MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU - cso.edu.me CSOa/Obrazovni programi/Obrazovni... · 3 OPŠTI DIO 1. Naziv programa: MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU 2. Nastavni plan Redni Broj

OBRAZOVNI PROGRAM

MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU

2

SADRŽAJ OPŠTI DIO ................................................................................................... 3 1. NAZIV PREDMETA: MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU ....................................... 3 2. NASTAVNI PLAN ........................................................................................ 3 POSEBNI DIO ................................................................................................ 5 1. PREDMETNI PROGRAMI ................................................................................ 5 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI ...................................................................... 5 1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI .................................................................. 6 1.2.1. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA .......................................... 6 1.2.2. MAŠINSKI MATERIJALI .......................................................................... 14 1.2.3. MEHANIKA ........................................................................................ 18 1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM ...................................................... 24 1.2.5. TEHNOLOGIJA OBRADE ........................................................................ 33 1.2.6. HIDRAULIKA I PNEUMATIKA ................................................................... 43 1.2.7.ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI ...................................................... 53 1.2.8.TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA ........................................................... 86 1.2.9. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA .............................................100 1.2.10. PREDUZETNIŠTVO ............................................................................120 1.2.11.C. PRAKTIČNA NASTAVA .....................................................................126 1.3.1. STRANI JEZIK II .................................................................................159 1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE ..................................................160 1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA ...................................................................165 1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA ................................................172 1.2.5. MEHATRONIKA ..................................................................................183 1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA ...............................................................193 1.3.7. ENERGETSKA EFIKASNOST ...................................................................201 2. STRUČNI ISPIT ........................................................................................208 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO -TEORIJSKI DIO ISPITA ...................................208 2.1.1. ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI ....................................................208 2.1.2. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA .............................................211 2.2. ISPITNI KATALOG ZA STRUČNI RAD ...........................................................214 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA, STRUČNI RAD ..........214 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA ..................................................218 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA .....................219 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA .........................219 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH ..........................219 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA ..........................219 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ..............................221 9. PROFESIONALNA PRAKSA ..........................................................................222 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ..........................................................................223

3

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU 2. Nastavni plan

Redni Broj

Nastavni predmeti grupe predmeta

I II III IV Ukupno sed. god. sed. god. sed. god. sed. god. A Opšte obrazovni predmeti 1. Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 459 2. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423 3. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282 4. Informatika 2 72 72 5. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282

Društvena grupa predmeta 1. Istorija 2 72 72 2. Geografija 2 72 72 3. Sociologija 2 72 72

Prirodna grupa predmeta 1. Fizika 2 72 72 2. Hemija 2 72 72

UKUPNO A 16 576 14 504 12 432 10 330 1842 B Stručno-teorijski predmeti

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima 3 108 108

2. Mašinski materijali 2 72 72 3. Mehanika 2 72 2 72 144

4. Elektrotehnika sa elektronikom 2 72 2 72 144

5. Tehnologija obrade 2 72 72 6. Hidraulika i pneumatika 2 72 2 72 144

7. Energetska postrojenja i procesi 3 108 4 144 4 132 384

8. Termodinamika i termotehnika 2 72 2 66 138

9. Mjerenje, automatizacija i regulacija 2 72 3 99 171

10. Preduzetništvo 2 66 66 UKUPNO B 9 324 11 396 10 360 11 363 1443

C Praktična nastava 4 144 4 144 5 180 6 198 666 D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141 E Izborna nastava 2 72 2 72 4 144 4 132 420 1. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282

2. Ekologija i zaštita životne sredine 2 72 72

3. Poslovna komunikacija 2 72 72

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta 2 72 2 72 144

5. Mehatronika 2 72 2 66 138 6. Industrijska postrojenja 2 72 2 66 138 7. Energetska efikasnost 2 72 2 66 138 F Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana 30 G Sedmični broj časova 32 32 32 32 H Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512

4

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Osposobljavanje za planiranje, pripremanje, rad i provjera kvaliteta obavljenog

posla. - Posjedovanje osnovnih znanja o propisima, normativima i standardima u

energetici. - Osposobljavanje za analizu tehničke dokumentacije energetskih sistema. - Planiranje i terminiranje montaže energetskih postrojenja. - Učestvovanje u montiranju termoenergetskih postrojenja. - Učestvovanje u montiranju gasoenergetskih i pneumoenergetskih postrojenja. - Učestvovanje u montiranju hidroenergetskih postrojenja. - Učestvovanje u montaži nekonvencionalnih energetskih postrojenja. - Planiranje optimalnog vođenja postrojenja sa stanovišta ekonomičnosti i

sigurnosti. - Osposobljavanje za izradu plana regulacije, održavanja i remontovanja

postrojenja i uređaja. - Posjedovanje sistematičnosti i odgovornosti u radu. - Poznavanje jednog stranog jezika. - Posjedovanje informatičke pismenosti. - Racionalno korišćenje sredstava za rad, materijala, energije i vremena. - Osposobljavanje za primjenu propisa zaštite na radu i zaštite okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednje stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju mogu se upisati lica

koja su završila osnovnu školu ili završila dvogodišnju stručnu školu. - U redovno obrazovanje mogu se upisati i lica koja nijesu starija od 17 godina,

izuzetno lica do 18-te godine uz odobrenje Nastavničkog vijeća škole. - Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih. 5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu Mašinski tehničar za energetiku traje četiri

godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta

tekuće godine postigli pozitivnu ocjenu i obavili profesionalnu praksu. - Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se upisati u drugi ili treći

razred s obzirom na vrstu programa prethodnog obrazovanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle koji donosi škola.

7. Obrazovanje koje se stiče - Završetkom obrazovnog programa učenik stiče srednje stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju – MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENEGETIKU

5

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIČKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. HEMIJA 1.1.10. FIZIKA Napomena: Katalozi opšteobrazovnih programa su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

6

1.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA 1. Naziv predmeta: TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred Vrste nastave

Ukupno Teorija Vježbe Praktična

nastava I 72 36 108 II III

IV

Ukupno 72 36 108 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje sa tehnologijom, pravilima, standardima i simbolima koji se

upotrebljavaju u tehničkom crtanju. - Upoznavanje sa pojmom i vrstama projekcija. - Razumijevanje smisla za tačnost, preciznost, estetiku i urednost u rješavanju

raznih zadataka i stvaranju navika za planski, organizovani i samostalni rad uopšte.

- Čitanje i razumijevanje tehničkih crteža, uputstava, propisa, tabela, dijagrama, šema i tehničke dokumentacije.

- Poštovanje standarda tehničkog crtanja. - Crtanje jednostavnih tehničkih crteža mašinskih elemenata i manjih sklopova u

skladu sa standardima. - Izrada tehničko- tehnološke dokumentacije. - Upoznavanje sa vrstama, svojstvima i primjenom mašinskih elemenata. - Uočavanje i shvatanje funkcionalne međuzavisnosti elemenata, sklopova i

mehanizama. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje ekološke svijesti za očuvanjem životne sredine.

7

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

Osnovi tehničkog crtanja - Upoznaje se sa

priborom za tehničko crtanje

- Upoznaje standarde, vrste tehničkih crteža, razmjere, zaglavlja i sastavnice

- Upoznaje se sa tehničkim pismom

- Rukuje priborom za tehničko crtanje

- Poznaje vrste tehničkih crteža, razmjeru, zaglavlja i sastavnice

- Ispisuje tehničko pismo

- Razvija tehničku kulturu

Vježbe: - Nacrtati jedan

crtež sa osnovnim zaglavljem (rad olovkom)

- Nacrtati tehničko pismo (rad olovkom)

Geometrijske konstrukcije - Navodi i nabraja

osnovne geometrijske konstrukcije

- Crta paralelne i normalne prave

- Crta simetrale duži i uglova

- Dijeli duži na n jednakih dijelova

- Spaja prave linije lukom datog polupriječnika

- Konstruiše pravilne poligone (trougao, kvadrat, petougao, šestougao...)

- Konstruiše krive linije (elipsu, parabolu, hiperbolu ...)

- Razvija preciznost i urednost

Vježbe: - Upotreba linija - Crtanje

geometrijskih konstrukcija

- I grafički rad

(figura)

Osnovi nacrtne geometrije - Upoznaje pojam i

vrste projiciranja - Upoznaje se sa

pojmom kosog i ortogonalnog projiciranja

- Razlikuje centralno i paralelno projiciranje

- Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje

- Crta projekcije tačke na jednu, dvije i tri ravni

- Crta projekcije duži u opštem i specijalnom položaju

- Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova (kvadrat, trougao, krug) u opštem i


Vježbe: - Projekcija tijela i

crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija

- Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda i dopunjavanje pogleda

- Crtanje presjeka geometrijskih tijela i mreže tijela

8




specijalnom položaju

- Crta projekcije geometrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju

- Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija

- Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji

Tehničko crtanje - Objašnjava

pravouglo (ortogonalno) projiciranje, poglede, izglede i njihov raspored

- Upoznaje se sa crtanjem predmeta na tehničkim crtežima

- Upoznaje osnovna načela kotiranja i elemente kotiranja

- Upoznaje se sa presjecima i razrezima, vrstama presjeka, razreza i detalja, šrafiranju i uprošćenjima pri crtanju

- Određuje postupak crtanja izgleda

- Određuje potreban broj izgleda

- Crta kotne i pomoćne kotne linije i označava vrijednosti kota na crtežu

- Razvija smisao za preciznost

- Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada

Vježbe: - Dopuna

nedovršenih izgleda

- Crtanje trećeg izgleda na osnovu dva data

- Crtanje izometrijskog izgleda predmeta na osnovu ortogonalnih izgleda

Tolerancije i nalijeganja - Upoznaje osnovne

pojmove o tolerancijama dužinskih mjera

- Obašnjava veličine i položaj tolerancijskih polja

- Upoznaje se sa osnovnim vrstama nalijeganja

- Upoznaje se sa

- Sa crteža čita i određuje tolerancije

- Iz tabele čita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerancijskog polja

- Za pojedine vrste

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada

Vježbe: - Određivanje

tolerancija iz tabela

- Određivanje nalijeganja

- Unošenje tolerancijskih mjera

9




izborom tolerancija i nalijeganja

- Upoznaje se sa tolerancijama oblika i položaja

- Upoznaje tolerancije kvaliteta površine

nalijeganja određuje preklop ili zazor

Presjeci mašinskih djelova - Upoznaje se sa

vrstama presjeka i šrafiranjem presjeka

- Crta razne vrste presjeka

- Crta poseban i djelimičan izgled predmeta

Vježbe: - Nacrtati potreban

presjek koji crtež predmeta čini jasnijim

Crtanje mašinskih elemenata - Upoznaje se sa

crtanjem, kotiranjem i označavanjem navoja

- Upoznaje se sa uprošćenim crtanjem zavarenih spojeva

- Upoznaje se sa uprošćenim crtanjem zupčanika i lančanog prenosa

- Crta, kotira i označava navoje

Vježbe: - Nacrtati navojnu

vezu

Izrada i razrada crteža - Upoznaje se sa

postupkom izrade skice

- Navodi mjerne instrumente i pribor za snimanje mašinskih dijelova

- Vrši skiciranje mašinskih dijelova, izrada skice

- Upotrebljava

mjerne instrumente i pribor za snimanje mašinskih dijelova

Vježbe: - Nacrtati crtež na

osnovu skice mašinskog dijela

- Izrada crteža sklopa

- II grafički rad (model mašinskog djela koga treba snimiti i nacrtati crtež)

Nerazdvojivi spojevi - Navodi podjelu i

vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu

- Objašnjava vrste zakivaka, način zakivanja i primjenu

- Objašnjava vrste

- Pronalazi primjere primjene nerazdvojivih spojeva

- Definiše način pripreme pozicija za primjenu odgovarajuće veze

- Uprošćeno crta

- Shvata značaj postizanja odgovarajućeg kvaliteta urađenog posla

Vježbe: - Crtanje zakovanih

spojeva - Dimenzionisanje

zakovanog spoja kao i izbor zakovica iz tablica

- Crtanje zavarenih spojeva

10




zakovanih spojeva i dimenzionisanje zakovanih spojeva

- Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva

- Navodi vrste zavarenih spojeva i šavova i način označavanja na crtežima

- Upoznaje se sa oblikovanjem i dimenzionisanjem zavarenih spojeva

- Upoznaje se sa oblikovanjem i proračunom lemljivih spojeva

- Upoznaje se sa oblikovanjem i proračunom lijepljivih spojeva

različite vrste spojeva

- Vrši proračun za različite vrste spojeva

Razdvojivi spojevi - Navodi vrste,

svojstva i primjenu razdvojivih spojeva

- Objašnjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva

- Upoznaje se sa proračunom navojnih spojeva

- Upoznaje veze s glavčinama

- Upoznaje se sa spojevima pomoću klinova

- Upoznaje veze čivijama

- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva

- Bira odgovarajuću vezu u zavisnosti od uslova

- Iz tablica bira vijke i navrtke

- Odabira način osiguranja navojnih veza od odvrtanja

- Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzioniše ih koristeći tablice

- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi

Vježbe: - Crtanje navojnih

spojeva - Očitavanje

dimenzija vijka i navrtke iz tablica

- Primjeri proračuna navojnih spojeva

- Crtanje uzdužnih i poprečnih klinova

- Očitavanje dimenzija za klinove i žljebove iz tablica

Elastične veze - Upoznaje se sa

primjenom, vrstama i karakteristikama opruga

- Navodi materijal za opruge

- Objašnjava opterećenja, deformacije kod

- Pronalazi primjere elastičnog vezivanja elemenata

- Razlikuje fleksione, torzione i prstenaste opruge

Vježbe: - Skiciranje opruga - Provjera stepena

sigurnosti

11




pojedinih vrsta opruga

- Upoznaje se sa gumenim elastičnim elementima

Elementi obrtnog kretanja - Upoznaje se sa

konstruktivnim oblicima osovinica, osovina, vratila, navodi njihovu primjenu i karakteristike

- Objašnjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila

- Razlikuje osovinice, osovine i vratila

- Bira materijal za osovine i vratila

- Dimenzioniše osovine i vratila

- Stiče sigurnost i samopouzdanje u radu

Vježbe: - Skiciranje

osovinica, osovina i vratila

Ležajevi i ležišta - Upoznaje se sa

vrstama i svojstvima ležaja

- Navodi način označavanja i prikazivanja ležaja na crtežu

- Upoznaje se sa podjelom i vrstama ležišta

- Bira materijal za ležišne čaure i posteljice

- Analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta

- Uočava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta ležajeva

- Koristi tablice prilikom izbora ležaja

- Uviđa važnost preciznosti u radu

Vježbe: - Izbor ležaja iz

kataloga

Spojnice - Razumije ulogu

spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica

- Određuje kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica

Elementi za prenos snage - Upoznaje se sa

podjelom, vrstama i primjenom elemenata za prenos snage

- Razumije osnovne pojmove kod cilindričnih zupčastih parova, konusnih zupčastih

- Računa prenosni odnos

- Crta standardni profil zupca

- Crta cilindrični zupčanik

- Analizira elemente koji utiču na nosivost zupčastih parova

- Razvija sigurnost i samopouzdanje u radu

Vježbe: - Cilindrični zupčasti

par, proračun, konstrukcija, crtež

- Proračun, konstrukcija, crtež lančanog, kaišnog ili remenog prenosnika

12




parova i pužnih parova

- Navodi materijal za izradu zupčanika

- Razumije osnovne pojmove kod lančanih parova

- Navodi način označavanja lanaca

- Razumije način prenosa snage, svojstva i podjelu kaišnih i remenih parova

- Bira odgovarajuću vrstu prenosa u zavisnosti od zadatih uslova

- Iz kataloga bira dijelove

- Crta lančanike - Crta kaišnik i

remenicu

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. Đorđević, Ž. Papić ,Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom za sve profile,

Zavod za udžbenike, Beograd, 2003. - S. Drapić, Mašinski elementi za drugi razred mašinske škole, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Drapić, D. Gačić, Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, za I i II razred

stručnih škola, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa stolovima za crtanje,

računarom sa multimedijskim paketom, softverom za crtanje. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Usmeno, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu. - Pismeno,ocjena crtanih radova, grafičkih radova, radova na vježbama. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u

klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena

dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva - Diplomirani profesor mašinstva - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija - 240 ECTS)

13

10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima

Predmet Znanja - Elastične veze - Ležišta i ležajevi - Opterećenja, naponi i

naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja

- Mašinski materijali - Termička obrada - Materijali mašinskih

elemenata

- Opterećenja, naponi i naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja

- Mehanika - Kinematika i dinamika kretanja

14

1.2.2. MAŠINSKI MATERIJALI 1. Naziv predmeta: MAŠINSKI MATERIJALI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 72 72 II III

IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama materijala i njihovoj primjeni. - Poštovanje ekoloških zahtjeva i razvoj osjećaja za ekonomičnu upotrebu

materijala. - Shvatanje značaja zaštite od korozije. - Sticanje znanja o termičkoj obradi i metodama ispitivanja materijala. - Sticanje znanja o ispitivanju materijala. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje stručne terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za očuvanjem životne sredine.

15





Vrste i svojstva materijala - Navodi značaj,

podjelu i vrste mašinskih materijala

- Objašnjava fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala

- Objašnjava pojam metala i legura

- Definiše gvožđe i čelik, navodi podjelu i osobine

- Poznaje označavanje čelika

- Navodi podjelu i svojstva obojenih metala i njihovih legura

- Zna osnovne pojmove o nemetalnim materijalima

- Objašnjava svojstva plastičnih masa, navodi podjelu i primjenu

- Navodi osobine i primjenu gume

- Zna osobine stakla i navodi primjenu

- Poznaje kompozitne materijale, navodi osobine i primjere primjene

- Navodi vrste i svojstva zaptivnih materijala

- Razlikuje pojedine vrste mašinskih materijala

- Shvata fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala

- Pronalazi primjere primjene gvožđa i čelika

- Upoređuje i analizira pojedine vrste čelika

- Shvata označavanje čelika

- Pronalazi primjere primjene obojenih metala i njihovih legura

- Analizira osobine obojenih metala i njihovih legura

- Pronalazi primjere primjene plastičnih masa i gume u industriji

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste plastičnih masa

- Uočava osobine stakla

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih i izolacionih materijala

- Shvata značaj zaptivnih materijala

- Uočava potrebu pravilnog skupljanja, skladištenja i reciklaže otpadnog materijala

- Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja materijala

- Razvija svijest o ličnoj bezbjednosti i zaštiti životne sredine

Vježbe: - Izbor čeličnih

materijala iz tabela - Izbor plastičnih masa

iz kataloga - Biranje zaptivnog

materijala

Korozija i zaštita od korozije - Objašnjava pojam

korozije - Navodi uzroke

pojave korozije - Nabraja i objašnjava

- Uočava značaj zaštite od korozije

- Razlikuje uzroke pojave korozije

- Upoređuje različite

- Razvija ekološku svijest

16




postupke zaštite materijala od korozije

načine zaštite od korozije

Termička obrada metala - Objašnjava pojam i

značaj termičke obrade

- Navodi podjelu termičke obrade

- Poznaje čisto termičke obrade (kaljenje, žarenje, opuštanje, normalizovanje, starenje)

- Zna hemijsko termičke obrade (cementaciju, nitriranje, hromiranje, cijaniziranje)

- Shvata značaj termičke obrade

- Pronalazi primjere primjene termičkih obrada

- Analizira i upoređuje pojedine termičke obrade

- Shvata značaj ubacivanja ugljenika u površinske slojeve materijala

- Shvata značaj kvalitetnog rada

Seminarski rad: - Čisto termičke

obrade - Hemijsko termičke

obrade

Ispitivanje materijala - Obrazlaže značaj

ispitivanja materijala

- Nabraja statička i dinamička ispitivanja

- Objašnjava postupke ispitivanja materijala zatezanjem, pritiskom, savijanjem i uvijanjem

- Navodi postupke ispitivanja tvrdoće, čvrstoće i žilavosti

- Poznaje postupke ispitivanja materijala bez razaranja

- Shvata značaj ispitivanja materijala

- Razlikuje statička i dinamička ispitivanja

- Izvodi mjerenje tvrdoće statičkim i dinamičkim metodama

- Vrednuje dobijene rezultate ispitivanja tvrdoće, izvodi ispitivanje žilavosti materijala

- Upoređuje žilavost i čvrstoću različitih materijala

- Vrši ispitivanje materijala ultrazvučnim talasima

- Razvija odgovornost u radu

- Razvija analitičko mišljenje

Vježbe: - Određivanje tvrdoće

statičkim i dinamičkim metodama

- Ispitivanja žilavosti Šarpijevom metodom

- Određivanje zatezne čvrstoće materijala

17

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Brekić, M. Vukić, Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1992. - S. Drapić i drugi, Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Z. Simeunović, Termička obrada sa ispitivanjem materijala, Zavod za udžbenike,

Sarajevo, 1976. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom računarom sa multimedijskim

paketom, uzorcima različitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, - pismenih vježbi, najmanje jednom u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva - Diplomirani profesor mašinstva - Diplomirani inženjer tehnologije - Diplomirani inženjer metalurgije - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Termička obrada - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Elastične veze - Ležišta i ležajevi

- Materijali mašinskih elemenata

- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Opterećenja, naponi i naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja - Zaštita materijala - Praktična nastava - Ručna i mašinska obrada

- Materijali koji se koriste u mašinstvu

- Ekologija i zaštita životne sredine

- Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

18

1.2.3. MEHANIKA 1. Naziv predmeta: MEHANIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 48 24 72 II 48 24 72 III

IV

Ukupno 96 48 144 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje osnovnih pojmova iz oblasti mehanike. - Osposobljavanje za primjenu aksioma statike. - Sticanje znanja o uticaju djelovanja sistema sila u ravni. - Osposobljavanje za primjenu zakona statike. - Sticanje znanja o pojmu težišta tijela i načina njegovog određivanja. - Osposobljavanje za razlikovanje vrsta ravanskih nosača i opterećenja nosača. - Sticanje znanja o trenju i vrstama trenja. - Poznavanje kretanja tačke i zakona trenja. - Sticanje znanja o zakonima promjene brzine i ubrzanja pri kretanju tačke i tijela. - Sticanje znanja o zakonima kretanja tačke i tijela. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje stručne terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za očuvanjem životne sredine.

