اںیھن لتق رک دای اجےئ اگ۔ اؿ ےک اجےن رپ دصق ایک اھت اس وتق آپ ےن اںیھن ویک

وک لتق وہ اجےن دای دعب ںیم رس رپ دو ڑتہ امرےن اور یشی وک روزاہن دےنھکی ےک ینعم وت ی وہےئ ہک اجؿ وبھج رک آپ ےن رضحت نیسحہ

ےن اوروں اک روشرہ وت لوبؽ ںیہن اںیھن واہں اجےن ےس روک دںیتی۔ رضحت نیسح ہ اہےئ واےئ رکےن ےس وت رتہب اھت ہک حیحص وتق رپ

اک روشرہ یھبک ہن اٹےتل۔ ایک رگم اؾ اوملنینمہ

ےن اںیھن رکالبء یک ملسو هيلع هللا ىلص اس وتق داین ںیم وموجد ںیھت اور ہن وضحر تقیقح ی ےہ ہک ی بس ااسفہن ارتفایئ ےہ۔ ہن اؾ اوملنینمہ

یٹم وفحمظ رےنھک ےک ےئل دی یھت۔ اس ذکاب راوی ےن ںاں اور تہب ےس وھجٹ وبےل ںیہ اور الخػ واہعق ابںیت ایبؿ ںیک ںیہ

یک امنز ریس اس ابت رپ قفتم ںیہ ہک اؾ اوملنینمہواہں وضحر ارکؾ اور اؾ اوملنینم السؾ اہلل اہیلع رپ ی وھجٹ یھب وبال ےہ۔امتؾ املعء

ےن زپاھیئ یھت۔ نج یک وافت ہرجہی ںیم دیسہ اؾ 61رجہی ںیم وہیئ وت اس اک ائاکؿ بک اھت ہک رحمؾ 59انجزہ دیسان اوب رہریہ

ہ مسل زدنہ وہں۔ہ اوملنینم اؾ

ہہمسلنینم ںیم ےس ںیہ وج اس وتق زدنہ ںیھت بج والتی دہع اک ہلئسم ےط یھب اؿ ااہمت اومل رھپ ی یھب دانھکی ےہ ہک اؾ اوملنینم

وہا، اور اوھنں ےن اریم سیدی یک والتی دہع یک اتدیئ یک یھت۔ احصہب رکاؾ اور ااہمت اوملنینم ےک ایس اامجیع ےلصیف ےک تحت آپ ےک

ہ ملسو هيلع هللا ىلص رفزدن اور وضحر مسلہ اور رمع نب ایب

مسلن ںیک ںیھت اور اؿ رپ ےک ربیب دمحم نب ایب

یت

بیع نت

ےن اریم اوملنینم سیدی ےس دوونں

وک رجہی ںیم زدنہ یھب وہںیت بت یھب وپری وقت ےس رضحت نیسحہ 61 میقتس رےہ۔ ایسی وصرت ںیم ارگ ابرفلض آپ رحمؾ

ںی ںیہ۔ رغض ی ےہ ہک اؾ اتبںیت ہک اامجیع ہلصیف رد رک ےک رخوج اک اراکتب ہن رکںی ویکہکن اتکب و تنس ںیم اس رپ تخس ودیع

ہ یک ابتب ی بس ااسفہن چیہ ضحم اور اعط ےب الص ابسیئ رواوتیں ےس اتمرث وہ رک نج املعء ارلاجؽ ےن دیسہمسلاؾ اوملنینم اؾ

ہ یک وافت مسل ہک اؿ یک امنز انجزہ دیسان اوب رجہی اتبیئ ےہ اوھنں ےن اس اک ایخؽ ںیہن ایک ہک بج وہ وخد دھکی ےکچ ںیہ 61اوملنینم اؾ

ہ ےک رفامؿ ےک اطمقب وج 61رجہی یک ےہ وت آ پ 59رہریہ ہ ےن زپاھیئ نج یک وافت مسلرجہی ںیم زدنہ سک رطح وہںیت۔ دیسہ اؾ

ہ اک اھت اؿ ےک دو رفزدن رحہ اگنہےم ںیم اک ؾ آےئ۔ اکی ومسلہ وج اگنہےم ںیم ومفق اؿ ےک رفزدن اک اھت ویہ دیسہ زبنی تنب ایب

رشکی وہ ےئگ ےھت اکی وہ وج اس اگنہےم ےس ےب قلعت رےہ۔ ی دوونں الںیش بج دیسہ زبنی ےک اسےنم الیئ ںیئگ وت آپ ےن

زیمت رفامای۔ ےھجم اس یک وت رکف ںیہن ویکہکن اس ےن ولتار ںیہن ااھٹیئ یھت رگم رکف اس یک ےہ ہک سج ےن ولتار ااھٹیئ ےہ۔ )االاصہب یف

الاصہب(ا

وگای آپ ےک زندکی اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ رخوج ا ین ڑبی تیصعم یھت ہک اےنپ رفزدن ےک اموخذ وہےن اک ہرہ آپ ےن

ےک رھگ ںیم ےلپ ڑبےھ وت ےسی نکمم ےہ ملسو هيلع هللا ىلص وسحمس رک ایل۔ بج اؾ اوملنینم اور اؿ یک اوالد اک ی ومفق اھت اور ی بس ےچب وضحر

وک رخوج و اغبوت ےس ابز رس ے اک مکح ہن دںیتی اور ی دعبتسم ےہ ہک آپ اؿ ےک مکح ےس زدنہ وہںیت وت رضحت نیسحہ ہک ارگ وہ

رساتیب رکےت ویکہکن صن رقآین ےک تحت وہ آپ ےک اسےنم ےنکھج رپ روبجر ےھت۔

رضحت رموان نب امکحل ریض اہلل اہنع

اغصر احصہب اور ةکر اتنیعب ںیم ےس ںیہ رھپ یھب اںیھن ی رشػ احلص ےہ ہک دیسان لیہس نب رضحت رمواؿ نب امکحل اومی

نب ہبتع دعس ااسلدعی ہ ےسیج احصیب ےن اؿ ےس رواتی یک اور اتنیعب ںیم ےس ةکر اہقفء ےن الثم دیعس نب ابیسمل، دیبع اہلل نب دبعاہلل

نب ااحلرث نب زخمویم رعوہ نب ازلریب، رعاک نب ااملکل افغری دبعاہلل نب داد نب ااہلد نب وعسمد نب اوبرکب نب دبعارلنمح

وریغہ ےن۔یتح ہک دبعارلزاؼ ےن یھب اؿ یک رواتی یل ےہ وج دحثی ںیم اامؾ الہ نمی ںیہ اور اؿ ںیم تعیش یھت۔ رھپ یلع نب

عبط رصم( اوہ ازںی وماطء رشفی، حیحص 273-272ہحفص 1ےہ۔ )دلج انیسحل ےن اؿ ےس وج رواتی یک وہ حیحص اخبری ںیم وموجد

اخبری اور ننس اسنیئ وریغہ احصح یک میظع رتنی اتکوبں ںیم رضحت رمواؿ ہ ےک اراشدات، اتفوی اور اقونین ےلصیف دنمرج ںیہ۔ اور

ج اھل نب ہیمیت اؿ ےک قلعتم رفامےت ںیہ "اہقفء االسؾ ےک اہں اںیھن اظنرئ رشہیع یک تیثیح دی اجیت ےہ۔ خیش االالسؾ ا اخرنقیا لہ قول مع اھل ا الہ احصح ےن رمواؿ ےس دعتمد ااحدثی ںیل ںیہ اور الہ وتفی ")الصاح عدة احادیث عن مروان و

لما ادیبا ( اترخی سیمخ ںیم ےہ۔ ںیم اؿ اک وقؽ وطبر دنس وبقمؽ ےہ اور اعمل اور ادبی رمواؿ ہہیقف) وکان مروان فقیھا عا

القاری کتاب اللہ، الفقیہ دین اللہ، الشدید یف حدود (۔ اریم اوملنینم دیسان اعمویہ ےن اؿ یک تفص ایبؿ یک ےہ " ےھت دلج اہلل یک اتکب ےک اقری، اہلل ےک دنی یک ھجمس رےنھک واےل اور دحود ایہل اقمئ رکےن ںیم تخس" )اللہ

ہحفص 8( ادبلای و ااھنلیی

ال مۃ عند ( " 90-89۔ اامؾ اوبرکب ارعلیب رفامےت ںیہ )اوعلاہمص نم اوقلامص ہحفص 257 مروان رجل عدل من کبارا احصہب و اتنیعب اور اہقفء نیملسم ےک زندکی رضحت رمواؿ ہ اس اتم یک میظع اور ہقث" )الصحابۃ بعنی و فقھاء المسلمنی

:(۔ اخونادہ ولعی ےس آپ ےک ایسیس اور ذایت اقلعتت یک لیصفت بسح ذلی ےہوتیصخشں ںیم ںیہ

گنج لمج ےک دعب آپ ےن اور آپ ےک اصزبحادوں ےن دیسان یلعہ ےس تعیب رک یل یھت اور دمہنی واسپ وہ ےئگ ےھت۔ (1)

ہب یک رطح ریغ اجبن دار رےہ۔ اک اسھت ںیہن دای اور ااکرب احص گنج نیفص ںیم اوھنں ےن دیسان اعمویہ

اؿ ےک رفزدن اریم اوملنینم دبع اکلمل ےک دقع ںیم ، اریم اوملنینم دیسان یلع ہ یک اکی درتخ ںیھت نج ےس اوالد وہیئ۔ (2)

۔ دلج

و ااھنلیی

(۔69ہحفص 9)ادبلایی

امد ےھت۔ اؿ یک زوہج دیسہ رہلم تنب اؿ ےک دورسے رفزدن اعموی نب رمواؿہ یھب اریم اوملنینم ےک دیسان یلعہ ےک دا (3)

یلع ںیھت۔

بج رضحت نیسح ےن بس اک روشرہ رکھٹا رک وکہف اک رفس اایتخر رک یہ ایل وت رضحت رمواؿ ہ ےن اریم دیبع اہلل نب زاید وک ی (4)

اریاؿ(۔ عبط165ہحفص 6طخ ت اجی اھت ےسج انخس اوتلارخی ےک ہعیش فنصم ےن یھب لقن ایک ےہ۔)اتکب دوؾ دلج

"اما بعد فان الحسنی بن عیل۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔آخر الدھر"

ھا ری رطػ لچ زپے ںیہ۔ اید روھ نیسحہ نب یلعہ اام دعب ! نیسحہ)

م

ت

یک یٹیب ںیہ، ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل ےک ےٹیب ںیہ اور افہمط ہ افہمطہ

صخش بوبحب ںیہن۔ ربخدار ااسی ہن وہ ہک مت سفن اجیہؿ ںیم وکیئ ایسی ےس زایدہ وکیئ دخا یک مسق دخا اںیھن الستم رےھک، ںیمہ نیسح ہ

(۔رحتک رک وھٹیب سج اک دماوا ہن وہ ےکس اور وعاؾ اےس الھب ہن ںیکس اور مایتم کت اس اک ذترکہ وہات رےہ

اور دورسی رطػ ی ےک اسھت رضحت رمواؿ یک تبحم اک ی احؽ اھت وج اکی ہعیش فنصم وک یھب میلست ےہاکی رطػ رضحت نیسح ہ

رخاافت و رتفمایت ںیہ وج اس صخش وہجمؽ ےن اینپ اس وغل اتکب ںیم اؿ ےک قلعتم یھکل ںیہ۔

رضحت اامؾ اشیعف ےن االؾ ںیم رضحت یلع نب انیسحل ےس اؿ یک تبحم اور اؿ ےک دؽ ںیم اؿ یک تمظع اک احؽ اس (5)

(216ہحفص 4رطح اھکل ےہ )دلج

یعروی عن جعفر بن " بیہ عن جدہ عیل بن الحسنی ریض اللہ۔۔۔۔۔وال یذقف عیل جر "محمد بن ا

وی ےہ اور اوھنں ےن اؿ ےک دادا )ینعی اےنپ وادل( یلع نب انیسحل ےک وحاےل رمرفعج نب دمحم ےس اؿ ےک وادل ےک وحاےل ےس )

ں ےن اہک ںیم ےن آپ ےک دج ےس زایدہ رکمی صخش اغبل ےس ایبؿ رفامای ےہ وہ رفامےت ںیہ ںیم رمواؿ نب امکحل ےک اپس ایگ وت اوھن

آےن ےک ابووجد ںیہن داھکی۔ مہ ولگ لمج ےک دؿ اپسپ وہ ےئگ ےھت وت اؿ ےک انمدی ےن اباؿ اہک ہک یسک رفار وہےن واےل اک اھچیپ ہن

(۔ایک اجےئ اور ہن یسک زیمخ وک لتق ایک اجےئ

ےس تعیب رک یل یھت ای اںیھن اؿ ےک رک رضحت رمواؿ اور اؿ ےک رفزدنوں ےن رضحت یلعہاغابل ایس رکامیہن رباتؤ ےس اتمرث وہ

ومفق یک اقحتین اک ااسحس وہ ایگ وہ اگ۔

رضحت یلع نب انیسحل ےس اؿ ےک ذایت اقلعتت اگیتگن تہب رہگے ےھت۔ انچہچن بج الہ دمہنی ےن رحہ ےک ومہعق (6)

اسدات وک رہش دبر رک دای وت یلع نب انیسحل اؿ ےک رھگ یک وخانیت اور وچبں وک اےنپ اسھت اینپ رپ اغبوت یک اور امتؾ اومی

ع رپ ےل ےئگ ےھت اور بج رضحت رمواؿ اشؾ چنہپ ےئگ وت اوھنں ےن اؿ وخانیت وک اےنپ رفزدن ےک اسھت اشؾ

ن

ییت

اجریگ

دہث رکالبء وک نیت اسؽ سگر ےکچ ےھت ینعی واہعق رحہ جیھب دای اھت۔رضحت رمواؿ اجحز ےس اشؾ اس وتق ےئگ ںیہ بج اح

ےک دعب رگم اس ذکاب راوی ےن اریم سیدی ےک درابر ںیم اںیھن وموجد اتبای ےہ اور اھکل ےہ ہک رضحت یلع نب انیسحل

رصحی اور درگی ازعہ نیسح وک اس احؽ ںیم دھکی رک رفط رسمت ےس الھچ زپے اور ےب اسہتخ رعش یھب ےہک۔ ایسی

ذکب ایبین یک تہب یس اثمںیل اس اتکب ںیم ںیہ۔

رضحت رمواؿ ےس اکی رمہبت رضحت یلع زنی ااعلدبنی ےن ھچ سہار درمہ رقض ےئل ےھت اور ادا ہن رک ےکس وت اریم (7)

یل اجےئ۔ اوملنینم رمواؿ ےن اےنپ رفزدن اردنمج اریم اوملنینم دبع اکلمل وک وتیص یک یھت ہک ی رمق اؿ ےس ہن

اترخی اشدہ ےہ اور ملع االاسنب یک الیصفتت وگاہ ںیہ ہک رضحت یلع یک ایٹیبں، وپایتں رضحت رمواؿ ےک وٹیبں اور (8)

وپویتں ےس ایبیہ ںیئگ۔

اب اکی رطػ ی اقحقئ ںیہ اور دورسی رطػ اس دب تخب راوی یک وہ رخاافت ںیہ وج اس ےن رضحت رمواؿ ےسیج لیلج ادقلر

رطػ اینپ اتکب ںیم وسنمب یک ںیہ۔ ابت ی ےہ ہک یلہپ دصی رجہی ںیم ابسۂی وک اینپ ےپ ہب ےپ اناکویمں یک انبء رپ اومی صخش یک

اسدات ےس ااسی ضغب و دسحدیپا وہ ایگ ےہ ہک مسق مسق یک رواںیتی وعض رک ےک اؿ ےک الخػ دؽ ےک وھپھپےل وھپڑےت رےتہ ںیہ۔

ولصات اہلل ہیلع وک دیہش رک ےک اوھنں ےن ی ایخؽ ایک اھت ہک دنی االسؾ وک ابتہ اور اتم ہملسم وک متخ رک دےگنی اریم اوملنینم دیسان امثعؿ

رگم یم ہج ااٹل الک۔ اہلل ےن اریم اوملنینم دیسان اعمویہ وک اتم اک یتشپ ابؿ انب رک ڑھکا ایک اور امتؾ اتم ےک ولقب اؿ یک رطػ کھج

وک الختف ےک وصحؽ ےک یلمع اک یم ہج اھت ہک اتکب و تنس اک ظفح نکمم وہ اکس۔ رھپ ابسہیئ ےن رضحت نیسحہےئگ۔اور ی اؿ یک تمکح

ےئل ڑھکا ایک رگم رضحت وموصػ ےن رعاؼ یک حیحص وصراحتؽ اور اتم اک راحجؿ دھکی رک اےنپ ومفق ےس روجع رفام ایل اھت اور اریم

وہےن اک ااؿ رک ےک وکہف اجےن اک دصق رتک رکےت وہےئ دقشم اک راہتس اایتخر ایک اھت سج رپ رکالبء اک اوملنینم سیدی یک تعیب رپ ایتر

اقمؾ آات ےہ۔

ابسہیئ ےن رھپ اریم اوملنینم اشہؾ ےک زامےن ںیم انجب زدی وک ڑھکا ایک اور نیع ومہعق رپ اںیھن داغ دے ےئگ ویں ی رحتکی یھب اناکؾ

ہ دود رپ ریہ۔ وہج ی ےہ ہک اہلل

من ےن اتم ہملسم وک الختف دےنی اک وج ودعہ ایک اھت اور اکایمیویں یک اشبرںیت دںی ںیھت اؿ بس وک

ےن المع اؿ یک الصوتیحں اور اکروابر تکلمم ملسو هيلع هللا ىلص الےن یک الصتیح اس ےن اومی اسدات وک یہ ودتعی یک یھت۔ اور روسؽ اہلل

تم وبنی ےک امہ انمبص اطع رفامےئ ےھت۔ ہکم حتف رکےت یہ اکی ونوجاؿ اومی وک واہں الچےن یک اقتیلب دھکی رک رشوع یہ ےس وکح

اک اعلم رقمر ایک اور درگی اومی اسدات وک دورسے امہ اقمامت اک، رھپ الختف دصیقی و افرویق ںیم اؿ ےک اےسی وجرہ ےلھک ہک اتم

ےک دعب بج الہ دمہنی اور ارماء اسعرک ےس اوصتساب ایک ایگ وت رہ ےک ولقب ایھن یک رطػ ےتکھج ےلچ ےئگ۔ رضحت افروؼ امظع ہ

یک یہ ےک قح ںیم اواز ایتھٹ یھت۔ رھپ اؿ یک اہشدت ےک دعب ےک اوحاؽ اےسی رےہ ہک اریم اوملنینم دیسان یلعہ رطػ ےس دیسان امثعؿہ

ےک اسھت ےتلم ےلچ ےئگ ات آہکن رضحت یلعہ ےق دیسان اعمویہاامجع ہن وہ اکس۔ اوراحتل ی وہ یئگ ہک اےق ےک ا اکالختف رپ اتم

وبنی اور

یت نونب یک اہشدت ےک دعب امتؾ اتم ےن اریم اوملنینم یک الختف رپ اامجع رک ایل اور اؿ یک زدنیگ ںیم یہ وہمجر احصہب و اہ لت

۔ بج اریم اوملنینم سیدی یک وافت ےک دعب اتم اک اامجع وہا وت اہمش ےن ا ریم سیدی یک والتی دہع اک ہلئسم اےنپ اامجع ےس ےط رک دای

اریم اوملنینم دبع اکلمل رپ۔ ویں اؿ ےک اور اؿ یک اوالد ےک اہوھتں اہلل رب ازعلت ےک وہ ودعے وپرے وہےئ وج اس ےن اس

وہ ایگ ہک رحتفی و دبتلی یک وکیئ اجنگشئ ہن تم ےس ےئک ےھت۔ اومی اامتم ےک ےجیتن ںیم ںاں اتکب و تنس اک ظفح اس امیپےن رپ

ریہ واہں دورسی رطػ رشمؼ و رغمب ںیم االسؾ اک رھپریا یھب اومی اسدات ےن رہلا دای۔ روےئ زنیم اک انتج رہبق اومی افلخء

ےہ اینپ ےپ ہب ےپ داراالسلؾ انب ےکچ ےھت اےس دعب ےک املسمؿ اھبنسؽ یھب ہن ےکس ہچ اجہکیئ اس ںیم دتعمہب ااضہف رکےت۔ ی

ی اناکویمں ےک ببس ابسہیئ اک مغ و ہصغ اور ضغب و دسح او ر ایس رطح اؿ میظع رتنی نینسحم اتم رپ بس و متش اور ارتفاء ےک ذرےعی

اےنپ ذجابت داین یک نیکست یک وکشش ایک رکےت ںیہ۔ سج اک ومنہن ی اتکب ےہ۔

ااعشر اریم اوملنینم زیدی

( اریم اوملنینم ےس وسنمب ےئک ںیہ اس ےن لقع و ھجمس ےس اکؾ 169-168سج ارتفاء رپداز ےن ی ااعشر )دنمرج ہحفص

ںیہن ایل اور رکاتم اریم اوملنینم یک ےہ ہک اس ےن اٹھچ رعش یھب اؿ ااعشر ںیم اشلم رک دای وج درالص رقشی ےک انومر اشرع

نب سیق یمہس اک ےہ وج اوھنں ےن احبتل رفک زغوہ ادح ےک دعب ےہک ےھت۔دبعاہلل نب ازلرعبی

اہلل نب رضحت یلع اک اگس ونہبیئ ریبہہ نب ایب وبہ زخمویم وشرہ اؾ اہین تنب ایب اطبل وج روسؽ اہلل اک ددی اخمفل اھت وہ اور ی دبع

ےئگ ےھت۔ ریبہہ وت اےنپ رفک رپ اقمئ راہ اور وںیہ الہک وہ ایگ۔ نکیل زرعبی حتف ہکم ےک دؿ اھبگ رک اسیعویئں ےک اپس رجناؿ ےلچ

رضحت دبعاہلل نب ازلرعبی وک اہلل ےن دہاتی دی وہ روسؽ اہلل یک دختم ںیم احرض وہ رک االسؾ الےئ اور ولخص و ااقتستم ےک

اسھت زدنیگ رسب یک۔

اٹیب اطبل یھب اشلم اھت۔زین دورسے ڑبے ڑبے افکر ےک لتق ےس زغوہ دبر ںیم وج رقیشی لتق وہےئ ےھت نج ںیم اوب اطبل اک

رقشی یک رمک وٹٹ یئگ یھت۔ اب ی رقیشی بس ےک بس مغ و المؽ نکیل زعؾ ےک اسھت اینپ اس تسکش اک دبہل ےنیل یک ایتری رک رےہ

دیہش وہےئ نج ںیم ارثکتی ااصنر یک یھت۔ےھت سج اک ومعق اںیھن ادح ںیم ضعب ملسم اجمدہنی یک یطلغ ےس لم ایگ۔ رتس املسمؿ

اکایمیب رپ وخش وہ رک انب ازلرعبی ےن اینپ احتل رفک ںیم ی رعش ےہک ےھت نج ںیم دو ی ںیہ۔

ج من وقع االس لیت اشیایخ بیدو شھدوا ع الخزر جز

(اکش ریمے زبرگ وج دبر ںیم ےھت اینپ آوھکنں ےس زخرج )ینعی ااصنر( رپ امہری ریشمش زین ےک ببس ربھگاٹہ اک رظنم دےتھکی )

تھم وعدلنا میل بدرفا عہتدل قتلنا النصف من سادا

اھت اےس مہ ےن ربارب رک مہ ےن اؿ ےک ڑبے ڑبے آدویمں ںیم ےس آدےھ لتق رک دےیئ اور دبر ےک دؿ اؿ اک ہلپ وج اھبری وہ ایگ)

(دای

ف ےک ایبؿ رکدہ ااعشر ںیم انب ازلرعبی ےک رعش رپ یسک صخش ےن عبط آزامیئ یک ےہ اور ی رعش اریم اوملنینم سیدی یک رطػ

ن

خم

اوب

وازاں مصرع کہ "وسنمب رک دےیئ ںیہ۔ انخس اوتلارخی اک اغیل ہعیش ومفل یھب اس ااستنب یک رتددی رکات ےہ اس ےک اافلظ ںیہ

ست

بعری ید جزع الخزرج معلوم تواں داشت کہ ازابن لز ، عبط دجدی اریاؿ(۔132ہحفص 3" )دلج گو

وک یھب ایس رطح زخریج رھپ وسانچ اچےیہ ہک رکالب ںیم زخرویجں ینعی ااصنرویں ےک وکؿ ےس رسدار امرے ےئگ ےھت ای رضحت نیسحہ

وک امں اور ابپ دوونں رطػ ےس اہیمش انب دای ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل اھجمس اجےئ ےسیج اس اجلہ ےن

ےک اچچ اطبل اس زغوے ںیم امرا ایگ۔اور اؿ ےک دورسے اچچ لیقع ہ راہ دبر اک دبہل انیل وت سک ےس ایل اور سک ےک ےئل۔ رضحت نیسحہ

رکےن واولں ںیم اریم اوملنینم سیدی ےک وادل رگاتفر وہےئ اور اؿ ےک وادل ےک اچچ رضحت ابعس یھب۔ اور اؿ اقولتں اور رگاتفر

