Recenzja: Małgorzata Barańska

Redakcja: Małgorzata BarańskaOpracowanie graficzne: Grzegorz JanikProjekt okładki: Sandra DudekIlustracje: Agata Półtorak, Krzysztof Spychał, Sandra Dudek

© Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2010

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach:www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana – mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-467-1

Gdańsk 2010 – Wydanie I

3

WSTĘP

Zdarza się często, że rodzice dzieci w młodszym wieku szkolnym są zaniepokojeni, ponieważ ich

pociechy mają kłopoty z:

– wyodrębnianiem głosek na początku wyrazów (w nagłosie), w środku wyrazów (w śródgło-

sie) i na końcu wyrazów (w wygłosie);

– wyodrębnianiem sylab w wyrazach, wyrazów w zdaniach, zdań w wypowiedziach ustnych;

– formułowaniem zrozumiałych dla rozmówcy komunikatów ustnych (wypowiedzi bywają

niejasne i chaotyczne);

– rozumieniem cicho czytanego tekstu;

– kojarzeniem danej głoski z jej znakiem graficznym, czyli literą (zdarza się, że dzieci łączą

daną głoskę z niewłaściwym znakiem graficznym);

– zapamiętaniem słowa na czas potrzebny do przetworzenia go i zakodowania w pamięci słu-

chowej.

Niepokój rodziców jest uzasadniony. Powyższa lista trudności wskazuje na to, że dzieci, które

ich doświadczają, mają problemy z pamięcią słuchową i wzrokową. Kłopoty tych uczniów powinny

zostać jak najszybciej wyeliminowane, w przeciwnym razie będą mieli oni trudności w czytaniu i pisa-

niu oraz w komunikacji słownej.

Pamięć słuchowa jest to zdolność do utrwalania i przypominania sobie informacji dźwiękowej.

Z kolei pamięć wzrokowa to zdolność do utrwalania i przypominania sobie informacji wizualnej

(spostrzeżeń wzrokowych). Oba rodzaje pamięci znacząco przyczyniają się do przyswajania wiedzy,

dlatego powinny być nieustannie doskonalone i usprawniane. Jak to się dzieje, że część ustnych

informacji kierowanych do dziecka znika („ulatuje”), a część zostaje zatrzymana w pamięci? Czy

dziecko może zapamiętać więcej informacji dźwiękowych? Jaki system odpowiedzialny jest za ten

proces? Dlaczego uczeń zapamiętuje i potrafi przypomnieć sobie tylko część wiadomości, które do-

cierają do niego za pośrednictwem wzroku, a do pozostałych – chociaż równie istotnych – nie potrafi

się odwołać?

Aby odpowiedzieć na pierwsze z tych pytań, należy pokrótce przybliżyć mechanizm działania pę-

tli fonologicznej1, a także samo jej pojęcie, które jest ściśle związane z definicją pamięci słuchowej.

Pętla fonologiczna jest systemem, który przez około dwie sekundy zatrzymuje w pamięci informacje

akustyczne otrzymywane z zewnątrz. Te dwie sekundy to czas przeznaczony na powtarzanie infor-

macji, aby nie zniknęły z pamięci. Jest to czas świadomego utrwalania „torów”, po których w pamię-

ci dziecka „przejeżdżają” informacje. Sprawnie funkcjonująca pętla fonologiczna jest niezbędna do

1 Pojęcie pętli fonologicznej (artykulacyjnej) zostało opisane w 1974 roku przez Alana Baddeleya (Baddeley A., Pamięć. Poradnik użytkownika, Warszawa 1998, s. 50–54).

4

osiągania postępów w nauce czytania, pisania, komunikowania się, a także w nauce języków obcych,

muzyki i arytmetyki (obliczania pamięciowego).

Niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania wzrokowego jest ana-

tomicznie dobrze zbudowany i funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy. Odpowiada on za per-

cepcję informacji wizualnych. Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora wzrokowego objawia się

trudnościami w odróżnianiu podobnych kształtów (na przykład klocków, liter, symboli), w doko-

nywaniu analizy wzrokowej obrazka (wyróżnianiu z niego szczegółów, wskazywaniu brakujących

elementów), w analizie struktury literowej wyrazu. Utrudnione jest spostrzeganie i rozpoznawanie

wyrazów i ich pisowni ortograficznej, tekstów, schematów, obrazów, kształtów rzadziej używanych

liter. Zaburzeniom percepcji wzrokowej towarzyszy zwykle słaba pamięć wzrokowa.

Należy sobie uświadomić, że zarówno pamięć słuchową, jak i wzrokową można ćwiczyć i dosko-

nalić. Temu właśnie służą poniższe ćwiczenia.