19





Statika krutog tijela - Objašnjava pojam

sile - Navodi i razumije

aksiome statike - Upoznaje se sa

vezama i reakcijama veza

- Navodi i objašnjava grafičke i analitičke uslove ravnoteže

- Objašnjava moment sile, spreg sila i moment sprega

- Opisuje redukciju sistema sila na tačku, glavni vektor i glavni moment

- Poznaje analitičke i grafičke uslove ravnoteže sistema proizvoljnih sila

- Razlikuje spoljašnje i unutrašnje sile

- Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza

- Grafičkom metodom razlaže silu na komponente

- Grafičkom metodom traži rezultantu sila

- Postavlja statičke uslove ravnoteže

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljenih sila

- Određuje moment sile za tačku

- Postavlja uslove ravnoteže spregova sila

- Redukuje proizvoljni ravanski sistem sila na glavni vektor i glavni moment

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema proizvoljnih sila

- Razvija smisao za red i urednost

- Stiče sigurnost u radu

Vježbe: - Grafičko razlaganje

sile - Određivanje

momenta sile za tačku

- Određivanje momenta sprega

- Grafičko i analitičko određivanje reakcija u osloncima

- I grafički rad (sistem proizvoljnih sila)

Težište tijela - Definiše pojam

težišta tijela - Objašnjava težište

homogene ravanske figure

- Poznaje težište homogene linije

- Zna položaj težišta nekih homogenih tijela

- Shvata značaj težišta tijela

- Određuje težište ravne homogene figure

- Određuje težište homogene linije

- Uočava položaj nekih geometrijskih tijela

- Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu

- Razvija logičko mišljenje

Vježbe: - Određivanje težišta

homogene ravanske figure

- Određivanje težišta homogene linije

- II grafički rad (težište homogene figure)

Trenje klizanja i kotrljanja - Objašnjava pojam i

značaj trenja - Navodi vrste trenja - Objašnjava trenje

klizanja na

- Shvata značaj trenja - Razlikuje trenje - klizanja i kotrljanja - Određuje intezitet,

pravac i smjer sile


Vježbe: - Izračunavanje sile

trenja kod klizanja i kotrljanja

20




horizontalnoj i kosoj ravni

- Razumije otpore pri kotrljanju

trenja - Uočava zavisnost

koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih površina

21

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenik Osnovi kretanja - Navodi, definiše i - objašnjava pojmove: - kretanje, - put, - brzina, - ubrzanje, - ugaona brzina, - srednja brzina, - ugaono ubrzanje - Definiše i objašnjava

jednoliko pravolinijsko kretanje tačke

- Definiše i objašnjava kružno kretanje tačke

- Upoznaje se, razumije i objašnjava jednoliko ubrzano i usporeno kretanje

- Obrazlaže osnovna kretanja krutog tijela

- Upoznaje se sa složenim kretanjem tačke

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka

- Pronalazi primjere pravolinijskog kretanja

- Na primjeru točka objašnjava kružno kretanje

- Uočava razliku između jednoliko- ubrzanog i jednoliko- usporenog kretanja

- Analizira kretanje krutog tijela

- Određuje brzinu tačke koja vrši složeno kretanje

- Stiče naviku tačnosti i sistematičnosti u radu

Vježbe: - Izračunavanje puta,

brzine i ubrzanja - Crtanje dijagrama

puta i brzine - III grafički rad

Dijagrami kretanja kod jednako ubrzanog i usporenog kretanja

Mehanički rad, energija, snaga - Definiše i objašnjava

pojam rada - Navodi rad: - konstantne sile na

putu, - sile u opruzi, - sile teže - Objašnjava kinetičku

i potencijalnu energiju

- Razumije i objašnjava pojam snage

- Definiše i objašnjava stepen korisnog djelovanja

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka

- Izračunava kinetičku i potencijalnu energiju

- Na osnovu zadanih podataka izračunava snagu

- Određuje stepen korisnog djelovanja na osnovu korisne i uložene snage

- Stiče sigurnost i preciznost u radu


Vježbe: - Izračunavanje rada - Izračunavanje

kinetičke i potencijalne energije

- Izračunavanje stepena korisnog djelovanja

Količina kretanja, impuls sile - Razumije i

objašnjava količinu - Izračunava količinu

kretanja i impuls sile - Razvija sposobnost

analiziranja i Vježbe: - Izračunavanje

22




kretanja - Definiše pojam

impulsa sile

zaključivanja impulsa sile i količine kretanja

Opterećanja, naprezanja, naponi, deformacije - Definiše i navodi

pojam i vrste opterećenja

- Razumije nominalno i računsko opterećenje

- Razumije i objašnjava naprezanja:

- zatezanje, - pritisak, - smicanje, - savijanje, - uvijanje - Definiše pojam

napona - Objašnjava normalne

i tangencijalne napone

- Objašnjava dozvoljeni napon i stepen sigurnosti

- Upoznaje se sa pojmom i vrstama deformacija

- Navodi razliku između elastičnih i plastičnih deformacija

- Definiše i objašnjava geometrijske karakteristike ravnih poprečnih presjeka:

- statički moment površine,

- aksijalni, polarni i centrifugalni moment inercije,

- otporni moment površine,

- polupriječnik inercije

- Shvata spoljašnje i unutrašnje sile

- Pronalazi primjere mašinskih elemenata koji su izloženi naprezanjima

- Shvata pojam napona

- Razlikuje i analizira normalne i tangencijalne napone

- Upoređuje elastične i plastične deformacije

- Crta i obrazlaže Hukov dijagram zavisnosti napona i deformacije

- Izračunava napone i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala

- Razlikuje i analizira aksijalne, polarne i centrifugalne momente inercije ravnih poprečnih presjeka

- Određuje otporne momente površina

- Razvija odgovornost i preciznost u radu


Vježbe: - Određivanje napona

i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja

- Očitavanje napona i deformacije sa Hukovog dijagrama

- Dimenzionisanje poprečnog presjeka na osnovu oblika opterećenja i vrste materijala

- IV grafički rad

Savijanje nosača

23

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Plavšić i drugi, Mehanika, statika i otpornost materijala, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - S. Đurić, Mehanika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, - pismenih vježbi, najmanje jednom u polugodištu, - grafičkih radova. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva - Diplomirani profesor mašinstva - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Kinematika i dinamika

kretanja - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Opterećenja, naponi i

naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja - Mehanički rad, snaga - Stepen korisnog djejstva

- Energetska postrojenja i procesi

- Hidroenergetska i termoenergetska postrojenja

24

1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 72 72 II 72 72 III IV

Ukupno 144 144 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje i razumijevanje osnovnih zakona elektrotehnike u jednosmjernim i

naizmjeničnim strujnim kolima. - Upoznavanje zakonitosti električnog i magnetnog polja. - Upoznavanje osnovnih pojmova, mjernog pribora, mjernih instrumenata u

električnim mjerenjima. - Usvajanje znanja o materijalima, uređajima i tipovima električnih instalacija. - Osposobljavanje za raspoznavanje elektronskih elemenata i razumijevanje

njihovog djelovanja u jednostavnim vezama. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavanje stručnom

terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

25





Osnovi elektrotehnike Uvodni dio - Upoznaje se sa

strukturom materije

- Objašnjava šta je atom i koje čestice sačinjavaju atom

- Poznaje raspored elementarnih čestica u atomu

- Razlikuje izolatore, provodnike i poluprovodnike

Elektrostatika - - Objašnjava pojam

naelektrisanog tijela

- Objašnjava elektrostatičko polje, njegove karakteristike i način prikazivanja

- Navodi Kulonov zakon

- Definiše sile u električnom polju

- Zna kako se ponaša provodnik, a kako izolator u električnom polju

- Definiše električni potencijal i napon

- Definiše električni kondenzator, kapacitivnost kondenzatora

- Navodi vrste kondenzatora

- Nabraja načine povezivanja kondenzatora

- Razlikuje načine naelektrisavanja tijela

- Određuje silu koja djeluje između tačkastih naelektrisanja

- Predstavlja grafički električno polje

- Razlikuje homogeno i nehomogeno električno polje

- Izračunava

kapacitivnost pločastog kondenzatora

- Izračunava ekvivalentnu kapacitivnost

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja

- Demonstracija naelektrisavanja tijela

Jednosmjerne struje - Objašnjava pojam

jednosmjerne struje

- Definiše jačinu i gustinu električne struje

- Zna sta je električna otpornost i električna provodnost

- Navodi osnovne

- Analizira kako se kreće količina elektriciteta i smjer električne struje

- Izračunava električnu otpornost i električnu provodnost na primjerima

- Rješava prosto


- Koristi otpornik, kalem i kondenzator kao pokazno sredstvo

26




elemente električnog kola

- Navodi i definiše Omov zakon

- Navodi Prvi Kirhofov zakon

- Navodi načine vezivanja otpornika

- Definiše ekvivalentnu otpornost

- Navodi Drugi Kirhofov zakon

- Navodi i definiše Džulov zakon

- Definiše električni rad i električnu snagu

električno kolo - Određuje

ekvivalentnu otpornost, jačinu električne struje i napon

- Rješava složeno električno kolo pomoću Kirhofovih zakona

Elektromagnetizam - Upoznaje se sa

pojmom magnetnog polja i njegovim karakteristikama

- Objašnjava magnetno polje struje u pravolinijskom provodniku i kalemu

- Objašnjava magnetnu indukciju i magnetni fluks

- Objašnjava elektromagnetnu silu

- Objašnjava elektrodinamičku silu

- Objašnjava pojavu elektromagnetne indukcije

- Zna kada se u pravolinijskom provodniku i kalemu indukuje elektromotorna sila

- Zna šta je samoindukcija

- Objašnjava pojavu međusobne indukcije

- Određuje smjer magnetne indukcije kod provodnika i kalema pravilom desne ruke

- Uočava zavisnost magnetne indukcije i fluksa

- Razlikuje elektromagnetnu od elektrodinamičke sile

- Shvata Lencov zakon

- Shvata od čega zavisi veličina indukovane elektromotorne sile i kako se određuje njen smjer

- Upoređuje pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije

- Shvata važnost povezivanja uzroka i posljedica

- Razvija moć zapažanja

27




Naizmjenične struje - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima i oblicima naizmjeničnih električnih veličina

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina

- Navodi načine prikazivanja naizmjeničnih veličina

- Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeničnih veličina

- Navodi osnovne elemente u kolima naizmjenične struje

- Objašnjava ponašanje otpornika u kolu naizmjenične struje

- Poznaje ponašanje

kalema u kolu naizmjenicne struje

- Objašnjava ponašanje kondenzatora u kolu naizmjenične struje

Trofazni sistemi - Zna osnovne

karakteristike trofaznih sistema

- Objašnjava simetrični i nesimetrični trofazni sistem

- Definiše snage i energije trofaznih sistema

- Upoznaje se sa potrebom trofaznih sistema u praksi

- Razlikuje jednosmjerne i naizmjenične veličine

- Određuje parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, kružnu frekvenciju

- Određuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina

- Određuje početnu fazu, ukupnu fazu i faznu razliku

- Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona na otporniku

- Shvata pojam aktivne snage

- Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kalemom

- Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kondenzatorom

- Shvata pojam reaktivne snage kalema i kondenzatora

- Upoređuje

karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema

- Crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu

- Poznaje definicije linijskih i faznih napona i struja

- Povezuje prethodno stečena znanja

- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu

- Koristi vremenske i fazorske dijagrame naizmjeničnih veličina

- Koristi šeme

vezivanja trofaznih sistema

28




Proizvodnja i prenos električne energije - Objašnjava princip

dobijanja i proizvodnje električne energije

- Nabraja vrste elektrana

- Opisuje princip rada hidroelektrane

- Nabraja elemente razvodnih postrojenja

- Razlikuje vrste elektrana

- Razlikuje osnovne električne uređaje u elektranama

- Poznaje osnovnu funkciju elemenata razvodnih postrojenja

- Razvija sposobnost zapažanja

- Posjeta hidroelektrani

29




učenik učenik učenik Električna mjerenja - Upoznaje osnove

mjerenja i definiše: - pojam veličine,

jedinice, mjerenja i tačnosti

- Definiše greške u mjerenju

- Navodi osnovne mjerne instrumente i objašnjava njihovu namjenu (ampermetar, voltmetar, ommetar, unimjer)

- Zna način podešavanja i očitavanja ampermetra / voltmetra / ommetra ili unimjera

- Zna pravilo priključivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafičke simbole

- Računa apsolutne, relativne, procentne greške

- Razlikuje analogne i digitalne mjerne instrumente

- Na mjernom instrumentu razlikuje namjenu elemenata za podešavanje, očitavanje i priključivanje

- Određuje redoslijed radnji prilikom mjerenja

- Očitava mjerenu vrijednost kod analognih i digitalnih mjernih instrumenata...

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu

- Razvija ličnu odgovornost prema higijeni i zdravlju

- Koristi ampermetar, voltmetar, ommetar i unimjer

Osnovi električnih instalacija - Objašnjava svrhu

korišćenja električnih instalacija

- Objašnjava korišćenje napona u električnim instalacijama

- Navodi osnovne dijelove električnih instalacija

- Navodi ulogu i značaj postojanja standarda pri izradi električnih instalacija

- Objašnjava ulogu osnovnih elemenata u električnim instalacijama

- Uočava razliku između instalacija vIsokog, niskog i malog napona

- Razlikuje dijelove električnih instalacija i razumije ulogu svakog od njih

- Shvata značaj propisa pri izradi instalacija

- Uočava razliku korisćenja različitih vrsta kablova pri izradi različitih instalacija

- Razumije značaj zaštite od prekomjerne struje

- Identifikuje osnovne

- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu

Vježbe: - Izrada jednostavnog

projekta kućne instalacije

30




grafičke simbole u projektima električne instalacije

Osnovi električnih mašina - Objašnjava princip

rada transformatora - Navodi vrste

transformatora - Objašnjava obrtno

magnetno polje - Objašnjava princip

rada asinhronog motora

- Objašnjava princip rada sinhronih mašina

- Objašnjava princip rada generatora i motora jednosmjerne struje

- Nabraja i objašnjava propisane načine za zaštitu od strujnog udara

- Razlikuje vrste transformatora

- Shvata primjenu transformatora u praksi

- Računa odnos transformacije

- Razlikuje dijelove asinhronog motora

- Razlikuje sinhrone i asinhrone mašine

- Shvata rad mašina jednosmjerne struje i shvata njihovu primjenu u praksi

- Analizira opasna djejstva električne struje

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu


- Koristi skice i šeme sinhronih i asinhronih mašina

Osnovi elektronike Poluprovodnici - Upoznaje se sa

strukturom poluprovodnika

- Objašnjava nastajanje poluprovodnika P i N tipa

Dioda - Objašnjava

obrazovanje PN spoja - Definiše direktno i

inverzno polarisan PN spoj

Bipolarni tranzistori - Poznaje unutrašnju

strukturu tranzistora - Navodi vrste

tranzistora - Zna simbole i

elektrode tranzistora - Objašnjava princip

rada tranzistora na modelu sa

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i izolatore

- Uočava razliku između poluprovodnika P i N tipa

- Uočava razliku među provodnim i neprovodnim stanjem diode

- Shvata primjenu dioda u praksi

- Uočava razliku između tranzistora PNP i NPN tipa

- Crta karakteristike tranzistora

- Razlikuje stanja koja postoje kod tranzistora koji radi kao prekidač

- Shvata primjenu

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja

- Navikava se na pridržavanje propisa

- Koristi elektronske komponente kao pokazni materijal

31




zajedničkim emitorom

- Objašnjava bipolarni tranzistor kao prekidač

Fet i mosfet - Zna pojam i funkciju

unipolarnog tranzistora (FET)

- Objašnjava jednosmjerni režim rada pojačavača sa FETovima

- Poznaje pojam i funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i Cmos)

Tiristori - Zna konstrukciju

tiristora Integrisana kola - Objašnjava nastanak

integrisanih kola - Navodi vrste

integrisanih kola - Navodi

karakteristične veličine i parametre operacionog pojačavača

- Navodi postojanje ostalih kola sa operacionim pojačavačima

Logička kola - Navodi opšte

karakteristike logičkih kola

- Navodi osnovna logička kola

- Objašnjava invertor, logičko NI i NILI kolo

unipolarnih tranzistora u praksi

- Shvata primjenu tiristora u praksi

- Uočava razliku između monolitnih i hibridnih kola

- Razlikuje invertujući i neinvertujući operacioni pojačavač

- Razlikuje postojanje osnovnih kola sa operacionim pojačavačima

- Shvata ulogu pojedinih kola sa operacionim pojačavačima

- Razlikuje stanje postojanja logičke nule i jedinice kod logičkih kola

- Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logičkih kola

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Justinijanović, Električne instalacije i osvetljenje za drugi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd. - D. Martinović, Električna merenja, Zavod za izdavanje udžbenika i nastavnih

sredstava, Beograd, 1997. - R. Opačić, Elektronika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

32

- R. Opačić, Osnove elektrotehnike za I razred trogodišnjeg obrazovanja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta skica i

šema u elektrotehnici i elektronici, uzorcima različitih elktronskih komponenti. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Usmeno, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu. - Pismene vježbe, najmanje jedna u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike - Specijalista elektrotehnike (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja

- Elektropneumatske komponente

- Električna otpornost i provodljivost

- Logička kola - Pojačavači

- Mehatronika - Elektropneumatski elementi

- Proizvodnja i prenos električne energije

- Dobijanje i proizvodnja električne energije

- Trofazni sistemi - Prenos električne energije


- Izvori energije i transformacija energije

- Procesi postrojenjima za dobijanje, transport i distribuciju električne energije

- Kompenzacija reaktivne enrgije

- Energetska efikasnost - Energetska efikasnost kod električnih aparata u radu

33

1.2.5. TEHNOLOGIJA OBRADE 1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA OBRADE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II 72 72 III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa livenja metala. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade deformacijom. - Sticane znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade oblikovanja lima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade spajanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade struganjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade rendisanja i

provlačenja. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade bušenjem i

glodanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade brušenjem. - Sticanje znanja o nekonvencionalnim postupcima obrade. - Sticanje znanja o tehnološkim postupcima izrade. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za očuvanjem životne sredine.