ےک اسھت ےھت۔ اور وخد اؿ ےک مع زبروگار رضحت سیدی نب ایب ایفسؿ یھب۔ملسو هيلع هللا ىلصدیسان اعموی ےک امومں رضحت فذہفی روسؽ اہلل

رگ ابرفلض احمؽ ااسی وہات ہک دبر ںیم ےنتج ینعی رضحت اوب ایفسؿ اک اٹیب ہلظنح دبر ںیم امرا ایگ وت اےنپ اھبیئ ای اےنپ امومں ےک اہھت ےس۔ ا

ی )ونب اہیم( امرے ےئگ ےھت وہ بس اہویمشں یہ ےک اہھت امرے ےئگ وہےت بت وت اکی ابت یھب یھت۔ نکیل ابسہیئ وک

من

صع

اومی اور

ںیہ وکباس رک دےتی ںیہ۔ اب وچہکن اومی اسدات ےس دعاوت ےک ااہظر ںیم وسےنچ ےنھجمس یک رضورت ںیہن وہیت اس ےئل وک اچےتہ

ی یھب وغر بلط ےہ ہک احدہث رکالب ںیم وتقمنیل ےک رس ایس رطح اکےٹ ےئگ وہےت اور اؿ یک امنشئ یک یئگ وہیت اور اریم اوملنینم ےن

تم اک ی اعمل راتہ ہک املسمونں یک رہ اؿ دحلماہن و اکرفاہن ااعشر ےک ذرےعی رفتح و ااسبنط اک اظمرہہ ایک وہات وت ایک احصہب رکاؾ و وہمجر ا

رجہی ےک آرخ ںیم انب ازلریب ےک داویعں ےن اریم 64یتسب رپوکسؿ ریہ اور ںیہک وکیئ ااجتحیج رحتکی ہن ایھٹ۔ رھپ اچر ربس دعب

اصنر اک بس ےس ڑبا رھگاہن ونب دبع اوملنینم سیدی ےک الخػ ولوگں ےک ذجابت ڑھباکےن یک وکشش یک وت ااکرب احصہب امتؾ ونب اہمش اور ا

االلہش اور الہ دمہنی یک ارثکتی ےن اس اگنہےم ےس ےب ا یقل ربیت اور ونب دبعااللہش یہ ےن رساکری وفج وک اےنپ ےلحم ںیم ےس سگار

ر ہبی دیسہ زبنی تنب ایب یک ملسو هيلع هللا ىلصرک ہضبق رکوا دای۔ رضحت انب رمعہ ، رضحت دمحم نب یلع نب ایب اطبل )انب اہیفنحل( اور روسؽ اہلل

ہ ےک ومفق اور زدی نب ارمق ااصنری ےک ذجابت و وماتقف اینپ اینپ ہگج مہ ایبؿ رک ےکچ ںیہ ہک اریم اوملنینم سیدی ےک الخػ مسل

رکالبء اک وکیئ ذرک ہن اھت ہکلب رخوج وک وہ اسیک طلغ و اناجزئ ادقاؾ اجےتن ےھت۔ ی یھب اید رانھک اچےیہ ہک الہ دمہنی یک اغبوت ںیم احدہث

رصػ اریم اوملنینم سیدی رپ رشاب ےنیپ اور ضعب امنزںی رتک رک دےنی اک اتہبؿ ابدناھ ایگ اھت اور اس یک رپ وجش رتددی رضحت نیسحہ

ومعق رپ ایبؿ وہ اکچ ےہ۔نب ایب اطبل ےن اےنپ مشچ ددی احالت یک انب رپ یک یھت اسیج ہک اےنپ ےک اھبیئ رضحت دمحم نب یلعہ

وافت اریم اوملنینم زیدی

وناح دقشم ےک تحص شخب و رپ اضف اقمؾ وحارنی ںیم اریم اوملنینم سیدی وبہج رمض رقنس ااقتنؽ رک ےئگ۔ وج ھچک رعہص ےس

رجہی 64رعیب االوؽ 14وںیہ میقم ےھت وںیہ (۔ دبتلی آب و وہا یک وہج ےس 64ہحفص 4اعرض اھت )االاسنب االرشاػ البدری دلج

اےئ اعمل اجوداین وہےئ۔ وبتق وافت رمع 683ونربم 11اطمقب

زہ گرجہی ںیم وتدل 22اسؽ یھت ویکہکن ربواتی احص 42وسیعی وک ر

۔ دلج

سیبھچ ربس ےک نس ےس ی ونوجاؿ ( رقتةی فصن ہصح رمع زعسی اک ابافلظ درگی سیچپ145ہحفص 7وہےئ ےھت )ادبلاہیئ و ااھنلیی

اجمدہ ہبلغ دنی قح یک اخرط دنمش االسؾ وقت رویم اسیعیئ اشنہشتی ےک الخػ اعمرک ہمیظع ںیم ربرساکیپر رےہ ےھت۔ وتفہں اور

یک رتیق اور ابدنشوں یک ونیہمں اسیلح اور ددلیل اقمتم رپ ضعب اواقت اپ ایپدہ انلچ وہات آرخ زامہن ںیم اضمافت دقشم ںیم زراتع

آب راسین یک رغض ےس لبج اقویسں ےس وخد داغ لیب ڈاؽ رک اینپ ذایت رگناین ںیم رہن اجری رکوایئ وج اؿ ےک انؾ رہن سیدی ےس آج

کت وموسؾ و وہشمر ےہ۔ اکی ہعیش ومرخ اریم یلع اینپ رٹسہی آػ

ی

ںیم ےتھکل ںیہ : 153ہحفص اسری

اسین اک ااظتنؾ ااسی ےہ ہک رشمؼ اممکل ںیم اب کت وکیئ اس رپ تقبس ہن ےل اج اکس۔ اور ینب اہیم ےک رمکحاونں یک دقشم ںیم آب ر"

اؿ ٹم ایداگر ےہ۔ آج ےک دؿ کت یھب مک تیثیح ےس مک تیثیح رھگ ےک ادنر وفراہ اپین اک وموجد ےہ وج البکش اخدناؿ ونب اہیم

161

"ےک السنیط اک رنیہ تنم ےہ۔

اساہل اسؽ اس رطح ےک رافہ اعہم ےک اکومں ںیم تنحم اشہق ےک ارثات ےس ی رمض رقنس ےسج اترخی ینیع ںیم رمض ذات ابنجل

اتبای ےہ ال قح وہا اور یہی رمض ومت وہا۔ البذری ےتہک ںیہ۔

الصغری و مات مات یزید بحوارین و صیل علیہ )بنہ معاویۃ(۔۔۔۔۔ و دفن یزید بدمشق یف مقربة الباب "بوہ معاویۃ لرجال الیھا و فیھا دفن ا یدی ا (60ہحفص 4" )ااسنلب ال رشػ دلج بحوارین فحمل عیل ا

ےس یھب اانتجب ہعیش ومرخ ےن ابین رہن ےک امس رگایم اک اافخ رک ےک السنیط ینب اہیم اہک ےہ۔ سیدی دینمش ںیم وت اؿ ےک مہ ذمبہ رہن سیدی ےک اپین 161

وک اکٹ رک اس رہن وک اینپ ذایت رگناین ںیم اجری رکاان آج کت اجری اکی اشاکہر ےہ۔ ایس ےئل اریم اوملنینم اک بقل رکےت ںیہ۔اہپڑوں یک رھتپیلی زنیم

ادنہملس )رہنو و اکرسی ےک امرہ ےس ( اعمرصنی ےن ونازا اھت۔

سیدی یک وافت وحارنی ںیم وہیئ ، امنزہ انجزہ اؿ ےک رفزدن اعموی )اثین( ےن زپاھیئ۔ دت نی سیدی یک دقشم ےک ربقمے ابب اریغصل

ارنی ںیم وہا اھت ںاں ےس انجزہ اؿ اک ولگ اےنپ اہوھتں رپ ااھٹ رک اں الےئ ےھت اور ںیہی اؿ ےک وادل ںیم وہیئ ااقتنؽ اؿ اک وح

۔دموفؿ ںیہرضحت اعموی ہ

ی تبحم اور دیقعت ولوگں یک اریم سیدی ےک ذات عمجتسم افصت ےس اؿ ےک رم اجےن ےک دعب یھب ایسی یہ ریہ ہک ا ین دور ےس دسج

ےک ولہپ ںیم د ن ایک۔ رموحؾ ےک اواصػ ومحمدہ و ؿ ےک اےنپ اہوھتں رپ ااھٹ رک الےئ اور اؿ ےک وادل امدج رضحت اعمویہ اپک وک ا

این اجیتن اصخلئ دیمحہ یہ یک انب رپ وت یھت۔۔ رضحت اامؾ ادمح نب لبنح اک رمہبت ملع و لضف وقتی راہرت اور قح وگیئ ںیم انتج دنلب ےہ د

ں ےن اینپ اتکب ازلدھ ںیم زاہد احصہب و اتنیعب ےک زرمے ںیم بس ےس ےلہپ اؿ رموحؾ اک ذرک ایک ےہ۔ اور اؿ ےک ےبطخ ےہ اوھن

رجہی اشرگد ۃجح االالسؾ اامؾ زغایل ےن اینپ اتفیل 43ےس اکی رقفہ وطبر د لی یھب شیپ ایک ےہ۔ اقیض اوبرکب انب ارعلیب وتمیف

( ںیم اامؾ اص وموصػ یک اتکب ازلدھ یک ابعرت لقن رکےت وہےئ حیحص اہک ےہ ہک اؿ 232)ہحفص اوعلامص نم اوقلامص

ےت ںیہ۔ ومرنیخ وک اینپ ذکب ایبین رپ رشؾ ںیہن آیت ہک اےسی اپةکز و ددنیار و اجمدہ ہفیلخ رپ رشاب ونیش وریغہ ےک ےب اینبد ااہتؾ اگل

و رکؾ اور نسح ااعملرشت ےک ابرے ںیم اترخی االالسؾ ذیبہ اترخی ینیع اور انب ریثک دحمث و رسفم و اریم اوملنینم یک اسدہ زدنیگ ملع

ومرخ یک اتکب ادبلای و ااھنلی ںیم ی ایبؿ ےہ ہک

وقد کان یزید فیہ خصائل محمودة من الکرم والحلم و الفصاحۃ ا لشعر و الشجاعت و حسن الراے یف " (22ہحفص 8" )ادبلاہیئ و ااھنلہیئ دلج و کان ذا جمال و حسن المعاشرت الملک

اور سیدی یک ذات ںیم اقلب اتسشئ افصت ملح و رکؾ و اصفتح و رعش وگیئ اور اجشتع یک ںیھت۔ اعمالمت وکحتم ںیم دمعہ راےئ )

(رےتھک ےھت۔ وخب ریست اور وخش ریست ےھت۔

زئ ہکلب بحتس ہتجح االالسؾ اامؾ زغایل ےن اریم ا وملنینم سیدی ےک حیحص ادیقعلہ املسمؿ وہےن اور اؿ ےک انؾ رپ رۃمح اہلل ہیلع ےنہک وک اج

رقار دےتی وہےئ اےنپ وتفے ںیم اھکل اھت۔

لک منہ ال یجوزان ان یظن و یزید صحیح االسالم و ماصح قتل حسنی وال مرہ والریض بد و مھما ال یصح ذلرتحم علیہ فجائز بل ھو مستحب دفیات االعیان یضا حرام۔ امام ا لک بہ فان اساء ة الظن با لمسلما ا "ذ

بج لتق سیدی حیحص ادیقعلہ املسمؿ ےھت اور ی حیحص ںیہن ہک اوھنں ےن نیسح وک لتق ایک ای اس اک مکح دای ای اس ےس رایض وہےئ، سپ)

(ےہ۔ اؿ ےس اپی وبثت کت ںیہن اتچنہپ وت رھپ اؿ ےک اسھت ایسی دبامگین رانھک رحاؾ ےہ۔ اؿ رپ رۃمح اہلل ہیلع انہک اجزئ ےہ ہکلب بحتس

ںیم اریم اامؾ زغایل ےک اشرگد اقیض ایب رکب انب ارعلیب اتکب اوعلامص نم اوقلامص ںیم اام ؾ ادمح نب لبنح یک اتفیل اتکب ازلدھ

اوملنینم سیدی اک ذرک زب رمہ زاہد اتنیعب ےہک اجےن ےک ابرے ںیم ےتھکل ںیہ۔

233" ہحفص وھذا بدل عیل عظیم منرت لۃ عندہ حیت بدخلہ یف جملۃ الزھادس الصحابۃ و التابعنی"

( یک میظع زنمتل یھت یتح ہک اؿ وک ہلمج یک )اریم سیدی اور ی د لی اس ابت یک ےہ ہک اؿ ےک )اامؾ ادمح نب لبنح ( ےک زندکی اؿ)

(۔ احصہب زاہد و احصہب و اتنیعب ےک زرمے ںیم اشلم ایک ےہ

دحمنیث و رضحت اامؾ ادمح نب لبنح اک اریم اوملنینم سیدی وک اؿ یک افصت دیمحہ یک انب رپ زرمہ زاہد اتنیعب ںیم امشر رکان اور دورسے

ےک اوقاؽ دمح و انث ےک اسھت اؿ ےک رصعم اور رقبی ا دہع رویم و اسیعیئ ومرخ ےن یھب رموحؾ یک ہن رصػ اسدہ ومرنیخ

اعمرشت اک ذرک ایک ےہ ہک اینپ راعای ےک رہ ےقبط ےک وہ تہب بوبحب ےھت۔ ااسنولکیئ ڈیپای آػ االسؾ ےک اقمہل ونسی ہن ی ذرک رکےت

یک وخاحشیل یک دتریب اور زراتع یک رتیق ےس یسیک دیپسچل یھت اھکل ےہ ہک ریست سیدی ےک شیپ ااتفد وصتری یشک وہےئ ہک رموحؾ وک راعای

ےک اعط الخػ )رونم( ومفل اینپ اتفیل ںیم وصتری یشک اؿ یک ، اؿ اافلظ ںیم رکات ےہ۔

اء ےھت۔ اینپ زری دتس راعای ےک بوبحب ےھت۔ ستک و ااشتحؾ اشیہ سیدی دح درہج وتماعض و میلح ےھت وخد ینیب و ةکت ےس ربم: رتہمج

۔ےس رفنتم ےھت ومعمیل رہشی یک رطح اسدہ زدنیگ رسب رکےن واےل اور ذہمب ےھت

( دؽ دؽ اہؤزؿ ومرخ اک وقؽ ےہ ہک یسک یھب ہفیلخ یک دمح و انث اس وطر ےس ںیہن وہیئ ی اافلظ وت وج )سیدی ےک ابرے ںیم ےہک ےئگ ںیہ

یک رہگاویئں ےس ےلکن ںیہ۔ ریغ ملسم دقمی ومروخں ےک اوقاؽ وت اریم اوملنینم سیدی ےک رہ دؽ زعسیی ےک ابرے ںیم ںیہ۔ وموجدہ

ےک رویم ومرخاینپ رہشہ اتفیل ںیم دقمی ( ےنProf. Arnold Toynbeeزامےن ےک میظع ومرخ رپورسیف آرڈلن وٹنئ یب )

وحاےل ےس اھکل ےہ ہک۔

In a chronicle which reflects the views of the conquered provincials it

is recorded of Ummyyad Caliph Yazid I that he was delightful

character and enjoyed extreme personal popularity among all the

subject peoples of his dominions, because he never thirsted for any of

pomp which is universally regarded by princes as the prerogative of

their high state, but made himself accessible to everybody and lived

like a commoner.

)A STUDY OF HISTORY Vol. 4 Page 226(

سگہتش اقفعئ یک اکی اتکب ںیم ںاں وتفمح و وکحمؾ اایلہؿ ہسینک ےک ایخالت یک اکعیس یک یئگ ےہ اومی ہفیلخ سیدی اوؽ ےک : رتہمج

ابرے ںیم ی وقؽ طبض رحتری ںیم الای ایگ ےہ :۔

وکحمؾ اوقاؾ ںیم وہ ےب ااہتن رہ تیصخش اؿ یک )سیدی اوؽ یک( اکی دشکل تیصخش یھت، اینپ تنطلس و دلمعاری یک بس یہ راعای اور

دزعلسی ےھت اور وہج یھب اس یک ی یھت ہک سیدی یھبک اس اشؿ و وشتک اور رکورف ےک وخااہں ہن وہےئ وج ابومعلؾ ابداشہ اور زہشادے

رطح ایسی اسدہ ریھک یھت ہک رہ اےنپ اعیل بصنم اک ااقحتسؼ ےتھجمس ںیہ رگم ربالخػ اس ےک سیدی ےن اینپ زدنیگ اکی ومعمیل رفد یک

۔سک و انسک یک چنہپ اؿ کت اب آاسین وہیت یھت اور وہ اکی اعؾ صخش یک رطح اسدیگ ےس رےتہ ےھت

دل اسھت یہ ی رقفہ یھب رحتری ےہ ہک سیدی ےک رفزدن و اجنیشن اعموی اثین یک وتفیص ںیم یھب یہی ابت یہک اجیت ےہ ہک وہ یھب اےنپ وا

سیدی یک رطح میلح و رکمی ےھت۔ امدج یک

ف ےن اریم اوملنینم ےسیج کین ذات و کین افصت ہفیلخ یک زدنیگ اور ومت ےک ابرے ںیم وج وغل ایباینں یک ںیہ اخص وطر رپ

ن

خم

اوب

ض ےس شیپ ےئک ےئگ اؿ یک ومت یک وج وصتری یشک یک ےہ اس رتددی ںیم ملسم و ریغ ملسم ومرنیخ ےک ی دنچ اوقاؽ ااقحؼ قح یک رغ

ںیہ نج ےس روز رونش یک رطح ایعں ےہ ہک اؿ اعمرصنی ےک دولں ںیم اؿ یک یسیک ھچک تبحم یھت اور اؿ یک ذات ےس یسیک ھچک

ا ینعی

یبمعت ج

مہ دیقعت۔ اوبرکب نب ہظف اشرع یہ ےن اؿ یک تیم ےک وحارنی ےس اےتھٹ وتق وج ہعطق اہک اھت۔ اس ںیم اؿ وک ریخ اانلس ا

بس ولوگں ںیم ےس ااھچ اہک ےہ۔

اصحبت خری الناس اجمعینا یا ایھا المیتت بحوارینا

مت مہ بس آدویمں ےس رتہب اور ربرت ےھت اے وہ نج اک ااقتنؽ وحارنی ںیم وہا

ےئل وکیسن ابت اعر ارگ اؿ یک ومت وامق وھگڑے ےس رگےن ےس وہیت وت اکی رمداہن زدنیگ رسب رکےن واےل سہشار اور اجمدہ ےک

ف اک وصتر ارتفاء ضحم ےہ ہک

ن

خم

یک وہیت رگم وہ رمض رقنس یک وہج ےس آرخی رمع ںیم وسار اپس ےس یھب رحموؾ وہ ےئگ ےھت۔ ی اوب

ہ اجونر یک لمہم اہکین ہک مایتم کت وہ ا

بجتل

ؿ وک اتلگن ااتلگ رےہ اکشر ںیم اہنت ےھت اور اکی ارعایب ےس اؿ اک ی ئاکہمل وہا۔ راہ اس میظع ا

یہ اےس لوبؽ رکےت ںیہ۔

نیب تع

من

اگ وت ایسی رخاافت ابسہیئ دامغ ڑھگےت اور اؿ ےک

لعنۃ اللہ عیل الکاذبنی المفرتین

اکی ددلوز رگم اسدہ واہعق

ف ےن رضحت نیسحہ

ن

خم

ےک احدےث یک الیصفتت ارثک و رتشیب دویامالیئ ادناز اور ااسفونی رطز وکہف ےک اس دقمی ہعیش ومفل اوب

رپ رمبت رک ےک اکی وطلی گنج انہم یک اینبد ڈاےنل یک وکشش یک ےہ۔ سج یسک وک یھب دصر االسؾ اور ریخ ارقلؿ ےک اتریخی

ف یک ایبؿ رکدہ اس دااتسؿ وک زپھ رک ی یم ہج

ن

خم

اذخ رکےن ںیم قح ئاجبن وہ اگ ہک گنج گردی اور وااعقت ےس واتیفق وہ یگ اوب

ف اور اس ےک راوویں ےک اےنپ نم ڑھگت ابماغلت ںیہ وج اکی ددلوز رگم اسدہ واےعق وک

ن

خم

رعمہک آراویئں ےک ی اسرے ےصق اوب

دح درہج خسم رک ےک ااعتشؽ و اجیہؿ یک رغض ےس شیپ ےئک ےئگ ںیہ اور القع و القن چیہ ضحم ںیہ۔

سپ رظنم

ةکر احصہب ںیم ےس ںیہ اور رشکی تعیب ارلوضاں۔ وہ اکی رعےص کت وکہف ےک وایل رےہ ےھت اور اس رضحت ریغمہ نب ہبعشہ

اےق ںیم ابسیئ رہشی دواوینں ےک احالت ےس وپری رطح آاگہ ےھت۔ اریم اوملنینم رضحت امثعؿ ذو اونلرنی ولصات و السہم ہیلع

دت ےک ےجیتن ںیم وج اوسفانسک وااعقت شیپ آےئ اور ادنوہ انک وخؿ رسیایں وہںیئ اؿ یک امتؾ الیصفتت ےک وہ ینیع یک ولظمامہن اہش

اشدہ ےھت ا ؿ اک امشر اس زامہن ےک داھت رعب ینعی اےنپ زامےن ےک ریغ ومعمیل وہدنمش اور اص مہف و رفاتس ااخشص ںیم وہات

یما ہن و رکامیہن رطز رمکحاین ےس ہنتف داب وہا ےہ ت اریم اعمویہاھت۔ وہ وخب اجےتن ےھت ہک رضححلنےک ےب اثمؽ دترب و تمکح یلمع اور

ےہ۔ رگم اؿ یک آںیھکن گرد وہےت یہ اس ےک رھپ ارھب آےن اک اور ایسیس ادتقار یک شکمشک یک اخہن ایگنجں رشوع وہ اجےن اک ہرہ اگل وہا

یک ہک اریم اوملنینم اینپ زدنیگ ںیم یہ اجنیشن انزمد رک ےک اس ےنتف اک دس ابب رک اجںیئ اور اس اس ےئل رضحت ریغمہ ےن رحتکی

اک رطقی رمکحاین دبوتسر اقمئ رےہ اور ےک ےئل اوھنں ےن اریم سیدی اؿ ےک القئ رفزدن اک انؾ اس انب رپ یہ شیپ ایک ہک رضحت اعمویہ

ہن اپےئ ویکہکن اس اظنؾ یک ومزوتین اور اافدتی رپ احصہب رکاؾ اک اامجع اھت۔ اس ںیم وکیئ اینبدی دبتیلی آےن

رضحت ریغمہ یک ی رحتکی رہ اابتعر ےس ومزوں یھت۔ اکی وت اس ےئل ہک امتؾ رعب اومی الختف اک احیم اھت اسیج ہک انب دلخوؿ ےن

وقؾ رعب یک تیبص اس وتق رقشی ںیم دحمود وہ رک رہ یئگ یھت اور یھب دقمہم اترخی ںیم ابرصلاتح ایبؿ ایک ےہ ہک ہلیبق رضم ینعی

رقشی یک رطدفاری اور امحتی ینب اہیم وک احلص یھت۔ اریم سیدی یک اتیلہ و الصتیح اک ںاں کت قلعت ےہ اےنپ اعمرص دمایعؿ

ی وصختیص اریم سیدی ںیم ایسی یھت سج ےس الختف ےک اواصػ و وصخایصت ںیم وہ ربارب ےک میہس و رشکی ےھت انا ہ اکی الدب

دورسے رسکی رحموؾ ےھت اور وہ یھت اس وتق یک رکسعی وقت سج ےک اقدئ یک تیثیح ںیم اوھنں ےن دانمشؿ االسؾ وقوتں ےس

تقیقح اک ااہظر دعتمد رعمےک اور ںاد ےئک ےھت اور اکایمب رےہ ےھت۔ خیش ادنہل ومالان دیس نیسح ادمح دمین ےن اکی ومعق رپ اس

وخد اوبنتسؽ رکےت وہےئ اھکل اھت سیدی وک دعتمد اعمرک و ںاد ںیم ےنجیھ اور زجارئ رحب اضیب و البد اہےئ اایشیےئ وککچ حتف رکےن یتح ہک

سیدی ےن اکراہےئ امنایں )ہینطنطسق( رپ ربی اوفاج ےس ہلمح رکےن وریغہ ںیم آزامای اج اکچ اھت۔ اترخی اشدہ ےہ ہک اممکل ہمیظع ںیم

( ارغلض 242ہحفص 1رسااجنؾ دےیئ۔ وخد سیدی ےک قلعتم یھب اتریخی رواایت ابمےغل اور آسپ اختفل ےس اخیل ںیہن ) وتکمابت دلج

ا اھت ہک اریم اریم سیدی یک اقدئاہن الصںیتیح بس ےک زندکی ملسم ںیھت۔ اؿ الصوتیحں اک اظمرہہ زغوہ ہینطنطسق ںیم اس اشؿ ےس وہ

ےھت اؿ سیدی اک بقل یہ یتف ارعلب زپ ایگ اھت )رعب ےک وسرام( ینعی ااکرب و داہلج احصہب اؿ یک رطػ ےس وپری رطح نئمطم اور رپ ادیم