5

Ćwiczenia rozwijające pamięć słuchową i wzrokową

Opracowane przez nas ćwiczenia mają na celu rozwijanie pamięci wzrokowej i słuchowej u dzieci

oraz rozszerzanie zakresu pętli fonologicznej (czyli zdolności do zatrzymywania jak największej ilo-

ści informacji akustycznych w czasie dwóch sekund). Składają się one z dwóch części:

Część I, Sylabowy maraton, przeznaczona jest dla dzieci w młodszym wieku szkolnym. Ćwicze-

nia w niej zawarte mają formę zabawy i mogą być wykonywane przez uczniów zarówno w szkole,

jak i w domu.

Numery ćwiczeń

Nazwy ćwiczeń Cele ćwiczeń i opis ich przebiegu

1 Co słychać na początku? Cel: ćwiczenie słuchu fonemowego – nagłos.Przebieg: Dziecko nazywa obrazek i stwierdza, jaką głoskę słyszy w nagłosie. Wpisuje odpowiednią literę w wyznaczone miejsce na obrazku. W nagrodę może pokolorować obrazek.

2 Co słychać w środku? Cel: ćwiczenie słuchu fonemowego – śródgłos.Przebieg: Dziecko nazywa obrazek, wymawia głoskę, którą słyszy w śródgłosie, i wpisuje odpowiednią literę w wyznaczone miejsce na obrazku. W nagrodę może pokolorować obrazek.

3 Co słychać na końcu? Cel: ćwiczenie słuchu fonemowego – wygłos.Przebieg: Uczeń nazywa obrazek. Wymienia głoskę, którą słyszy w wygłosie, i wpisuje odpowiednią literę w wyznaczone miejsce na obrazku. W nagrodę może pokolorować obrazek.

4 Literka do lusterka Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.Przebieg: Uczeń odczytuje (z lusterkiem lub bez) odwrócone litery; ustala, jaki wyraz tworzą, i zapisuje rozwiązanie.

5 Cyferka do lusterka Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości cyfr.Przebieg: Dziecko odczytuje odwrócone cyfry i łączy je z cyframi napisanymi prawidłowo.

6 Z liter wyrazy czyta Gerwazy Cele: ćwiczenie analizy i syntezy słów; kojarzenie liter z odpowiednimi głoskami.Przebieg: Dziecko odczytując kolejne litery, wypowiada odpowiednie głoski, następnie łączy je i wyraźnie wymawia wyrazy.

6

7 Mała Hania czyta zdania Cele: ćwiczenie analizy i syntezy słów; kojarzenie liter z odpowiednimi głoskami.Przebieg: Uczeń odczytując kolejne litery, wypowiada odpowiednie głoski, następnie łączy je i wyraźnie wymawia zdania.

8 Od końca przeczytamy – wyrazy poznamy Cele: ćwiczenie analizy i syntezy słów; kojarzenie liter z odpowiednimi głoskami.Przebieg: Dziecko odczytując litery w kolejności od strony prawej do lewej, wymawia odpowiednie głoski, następnie łączy je i wyraźnie wypowiada wyrazy napisane wspak.

9 Sylaby łączymy – czytanie ćwiczymy Cel: ćwiczenie czytania wyrazów sylabami.Przebieg: Uczeń czyta sylaby, łączy je i głośno wymawia wyrazy, które powstały.

10 Sylaby łączy Ania i czyta zdania Cel: ćwiczenie czytania zdań sylabami. Przebieg: Dziecko czyta sylaby, łączy je i głośno wymawia powstałe zdania.

11 Gdy pomyślimy, to ka skreślimy Cel: ćwiczenie czytania wyrazów i dzielenia ich na sylaby.Przebieg: Dziecko przekreśla sylaby ka, odczytuje powstałe wyrazy i zdania, a następnie łączy zdania z odpowiednimi obrazkami.

12 Kto z was wie, kiedy jest a, b, c? Cele: rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego i sprawdzanie rozumienia czytanego tekstu. Przebieg: Uczeń czyta kolejne pytania i wszystkie warianty odpowiedzi, a następnie wybiera właściwą odpowiedź i zaznacza ją.

13 Psotnik wiatr Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter. Przebieg: Dziecko układa z liter wyrazy i zapisuje je, odczytuje zdania umieszczone na figurach geometrycznych, uzupełnia literami i dwuznakami zdania z lukami.

14 Ślady na piasku Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.Przebieg: Uczeń odczytuje częściowo zakryte litery i czyta złożone z nich wyrazy.