34

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI




Tehnologija livenja metala - Objašnjava

postupak livenja - Navodi svojstva

materijala za livenje

- Opisuje livenje u pješčanim kalupima

- Navodi materijale za izradu pješčanih kalupa

- Opisuje izradu kalupa

- Opisuje izradu jezgra

- Opisuje gravitaciono livenje

- Opisuje precizno livenje u kalupima sa topivim modelima

- Opisuje livenje u školjkastim kalupima

- Nabraja vrste livenja u metalnim kalupima

- Opisuje ručno i mašinsko livenje

- Objašnjava pojave pri očvršćavanju odlivaka

- Opisuje završne radove na odlivcima

- Razlikuje peći za topljenje

- Prepoznaje livački alat i pribor

- Razlikuje ručnu i mašinsku izradu kalupa

- Razlikuje vrste

livenja mašinskim putem

- Livenje pod pritiskom

- Centrifugalno livenje

- Neprekidno livenje - Livenje u vakuumu

- Stiče sistematičnost u radu

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

Seminarski rad - Livenje u

pješčanim kalupima

- Livenje u metalnim kalupima

Teorijske osnove obrade deformacijom - Objašnjava pojam i

vrste deformacija - Opisuje postupak

zagrijavanja materijala za obradu deformacijom

- Nabraja vrste peći za zagrijavanje

- Objašnjava pojam kovanja

- Razlikuje vrste deformacija

- Razlikuje slobodno

kovanje, kovanje valjcima za kovanje i kovanje u kalupima

- Prepoznaje mašine za kovanje

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu


Seminarski rad - Obrada kovanjem - Obrada

presovanjem - Obrada valjanjem

35




- Navodi vrste kovanja

- Opisuje presovanje u kalupima

- Navodi mašine za presovanje

- Opisuje osnovne karakteristike obrade istiskivanjem

- Objašnjava proces obrade valjanjem

- Opisuje osnovne karakteristike procesa obrade vučenjem

- Upoređuje kovanje i presovanje

- Razlikuje procese

izrade valjanjem: - profila i limova, - cijevi, - navoja, - zupčanika, - žice - Razlikuje alate i

mašine za vučenje

Oblikovanje lima - Objašnjava pojam

odvajanja - Upoznaje osnovne

karakteristike procesa odsijecanja, probijanja i prosijecanja

- Opisuje osnovne karakteristike alata za probijanje i prosijecanje

- Objašnjava pojam procesa savijanja

- Upoznaje osnovne karakteristike procesa savijanja

- Objašnjava pojam izvlačenja lima

- Opisuje osnovne karakteristike procesa izvlačenja lima

- Razlikuje odsijecanje, probijanje i prosijecanje

- Razlikuje mašinske makaze za siječenje

- Upoređuje probijanje i prosijecanje

- Razlikuje vrste alata i mašina za savijanje

- Upoređuje ugaono, profilno, kružno i složeno savijanje limova

- Razlikuje vrste izvlačenja

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka

Seminarski rad - Oblikovanje lima

odvajanjem - Oblikovanje lima

savijanjem - Oblikovanje lima

izvlačenjem

Obrada spajanjem - Navodi postupke

spajanja dijelova i konstrukcija

- Objašnjava spajanje lemljenjem

- Objašnajva pojam i karakteristike zavarivanja

- Nabraja vrste

- Razlikuje tvrdo i meko lemljenje

- Razlikuje opremu i pribor za gasno zavarivanje

- Predviđa pomoćne materijale za zavarivanje

- Razlikuje postupke gasnog zavarivanja

- Stiče sigurnost i preciznost u radu

- Jača samouvjerenost i samosvjesnost pri radu

Seminarski rad - Spajanje

lemljenjem - Spajanje

zavarivanjem

36




zavarivanja - Opisuje gasno

zavarivanje - Opisuje postupak

pripreme gasnog zavarivanja

- Objašnjava gasno sječenje metala

- Objašnjava elektrootporno zavarivanje

- Objašnjava elektrolučno zavarivanje

- Navodi i opisuje opremu i pribor za elektrolučno zavarivanje

- Opisuje postupke elektrolučnog zavarivanja

- Objašnjava postupak elektrolučnog siječenja metala

- Objašnjava postupak spajanja lijepljenjem

- Razlikuje uređaje i postupke elektrootpornog zavarivanja

- Razlikuje elektrode kod elektrolučnog zavarivanja

- Razlikuje vrste spojeva i opisuje pripremu za zavarivanje

- Razlikuje postupke ručnog i mašinskog elektrolučnog zavarivanja

Teorijske osnove obrade rezanjem - Upoznaje elemente

obradnog sistema - Opisuje kretanje

obratka i alata pri obradi rezanjem

- Obrazlaže metode formiranja površina

- Opisuje osnovni princip i vrste rezanja

- Definiše proces rezanja i stvaranja strugotine

- Navodi i opisuje sredstva za hlađenje i podmazivanje

- Nabraja vrste pripremaka

- Upoznaje pokazatelje koji utiču na tačnost

- Razlikuje i izračunava glavno i pomoćno kretanje kod obrade rezanjem

- Prepoznaje

osnovne elemente reznog alata

- Uočava geometriju reznog alata

- Upoređuje materijale za rezne alate

- Razlikuje i upoređuje okvirno, trakasto i kružno testerisanje

- Navikava se na pridržavanje propisa i standarda

- Stiče pouzdanost u radu

Seminarski rad - Kinematika rezanja - Proces rezanja i

pojave - Rezni alat

37




obrade - Navodi podjelu i

poznaje osnovne elemente reznih alata

- Opsuje postupak rezanja testerama

Struganje - Objašnjava

pojmove operacija i zahvat pri obradi struganjem

- Navodi vrste i karakteristike alata za obradu struganjem

- Navodi vrste i namjenu pribora za stezanje

- Definiše elemente režima obrade

- Zna geometriju alata za struganje

- Navodi osnovne vrste obrade struganjem i njihove karakteristike

- Navodi podjelu, karakteristike i namjenu strugova

- Navodi mjere zaštite na radu

- Pronalazi vezu između operacije i zahvata

- Bira alate za pojedine operacije obrade struganjem

- Bira za zadate uslove parametre rezanja

- Upoređuje namjenu

i vrste kretanja pojedinih vrsta strugova

- Razvija profesionalnu i ličnu odgovornost u radu

- Razvija pozitivan

stav prema kvalitetu u radu

Seminarski rad - Podjela, osnovni

sastavni dijelovi, karakteristike i namjena strugova

Rendisanje i provlačenje - Razumije proces

obrade rendisanjem i namjenu rendisaljki

- Objašnjava osnovne operacije pri rendisanju

- Navodi vrste alata za obradu na rendisaljkama i njihovu geometriju

- Navodi osnovne elemente režima obrade kod rendisanja

- Poznaje podjelu rendisaljki

- Analizira i upoređuje kretanja obratka i alata kod struganja i rendisanja

- Razlikuje alate za struganje i rendisanje

- Upoređuje namjenu pojedinih vrsta rendisaljki

- Razlikuje karakteristike alata za spoljašnje i unutrašnje provlačenje

- Pronalazi primjere

- Razvija sposobnost analitičkog razmišljanja

- Razvija pozitivan

stav prema kvalitetu u radu

Seminarski rad: - Podjela rendisaljki - Režimi obrade kod

rendisanja Seminarski rad: - Mašine za

provlačenje

38




- Razumije proces obrade i namjenu mašina za provlačenje

- Objašnjava osnovne operacije pri provlačenju

- Navodi vrste alata za provlačenje

- Navodi osnovne elemente režima obrade kod provlačenja

- Poznaje podjelu mašina za provlačenje


profila izrađenih unutrašnjim i spoljašnjim provlačenjem

Bušenje - Razumije proces

bušenja i osnovna kretanja kod obrade bušenjem

- Objašnjava osnovne operacije: bušenje, upuštanje, razvrtanje

- Zna geometriju alata za bušenje

- Navodi osnovne elemente režima obrade

- Navodi podjelu bušilica


- Bira odgovarajući postupak za obradu otvora i rupa

- Prepoznaje alate za pojedine operacije

- Bira iz priručnika i kataloga za zadate uslove režima rezanja, vrijeme obrade i snagu rezanja

- Uočava namjenu stone, stubne, radijalne, koordinantne i viševretene bušilice


Seminarski rad: - Mašine za bušenje - Geometrija alata za

bušenje

Glodanje - Razumije proces

glodanja - Navodi osnovne

karakteristike i kretanja kod glodanja

- Objašnjava osnovne operacije na glodalicama

- Zna osnovne karakteristike alata za glodanje

- Navodi osnovne elemente režima

- Prepoznaje na primjerima načine glodanja i uočava njihove karakteristike

- Bira za zadate uslove alate za glodanje i parametre rezanja

- Uočava namjenu pojedinih vrsta glodalica


- Razvija sigurnosti i

Seminarski rad: - Podeoni aparat

39




obrade - Navodi vrste i

namjenu pribora za stezanje

- Zna namjenu podionog aparata

- Poznaje podjelu i vrste glodalica


preciznosti u radu

Brušenje - Navodi

karakteristike obrade brušenjem

- Objašnjava osnovne operacije pri brušenju

- Navodi oblike, vrste i karakteristike alata

- Navodi osnovne elemente režima obrade

- Objašnjava namjenu pribora pri brušenju

- Poznaje podjelu i vrste brusilica

- Opisuje postupke glačanja, honovanja, lepovanja

- Poznaje alate za honovanje, lepovanje


- Uočava načine brušenja i njihove specifičnosti

- Prepoznaje pojedine vrste mašina, alata i pribora u zavisnosti od njihove namjene

- Analizira karakteristike i pronalazi mogućnosti primjene ručne brusilice

- Čita oznake tocila i povezuje ih sa karakteristikama tocila

- Pronalazi primjere primjene honovanja i lepovanja

- Bira iz priručnika ili kataloga alate

- Razvija tehničku kulturu i smisao za red i urednost

Seminarski rad - Proces stvaranja

strugotine kod brušenja

- Karakteristike alata za brušenje

Izrada navoja i zupčanika - Navodi načine

izrade navoja u zavisnosti od obima proizvodnje i vrste navoja

- Opisuje postupke izrade navoja

- Navodi alate za izradu navoja i njihove karakteristike

- Objašnjava namjenu pomoćnih

- Prepoznaje alate za urezivanje navoja ručno i mašinski

- Za odgovarajuću vrstu navoja bira odgovarajući alat

- Uočava karakteristike izrade navoja na pojedinim vrstama mašina

- Za zadate uslove određuje elemente

- Stiče naviku sistematičnosti u radu

Seminarski rad: - Mašine za

ozubljenje - Alati za ozubljenje

40




pribora kod rezanja navoja

- Navodi i opisuje metode izrade zubaca zupčanika

- Opisuje postupak izrade zupčanika na različitim mašinama

- Navodi osnovne karakteristike alata za izradu zubaca zupčanika


režima obrade - Prepoznaje alate za

izradu zupčanika

Nekonvencionalni postupci obrade - Navodi podjelu

nekonvencionalnih postupaka obrade i opisuje njihovu namjenu

- Objašnjava principe elektrohemijske obrade, obrade ultrazvukom, obrade elektroerozijom, laserom i drugim

- Navodi mjere zaštite na radu i zaštite životne sredine

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta nekonvencionalnih postupaka obrade

- Pronalazi primjere primjene pojedinih nekonvencionalnih postupaka

- Pozitivno procjenjuje važnost novih saznanja iz svoje struke

Seminarski rad: - Nove tehnologije

obrade materijala

Tehnološki postupci Osnovni pojmovi - Nabraja osnovne

tehnološke procese i objašnjava osnovne elemente proizvodnih procesa

- Navodi podjelu pripremaka prema obliku i načinu izrade

- Definiše pojam dodatka za obradu

Baze i baziranje - Definiše pojam

baze, navodi vrste baza i način baziranja

- Nabraja i

- Upoređuje karakteristike pojedinačne, serijske i masovne proizvodnje

- Klasifikuje pripremake prema obliku i načinu izrade

- Uočava faktore od kojih zavisi veličina dodatka za obradu

- Za zadate uslove određuje veličinu dodatka za obradu

- Vrši podjelu baza prema njihovoj funkciji

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje

- Navikava se na tačnost

- Stiče

samopouzdanje i sigurnost u radu


dodataka za obradu za različite vrste obrade

41




objašnjava osnovne principe za izbor baza

- Objašnjava načine oslanjanja i stezanja da bi se izbjegle greške baziranja

Tačnost obrade - Objašnjava pojam

tačnosti obrade - Nabraja vrste

dozvoljenih odstupanja

Opšti principi razrade tehnoloških postupaka - Navodi aktivnosti i

principe projektovanja tehnološkog postupka i objašnjava ih

- Navodi elemente tehnološke dokumentacije

- Označava tačke baziranja i stezanja

- Označava dozvoljena odstupanja

- Analizira radionički crtež, materijal, kotiranje, tehnologičnost dijela kao osnovu za projektovanje tehnološkog postupka

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Simić, Z. Simić, Tehnologija obrade, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2005. - M. Teslić, Tehnologija obrade, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

1994. - D. Stojanović, Tehnološki postupci sa kontrolom, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici koja je opremljena računarom sa multimedijalnom

opremom, odgovarajućim softverom i potrebnim brojem kataloga mašina i alata, priručnika, tabela, šema, skica, uzorcima reznih i steznih alata.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, - pismenih vježbi, najmanje jednom u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

42

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva - Diplomirani profesor mašinstva - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


- Struganje - Praktična nastava - Struganje - Rendisanje, provlačenje - Praktična nastava - Rendisanje, provlačenje - Glodanje - Praktična nastava - Glodanje - Brušenje - Praktična nastava - Brušenje - Izrada zavojnica - Praktična nastava - Izrada zavojnica

43

1.2.6. HIDRAULIKA I PNEUMATIKA 1. Naziv predmeta: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II 56 16 72 III 56 16 72 IV

Ukupno 112 32 144 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja iz hidraulike i pneumatike. - Sticanje znanja iz hidropneumatike. - Usvajanje znanja o načinu rada i mogućnosti primjene pneumatskih i hidrauličnih

komponenti. - Razvijanje kreativnosti kroz projektovanje manjih pneumatskih i hidrauličnih

sistema. - Osposobljavanje za održavanje hidrauličnih i pneumatskih sistema. - Osposobljavanje za projektovanje hidrauličnih i pneumatskih sistema. - Osposobljavanje za korišćenje priručnika, standarda, tabela i drugih vrsta

stručnih tekstova. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje stručne terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za očuvanjem životne sredine.

44





Uvod u hidrauliku - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima u hidraulici Navodi prednosti i nedostatke primjene hidraulike

- Definiše osnovne i izvedene mjerne veličine i jedinice SI sistema

- Objašnjava način proračuna zadate veličine iz jedinice jednog mjernog sisetema u jedinice drugog

- Prepoznaje primjere primjene hidraulike Uočava prednosti i nedostatke hidrauličnih sistema Razlikuje osnovne i izvedene jedinice SI sistema

- Pravilno primjenjuje prefiks vrijednosti mjerene veličine jedinica

- Prepoznaje nesistematske jedinice

- Razvija pozitivan odnos prema zanimanju

Radna tečnost hidrauličkih sistema - Nabraja radne

tečnosti hidrauličkih sistema

- Uporedjuje tečnosti hidrauličkih sistema

Hidrostatika - Poznaje pojam:

gustine, stišljivosti i viskoziteta tečnosti

- Razumije i objašnjava: pritisak, potisak, protok, stepen korisnosti

- Upoznaje uređaje za mjerenje pritiska,

- uređaje sa tečnostima,

- mehaničke uređaje, električne uređaje

- Razlikuje pojmove gustina, stišljivost i viskozitet tečnosti

- Rješava zadatke koristeći osnovne formule iz hidraulike

- Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike

- Uočava razliku kod uređaja za mjerenje pritiska

- Razvija sposobnost analitičkog razmisljanja

Vjezbe: - Izvodi mjerenje

raznim uređajima za mjerenje pritiska

Kinematika i dinamika tečnosti - Objašnjava strujanje

tečnosti kroz cijevi: otpor kretanja, hidraulički udar, kavitacija

- Objašnjava Bernulijevu jednačinu

- Prepoznaje primjere isticanja tečnosti kroz otvore

- Rješava zadatake iz kinematike i dinamike tečnosti

- Ovladava pojmovima otpora i protoka pri strujanju tečnosti

- Shvata važnost nauke u svakodnevnom životu

Vježbe: - Rješavanje

jednostavnih zadataka iz kinematike i dinamike tečnosti

45




Komponente hidrauličkih sistema - Razumije i

objašnjava komponente hidrauličnog sistema: pumpi, razvodnika, ventila, hidromotora, prečistača, rezervoara, akumulatora i vezivnih elemenata

- Nabraja vrste pumpi u zavisnosti od kretanja radnih elemenata

- Upoznaje sastavne dijelove pumpi Poznaje funkciju pumpi i obrazlaže principe rada

- Objašnjava analitičko određivanje snage pumpe i stepena iskorišćenja

- Nabraja vrste razvodnika prema konstrukciji, načinu aktiviranja, prema upravljanju i prema broju položaja uključivanja

- Poznaje funkciju razvodnika i obrazlaže princip rada klipnih, pločastih i razvodnika sa sjedištem

- Nabraja vrste ventila u zavisnosti podešavanja pritiska protoka ili sprečava- nja prolaska radne tečnosti

- Poznaje ulogu ventila i obrazlaže princip rada

- Uočava sastavne dijelove pumpe

- Analizira visinu usisavanja, jedinični rad i gubitke

- Prepoznaje način regulacije rada pumpe

- Analizira promjenu obrtaja radnog kola, promjenu spoljašnjeg prečnika i ponašanje obrtne pumpe

- Izračunava korisnu snagu i stepen iskorišćenja pumpe

- Razlikuje oznake razvodnika prema broju priključnih otvora i broju položaja uključivanja

- Upoređuje paralelno i redno vezivanje razvodnika u bloku

- Razlikuje hidraulične razvodnike otvorenog i zatvorenog toka Određuje tip razvodnika u zavisnosti od radnog pritiska

- Uočava zaštitnu ulogu sistema, ventila za ograničenje pritiska Razlikuje ulogu ventila za pritisak i protok

- Upoređuje rad hidrauličnog motora, obrtnog i translatornog kretanja

- Određuje korisnu snagu radnog cilindra hidromotora

- Razvija logičko zaključivanje

- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu

Vježbe: - Prikazuje ručno

aktiviranje razvodnika

- Montira vezivne elemente na različite načine

46




- Nabraja vrste hidromotora u zavisnosti od kretanja radnog elementa

- Upoznaje sastavne dijelove hidromotora i obrazlaže princip rada

- Nabraja vrste prečistača prema mjestu ugradnje

- Poznaje funkciju prečistača i materijale od kojih se izrađuje

- Uočava potrebu češćeg mijenjanja prečistača i način rukovanja pri vršenju zamjene

- Crta simbole komponenata

Hidraulički sistemi - Demonstrira

funkcionalnu šemu hidrauličkih sistema

- Navodi primjenu hidrauličkih sistema

- Uočava i razlikuje dijelove hidrauličkih sistema

- Izrađuje funkcionalne šeme

Vježbe: - Izarada šema

hidrauličkog sistema pomoću simbola

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema pomoću FLUIDSIM softvera

Projektovanje hidrauličkih sistema - Objašnjava način

projektovanja hidruličkih sistema

- Navodi parametre koji utiču na hidraulički sistem

- Anatalizira šeme hidrauličnih sistema

- Proračunava paremetre sistema: silu, snagu, brzinu, pritisak i protok na osnovu tehničkih zahtjeva

- Uočava potrebne komponente hidrauličkog sistema

- Razvija smisao za timski rad

- Vizuelno prikazivanje elemenata sistema

Održavanje hidrauličkih sistema - Shvata značaj

održavanja hidrauličih sistema

- Navodi prednosti redovne kontrole parametara sistema: pritiska, protoka temperature, brzine, sile

- Izvodi očitavanje na mjernim instrumentima izmjerene parametre sistema: pritisak, protok, temperaturu, brzinu

- Vrsi korekciju pojedinih parametara sistema

- Shvata važnost očuvanja životne sredine

Vježbe: - Očitavanje na

mjernim uređajima vrijednosti parametara hidrauličkih sistema

47




u skladu sa tehnološkim procesom

- Uočava potrebu za kontrolom: radne tečnosti, filtera, sigurnosnih ventila, akumulatora, cjevovoda na curenje radne tečnosti

- Uočava potrebu za podmazivanjem mehaničkih dijelova

48

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Uvod u pneumatiku - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima u pneumatici

- Navodi prednosti i nedostatke primjene pneumatike

- Definiše osnovne i izvedene mjerne veličine i jedinice SI sistema

- Objašnjava način pretvaranja iz jedinica jednog mjernog sistema u jedinice drugog mjernog sistema

- Prepoznaje primjere primjene pneumatike

- Uočava prednosti i nedostatke pneumatskih sistema

- Razlikuje osnovne i izvedene jedinice SI sistema

- Pravilno primjenjuje prefiks vrijednosti mjerne veličine jedinica

- Prepoznaje nesistematske jedinice

- Razvija odgovornost i objektivnost

- Razvija sposobnost logičkog misljenja

Vježbe: - Izvodi mjerenje

pritiska različitim uređajima za mjerenje pritiska

Podjela i primjena pneumatike - Objašnjava fizička

svojstva gasova Poznaje pojam pritiska, gustine i temperature gasova

- Razumije i objašnjava: promjene stanja gasa, vlažnost vazduha, strujanje gasova, otpore pri strujanju gasova, stvaranje kondenzata