رپ اگنںیہ یک وخاشہ یھت ہک رک ری ںاں اور رفوغ دوعت ےک ےئل ونوجاونں وک آےگ ڑبانھ اچےیہ۔ اور سج سیت سیتب اسہل ونوجاؿ

ایتھٹ ںیھت وہ اریم سیدی رۃمح اہلل ہیلع ےھت۔ آدنئہ وااعقت یک روداد امہرے اس زجتےئ اک یلمع وبثت ےہ۔

اس یک رہباحؽ رضحت ریغمہ یک وجتسی رپ اریم اوملنینم دیسان اعمویہ ےن اس رشط رپ وغر رکےن اک ودعہ ایک ہک اعمل االسؾ ےک امندنئے

وچکن االتخػ اک ہرہ رصػ رعاؼ ےک ضعب اؿ وقبطں یک رطػ ےس اھت وج دقشم یک ئاجےئ وکہف وک ایس دارتنطلسل اتدیئ رکںی۔

رقار دےنی یک آرزو رےتھک ےھت سج رطح رضحت یلع ےک اایؾ ںیم دنچ اسؽ ی دارتنطلسل اھت۔ اس ےئل رضحت ریغمہ ےن وکہف ےس

لئ ےک ودف دقشم ےجیھب اور وھنجں ےن اس رحتکی یک امحتی یک۔ ابیق البد االسہیم ےس یھب اور اریم زاید ےن رصبہ ےس رعیب االلص ابق

امندنئہ ووفد آےئ اور اکی اعؾ االجس ںیم وپری ثحب و صیحمت ےک دعب آرخی ہلصیف اس رحتکی یک امحتی ںیم وہا۔ ارابب ریس

ںی لقن ںیک ںیہ اور یم ہج بس ےن یہی داھکای ےہ ہک ی وجتسی رثکت اترخی ےن وھجےٹ ےچس ادناز ںیم بس وماقف و اخمفل رقتری

راےئ ےس وظنمر رک یل یئگ یھت۔ اعمل االسؾ ےک رہ رہ اےق ںیم الب یسک االتخػ یسک االتخػ ےک ی تعیب یک یئگ اور وتدیک تعیب ےک

لیم ایل فاتسنقت البیعۃ لیزید یف سائر الےئل ووفد اریم سیدی ےک اپس آےئ۔ " بالد و فدت الوفود من سائر االقا (۔80ہحفص 8")ادبلاہیئ و ااھنلی دلج یزید

اب اریم اوملنینم دیسان اعموی ہ ےن ی ہلئسم الہ دمہنی ےک اسےنم راھک اور اںیھن رعب یک راےئ اعہم ےس آاگہ ایک۔ دمہنی ہبیط ںیم

ہک اس ےس ےلہپ ااسی وشری یھبک ہن وہا اھت۔ اس اامتجع ںیم ااحصب دبر ےس ےل رک ااحصب اک ی اامتجع اانت متہم اباشلؿ اھت احصہب رکاؾہ

تعیب ارلوضاں یہ ںیہن ہکلب رضحت بعک نب رمعو یھب وموجد ےھت وج االسؾ یک اونیل تعیب ہبقع ںیم وموجد ےھت۔ اؿ ااحصب یک

ہلل ہنع یئک وس ےھت۔ اس وتق دعتمد ااہمت اوملنینم زدنہ ںیھت۔ اؿ بس دعتاد دو اچر اپچن دس ںیہن ےہ ہکلب ی احصہب رکاؾ ریض ا

ےن اس وجتسی یک اتدیئ یک، اسیج ہک اؿ ےک وٹیبں، اھبویئں، وجیتھبں اور اھبوجنں ےک لمع ےس اظرہ ےہ۔ اس ابرے ںیم تجح اقہعط

بج دجسم رشفی ںیم ی اامتجع وہا وت دیسان انب رمع ہ اینپ ابب زغوہ دنخؼ عبط رصم( ہک 33ہحفص 3حیحص اخبری اک ی ایبؿ ےہ۔ )دلج

ریشمہہ اؾ اوملنینم دیسہ ہصفح ولصات اہلل اہیلع یک دختم ںیم احرض وہےئ اور اکشتی یک ہک والتی دہع ےک ےلسلس ںیم ریما ھچک ایخؽ

اور ی ہک اےکن ےھٹیب رس ے ےس ارتفاؼ اک ہرہ ےہ انچہچن ےن اھجمسای ہک ہلئسم االتخیف ںیہن ےہ ںیہن ایک ایگ۔اؾ اوملنینم دیسہ ہصفحہ

الحق فانھم ینتظر ونک واخیش ان یکون یف احتباسک ارصار رک ےک آپ وک االجس ںیم ت اجی۔ آپ اک ی اراشد اھت "ھا رے ھٹیب رس ے ےس ںیہک االتخػ " )عمھن فرقۃ

م

ت

ھا رے رظتنم ںیہ اور ےھجم ڈر ےہ ہک

م

ت

(۔ ی یک وصرت ہن دیپا وہ اجےئ اجؤ وہ

یسیک یلھک وہیئ د لی ےہ اور تجح اقہعط ہک اہلج و ةکر احصہب ہکلب اغصر یھب بس اس وجتسی ےک قح ںیم ےھت ہک اریم سیدی وک ویل دہع

احرضہ ےک تحت رقمر وہ الختف رقمر رک دای اجےئ اتہک اتم ےک اامجع ںیم االتخؽ واعق ہن وہ اور الختف وبنت اک وج اہنمج اوحاؽ

اکچ وہ دبوتسر اقمئ رےہ۔ بج دمہنی ہبیط ںیم وہمجر ةکر و اغصر احصہب ےن ی تعیب رک یل وت رھپ ہیقب اعمل االسؾ ںیم ی تعیب یل

رجہی کت امتؾ اتم اجیتن یھت ہک اامجیع ےلصیف ےک اطمقب وہےن واےل ہفیلخ اریم سیدی ںیہ۔ 60رجہی ےس 56یئگ۔

ی ےک اس ایبؿ ںیم دیسان انب رمعہ ےک ویتق وتفق ےک اوہ اور یسک ےک ابرے ںیم ااشرہ کت ںیہن ہک یسک اور رطػ ےس حیحص اخبر

راہ ااجتحج یھب وہا اھت اور مہ ی میلست رکےن رپ روبجر ںیہ ہک ی تعیب بس ےن یک یھت اور اس رطح رشاع و رعاف یسک ےک ےئل ی اجزئ ںیہن

ػ وکیئ ومفق اایتخر رکے ضعب ولگ وصخاص اسمدج ےک بیطخ وج اریم سیدی یک والتی دہع وک ریغب وشری ےک ہک اس اامجع ےک الخ

ے ےک ارثات ےس اتمرث وہ رک ی طلغ ایباینں رکےت ںیہ۔

د

یبی گت ایبؿ رکےت ںیہ ای وت اقحقئ اترہیخی ےس انواتیفق یک انب رپ ای ہعیش رپا

وک اتم یک اک الکؾ اجےتن ںیہ اور اس ںیم وہ زپےتھ ںیہ ہک سک رطح اہلل ےن ااہمت اوملنینم ہ رہباحؽ وج ولگ رقاؿ میکح وک اہلل

املعمت اک بصنم اطع رفامای ےہ اور اتبای ےہ ہک وہ امتؾ اتم یک امںیئ ںیہ نج ےک ااکحؾ یک لیمعت وابج ےہ۔ رھپ وہ اہمرجنی و ااصنر

اکؾ اجےتن ںیہ ہک اؿ یک راہ ےس ٹہ رک اؿ ےک الخػ وج یھب وکیئ راہ اایتخر رکے اگ وہ ےک اضفلئ و انمبق زپےتھ ںیہ اور اؿ اک ی

رھپ وج راہ ابلط وہ یگ، وہ بس روبجر ںیہ ہک ابقحل ہلصیف وہ ااحصب روسؽ اہلل اک اجںین اور اس ےلصیف یک الخػ ورزی وک کلہم ہنتف ںیہک۔

ملع اسایسہتس ےک اوصؽ و وقادع یک روینش ںیم وااعقت اک زجتی رکان اچےتہ ںیہ وت اںیھن ولگ ویح ےک رکنم ںیہ ای ویح ےس ٹہ رک رصػ

یھب ی وسانچ اچےیہ ہک نج ولوگں اکی رحتکی وک اکایمب انبےن اور اکی دوعت وک رفوغ دےنی ےک ےئل اجؿ و امؽ یک یسک رقابین ےس

کی یک آایبری یک، اؿ ےس زایدہ وکیئ صخش اس دوعت اک وافدار ںیہن وہ اتکس، درغی ہن ایک، اور اسری داین ےس گنج ومؽ ےل رک اس رحت

وت ی رضحات ینعی احصہب رکاؾ روضاؿ اہلل مہیلع انیعمج، سج ادقاؾ وک اےنپ اامجع اتم ےک قح ںیم دیفم اور الزؾ و ومزوں ںیھجمس

رقار دای اجےئ اگ۔ ی وصتر اسیک وغل اور ہکحضم زیخ ےہ ہک نج ایس وک قح امانن زپے اگ اور اس یک الخػ ورزی وک دوعت ےس ےب وافیئ

ولوگں یک رقابوینں ےس اس دنی وک رفوغ وہا اور وھنجں ےن رقی رقبی امیلعتت الیھپںیئ، اںیھن وت چیہ ھجمس ایل اجےئ اور نج اک وکیئ

تع ںیم اور ہن "واذلنی ہعم" ےک زرمے وہ اشلم ہصح دہع راستل ںیم ہن دنی ےک ےئل رقابین دےنی ںیم ےہ اور ہن اس یک رشن و ااش

ےھت۔ اںیھن وت وحمر قح رقار دای اجےئ اور وہ یھب اس وصرت ںیم ہک رضحت نیسح ےن ابآلرخ اےنپ ومفق ےس روجع رک ایل اور اریم

یگ کت الختف اک دوعی ںیہن ایک ہکلب اوملنینم سیدی یک تعیب ںیم دالخ وہےن وک ایتر وہ ےئگ اور انب ازلریبہ ےن اریم اوملنینم یک زدن

ضحم ہیفخ ہیفخ راےئ اعہم اےنپ قح ںیم اوتسار رکےن یک وکشش رکےت رےہ، وااعقت اشدہ ںیہ ہک اؿ یک وکشش ایسی اکایمب ہن وہ

ےس ےلہپ حیحص یکس ہک قفتم ہیلع اظنؾ ایسیس ںیم وکیئ االقنب ال ںیکس۔ اب مہ اؿ دوونں اصوبحں ےک یقیقح ومفق رپ روینش ڈاےنل

وصراحتؽ شیپ رکان اچےتہ ںیہ۔

اناکم ایستس

ے ےس اتمرث وہ رک ی ےتہک ںیہ ہک رضحت

د

یبی گتاکی ےقبط ےن وکشش یک ےہ اور تیصخش رپیتس ےک تحت رثکبت ولگ اؿ ےک رپا

اور رضحت انب ازلریب ےک ادقاامت اتم یک الفح و وبہبد ےک ےئل ےھت، دنی یک اینبد رپ وہ اچےتہ ےھت ہک ایسیس اظنؾ ںیم دبتیلی نیسحہ

الںیئ ویکہکن اؿ ےک زندکی اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب وقادع رشہیع ےک تحت اناجزئ یھت۔ الہپ وساؽ وت ی دیپا وہات ےہ ہک وقادع

ےس دنی البواہطس اھکیس اھت، آپ یک تیعم ںیم ی دنی اقمئ ایک اھت اور آپ ملسو هيلع هللا ىلص اؿ رضحات وک اھت وھنجں ےن روسؽ اہلل رشہیع اک ملع

ےک دعب اس دنی یک افحتظ ےک ےئل اسری داین ےس گنج ومؽ یل یھت ای وقادع رشہیع ی دوونں اصابحؿ اجےتن ےھت۔ ںیھنج ہن وت

اک رشػ احلص وہا اور ہن اوھنں ےن دورسوں یک رطح ای اؿ ےس ڑبھ رک اس دنی ےک ےئل ےس البواہطس دنی ےنھکیسملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

ےک دعب ملسو هيلع هللا ىلصدہع وبنت ےک زغوات اور ںادوں ںیم ای دنی یک رشن و ااشتع ںیم وکیئ ہصح ایل۔ انب ازلریب ےن ےب کش روسؽ اہلل

دو ںادوں ںیم رشکی ےھت اکی دہع امثعین ںیم اریم دیعس نب ااعلص یھب رصػ ضعب ںادوں ںیم المع ہصح ایل اھت ، ایس رطح نیسح ہ

اومیہ یک امکؿ ںیم اور دورسے دیسان اریم اوملنینم اعمویہ ےک زامےن ںیم ںاد ہینطنطسق ںیم، سج ےک امکدنار اریم سیدی ےھت۔ رۃمح

وک اکروابر تکلمم الچےن اک وکیئ اس ےک ہک رضحت نیسحہ اہلل ہیلع۔ رگم اقدئ اشیجل یک تیثیح اؿ رضحات وک احلص ہن یھت۔ اموساےئ

یمع رجتہب ہن اھت۔ اؿ یک ڈیتلھ وجاین کت یسک ہفیلخ ےن اںیھن وکیئ بصنم ہن دای اھت سج ےس ولعمؾ وہات ےہ ہک ںاابنین ےس اںیھن ایک

بص اےنپ رقبی رتنی زعسیوں وک دےیئ نکیل اؿ انمتبس ےہ۔ امہ واہعق ی ےہ ہک دیسان اریم اوملنینم یلعہ ےن اینپ وکحتم ےک انم

اک انؾ ںیہک ںیہن اتلم۔ ہکلب لمج و نیفص ںیم یھب اوھنں ےن وکیئ رعمہک آرایئ ںیہن یک احالہکن وہ اؿ ےک ازعہ ںیم رضحت نیسحہ

ہن مظن و قسن اک وکیئ یلمع رجتہب اھت وک وھچےٹ اھبیئ رضحت دمحم )انب اہیفنحل( ےک اہھت ںیم اکی دےتس یک امکؿ یھت۔ وگای رضحت نیسحہ

اور ہن گنج ںیم اقدئاہن ہصح ےنیل اک۔ ربالخػ اؿ ےک اریم سیدی اساہلاسؽ کت ویل دہع انیملسمل یک تیثیح ےس اےنپ رفاضئ ادا

ہینطنطسق ںیم سج رکےت ےلچ آ رےہ ےھت۔ اور دنمش االسؾ یک وقوتں ےک الخػ رعمہک آراویئں ںیم امنایں ہصح ےتیل ےھت زغوہ

اشؿ ےس اوھنں ےن امکؿ یک وہ امل رشنح ےہ۔

ػ رھپ وساؽ ااتھٹ ےہ ہک ابرفلض ایستس ںیم ان رجتہب اکری ےک ابووجد ی دوونں اصابحؿ ارگ دنی یک اینبد رپ اریم اوملنینم سیدی ےک الخ

اور زبمع وخشی ددجد وتق ےک اؿ ےک رقتر ےس دنی االسؾ ےھت اور اؿ اک رقتر اؿ ےک زندکی اناجزئ اھت ینعی وقبؽ اکی رب وخد مغ طلغ

رپ ی

یک اگڑی رٹپی ےس ارت یئگ یھت وت اؿ دوونں اصوبحں ںیم ابیمہ اعتوؿ ویکں ںیہن اھت۔ اور دوونں ےن لم رک اگڑی وک دوابرہ پ

ی دوونں زحب االتخػ رامنہ الےن یک وکشش ویکں ںیہن یک۔ اکی دورسے ےک رحفی ویکں ےھت۔ وگای وموجد االطصح ںیم ارگ

اھت ای ےھت اور وہمجر احصہب و امجتع انیملسمل اک ہلصیف اؿ ےک زندکی ابلط اھت اور وقادع دہینی ےک الخػ وت اؿ ںیم وپرا ااحتد وہان اچےیہ

سلط ےک الخػ رتشمک احم

متذ انبےت۔ نکیل ااسی ںیہن وہا ہکلب مک از مک اانت وہات ہک ویتق وطر رپ اےنپ االتخافت سپ تشپ ڈاؽ رک وکحتم

دوونں اکی رطػ وت وکحتم ےک الخػ رےہ اور دورسی رطػ آسپ ںیم راقتب اک اظمرہہ ایک۔ اب وج ولگ ملع اسایستس ےس ھچک

و یھب انمتبس رےتھک ںیہ اںیھن وسانچ اچےیہ ہک رضحت نیسح اور رضحت انب ازلریب وک سک رطح اسری اتم ےک اقمےلب ںیم رک ری

ارضاقء اک دایع رقار دای اج اتکس ےہ ہکبج وہ وخد یسک قفتم ہیلع بصن انیعل رپ دحتم ںیہن وہ ےکس۔ اور ی اعمل ویکں راہ ہک بج رضحت

ڑھکے وہےئ وت یسک اکی احصیب ےن یھب وقال و المع اؿ اک اسھت ہن دای۔ نیسحہ

مہیلع انیعمج دمہنی و ہکم اور دورسے اقمامت رپ یح و اقمئ وموجد ےھت۔درآاحنہکیل اس وتق نیت وس ےس زادئ احصہب رکاؾ روضاؿ اہلل

اص اامتؾ اولافین ریسۃ اافلخلء ےتہک ںیہ۔

یل " ج ع لحجاز و الشام والبصرہ و الکوفۃ و مصر وکلھم لم یخر لک العصر من کثری الصحابۃ با وقد کان یف ذ (14" )یزید ال وحدہ و ال مع الحسنی

رجہی( ںیم احصہب )روسؽ اہلل( یک ریثک دعتاد اجحز و اشؾ و رصبہ و وکہف و رصم ںیم وموجد یھت اؿ ںیم ےس وکیئ اکی 60ہن )اور اس زام

۔ےک اسھت وہ رکرفد یھب ہن از وخد سیدی ےک الخػ ڑھکا وہا اور ہن نیسح ہ

رضحت اوب دیعس دخریہ احصیب رفامےت ںیہ۔

ج وقلت " ج عیل امامکغلبین الحسنی عیل الخرو تقا اللہ یف نفسک و الزم بیتک وال تخر " )ادبلاۃی و ااھنلۃی ۔ ا

(163ہحفص 8دلج

ےن ھجم رپ رخوج رکےن ےک ےئل زور ڈاال وت ںیم ےن اہک اےنپ دؽ ںیم دخا اک وخػ رکو اور اےنپ رھگ ںیم ےھٹیب روہ اور اےنپ اامؾ ےک نیسحہ

۔الخػ رخوج ہن رکو

اچچ اور ونہبیئ اور اؿ ےک اھبویئں ےن اؿ وک رخوج ےس روےنک یک وکںیشش ںیک رطح درگی دعتمد احصہب رکاؾ ےکرضحت نیسح ہ

نب دبعارلنمح، رضحت اوسملر نب زحمہمہ ےک ہہمسلیہ رضحت اجرب نب دبع اہللہ رضحت اوب

صشی ت

ی

رضحت دبعاہلل نب رمعہ رضحت اوب وادق

روےنک ےک ےئل دعتمد بتک اترخی و ریس ںیم رموقؾ ںیہ۔ وخد الہ رعاؼ نج ےک رھبوےس رپ وک اس ادقاؾ ےس اوقاؽ رضحت نیسحہ

ےک اوھنں ےن ی ادقاؾ ایک اھت وہ یھب اؿ یک ونمہایئ رپ ایتر ںیہن وہےئ اور رھپ ی ویکں رظن آات ےہ ہک احدہث رکالبء ےک ابووجد اتم

اوملنینم سیدی ےک آرخ دہع ینعی احدہث رکالبء ےک نیت اسؽ دعب کت ی اتم ایسی یہ ریہ مظن و قسن ںیم وکیئ االتخؽ واعق ںیہن وہا اریم

ےک ومفق اور اس ےک اتنجئ ےس ثحب رکےت ںیہ۔ےسیج وکیئ واہعق یہ ہن وہا وہ۔اں مہ رصػ رضحت نیسح ہ

ومفق ینیسح

ابسہیئ یک رحوتکں ےس اریم اوملنینم دیسان یلع ہ یک الختف یک اناکیم اکی اتریخی تقیقح ےہ۔ اس وصرت احؽ اک حیحص زجتی رک ےک

وک انوگار رضحت نسح ہ الفح اتم ےک ےئل دیسان اریم اوملنینم اعمویہ ےس حلص رک ےک تعیب رک انیل، وہ ابت یھت وج انیقی رضحت نیسح ہ

ف ےن یھب رصااتح ایبؿ ایک ےہ اور ی ارم یعبط اھت۔ اشدی ایس ےئل آپ ےن اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب رکےن ںیم وہیئ اسیج

ن

خم

ہک اوب

وتفق ایک اھت۔ نکمم ےہ رضحت انب ازلریب ےک رطز لمع ےس آپ اتمرث وہےئ وہں۔ اس اتکب ےک ومفل ےن یھب ااہظر اس ابت

وافت ےک دعب یہ ےس الہ رعاؼ ےن آپ وک رخوج رپ آامدہ رکےن یک وکںیشش رشوع ںیک۔اک ایک ےہ ہک دیسان اعمویہ یک

ف ےن یھکل ںیہ، اؿ رپ ےلھچپ اوراؼ ںیم حیقنت یک اج یکچ ےہ۔ہک ہن دیسان اعمویہ ےن اؿ اچر رضحات ےس

ن

خم

ابسیئ رواایت وج اوب

اؿ اک رس اکٹ ےنیل اک۔ اور ہن ی رواتی یسک درےج ںیم اقلب لوبؽ ےہ ہک وصخیص تعیب ےنیل اک مکح دای اھت اور ہن ااکنر یک وصرت ںیم

اور رضحت انب ازلریب حبص وک تعیب رکےن اک ودعہ وگررن دمہنی ےس رک ےک رات یہ وک دمہنی ےس رفار وہ ےئگ ےھت۔ اؿ رضحت نیسحہ

ار یک رتعف اور یصخش تمظع اس وصتر یک ااجزت دوونں زبروگں ےک ایسیس ومفق ےس وت االتخػ ایک اج اتکس ےہ نکیل اؿ ےک رکد

ر وہ ںیہن دیتی ہک اوھنں ےن وھجاٹ ودعہ ایک اور اریم دمہنی وک دوھہک دے رک واہں ےس ہکم وک وج اریم اوملنینم یہ دلمعاری ںیم اھت رفا

مہ ےئگ۔ ی امتؾ رخاافت یک رتددی ےک ےئل ی واہعق اکیف ےہ ہک آپ ےنتج رعےص رقتتی

عظم

عقد ، ہکم ی تاچر ےنیہم ابعشؿ، راضمؿ، وشاؽ ذ

ای ںیم رےہ، آپ رپ یسک مسق یک اپگردی ہن یھت۔ وپری آزادی و ارتحاؾ ےک اسھت واہں مایؾ ذپری ےھت۔ اریم اوملنینم سیدی اک ااسی مکح آ

ںیم اس رطح نکمم ہن اھت۔ سج رطح اترخی ےس وپری وہات ہک آپ تعیب ہن رکںی وت رس اکٹ رک داراالخلہف جیھب دای اجےئ وت ااکن مایؾ ہکم

رطح اثتب ےہ ، واہں ولوگں وک یھب اؿ ےک اپس آےن اجےن ےس ںیہن رواک اجات اھت، یتح ہک رعاویقں وک یھب ںیہن۔ ی یسیک یلھک د لی

رت ےن اؿ وک ونازا اھت اس اک یھب ےہ ہک اریم اوملنینم سیدی یک سج رطح ایسیس رتتیب وہیئ یھت اور سج ملح و رکؾ یک افصت ےس دق

یہی ضاقاض اھت ہک وج ولگ تعیب ےس وتفق رکںی اںیھن اس وتق کت ہن ڑیھچا اجےئ بج کت اکی ھتج انب رک وکحتم ےک اقمےلب رپ

المع ڑھکے ہن وہ اجںیئ، اور یہی تنس افلخء ےہ۔

ےن یہی وریطہ اایتخر ایک ہک آپ ےس یسک مسق اک رعتض ہن ایک یک ایسفنیت تیفیک ےک شیپ رظن وکحتم ایستس امہیض اور رضحت نیسحہ

اجےئ۔ انا ہ دیبار زغم وایل یک تیثیح ےس اریم ہکم اس یک رگناین رضور رکےت ےھت ہک وکؿ ولگ اؿ ےک اپس آےت اجےت ںیہ اور

ابراگہ الختف وک امتؾ اوحاؽ ےس علطم یھب راھک اجات ےہ۔

یک رگناین یک اجیت ای آپ وک داراالخلہف اایتخرات ےس اکؾ ےتیل وت مک ےس مک ابت ی وہیت ہک رضحت نیسحہاریم اوملنینم سیدی اےنپ یبصنم

الب ےتیل۔ رگم اوھنں ےن یبصنم تیثیح ےس ںیہن ہکلب زعسیاہن اکی رماہلس امتؾ ونب اہمش ےک زبرگ دیسان دبعاہلل نب ابعسہ وک اھکل

۔ زین درگی بتک، انخس اوتلارخی وریغہ(۔164ہحفص 8)ادبلاۃی و ااھنلۃی۔دلج

احسبہ قد جاء ہ رجال من اھل المشرق فمنوہ الخالفۃ و عندک حربو تجربۃ فاکان قد فعل فقد قطع راسخ "نت کبری اھل بیتک و المنظور الیہ فا کفعہ عن السیع یف الفرقۃ بۃ و ا "القرا