15 Kasia pisała, literki zamalowała Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.Przebieg: Dziecko odczytuje częściowo zakryte litery, czyta ułożone z nich wyrazy i zdania.

16 Janek osiem razy układał z liter wyrazy Cele: ćwiczenie percepcji wzrokowej i słuchowej. Utrwalanie pojęcia rzeczownika.Przebieg: Uczeń układa z podanych liter wyrazy będące nazwami zwierząt, roślin i rzeczy, a następnie zapisuje je.

7

17 Sylabowa drabinka Cele: ćwiczenie czytania wyrazów, liczenia sylab w wyrazach i pisania.Przebieg: Uczeń czyta kolejne wyrazy; sprawdza, z ilu sylab się składają, i zapisuje je w odpowiednich miejscach. Na samym dole drabinki powinny się znaleźć wyrazy jednosylabowe.

18 Tasiemkowy język Cel: ćwiczenie wyodrębniania wyrazów w zdaniu. Przebieg: Dziecko wyodrębnia wyrazy w zdaniach zapisanych jednym ciągiem i oddziela je pionowymi kreskami.

19 Szyfrowanie Cel: ćwiczenie czytania wyrazów i zdań kodowanych sylabami sa, sia, sza. Przebieg: Dziecko przekreśla sylaby sa, sia, sza, a następnie odczytuje powstałe wyrazy i zdania.

20 Chochlik Cel: rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej i słuchowej.Przebieg: Uczeń skreśla niepotrzebne litery i sylaby, a następnie odczytuje poprawione zdania.

21 Czy zapamięta głowa, jakie to słowa? Cel: poprawianie funkcjonowania systemu pętli fonologicznej. Przebieg: Dziecko czyta pary słów (w każdej parze jest słowo prawdziwe i wymyślone), zapamiętuje je i odtwarza z pamięci.

22 Logiczne zdania Cele: rozwijanie słownictwa i świadomości językowej. Przebieg: Uczeń czyta zdania i znajduje w każdym z nich wyraz, który ma więcej niż jedno znaczenie.

23 Sylabowa przeskakiwanka Cel: rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej i słuchowej.Przebieg: Dziecko wyodrębnia sylaby w wyrazach, następnie łączy wskazane sylaby, tworząc w ten sposób nowe wyrazy, a rozwiązania wskazuje na obrazkach.

24 Pionowe zdania Cel: ćwiczenie percepcji wzrokowej. Przebieg: Uczeń wyodrębnia słowa z pionowo zapisanego ciągu liter, a następnie zapisuje poziomo od strony lewej do prawej zdania, które powstały z tych słów. Zachowuje odstępy między wyrazami.

25 Ślimaczki Cel: doskonalenie koordynacji ruchowo-słuchowo-wzrokowej. Przebieg: Dziecko wypowiadając sylabami wyrazy i zdania, rysuje ślimaczka. Jedno okienko odpowiada jednej sylabie. Im dłuższy wyraz lub zdanie, tym dłuższy będzie ślimaczek. Rysowanie dziecko rozpoczyna od zaznaczonego punktu.

8

26 Sylabowe tasiemki Cel: poprawianie funkcjonowania systemu pętli fonologicznej.Przebieg: Dziecko odczytuje kolejno sylabowe tasiemki lub słucha ciągów sylab czytanych przez nauczyciela, a następnie powtarza je.

27 Sylabowy maraton Cel: poprawianie funkcjonowania systemu pętli fonologicznej.Przebieg: Uczniowie wykonują to ćwiczenie w parach. Na przemian powtarzają z pamięci ciąg sylab, dodając do niego za każdym powtórzeniem kolejną sylabę.

28 Sylabowe schody Cel: ćwiczenie czytania wydłużających się ciągów sylab, tworzących nonsensowne słowa. Przebieg: Uczeń czyta coraz dłuższe ciągi sylab.

29 Sylabowe domki Cel: ćwiczenie czytania sylabami wyrazów i zdań. Przebieg: Dziecko odczytuje sylaby, które są umieszczone na piętrach domków, rozpoczynając od najwyższego piętra. Następnie łączy sylaby, odczytuje wyrazy i zdania, a potem je zapisuje.

Część II, Języki przybyszów z innych planet, polecamy dzieciom od 7. roku życia jako dobrą

zabawę rozwijającą pamięć słuchową. Zabawa ta polega na tworzeniu według określonego klucza

wyrazów w języku Marsjan, Wenusjan, Jowiszan i Saturnian. Ćwiczenia może wykonywać jedno

dziecko lub cała grupa. Zadania tego typu przyczyniają się do polepszenia funkcjonowania systemu

pętli fonologicznej. Według D. Schactera2 liczba nonsensownych słów, które dziecko potrafi powtó-

rzyć w jednym ciągu, pomaga przewidzieć rozwój jego słownictwa.