- Pronalazi primjere primjene pneumatike

- Razlikuje i analizira pojedine pneumatske komponente

- Rješava zadatake koristeći osnovne formule iz pneumatike

- Razvija smisao za rad i urednost


Vježbe: - Prikazati aktiviranje

razvodnika i ventila Montirati vezivne elemente na više načina

Komponente pneumatskih sistema - Upoznaje, razumije i

objašnjava komponente pneumatskih sistema: kompresore, kompresorske stanice, sušače, pripremnu grupu za vazduh, razvodnike, ventile, pneumatske motore, vezivne elemente

- Nabraja vrste

- Razlikuje ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene

- Razlikuje radijalne i aksijalne kompresore Analizira rad aksijalnog i radijalnog kopresora

- Vrednuje ulogu kompresora u sistemu

- Analizira elemente kompresorske

- Razvija sposobnost analitičkog razmišljanja

- Razvija smisao za rad i urednost

Vježbe: - Izrada šema

pneumatskog sistema pomoću simbola

49




kompresora prema kretanju radnog elementa i prema principu rada

- Upoznaje sastavne dijelove kompresora

- Obrazlaže ulogu i princip rada kompresora

- Nabraja sastavne dijelove kompresorske stanice: pogonski motor, rezervoar, sigurnosni uređaj, filter za vazduh i prenosnici mehaničke i pneumatske energije

- Poznaje funkciju pripremne grupe za vazduh: prečistača vazduha, regulacionog ventila pritiska i zauljivača

- Nabraja vrste razvodnika prema konstrukciji, načinu aktiviranja, prema upravljanju i prema broju položaja uključivanja

- Poznaje funkciju razvodnika i objašnjava princip rada: klipnih, pločastih i razvodnika sa sjedištem

- Nabraja vrste ventila u zavisnosti podešavanja pritiska, protoka ili sprečavanja prolaska vazduha

- Poznaje ulogu i objašnjava princip rada ventila

- Nabraja vrste pneumatskih motora

stanice od kojih zavisi njen rad

- Uočava značaj rezervoara za vazduh, za kompresor

- Vrednuje značaj sušenja vazduha kod kompresora

- Analizira ulogu prečistača vazduha i regulatora pritiska za pneumatske uređaje

- Razlikuje oznake razvodnika prema broju priključnih otvora i broja položaja uključivanja

- Upoređuje paralelno i redno vezivanje razvodnika u bloku

- Određuje tip razvodnika u zavisnosti od radnog pritiska

- Uočava zaštitnu ulogu ventila za ograničenje pritiska

- Razlikuje ulogu ventila za pritisak i protok

- Upoređuje pneumatske motore obrtnog i translatornog djejstva

- Uočava značaj pneumatskih motora u raketnoj industriji, kod automatskih mašina i presa

- Crta simbole pojedinih komponenti

50




u zavisnosti od kretanja radnog elementa

- Upoznaje sastavne dijelove motora i obrazlaže princip rada pneumatskih motora

Projektovanje pneumatskih sistema - Rješava parametre

sistema: pritisak, silu na osnovu tehničkih zahtjeva

- Uočava potrebne komponente pneumatskog sistema kao što je kompresorska stanica

- Analizira šeme pneumatskih sistema

- Razlikuje glavne i pomoćne komponente i kriterijume primjene u praktičnom rješavanju problema

- Razvija smisao za timski rad

Vježbe: - Izrada šema i

simulacija rada pneumatskog sistema pomoću FLUIDSIM softvera

Održavanje pneumatskih sistema - Shvata značaj

održavanja pneumatskih sistema

- Navodi prednosti redovne kontrole pritiska, sile očitavanja na mjernim instrumentima

- Izvodi očitavanje na mjernim instrumentima izmjerene parametre pneumatskog sistema: protok, pritisak, temperatura, brzina Uočava potrebu za kontrolu: prečistača vazduha, hermetičnosti, podmazivanja

- Razvija pravilan odnos prema higijeni i zdravlju

Osnovi hidropneumatike - Navodi prednosti

hidraulike i pneumatike i njihove zajedničke primjene

- Upoređuje karakteristike hidraulike i pneumatike i uočava prednosti korišćenja hidropneumatike


Hidropneumatski sistemi - Upoznaje, razumije i

objašnjava komponente hidropneumatskog sistema: dvosmjerni razvodnici, ventili, hidropneumatski

- Analizira šeme hidropneumatskih sistema

- Uočava dijelove hidropneumatskih sistema Uočava značaj

- Stiče samopouzdanje i sigurnost

51




cilindri, razervoari, klip i klipnjača

dvosmjernih razvodnika

Projektovanje hidropneumatskih sistema - Navodi primjenu

hidropneumatskih sistema

- Demonstrira funkcionalnu šemu hidropneumatskog sistema

- Navodi primjenu hidropneumatskih sistema

- Odredjuje parametre hidropneumatskog sistema

- Odredjuje potrebne hidraulične i pneumatske komponente

- Uviđa vezu teorije i prakse

Vježbe: - Crtanje šema

hidropneumatskih sistema

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - P. Mitrović, Z. Radojević,Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - S. Nikolić, Hidraulične,pneumatske i električne komponente, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikolić, Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - R. Selmić, Đ. Kožić, Termodinamika i termotehnika, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1990. - C. Kovač, Termodinamika, Zavod za udžbenike, Sarajevo, 1988. - Z. Vladimir, Pneumatika, Zavod za udžbenike, Beograd, 1980. - Orbović, Šašic, Hidraulika, Zavod za udžbenike, Beograd, 1985. - T. Basta, Mašinska hidraulika, Naučna knjiga, Beograd, 1972. - S. Nikolić, Osnove automatizacije, Naučna knjiga, Beograd, 1992. - M. Popov, S. Kosovac, Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1983.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za Fluid Sim, - dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, - dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, šemama hidraulickih i pneumatskih

sistema, uzorcima i modelima hidrauličkih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrsi se putem:

usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, pismenih vjezbi, najmanje jednom u polugodištu. Zakljucna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.

- Zakljucna ocjena na kraju skolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

52

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva - Diplomirani profesor mašinstva - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Osnovi hidraulike - Kinematika i dinamika

tečnosti


- Hidroenergetska postrojenja

- Hidraulika i pneumatika - Mjerenje, automatizacija i regulacija

- Mjerenje veličina

- Hidraulika - Pneumatika

- Mehatronika - Komponente hidrauličkih sistema

- Komponente pneumatskih sistema

- Hidraulika - Pneumatika - Hidropneumatika

- Praktična nastava - Hidraulički pribori za stezanje i pridržavanje

- Pneumatsko stezanje i pridržavanje

- Ravnomjerno kretanje ili stalni posmak kod mašina, alatki

- Fizička svojstva gasova - Termodinamika i termotehnika

- Idealni gasovi

53

1.2.7.ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 1. Naziv predmeta: ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II 72 36 108 III 72 72 144 IV 66 66 132

Ukupno 210 174 384 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama, konstrukcijama i principima rada energetskih

postrojenja. - Sticanje znanja o osnovnim principima eksploatacije postrojenja sa aspekta

ekonomičnosti i raspoloživosti. - Sticanje znanja iz domena regulacije i održavanja postrojenja. - Razumijevanje energetskih procesa u postrojenjima za dobijanje električne i

toplotne energije. - Sticanje znanja o dobijanju,transportu i distribuciji goriva. - Sticanje znanja o energetskim procesima kod finalnih potrošača. - Uočavanje značaja uštede energije i njenog racionalnog korišćenja. - Upoznavanje postupka projektovanja energetskih sistema. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanjem stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za očuvanjem životne sredine.

54





Podjela i osnovne karakteristike energetskih postrojenja - Definiše pojam

energetskog postrojenja

- Navodi podjelu energetskih postrojenja prema izvorima energije

- Objašnjava osnovne karakteristike postrojenja

- Izražava ulogu energetskih postrojenja u procesima dobijanja energije

- Razlikuje termo, hidro i gasoenergetska postrojenja

- Analizira osnovne karakteristike postrojenja

- Razvija sposobnost vrednovanja

Hidroenergetska postrojenja - Navodi podjelu

hidroenergetskih postrojenja

- Objašnjava akciono i reakciono djejstvo vodenog mlaza

- Navodi sastavne dijelove vodenih turbina

- Obrazlaže kriterijume izbora turbina

- Navodi karakteristike i objašnjava rad Peltonove turbine

- Objašnjava karakteristike i princip rada Fransisove reakcione turbine

- Obrazlaže karakteristike i princip rada Kaplanove turbine

- Opisuje postupak regulacije rada vodenih turbina

- Objašnjava analitičko određivanje snage turbine i stepena iskorišćenja

- Navodi hidromašinsku

- Razlikuje akcione i reakcione turbine

- Analizira rad Peltonove turbine

- Ocjenjuje najpovoljnije uslove dobijanja snage

- Vrednuje akciono djejstvo vodenog mlaza

- Crta trouglove brzina - Uočava gubitke

snage i izračunava stepen iskorišćenja Peltonove turbine

- Uočava dijelove Peltonove turbine:sprovodni aparat, radno kolo, uređaj za regulaciju, zamajac,ležišta, kućište

- Vrednuje reakciono djejstvo vodenog mlaza

- Prepoznaje dijelove Fransisove turbine: sprovodno kolo, radno kolo, uređaj za regulaciju, vratilo, ležišta

- Analizira uticaj specifičnog broja obrtaja i varijante

- Razvija sposobnost zapažanja, analiziranja i zaključivanja

Vježbe: - Izračunavanje snage

turbina i stepena iskorišćenja

- Izračunavanje brzine i crtanje trouglova brzina

- Izračunavanje snage i stepena iskorišćenja pumpnog postrojenja

Seminarski rad: - Hidroenergetsko

postrojenje sa Peltonovom turbinom

- Hidroenergetsko postrojenje sa Kaplanovom turbinom

- Pumpno postrojenje

55




opremu - Objašnjava pumpno

postrojenje

Fransisovih turbina s obzirom na brzohodnost

- Identifikuje sastavne dijelove Kaplanove turbine

- Uočava specifičnost radnog kola i uređaja za regulisanje Kaplanove turbine

- Izračunava snagu turbine

- Vrednuje automatsku regulaciju rada, snage i broja obrtaja vratila

- Razlikuje hidrauličke razvodnike otvorenog i zatvorenog toka

- Identifikuje ulogu hidrauličkog prenosnika

- Prepoznaje sastavne dijelove pumpnog postrojenja

- Analizira visinu usisavanja, jedinični rad i gubitke energije

- Određuje brzine i crta trouglove brzina fluidne mase u radnom prostoru

- Uočava uticaj oblika lopatica radnog kola na rad centrifugalne pumpe

- Analizira promjenu obrtaja radnog kola, promjenu spoljašnjeg prečnika i ponašanje centrifugalne pumpe

- Prepoznaje način regulacije rada pumpnog postrojenja

- Analizira gubitke energije u pumpnom

56




postrojenju - Izračunava korisnu

snagu i stepen iskorišćenja pumpnog postrojenja

Termoenergetska postrojenja - Navodi definiciju i

podjelu termoenergetskih postrojenja

- Ilustruje toplotne šeme termoenergetskih postrojenja

- Definiše kotlovsko postrojenje

- Navodi podjelu kotlova

- Obrazlaže vrelovodne kotlove

- Navodi podjelu parnih kotlova

- Objašnjava princip rada parnog kotla

- Objašnjava toplotni bilans

- Nabraja i opisuje elemente parnog kotla

- Upoznaje konstrukcije parnih kotlova

- Objašnjava potpalu kotla

- Obrazlaže opsluživanje kotla u radu i obustavu rada kotla

- Poznaje uređaje za loženje uglja

- Opisuje uređaje za loženje tečnim i gasovitim gorivom

- Navodi i objašnjava uređaje za prečišćavanje dimnih gasova

- Upoznaje uređaj za transport i skladištenje čvrstih

- Analizira rad termoenergetskih postrojenja

- Upoređuje kondenzaciona i toplifikaciona postrojenja

- Pravi tehnološku šemu termoenergetskog postrojenja

- Vrednuje zadatak kotlovskog postrojenja

- Upoređuje energetska, industrijska,grijna i kombinovana kotlovska postrojenja

- Analizira strujnu šemu vrelovodnog kotla

- Razlikuje stabilne i pokretne kotlove

- Upoređuje kotlove sa prirodnom i prinudnom cirkulacijom

- Identifikuje cilindrične kotlove i kotlove sa vodogrijnim cijevima

- Analizira princip rada parnog kotla

- Pravi šemu tokova predajnika i prijemnika toplote u parnom kotlu

- Vrednuje toplotni bilans parnog kotla

- Uočava toplotne gubitke

- Analizira ulogu

- Uočava važnost očuvanja životne sredine

- Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja energije


i stepena iskorišćenja parne turbine

- Crtanje šema termoenergetskih postrojenja

- Grafičko prikazivanje promjene pritiska i brzine u akcionim i reakcionim turbinama

- Crtanje šeme kotlovskog postrojenja

Seminarski rad: Kotlovsko postrojenje Akcione turbine Reakcione turbine Toplane

57




produkata sagorijevanja

- Objašnjava sistem za snabdijevanje postrojenja vodom

- Opisuje postrojenje za hemijsku pripremu vode

- Poznaje ventilatore za termoenergetska postrojenja

- Objašnjava cijevni sistem i armaturu

- Navodi uređaje za komprimovani vazduh

- Objašnjava transformaciju energije u turbinama

- Navodi podjelu parnih turbina

- Opisuje osnovne elemente parnih turbina

- Objašnjava princip rada parnih turbina

- Objašnjava parno turbopostrojenje

- Ilustruje šemu toplane

zagrijača vode - Analizira zadatak

isparivača - Upoređuje

konvektne i registarske isparivače

- Prepoznaje ulogu pregrijača pare

- Upoređuje kotlove na čvrsto,tečno i gasovito gorivo

- Prepoznaje elemente parnih kotlova

- Planira postupak potpale kotla

- Interpretira postupak opsluživanja kotla u radu

- Pravi šemu gazdinstva za gorivo

- Analizira uređaj za sagorijevanje u sloju

- Prepoznaje uređaje za sagorijevanje u letu

- Upoređuje gorionike za tečna goriva sa raspršivačem pod pritiskom i rotacionim raspršivačem

- Upoređuje difuzni gorionik i gorionik sa cijevima za gasovito gorivo

- Analizira uređaje za prečišćavanje dimnih gasova

- Razlikuje multiciklonski i mokri oprašivač

- Izražava ulogu uređaja za manipulaciju i skladištenje čvrstih produkata sagorijevanja

- Pravi šemu transporta šljake i

58




pepela - Upoređuje otvoreni i

zatvoreni sistem vodosnabdijevanja postrojenja

- Uočava razliku između rashladnih kula sa prirodnom i prinudnom promajom

- Analizira postupak hemijske pripreme vode

- Uočava ulogu ventilatora

- Pravi šemu promaje u kotlovskom postrojenju

- Upoređuje prirodnu, vještačku uravnoteženu i vještačku forsiranu promaju

- Analizira ulogu armature termoenergetskog postrojenja

- Uočava finu, zapornu, zaštitnu, regulacionu, grubu i kontrolnu armaturu

- Pravi šemu postrojenja za komprimovani vazduh

- Interpretira ulogu parnih turbina u termoenergetskom postrojenju


- Upoređuje aksijalne i radijalne turbine

- Prepoznaje osnovne elemente parne turbine

- Uočava kućište, sprovodni aparat, lopatice, vratilo, zaptivače,rotor

59




- Analizira princip rada jednostepene akcione De Lavalove turbine

- Crta dijagram promjene pritiska i brzine u radnom kolu turbine

- Analizira rad Kertisove dvostepene turbine

- Analizira rad Parsonove reakcione turbine

- Analizira princip rada kondenzacione jednooklopne parne turbine

Podjela i osnovne karakteristike energetskih postrojenja - Definiše pojam

energetskog postrojenja

- Navodi podjelu energetskih postrojenja prema izvorima energije

- Objašnjava osnovne karakteristike postrojenja

- Određuje ulogu energetskih postrojenja u procesima dobijanja energije

- Razlikuje termo, hidro i gasoenergetska postrojenja

- Analizira osnovne karakteristike postrojenja

- Razvija sposobnost vrednovanja

Hidroenergetska postrojenja - Navodi podjelu

hidroenergetskih postrojenja

- Objašnjava akciono i reakciono djejstvo vodenog mlaza

- Navodi sastavne dijelove vodenih turbina

- Obrazlaže kriterijume izbora turbina

- Navodi karakteristike i objašnjava rad Peltonove turbine

- Objašnjava karakteristike i


- Analizira rad Peltonove turbine

- Ocjenjuje najpovoljnije uslove dobijanja snage

- Shvata akciono djejstvo vodenog mlaza

- Crta trouglove brzina - Uočava gubitke

snage i izračunava stepen iskorišćenja Peltonove turbine

- Uočava dijelove Peltonove

- Razvija sposobnost zapažanja, analiziranja i zaključivanja


turbina i stepena iskorišćenja

- Izračunavanje brzine i crtanje trouglova brzina

- Izračunavanja snage i stepena iskorišćenja pumpnog postrojenja

60




princip rada Fransisove reakcione turbine

- Obrazlaže karakteristike i princip rada Kaplanove turbine

- Opisuje postupak regulacije rada vodenih turbina

- Objašnjava analitičko određivanje snage turbine i stepena iskorišćenja

- Navodi hidromašinsku opremu

- Objašnjava pumpno postrojenje

turbine:sprovodni aparat, radno kolo, uređaj za regulaciju, zamajac,ležišta, kućište

- Shvata reakciono djejstvo vodenog mlaza

- Prepoznaje dijelove Fransisove turbine: sprovodno kolo, radno kolo, uređaj za regulaciju, vratilo, ležišta

- Razlikuje varijante Fransisovih turbina s obzirom na brzohodnost

- Identifikuje sastavne dijelove Kaplanove turbine

- Uočava specifičnost radnog kola i uređaja za regulisanje Kaplanove turbine

- Izračunava snagu turbine

- Razlikuje hidrauličke razvodnike otvorenog i zatvorenog toka

- Analizira ulogu hidrauličkog prenosnika

- Prepoznaje sastavne dijelove pumpnog postrojenja

- Analizira visinu usisavanja, jedinični rad i gubitke energije

- Određuje brzine i crta trouglove brzina fluidne mase u radnom prostoru

- Uočava uticaj oblika lopatica radnog kola na rad centrifugalne pumpe

- Analizira promjenu

Seminarski rad: - Hidroenergetsko

postrojenje sa Peltonovom turbinom

- Hidroenergetsko postrojenje sa Kaplanovom turbinom

- Pumpno postrojenje

61




obrtaja radnog kola, promjenu spoljašnjeg prečnika i ponašanje centrifugalne pumpe

- Prepoznaje način regulacije rada pumpnog postrojenja

- Analizira gubitke energije u pumpnom postrojenju

- Izračunava korisnu snagu i stepen iskorišćenja pumpnog postrojenja

Termoenergetska postrojenja - Navodi definiciju i

podjelu termoenergetskih postrojenja

- Ilustruje toplotne šeme termoenergetskih postrojenja

- Definiše kotlovsko postrojenje

- Navodi podjelu kotlova

- Obrazlaže vrelovodne kotlove

- Navodi podjelu parnih kotlova

- Objašnjava princip rada parnog kotla

- Objašnjava toplotni bilans

- Nabraja i opisuje elemente parnog kotla

- Upoznaje konstrukcije parnih kotlova

- Objašnjava potpalu kotla

- Obrazlaže opsluživanje kotla u radu i obustavu rada kotla

- Poznaje uređaje za loženje uglja

- Upoređuje kondenzaciona i toplifikaciona postrojenja

- Pravi tehnološku šemu termoenergetskog postrojenja

- Upoređuje energetska, industrijska,grijna i kombinovana kotlovska postrojenja

- Analizira strujnu šemu vrelovodnog kotla

- Razlikuje stabilne i pokretne kotlove

- Upoređuje kotlove sa prirodnom i prinudnom cirkulacijom

- Identifikuje cilindrične kotlove i kotlove sa vodogrijnim cijevima

- Analizira princip rada parnog kotla

- Pravi šemu tokova predajnika i prijemnika toplote u parnom kotlu

- Vrednuje toplotni




i stepena iskorišćenja parne turbine

- Crtanje šema termoenergetskih postrojenja

- Grafičko prikazivanje promjene pritiska i brzine u akcionim i reakcionim turbinama