ےک ( اپس ولگ رشمؼ )ینعی وکہف( ےس آےئ اتہک اںیھن الختف یک ادیم دالںیئ۔ ےھجم ی ابور آ ایگ ہک اؿ ےک )ینعی رضحت نیسح

آپ وک احالت اک ملع ےہ اور رجتہب۔ ارگ اوھنں ےن ااسی ایک ےہ وت رقاتب اک وبضمط رہتش

162

وتڑ دای۔ آپ اےنپ اخدناؿ ےک زبرگ ںیہ

۔اور اؿ ےک رتحمؾ۔ آپ اںیھن رفتہق ڈاےنل یک وکشش ےس روےئک

162 دیسہ آہنم تنب ومیمہن درتخ رضحت اوب ایفسؿ رضحت اکی رےتش ےس اریم اوملنینم سیدی ےک ونہبیئ ےھت اؿ یک یقیقح وھپریھپی نہب رضحت نیسحہ

اؿ ےک جیتھب نیسح یک زوہج ںیھت۔ )ضعب ےن اؿ اک انؾ یلیل اھکل ےہ (۔ نج ےک نطب ےس اؿ ےک رفزدن یلع اربک ےھت۔ دورسے رےتش ےس وخد اریم اوملنینم

ایطر یک درتخ دیسہ اؾ دمحم اریم اوملنینم سیدی ےک ابحہل دقع ںیم ںیھت۔ رسیتے ےک ونہبیئ اور ریچچے اھبیئ رضحت دبعاہلل رفعج داامد ےھت۔رضحت نیسحہ

یک زوہج رابب وادلہ ہنیکس اور اریم اوملنینم یک وادلہ امدجہ دیسہ وسیمؿ السن دو یقیقح اریم اوملنینم ےک اخول وہےت ےھت۔ رضحت نیسحہ رےتش ےس رضحت نیسحہ

ےک امومں وہےت ےھت۔ رقاتب ر وچےھت رےتش ےس اریم اوملنینم سیدی ، اؾ اوملنینم دیسہ اؾ ہبیبح ےک ےجیتھب وہےن ےس رضحت نیسحہاھبویئں یک اوالد ںیھت او

۔رقہیبی ےک اؿ یہ روتشں اک ااشرہ رکےت وہےئ یہ اریم اوملنینم ےن اینپ رحتری ںیم عطق راخس ارقلاۃب اک ذرک ایک ےہ

انب ابعسہ ےن وجاب ںیم اھکل۔رضحت

لست ادعہ النصیحۃ یف کل مایجتمع اال لفۃ و تطیف بہ " ج الحسنی ال مرتکر ھہ و این الراجوان ال یکون خرو "النائرہ

ااسی وکیئ رخوج ںیہن رکںی ےگ وج آپ ےک ےئل انوگاری اک ببس وہ۔ اور ںیم یھب اںیھن ایسی تحیصنںیم ادیم راتھک وہں ہک نیسح ہ

۔رکےن ےس ابز ںیہن روہں اگ سج ےس ابیمہ اتفل اقمئ رےہ اور ےنتف یک آگ ھجب اجےئ

وک اانیمطؿ اھت ہک تعیب ےس ارتحاز ےک رشاع رمقف ہیلع اامؾ یک تعیب ےس ااکنر اکی درےج ںیم رخوج یہ ےہ نکیل رضحت انب ابعسہ

اوسفس ہک زبروگں اور وخردوں، زعسیوں اور دووتسں ہکلب ریغ ںیہن ااھٹںیئ ےگ۔ نکیلاوہ اور وکیئ یلمع دقؾ رضحت نیسح ہ

ےن ابسویئں یک ومادیع و رصنت رپ رھبوہس ایک اور اؿ ےک ووفد و وطخط وک ولوگں یک راےئ اور ارصار وک رظن ادناز رک ےک رضحت نیسحہ

اریم اوملنینم سیدی یک تعیب واہں وتڑی اج یکچ ےہ۔ینبم رب تقیقح ھجمس رک ی ابور رک ایل ہک امتؾ رعاؼ آپ یک الختف رپ دحتم ےہ اور

ےک اخمافلہن ادقاؾ ےک ابووجد وکحتم ےن وکیئ تخس دقؾ ںیہن ااھٹای یتح ہک رعاویقں الہ رکف وک ی وغر رکان اچےیہ ہک رضحت نیسح ہ

رجؾ ںیم وہ زساایب وہ ، ےت ےس وج آپ وک واہں ےل اجےن ےک ےئل آےئ ےھت وکیئ رعتض ںیہن ایک ورہن رخوج رپ آامدہ رکےن ےک

ےک ونہبیئ اور ریچچے اھبیئ رضحت ےھت۔ نکیل وہا اس ےک الخػ۔ اریم ہکم ےن رہم دہ رفامؿ اےنپ اھبیئ ےک اہھت رضحت نیسحہ

ب وک دوراؿ رفس ت اجی ہک آپ واسپ آ اجںیئ اور ےسیج ارتحاؾ ےک اسھت ادبعاہلل نب رفعج ےک دوونں وٹیبں ےک اسھت رضحت نیسح ہ

ےن (۔ رضحت نیسحہ219ہحفص 2کت ہکم ںیم رےتہ ےھت ایس رطح رںیہ آپ ےس یسک مسق اک رعتض ںیہن ایک اجےئ اگ۔ )ربطی دلج

اریم ہکم اور اریم اوملنینم یک المتفط اور زعسیاہن رباتؤ یک ھچک دقر ہن یک اور اؿ رپ رھبوہس ایک نج یک دغارویں ےک آپ ینیع اشدہ

ےھت۔

راےتس ںیم آپ وک ولعمؾ وہا ہک آپ ےک اٹنجی ملسم نب لیقع اغبوت ےک رجؾ ںیم لتق رک دےئ ےئگ ںیہ اور رعاؼ ںیم رھپ یھب بج

یسک مسق اک االتخؽ ںیہن وت وکہف اجےن اک دصق رتک رک ےک واسپ وہان اچاہ نکیل رھپ ویہ ابسیئ آڑے آےئ وج آپ وک ےنیل وکہف ےس آےئ

تیثیح ملسم یک یس ںیہن آپ ےک ےتچنہپ یہ وصرت احؽ دبؽ اجےئ یگ۔ اانثےئ راہ ںیم اور یھب یئک ےھت۔ اوھنں ےن اہک ہک آپ یک

ربخںی آپ وک ایسی ںیلم آپ ےن واسپ وہان اچاہ رگم ابسیئ رصم رےہ۔ آپ ےن رہ دہعف ابت امؿ یل اور رفس اجری راھک۔ بج وناح وکہف

دھکی ایل ہک رعاؼ وپری رطح اریم اوملنینم یک تعیب رپ اقمئ ےہ۔ یسک مسق اک ےک رقبی ےچنہپ وت تقیقح اسےنم آیئ۔ اینپ آوھکنں ےس

وکیئ االتخؽ ںیہن۔ ہن وت وہ ولگ ںیہک آپ وک رظن آےئ نج ےک انؾ ےس آپ وک طخ ےجیھب ےئگ ےھت اور ہن وکیئ وکیف ہعیش یہ وشیپایئ ےک

ھا را البای آای وہں اب ارگ مت ولوگں وک ریما آان دنسپ ںیہن وت ےئل آای۔ ی وصراحتؽ دھکی رک آپ ےن وکویفں وک اخمبط رک ےک رف

م

ت

امای ںیم

ےھجم واسپ اجےن دو۔ اہک اجات ےہ ہک اس واہعق رپ آپ ےک اسےنم یلہپ رمہبت وکحتم ےس تعیب اک اطمہبل راھک ایگ۔ آپ یک تیصخش اک

ےہ۔ داین یک وکیئ وکحتم ی المتفط ںیہن رک یتکس وج اریم ایخؽ رک ےک ینتج رطح آپ وک دی یئگ اس ےس زایدہ یک وتعق ویکرکن نکمم

اوملنینم سیدی یک وکحتم ےن ایک ہن ہکم ےک اچر ےنیہم مایؾ ںیم اور ہن دوراؿ رفس یسک مسق اک وکیئ رعتض ایک ایگ۔

ر اس رطح اؿ ےک دورسی ابت ی اسےنم آیئ ہک نج ولوگں ےک وطخں ےک ےلیھت آپ ےن امعؽ وکحتم ےک اسےنم ڈاؽ دےیئ او

ابیغ وہےن اک داتسوسیی وبثت شیپ رک دای، اس اک ضاقاض اھت ہک وکحتم یک رطػ ےس اؿ ولوگں ےک الخػ تخس ادقاؾ ایک اجےئ۔ رشاع

و رعاف ی بس وابج التقل ےھت۔ نکیل ایسی وکیئ ابت ںیہن وہیئ۔ ایک اس ےس اثتب ںیہن وہات ہک بس طخ یلعج ےھت اور وکحتم

ہک نج ولوگں یک رطػ ےس طخ وسنمب ےئک ےئگ ےھت وہ اس اسزش ںیم ولمث ںیہن ےھت۔ ہکلب ی ابسویئں یک اکی نئمطم یھت

وک اس رطح الب رک لتق رک دای اجےئ اتہک وشرش اپب رک ےک وکحتم اک ہتخت اےنٹل اک اسامؿ دیپا امجتع اک ہیفخ وصنمہب اھت ہک رضحت نیسحہ

وہ۔ نکیل وہا ابلکل اٹل۔

رمع نب دعس رضحت نیسحہ ےک رقیبی رےتش دار ےھت، اہک اجات ےہ ہک اؿ یک وکوششں ےس اریم دیبع اہلل ےن ی آرخی رشط امؿ یل اریم

ےن شیپ یک یھت ہک آپ دقشم اج رک اےنپ اچچ ےک ےٹیب )سیدی( ےک اہھت ںیم اہھت ددیںی۔ ارابب وکحتم ےک ےئل وج رضحت نیسحہ

وصرت اور ایک وہ یتکس یھت ہک اانت ڑبا ہنتف اےسی رپانم رک ریی ادناز ںیم رفو وہ ایگ۔ اور رضحت نیسحہ اس ےس زایدہ اانیمطؿ شخب

دقشم ےک ےئل رواہن وہ ےئگ۔

یک اہشدت اک احدہث رکالبء ںیم وہا۔ اور ی ایس وتق نکمم اھت بج آپ وکہف اجےن یک راہ وھچڑ رک دقشم یک راہ اایتخر رک رضحت نیسحہ

ر ےس آےن واال وکیئ صخش رکالب وہ رک وک ہف یہن اجات ہکلب وہ رکالبء اس وتق اتچنہپ اھت بج وکہف یک راہ وھچڑ رک دقشم یک راہ اایتخںیل۔ ہکم

رک ےک اسھٹ رتس لی اک افہلص ےط رک ےل۔ )المہظح وہ ہشقن ہکلسنم اتکب ذہا(۔

آپ یک اہشدت ےک ےلسلس ںیم دنچ ابںیت یہک اجیت ںیہ۔

آپ ےن بج اریم اوملنینم سیدی یک تعیب رپ راضدنمی اظرہ رک دی یھت اور دقشم یک راہ ڑکپ یل یھت وت اریم انب زاید ےن (1)

رمع نب دعس آپ ےک رےتش دار وک ت اجی ہک اںیھن دقشم اجےن یک ااجزت اس وتق دی اجےئ یگ بج اوؽ وہ وگررن انب

نیسح ےن رفامای ہک اس ےس وت ومت رتہب ےہ۔ اہک اجات ےہ ہک اس رطح زاید ےک اہھت رپ تعیب رک ںی، ی نس رک رضحت

گنج ڑھچی۔ اس ےلسلس ںیم اریم انب زاید وک وعطمؿ رکےن ےک ےئل ڑبی دپسچل ابںیت یہک یئگ ںیہ ہک اہکں روسؽ

ےک رفزدن اور اہکں انب رماجہن۔ آپ ےک ےئل ی ےسی نکمم اھت ہک اینپ تیثیح ےس رگ رک انب زاید ےس تعیب ملسو هيلع هللا ىلصاہلل

ںیہن اجےتن ےھت ہک یسک اعلم و وگررن وصہب ےک اہھت رپ رک ںیل۔ نکیل ی بیجع رطز ادتسالؽ ےہ۔ ایک رضحت نیسحہ

یت ےہ۔ اور اریم اوملنینم یک ذات ےس یھب ںیہن ہکلب ی دہع تعیب وخد اس ےس ںیہن وہیت ہکلب اریم اوملنینم ےس وہ

ہ آنیئ تکلمم ےس وافداری اک وہات ےہ ںاں ااخشص یک تیثیح اثونی ےہ۔ یلع

ب

ستہاہلل و

ب

ست)اہلل اور ملسو هيلع هللا ىلصروسؽ اہلل

اوہ اور ایک یک تنس( ےک ینعم و وقادع ااکحؾ رشتعی اور قفتم ہیلع ایسیس اظنؾ ےس وایگتسب ےک ملسو هيلع هللا ىلصاس ےک روسؽ

رضور اس یک ذپریایئ رکےت ویکہکن انب زاید ےس تعیب ںیہ۔ اریم انب زاید ےن ارگ ی اطمہبل ایک وہات وت رضحت نیسحہ

ےک ینعم اس ےک اوہ اور ایک وہےت ہک اوھنں ےن اریم اوملنینم سیدی اک رسرباہ تکلمم اور اامؾ اتم وہان میلست رک

وتیصخشں ےن اےنپ اےنپ اےق ےک واویلں ےس تعیب یک یھت ای ںیہن۔ ی تعیب وت امتؾ اعمل االسؾ ایل۔آرخ اؿ ڑبی ڑبی

وک رطح دےتی ںیم یل اج یکچ یھت۔ اریم انب زاید ےک اسےنم اریم اوملنینم اک رطز لمع اھت ہک سک رطح وہ رضحت نیسحہ

ے ںیم انم و اعتیف دم رظن ر ںیھ۔ ےلچ آ رےہ ےھت اور اریم اک ی رفہضی اھت ہک ںاں کت نکمم وہ

ئ

ن یتض

ت

وہ اومر تکلمم ےک

اریم اوملنینم سیدی ےن بج اینپ تعیب ےس ارتحاز ربدایچ رک ایل اور وکشش یک ہک یسک مسق یک ہنتف ازیگنی ہن وہےن اپےئ وت اریم زاید

ےھت ہک نیسح اریم اوملنینم سیدی ےس تعیب ی وشہش ویکں وھچڑےت ہک اوؽ اؿ ےس تعیب یک اجےئ۔ وہ وت ی االطع ےنلم رپ رسمور

ے یک اںیھن االطع ن

ئ

یتض

ت

ف یک رواتی ںیم اؿ اک ی وقؽ ملسم ےہ ہک انب دعس ےن بج آرخی

ن

خم

رکےن ےک ےئل دقشم اج رےہ ںیہ، اوب

اک ےہ وج ی رماہلس اےسی صخش" ) ھذا کتاب رجل ناصح ال مریہ دمشق عیل قومہ نعم قد قبلتدی وت اوھنں ےن اہک "

( ینعی ی ہک رضحت اےنپ اریم وک حیحص روشرہ دےنی واال ےہ اور اینپ وقؾ اک حیحص ذجےب ےس یہب وخاہ ےہ۔ اہں ںیم ےن ی رشط لوبؽ رک یل

ںیم نیسح دقشم رشتفی ےل اج رک اریم اوملنینم ےس تعیب رک ںیل۔ اذہا ی وصتر یسک درےج ںیم لوبؽ ںیہن ایک اج اتکس ہک رکالبء

ڑلایئ اس ببس ےس وہیئ یھت ہک اریم انب زاید ےن اےنپ اہھت رپ تعیب اک اطمہبل ایک اھت اور نیسح ےن اس ےک اقمےلب رپ ومت وک رتحیج

دی یھت۔احالہکن وکویفں یک دغاری ےس وکہف اجےن اک زعؾ رتک رک ےک آپ دیسےھ دقشم اج رےہ ےھت۔

دقشم رواہن وہ ےئگ وت وکحتم اک وج دہتس آپ یک اشمتعی و افحتظ دورسی ابت ی یہک یئگ ےہ ہک بج رضحت نیسحہ (2)

ےک ےئل اسھت اھت اس ےن اطمہبل ایک وچہکن آپ رپ انم دصقم ےس اج رےہ ںیہ اذہا زادئ ایھتہر وکحتم ےک رپسد رک

رواہن وہ دےئجی اتہک وکحتم نئمطم رےہ۔گنج اس رپ ڑھچی۔ ی ابت یھب دؽ وک ںیہن یتگل ویکہکن بج آپ دقشم وک

یہ ےئگ ےھت وت زادئ ایھتہر دے دےنی رپ آپ وک ایک ارتعاض وہ اتکس اھت۔

رسیتی ابت یہک یئگ اور حیحص ولعمؾ وہیت ےہ ہک دجاؽ و اتقؽ اک ی احدہث اؿ یہ اسھٹ ھٹسنی وکیف ابسویئں ےک اکی کی ےلمح (3)

ہکم ےئگ ےھت اور اسھت آ رےہ ےھت یہی رضحت وک وکہف الےن ےک ےئل ےس رکالبء ںیم شیپ آ ایگ اھت وج رضحت نیسح ہ

نیسحہنرفس دقشم ےک تخس اخمفل ےھت۔ ویکہکن اےنپ دصقم یک اناکیم ےک اوہ ابایغہن رسرگویمں یک اپداش ےک زعؾ

ںیم اب اینپ اجونں اک وخػ اںیھن یھب دانم ریگ اھت۔ وکہف اجےت ںیہ وت رفیک رکدار وک ےتچنہپ ںیہ، دقشم اجےت ںیہ وت

وتسمبج زعتری، وکہف اور دقشم یک ئاجےئ یسک اور رطػ لکن ےنلچ یک وجتسیںی رکےن ےگل۔ احمرصہ یھب ایھن وکویفں اک

ایک ایگ اھت۔ ہن ہک ینیسح اقک ے اک اسیج ہک ااسنولکیئ ڈیپای آػ االسؾ ےک اقمہل ونسی وک طلغ یمہف وہیئ

163

ف

ن

خم

ربطی ںیم اوب

(۔ ےسج اتکب ےک اس اڈینشی ںیم خسم 211ہحفص 2یک وتیص اک الیصف ایبؿ ےہ )دلج یک یہ رواتی ےس ملسم نب لیقع

ےک اپس رک ےک شیپ ایک ایگ ےہ۔ اینپ رگاتفری ےس لبق ملسم ےن وکحتم ےک اکردنے انب اثعش وک رضحت نیسح ہ

اانثےئ رفس ی اغیپؾ اچنہپ دےنی یک وتیص رکےت وہےئ اہک اھت۔

آج لک دھکی رےہ وہ وہ نیسح یک وہج ےس ےہ وج آج لک عم اےنپ یویی وچبں اور دنچ زعسیوں ےک اں آےن وک ریمی ےب اتیب وج مت

رواہن وہ ےکچ وہں ےگ، ریمی رطػ ےس اںیھن ی اغیپؾ اچنہپ دو۔

ںیئ۔ آپ اےنپ الہ ملسم ےن ےھجم آپ ےک اپس ت اجی ےہ وہ رگاتفر وہ ےکچ ںیہ اور ی ںیہن اچےتہ ہک آپ اں آںیئ اور لتق وہ اج

ایعؽ وک ےل رک)ہکم یہ وک( ٹلپ اجےیئ۔ وکویفں ےک دوھےک ںیم ہن آےیئ۔ یہی وہ ولگ وت ںیہ نج ےس اکٹھچرا اپےن ےک ےئل آپ ےک

لقتلوادل رم اجےن ای لتق وہ اجےن یک انمت رےتھک ےھت۔ " لموت او ا بیک الذی کان یتمین فراقھم با نھم اصحاب ا " الہ فا

ف( 211ہحفص 2۔ )ربطی دلج آپ ےس یھب وھجٹ وبےل اور ھجم ےس یھب وھجٹ وبےل ےن وکہف

ن

خم

ربواتی اوب

ق رقاتب یہی وتیص یک یھت اریم دیبعاہلل انب زاید ےن ملسم

عل

نت

رھپ رجبؾ اغبوت لتق وہےن ےس لبق ملسم ےن اریم رمع نب دعس ےس

امہری رطػ آےن اک ارادہ ہن رکںی اسھت وخد یھب رصااتح ہہک دای اھت ارگ نیسح ہوک اچنہپ دےنی یک دہاتی ےک یک وتیص رضحت نیسحہ

ی ؿ وکہف ںیم ےس اکی سفنتم یھب نیسح یک دمد وک ڑھکا ںیہن وہا نکیل ی انہک اس اک حیحص ںیہن ہک نیسح اقمہل ونسی اک ی انہک 163

اؿ وت اطمقب واہعق ےہ ہک ش اور

ےن ریغ آمں ادنیشی ےس اےنپ دبر ںا زایدہ اطوتقر وفیج دےتس رپ ہلمح رک دای وج ایھتہر روھاےن

نیب تع

من

رپ روبجر رک راہ اھت۔ احمرصہ وت وکویفں یہ ےک یھٹم رھب اجں اثنر

اک ایک ایگ اھت۔ اقمہل ونسی یک وپری ابعرت ی ےہ، اس اک اکی اتسگاخہن ظفل فذػ رک دای ایگ ےہ۔

No one stirred among the Alid partisans in Kufa. Husaain and his handful devoted followers …. attracted

the very superior force sent to disarm them and forced them to lay down their arms.

( ایس ےس اصػ اظرہ ےہ ہک 212ہحفص 2ےگ وت ںیمہ یھب اؿ ےس ھچک بلطم ہن وہ اگ۔ "واامنیسح افہن امل رید افمل رتدہ" )ربطی دلج

انب زاید وخد یھب ںیہن اچےتہ ےھت ہک نیسح وکہف آںیئ۔ رضحت

نیسح ےن ملسم ےک واہعق یک ربخ ےتنس یہ اسػ ہہک دای اھت "ودق ذخ ل

ا " )ربطی دلج

ب

یعت ت

سف( ینعی 226ہحفص 2

ن

خم

انچہچن ی اجؿ ےنیل ےک دعب ہک اسرا امہرے وعیشں ےن یہ مہ ےس دغاری یکرباتی اوب

رص آپ اک وکہف یک اسری یتسب ںیم وموجد ںیہن اےنپ ایسیس وکہف اب اریم اوملنینم سیدی یک تعیب رپ قفتم ےہ اور اب وکیئ یھب ایور ان

ومفق ےس روجع رک ایل اور بلط الختف ےک زعؾ و ارادے ےس دربتسدار وہ ےئگ وج الہ وکہف یہ ےک ومادیع رصنت یک انب رپ ایک اھت

ایس ابت وک خیش االالسؾ انب ہیمیت ےن ویں ایبؿ ایک ےہ۔

(228ہحفص 2" )اھنمج اۃنسل دلج مسلم بن عقیل ترک طلب االمرلمابلغہ مافعل یا بن عمہ "

( اس واہعق یک ربخ لم یئگ وج اؿ ےک ریچچے اھبیئ ملسم نب لیقع ےک اسھت شیپ آای اھت وت اوھنں ےن بلط بج اؿ وک )رضحت نیسحہ

۔الختف اک ایخؽ رتک رک دای

رگم آےکپ اسیھت، ھٹسنی وکیف وج آپ وک وکہف الےن ےک ےئل ہکم ےئگ ےھت اب یھب ی ہہک رک ارصار رکےت رےہ ہک ملسم یک ابت وت اور

ےہ آپ یک اشؿ اور ےہ ذرا وکہف ےئلچ وت یہس اسرا وکہف اابقتسؽ ےک ےئل آ وموجد وہ اگ۔ایس درایمؿ وکہف ےس دنچ اور ااخشص اانثےئ

، رفس آ رک اؿ ےس لم ےئگ، اب اؿ بس ےن وکحتم ےک اقمےلب ےک ےئل ی یئن وجتسی شیپ یک ہک آ اجؤ یملس اہپڑ رپ اج رک ڈریے ڈاںیل

دس دؿ ےک ادنر ادنر سی سہار وسار اور ایپدے ینب ےط ےک آ وموجد وہں ےگ اور بج کت اؿ ںیم اک اکی صخش یھب زدنہ رےہ اگ

ف(۔ رضحت نیسح ہ 225ہحفص 2دلج آپ وک رضر ہن ےچنہپ اگ۔)ربطی

ن

خم

ر زعسیوں ےن وت اؿ ابوتں اک ربواتی اوب صف مہ

اور اؿ ےک

الپؿ ےس قلطم ارث ہن ایل انا ہ رساکری اغیپربم ےن وج ملسم اک اغیپؾ اچنہپےن آای اھت رسبتع امتؾ واسپ اج رک اکحؾ وک وکیف امجتع ےک ےئن

ں اک دہتس مکحب وگررن ےل رک راوتں رات اےلگ زپاؤ رپ اج ےچنہپ اور ےتچنہپ یہ وکویفں وک احمرصے ںیم آاگہ رک دای۔ انب دعس وھگڑ وسار اپسویہ

اوتکرب یک 10رحمؾ 10ےل رک ایھتہر روھاان اچےہ، اؿ وثیبخں ےن حبص وسریے ےک ادن ایرے ںیم ہک رسدویں ےک دؿ ےھت۔