Jak buduje się wyrazy w języku Marsjan?Pierwszą sylabą każdego wyrazu jest mar, czyli początkowa sylaba wyrazu Marsjanie. Drugą

cząstką marsjańskiego słowa jest pierwsza sylaba liczebnika wskazującego wiek dziecka, na przykład

sie – siedem, o – osiem, dzie – dziewięć, dziesięć, je – jedenaście. Trzecią sylabę stanowi ostatnia

sylaba wyrazu, który jest tłumaczony na język marsjański, na przykład la – fasola, ło – krzesło, ry –

okulary. Ostatnia sylaba jest powtórzeniem pierwszej, czyli mar.

Przykłady wyrazów w języku Marsjan

Dziecko siedmioletnie powie i zapisze:

dobranoc – marsienocmar

przepraszam – marsieszammar

dziękuję – marsiejęmar

zima – marsiemamar.

2 Schacter D. L., Siedem grzechów pamięci, Warszawa 2003, s. 53–54.

9

Swoje rysunki dziecko siedmioletnie podpisze w języku Marsjan następująco:

gruszka – marsiekamar

żyrafa – marsiefamar

kokarda – marsiedamar

grosz – marsiegroszmar.

Dziecko ośmioletnie powie i zapisze:

chodzi – marodzimar

sprząta – marotamar

maluje – marojemar.

Dziecko dwunastoletnie powie i zapisze:

lustro – mardwatromar

Kasia – mardwasiamar

ołówek – mardwawekmar.

Jak powstają wyrazy w języku Wenusjan?Początkiem każdego wenusjańskiego wyrazu jest we, czyli pierwsza sylaba wyrazu Wenusjanie.

Kolejną cząstkę wyrazu tworzy pierwsza sylaba nazwy aktualnego dnia tygodnia, czyli po – ponie-

działek, wto – wtorek, śro – środa itd. Trzecia sylaba słowa to pierwsza zgłoska wyrazu, który jest

tłumaczony na wenusjański, na przykład do – domek, ko – komórka, o – ołówek. Ostatnia sylaba,

podobnie jak w języku Marsjan, jest powtórzeniem pierwszej.

Przykłady wyrazów w języku Wenusjan

W poniedziałek uczeń powie i zapisze:

mama – wepomawe

tata – wepotawe

woda – wepowowe.

We wtorek wyrazy będą brzmiały następująco:

deszczyk – wewtodeszwe

parasol – wewtopawe

bałwan – wewtobałwe.

Wyrazy wypowiedziane i zapisane w środę to:

zeszyt – weśrozewe

klucze – weśrokluwe

ręcznik – weśroręwe.

10

W piątek dziecko podpisze swoje rysunki w języku Wenusjan następująco:

żaba – wepiążawe

jeż – wepiąjeżwe

waga – wepiąwawe.

Jak tworzy się wyrazy w języku Jowiszan?Pierwszą sylabą każdego wyrazu w języku mieszkańców Jowisza jest jo. Kolejną – pierwsza sy-

laba rzeczownika wskazującego płeć dziecka lub pierwsza sylaba jego imienia, na przykład chło –

chłopiec, dzie – dziewczynka, ka – Kasia. Trzecią cząstką jowiszańskiego wyrazu jest pierwsza lite-

ra lub dwuznak kodowanego wyrazu, na przykład ż – żyrafa. Zakończeniem wyrazu jest sylaba jo.

Przykłady wyrazów w języku Jowiszan

Chłopiec powie i zapisze:

żyrafa – jochłożjo

szakal – jochłoszjo

lew – jochłoljo.

Dziewczynka powie i zapisze:

lustro – jodziewljo

grzebień – jodziewgjo

spinka – jodziewsjo.

Kasia powie i zapisze:

mydło – jokamjo

szafa – jokaszjo

zegar – jokazjo.

W języku Jowiszan Kasia podpisze rysunki następująco:

szyba – jokaszjo

czapka – jokaczjo.

Jak konstruuje się wyrazy w języku Saturnian?Pierwszą sylabą każdego wyrazu w tym języku jest sa. Kolejną częścią wyrazu jest pierwsza sylaba

nazwy aktualnej pory roku: wio – wiosna, la – lato, je – jesień, zi – zima. Trzecią cząstkę stanowi ostat-

nia litera tłumaczonego wyrazu, na przykład a – tata, c – owoc, o – dziecko. Ostatnią sylabą jest sa.