- Crtanje šeme kotlovskog postrojenja

Seminarski rad: - Kotlovsko

postrojenje - Akcione turbine - Reakcione turbine - Toplane

62




- Opisuje uređaje za loženje tečnim i gasovitim gorivom

- Navodi i objašnjava uređaje za prečišćavanje dimnih gasova

- Upoznaje uređaj za transport i skladištenje čvrstih produkata sagorijevanja

- Objašnjava sistem za snabdijevanje postrojenja vodom

- Opisuje postrojenje za hemijsku pripremu vode

- Poznaje ventilatore za termoenergetska postrojenja

- Objašnjava cijevni sistem i armaturu

- Navodi uređaje za komprimovani vazduh

- Objašnjava transformaciju energije u turbinama

- Navodi podjelu parnih turbina

- Opisuje osnovne elemente parnih turbina

- Objašnjava princip rada parnih turbina

- Objašnjava parno turbopostrojenje

- Ilustruje šemu toplane

bilans parnog kotla - Uočava toplotne

gubitke - Analizira ulogu

zagrijača vode - Analizira zadatak

isparivača - Upoređuje

konvektne i registarske isparivače

- Interpretira ulogu pregrijača pare

- Upoređuje kotlove na čvrsto,tečno i gasovito gorivo

- Prepoznaje elemente parnih kotlova

- Planira postupak potpale kotla

- Interpretira postupak opsluživanja kotla u radu

- Pravi šemu gazdinstva za gorivo

- Analizira uređaj za sagorijevanje u sloju

- Prepoznaje uređaje za sagorijevanje u letu

- Upoređuje gorionike za tečna goriva sa raspršivačem pod pritiskom i rotacionim raspršivačem

- Upoređuje difuzni gorionik i gorionik sa cijevima za gasovito gorivo

- Analizira uređaje za prečišćavanje dimnih gasova

- Razlikuje multiciklonski i mokri oprašivač

- Analizira ulogu uređaja za manipulaciju i skladištenje čvrstih

63




produkata sagorijevanja

- Pravi šemu transporta šljake i pepela

- Upoređuje otvoreni i zatvoreni sistem vodosnabdijevanja postrojenja

- Uočava razliku između rashladnih kula sa prirodnom i prinudnom promajom

- Analizira postupak hemijske pripreme vode

- Uočava ulogu ventilatora

- Pravi šemu promaje u kotlovskom postrojenju

- Upoređuje prirodnu, vještačku uravnoteženu i vještačku forsiranu promaju

- Analizira ulogu armature termoenergetskog postrojenja

- Uočava finu, zapornu, zaštitnu, regulacionu, grubu i kontrolnu armaturu

- Pravi šemu postrojenja za komprimovani vazduh

- Analizira ulogu parnih turbina u termoenergetskom postrojenju


- Upoređuje aksijalne i radijalne turbine

- Prepoznaje osnovne elemente parne turbine

64




- Uočava kućište, sprovodni aparat, lopatice, vratilo, zaptivače,rotor

- Analizira princip rada jednostepene akcione De Lavalove turbine

- Crta dijagram promjene pritiska i brzine u radnom kolu turbine

- Analizira rad Kertisove dvostepene turbine

- Analizira rad Parsonove reakcione turbine

- Interpretira princip rada kondenzacione jednooklopne parne turbine

65




učenik učenik učenik Gasoenergetska postrojenja - Definiše

gasoenergetsko postrojenje

- Navodi podjelu gasnih turbina

- Objašnjava rad gasne turbine

- Poznaje elemente gasne turbine

- Objašnjava gasnoturbinska postrojenja otvorenog i zatvorenog toka

- Obrazlaže ulogu i princip rada turbokompresora

- Navodi ulogu hladnjaka i površinskog zagrijača

- Objašnjava grijnu komoru

- Navodi zaštitne uređaje gasnih turbopostrojenja

- Interpretira ulogu gasoenergetskih postrojenja

- Razlikuje akcione i reakcione gasne turbine

- Analizira rad gasne turbine

- Prepoznaje princip rada gasne turbine sa pogonom na tečno gorivo

- Analizira rad gasnog turbopostrojenja otvorenog i zatvorenog toka

- Analizira rad gasoturbinskog postrojenja

- Uočava razliku između grijne komore i površinskog zagrijača

- Uočava i vrednuje ulogu hladnjaka izduvnih gasova

- Razlikuje radijalne i aksijalne kompresore

- Analizira rad aksijalnog i radijalnog turbokompresora

- Vrednuje ulogu regulatora sigurnosti

- Identifikuje princip rada graničnog regulatora temperature i releja za isključivanje


- Razvija analitičko i logičko mišljenje


gasne turbine - Izbor

turbokompresora Seminarski rad: - Gasoturbinsko

postrojenje otvorenog toka

- Gasoturbinsko postrojenje zatvorenog toka

Nuklearna postrojenja - Navodi osnovne

karakteristike nuklearnih postrojenja

- Objašnjava proces nuklearne fisije

- Poznaje osnovne elemente nuklearnog

- Upoređuje prednosti i nedostatke gradnje nuklearnih postrojenja

- Shvata proces dobijanja nuklearne energije

- Prepoznaje elemente


- Razvija odgovornost i preciznost u radu

Vježbe: - Crtanje toplotnih

šema nuklearnog postrojenja

Seminarski rad: - Nuklearne elektrane

66




postrojenja - Obrazlaže proces

rada nuklearnog postrojenja

- Navodi probleme skladištenja radioaktivnog otpada i opasnosti od radioaktivnog zračenja

nuklearnog reaktora:tijelo, reflektor, sistem za hlađenje, sistem za regulaciju i biološki štit

- Analizira ulogu generatora pare

- Crta i analizira toplotne šeme nuklearnog postrojenja sa jednim i dva kola

- Identifikuje problem skladištenja radioaktivnog otpada pri zamjeni goriva

- Ocjenjuje opasnost od radioaktivnog zračenja u slučaju otkaza

Solarna postrojenja - Navodi primjenu

sunčevog zračenja - Navodi i opisuje

elemente solarnih postrojenja

- Obrazlaže princip rada solarnih postrojenja

- Prepoznaje elemente ravnog pločastog kolektora

- Razlikuje i upoređuje fokusirajuće kolektore sa ravnim, koničnim i paraboličnim ogledalima

- Analizira rad solarnog postrojenja

- Prepoznaje ulogu kolektora, turbine, kondenzatora, cirkulacione pumpe i generatora

- Određuje stepen korisnosti sunčanih kolektora

- Analizira sistem solarnog grijanja sa toplotnom pumpom

- Ocjenjuje rad sistema za zagrijavanje vode pomoću energije sunca sa električnim

- Razvija interesovanje za nove i buduće tehnologije za proizvodnju energije

- Formira pozitivan stav prema očuvanju okoline

Vježbe: - Crtanje šeme solarne

elektrane - Izračunavanje

stepena iskorišćenja sunčanih kolektora

Seminarski rad: - Solarna elektrana - Sistem solarnog

grijanja sa toplotnom pumpom

67




dopunskim grijanjem Geotermalna postrojenja - Objašnjava pojam

geotermalne energije

- Navodi primjenu geotermalne energije

- Nabraja geotermalne izvore

- Navodi i objašnjava geotermalna postrojenja

- Prepoznaje geotermalne energetske izvore

- Analizira postrojenje koje koristi geotermalnu vodu za dobijanje energije

- Crta i analizira šemu geotermalnog postrojenja

- Prepoznaje elemete geotermalnog postrojenja:izmjenjivač toplote,turbinu, pumpu, kondenzator

- Stiče interesovanje za nove tehnologije proizvodnje energije

Vjetroelektrane - Obrazlaže snagu

vjetra - Objašnjava rad

postrojenja za proizvodnju električne energije na račun energije vjetra

- Izračunava snagu vjetra

- Analizira uticaj brzine vjetra na rad vjetroelektrane

- Crta i analizira postrojenje sa generatorom spregnutim preko zupčanika sa osovinom elise

- Analizira postrojenje sa generatorom pogonjenim vazdušnom turbinom

- Prepoznaje elemente postrojenja: generator, elisa, vazdušna turbina


Seminarski rad: - Vjetroelektrane

Elektrane na bio masu - Poznaje osobine bio

mase koja se koristi za proizvodnju energije

- Objašnjava proces transformacije energije bio mase

- Obrazlaže rad postrojenja za dobijanje energije iz bio mase

- Vrednuje efekte korišćenja bio mase za proizvodnju energije

- Analizira rad postrojenja na bio masu


68




Izvori energije i transformacija energije - Navodi značaj

energije za egzistenciju i razvoj društva

- Poznaje obnovljive i neobnovljive izvore energije

- Navodi čvrsta, tečna, gasovita i nuklearna goriva

- Objašnjava značaj i mogućnosti korišćenja energije vode,sunca,vjetra, bio mase

- Obrazlaže principe i značaj transformacije energije

- Navodi vidove korišćenja transformisane energije

- Analizira značaj energije i uočava njenu primjenu

- Vrednuje rezerve energije i njenu potrošnju

- Prepoznaje obnovljive i neobnovljive energetske izvore

- Analizira karakteristike čvrstih,tečnih i gasovitih goriva

- Vrednuje karakteristike nuklearnog goriva i područje primjene

- Analizira procese transformacije energije


Seminarski rad: - Goriva

Procesi u postrojenjima za dobijanje goriva - Navodi i opisuje

postrojenja za preradu uglja

- Ilustruje proces pripreme čvrstog goriva

- Obrazlaže proces pripreme ugljenog praha

- Objašnjava postupke prerade nafte

- Poznaje procese pripreme tečnih goriva

- Objašnjava postupak prerade prirodnog gasa

- Navodi postupak i objašnjava obogaćivanje nuklearnog goriva

- Analizira postupke promjene oblika,smanjenja balasta i promjene sastava gorive mase uglja

- Pravi šemu postrojenja za drobljenje uglja

- Analizira proces drobljenja pomoću drobilice sa valjcima

- Ocjenjuje efekte sušenja uglja u rotacionim sušarama

- Pravi šemu postrojenja za pripremu uglja

- Shvata proces sprašivanja uglja

- Vrednuje proces rada ventilatorskog mlina sa udarnim lopaticama

- Analizira procese


Vježbe: - Šematski prikaz

procesa pripreme uglja

- Šematski prikaz procesa prerade nafte

Seminarski rad: - Priprema čvrstog

goriva - Priprema tečnog

goriva

69




frakcione destilacije, rafinisanja, reforminga i dorade nafte

- Crta šemu postrojenja za destilaciju nafte

- Analizira rad postrojenja za tečnu ekstrakciju

- Analizira proces pripreme prirodnog gasa

- Uočava razloge odstranjivanja čvrstih čestica i tečnosti iz gasa

- Uočava potrebu odstranjivanja vlage i sumpornih jedinjenja pomoću adsorbera

- Prepoznaje postrojenja i sudove za tečni gas

- Vrednuje pogonsko preventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom

- Analizira proces pripreme nuklearnog goriva

- Analizira proces tečne ekstrakcije

- Interpretira membranski separacioni proces razdvajanja izotopa

70

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Proceci u postrojenjima za dobijanje električne energije - Opisuje proces

dobijanja električne energije u hidroelektranama

- Objašnjava energetski bilans i tehničkoenergetsku efikasnost hidroenergetskih sistema

- Navodi i objašnjava proces dobijanja električne energije u termoelektranama sa parnim blokom

- Obrazlaže proces rada termoelektrane sa gasnim blokom

- Poznaje proces dobijanja električne energije u nuklearnim elektranama

- Objašnjava procese u postrojenjima za proizvodnju električne i toplotne energije

- Obrazlaže energetski bilans i efikasnost rada u termoelektranama

- Opisuje procese dobijanja električne energije u solarnim,geotermalnim, vjetroelektranama i elektranama na bio masu

- Navodi značaj i ulogu pojedinih postrojenja u elektroenergetskom sistemu

- Vrednuje pojam transformacije potencijalne energije vode u električnu energiju

- Razlikuje pribranske i derivacione hidroelektrane

- Crta pribransku šemu za velike denivelacije

- Određuje snagu hidroelektrane

- Vrednuje energetski koeficijent korisnosti

- Analizira proces transformacije hemijske energije goriva u električnu energiju

- Pravi šemu kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom

- Crta i analizira kružni proces u kondenzacionoj termoelektrani

- Računa količinu toplote koja se dovede i one koja se izmijeni u kondenzatoru

- Crta šemu termoelektrane sa regenerativnim dogrijavanjem vode

- Crta i analizira toplotni ciklus termoelektrane sa dvostepenim turbinskim postrojenjem i dogrijavanjem pare

- Interpretira proces rada u termoelektrani sa gasnim blokom

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja

- Stiče pozitivan odnos prema načinu proizvodnje i korišćenja električne energije

Vježbe: - Crtanje pribranskih i

derivacionih šema - Šematski prikaz rada

kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom

- Šematski prikaz rada termoelektrane sa gasnim blokom

- Šematski prikaz rada nuklearne elektrane

- Šematski prikaz rada geotermalne elektrane

71




- Analizira proces rada gasne termoelektrane otvorenog i zatvorenog toka

- Izračunava proizvodni kapacitet generatora

- Analizira proces dobijanja električne energije u nuklearnim elektranama

- Analizira procese u postrojenjima za kombinovanu proizvodnju električne i toplotne energije

- Pravi Senkijev dijagram za kondenzacione termoelektrane

- Određuje energetski stepen iskorišćenja

- Izračunava energetski bilans postrojenja

- Analizira proces dobijanja električne energije u solarnim elektranama

- Vrednuje proces korišćenja geotermalnih izvora za proizvodnju električne energije

Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne energije - Navodi procese

dobijanja toplotne energije

- Obrazlaže proces rada toplane

- Ilustruje šeme toplifikacionih postrojenja i objašnjava njihov rad

- Navodi direktni i indirektni sistem daljinskog grijanja

- Razlikuje i upoređuje postrojenja za dobijanje toplotne energije

- Uočava značaj kotlovskog postrojenja za dobijanje toplotne energije

- Analizira proces korišćenja toplotne

- Shvata važnost o racionalnom korišćenju toplotne energije

Vježbe: - Izrada toplotnih

šema postrojenja za dobijanje toplotne energije

72




- Obrazlaže proces dobijanja toplotne energije iz geotermalnih izvora

- Ilustruje i objašnjava šeme korišćenja geotermalne energije

- Opisuje proces dobijanja toplotne energije korišćenjem energije sunca

- Objašnjava postupak dobijanja toplotne energije pomoću rashladnih uređaja i toplotnih pumpi

- Poznaje kombinovani proces dobijanja toplotne energije pomoću sunčevih kolektora i toplotne pumpe

- Obrazlaže energetski bilans i efikasnost postrojenja za dobijanje toplotne energije

energije dobijene u parnoturbinskom postrojenju

- Šematski prikazuje gasnoturbinsko postrojenje za proizvodnju energije i iskorišćenjem toplote izlaznih gasova prije ispuštanja u atmosferu

- Dokazuje ulogu toplifikacionih postrojenja

- Upoređuje procese dobijanja toplotne energije koja se koristi u tehnološke svrhe i energije za grijanje i pripremu sanitarne tople vode

- Analizira toplifikaciono postrojenje sa izmjenjivačima toplote, vrela voda, vodena para

- Razlikuje direktne i indirektne toplifikacione sisteme

- Prepoznaje komponente direktnog i indirektnog toplifikacionog postrojenja sa vrelovodnim kotlom

- Analizira proces toplifikacionog postrojenja sa kaskadnim izmjenjivačem

- Shvata proces dobijanja toplotne energije korišćenjem geotermalne vode

- Vrednuje primjenu sunčeve energije za

73




zagrijavanje vode - Vrednuje

kombinovanu primjenu toplotne pumpe i kolektora

- Pravi bilans dobijene toplotne energije

- Izračunava cijenu proizvedene jedinične toplotne energije

- Računa količinu proizvedene toplotne energije

Procesi u sistemima za transport i distribuciju energije - Navodi postrojenja

za dopremu goriva - Opisuje transport i

distibuciju čvrstog goriva

- Objašnjava transport ugljenog praha

- Obrazlaže transport i distribuciju tečnog goriva

- Objašnjava transport i distribuciju gasovitih goriva

- Obrazlaže načine transporta i distribucije električne energije

- Objašnjava transport i distribuciju toplotne energije

- Analizira zadatak postrojenja za transport i distribuciju energije

- Razlikuje unutrašnji i spoljašnji transport

- Vrednuje ulogu skladišta

- Razlikuje skladišta sa obrtnim uređajem za slaganje, mosnim kranom i prstenasta skladišta

- Pravi šemu transporta uglja

- Vrši izbor transportera

- Analizira proces pripreme i transporta ugljenog praha

- Ocjenjuje ulogu gazdinstva za tečno gorivo

- Upoređuje transport tečnih goriva saobraćajnim sredstvima i cijevima

- Vrednuje ulogu cijevnog sistema za transport tečnog goriva

- Pravi šemu linijskog i prstenastog

- Shvata važnost očuvanja materijalnih dobara

- Stiče odgovornost o poštovanju propisa i uputstava


transporta uglja - Izrada šema cijevnog

sistema za transport tečnog i gasovitog goriva

- Šematski prikaz toplovoda za daljinsko grijanje

Seminarski rad: Distribucija električne energije Distribucija toplotne energije

74




snabdijevanja potrošača tečnim gorivom

- Uoćava razliku između magistralnog, distributivnog i razvodnog gasovoda

- Pravi šemu gasne razvodne mreže kućne instalacije

- Pravi podjelu električnih dalekovoda

- Razlikuje način podzemnog i nadzemnog polaganja električnih vodova

- Uočava tipove stubova u prenosnoj mreži

- Analizira mogućnosti transporta i distribucije toplotne energije

- Upoređuje razne načine vođenja potisne i povratne cijevi u sistemima daljinskog grijanja

Energetski procesi kod finalnih potrošača - Obrazlaže finalnu

potrošnju energije - Definiše stepen

energetske efikasnosti

- Objašnjava specifičnu potrošnju energije

- Definiše stepen energetskog inteziteta

- Definiše gubitke u intervalu proizvodnje primarne energije

- Definiše ukupni i normirani stepen korisnosti uređaja

- Navodi potrošnju finalne energije u

- Prepoznaje značaj energije kod finalnih potrošača

- Određuje stepen energetske korisnosti

- Izračunava specifičnu potrošnju energije

- Uočava mjesta korišćenja energije u industriji

- Izračunava koeficijent korisnosti energije kod uređaja

- Uočava korišćenje energije u saobraćaju

- Shvata važnost racionalnog korišćenja energije

Vježbe: - Izrada energetskih

šema procesa na mjestu korisne potrošnje

Seminarski rad: - Potrošnja energije u

industriji - Potrošnja energije u

saobraćaju - Potrošnja energije u

poljoprivredi

75




industriji - Obrazlaže potrošnju

energije u saobraćaju - Poznaje potrošnju

energije u poljoprivredi

- Obrazlaže strukturu korisne energije u ličnoj i društvenoj potrošnji

- Analizira strukturu finalne potrošnje energije u saobraćaju

- Dokazuje da je stepen korisnosti energije u saobraćaju vrlo mali

- Identifikuje potrošnju energije u poljoprivredi

- Analizira specifičnu potrošnju energije u procesu sušenja

- Izračunava stepen korisnosti uređaja i mašina u poljoprivredi

- Prepoznaje osnovne potrošače energije u ličnoj i društvenoj potrošnji

- Izračunava koeficijent korisnosti energije kod malih potrošača

Ušteda energije i njeno racionalno korišćenje - Poznaje pojam

štednje energije - Navodi mogućnosti

štednje energije - Obrazlaže metode

racionalizacije energije

- Dokazuje mogućnost manjeg utroška energije i rada za isti korisni efekat

- Predviđa racionalizaciju energije kroz iskorišćenje odvedene toplote, izbor odgovarajućeg goriva, smanjenje gubitaka konvekcijom i zračenjem, pravilnim rukovanjem uređajima i optimalnom korišćenju svih vidova energije

- Shvata značaj o štednji i racionalnom korišćenju energije

Vježbe: - Izrada energetskog

bilansa sistema za proizvodnju i potrošnju energije

Eksploatacija i održavanje energetskih postrojenja - Navodi i objašnjava - Uočava osnovni - Shvata značaj Seminarski rad:

76




kriterijume za ocjenu pouzdanosti, pogonske spremnosti i ekonomičnosti rada

- Obrazlaže osnovne principe na kojima se zasniva eksploatacija postrojenja

- Navodi postupke održavanja postrojenja

- Poznaje propise održavanja i eksploatacije energetskih postrojenja

zadatak energetskog postrojenja u toku eksploatacije

- Određuje koeficijent pouzdanosti rada

- Vrednuje planske zastoje zbog remonta i njege

- Pravi dijagrame startovanja postrojenja

- Analizira postupke tekućeg i preventivnog održavanja

- Pravi plan izvođenja remonta

poštovanja propisa i uputstava

- Tekuće i preventivno održavanje energetskih postrojenja

Projektovanje energetskih sistema - Navodi osnovne

principe projektovanja

- Obrazlaže osnove projektovanja termoenergetskih sistema

- Objašnjava osnove projektovanja hidro postrojenja

- Izvodi postupak projektovanja energetskih sistema

- Planira tehno ekonomske karakteristike termoenergetskog sistema

- Pravi plan cjevovoda i armature termoenergetskog postrojenja

- Pravi plan toplifikacionog sistema

- Pravi projekat pumpnog postrojenja:izbor pumpe, mjesto postavljanja, trasa cjevovoda, mjerna mjesta, protok,geodetska visina dizanja