اطابلؿ وخؿ اصقص رضحت امثعؿ ہ رپ وخبشؿ امر رک گنج لمج ڑیھچ دی یھت، اترخی یھت ایس رطح وخبشؿ امر دای سج رطح اس ےس ےلہپ

جہ ےھت اب آاسین زد ںیم آ ےئگ۔ اریم رمع نب دعس اؿسلم

ی ہلمح اس دت ےس اور اےسی وتق ایک ایگ ہک ارثک اقک ے واےل ےب ربخ اور ریغ

ویفں اک یھب ااسی علق عمق رک دای ہک وکیئ اکی وعلمؿ یھب چب رک ہن اج اکس۔ رضحت وثیبخں اک اگنہہم روےنک ںیم اکایمب ہن وہ ےکس نکیل دغار وک

اور اؿ ےک ضعب ازعہ ےک ویں ولظمؾ لتق وہ اجےن ےس انب دعس مغ و ادنوہ ےس ایسی رتق اطری وہیئ ہک ےب اایتخر روےن نیسح ہ

ف ےن یہ راوی اک ی ایبؿ یھب لقن ایک ےہ "اکفین ارظن

ن

خم

ہ " )ربطی ےگل۔ اوب

یبجتل

یلع دخی وی

ایل دومع رمعو )رمع نب دعس( ویھ ست

راوی اک ایبؿ ےہ ہک ںیم ےن داھکی ہک رمع نب دعس وک اؿ ےک آوسن )ببسب رگی( لکن رک اؿ ےک راسخروں اور ( ینعی 259ہحفص 2دلج

۔داڑیھ رپ ےنہب ےگل

د ن رک دےنی اک ذرک آ اکچ ےہ، وج ولگ وکویفں ےک ےلمح ےس چب رےہ، رضحت ےلھچپ اوراؼ ںیم وتقمنیل یک الوشں یک امنز انجزہ زپھ رک

نیسح ےک وٹیبں، وجیتھبں اؿ ےک الہ اخہن اور دورسی وخانیت وک رپدہ دار ولمحمں ںیم وسار رک ےک افحیتظ دےتس یک تیعم ںیم دقشم

جیھب دای ایگ۔ ہعیش ومرخ اک یہ وقؽ ےہ ہک

ل اسنء مجتی

مہ یف ااحمللف اوتسملری یلع االابد" )اابخر اوطلاؽ دونیری ہحفص "وارم رمع نب دعس

حش

(۔270انیسحل و اوخہت و وجاری و

دار ولمحمں ںیم اوٹن رپ ےل اجای اور رمع نب دعس ےن مکح دای ہک نیسح یک ویبیبں، اؿ یک ونہبں، زینکوں اور الہ اخدناؿ وک رپدہ

۔اجےئ

ف وک نم ڑھگت رواوتیں ےک اوہ وغلر اور ی ےہ اس ددلوز احدہث یک رصتخم

ن

خم

روداد ےسج اکی وطلی رزہیم ااسفہن انبےن ےک ےئل اوب

اضتمد ابںیت ےنہک ںیم یھب ھچک اتلم ںیہن ےہ۔ دنچ اثمںیل المہظح وہں۔

رح یک وعض اہکین

ف یک دعتمد رواوتیں ےک وحاےل اور ادنراج ےس

ن

خم

اترخی ربطی ںیم ایک ایگ ےہ ہک وگررن وکہف یک دیل اس ابت اک ااہظر وت لتقم اوب

وتیص اک اغیپؾ رضحت بسحن ( ملسم نب لیقع ےک 1یسک رطح وکہف ہن آںیئ ایس وہج ےس اوھنں ےن ) وخاشہ یھت ہک رضحت نیسحہ

ایرو انرص ےہ ںیہن، آپ رہسگ وکہف ہن اک( وکیئ وک اانثےئ راہ اچنہپ دےنی ںیم قلطم اتلم و استلہ ہن ایک ہک وکہف ںیم آپ اک )نیسحہ نیسحہ

آںیئ ںیہک آپ اک یہی احؽ ہن وہ وج وکویفں یک دغاری ےس ریما )ملسم اک( وہا ےہ۔ آپ اےنپ الہ ایعؽ ےک اسھت ہکم ولٹ اجںیئ۔

ادہ ہن رکںی ےگ وت ںیمہ اؿ ارگ امہری رطػ آےن اک ار ( زمدی ربآں وگررن وکہف اریم دیبعاہلل ےن یھب ابالاؿ ہہک دای اھت ہک نیسحہ2)

( اوہ ازںی وگررن وکہف وک اریم اوملنینم اک واحض مکح اھت وج مت ےس گنج ہن رکے مت یھب اس ےس گنج 3ےس وکیئ بلطم ںیہن وہ اگ۔ )

اال نم اقکلت )ربطی دلج

اہین یک ربعت انک ( ملسم و 4( اس مکح یک الخػ ورزی ںیہن یک اج یتکس یھت۔ )215ہحفص 2ہن رکان۔ ال ت

زساےئ لتق ےک دعب یہ وکہف یک ابایغہن رحتکی دؾ وتڑ یکچ یھت وگای وہ دصقم احلص وہ اکچ اھت سج ےک وصحؽ ےک ےئل اریم دیبع اہلل وک

احمک ہن از وخد ایسی وکیئ اکروایئ رک اتکس اھت ہن دورسوں وک

ااسی ومعق دے اتکس وکہف ںیم نیعتم ایک ایگ اھت۔ ایسی احتل ںیم وکیئ دیبار م

اک وکہف ےنچنہپ ےس اس اک اامتحؽ رضور وہ اتکس اھت۔ اذہا دنمرہج ابال اھت سج ےس رمدہ رحتکی ںیم رھپ ےس اجؿ زپ اجےئ۔ رضحت نیسحہ

ف یک ی رواتی رسارس ابلط اور وغل ےہ ہک اریم دیبع اہلل ےن رح انؾ ےک یسک وفیج ارسف وک اکی سہار

ن

خم

وساروں یک اچر ووجاہت ےس اوب

وک اپاجےئ اںیھن وکہف ریمے اپس الےئ ریغب ہن رسرکدیگ ںیم اس رغض ےس ت اجی اھت ہک ںاں ںیہک اانثء رفس رضحت نیسحہ

ا ک اؿ وھچڑے۔ رواتی ںیم یہی اافلظ رح ےک ہنم ےس رضحت نیسحہ

بیق ت

وک اخمبط رکےت وہےئ ولہکاےئ ںیہ ینعی "دق ارمان اذا ت

ینعی ںیمہ ی مکح الم ےہ ہک مہ آپ وک اپ اجںیئ وت دیبعاہلل نب (۔ 238ہحفص 2 دیبعاہلل نب زاید" )ربطی دلج ال اضنرقک یتح دقتکم یلع

۔ ےب ےل اجےئ آپ وک ہن وھچڑںی، زاید ےک اپس وکہف ےل ںیلچ

یہ اقمؾ رپ آ پ وک اپ ایل اھت بعلت

تف ےک وموجدہ اڈینشی یک دنمرہج رواتی ںیم اتبای ایگ ےہ ہک رح وکہف ےس دس زنمؽ ےلہپ

ن

خم

لتقم ایب

ربالخػ اس ےک اترخی ربطی یک دنمرہج رواتی ںیم اقمؾ رشاػ اور ارقلاع زنمؽ ےک درایمؿ ایسی ہگج دورہپ ےک وتق ینیسح

اتبای ایگ ےہ ںاں ےس وکیئ سیچپ سیت لی آےگ لچ رک دو راےتس ےتٹھ ںیہ اکی راہتس وکہف اجات ےہ اور اارطاػ امشؽ اقک ے وک اپ انیل

م و رصق اقملت و رکالبء اؿ اچر زنمولں ےس سگرات وہا رحصاےئ اشؾ ےک انکرے دیساھ دقشم وک اجات

حش

رغمب ڑم رک اذعلبی و ذو

یہ بعلت

تاپ ےہ۔ اب دےئھکی اقمؾ ںیم وکہف ےس دس زنمؽ اور اقمؾ رشاػ و ارقلاع ےک درایمؿ وکہف ےس دو زنمؽ یلہپ یہ ینیسح اقک ے وک

ےنیل ےک ابووجد رح لیمعت مکح ےس واکر وفمہض یک ااجنؾ دیہ ےس اقرص راتہ ےہ۔ اکی سہار اپسویہں یک تیعمج و وفج رےنھک ےک ابووجد

و ا لاؽ تی وس وسا وس وفنس ےس زادئ ااخشص ہن ےھت وہ ریھگ رک ہن وکہف ال اکس اور ہن رصتخم ےس ینیسح اقک ے وک سج ںیم وخانیت

رضحت نیسح وک دقشم یک دنمرہج ابال زنمولں ےس سگرےت رکالب ےک رسزبس و اشداب زپاؤ ےنچنہپ ےس روک اکس۔ ایھن اقحقئ ےس رح

د ایس یک زابین ی ذکب ایبین یھب رکایئ یئگ ےہ ہک اریم دیبع اہلل نب زاید اک ےھجم یک وعض اہکین یک تقیقح ایعں وہ اجیت ےہ اس رپ زتسما

ل دیماؿ وہ وکیئ انپہ یک ہگج ہن وہ اور ںاں اپین ہن وہبی

ت ح

۔ مکح الم ےہ ہک ںیم نیسح وک تہب گنت رکوں اور ایسی ہگج ارتےن دوں ںاں

( رگم ی وت رصاحی الخػ تقیقح اور رنا وھجٹ ےہ۔ اںی ہمہ ذکب 232ہحفص 6ی دلج الف زنتہل اال ابرعلاء یف ریغ نصح و یلع ریغ امء)ربط

اتس و دروغ و دبوگیئ۔ رکالبء وت اقولفں ےک ارتےن اک وہ اقمؾ اھت ںاں یک زنیم رنؾ و الممئ یھت۔ اھجڑو اکنجر ےس ایسی اصػ و افشػ

س تیس ےس اس اک انؾ رکالب اھت۔ وج رکس ت ےس ہ قت ےہ م ےک ینعم اھچےنن ےنکٹ یھت ہک یتسب ےک اکاکتشر واہں وھچبڑ ےتیل ےھت۔ ایس وصخ

اےنپ زعسی رہتش دار اریم اوملنینم سیدی ےک اپس دقشم اجےت وہےئ از ےک ںیہ۔ اپین واہں وارف دقمار ںیم وموجد اھت اور رضحت نیسح ہ

دمعۃ ااطلبل یف ااسنب آؽ ایب اطبل ےتہک ںیہ ہک رضحت وخد اس زپاؤ رپ ارتے ےھت۔ اکی دقمی ہعیش ومرخ و اسنب ومفل

وکہف اک راہتس وھچڑ رک کلم اشؾ ےک راےتس یک اجبن سیدی نب اعموی ےک اپس ےلچ اجےن ےک ےئل ڑم ےئگ۔ "ودعؽ وحن ااشلؾ نیسح ہ

ی وعض اہکین ایسی رعایں وہ اجیت ےہ ہک اتر وبطمہع ونھکل( اؿ وھٹس اقحقئ یک روینش ںیم رح یک 179اقدصا ایل سیدی اعموی" )ہحفص

ریتہ۔ رح ےک اس ےصق وک وت ونصمیع رکالبء ےک دقمہم اشیجل یک رطح شیپ ایک ایگ ےہ سج اک

ی

وبکنعت یک رقم یھب اس ںیم ابیق ن

اخرج ںیم وکیئ ووجد یہ ںیہن اھت۔ اب اقمؾ رکالبء اک حیحص احؽ یھب دھکی ےئجیل۔

رکالب

وہ رم عف ارایض ےہ وج ادلاوینں ےک ابلب کت ںولیں یلیھپ وہیئ یھت ا فطرعاؼ رعب یک

164

الہکیت ےہ۔ اس فط یک ویتسبں ںیم

ر یھت سج یک اضمافیت زنیم رنؾ و الممئ اھجڑ و اکنھجر ےس اصػ و افشػ یھت اس ےئل اکاکتشروں ےک ایلھکؿ اور پ ہ عقل

اکی یتسب ا

زپاؤ ےک ےئل یھب رعیب ظفل رک ۃل ےک ینعم اھچےنن ےنکٹ ےک ںیہ ایس ظفل ےس رکالب ہ قت نڑوھڑےن ےک اکؾ آیت یھت اور اقولفں ےک

ر اور اس یک ی اضمافیت ارایض رکالبء بس 229ہحفص 7ےہ۔ رکالبء ابدملافام ااقتشہق افرکل ۃل )مجعم ادلبلاؿ ایتق ومحی دلج عقل

( رقی ا

د اپین ےک ےمشچ ےتہب ےھت۔ درایےئ رفات واہں ےس وکوسں دور اھت۔ ااسنولکیئڈیپای ایس رم عف رسزنیم ا فط رپ واہعق یھت ںاں دعتم

(۔ اص مجعم ادلبلاؿ زمدی ےتھکل ںیہ۔1968رباطاکین یک رو ےس سی لی دور )ارمیکی اڈینشی

یھا اکؿ لتقم انیسحل نب یلع ویھ ارض ابدۃی نم ا

فن

یھا دعۃ اویعلؿ امء اجرۃی "وا فط ارض نم اصہیح اوکلۃف یف رطقی اربلی

فن

رلفی

مک اذلی اکؿ اھب" )مجعم ادلبلاؿ دلج لش

یہ ونیع لمج و ذوا ااھتر و تی نیع ادصل رثکبۃ ا بیمیمنھن

عقطا ہن وادللقھا ادیصلو ا

صن

ہحفص 7

ک 51

ی ( 1867۔ وبطمہع ل

ےہ ںاں نیسح نب یلع وتقمؽ وہےئ ےھت ی ارایض اور ا فط وکہف ےک اپس ےک وہ دیماین زنیم وج رحصاےئ اشؾ ےک راےتس رپ واعق

عقطا ہن ورہمیہ و ہمشچ لقرسزبسع اشداب و زرزیخ ارایض یک رحصایئ زنیم ےہ سج ںیم دعتمد ےمشچ اپین ےک ےتہب ںیہ نج ںیم ادیصل ا

۔ ایلھچمں ںیھت لمج اور اؿ ےک لثم دورسے ےمشچ ںیہ۔ ادیصلی ہمشچ اک انؾ اس وہج ےس زپ ایگ اھت ہک اس ںیم رثکبت

اہم انب ریثک ےتہک ںیہ۔

(198ہحفص 8" )ادبلای و ااھنلی دلج کان مقتل الحسنی بھکان من الطف یقال لہ کربالء"

۔اک لتق ا فط ےک اس اقمؾ رپ وہا ےسج رکالبء ےتہک ںیہ نیسحہ

رکالب یک وہج ہیمست اتبےت وہےئ اص مجعم ادلبلاؿ زمدی ےتہک ںیہ۔

لحنطہویقال " (229ہحفص 1" )دلج کربلت الحنطۃ اذا ھذز تھا ونقیتھافہ صفۃ ا

164 The higher part of Mesopotamia bordering on Arabia and Chadia is called

(؎الطف)

طہ

خنل

۔دنگؾ یک رطح بج پ ہ وھچبڑےت ںیہ وت ےتہک ںیہ رکس ت ا

ے ےن ظفل رکس ت اک سج ےس رکالبء ہ قت ےہ دےئھکی اسیک ہیلح اگبڑا ےہ۔ لتقم نیسح یک ویعض رواوتیں

د

یبی گتدصویں ےک ہعیش رپا

ااسفتسر رپ اکی یہ اقمؾ ےک ی فلتخم انؾ اغرصی و ونینا و اشیط رفات ےنہک ےک دعب بج ولوگں ےن رکالبء اک انؾ ےکںیم رضحت نیسح ہ

ف ےن آپ ےس وسنمب ےئک وہ ہحفص

ن

خم

رپ آپ زپھ آےئ 95اتبای ، اہک اجات ےہ ہک آپ ےن رفامای ارض رکب و البء رھپ وج املکت اوب

لتقم نیسحںیہ۔ ایس نمض ںیم اکی دورسے

165

ے اک دقرے ادنازہ

د

یبی گتیک ی ابعرت زمدی المہظح رکےن ےس اقمؾ رکالب ےک رپا

وہ ےکس اگ۔

بج وارد رکالب وہےئ وھگڑے وک آےگ ڑباھان اچےتہ ںیہ نکیل آےگ ںیہن ڑباتھ، یئک وھگڑے آپ ےن اس رغض ےس دبےل ہک نیسحہ

ااحصب یک رطػ اخمبط وہ رک رفامای ی روی وکؿ یس رسزنیم ےہ آےگ ڑبںیھ رگم وکیئ وھگڑا آےگ ںیہن ڑباھ بت آپ ےن اےنپ

ااحصب ےن ی تحلصم وجاب دای ہک اس وک ونینا ےتہک ںیہ رھپ آپ ےن رفامای ھچک اور انؾ یھب ےہ دورسے احصیب ےن رعض ایک اس وک طش

ؾ ےہ وت ااحصب ےن رفامای اس وک امری یھب ےتہک رھپ آپ ےن رفامای لھ کل امس آرخ ایک اس زنیم اک اور یھب وکیئ ان رفات یھب ےتہک ںیہ

ںیہ۔ ابر درگی آپ ےن ااحصب ےس رفامای اوہ اؿ انومں ےک اس رسزنیم اک وکیئ اور انؾ یھب ےہ اب ااحصب ابواف ےن رگدںین اکھج

ال ! اےس رکالب یھب ےتہک ںیہ۔ ںیل رظنںی زنیم رپ اگل دںی، اس ارض دقمس وک آوسنؤں ےس رت رک دای اور رھبایئ آواز ںیم رعض ایک وم

اس اک انؾ اننس اھت ہک آپ ےن اکی رسد آہ رھبی وھگڑے ےس ارتے زنیم وک وچام اور زنیم ےس اخمبط وہ رک رفامای ہک ایک ااجزت ےہ

ریتی اکی یھٹم اخک ھجت ےس ااھٹ ےل، زنیم رلزی اکیپن اور اہک ومال! آپ ایک اراشد رفامےت ںیہ آپ وت اتخمر لک ںیہ ہک نیسحہ

ارغلض اکی تشم اخک نیسح ےن واہں ےس ااھٹیئ وخد وسیھگن اینپ نہب وک اھگنسیئ، نہب ےن وسےتھگن یہ اکی خیچ امر رک اہک ایھب دلجی

ھا رے وخؿ یک وب آیت ےہےس اس اخؽ وک وکنیھپ ریمی

م

ت

۔اجؿ یلکن اجیت ےہ، ایھب اس ےس

اترخی اگنری اور رغجاہیف ےس اس ایبؿ ےس ایک واہطس، ادنیھ دیقعت اک رکہمش ےئھجمس !

لتقم نیسح ومہفل ومولی ایسدت نیسح وقنی وبطمہع ااختفر رکنش رگن الوہر 165

رضحت اخدل فیس اہلل اک ڑپاؤ رکالبء ںیم

رجہی ںیم بج ا فط یک اجبن وہا، رکالب ںیم دنچ 13 دیس ااجملدہنی دیسان اخدل نب اولدیل فیس اہلل ریض اہلل ہنع اک سگر عم وفج رقتتی

( رپ رموقؾ ےہ۔19ہحفص 4روز مایؾ راہ۔ دوراؿ مایؾ رکالبء ںیم ویھکمں یک رثکت اک ی واہعق اترخی ربطی )دلج

اذلابب ققا ہل اخدل اربصافین اردی ارقتسغ ااسملحل ا

یہ بم

تا ارعلب اتف نم نم اانؾ اخدل یلع رکالبء اایام و اکش اہیل دبع ونب

بسکفیتل ارماھ ایعض

ؽ دجنہ االۃم واقؽ رلج نم اعجشی و ذبکل ارمان اہفیلخل واری ی

عہ

عن

من و ریغ

ا ارعلہب آم

یبج ت

ت

م و

ھلف

ح

یھا ونجد انیملسمل اؿ ویوت انم

فن

یمہ۔ن

ت اکش انب و

یمہ ےن ویھکمں یک رثکت یک اکشتی یک وت رضحت اخدل ےن رفامای، اخدل فیس اہلل ےن دنچ دؿ رکالبء ںیم مایؾ ایک اؿ ےس دبعاہلل نب ن

تو

ںیم اچاتہ وہں ہک رسدحی میظنت ےس افرغ وہ اجؤں سج یک دہاتی )رضحت( ایعضہ

166

ےن یک ےہ، رھپ ںیم رعوبں وک اں آابد

ےس اور ریغب یسک ارطضاب ےک رکوں اتہک املسمونں اک رکشل ےھچیپ یک رطػ ےس وفحمظ وہ اجےئ اور امہرے اپس رعب ولگ اانیمطؿ

یمہ ےن وج اکشتی )ویھکمں یک رثکت ن

تآ ںیکس، ایس ابت اک مکح ہفیلخ ےن دای ےہ اور اؿ یک راےئ امتؾ ابہگنؿ اتم یک راےئ ےہ۔ انب و

۔یک( اےس اکی اص ےن ویں مظن ایک ےہ

ی

ین مطت

دقل تسج یف رکالبء

ریمی وساری یک اوینٹن رکالبء ںیم روک دی یئگ۔

انیمسو

یف انیعل یتح اعدغ

اور اھچؤین ںیم اں کت ہک ایکس رفیہب یک ئاجےئ الرغی آ یئگ ےہ۔

اذا رتلح نم ربمک تعج ہل

ر یہ رضحت اوب دیبعہ انب ارجلاحہ احصیب لیلج ےک انب مع لبق حلص دحہیبی رشمػ اب االسؾ وہےئ۔ وبتق وافت رضحت اوب دیسان ایعض نب منغ ارقلیش 166ہ

لنا

رضحت احبؽ ر ںیھ ےگ۔ دیبعہ ےن اینپ ہگج اقمئ اقمؾ رک دای اھت، دیسان افروؼ امظع ےن ی ہہک رک ربرقار راھکہک اوب دیبعہ ےک رقمر ےئک وہےئ صخش وک مہ یھب

رجہی ںیم وافت وہیئ۔ اریم اوملنینم دیسان افروؼ امظع یہ یک دہاتی ےس ابقلئ رعب یک آابدی ےک ایخؽ ےس 20ایعض ےن البد ازجلریہ و ارلہق حتف ےئک ےھت۔

رجہی ںیم ایکاھت، بج اس اسؽ ااکن مایؾ رکالبء ںیم راہ۔ 13-12دیسان اخدل فیس اہلل ےن رسزنیم "ا فط" اک رسوے

بج اےنپ اھتؿ ےس یلچ اجیت ےہ وت )وبہج زمکوری( واسپ آ اجیت ےہ۔

ی ال انیم رمعل اب

اس ےک ابپ یک مسق اس رطح ںیم اس یک ےب زعیت رک راہ وہں۔

یت

ھا نم امء لک رشہعی و

ع

من

رہ وحض ےس اپین ےنیپ وک اےس ویھکمں یک وہ اطقر۔

زافؼ نم اذلابؿ زرؼ ویعاھن

روک دیتی ےہ نج یک آںیھکن یکین ںیہ۔

رکالب ںیم اپین ےک اب ارفاط وہےن اک دنمرہج ابال اتریخی اقحقئ ےس زایدہ اور ایک وبثت وہ اتکس ےہ

167

۔

رجہی ںیم بج ی ا فط اک اسرا اہق سج ںیم رکالبء یھب واعق ےہ ااسی 13اہلل ےک زامہن مایؾ رکالبء اب دےئھکی دیسان اخدل فیس

رموطب اہق اھت ہک رضحت وموصػ ےن رعب ابقلئ یک آابدی ےک ےئل ومزوں و انمبس ہن اھجمس ہکلب اس رموطب رسزنیم ےک

رکنکیلی یھت رعیب ولیبقں یک وکستن ےک واےطس بختنم رک ےک رہش وکہف شبای الخػ اچپس اسھٹ لی دور اک وہ اہق سج یک ارایض ر یلت

ایگ۔

ئ

اوب اؿ اتریخی و رغجاایفیئ وشادہ ےک ابووجد دقشم ےک اکرواین رےتس ےک زپاؤ ےک اس رسزبس و اشداب اقمؾ رکالبء اک المہظح رفامیی

یہ ےس سج اک

ف یک دروغ ایبوینں ےک وگای م

ن

خم

ا زعمادلوہل ویملی یک ااجید رکدہ رمامس رحمؾ

د

یبی گترجہی ےس لسلسم 352ورد رپا

ل دیماؿ اور کشخ و رجنب ارایض ںیم دبتلی وہ اجان اعؾ وطر ےس ھچک ااسی ابور رک ایل ایگ بی

ت ح

ےہ وطر وہات آ راہ ےہ اکی ےب آب و ایگہ و

الکؾ ےب فلکت دہکای اجات ےہ اں وت رکالبء وہ یئگ۔ںیلیبس یھب اایؾ رحمؾ ںیم ایس ہک ںاں ںیہک یسک اقمؾ رپ اپین یک تلق وہ وطبر ہیکت

ےب تقیقح ابت یک یتگل ںیہ ےبتک یھب ایس طلغ ابت ےک آوسیاں وہےت ںیہ ؟ اپین ویپ وت اید رکو ایپس نیسح یک۔ درآاحنہکیل رکالبء ںیم

تلق آب و عنم آب اک وت وکیئ ہلئسم یہ ہن اھت۔ ہن رضحت نیسح ایپےس رےہ اور اسیج وشادہ اتریخی و رغجاایفیئ ےس آپ ےن یھب دھکی ایل