Przykłady wyrazów w języku Saturnian

Zimą dziecko powie i zapisze:

noc – sazicsa

mysz – saziszsa

mecz – saziczsa.

11

Wiosną wyrazy będą brzmiały:

tata – sawioasa

balon – sawionsa

kozioł – sawiołsa.

Latem dziecko powie i zapisze:

słońce – salaesa

plaża – salaasa

rower – salarsa.

„Jesienne” wyrazy to na przykład:

tata – sajeasa

długopis – sajessa

brat – sajetsa.

Rysunki wykonane zimą dziecko podpisze w języku Saturnian następująco:

bałwan – sazinsa

sanki – saziisa

narty – saziysa.

Po wykonaniu wszystkich ćwiczeń dziecko otrzymuje tytuł Mistrza sylabowego maratonu.

Wesołej zabawy podczas wykonywania ćwiczeń życzą

Autorki

12

Część ISylabowy maraton

Ćwiczenie 1

Co słychać na początku?

• Nazwij obrazki.• Powiedz, jakie głoski słyszysz na początku słów.• W puste miejsce na obrazkach wpisz pierwsze litery wyrazów.• Pokoloruj obrazki.

13

Ćwiczenie 2

Co słychać w środku?

• Nazwij obrazki.• Powiedz, jakie głoski słyszysz w środku wyrazów. Te głoski są samogłoskami. • Wpisz w okienka litery, które są w środku wyrazów.• Pokoloruj obrazki.

14

Ćwiczenie 3

Co słychać na końcu?

• Nazwij obrazki.• Powiedz, jakie głoski słyszysz na końcu wyrazów. • W puste miejsca na obrazkach wpisz ostatnie litery wyrazów.• Pokoloruj rysunki.

15

Ćwiczenie 4

Literka do lusterka

Literki przeglądają się w lusterkach. Odczytaj każdą z nich. Możesz pomóc sobie, przykładając lusterko pionowo z lewej strony każdej litery. Jakie wyrazy powstały? Zapisz je.

T

p

n

n

l

z

k

n

s

k

c

o

i

o

o

i

e

a

o

z

a

y

l

e

g

s

z

g

p

ż

c

p

t

a

r

a

a

a

u

y

z

e

r

o

k

r

s

c

o

l

y

g

e

t

e

t

u

n

i

k

a

k

s

a

a

z

SPIS TREŚCI

WSTĘP ....................................................................................................................................... 3

Część I. Sylabowy maraton .................................................................................................... 12

Co słychać na początku? ....................................................................................................... 12

Co słychać w środku? ............................................................................................................ 13

Co słychać na końcu? ............................................................................................................ 14

Literka do lusterka ................................................................................................................. 15

Cyferka do lusterka ................................................................................................................ 16

Z liter wyrazy czyta Gerwazy ................................................................................................ 17

Mała Hania czyta zdania ....................................................................................................... 18

Od końca przeczytamy – wyrazy rozpoznamy ...................................................................... 18

Sylaby łączymy – czytanie ćwiczymy ................................................................................... 19

Sylaby łączy Ania i czyta zdania ........................................................................................... 20

Gdy pomyślimy, to ka skreślimy ........................................................................................... 21

Kto z was wie, kiedy jest a, b, c? ........................................................................................... 24

Psotnik wiatr .......................................................................................................................... 26

Ślady na piasku ...................................................................................................................... 28

Kasia pisała, literki zamalowała ............................................................................................ 29

Janek osiem razy układał z liter wyrazy ................................................................................ 31

Sylabowa drabinka ................................................................................................................ 34

Tasiemkowy język ................................................................................................................. 35

Szyfrowanie ........................................................................................................................... 36

Chochlik ................................................................................................................................ 37

Czy zapamięta głowa, jakie to słowa? ................................................................................... 38

Logiczne zdania ..................................................................................................................... 41

Sylabowa przeskakiwanka ..................................................................................................... 41

Pionowe zdania ...................................................................................................................... 44

Ślimaczki ............................................................................................................................... 46

Sylabowe tasiemki ................................................................................................................. 51

Sylabowy maraton ................................................................................................................. 54

Sylabowe schody ................................................................................................................... 55

Sylabowe domki .................................................................................................................... 58

Część II. Języki przybyszów z innych planet ........................................................................ 60

Marsjanie ............................................................................................................................... 60

Wenusjanie............................................................................................................................. 64

Jowiszanie .............................................................................................................................. 68

Saturnianie ............................................................................................................................. 72

BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................ 76

DYPLOM DLA MISTRZA SYLABOWEGO MARATONU ................................................... 77