- Pravi proračun snage pumpe, pogonskog motora, stepen iskorišćenja za dato pumpno postrojenje

- Razvija sistematičnost u radu

Vježbe: - Izrada projektnih

zadataka iz energetskih sistema

Procesi u postrojenjima za dobijanje električne energije - Opisuje proces - Razlikuje pribranske - Razvija sposobnost Vježbe:

77




dobijanja električne energije u hidroelektranama

- Objašnjava energetski bilans i tehničkoenergetsku efikasnost hidroenergetskih sistema

- Navodi i objašnjava proces dobijanja električne energije u termoelektranama sa parnim blokom

- Obrazlaže proces rada termoelektrane sa gasnim blokom

- Poznaje proces dobijanja električne energije u nuklearnim elektranama

- Objašnjava procese u postrojenjima za proizvodnju električne i toplotne energije

- Obrazlaže energetski bilans i efikasnost rada u termoelektranama

- Opisuje procese dobijanja električne energije u solarnim,geotermalnim, vjetroelektranama i elektranama na bio masu

- Navodi značaj i ulogu pojedinih postrojenja u elektroenergetskom sistemu

i derivacione hidroelektrane

- Crta pribransku šemu za velike denivelacije

- Određuje snagu hidroelektrane

- Vrednuje energetski koeficijent korisnosti

- Shvata proces transformacije hemijske energije goriva u električnu energiju

- Pravi šemu kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom

- Crta i analizira kružni proces u kondenzacionoj termoelektrani

- Računa količinu toplote koja se dovede i one koja se izmijeni u kondenzatoru

- Crta šemu termoelektrane sa regenerativnim dogrijavanjem vode

- Crta i analizira toplotni ciklus termoelektrane sa dvostepenim turbinskim postrojenjem i dogrijavanjem pare

- Shvata proces rada u termoelektrani sa gasnim blokom

- Analizira proces rada gasne termoelektrane otvorenog i zatvorenog toka

- Izračunava proizvodni kapacitet generatora

- Interpretira proces

logičkog razmišljanja

- Stiče pozitivan odnos prema načinu proizvodnje i korišćenja električne energije

- Crtanje pribranskih i derivacionih šema

- Šematski prikaz rada kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom

- Šematski prikaz rada termoelektrane sa gasnim blokom

- Šematski prikaz rada nuklearne elektrane

- Šematski prikaz rada geotermalne elektrane

78




dobijanja električne energije u nuklearnim elektranama

- Analizira procese u postrojenjima za kombinovanu proizvodnju električne i toplotne energije

- Pravi Senkijev dijagram za kondenzacione termoelektrane

- Određuje energetski stepen iskorišćenja

- Izračunava energetski bilans postrojenja

- Analizira proces dobijanja električne energije u solarnim elektranama

- Interpretira proces korišćenja geotermalnih izvora za proizvodnju električne energije

Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne energije - Navodi procese

dobijanja toplotne energije

- Obrazlaže proces rada toplane

- Ilustruje šeme toplifikacionih postrojenja i objašnjava njihov rad

- Navodi direktni i indirektni sistem daljinskog grijanja

- Obrazlaže proces dobijanja toplotne energije iz geotermalnih izvora

- Ilustruje i objašnjava šeme korišćenja geotermalne energije

- Opisuje proces dobijanja toplotne

- Uočava značaj kotlovskog postrojenja za dobijanje toplotne energije

- Analizira proces korišćenja toplotne energije dobijene u parnoturbinskom postrojenju

- Šematski prikazuje gasnoturbinsko postrojenje za proizvodnju energije i iskorišćenjem toplote izlaznih gasova prije ispuštanja u atmosferu

- Shvata ulogu toplifikacionih

- Razvija svijest o racionalnom korišćenju toplotne energije

Vježbe: - Izrada toplotnih

šema postrojenja za dobijanje toplotne energije

79




energije korišćenjem energije sunca

- Objašnjava postupak dobijanja toplotne energije pomoću rashladnih uređaja i toplotnih pumpi

- Poznaje kombinovani proces dobijanja toplotne energije pomoću sunčevih kolektora i toplotne pumpe

- Obrazlaže energetski bilans i efikasnost postrojenja za dobijanje toplotne energije

postrojenja - Upoređuje procese

dobijanja toplotne energije koja se koristi u tehnološke svrhe i energije za grijanje i pripremu sanitarne tople vode

- Analizira toplifikaciono postrojenje sa izmjenjivačima toplote, vrela voda,vodena para

- Razlikuje direktne i indirektne toplifikacione sisteme

- Prepoznaje komponente direktnog i indirektnog toplifikacionog postrojenja sa vrelovodnim kotlom

- Analizira proces toplifikacionog postrojenja sa kaskadnim izmjenjivačem

- Shvata proces dobijanja toplotne energije korišćenjem geotermalne vode

- Vrednuje primjenu sunčeve energije za zagrijavanje vode

- Vrednuje kombinovanu primjenu toplotne pumpe i kolektora

- Pravi bilans dobijene toplotne energije

- Izračunava cijenu proizvedene jedinične toplotne energije

- Računa količinu proizvedene toplotne energije

80




Procesi u sistemima za transport i distribuciju energije - Navodi postrojenja

za dopremu goriva - Opisuje transport i

distibuciju čvrstog goriva

- Objašnjava transport ugljenog praha

- Obrazlaže transport i distribuciju tečnog goriva

- Objašnjava transport i distribuciju gasovitih goriva

- Obrazlaže načine transporta i distribucije električne energije

- Objašnjava transport i distribuciju toplotne energije

- Shvata zadatak postrojenja za transport i distribuciju energije

- Razlikuje unutrašnji i spoljašnji transport

- Vrednuje ulogu skladišta

- Razlikuje skladišta sa obrtnim uređajem za slaganje, mosnim kranom i prstenasta skladišta

- Pravi šemu transporta uglja

- Vrši izbor transportera

- Analizira proces pripreme i transporta ugljenog praha

- Shvata ulogu gazdinstva za tečno gorivo

- Upoređuje transport tečnih goriva saobraćajnim sredstvima i cijevima

- Vrednuje ulogu cijevnog sistema za transport tečnog goriva

- Pravi šemu linijskog i prstenastog snabdijevanja potrošača tečnim gorivom

- Uočava razliku između magistralnog, distributivnog i razvodnog gasovoda

- Pravi šemu gasne razvodne mreže kućne instalacije

- Shvata podjelu električnih dalekovoda

- Razvija svijest o očuvanju materijalnih dobara

- Stiče odgovornost o poštovanju propisa i uputstava


transporta uglja - Izrada šema cijevnog

sistema za transport tečnog i gasovitog goriva

- Šematski prikaz toplovoda za daljinsko grijanje

Seminarski rad: - Distribucija

električne energije - Distribucija toplotne

energije

81




- Razlikuje način podzemnog i nadzemnog polaganja električnih vodova

- Uočava tipove stubova u prenosnoj mreži

- Analizira mogućnosti transporta i distribucije toplotne energije

- Upoređuje razne načine vođenja potisne i povratne cijevi u sistemima daljinskog grijanja

Energetski procesi kod finalnih potrošača - Obrazlaže finalnu

potrošnju energije - Definiše stepen


- Objašnjava specifičnu potrošnju energije

- Definiše stepen energetskog inteziteta

- Definiše gubitke u intervalu proizvodnje primarne energije

- Definiše ukupni i normirani stepen korisnosti uređaja

- Navodi potrošnju finalne energije u industriji

- Obrazlaže potrošnju energije u saobraćaju

- Poznaje potrošnju energije u poljoprivredi

- Obrazlaže strukturu korisne energije u ličnoj i društvenoj potrošnji

- Shvata značaj energije kod finalnih potrošača

- Određuje stepen energetske korisnosti

- Izračunava specifičnu potrošnju energije

- Uočava mjesta korišćenja energije u industriji

- Izračunava koeficijent korisnosti energije kod uređaja

- Uočava korišćenje energije u saobraćaju

- Analizira strukturu finalne potrošnje energije u saobraćaju

- Dokazuje da je stepen korisnosti energije u saobraćaju vrlo mali

- Identifikuje potrošnju energije u poljoprivredi

- Analizira specifičnu potrošnju energije u procesu sušenja

- Razvija svijest o racionalnom korišćenju energije

Vježbe: - Izrada energetskih

šema procesa na mjestu korisne potrošnje

Seminarski rad: - Potrošnja energije u

industriji - Potrošnja energije u

saobraćaju - Potrošnja energije u

poljoprivredi

82




- Izračunava stepen korisnosti uređaja i mašina u poljoprivredi

- Prepoznaje osnovne potrošače energije u ličnoj i društvenoj potrošnji

- Izračunava koeficijent korisnosti energije kod malih potrošača

Ušteda energije i njeno racionalno korišćenje - Poznaje pojam

štednje energije - Navodi mogućnosti

štednje energije - Obrazlaže metode

racionalizacije energije

- Dokazuje mogućnost manjeg utroška energije i rada za isti korisni efekat

- Predviđa racionalizaciju energije kroz iskorišćenje odvedene toplote, izbor odgovarajućeg goriva, smanjenje gubitaka konvekcijom i zračenjem, pravilnim rukovanjem uređajima i optimalnom korišćenju svih vidova energije

- Razvija svijest o racionalizaciji korišćenja energije

Vježbe: - Izrada energetskog

bilansa sistema za proizvodnju i potrošnju energije

Eksploatacija i održavanje energetskih postrojenja - Navodi i objašnjava

kriterijume za ocjenu pouzdanosti, pogonske spremnosti i ekonomičnosti rada

- Obrazlaže osnovne principe na kojima se zasniva eksploatacija postrojenja

- Navodi postupke održavanja postrojenja

- Poznaje propise održavanja i eksploatacije

- Shvata osnovni zadatak energetskog postrojenja u toku eksploatacije

- Određuje koeficijent pouzdanosti rada

- Vrednuje planske zastoje zbog remonta i njege

- Pravi dijagrame startovanja postrojenja

- Analizira postupke tekućeg i preventivnog

- Razvija svijest o značaju poštovanja propisa i uputstava

Seminarski rad: - Tekuće i preventivno

održavanje energetskih postrojenja

83




energetskih postrojenja

održavanja - Pravi plan izvođenja

remonta Projektovanje energetskih sistema - Navodi osnovne

principe projektovanja

- Obrazlaže osnove projektovanja termoenergetskih sistema

- Objašnjava osnove projektovanja hidro postrojenja

- Shvata postupak projektovanja energetskih sistema

- Planira tehno ekonomske karakteristike termoenergetskog sistema

- Pravi plan cjevovoda i armature termoenergetskog postrojenja

- Pravi plan toplifikacionog sistema

- Pravi projekat pumpnog postrojenja:izbor pumpe, mjesto postavljanja, trasa cjevovoda, mjerna mjesta, protok,geodetska visina dizanja

- Pravi proračun snage pumpe, pogonskog motora, stepen iskorišćenja za dato pumpno postrojenje

- Razvija sistematičnost u radu

Vježbe: - Izrada projektnih

zadataka iz energetskih sistema

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Radovanović, D. Voronjec, M.Bogner,Energetski procesi, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd,1985. - M. Bogner, R. Topić, B. Jaćimović,Energetski procesi, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd,1995. - LJ. Brkić i drugi, Energetska postrojenja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2000. - LJ.Brkić,V. Bekavac, S. Marković,Termoenergetska postrojenja,Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,1989. - D. Debeljković, Termoenergetski procesi, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2001. - R. Misita,Električna postrojenja, Zavod za udžbenike, Sarajevo,1982. - J. Miler, Parne i plinske turbine,Tehnička knjiga, Zagreb,1965.

84

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici opremljenoj računarom i projektorom, dijapozitivima

iz energetskih postrojenja i procesa,šemama termoenergetskih postrojenja. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - pisanih vježbi, najmanje jedna u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. - Urađeni seminarski radovi. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Hidroenergetska postrojenja

- Hidraulika i pneumatika - Mehanika - Mjerenje, automatizacija i

regulacija - Praktična nastava

- Osnovi hidraulike - Kinematika i dinamika

tečnosti - Mehanički rad, snaga - Stepen korisnog djelovanja - Komponente hidrauličkih

sistema - Mjerenje veličina

- Termoenergetska postrojenja

- Termodinamika i termotehnika

- Praktična nastava - Industrijska postrojenja

- Desnokretni kružni procesi - Pretvaranje toplote u

mehanički rad - Turbine i turbinska

postrojenja - Eksploatacija i održavanje

termoenergetskih postrojenja

- Toplotne mašine i uređaji

- Gasoenergetska postrojenja - Termodinamika i termotehnika

- Praktična nastava

- Desnokretni kružni procesi - Postrojenja i sudovi za tečni

gas - Nuklearna postrojenja

- Praktična nastava - Ekologija i zaštita životne

sredine

- Eksploatacija i održavanje energetskih postrojenja

- Nuklearna energija - Mjere i zaštita životne

sredine

- Solarna postrojenja - Termodinamika i termotehnika

- Osnovi tehnike grijanja i hlađenja

85


Predmet Znanja - Izvori energije i

transformacija energije


- Elektrotehnika sa elektronikom

- Sagorijevanje - Pretvaranje toplotne u

mehaničku energiju - Proizvodnja električne

energije

- Procesi u postrojenjima za dobijanje goriva


- Goriva

- Procesi u postrojenjima za dobijanje električne energije


- Dobijanje i proizvodnja električne energije

- Trofazni sistemi

- Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne energije


- Praktična nastava

- Potpuno i nepotpuno sagorijevanje

- Osnovi tehnike grijanja - Lijevokretni kružni procesi - Toplovodno, vrelovodno i

parovodno postrojenje

- Procesi u postrojenjima za transport i distribuciju energije

- Industrijska postrojenja - Elektrotehnika sa

elektronikom - Termodinamika i

termotehnika - Praktična nastava

- Unutrašnji transport - Prenos električne energije - Centralno i daljinsko

grijanje - Gasne stanice i postrojenja

za tečni gas

- Ušteda energije i njeno racionalno korišćenje

- Energetska efikasnost

- Obnovljivi i neobnovljivi energetski izvori

- Energetska efikasnost korišćenja uređaja

- Energetska efikasnost sistema grijanja i hlađenja

- Energetska efikasnost u domaćinstvu


- Praktična nastava - Mjerenje, automatizacija i

regulacija

- Tehnička i tehnološka dokumentacija

- Pogonski propisi i tehničke mjere bezbjednosti

- Održavanje termoenergetskih postrojenja

- Održavanje postrojenja za vodu

- Regulacija energetskih postrojenja

- Održavanje sistema automatskog upravljanja

86

1.2.8.TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA 1. Naziv predmeta: TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III 48 24 72 IV 44 22 66

Ukupno 92 46 138 3. Opšti ciljevi nastave - Shvatanje značaja termodinamike i termotehnike i uočavanje njihove primjene u

praktične svrhe. - Usvajanje znanja o osnovnim termodinamičkim pojmovima. - Sticanje znanja o idealnim i realnim gasovima. - Sticanje znanja o kružnim procesima toplotnih i rashladnih mašina. - Razumijevanje načina prostiranja toplote. - Usvajanje znanja o sagorijevanju i štetnom uticaju produkata sagorijevanja. - Sticanje znanja iz oblasti grijanja i hlađenja. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za očuvanjem životne sredine.

87

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Osnovni pojmovi u termodinamici - Navodi značaj

termodinamike i njenu primjenu

- Definiše pojam termodinamičkog sistema

- Navodi i objašnjava osnovne termodinamičke veličine:pritisak,temperatura, specifična zapremina

- Poznaje jednačinu stanja i navodi promjene stanja

- Obrazlaže povratne i nepovratne procese

- Definiše i objašnjava rad, unutrašnju energiju i količinu toplote

- Objašnjava pojam entalpije

- Definiše pojam entropije

- Uočava značaj termodinamike

- Razlikuje otvorene, zatvorene i izolovane sisteme

- Upoređuje pritiske i način njegovog mjerenja

- Izračunava stvarni pritisak

- Shvata pojam specifične zapremine

- Analizira pojam temperature

- Izračunava i mjeri temperaturu u Kelvinima, Celzijusima, Reomirima i Farenhajtima

- Analizira jednačinu stanja

- Crta promjenu stanja u pv dijagramu

- Upoređuje i analizira povratne i nepovratne procese

- Razlikuje zapreminski i tehnički rad

- Izračunava zapreminski i tehnički rad

- Razlikuje, analizira i izračunava unutrašnju kinetičku i potencijalnu energiju

- Vrednuje pojam količine toplote

- Razlikuje i koristi masenu, molarnu i zapreminsku specifičnu toplotu

- Analizira pojam toplotnog kapaciteta

- Izračunava entalpiju

- Razvija analitičnost - Stiče smisao

preciznosti u radu

Vježbe: - Mjerenje pritiska i

temperature - Izračunavanje

zapreminskog i tehničkog rada

- Odrađivanje specifičnog toplotnog kapaciteta tijela

- Izračunavanje količine toplote

88




stanja termodinamičkog sistema

- Shvata pojam entropije

- Prikazuje promjene stanja u toplotnom Ts dijagramu

Zakoni termodinamike - Obrazlaže prvi zakon

termodinamike za otvorene i zatvorene sisteme

- Poznaje postavku i formulaciju drugog zakona termodinamike

- Analizira prvi zakon termodinamike za otvorene i zatvorene sisteme

- Upoređuje energetske efekte rada i toplote

- Izračunava razmijenjenu toplotnu energiju u toku procesa na osnovu postavljenih uslova

- Interpretira formulaciju drugog zakona termodinamike

- Analizira i vrednuje porast entropije

- Utvrđuje stanje ravnoteže izolovanog sistema

- Shvata značaj ekonomičnog korišćenja energije

- Postiče sistemski pristup rešavanja konkretnih problema

Vježbe: - Crtanje radnih i

toplotnih dijagrama - Određivanje

entropije izolovanog sistema

- Određivanje entalpije sistema

- Izračunavanje energije otvorenih i zatvorenih sistema

Idealni gasovi i mješavine idealnih gasova - Navodi karakteristike

idealnih gasova - Objašnjava

jednačinu stanja idealnog gasa

- Nabraja i obrazlaže promjene stanja idealnog gasa

- Objašnjava pojam mješavine idealnih gasova

- Analizira jednačinu stanja idealnog gasa

- Koristi jednačinu stanja za određivanje nepoznatih veličina stanja

- Razlikuje izobarske, izohorske, izotermske i adijabatske promjene stanja

- Grafički prikazuje politropsku promjenu stanja za različite vrijednosti eksponenta n

- Razvija spososbnost ocjenjivanja i vrednovanja

Vježbe: - Izračunavanje

veličina stanja idealnog gasa na osnovu poznatih parametara

- Crtanje izobarske, izohorske, adijabatske i izotermske promjene stanja

- Izračunavanje zapreminskog rada politropskih promjena stanja

- Određivanje pritiska mješavine

89




- Prepoznaje politropsku promjenu stanja

- Izračunava zapreminski rad izobarske, izotermske i adijabatske promjene

- Rešava konkretne zadatke na osnovu poznatih zakonitosti i zadatih podataka

- Upoređuje mješavine idealnih gasova

- Koristi Daltonov zakon za izračunavanje pritiska mješavine

- Razlikuje maseni, zapreminski i molarni sastav mješavine

- Analizira jednačinu stanja mješavine

- Računa veličine stanja mješavine na osnovu postavljenih uslova i poznatih zakonitosti