اواین ہن ینیسح اقک ے اک وکیئ سفنتم رحموؾ آب راہ اور ہن رہ اتکس اھت ویکہکن اس رموطب اقمؾ ںیم اوہ اتالوبں ےک اپین ےک اس درہج رف

ف یہ یک رواوتیں ںیم ےہ ہک رضحت نیسح اور اؿ ےک اخص ولوگں ےن دبؿ ر ونرہ لم رک لسغ ےئک ےھت۔ ےتہب ومشچں ےک اوہ دک 167

ن

خم

اؽ ےس وخد اوب

وھتڑی یس زنیم وھد رک آب زالؽ اکنؽ ایل ایگ اھت۔

ایبؿ ےہ ہک رضحت نیسح ےن اےنپ یہ ےمیخ ےک اپس یک زنیم ںیم دکاؽ امر رک آب یھت ہک انخس اوتلارخی ےک اغیل ہعیش ومرخ اک یہ

زالؽ و وگار اکنؽ ایل اھت۔ ی ومرخ ےتھکل ںیہ۔

ے رفح وکان اگہ آب زالؽ و

ن

خل

آرضحنت )نیسح(ربتے رب رگتف و ریبوؿ ہمیخ زانؿ ونزدہ اگؾ ئاجبن ہلبق ربتف ااگنہ زنیم رااب ربت

ہ ا رپز آب رکودن۔وگار اوحی دیشوک

سم ا ااحصب آرضحنت ونب دیشو

دقؾ ہلبق یک رطػ لچ رک ےئگ وھتڑی زنیم وھدی اکی 19( ےن اکی دکاؽ ااھٹ یل اور ہمیخ زانین ےس ابرہ یک اجبن آرضحنت )نیسحہ

۔کی آب زالؽ و وگار زنیم ےس لکن زپا ، آپ ےک اسویھتں ےن یھب ونش ایک اور ںیکشم یھب رھب ںیل

رجہی( اور ضعب درگی ہعیش بتک ںیم رصااتح ایبؿ 1374عبط 199اوہ ربںی ہعیش دہتجم الم ابرق یسلجم یک اتفیل الجء اویعلؿ )ہحفص

ےک اصزبحادے یلع اربک دنچ ولوگں وک اسھت ےل رک ےئگ اور ا ین تہب یس ںیکشم )ومشچں ےک اپین ےس ( رھب ےہ ہک رضحت نیسحہ

ہلف ےن ووض اور لسغ یھب رک ےئل ڑپکے یھب دوھ ےئل اور وساری ےک اجونروں وک یھب ریساب رک دای۔ وخد اوب الےئ ہک بس الہ اق

ف یہ یک اکی اور رواتی )دنمرہج ربطی دلج

ن

خم

عبط اوؽ( ںیم اتبای ےہ ہک انؾ اہند گنج رشوع رکےن ےس لبق رضحت 241ہحفص 2

ڑبے اکےس ںیم کشم یھب لح رکاای رھپ ونرہےن دوسںی رحمؾ وک ڑبا ہمیخ بصن رکاای نیسحہ

168

اک اانت تہب اس وھگؽ ایتر رکا ایل ہک ڑبے

ےمیخ ںیم اج رک وخد آپ ےن اور آپ ےک اسویھتں ےن اےنپ ومسجں رپ ابؽ اصػ رکےن وک ونرہ الم اور لسغ ےئک، اؿ بس اکومں ےک

ںیم ایک ےہ اپین ارفاط ےس وموجد وت اتبای ےہ رگم اکی ونومولد اک قلح رت ےئل نج اک ذرک وخد ہعیش ومنیفل ےن یہ دنمرہج ابال رواوتیں

ی ں ںیم روای اج

ات رکےن وک ےتہک ںیہ دو وبدن اپین رسیم ہن اھت۔ اجیہؿن ذجابت ےک دصقم ےس اںیھن ےب تقیقح ابوتں اک ی روان یھب رمث

ےہ۔

ےہ اپین اک ہنم ںیم وچاےن وکرطقہ ںیہن ےہ ےہ ی یسیک آگ یگل ےہ زامےن وک

اصػ اظرہ ےہ ہک وکحتم اقہمئ وک وعطمؿ رکےن وک ی ااکذبی رتاےش ےئگ اور ےب ابت ےک ڑگنتب انبےئ ےئگ۔ دب رتنی اثمؽ اؿ یک

ف ںیم یک یئگ اور یہی الص امذخ ےہ۔ ہلمج رکالبیئ رٹل

ن

خم

رچی اک اسہحن رکالبء گنج رکالب یک ایخیل وصتری یشک ےہ وج بس ےس ےلہپ لتقم ایب

ف ضحم امسیع اور ویعض رواوتیں ےس اس درہج ولغ و ابمہغل آرایئ ےس رمبت وہیئ ہک

ن

خم

ےک رقتتی اکی دصی دعب ی اتکب لتقم ایب

مسلط وہرشاب ےک وصقں یک اید اتزہ رکیت ےہ، یہی اتکب الص امذخ ےہ ہلمج رکالبیئ رٹلرچی اک۔

ےس ےلہپ اےنپ ومسجں ےس ابؽ اصػ رکےن ےک ےئل ابافصل اپؤڈر یک رطح لم ایل زہاتؽ اور وچان یعلق وک ابرکی سیپ رک ونری اک وھگؽ یمجع ولہپاؿ زور آزامیئ 168

رکےت ےھت۔ الہ رعب اس ےس اعطق ان آانش ےھت۔

رکالب یک نم ڑھگت اہکین انم اہند گنج

ا ین ابت وت بس یہ ےک زندکی ملسم ےہ ہک رضحت نیسح اےنپ وکیف وعیشں ےک مہیپ و ارصار اور رعدضاوتشں یک ذپریایئ ںیم ہکم

مہ ےس امہ ذواہجحل

عظم

مہ ےس رقتتی 60

عظم

رجہی ےک اوؽ رشعے ںیم دیسےھ وکہف رشتفی ےک اج رےہ ےھت۔ رہش وکہف اک افہلص ہکم

ارگنسیی لی ےک اطمقب وہات ےہ۔ ی وطلی اور نھٹک رفس اس دقمی زامےن ںیم بج لقن و لمح ےک 950رعیب لی ےہ وج 800

ذراعئ ںیم اووٹنں یک اطقرںی یہ وادح ذرہعی ںیھت ااھٹسیئ اسیتن دؿ ںیم ےط وہات اھت۔ راےتس ںیم ا ین یہ زنمںیل اور زپاؤ یھب ےھت۔

یک وکیئ زنمؽ ںیہن یھت ہن وکیئ زپاؤ اک اقمؾ۔ وکہف ےک اضمافت ںیم یھب رکالبء انؾ یک ہن وکیئ یتسب یھت اور ہن وفیج نج ںیم اکالبء انؾ

رف ای اھچؤین ای وصہب رعاؼ یک وپسیل ای رٹلمی دےتس اک وکیئ ڈیہ وکاررٹ اس انؾ اک اھت۔ انا ہ وکہف اجےن اک ارادہ رتک رک ےک بج وکیئ اسم

ہ اقہلف راہ وکہف

یبت

معل

ےس سی سیت لی ےلہپ یہ ٹلپ رک اخمفل تمس ںیم دقشم ےک اکرواین راہتس رپ اگزمؿ وہات وت بت ی اچر اقمامت ا

م اور رصق اقملت ےط رکےن ےک دعب رکالبء اتچنہپ اھت۔ رضحت نیسحہ

حش

ےن اانثےئ راہ وکہف اجےن اک دصق رتک رک ےک و اذعلبی و ذو

ویکں ایک اور رکالبء ےک زپاؤ رپ ی احدہث اتقؽ و دجاؽ ےسی شیپ آ ایگ رصتخما ےلہپ اس اک ذرک آ اکچ ےہ انؾ اہند گنج دقشم ےنچنہپ اک ارادہ

:رکالب یک نم ڑھگت اہکین یک اسیگتخ دنمرہج ذلی اقحقئ ےس وخبیب فشکنم وہ یگ

وک ےس حلص اصمتحل رکےن ںیم رضحت نیسحہ ہلمج دقمی ومرنیخ ےن اس واےعق اک ااہظر ایک ےہ ہک دیساناعمویہ (1)

ےس ےس االتخػ اھت رگم ڑبے اھبیئ ےک اابتع ںیم اب ال آرخ اوھنں ےن دیسان اعمویہاےنپ ربادر زبرگ رضحت نسح ہ

ی ؿ وکہف بج رضحت نسحہ

یک وافت ےک دعب ایسیس ادتقار ےک تعیب الختف رک یل اور اس رپ میقتس رےہ۔ ش

ےک اس وجاب وک یھبس ومرنیخ ےن لقن ایک ےہ ےئل ایھن رحتصی و رتبیغ دےنی ےگل، رضحت نیسحہوصحؽ ےک

( زدنہ ےہ اےنپ اےنپ اقمؾ رپ اخومش ےھٹیب روہ بج اؿ اک وتق آ ہک بج کت ی صخش )اریم اوملنینم دیسان اعمویہ

ےک اراحتؽ رپ ویل ریم اوملنینم دیسان اعموی ہرجہی ںیم ا 60اجےئ مہ یھب وسںیچ ےگ اور مت یھب وغر رکان۔ امہ ربج

دہع الختف یک تیثیح ےس بج اریم سیدی بصنم الختف رپ افزئ وہےئ، رعایق وعیشں ےن رثکبت وطخط اور

( وک دوعت یک دختم ںیم اراسؽ ںیک نج ںیم اؿ وکیف وعیشں ےن )رضحت نیسحہ رعدضاںیتش رضحت نیسحہ

آںیئ اور اؿ ےک البےن یک رحتصی اس ےئل یک یئگ یھت ہک وہ )ینعی الہ رعاؼ( سیدی دی یھت ہک وہ اؿ ےک اپس ےلچ

(۔101ہحفص 8نب اعموی ےک ئاجےئ اؿ ےس تعیب الختف رک ںیل۔ )ادبلاہیئ و ااھنلہیئ دلج

ردوں زعسیوں ےن یھب اںیھن وخد رضحت نیسحہ ہبنتم ایک اس ےئل یھبک وک یھب وکویفں یک ولتؿ زمایج اک ااسحس اھت اور اؿ ےک ہ

ارادہ رکےت ہک رشتفی ےل اجںیئ اور یھبک اؿ ےس دور رانہ یہ انمبس ےتھجمس۔

مۃ عمھن (161ہحفص 8)ادبلای و ااھنلی دلج مرة یرید ان یسر المھی و مرة یجمع االقا

وحاؽ اب ال آرخ اےنپ اتای ےک ےٹیب اور وسےلیت ونہبیئ ملسم نب لیقع وک قیقحت احؽ ےک ےئل اس دہاتی ےس وکہف ت اجی ہک واہں ےک ایسیس ا

یہ اانثےئ راہ وک وماقف اور اایلہؿ وکہف وک اصدؼ اوقلؽ اپان الب اتریخ علطم رکان وت الب اتلم واہں چنہپ اجؤں اگ۔ ملسم ےن وکہف ےنچنہپ ےس ےلہپ

دںی اےنپ اکی اسیھت ےک رہؿ اکشر رک ےنیل رپ وقبؽ ومرخ ربطی ی وگشؿ ایل اھت مہ اےنپ رحفی )ینعی اریم اوملنینم سیدی( اک علق عمق رک

ف یک اس اتکب ےک

ن

خم

اطمقب ایس سہار ےگ۔ اس اجراحہن زعؾ ےس وکہف ےنچنہپ رپ ومرنیخ ےن اتبای ےہ ہک ااھٹرہ ای ابرہ سہار اور اوب

ی ؿ وکہف ےن ملسم ےک اہھت رپ الختف نیسح یک تعیب رک یل۔ اور ہیفلح ودعہ ایک ہک اامرت )الختف( نیسح یک اخرط اینپ اجونں اور

ش

نفسھم و اموالھمامولں ےس یھب درغی ہن رکںی ےگ۔ )ادبلاہیئ و ااھنلہیئ فبا یعوہ عیل امرة الحسنی و حلفو الینصرنہ با

( اؿ احالت یک االطع ملسم ےک اوہ اور ولوگں ےن یھب وطخط اور اغیپربموں ےک ذرےعی رضحت نیسح وک رک دی۔ 152ہحفص 8 دلج

اؿ یک وھپیھپ ےک ےٹیب دعجہ نب ریبہہ ےن وج دورسے رہتش ےس اؿ ےک ونہبیئ یھب ےھت بسح ذلی رحتری ںیم رضحت نیسح وک

یک یھت۔تلجعب امتؾ وکہف ےنچنہپ یک اتدیک

اام دعب ! ابغ و وباتسں رسزبس وہ ےئگ ںیہ۔ لھپ اور ویمہ ایتر ےہ زنیم ںیم زبسہ اگ آای ےہ۔ اب ومعق ےہ ہک مت اس وفج اور رکشل ےک

ھا ری رہ دختم ےک ےئل وموجد ےہ

م

ت

(151ہحفص 8۔ ادبلاہیئ و ااھنلہیئ دلج 174ہحفص 2انخس اوتلارخی دلج ۔)اپس آ اجؤ وج

60ذی اہجحل 10ط اور ہیفلح ومادیع رپ رھبوہس رک ےک رضحت نیسح اےنپ رھگ واولں اور اسھٹ وکیف وعیشں یک تیعم ںیم اؿ وطخ

مہ ےس وکہف ےک رفس رپ رواہن وہ ےئگ۔

عظم

رجہی وک ہکم

لک یوم االثنی یف ع ج )الحسنی( متوجھا المھی یف اہل بیتہ و ستنی شخصا من اھل الکوفہ و ذ شر ذالحجۃفخر

)ادبلاہیئ و ااھنلہیئ(۔

( اےنپ رھگ واولں اور اسھٹ وکویفں یک تیعم ںیم )ہکم ےس ( الہ وکہف ےک اپس ےنچنہپ ےک ےئل لچ زپے اور ی اؿ یک )رضحت نیسحہ

۔روایگن یکل اترخی دوسںی ذوالہجح ویؾ ہبنشکی اھت

ل بیمع

نت

دورسی رطػ رسبے ےک وگررن دیبع اہلل نب زاید رہش وکہف یک ااظتنیم احتل الھبنسےن ےک ےئل رتسہ آدویمں وک اسھت ےئل

یک آدم اک ااظتنر اس دت ےس اھت رفامؿ اریم اوملنینم ریغب یسک وفیج دےتس ےک وکہف ےچنہپ۔ رواوتیں ںیم اتبای ایگ ےہ ہک رضحت نیسح ہ

ی ؿ

وکہف ےن اھجمس رضحت نیسح آ ےئگ ںیہ۔ ہک ش

ےئن وگررن وتق اضعئ ےئک ریغب رحتکی اغبوت ےک دس ابب ےک ےئل ملسم وک ےسج اہین نب رعوہ ےن اےنپ رھگ ںیم اپھچ راھکاھت رگاتفر رکا

رصق اامرت رپ لمح آور وہےن یئک وک لتق رکےن زین رکایل۔ رجؾ اغبوت ےک اوہ رگاتفری ےک ےئل وج اپسیہ ےجیھب ےئگ ےھت اؿ ےس ڑل

ےک رجؾ ںیم لتق رک دےیئ ےئگ۔ لتق وہےن ےس ےلہپ اریم رمع نب دعس ےس وج روسؽ اہلل ےک امومں ےک رفزدن وہےن ےس ملسم ےک

ےک وکہف ہن آےن رقادتبار ےھت۔ اغیپربم ےک ذرہعی رضحت نیسح وک وکیف وعیشں یک دغاری ےس اےنپ امرے اجےن اور رضحت نیسحہ

راےتس ےس یہ ٹلپ اجےن یک وتیص ملسم ےن یک یھت سج یک لیصفت یک تیفیک ےلھچپ احفصت ںیم ایبؿ رک دی یئگ ےہ۔ اور اوب اور

ف یک یہ رواتی دنمرہج اترخی ربطی ےس اتبای اج اکچ ےہ ہک رساکری رہاکرہ ےک ذرےعی ملسم اک احؽ اور اؿ اک اغیپؾ رضحت نیسحہ

ن

خم

روجع رکےت وہےئ اریم اوملنینم سیدی ےک اپس ےن وکہف اک دصق رتک رک ےک اےنپ ومفق ےسسج رپ رضحت نیسح ہ وک اچنہپ دای ایگ اھت

اجےن یک رغض ےس وقبؽ ہعیش ومرخ و فنصم دمعۃ ااطلبل سیدی نب اعموی ےک اپس چنہپ اجےن یک رغض ےس دقشم ےک راےتس رپ ڑم

ےئگ۔

بن معاویۃ وعدل نحوا الشام قاصد ا ایل یزید

سیدی نب اعموی ےک اپس چنہپ اجےن ےک ےئل کلم اشؾ یک )دقشم یک( اجبن ڑم ےئگ۔ رضحت نیسح اور اؿ ےک اقک ے ےک یسک رفد

وادح وک یھب ومہ و امگؿ اس اک ںیہن وہ اتکس اھت ہک ا ین وطلی اسمتف ےط رکےن ےک دعب وکہف ےک رقبی چنہپ اجےن رپ واہں ےک احالت

کی ااسی االقنب آ اجےئ اگ ہک دصقم رفس اس درہج ابلط وہ اجےئ اگ ہک بلط الختف ےک ومفق ےس روجع رک انیل وہ اگ اور ںیم اکی

یک وکہف ےنچنہپ ےک ئاجےئ راہ دقشم یک اجبن ابگ ومڑین وہ یگ اتہک اریم اوملنینم سیدی یہ ےک اہھت ںیم اانپ اہھت دے رک تعیب الختف

ی ؿ وکہف وک وج اؿ یک آدم ےک رظتنم ےھت ااسی وکیئ اامتحؽ وہ اتکس اھت ہن اکحؾ وکہف وک ی ااسحس وہ اؿ ےس ابال ارخ

رک ںیل ایس رطح ہن ش

اتکس اھت ہک اقہلف ینیسح راہ وکہف ےس تخلکی ٹلپ رک راہ دقشم رپ اگزمؿ وہےت وہےئ رکالب ےک زپاؤ ےس سگرے اگ۔ اےسی احالت ںیم

مہ ےس رکالب ےسیج

عظم

وھچےٹ دایت اقمؾ رپ رساکری وفج یک وموجدیگ اک ائاکؿ یہ ہن اھت وصخاص اس ارم واہعق ےک اابتعر ےس ہک ہکم

رحمؾ 10رکالب اک افہلص ون وس اچپس ارگنسیی لی اک اھت اور اسیتن زنمںیل رفس یک ےط رک ےک ینیسح اقہلف راہ وکہف ےس ااچکن ٹلپ رک

دقشم اجےت وہےئ اس اقمؾ زپاؤ ےس سگر راہ اھت۔انمزؽ رفس یک وج دجوؽ اےلگ احفصت رپ درج ےہ دنتسم بتک دلباؿ و رجہی وک 61

رغجاہیف یک رفتاحیت ےس امتؾ زنمںیل اور اؿ ےک درایمین افےلص تحص ےک اسھت ایبؿ ےئک ےئگ ںیہ زین ہکلسنم ےشقن ےس زمدی واضتح

رطقی رفس یک وہ اج یت ےہ۔

ف یک وغل ایبین اک ایک انہک، ینیسح انؾ (2)

ن

خم

اہند گنج رکالب یک ایخیل وصتری یشک سج ااسفونی ابمہغل آرایئ ےس یک یئگ ےہ، اوب

ارفاد ےس ڑلےن ےک ےئل آپ ےن داھکی، ایس سہار وساروں اک ڈٹی دؽ 72اقک ے ےک

169

رکالبء اچنہپ داتی ےہ۔ رگم

م اشیم اس یک رصتحی ےک اسھت ہک ی بس وکیف یہ وک

یھفن

یف ےھت وکیئ اشیم ای اجحزی صخش اؿ ںیم اشلم ہن اھت۔ سیل

( اؿ یہ وکویفں وک ےلہپ اتب اکچ ےہ ملسم ےک اہھت رپ اکی دؿ ںیم الختف نیسح رپ تعیب رک یل 52و ال اجحزی )ہحفص

رقتریوں ےک ی ےلمج ( ایس ےک اسھت رضحت نیسح یک دعتمد21یھت۔ یتح ابہعی یف ذاکل اویلؾ امثونؿ افل )ہحفص

وکویفں یک اکشتی اور ذمتم ںیم درج ےئک ںیہ ہک مت یہ ولوگں ےن مہ وک البای اور مت یہ ےن امہری تعیب یک اور اب

مت یہ اس وک وتڑ رےہ وہ اور امہرے الخػ ولتار ااھٹ رےہ وہ۔ رھپ اؿ وکویفں یک ےب وافیئ اور دغاری دھکی رک بج

ےک اےنپ زعسی اخص ینعی ربادر یتبسن و جیتھب داامد اریم اوملنینم سیدی ےک اپس اجےت بلط الختف اک زعؾ رتک رک

وہےئ اانثےئ راہ رکالبء زپاؤ رپ ےچنہپ یہی وکیف رفس دقشم ںیم امعن و زمامح وہےئ۔ آپ ےک رقیف زریہ نب انیقل ےن

ف اؿ ےس اہک اھت اؿ اےنپ اچچ ےک ےٹیب سیدی نب اعم

ن

خم

وی ےک اپس اجےن دو اؿ اک راہتس تم رووک۔رباوتی اوب

لتقم( 6-5ولخ اہنیب و نیب زیدی )ہحفص

یہ بن عمہ یزید بن معاو ( اؿ ےک اور سیدی ےک درایمؿ ےس ٹہ 243ہحفص 2)ربطی دلج فخلو ا بنی ھذا الرجل و بنی ا

اجؤ۔

اؿ اص ےک اور اؿ ےک اچچ ےک ےٹیب سیدی نب اعموی ےک درایمؿ ےس ٹہ اجؤ، یہی وکیف وکحتم اقہمئ ےک الخػ رخوج اور

ےک وک ومادیع رصنت و ادماد اک رفبی رک ہکم ےس رعاؼ ال رےہ ےھت۔ رضحت نیسحہ اغبوت ےک الص رجمؾ ےھت وج رضحت نیسح ہ

انہےم ےک ضعب اغیل راویضفں ےن الوھں وساروں اور رکوڑوں ایپدوں یک دعتاد اتبیئ ےہ یتح ہک زامہن احؽ ےک اکی ہعیش اہم یھب الوہر ےک ہعیش ام 169

(1959ؿ ںیم رکشل سیدی دو الھک ےس ون الھک رقار دےتی ںیہ۔)اعمرػ االالسؾ امشرہ امہ وجالیئ ومضم

اجونں اک وخػ دانم ریگ اھت اور اسیج ہک ےلہپ ایبؿ وہ اکچ ےہ ہک اؿ ےک دغاراہن اسفد ازیگنی دقشم اجےن ےس اؿ یہ وکویفں وک اب اینپ

ہن ےس ی احدہث افہعج شیپ آ ایگ سج ےس انؾ اہند رساکری رکشل ای امعؽ وکحتم اک اعطق وکیئ قلعت ہن اھت۔ ی وکیف امعن و زمامح رفس ےک

ںیم وپرا رک ےتیل، اریم اوملنینم ےک اپس دقشم ےنچنہپ ںیم اکایمب وہ اجےت ہن ی اسہحن اانپ زعؾ رفس دقشم وہےت اور رضحت نیسحہ

شیپ آات ہن اترخی ی وخاکچں دااتسں نم ڑھگت اور ویعض رواوتیں ےس دورہایت اور ہن اس واہعق زحؿ ازیگن وک ذمیبہ رگن دے رک

خم

ف اور ایس مسق ےک درگی ااخشص ےن اہماھبرت اسیج گنج انہم انب ڈاےنل اور دوی رفتہق اتم ںیم ڈاال اجات۔اس اافتیق احدےث وک اوب

ن

امالیئ اقبل دےنی یک وپری وپری وکشش یک ےہ اور ایسی ایسی لمہم و وغل اور رچل ابںیت ھکل امری ںیہ ہک انپہ دخبا۔ ونصمیع گنج رکالب

ف ےن ی یسیک

ن

خم

ےک امومں نیسح ہ ےب رپ یک اڑایئ ےہ ہک اریم رمع نب دعس وج رےتش ںیم رضحت ےک احمذ اک ایخیل ہشقن ےتچنیھک وہےئ اوب

وہےت ےھت ایس سہار اک رکشل ےل رک اےنپ زعسی اھبت ے و وناےس روسؽ ےس ڑلےن رکالب اج ےچنہپ اچسیل سہار وکیف وساروں ےک اسھت۔

ںیئ ابںیئ ابزو( رپ رمش نب ذاوجلنشبلق رکشل ںیم غیت آزامیئ ےک ےئل ڑھکے وہےئ اور ہنمیم و رسیمہ )دا

170

اور وخیل ےک زری امکؿ سی

۔ سی سہار وساروں وک نیعتم ایک۔ اور اس ایخیل رساکری رکشل ےس رب رس اکیپر وہےن ےک ےئل۔ اس لتقم ںیم ی اوناھک ہشقن اچنیھک ایگ ےہ

ف اتہک ےہ ہک رضحت نیسح ہ

ن

خم

اچسیل سہار وساروں ےک اقملب ڑھکا ایک اور رمش و وخیل ےن رصػ سیتب وساروں وک انب دعس ےک اوب

ےک سی سی سہار وجگنج وساروں ےک اقمےلب ںیم اےنپ رصػ سی سی وسار ڑھکے ےئک۔ اس ونصمیع گنج یک وج الیصفتت اس

زپاتھ ہکی و اہنت ذکاب ومفل ےن درج یک ںیہ آپ اتکب ںیم دھکی رےہ ںیہ ہک ینیسح اقک ے اک وکیئ گنج آزام بج رزجی ااعشر

دیماؿ اکر زار ںیم چنہپ رک ایس سہار ےک ڈٹی دؽ ےس ابمزر یبلط رکات دنمش یک وفصں ےس گنج آزومدہ ےھجنم وہےئ وسار غیت آزامیئ وک

ے ںیہ وت سج ونتیع اور ةسن ےس اؿ ینیسح وجگنجؤں وساروں یک رقتب ای رقاتب اک وکیئ قلعت رضحت

کلن

تنیسح ےکی دعب درگیے

رخ ںیم دو ےس وہات ایس اابتعر اور ایس امیپےن ےس وہ اؿ ےھجنم وہےئ اور امرہ رکشلویں وک اگرج ومیل یک رطح اکٹ ڈااتل الثم وہ اتہک ےہ ہک آ

اسہل 14ربس ےک ایخؾ ینیسح ےس ےلکن ی رضحت نیسح ےک ےجیتھب اقمس اور ادمح رفزدناؿ نسح نب یلع ےھت۔ 16اور 14ونزیخ ڑلےک

اقمس ےن ڑلایئ ںیم دنمش ےک رتس وساروں وک امر رگاای۔ ادمح ےن ےلہپ ےلمح ںیم اچپس وساروں وک لتق ایک اور ایپس یک دت ےس ولٹ

ےک اپس چنہپ اجؤ وہ ںیھمت ااسی ملسو هيلع هللا ىلصآےئ، اچچ ےس اکی وھگٹن اپین بلط ایک اوھنں ےن رفامای ربص رکو ات آہکن اےنپ انان روسؽ اہلل

ےگ ہک رھپ یھبک ایپےس ہن روہ ےگ۔ ٹلپ رک دیماؿ گنج ےچنہپ اور دورسے ےلمح ںیم رتس وساروں وک انف ےک اھگٹ ااتر ریساب رکںی

وادلہ ابعس و امثعؿ و رفعج و دبعاہلل رسپاؿ یلع ےک ےجیتھب وہےن ےس رضحت یلعہ 170

نیت

بلت

ےک ےک اسےل اور ربادر نیسح ہ ی رمش رضحت یلع یک زوہج اؾ ا

ےک رکشل ےس ڑلے ےھت، اس ڑلایئ ںیم زیمخ یھب یک وفج ےک اکی دےتس ےک ارسف یھب رےہ اور گنج نیفص ںیم دیسان اعمویہ اور رضحت یلعہامومں یھب ےھت

وہےئ ےھت۔

حض رےہ دای وگای وسہل اسہل ونزیخ اہیمش ڑلےک ےن ےسج غیت زین اک وکیئ اسہقب رجتہب یھب ںیہن اکی وس دس وفیج اپسویہں وک ڈریھ رک دای۔ی وا

ےک وٹیبں ںیم ادمح انؾ اک وکیئ اٹیب یہ ںیہن۔ ی رعمہک آراک نں وت ون رمع وجیتھبں یک ںیھت رضحت وموصػ ےک ہک رضحت نسح نب یلع

اکی رفزدن یلع اربک

171

یک غیت زین اک احؽ لتقم یلع االربک یک ذیلی ونعاؿ ےس ی ایبؿ رکےت وہےئ اھکل ےہ ہک اوھنں ےن اچسیل اچپس

اروں اک اؿ رخفی املکت ےس علق عمق رک ڈاال اھت ہک مسق تیب اہلل ہک یبن ےک وارث وت یمہ ںیہ،۔ ںیم ںیہن اےھٹک اکی وس ایس یگنج وس

ںیھمت ولتار امرات روہں اگ وج اس الغؾ ڑلےک )الغؾ( یک ےہ وج اہیمش وسرام ےہ۔ رضب الغؾ اہیمش لطب۔ رگم ی اہیمش اصزبحادے یھب

رپ انم اضفء ںیم شیع و رشعت ںیم ےلپ ڑبےھ ےھت۔ ولتار الچےن اک یھبک واہطس یہ ہن وہا ربس ےک ون رمع یہ ےھت۔ دمہنی ونمرہ یک 18

ف ےک ےئل رضوری وہا ہک اؿ ےک وتقمنیل یک دعتاد دورسے زعسیاؿ نیسح ےس ڑبھ اھت۔ نکیل ےٹیب ےھت نیسحہ

ن

خم

ےک اس ےئل اوب

ف ڈزیھ سہار وکیف لتق رک یک غیت زین ےک وجعابت المہظح رک داھکےئ۔ ا ب وخد رضحت نیسحہ

ن

خم

وہں۔ ےلہپ یہ ےلمح ںیم رباوتی اوب

ڈاےل۔ اور دورسے ےلمح ںیم ریثک وک انف ےک اھگٹ ااتر دای۔ انخس اوتلارخی یک رواتی ںیم اکی سہار ون وس اچپس

172

وساروں وک اکی

ےئک اور رپ ےلمح ےئک اور رہ ےلمح ںیم دس دس سہار یک ےلمح ںیم ذحب رک ڈاال۔ ومفل اجمدہ امظع رفامےت ںیہ ہک رضحت ےن وتمارت ےلمح

الںیش اھچب دںی۔ ارسار اہشدت یک وغل ایبین ےن بس وک امت دے دی اھکل ےہ ہک رضحت نیسح ےک اہھت ےس نیت الھک، اؿ ےک

وکیف لتق وہےئ۔سہار اس رطح لک اسڑےھ نیت الھک 25سہار اور دورسے زعسیوں ےک اہھت یھب 25وسےلیت اھبیئ ےک اہھت ےس

ف وریغہ اؿ ےب رپ یک اڑاےن واولں وک ی ایخؽ ویکں ںیہن آاتہک اس زامےن ںیم وکہف اک وت ذرک ایک اسرے وصہب رعاؼ یک آابدی

ن

خم

اوب

یھب ا ین ہن یھت ہک اسڑےھ نیت الھک یگنج وسار وکہف و رصبہ و دورسی ویتسبں ےس رفامہ وہ اجےت رھپ اسڑےھ نیت الھک وساروں وک یف

سک اکی یہ ٹنم ےک اسح ب ےس لتق رکےن ںیم مک از مک اچر ےتفہ یک دمت دراکر یھت۔ درآاحنہکیل ہعیش ومرخ ربطی اور درگی

171وہےئ بقل زنی ےن اےنپ دو وٹیبں ےک انؾ اےنپ وادل ےک امس رگایم یلع رپ رےھک ےھت۔ ڑبے ےٹیب یلع نب نیسح وج وعیشں ےک دےیئ رضحت نیسحہ

ربس ےک اص اوالد ےھت۔ اس ذکب ایبین ےس ےسج ہعیش ومرخ انب رجری ربطی ےن یھب رہتشم ایک ےہ ہک 24ااعلدبنی ےس وہشمر و رعموػ ںیہ رکالب ںیم

یلع االربک الہکےئ۔ ضعب ولوگں ےن ربس ےک ےھت 18وھچےٹ ےچب وہےن ےس لتق ہن ےئک ےئگ وہ یلع اال رغص الہکےئ اور ی اؿ ےک وھچےٹ اھبیئ وج رکالب ںیم

الہکےئ ےئگ اریم اوملنینم سیدی اکی اور رفزدن یلع االوہطس اک ااضہف ایک ےہ رگم اس انؾ اک وکیئ اٹیب رضحت نیسح اک ہن اھت۔ آپ ےک ی رفزدن وج یطلغ ےس یلع االربک

یر ی نہب ےک رفزدن ےھت۔ ھب

ھنت

ےک رےتش ںیم اھبت ے اؿ یک

172یھکل ےہ اور اؿ ےک وھگڑے 1950اعمرػ االالسؾ الوہر ےک ومضمؿ ںیم دعتاد رکشل سیدی دو الھک ےس ون الھک اتب رک وتقمنیل از دتس اامؾ ہعیش راسہل

اور بک اور اہکں اور ایک ایگ ےہ رگم ی ںیہن اتبای ہک اسری یتنگ وکؿ رک راہ اھت 1951وسار الہک ےئک۔ ولتار ےک زمخ وج آپ ےک مسج رپ آےئ اس اک امشر 40ےن

ےسی ی راکیرڈ وفحمظ راہ۔

ومرنیخ یک رصتاحیت ےس اثتب ےہ ہک ی احدہث سب ا ین دری ںیم متخ وہ ایگ ینتج دری ںیم ولیقہل ںیم آھکن کپھج اجےئ ینعی مک و زیب

یکت دیقعت اور دوی امالیئ ذتینہ یک رکہمش اسزی ےن اپس ینیسح وک یھب ب ےن یہ وساروں اک اقلت انب دای ےہ۔ آدےھ ےٹنھگ ںیم۔ ےب

یک وساری ےک وھگڑے ای ددلؽ وک اس ونصمیع گنج ںیم رشکی اتبےن یک ذکب ایبین یھب یک یئگ ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصاسھت یہ روسؽ اہلل

و ےہ ہک ایس ایبیس ربس زدنہ رےہ۔ رضحت نیسحہوھگڑے اور رچخ )ددلؽ( یک یعبط رمع ا ین اہکں وہیت ےن عم الہ ایعؽ، وخانیت

ا لاؽ ہکم ےس رعاؼ اک ون وس لی ےس زادئ اک ی وطلی راتسگیین رفس اووٹنں ےک وہدوجں یک وساری ےس سیت دؿ ںیم ےط ایک اھت وکیئ

ےن وج آپ یک روایگن ہکم ےک وتق وموجد اھت اووٹنں وفیج دہتس وت اسھت ںیہن رکیل اج رےہ ےھت ہک وھگڑے اسھت وہےت۔رفزوؼ اشرع

یہ یک اطقروں اک ذرک ایک ےہ۔ ہعیش ومرنیخ ےن یھب ینمی اقک ے ںیم وج اسامتلؾ یک اایشےئ رخاج دقشم ےک تیب ااملؽ ںیم دالخ

ومر اک ااظتنؾ و ارصناؾ دخاےئ اعتیل یک رکےن اج راہ اھت اووٹنں یہ اک ذرک ایک ےہ اور اہک ےہ ہک نیسح ہیلع االسلؾ ےن ہک املسمونں ےک ا

اجبن ےس اؿ ےس وصخمص اھت اؿ اوماؽ وک اموخذ رک ایل۔ رغہکیض ینیسح اقک ے ںیم اووٹنں یہ یک اطقرںی ںیھت ااپسؿ اتزی اک ووجد ہن

لی ےئک رگم یسک وھگڑے ےن اھت۔ی بس رواںیتی نم ڑھگت ںیہ ہک اقمؾ رکالب ںیم آپ اک وھگڑا اکیکی رک ایگ اور ابر ابر وھگڑے دبت

رحمؾ وک رکالب ےک زپاؤ 10دقؾ آےگ ہن ڑباھای۔ روبجرا وںیہ ارتان زپا احالہکن وکہف ےک راےتس ےس از وخد آپ ٹلپ رک دقشم اجےت وہےئ

رپ ےچنہپ ےھت۔

ف اور اس ےک انؾ اہند راوویں اک دصقم اؿ عبط زاد ابوتں ےس ایبؿ واہعق ںیہن ونہح وخاین یک

ن

خم

اضفء دیپا رکان ےہ۔ زامہن احؽ ےک اوب

ہعیش ومفل اجمدہ امظع ےن اس ثحبم رپ دص اہ بتک ےک اطمہعل ےک دعب رصااتح اھکل ےہ ہک واہعق رکالب ےک ایبؿ ںیم دص اہ اتکںیب رھبی

ؽ ےس آرخ کت قفتم اظفلل ںیہن۔ زپی ںیہ نکیل ارگ دو دنتسم ےس دنتسم اتکوبں وک اسےنم رھک رک داھکی اجےئ وت امتؾ وااعقت یک رحتری او

ف وخد رکالبء ںیم

ن

خم

رھپ اؿ دنتسم اتکوبں یک اضتد ایبین ےک ااہظر ےک اسھت یہ لتقم انیسحل اور اےکس ومفل ےک قلعتم ےتہک ںیہ اوب

ف ےک وموجد ہن ےھت اس ےئل بس وااعقت اوھنں ےن امسیع ےھکل ںیہ اذہا لتقم رپ یھب وپرا وقوؼ ںیہن رھپ فط ی ہک لتقم

ن

خم

اوب

ف اک ویہ اھجمس ایگ ےہ 174دعتمد ےخس اپےئ اجےت ںیہ وج اکی دورسے ےس فلتخم اایبلؿ ںیہ۔)ہحفص

ن

خم

(۔ دقمی رتنی ہخسن لتقم اوب

ف یک رکتار ےک 310سج اک لک وماد ہعیش ومرخ انب رجری ربطی وتمیف

ن

خم

رجہی ےن اینپ وسبمط اترخی یک دلج مشش ںیم اقؽ اوب

رج رک ایل اھت ایس ےس دعب ےک ومرنیخ ےن اذخ اطمبل ایک ےہ۔ اس دقمی ےخس ےک دنمراجت اور فجن ےک وبطمہع ےخس یک اسھت د

رحتریوں وک اسےنم رھک رک داھکی اجےئ وت ی ینعم زیخ تقیقح فشکنم وہ اجیت ےہ ہک اس رصتخم یس اتکب ےک وج رخوج ینیسح اور رکالبیئ

اور اینبدی اتکب یک تیثیح ےس وادح امذخ ےہ، ہلمج اہشدت انومں، وبیطخں، ذارکوں، ونہح وخاونں، رمہیث رٹلرچی یک بس ےس یلہپ

وگویں ےک ایبانت اک، اس ےک یھب دعتمد ےخس اپےئ اجےت ںیہ وج اکی ہعیش ومفل اجمدہ امظع یک قیقحت ںیم یھب اکی دورسے ےس

ےہ ہک لتقم یک امسیع رواوتیں ںیم ئاضتقمےئ وتق ریغت و دبتؽ وہات راہ ےہ سج یک فلتخم اایبلؿ ںیہ۔ ایس اکی ابت ےس اظرہ وہات

ریحت ازیگن اثمؽ ی یفجن ہخسن یھب شیپ رکات ےہ۔

ف ےن امسیع وااعقت ےک ایبؿ ںیم ویں ویسیبں ریغ قلعتم ااخشص ےک انؾ ےئل ںیہ نکیل رضحت نیسحہ

ن

خم

ےک الہ اخدناؿ آپ اوب

ادے داامد اور وجیتھبں ںیم ےس وج واےعق ےک ینیع اشدہ ےھت اور حیحص الستم واسپ ونط چنہپ ےئگ ےھت اؿ یہ یک زابین ےک ڑبے اصزبح

اھت الہ دمہنی ےن بس احؽ رفس رعاؼ و احدہث رکالبء انس، از وخد ںیہن وت اونپں ریغوں ےک وپےنھچ رپ اسرا اوحاؽ اوھنں ےن ہہک انسای

ف ےک رقبی ا دہع ےھت اور ضعب اس ےک ادتبایئ زامہن کت ایحت یھب رےہ۔ رگم اس ومفل ےن اؿ ازعہ و ضعب اؿ ںیم ےس

ن

خم

اوب

( انجب یلع )زنی 1ےک ڑبے ےٹیب ) ارقابےئ نیسح ںیم ےس یسک انؾ و وحاےل ےس وکیئ واہعق ایبؿ ںیہن ایک ینعی رضحت نیسحہ

( دورسے ےجیتھب رمعو نب انسحل وشرہ رہلم 3نسح ینثم وشرہ افہمط تنب انیسحل ےس ای )( رضحت ےک ےجیتھب اور داامد 2ااعلدبنی( ےس ای )

( 5ےس آپ ےن اکنح رک ایل اھت ای ) ( رسیتے ےجیتھب ہحلط نب انسحل ےس نج یک وادلہ اؾ اقحس یویہ رضحت نسحہ4تنب لیقع ےس ای )

ای دو اچر اسؽ مک و شیب رمع ےک ےھت، ارثک 25، 24ؽ یلع ارتلبیت وچےھت ےجیتھب زدی نب انسحل ےس، ی بس رضحات ابابتعر نس و اس

عطا ےئ واظفئ الختف ینب اہیم ںیم اب زعؾ و ارکاؾ وخاحشؽ زدنیگ رسب تاشدی دہ عم رہقیف ایحت ںیم وموجد رےہ ےھت اور دمہنی آ رک

ذرک وہا احدہث رکالبء ےک دعب یھب اریم اوملنینم رکےت رےہ۔ انجب یلع )زنی ااعلدبنی( ےک اقلعتت ولخص و تبحم ےک ےسیج اساقب

سیدی ہن رصػ اؿ یک زدنیگ کت ربارب اقمئ رےہ ہکلب وافت اؿ یک اوال اافحد ےس رےتش یھب انمتحک و اصمرہت ےک وہےت رےہ۔ ی

س ےہ ہک دورسے دمیع الختف رضحت دبعاہلل نب ازلریب ےک احویمں ےن

م

لش

بج اریم اوملنینم ےک اتریخی تقیقح وت ارہظ نم ا

ف ےک رہتشم رکدہ اظممل رکالب یک وہیت وت رضحت نیسح

ن

خم

الخػ اغبوت یک آگ دمہنی ںیم ڑھباکیئ یھت ھچک یھب تقیقح و اتیلص اوب

ےک ویل ادلؾ )اصقص وخؿ ےنیل واےل ( انجب یلع )زنی ااعلدبنی( اور اےکن دورسے ولعی و اہیمش ابصعت و ازعہ ےک ےئل رتہبنی

عق اھت ہک انب ازلریب یک اس ابایغہن رحتکی وصحؽ الختف ںیم رشکی وہ رک سیدیی وکحتم اک ہتخت اٹل دےتی، رگم انجب یلع )زنی وم

ااعلدبنی( و ہلمج ازعہ و نیسح ی بس اہیمش اغبوت یک اس رحتکی ےس اعط اگل رےہ اور انب ازلریب یک تعیب ےس ااکنر رپ ایتخسں

اوملنینم سیدی یک تعیب رپ میقتس رےہ۔ انجب یلع )زنی ااعلدبنی( ےن اےنپ اس ومفق ےس ذبرہعی رحتری ربدایچ ںیک۔ رگم اریم

اریم اوملنینم وک علطم یھب رک دای اھت ہک ابویغں یک اتدبی ےک ےئل وج وفیج دہتس دقشم ےس آای اھت انجب وموصػ ےن اس ےک ارسف ےک

)ینعی اہلل اریم اوملنینم وک اینپ وصل اللہ امری المومننیت ادا رکےت وہےئ رفامای اھت اسےنم اریم اوملنینم ےک ےئل داعہیئ املک

رتمح ےس ڈاھےکن ( ی واہعق انجب وموصػ ےک رفزدن دمحم اابلرق یک رواتی ےس اقبطت انب دعس ںیم یھب درج ےہ اور االامۃم و

اسایس ۃ ےک اغیل ومفل ےن یھب درج ایک ےہ۔

اریم اوملنینم یک وافت رپ بج ی وفیج دہتس ہکم ےس وایسپ رپ دمہنی ےس سگر راہ اھت انجب یلع )زنی ااعلدبنی( وفویجں ےک اجونروں

ےک داےن اچرے یک تلق اک ذرک ےتنس یہ ا ین وارف دقمار ںیم پ ہ رفامہ رک دای اھت ہک رفس دقشم کت اکیف وہ۔ ولخص و تبحم ےک

ںیم وج دعب وافت اریم اوملنینم یھب اجری رےہ رہتش انمتحک اک ی اتریخی واہعق اس ابت ںیم وت ہلصیف نک ونتیع اک وااعقت ےک ےلسلس

ےہ ہک انجب یلع )زنی ااعلدبنی( ےن رسرباہ اخدناؿ یک تیثیح ےس اےنپ اچچ ابعس نب یلع یک وپیت ہسیفن تنب دیبعاہلل نب ابعس نب

یلع

173

ےلہپ وہ اکچ ےہ اریم اوملنینم سیدی ےک وپےت دبعاہلل نب اہم اخدل نب سیدی یک زوتیج ںیم وخبیش دیل دے رک وک اسیج ہک ذرل

اسھت ولخص و تبحم ےک اقلعتت وک اور مکحتسم رک دای۔ اس ولعی و اہہیمش دوزیشہ ےک وادل دیبع اہلل اےنپ دپر زبروگار ابعس نب یلع ےک

وجد وہےن ےس رفس رعاؼ اور وااعقت رکالب ےک ینیع اشدہ ےھت اؿ ےک وادل ابعس نب یلع وک آب راسین یک نم ینیسح اقک ے ںیم وم

( اور ربملعدار ہہک رک رساکری وفج ےک اہوھتں ملظ و اقشوت ےس ذحب ایک اجان اتبای اجات ےہ۔ ھچک یھب

یت ن ڑھگت اہکین ںیم )اقسےئ اہ لت

یک یقیقح وپیت اےسی اظممل ڈاھےن واےل ےک وپےت وک ےسی ایبیہ اجیت اور وخد ی ولعی تقیقح و اتیلص اس یک وہیت وت

یت ناؿ اقسےئ اہ لت

اہہیمش دوزیشہ سک دؽ ےس اےسی رھگاےن یک وہب اننب وگارہ رکیت وھنجں ےن ای نج ےک مکح و ااشرے ےس اس ےک یقیقح دادا اور دادا ےک

سیوں یتح ہک وخرد اسؽ وچبں کت وک اسیج ہک ذکموہب رواوتیں ںیم ایبؿ وہات ےہ اکی اکی وبدن اپین اھبویئں اور وجیتھبں اور دورسے زع

رخی یک ےس زتاپ زتاپ رک الہک رک دای ایگ وہ رگم رہتش ی وہا، تبحم و وخ دیل ےس وہا اور یم ہج الھپ وھپال اسیج بتک ااسنلب و ذترکہ و ات

و اہہیمش اخوتؿ ےک نطب ےس ابعس نب یلع نب دبع انمػ اوب اطبل ےک دو سیدیی وناےس یلع و رصتاحیت ےس ققحم ےہ۔ اس ولعی

ابعس انؾ رفزدن اؿ دبعاہلل نب اخدل نب سیدی اعمل ووجد ںیم آےئ وج اومی ہفیلخ ےک اسہقب دار االخلہف دقشم ںیم اس اشؿ ےس ےس

اب ارث ےھت ہک ہفیلخ امومؿ ارلدیش ابعیس ےک دہع ںیم ابعس ربملعدار ےک اؿ اومی نکسم سگنی رےہ اور زبامہن الختف ابعہیس اےسی

مع رتحمؾ رضحت اؿ دیبعاہلل ےس یہ ابعس نب یلع نب دبع انمػ نب اوب اطبل یک لسن یلچ۔ اساقب ذرک وہ اکچ ےہ ہک اؿ دیبع اہلل یک وادلہ روسؽ اہلل ےک 173

ابعس نب دبعابلطمل ںیھت۔ اور وخد اؿ دیبع اہلل یک اہیلہ یھب دورسی ابعیس اخوتؿ اؾ دمحم نب ابعس نب دبعابلطمل یک وپیت دیسہ رابہب نب دیبع اہلل نب رضحت

و نیسح دو ےٹیب اور ےھت دبعاہلل نب دبعم نب رضحت ابعس نب دبعابلطمل ںیھت اور اںیھن اخوتؿ یک درتخ ی ہسیفن ںیھت۔ دیبع اہلل یک اکی زینک ےک نطب ےس نسح

ےہ ےھت۔ اؿ اہلل اریم اوملنینم اہروؿ ردیش یک اصم تب ںیم ےھت اور نیسح ہفیلخ امومؿ ارلدیش ابعیس ےک دہع الختف ںیم ہکم و دمہنی ےک اعلم ری نسح نب دیبع

نسح ذموکر ےک اکی ےٹیب نسح نب دیبع اہلل ابعس نب یلع یک دورسی زوہج اؾ احرث تنب الضفل نب ابعس نب رہعیب نب ااحلرث نب دبع ابلطمل ںیھت۔ اؿ ےس

اوب الضفل یھت اور ہن وہ دراز دق اک انؾ اس ونومدل ےک انان ےک انؾ رپ الضفل اھت وخد ابعس نب یلع نب دبع انمػ اوباطبل ےک یسک ےٹیب اک انؾ الضفل اھت ہن اؿ یک تینک

اؿ ےک رفزدن اربک اک انؾ الضفل اھت وہ احصیب اور اجمدہ ےھت اؿ ےھت ی دوونں اایتمزی وصخںیتیص روسؽ اہلل ےک مع رتحمؾ رضحت ابعس نب دبعابلطمل

ی

یک

ر انؾ یھب اؿ اک رضحت ےک انؾ ےس رضحت ابعس مع روسؽ اہلل یک تینک اوب الضفل یھت ہن ہک ابعس نب یلع نب دبع انمػ اوب اطبل یک اور ہن وہ وطلی دق ےھت او

راھک اھت۔ےن اےنپ رتحمؾ اچچ ےک انؾ رپ یلعہ

وناوسں ںیم ےس اوؽ اذلرک یلع نب دیبع اہلل نب ابعس نب یلع ےن ابداعےئ الختف ملع دنلب رک ےک اس وتق ہک ابعیس ہفیلخ رخااسؿ