- Izračunavanje gasne konstante mješavine

Realni gasovi - Objašnjava pojam

realnog gasa - Obrazlaže Vander-

Valsovu jednačinu stanja

- Ilustruje i objašnjava - fazni dijagram

- Upoređuje realne i idealne gasove

- Analizira jednačinu stanja realnih gasova

- Uočava čvrstu, tečnu i gasovitu fazu na faznom PT dijagramu

- Identifikuje fazne prelaze

- Vrednuje procese očvršćavanja, isparavanja i sublimacije

- Analizira stanje trojne tačke K

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja

Vodena para - Navodi karakteristike

i postupak dobijanja - Analizira proces

dobijanja vodene - Razvija analitičnost - Stiče navike tačnosti


90




vodene pare - Objašnjava veličine

stanja vodene pare - Obrazlaže promjene

stanja vodene pare - Ilustruje dijagrame

za vodenu paru - Poznaje primjenu

vodene pare u industriji

pare - Razlikuje zasićenu,

suvozasićenu i pregrijanu paru

- Crta i koristi pv dijagram za vodenu paru

- Upotrebljava i analizira Ts i is dijagrame za vodenu paru

- Analizira veličine stanja vodene pare

- Razlikuje promjene stanja vodene pare

- Crta promjene stanja - Koristi tablice za

vodenu paru - Uočava značaj

vodene pare i navodi njenu primjenu u industriji

- Određuje veličine stanja na osnovu postavljenih uslova i poznatih parametara

i sistematičnosti u radu

veličina stanja vodene pare

- Crtanje pv, Ts i is dijagrama za vodenu paru

- Očitavanje vrijednosti veličina stanja iz tablica za vodenu paru i sa dijagrama

Vlažan vazduh - Definiše pojam

vlažnog vazduha - Navodi i objašnjava

veličine stanja vlažnog vazduha

- Ilustruje i objašnjava ix dijagram za vlažan vazduh

- Nabraja i upoznaje promjene stanja vlažnog vazduha

- Navodi primjenu vlažnog vazduha

- Analizira pojam vlažnog vazduha

- Razlikuje relativnu i apsolutnu vlažnost

- Određuje entalpiju vlažnog vazduha

- Očitava veličine stanja koristeći ix dijagram za vlažan vazduh

- Upoređuje izobarsko zagrijavanje i hlađenje vlažnog vazduha

- Analizira uslove zamagljivanja prozorskog stakla

- Izračunava količinu toplote potrebnu za zagrijavanje vlažnog vazduha

- Ucrtava izotermu temperature tačke

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost pravilnog zaključivanja



apsolutne i relativne vlažnosti

- Izračunavanje entalpije vlažnog vazduha

- Crtanje dijagrama za vlažan vazduh

- Upotreba kosouglog ix dijagrama

- Određivanje temperature tačke rose

91




rose u ix dijagram - Analizira proces

adijabatskog miješanja dvije struje vlažnog vazduha

Prostiranje toplote - Navodi načine

prostiranja toplote - Objašnjava

provođenje toplote kroz ravan, cilindričan i sferičan zid

- Obrazlaže konvekciju toplote kroz tečne i gasovite sredine

- Poznaje prolaženje toplote

- Objašnjava prenos toplote zračenjem

- Poznaje mogućnosti zaštite od zračenja

- Navodi vrste razmjenjivača toplote

- Opisuje i ilustruje rekuperativne razmjenjivače toplote

- Objašnjava regenerativne razmjenjivače toplote

- Opisuje razmjenu toplote miješanjem

- Obrazlaže osnove proračuna kod razmjenjivača toplote

- Razlikuje načine prostiranja toplote

- Identifikuje postupak provođenja toplote kroz ravan, homogen zid

- Upoređuje provođenje kroz ravan, jednoslojan i višeslojan zid

- Uočava značaj izbora materijala zida

- Izračunava gustinu toplotnog fluksa, toplotni fluks i količinu toplote koja prođe kroz zid

- Analizira proces provođenja toplote kroz cilindričan zid

- Razmatra proces prelaženja toplote kroz tečne i gasovite sredine

- Vrednuje koeficijent prelaza toplote za različite sredine

- Prepoznaje proces prolaza toplote

- Analizira proces prenosa toplote zračenjem

- Upoređuje apsolutno crno, apsolutno bijelo i stvarno sivo tijelo

- Izračunava razmijenjenu toplotnu energiju zračenjem između dvije paralelne ploče

- Predviđa ulogu postavljanja


- Navikava se na sistemski pristup pri rješavanju konkretnih problema


količine razmijenjene toplotne energije kondukcijom, konvekcijom i zračenjem

- Određivanje toplotnih gubitaka

Seminsrski rad: Razmjenjivači toplotne energije

92




toplotnih zastora - Upoređuje

istosmjerne, suprotnosmjerne i unakrsne rekuperativne razmjenjivače toplote

- Izračunava razliku srednje logaritamske temperature

- Identifikuje proces regenerativnog načina razmjene toplote

- Upoređuje regenerativne razmjenjivače sa nepokretnom i rotirajućom akumulacionom masom

- Analizira razmjenjivače toplote koji rade na principu razmjene toplote miješanjem

- Izračunava potrebnu površinu preko koje se vrši razmjena toplote

93




učenik učenik učenik Pretvaranje toplote u mehanički rad - Ilustruje šemu

toplotnog motora - Poznaje desnokretne

kružne cikluse - Definiše

termodinamički stepen korisnosti

- Objašnjava Karnoov kružni ciklus

- Obrazlaže parnoturbinsko postrojenje

- Ilustruje Rankin-Klauzijusov ciklus

- Navodi osnovne pojmove i objašnjava princip rada motora sa unutrašnjim sagorijevanjem

- Uočava princip rada toplotnih mašina

- Crta i objašnjava pv i Ts dijagrame kružnih ciklusa

- Izračunava stepen iskorišćenja

- Analizira Karnoov ciklus i određuje stepen iskorišćenja

- Analizira princip rada parnoturbinskog postrojenja

- Prepoznaje promjene na Rankin-Klauzijusovom ciklusu

- Izračunava razmijenjenu toplotnu energiju

- Razlikuje motore sa spoljašnjim i unutrašnjim sagorijevanjem

- Upoređuje četvorotaktne i dvotaktne motore

- Vrednuje stepen kompresije

- Analizira princip rada četvorotaktnih i dvotaktnih motora

- Crta otociklus u pv i Ts dijagramu i izračunava termodinamički stepen korisnosti

- Crta i analizira dizelciklus

- Upoređuje dizel i kombinovani ciklus

- Analizira indikatorske dijagrame rada motora

- Vrednuje parametre stvarnog ciklusa rada

- Razvija logičko razmišljanje i povezivanje znanja

Vježbe: - Crtanje kružnih

ciklusa u pv i Ts dijagramu

- Izračunavanje termodinamičkog stepena iskorišćenja

- Izračunavanje snage četvorotaktnih i dvotaktnih motora

Seminarski rad: Parnoturbinsko postrojenje Četvorotaktni oto motor Dvotaktni oto motor Četvorotaktni dizel motor

94




motora - Izračunava i

upoređuje snagu motora

- Određuje stepen korisnosti motora i upoređuje

- Uočava mogućnost povećanja snage motora

Rashladni uređaji - Opisuje proces

hlađenja - Objašnjava

lijevokretne kružne procese

- Definiše koeficijent hlađenja

- Navodi vrste i osnovne karakteristike rashladnih fluida

- Navodi podjelu rashladnih mašina

- Objašnjava kompresorske rashladne mašine

- Ilustruje termodinamičke cikluse kompresorskih parnih rashladnih mašina

- Navodi i opisuje osnovne elemente: kompresore, kondenzatore, isparivače, prigušne ventile

- Objašnjava toplotnu pumpu

- Upoznaje ejektorske rashladne mašine

- Obrazlaže princip rada apsorcione rashladne mašine

- Prepoznaje lijevokretne kružne procese

- Skicira i analizira lijevokretni Karnoov kružni ciklus

- Izračunava koeficijent hlađenja

- Razlikuje kompresorske, ejektorske i apsorcione rashladne mašine

- Razlikuje rashladne fluide

- Analizira princip rada proste kompresorske parne rashladne mašine

- Skicira termodinamički ciklus proste parne kompresorske rashladne mašine i izračunava količinu razmijenjene toplotne energije

- Dokazuje ulogu odvajača tečnosti

- Analizira princip rada kompresorske rashladne mašine sa dvostepenom kompresijom i dvostepenim prigušivanjem

- Uočava zadatak isparivača

- Razlikuje

- Razvija analitičnost - Razvija odgovornost i

objektivnost

Vježbe: - Crtanje lijevokretnih

kružnih ciklusa - Izračunavanje

koeficijenta hlađenja

- Određivanje snage kompresora

Seminarski rad: Kompresorske rashladne mašine Ejektorske rashladne mašine Toplotna pumpa

95




kompresore i shvata princip rada

- Skicira i analizira radni ciklus kompresora

- Izračunava teorijsku i indikatorsku snagu kompresora

- Vrednuje ulogu kondenzatora

- Vrednuje zadatak prigušnih ventila

- Identifikuje prednosti toplotne pumpe

- Analizira rad i pravi šemu ejektorske rashladne mašine

- Interpretira princip rada apsorcione rashladne mašine

Sagorijevanje - Definiše pojam

sagorijevanja - Ilustruje proces

sagorijevanja - Navodi vrste i

karakteristike goriva - Poznaje

stehiometrijske jednačine sagorijevanja

- Objašnjava minimalnu i stvarnu količinu vazduha potrebnog za sagorijevanje

- Obrazlaže štetan uticaj produkata sagorijevanja

- Analizira proces sagorijevanja

- Pravi razliku između sagorijevanja i oksidacije goriva

- Vrednuje temperature paljenja goriva

- Razlikuje vrste goriva

- Upoređuje gornju i donju toplotnu moć goriva

- Izvodi stehiometrijske jednačine sagorijevanja

- Razlikuje potpuno i nepotpuno sagorijevanje

- Izračunava minimalnu količinu vazduha potrebnog za potpuno sagorijevanje goriva

- Određuje koeficijent viška vazduha

- Određuje stvarnu

- Jača odgovornost prema očuvanju okoline

- Razvija smisao za red i urednost


minimalne i stvarne količine vazduha potrebnog za potpuno sagorijevanje goriva

- Određivanje gornje i donje toplotne moći goriva

96




količinu vazduha potrebnog za sagorijevanje

- Analizira produkte sagorijevanja

- Dokazuje štetan uticaj olova, čađi, ugljenmonoksida, sumpordioksida i azot dioksida

Sistemi grijanja i hlađenja - Objašnjava pojam

grijanja - Navodi zadatak

postrojenja za grijanje

- Obrazlaže pojedinačno grijanje

- Nabraja i opisuje uređaje za pojedinačno grijanje

- Poznaje osnove centralnog grijanja

- Objašnjava toplovodno gravitaciono grijanje

- Opisuje pumpno grijanje

- Navodi karakteristike daljinskog grijanja

- Objašnjava vrste i karakteristike kotlova za centralno grijanje

- Nabraja vrste i karakteristike grijnih tijela

- Objašnjava ulogu podstanica

- Definiše pojam hlađenja

- Objašnjava elemente postrojenja za hlađenje

- Uočava osnovnu namjenu grijanja

- Ocjenjuje parametre mikroklime nekog prostora

- Analizira toplotne gubitke i dobitke

- Razlikuje uređaje za lokalno grijanje

- Upoređuje peći na čvrsta, tečna i gasovita goriva

- Interpretira princip rada termoakumulacionih peći

- Prepoznaje prednosti i nedostatke centralnog grijanja

- Upoređuje gravitaciono i pumpno toplovodno grijanje

- Analizira toplovodno jednocijevno grijanje sa rednim uključivanjem grijnih tijela

- Crta šeme i upoređuje donji i gornji razvod dvocijevnog sistema pumpnog grijanja

- Upoređuje parno grijanje niskog i visokog pritiska

- Uočava značaj daljinskog grijanja

- Pravi šemu


- Podstiče potrebu ekonomičnog korišćenja energije

- Razvija smisao za preciznost u radu

Vježbe: - Crtanje i analiziranje

šema gravitacionog i pumpnog centralnog grijanja

- Crtanje šema daljinskog grijanja

- Crtanje šema rashladnih postrojenja

- Seminarski rad: - Centralno grijanje - Daljinsko grijanje - Postrojenja za

hlađenje

97




kotlovskog postrojenja

- Razlikuje vrste kotlova

- Razlikuje i upoređuje cijevna, pločasta i člankasta grijna tijela

- Upoređuje grijna tijela za podna i plafonska grijanja

- Vrednuje ulogu podstanica za daljinsko grijanje

- Analizira šeme rashladnih postrojenja

- Uočava ulogu rashladnih postrojenja u hladnjačama

Klimatizacija - Definiše pojam

klimatizacije - Navodi i objašnjava

komfornu i tehnološku klimatizaciju

- Obrazlaže postrojenja za klimatizaciju

- Upoznaje način regulacije rada sistema klimatizacije u zimskom i ljetnjem režimu

- Analizira proces klimatizacije

- Identifikuje komponente sistema za klimatizaciju

- Vrednuje uticaje vlažnosti i brzine vazduha

- Razlikuje niskopritisnu, visokopritisnu, dvokanalnu vazdušnovodenu klimatizaciju

- Prepoznaje složene sisteme klimatizacije

- Razvija odgovornost i objektivnost


postrojenja za klimatizaciju

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R.Šelmić,Đ.Kozić,Termodinamika i termotehnika,Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd,1990. - Č.Kovač,Termodinamika,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Sarajevo,1988. - P.Šelmić,Tehnička termodinamika,Naučna knjiga, Beograd,1986. - D.Miličić,D.Voronjec,Termodinamika,Građevinska knjiga, Beograd,1988. - D.Voronjec,D.Kozić,Vlažan vazduh,Naučna knjiga, Beograd,1989. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici opremljenoj računarom i projektorom. - Dijapozitivima iz termodinamike i termotehnike.

98

- Šemama termoenergetskih postrojenja. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora, najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - pisanih vježbi, najmanje jedna ocjena u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Idealni gasovi - Hidraulika i pneumatika - Fizička svojstva gasova

- Vodena para



- Pretvaranje toplote u mehanički rad


- Praktična nastava - Industrijska postrojenja

- Transformacija energije - Termoenergetska

postrojenja - Gasoenergetska postrojenja - Energetski procesi u

postrojenjima za dobijanje toplotne i električne energije

- Turbine i turbinska postrojenja

- Toplotne mašine i uređaji - Desnokretni kružni procesi

- Energetska postrojenja - Praktična nastava

- Procesi u termoenergetskim i gasoenergetskim postrojenjima

- Geotermalna postrojenja - Procesi u postrojenjima za

dobijanje toplotne i električne energije

- Sagorijevanje - Energetska postrojenja i procesi

- Izvori energije i transformacija energije

- Energetski procesi u sistemima za dobijanje toplotne energije

99


Predmet Znanja - Tehnika grijanja i hlađenja - Energetska postrojenja i

procesi - Praktična nastava

- Solarna postrojenja - Geotermalna postrojenja - Gasoenergetska postrojenja - Energetski procesi u

postrojenjima za dobijanje toplotne energije


- Toplovodno,vrelovodno i parno postrojenje

- Toplotne podstanice - Pogonski propisi i mjere

bezbjednosti

100

1.2.9. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 1. Naziv predmeta: MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 121 50 171 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje učenika sa međunarodnim sistemom jedinica i mjera,izvan sistema

sa jedinicama koje se koriste u svakodnevnom životu i koje se koriste u praksi EU i SAD.

- Osposobljavanje učenika da precizno mjere određene veličine i da ih izraze u sistemskim jedinicama.

- Osposobljavanje učenika da uoče greške pri mjerenju i da odrede veličine tih grešaka.

- Povezivanje teorijskog znanja sa praktičnom nastavom. - Razvija preciznost, samostalnost i odgovornost u radu. - Razvija interesovanje za automatsko upravljanje i primjenu savremenih sredstava

automatizacije. - Upoznavanje komponenata automatskih sistema. - Usvaja znanja o upravljanju i regulisanju energetskim postrojenjima i primjeni

automatizacije u energetici. - Sticanje znanja o regulatorima,njihovom djejstvu i stabilnosti sistema.

101





Značaj mjerenja u energetici - Definiše osnovne

pojmove u mjernoj tehnici

- Definiše osnovne i izvedene fizičke veličine u SI sistemu

- Definiše jedinice koje su u upotrebi u svakodnevnom životu i praksi, a koje su izvan sistema

- Objašnjava način proračuna zadate veličine iz jedinica jednog mjernog sistema u jedinice drugog

- Razlikuje i pravilno primjenjuje osnovne pojmove u mjernoj tehnici

- Razlikuje osnovne i izvedene jedinice

- Pravilno primjenjuje prefiks jedinica za uprošćeno prikazivanje numeričkih vrijednosti mjerene veličine

- Pravilno koristi neke nesistemske jedinice koje se koriste u praksi

- Preračunava zadate veličine mjernog sistema i jedinice drugog sistema

- Tumači i analizira rezultate mjerenja

- Razvija profesionalnu odgovornost, smisao za tačnost i preciznost u radu


Napraviti : - Tabele osnovnih i

izvedenih jedinica SI sistema

- Tabelarni prikaz nesistemskih jedinica

Mjerni uređaji i instrumenti - Definiše mjerne

uredjaje i instrumente

- Navodi podjelu na: pokazne kompezacione, registrujuće

- Definiše metrološke karakteristike mjernih instrumenata

- Navodi i objašnjava: vrijednost podioka na skali,opseg mjerenja,veličinu pokazivanja

- Navodi načine očitavanja vrijednosti na mjernom

- Razlikuje: analogne, digitalne, pokazne, integracione instrumente(električna brojila)

- Prepoznaje i analizira: mjerne instrumente sa direktnim pokazivanjem (manometar, živin termometar, ampermetar)

- Tumači samopišuće mjerne instrumente (barografi, termografi)

- Shvata čemu služe mjerni pretvarači

- Razvija pozitivan odnos prema ispunjavanju radnih obaveza

Vježbe: - Skale mjernih

uređaja i način formiranja podioka na skali

102




instrumentu - Definiše skale

mjernih instrumenata

- Nabraja vrste skala - Nabraja mjerne

pretvarače

- Shvata rad: potenciometarsko- optičkog i otpornog pretvarača

Postupci i metode mjerenja - Upoznaje se sa:

direktnom metodom mjerenja, indirektnom, apsolutnom metodom, metodom komparativnog mjerenja itd.

- Upoznaje se sa greškama mjerenja

- Objašnjava način proračuna apsolutne i relativne greške

- Upoznaje uticaj skale mjernog instumenta na tačnost mjerenja

- Objašnjava granice povjerenja mjerenja

- Objašnjava baždarenje mjernih instrumenata

- Razlikuje metode mjerenja

- Tumači način i tehniku mjerenja

- Analizira uslove u kojima se vrši mjerenje

- Razlikuje slučajne, sistematske, grube greške

- Izračunava i vrši korekciju rezultata mjerenja

- Shvata granice povjerenja mjerenja

- Rezvija tačnost i preciznost u radu


Vježbe: Izvršiti korekciju rezultata mjerenja temperature -Objasniti baždarenje na primjeru termoelementa

Mjerenje veličina Mjerenje temperature - Definiše mjerenu

veličinu - Navodi mjerne

jedinice po međunarodnom sistemu mjera

- Navodi i objašnjava podjelu termometara

- Objašnjava mjerenje temperature: dilatacionim

- Tumači pojam temperature

- Razlikuje podjelu termometara zavisno od: temperature fluida, potrebne tačnosti mjerenja i svrhe mjerenja

- Razlikuje instrumente za mjerenje

- Shvata šta je bimetal i kako se mjeri bimetalnim

- Razvija analitičko razmišljanje

- Razvija preciznost,tačnost i spretnost u radu

Vježba: - Mjetrenje

temperature pomoću

- Dilatacionog termometra

- Otpornog termometra

103




termometrom, staklenim termometrom,termometrom sa cijevnom oprugom, manotermometrom,gasnim i bimetalnim

- Objašnjava mjerenje temperature električnim termometrima:otporni termometar,termistor...