ںیم ےھت رہش دقشم رپ اعریض طلست رک ایل اھت

174

(42ب انب زحؾ ہحفص )رہمجۃ االاسن

رکالبء یھب وتمارت رےتش انےط وہےت نینسحہ اوالدن

ئ

اور اور دورسے ولعی ااکرب ےک اریم اوملنینم سیدی ےک اومی اخدناؿ ےس دعب احدث

نینم اولدیل رےہ۔وخد رضحت نیسح یک یقیقح ونایس زبنی نب افہمط تنب انیسحل وک اؿ ےک وادل نسح ینثم ےن اومی ہفیلخ اریم اومل

دبع اکلمل یک زوتیج ںیم دے دای اھت اور رضحت نیسح یک اؿ اصزبحادی افہمط ےن اےنپ وشرہ نسح ینثم یک وافت ےک دعب اانپ اکنح

اثین ایس اومی اخدناؿ ںیم رک ایل۔ رضحت نیسح یک ڑبی اصزبحادی دیسہ ہنیکس ےک وشرہوں ےک ےکی دعب درگیے وفت وہ اجےن

و رہمجۃ ااسنلب انب زحؾ( 59د اکنح وہےئ ےھت اؿ ںیم ےس دو اکنح اومی اخدناؿ ںیم وہےئ )اتکب بسن رقشی ہحفص ےس وج دعتم

رغہکیض ولعی و اومی ی دوونں اخدناؿ رکالب ےس ےلہپ یھب اور دعب ںیم یھب آسپ ےک روتشں ںیم درہج دنگےھ وہےئ ےھت ہک وایشحہن

ؿ یہ ہن اھت۔ اےنپ اھبیئ انجب یلع )زنی ااعلدبنی( یک رطح دیسہ ہنیکس رکالب ںیم وجاں اسؽ اشدی دہ رہ اظممل اور اخدناین انعد اک ائاک

یر ی نہب یھب وہیت ںیھت اےنپ اؿ اخہل زاد اھبیئ اریم سیدی لب

حیک یکین واہعق یک ینیع اشدہہ ںیھت اور امدری رےتش ےس اریم اوملنینم سیدی یک

رپ لقن وت رک دای ےہ رگم ملق در فک 267ہحفص 2 ااہظر رکںیت ںیھت۔ ہعیش ومرخ ربطی ےن اؿ اک ی وہشمر وقؽ دلج اور ااھچیئ اک ربالم

دنمش ےک وطر ےس ظفل رکنم دخا ےک ااضےف

175

ےس اھکل ےہ ہک

یۃ للہ خریین بن یزید بن معاو یت رجال کافدا با ل مارا فکانت سکینۃ تقو

174اؿ 132اومی الختف اک اخہمت رجہی ںیم وہا اھت ، االقنب تنطلس ںیم وج وخرنسیی وہا رکیت ےہ ایسی یہ اس االقنب ںیم یھب وہیئ اس اتریخی واہعق ےس

ف یہ ےن ابعویسں ےک ابرے ںیم رہتشم ےئک ےھت ہک ہچب ہچب اویمں اک

ن

خم

لتق رک دای ایگ اھت۔ ایس ایبیس ربس دعب یھب ااکذبی یک یعلق لھک اجیت ےہ وج ایس اوب

دنلب رک ےکس۔ اتکب االقنب ےک ابعیس الختف ےک دہع ںیم وخد اریم اوملنینم سیدی ےک االخػ اخص دقشم ںیم اےسی اب ارث ےھت ہک بلط الختف ںیم ملع اغبوت

الختف ےک ذہم دار دہعوں رپ رسرفاز رےہ۔ دو وس ربس کت دغباد ےک اقیض ااسنلب و و اترخی ےک ےحفص رپ داھکی اج اتکس ےہ ہک ڑکیسوں اومی ااخشص ابعیس

ےک لصتم ربقمے ااضقلۃی اومی اقیض رےہ ےھت۔ یٹھچ دصی رجہی ےک وہشمر ادنیسل ایس ح انب ریبج ےن دقشم یک ایس تح ےک دوراؿ واہں ےک ابب اانجلہب

م اہلل وم

مج

ف ےن وہشمر ایک ےہ ہک اؿ افلخء یک ربقںی یھب اڑھکوا ڈاںیل ںیھت۔ںیم ابافلظ وخد لوبر افلخےئ ونب اہیم ر

ن

خم

وجد اپیئ ںیھت در آاحنہکیل اس ذکاب اوب

رضحت انب ابعس ریخ ارقلوؿ ےک اس ہفیلخ وک سج یک تعیب الختف ںیم دص اہ احصہب رکاؾ اےنپ وتق ےک خیش ااحصلہب دیسان انب رمع و رتامجؿ ارقلاؿ 175

وہ اور دیسان افروؼ اپی ایتسہں وہں سج یک زوتیج ںیم وخد رضحت نیسح یک س یجیت دیسہ اؾ دمحم تنب دیسان دبعاہلل نب رفعج نب دبع انمػ اوباطبلیسیج دنلب

ےہ ہک دعب وافت روسؽ دخا ہمہ احصہب رمدت امظع یک وپیت دیسہ اؾ نیکسم وہں اےس ظفل رکنم دخا ےس ایس رطح مہتم ایک ایگ ےہ سج رطح ہعیش اک ی وہشمر وقؽ

ےک )اعمذ اہلل( اور املسؿ افریسہ وہ ےئگ ےھت وساےئ اوب ذر افغریہ

ںیم ےن رکنمنی دخا ںیم ےس وکیئ صخش سیدی نب اعموی ےس ڑبھ رک کین ںیہن داھکی ںیھت ہکہنیکس اہک رکیت

176

اتمہ ی ےتھجمس وہےئ ہک رکنم دخا اک ااہتؾ ہفیلخ انیملسمل رپ دونمشں یک ارتخاع ےہ رضحت نیسح ےک رفزدن اربک اور ایپری درتخ اک اریم

اور اتسیشئ اافلظ انہک اور آپ ےک داامد و وجیتھبں اک اؿ ےک االخػ و اافحد و ااکرب سیدی یک ذات ںیم وتسدہ افصت ےک ےئل داعہیئ املکت

ینب اہیم ےس دعب احدہث رکالبء یہی رےتش داری ےک اقلعتت اجری رانھک اس تقیقح اک نیب وبثت ےہ ہک احدہث رکالب یک وہ ونتیع رہسگ ہن

نینم سیدی اور امعؽ الخػ وک ذکاب و ارتفا ولمث رکےن یک رغض ےس امسیع یھت وج اس اتکب لتقم انیسحل ےک ومفل ےن اریم اومل

وااعقت یک لمہم رواوتیں اور دوی امالیئ اہکوینں یک رھب امر ےس رپ رفبی وطر رپ اں ایبؿ رک دی ےہ رگم رقبی رتنی ازعہ نیسح ےک

رغض ےس اؿ بس رضحات وک نج اک اعمل اس وتق ابشب اک اھت اور وہ اینپ آوھکنں دےھکی اوحاؽ ےک ااہظر و ایبانت وک اافخ رکےن یک

اتملہ یھب لفط ریغص اتب رک ی وصتر دےنی اک رشانمک رفاڈ اک اراکتب ایک ےہ ہک ینیسح اخدناؿ ںیم ےس وکیئ اب وعشر رفد حیحص احالت

اتبےن وک زدنہ ہن اچب اھت۔ اس رفاڈ یک دقرے رشتحی المہظح وہ۔

ف اک رشانمک رفاڈاوب

ن

خم

انجب یلع )زنی ااعلدبنی( اےنپ انمؾ وتقمؽ اھبیئ ےس رمع ںیم وک یئ ھچ ربس ڑبے ڑکلی وجاؿ ےھت اور عم اینپ اہیلہ اور دو وٹیبں

ےک دپر زبروگار ےک اس امتؾ رفس رعاؼ و رکالب ںیم وموجد رس ے ےس ہلمج احالت و وااعقت ےک ینیع اشدہ ےھت اںیھن وت یلع االرغص اہک

اسہل وھچےٹ اھبیئ وک یلع االربک۔ ی دبداییتن و دروغ وگیئ ضحم اس ےئل یک یئگ ےہ ہک اںیھن مک نس اتب رک رکالبیئ 18اور اؿ ےک ایگ

176د اگؿ وک انب زاید ےک انؾ اہند درابر ںیم شیپ وہےن رکالب ےس ااٹل وکہف الےئ اجےن

بمت ش

، وتقمنیل ےک انجب یلع )زنی ااعلدبنی( رفزدن نیسح اور درگی

یک نہب اک ربدیہ رس اک زینہ رپ ڑچےھ وسرۃ افہکل یک آوتیں یک التوت رکےن، رضحت نیسحہ رسوں یک وکہچ و ابزار ںیم امنشئ رکاےن، رضحت نیسحہ ربدیہ

ف ذکاب یک

ن

خم

نم ڑھگت ہمہ ویٹیبں ویبیبں اخدناؿ روسؽ اہلل یک اؿ دخمرات رپدہ تمصع و افعػ ےک ےب اچدر و ےلھک رس رھپاےن یک ی بس وکباس اوب

اری ےک ابووجد ملسم آابدی ذکب اتس ودروغ و دبوگیئ۔ رصػ اجیہؿ ذجابت ےک دصقم ےس ی ااکذبی رتاےش ےئگ ورہن وکہف ںیم اکی رش دنسپ امجتع یک دغ

وک ووجد ابیق راتہ اور ہن یک ارثکتی اؿ اہہیمش وخانیت و درگی ارفاد اخدناؿ یک ایسی وتنیہ و ذت لی ربدایچ ںیہن رکیت، ضیغ و بضغ ےک وطافؿ ںیم ہن انب زاید

اؿ وخانیت و ارفاد وک آراؾ دہ ولمحمں ںیم وسار رکا ےک افحیتظ دےتس ےک اسھت اؿ ےک اسویھتں اک۔ نکیل ااسی وکیئ واعق شیپ یہ ںیہن آای اریم رمع نب دعس ےن اینپ

رشتفی ےل اج رےہ ےھت۔ دای اھت ںاں رضحت نیسح ہ رکالبء یہ ےس ایس اقمؾ دقشم جیھب

وااعقت یک تقیقح اک اور الص ونتیع اک اافخ ایک اج ےکس وج رضحت وموصػ ےک اس رطز لمع ےس روز رونش یک رطح وہدیا وہ اجیت

ں ےن اور اؿ ےک ازعہ ےن ولخص و تبحم ےک اقلعتت اریم اوملنینم سیدی یک ذات اور اؿ ےک االخػ ےس اس احدہث ےہ ہک وخد اوھن

ف یک یہ رواتی دنمرہج ربطی دلج

ن

خم

رپ اکی ہگج وت اؿ اص اور دو وٹیبں 268ہحفص 2رکالب ےک دعب دبوتسر اقمئ رےھک ےھت۔ اوب

ھا اتب د

صن

ا

ای ےہ ینعی اچر اپچن اسؽ اک ریغص نس ہچب رھپ دورطس دعب یہ االغلؾ ارملضی ینعی امیبر ڑلاک ولہکاای ےہ اور وہ یھب اریم ےک ابپ وک ھد

رپ انب زاید ےک انؾ 263رمع نب دعس نب ایب واقص یک زابین وج رقیبی رہتش دار وہےن ےس اؿ وک وخب اچہپےتن ےھت۔ دورسی ہگج ہحفص

؎( ہک ی دےنھکی وک آای ی 176 ےئک اجےن یک ضحم ےب الص اور دح درہج رکموہ رواتی ںیم ی رنا وھجٹ وبال ایگ ےہ )اہند درابر ںیم شیپ

ف ہنع ربہنہ رک ےک اعمہنی وہا اور ہہک دای ایگ دوع االفلؾ ااھچ وھچڑ دو اس ڑلےک وک۔ رھپ ایس ذکاب ومفل

صفک اوب ابغل یھب وہ ےئگ ںیہ

ف ےن ہحفص

ن

خم

رپ اؿ بس وجاؿ رمع و اقملت ازعہ نیسح ےک ابرے ںیم ی ہہک رک ہک وبہج مک نس وہےن ےک لتق ہن ےئک 269-70

ےئگ سک درہج رشانمک دروغ ابین اک ی اراکتب ایک ےہ ہک اؿ ازعہ نیسح وک مک نس اتبای ےہ۔

واستصغر عیل بن حسنی بن عیل فلم یقتل (1)

نی ااعلدبنی( مک نس ےھجمس ےئگ اس ےئل لتق ہن ےئک ےئگ۔اور یلع نب نیسح نب یلع )ینعی ز

واستصغر الحسن بن الحسنی بن عیل فرتک فلم یقتل (2)

اور نسح نب نسح نب یلع )ینعی نسح ینثم داامد نیسح( مک نس ھجمس رک وھچڑ دےیئ ےئگ اور لتق ہن ےئک ےئگ۔

واستصغر عمر بن الحسن بن عیل فرتک فلم یقتل (3)

نسحل نب یلع )ینعی رمعو وشرہ رہلم تنب لیقع( مک نس ھجمس رک وھچڑ دےئ ےئگ اور لتق ہن ےئک ےئگ۔اور رمع نب ا

اس ےک اوہ ذکاب راوی ےن دیسہ ہنیکس رضحت نیسح یک بوبحب درتخ وک یھب ہن اشخب اشدی اس وصقر ںیم ہک وہ اریم اوملنینم سیدی یک

رپ اؿ یک وسیلیت وھچیٹ نہب افہمط وک اؿ ےس ڑبی اتبےت وہےئ اھکل ےہ 267ہحفص 2ی دلج یکین اک ربالم ااہظر رکیت ںیھت۔ اترخی ربط

۔ در آاحنہکیل ی افہمط دیسہ ہنیکس ےس ابرہ ربس وھچیٹ ںیھت، رضحت نیسح ےن اؿ یک امں

ہ

یبسکتافۃمط تنب انیسحل اکفتن اربک نم

رجہی ںیم دس ابرہ ربس یک ںیھت۔ دیسہ 61 ایل اھت اس ےس اثتب ےہ ہک رحمؾ رجہی ےس اکنح رک 49اؾ اقحل یویہ رضحت نسح وتمیف

یک الختف ےک آرخی اسؽ آےن ےس آپ یک بس ےک ابحہل دقع ںیم رضحت افروؼ امظعہ ہنیکس یک وادلہ ارلابب وت رضحت نیسحہ

ور اؿ رپ اانپ امؽ زایدہ رخچ رکےن رپ وقبؽ دیسہ ہنیکس ےس یلہپ زوہج ںیھت اور اؿ دوونں امں یٹیب ےس ریغ ومعمیل اسن و یگتفیش وہےن ا

( آپ ےک ربادر زبرگ ےن ہیبنت یک یھت سج ےک وجاب ںیم اس ہعطق ااعشر ںیم اہک اھت وج ےلھچپ اوراؼ ںیم درج 14/163)االاعین

یہ ےک اس رطح اےنپ وادل رضحت نیسحہےہ ہک ںیم اس رھگ ےس یھب تبحم رکات وہں سج ںیم رابب اور ہنیکس زیمابین رکیت وہں

ا 61یک زدنیگ ںیم بج زیمابین رکےن ےک نس و اسؽ یک ںیھت وقؽ ےس اؿ یک رمع نیعتم وہ اجیت ےہ۔ رضحت نیسحہ

ب

ت بییق ت

رجہی ںیم

وھجٹ ےہ۔ اسؽ یک اینپ وھچیٹ نہب ےس دس ابرہ اسؽ ڑبی ںیھت۔ اافخےئ اوحاؽ یک رغض ےس اؿ وک مک نس اتبان رشانمک 24،25

ف ےن وااعقت رکالب ےک ےلسلس ںیم وج وھجٹ رتاےش ںیہ اینپ اثمؽ آپ ںیہ۔ اوب

ن

خم

اور ویں وت داین ںیم وھجٹ یک یمک ںیہن نکیل اوب

ہف دیسہ اؾ وثلکؾ تنب یلع یویہ دیسان رمع افروؼ

ن

خم

بنی ےک الطؼ وک یھب رکالب ںیم نیب رکات وہا دالھکات ےہ درآاحنہکیل وہ اینپ یقیقح نہب ز

رھگ رہ وہ اجےن ےک دعب اےنپ اؿ یہ ونہبیئ و انب مع رضحت دبعاہلل نب رفعج ایطر ہ ےک دقع ںیم آ رک اس وتق دمہنی ںیم اؿ اخودن ےک

ف اؿ یک اؿ نہب زبنی وک امسپدناگؿ ےک اسھت دمہنی ولٹ آان ایبؿ رکات ےہ درآاحنہکیل وہ دقشم ںیم

ن

خم

یہ رںیہ ریہ ںیھت۔ اوب

خیہ ص

ی کٹ ااسنولکیئ ڈیپای یک دلج دوؾ

99 وںیہ رمںی اور وںیہ دموفؿ ںیہ اؿ یک ربق اضمافت دقشم رواہح رپ ےہ سج اک ذرک االسکم ش

اناکیم ےک رپ ابرصلاتح ایک ایگ ےہ۔ وہ دیسہ اؾ دمحم زوہج اریم سیدی یک امدر وہےن ےک رہتش ےس اؿ یک وخ دانم ںیھت رخوج ینیسح یک

االقنیب احالت ےک دعب وہ سک دؽ ےس دمہنی واسپ اجان وگارا رکںیت۔

رک انجب دبعاہلل نب رفعج ایطر اؿ ےک وشرہ ےن اؿ وک الطؼ دےنی ےک دعب اؿ یک یگس نہب دیسہ اؾ وثلکؾ یویہ دیسان رمع افروؼ ےس اکنح

ھا زبنی ) رہجۃ االاسنلب انب

ن

ح

( وشرہ ےس دجایئ اور نیسح ےسیج اھبیئ ےس دایمئ 1962وبطمہع 28زحؾ ہحفص ایل اھت دعب االطہق ال

افمرتق ےک دعب وایسپ ںیم اب اؿ ےک ےئل ایک ششک ابیق ریہ یھت۔ ادرھ اریم سیدی ےسیج رکمی اسفنل داامد اور وسیلیت یٹیب ےن ایسی

رک وافت اپیئ۔ اؿ ےس وج ےبطخ اور رقتریںی وسنمب ںیہ ضحم ویعض ددلاری و اخرط دمارت یک ہک دقشم ںیم اؿ یہ ےک اپس رہ

ف یک ی اسری اتکب دویامالیئ اہکوینں اور نم ڑھگت وصقں ےس ارثک و رتشیب رمبت ےہ۔ اتمہ ومفل ےن رخوج ینیسح اک

ن

خم

ںیہ۔ اوب

اں اؾ ا نییبن اؿ ےک اسھت اس ےئل اور یھب ےئگ دصقم ایسیس اتبای ےہ۔ رضحت نیسح ےک وج اچر وسےلیت اھبیئ ابعس نب یلع رفزدن

یا ؽ وکہف ںیم رمش نب ذی اوجلنش ےک ےلیبق ںیم یھت۔ رفزدناؿ رضحت یلع ںیم انجب دمحم انب اہیفنحلہ اک وج اقمؾ بہ

ن

تذرک آ ےھت ہک اؿ یک

ؽ ہعیش ومفل دمعۃ ااطلبل اصػ ہہک دای اکچ ےہ وہ اس رخوج ےک تخس الخػ ےھت ایس رطح دورسے اھبیئ رمع االرطػ ےن وت وقب

وبطمہع 207ہک ریمے اھبیئ نیسح ےن ھجم ےس رخوج ےک ارصار ایک رگم ںیم وت جاتحط ونوجاؿ اھت اؿ ےک اسھت اجات وت امرا اجات )ہحفص

ذلی ںیم درج ےہ اظرہ رکات ےب الگ ریغ ملسم ومرخ ڈوزی یک اتکب ےک ارگنسیی اڈینشی اک ی رقفہ سج اک اردو رتہمج کیؤنھکل( ا

:ےہ ہک اؿ ےک اعمرصنی اس واےعق وک سک رظن ےس دےتھکی ںیہ۔ ومرخ ڈوزی اتھکل ےہ ہک

االخػ اک ی ومعام اعشر راہ ےہ ہک وہ اناکؾ دمویعں یک اناکیم رپ ذجابت ےس ولغمب وہ اجےت ںیہ اور شب اواقت ااصنػ ، وقیم انم اور

ےک قلعتم وہانلک ہروں وک رظن ادناز رک دےتی ںیہ وج ادتباء ںیم ہن روک دی یئگ وہ۔ یہی تیفیک االخػ نیسحہایسی اخہن یگنج ےک

وک ئاجےئ ےہ وج اؿ وک اکی اظاملہن رجؾ اک ہتشک ایخؽ رکےت ںیہ۔ اریاین ددی بصعت ےن اس وصتری ںیم دخواخؽ رھبے، نیسحہ

و اطخےئ ذینہ اور رقبی رقبی ریغ ومعمیل اجہ ےک اکرؿ الہتک یک اجبن زیی اکی ومعمیل تمسق آزام ےک وج اونیھک زغلش

ےس رواں دواں وہ ں ویل اہلل ےک روپ ںیم شیپ ایک ایگ ےہ۔ اؿ ےک مہ رصعوں ںیم ارثک و رتشیب اکی دورسی رظن ےس دےتھکی ےھت۔ وہ

یک زدنیگ ںیم سیدی یک ویل دہعی یک تعیب رک یل اوھنں ےن اعموی ہاںیھن دہع ینکش اور اغبوت اک وصقر وار ایخؽ رکےت ےھت ویکں ہک

(1913، اشنیپس االسؾ ارگنسیی رتہمج وبطمہع ڈنلؿ 127ہحفص )یھت۔ اور اےنپ قح و دوعی الختف وک اثتب ہن رک ےکس ےھت۔

ےک رفس رعاق و رکالب یک زنمںیل اور افےلص رضحت نیسح

زنمؽ

اف

ہلص

روایگن آدم

ف

ن

خم

اوب

یک ایبؿ

رکدہ

زنمؽ

زنمؽ

اف

ہلص

روایگن آدم

ف

ن

خم

اوب

یک ایبؿ

رکدہ

زنمؽ

مہ

عظم

--- --- ہکم

ذی 10

اہجحل

31 دیف

ذی 24

اہجحل

ذی 25

اہجحل

24 اتسبؿ اعرم

ذی 10

اہجحل

ذی 11

اہجحل

33 االرفج

ذی 25

اہجحل

ذی 26

اہجحل

22 ذات رعاؼ

ذی 11

اہجحل

ذی 12

اہجحل

ذات

رعاؼ

24 ازخلہمی

ذی 26

اہجحل

ذی 27

اہجحل

26 ارمغلہ

ذی 12

اہجحل

ذی 13

اہجحل

یہ بعلت

ت 33

ذی 27

اہجحل

ذی 28

اہجحل

ح

لمل

18 ا

ذی 13

اہجحل

ذی 14

اہجحل

26 ربق اابعلدی

ذی 28

اہجحل

ذی 29

اہجحل

مہیع فن

34 ا

ذی 14

اہجحل

ذی 15

اہجحل

و ؼ ق

صل

29 ا

ذی 29

اہجحل

رحمؾ 1

قملع

32 ا

ذی 15

اہجحل

ذی 16

اہجحل

رحمؾ 2 رحمؾ 1 21 زابہل

یلہ ب 21 سل

ذی 16

اہجحل

ذی 17

اہجحل

رحمؾ 3 رحمؾ 2 24 ااقلع

دعمؿ ینب

میلس

26

ذی 17

اہجحل

ذی 18

اہجحل

رحمؾ 4 رحمؾ 3 24 ہبقع

24 زذبہ

ذی 18

اہجحل

ذی 19

اہجحل

رحمؾ 5 رحمؾ 4 24 واہصق

االواؿ

یہ ب

یتم

24

ذی 19

اہجحل

ذی 20

اہجحل

رحمؾ 6 رحمؾ 5 24 ارقلاع

32 دعمؿ رقنہ

ذی 20

اہجحل

ذی 21

اہجحل

ہ

یبت

معل

رحمؾ 7 رحمؾ 6 32 ا

34 ااحلزج

ذی 21

اہجحل

ذی 22

اہجحل

رحمؾ 8 رحمؾ 7 34 اذعلبی ااحلزج

34 ریمسا

ذی 22

اہجحل

ذی 23

اہجحل

می

صنح

ذو

رصق اقملت

رحمؾ 8،9 54

34 وتز

ذی 23

اہجحل

ذی 24

اہجحل

رحمؾ 10 رکالبء

رجہی یک ںیہ۔ 61رجہی اور رحمؾ یک اترںیخی 60افہلص رعیب لی ےہ۔ ذی اہجحل یک اترںیخی

)ی رہفتس مہبم اور وبدیسہ ےہ، ارگ یسک ےک اپس اتکب اک ایلص ہخسن وموجد وہ وت از راہ رکؾ اس یک حیحصت رکوا دںی۔(

متخ د

***

اٹگنپئ: ریہظ ارشػ

دتونی )رپوػ رڈیگن(: ااجعز دیبع

رقآؿ ن ستنیئ و آراشئ : ایپؾ

To Download Books and Articles of

Dr Muhammad Hamidullah

Visit our page:

www.facebook.com/Dr.Muhammad.Hamidullah

www.facebook.com/payamequran

www.facebook.com/Payam.e.Iqbal

www.ebooksland.blogspot.com

www.facebook.com/ye.Meri.dunyaa