- Objašnjava mjerenje pirometrima

Mjerenje pritiska - Definiše mjernu

veličinu i navodi jedinice u kojima se izražava

- Razumije mjerenje strujnog i zaustavnog pritiska

- Objašnjava rad manometara,podjelu

- Navodi i objašnjava manometre za mjerenje:natpritiska,vakuummetre za mjerenje potpritiska i barometre za mjerenje atmosferskog pritiska

Mjerenje nivoa tečnosti - Navodi postupke

mjerenja nivoa tečnosti na principu hidrostatičkog pritiska

termometrom - Tumači i

interpretira dobijene rezultate mjerenja

- Izračunava

procesnu veličinu u sistemskim i nesistemskim jedinicama

- Razlikuje Prantlovu i Pitovu cijev

- Razlikuje: hidrostatički manometar: U cijev, U cijev sa jednim otvorenim krajem, obrnutu U cijev, prstenastu vagu

- Razlikuje i upoređuje mehaničke i elektronske manometre

- Analizira rezultate i izvodi zaključke

- Prepoznaje i

analizira da: metode mjerenja zavise od svrhe mjerenja, željene tačnosti mjerenja,

- Razvija sposobnost

povezivanja uzroka i posljedica

- Razvija pozitivnu

orijentaciju prema zanimanju

Vježbe: - Mjerenje pritiska u

manometar I Burdonov manometar

Vježbe: - Mjerenje nivoa

tečnosti uređajem sa plovkom

104




- Navodi i

objašnjava: ultrazvučna mjerenja, električnim mjeračima, radioaktivnim zracima, kapacitivnim mjeračima

uslova procesa - Shvata kako se

mjeri nivo tečnosti mehaničkim uređajima sa plovkom

- Tumači na kom principu rade pneumatski mjerači

- Analizira metode mjerenja: ultrazvučnim,kapacitativnim mjeračima

- Analizira gdje se primjenjuje mjerenje radioaktivnim zracima i kako se vrši

- Tumači kako se vrši obrada signala u zavisnosti da li se mjerni signal očitava na mjestu ili se prenosi na daljinu

Vježbe : - Mjerenje nivoa

tečnosti na principu hidrostatičkog pritiska

Mjerenje hemijskih veličina - Definiše i

objašnjava: mjerenje sastava materijala, mjerenje pH vrijednosti, mjerenje jonizacije vazduha

- Definiše pH vrijednost vode

- Definiše kiselo -bazne indikatore

- Tumači značaj mjerenja hemijskih elemenata u laboratoriji,procesnoj industriji i energetici

- Analizira mjerenje sastava smješe termohemijskim gasoanalizatorom

- Izračunava na različitim primjerima koncentraciju H+

- Razvija analitičko

mišljenje

Mjerenje snage energetskih i radnih mašina - Obrazlaže značaj

mjerenja snage energetskih i radnih mašina

- Definiše: snagu,

- Shvata rad

hidraulične kočnice sa spoljnim rotorom

- Upoređuje

- Razvija pozitivan

105




obrtni moment i definiše jedinice

- Objašnjava mjerenje snage pomoću električnih i hidrauličkih kočnica

- Navodi hidraulične kočnice sa diskom, lopaticama

hidraulične kočnice

odnos prema radu

Mjerenje broja obrtaja - Razlikuje: ručni

tahometar i digitalni tahometar

- Definiše da mjerenje može biti bezkontaktno (optički,laserski senzor)

- Tumači kako radi ručni brojač obrtaja

- Razvija sistematičnost, preciznost, tačnost i sposobnost opažanja

Vježbe: - Nacrtati šemu

inkrementanog pretvarača

Mjerenje snage električnih mašina - Objašnjava snagu

motora ili generatora

- Objašnjava mehaničke gubitke i efektivnu snagu

- Objašnjava stepen iskorišćenja motora

- Prepoznaje mehaničke gubitke motora i efektivnu snagu motora

- Čita i analizira podatke dobijene od proizvođača električnih mašina

- Razvija stručnost - Razvija analitičko

mišljenje, moć opažanja

- Razvija odgovornost prema radu

Vježbe: - Čitanje podataka o

snazi, gubicima u prospektima (katalozima) proizvođača

Mjerenje sile i istezanja materijala - Definiše: silu,

jedinicu za mjerenje sile

- Navodi značaj mjerenja sile

- Objašnjava na čemu se zasniva princip mjerenja sile pomoću mjernih traka

- Objašnjava kako se mjere velike sile pomoću mjernih traka

- Navodi mjerenje sile pomoću induktivnog pretvarača

- Prepoznaje mjerne trake i razlikuje materijale od kojih se trake izrađuju

- Tumači princip lijepljenja traka

- Shvata ulogu Vitstonovog mosta

- Analizira rad

induktivnog pretvarača sa membranom

- Razlikuje koje se

mjerne trake koriste i kako se lijepe

- Razvija sposobnost za timski rad


106




- Obrazlaže važnost mjerenja istezanja materijala

- Objašnjava vezu između sile i istezanja

Mjerenje oscilacija i vibracija mašinskih dijelova - Definiše pojam i

daje jedinicu u SI sistemu

- Objašnjava pojam kritičnog broja pogonskog vratila motora i rezonance

- Navodi gdje se najčešće javljaju vibracije

- Navodi mjere za otklanjanje torzionih oscilacija

- Analizira kritični

broj okretanja pogonskog vratila motora

- Razlikuje mjere za

otklanjanje torzionih oscilacija

- Shvata da se vibracije mjere i na kućištima mašina, ležajima, polugama i dr.

- Razvija analitičnost i

preciznost

Vježbe: - Objasniti kako se

mjere vibracije i oscilacije pomoću jednosmjernog pojačivača

Mjerenje vlažnosti - Definiše osnovne

parametre vlažnosti

- Nabraja metode mjerenja vlažnosti gasova

- Definiše apsolutnu i relativnu vlažnost

- Objašnjava princip mjerenja vlažnosti gasova mjerenjem temperature tačke rose

- Objašnjava princip mjerenja vlažnosti psihrometrom

- Objašnjava mjerenje vlažnosti pomoću higrometra kao i princip rada

- Objašnjava mjerenje vlažnosti gasova mjerenjem kondenzata

- Prepoznaje važnost kontinuiranog mjerenja vlažnosti u klimatizaciji i procesnoj industriji

- Primjenjuje metode za određivanje vlažnosti

- Tumači mjerenje vlažnosti gasova mjerenjem kondenzata


- Razvija preciznost, tačnost i spretnost u radu

Vježbe: - Određuje vlažnost

metodom tačke rose i psihrometra

Mjerenje protoka - Definiše protok i

- Izračunava veličinu protoka

- Razvija preciznost i tačnost

107




jedinice u kojima se izražava

- Definiše: zapreminski, maseni protok i navodi jedinice u kojima se izražavaju

- Obrazlaže da način mjerenja protoka zavisi od toga o kakvom je materijalu riječ kao i od svrhe mjerenja

- Navodi operacije transporta, njen značaj i način rada uređaja koji se koriste za pokretanje različitih vrsta fluida

- Nabraja normalne prigušnice za mjerenje protoka tečnosti, rotametre, različite mjerače koji rade na obrtnom principu

- Objašnjava način mjerenja protoka volumenskom metodom

- Objašnjava princip rada rotametra

- Objašnjava mjerenje protoka otvorenih tokova pomoću pravougaonih preliva

- Nabraja induktivnu, ultrazvučnu metodu

- Nabraja parametre koji utiču na tačnost mjerenja gustoće,

- Analizira režim strujanja

- Tumači princip rada prigušnica

- Analizira podjelu prigušnica u zavisnosti od: prečnika cjevovoda i koeficjenta otvora

- Tumači rad rotametra

- Shvata mjerenje protoka tečnosti pomoću preliva

- Izračunava grešku pri mjerenju

- Razlikuje mjerenje protoka i kontrolu protoka

- Analizira parametre koji utiču na izbor metode i instrumente za mjerenje protoka: veličina, tačnost, pad pritiska, kompatibilnost sa fluidom

Vježbe: - Mjerenje protoka

(gasni sat, mjerilo sa prigušenom pločom, rotametar)

108




viskoziteta (specifična toplota fluida):

- Masenikoriolis protokomjer

- Elektromagnetni ili indukcioni protokomjer

- Ultrazvučni protokomjer

Mjerenje brzine i pravca strujanja vazduha - Definiše direktne i

indirektne metode - Definiše razliku

laminarnog i turbulentnog strujanja

- Navodi i objašnjava: kombinovane,cilindrične pločaste sonde, kobra sondu

- Objašnjava rad mehaničkih mjerača brzine (anemometara)

- Objašnjava termalni anemometar za mjerenje brzine

- Laserski Doppler anemometar

- Prepoznaje režim strujanja na osnovu mjerenja

- Tumači tačnost mjerenja sondi

- Analizira princip rada hidrometrijskog kola

- Uočava tačnost mjerenja brzine anemometrom

- Tumači princip rada anemometra sa krilcima


Vježbe : - Nacrtati cilindričnu

sondu

Mjerenje toplote - Definiše energiju i

proces pretvaranja jednog vida energije u drugi

- Objašnjava uređaj za mjerenje količine toplote (kalorimetar)

- Objašnjava način mjerenja toplote

- Objašnjava pojam specifične toplote i toplotnog kapaciteta

- Objašnjava uvođenje

- Shvata pojam toplote

- Razlikuje načine prenosa toplote

- Razlikuje vrste izvora i nosioca toplote

- Razlikuje instrumente za mjerenje toplote

- Razvija analitičnost - Razvija preciznost

Vježbe: Eksperimentalno određivanje toplotnih gubitaka

109




ekvivalenta Pojam i značaj automatizacije - Upoznaje se sa

istorijskim razvojem teorije i primjene automatizacije

- Upoznaje uticaj automatizacije na na razvoj proizvodnosti

- Navodi osnovne zadatke automatizacije

- Navodi prve pronalaske iz oblasti automatizacije

- Navodi i objašnjava razliku između mehanizacije i automatizacije

- Tumači pojam automatizacije

- Prepoznaje i analizira primjere automatizacije

- Razlikuje automatizaciju i mehanizaciju

- Shvata značaj automatizacije za opšti društveni napredak

- Pronalazi primjere automatizacije

Diskusija : - Uticaj

automatizacije na slobodno vrijeme čovjeka

Osnovne veličine procesa automatizacije - Definiše: pojam

sistema, ulazne i izlazne veličine

- Definiše: pojam objekata, strukturni dijagram

- Navodi i objašnjava poremećaje i kako utiču na rad objekta

- Objašnjava: otvoreni, zatvoreni i kombinovani sistem upravlljanja, povratnu spregu

- Upoznaje i razumije pojam automatske regulacije i pojam regulisanog procesa

- Navodi parametre i promjenjive procesa

- Razlikuje vrste sistema upravljanja i regulacije

- Razlikuje osnovne uređaje sistema automatske regulacije (SAU)

- Uočava da se SAU po funkciji može podijeliti na glavna kola:

informaciono kolo, upravljačko kolo, energetsko kolo

- Razlikuje osnovne uređaje sistema automatske regulacije

- Shvata automatsku regulaciju procesa proizvodnje, prateći automatsku kontrolu osnovnih

- Razvija analitičnost i preciznost u radu

- Razvija odgovornost prema radu

Vježbe: - Crta strukturni

dijagram SAU - Koristi skice, šeme

i modele pojedinih vrsta uređaja

- Automtska regulacija temperature, nivoa i pritiska

-Crta funkcionalnu šemu automatskog regulisanja protoka tečnosti metodom promjene brzine obrtanja pumpe i crta strukturni dijagram

110




- Objašnjava princip rada: mjernog, izvršnog i regulacionog elementa

- Objašnjava automatsko regulisanje nivoa tečnosti u rezervoaru

- Objašnjava: automatsko regulisanje temperature tečnosti, protoka tečnosti

- Objašnjava automatsko regulisanje količine materijala na transporteru

- Objašnjava regulisanje pritiska gasa u rezervoaru

- Definiše simbole elemenata i organa sistema automatskog upravljanja

- Objašnjava automatsko upravljanje temperaturom u vazduhu,u postrojenju

promjenjivih veličina procesa

- Prepoznaje elemente za mjerenje nivoa

- Uočava način rada mjernog elementa za protok

- Razlikuje mjerne elemente za protok pomoću blende

111




učenik učenik učenik Upravljanje i sistemi upravljanja - Definiše upravljanje

i upravljački sistem - Navodi vrste sistema - Upoznaje ulogu

sprege upravljačkog sistema

- Objašnjava značaj matematičkog modela u upravljanju procesom i objektom

- Objašnjava rednu, paralelnu, povratnu spregu

- Objašnjava razliku između analize i sinteze sistema

- Definiše prenosnu funkciju

- Definiše pojačanje sistema

- Definiše statičku karakteristiku sistema

- Navodi razliku između pojačanja : sistema sa linearnom statičkom karakteristikom i sistema sa nelinearnom statičkom karakteristikom

- Objašnjava pojačanje sistema

- Upoznaje pojam statičke greške

- Navodi pozicionu, brzinsku i akcelerometrijsku statičku grešku

- Objašanjava frekventnu statičku karakteristiku sistema

- Shvata ulogu US da neutrališe, kompenzuje uticaj poremećaja na rad objekta

- Uočava razliku između objekta i upravljačkog sistema

- Skicira strukturni dijagram: otvorenog, zatvorenog i kombinovanog sistema automatskog upravaljanja

- Tumači primjere upravljanja visinom stuba tečnosti

- Analizira šta je vremenski odziv sistema

- Prepoznaje i analizira odskočni odziv sistema

- Analizira prenosnu funkciju redne sprege sistema

- Izračuna prenosnu funkciju paralelne sprege sistema

- Razvija analitičnost i sistemski pristup pri rješavanju problema

- Objašanjava što znači statička greška za neki proces

- Crta blok dijagram redne, paralelne sprege sistema

Komponente sistema automatskog upravljanja - Upoznaje osnovne

simbole komponenata – elemenata i organa

- Tumači mjerne elemente za: pritisak, temperaturu, mjerni


- Crta tabelu komponenata SAU

- Skicira jedan

112




SAU - Navodi, definiše i

objašnjava mehaničke, hidraulične, pneumatske i kombinovane elemente

- Upoznaje se sa ulogom zadavača, pretvarača, uređaja za praćenje i izvršnih organa

- Objašnjava povezivanje komponenata

- Definiše prenosne funkcije sistema

- Upoznaje pojmove pojačanja sistema, statičke karakteristike sistema, statičke greške

element za protok, mjerni element za visinu stuba tečnosti, mjerni element broja obrtaja, elementi za postavljanje i praćenje željene vrijednosti (zadavači)

- Analizira: upoređivače, pretvarače, pojačavače,izvršne elemente

- Shvata i pravilno koristi pojmove statičke greške

- Analizira statičke i frekventne karakteristike sistema

element za mjerenje nivoa i objašanjava kako radi

Svojstva sistema automatskog upravljanja - Definiše režim rada

sistema - Upoznaje, razumije i

objašnjava stacionarni i periodični režim rada sistema

- Objašnjava statičku karakteristiku sistema

- Definiše linearnu funkciju

- Objašanjava sisteme koji su definisani procesom prvog i drugog reda

- Opisuje jednostavne primjere matematičkih modela objekata

- Definiše energetske procese prvog i drugog reda

- Obrazlaže kada se formira ravnotežni režim rada sistema

- Demonstrira kako se formira ravnotežni režim rada sistema

- Razlikuje prinudni i slobodni stacionarni sistem

- Razlikuje procese prvog i drugog reda u sistem regulisanja

- Analizira matematičke jednačine procesa prvog i drugog reda

- Određuje matematički model rezervoara na osnovu materijalnog bilansa

- Koristi matematičke jednačine procesa prvog i drugog reda

- Tumači vrijednosti statičke karakteristike i vremenske konstante


- Vježbe: Crta blok – dijagram upravljanja procesom u rezervoaru

- Daje matematički model

- Opisuje rad rezervoara gasa

- Definiše ulaznu i izlaznu veličinu

- Objašnjava slobodni stacionarni režim rada

- Izvođenje tipova i tehnika prenosnih organa

- Crta blok – dijagram upravljanja procesom u rezervoaru

- Crta strukturni dijagram upravljanja visinom stuba tečnosti i daje matematički model

113




Regulatori - Definiše ulogu

regulatora - Navodi, definiše i

objašnjava: regulatore za objekte prve vrste i regulatore za objekte druge vrste

- Navodi kriterijume za izbor regulatora na osnovu signala greške

- Upoznaje, razumije i objašnjava: P regulatore, PI regulatore, PD regulatore, PID regulatore

- Poznaje princip rada dvopoložajnog regulatora

- Shvata ulogu regulatora u regulacijskom krugu

- Tumači ponašanja regulatora, proporcionalnog (Pregulator) regulatora, proporcionalno- integralnog regulatora (PI), proporcionalno – diferencijalnog regulatora, proporcionalno diferencijalno – integralnog regulatora (PID)

- Reguliše temperature pomoću dvopoložajnog regulatora



- Razvija sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka

- Vježbe: Crta strukturni dijagram regulacijskog kruga

- Izvođenje

dvopoložajnog regulatora i primjena

- Tumači regulisanje temperature pomoću dvopoložajnog regulatora

Stabilnost sistema - Definiše i objašnjava

željeno kretanje i stvarno kretanje sistema

- Definiše ravnotežno stanje sistema

- Objašnjava svojstva i uslove stabilnosti linearnih sistema automatskog upravljanja

- Navodi kriterijume stabilnosti

- Prepoznaje željeno stanje procesa u kotlu

- Tumači stabilan sistem, sistem na granici stabilnosti i nestabilni sistem AU

- Razlikuje kriterijume stabilnosti: algebarski i frekventni

- Razlikuje kriterijume stabilnosti: Hurvica, Bodea, Najkvista i Mihajlova

- Razvija preciznost u radu

- Analizira: dijagrame stabilnosti otvorenog kola

- Određivanje stabilnosti sistema sa datim frekventnim funkcijama

Automatska kontrola - Definiše automatsku

kontrolu - Navodi funkcionalne

cjeline i njihovu ulogu u sistem automatske kontrole

- Objašnjava: pasivnu, automatsku kontrolu, aktivnu automatsku

- Shvata funkciju davača

- Razlikuje pasivnu i aktivnu kontrolu

- Razlikuje automatsku kontrolu sa direktnim i indirektnim mjerenjem

- Prepoznaje primjenu

- Razvinja logičko razmišljanje

- Shema pasivne kontrole pritiska

- Shema aktivne kontrole visine stuba tečnosti

- Shema: automatska kontrola sa direktnim mjerenjem

114




kontrolu - Objašnjava

automatsku kotrolu - Objašnjava

automatsku kontrolu sa direktnim i indirektnim mjerenjem

pasivne automatske kontrole i automatske kontrole

temperature fluida

Signalizacija stanja - Objašnjava značaj

praćenja svih parametara procesa

- Navodi: kontinualnu i izbornu signalizaciju

- Definiše značaj komandovanja dijelovima postrojenja

- Navodi podjelu kontrole na: automatsku, poluautomatsku

- Obrazlaže značaj komandne table sa instrumentima za: praćenje stanja, obradu informacija, davanju automatskih ili voljnih naloga za izmjenu stanja u komunikaciji sa centrom

- Obrazlaže značaj blokade (zaštite)

- Navodi: pomoćne, nužne i havarne dijelove postrojenja za vanredna (kritična) stanja

- Definiše komandnu tablu

- Razlikuje procentualne i apsolutne pisače

- Analizira procentualni položaj i otvorenost ventila ili nivoe rezervoara

- Tumači: apsolutni, temepraturni pritisak, protok

- Prepoznaje i analizira otvorenost i zatvorenost ventila parametara

- Uočava parametre fluida na ulazu u postrojenje

- Provjerava da li su uključeni uređaji za neophodne zaštite

- Unaprijed definiše redoslijed uključenja i isključenja pojedinih dijelova postrojenja

- Analizira uključenje pomoćne pumpe pri padu pritiska

- Razvija preciznost i logičko razlišljanje

- Vježbe: Shema komandne table

Regulacija veličina procesa Regulacija pritiska - Definiše pritisak i

jedinice u kojima se izražava

- Navodi komponente sistema za regulaciju

- Očitava vrijednost trenutnog pritiska na manometru i provjerava regulacioni ventil

- Razvija preciznost u radu

- Crta i objašnjava shemu regulisanja pritiska u sudu

- Crta blok – šemu regulisanja pritiska

115




pritiska - Objašnjava regulaciju

pritiska promjenom broja obrtaja i prigušivanje ventila na potisu

- Razlikuje promjene pritiska u rezervoaru na ulazu i izlazu

- Analizira promjene stacionarnog stanja

Regulacija nivoa - Navodi značaj

regulacije nivoa u obezbjeđivanju željenog nivoa tečnosti u rezervoaru

- Definiše stacionarno stanje u rezervoaru

- Navodi i objašanjva ulogu i vrste regulatora

- Razlikuje regulatore: - nivo sa plovkom, - sa vibracionom

viljuškom (za čvrste i praškaste materije),

- sa vibracionim štapom (čvrste i praškaste materije),

- hidrostatički davač nivoa (tečnost u spremnicima i rezervoarima),

- kapacitivni davač, - ultrazvučno

beskontaktno mjerilo - Analizira položaj

regulacionog ventila - Upoređuje rast nivoa

tečnosti sa rastom hidrostatičkog pritiska na izlazu iz rezervoara

- Razvija analitičnost - Crta shemu regulacije nivoa tečnosti u rezervoaru

Regulacija temperature - Definiše temepraturu

i jedinice u kojima se izražava

- Upoznaje i objašanjava sistem za regulisanje temperature

- Uočava važnost mjerenja temperature u sistemima

- Razlikuje načine mejrenja temeprature u sistemu

- Uočava uređaje za zadavanje željene vrijednosti: davač, mjerač temperature, element obrade signala

- Analizira dobijene rezultate mjerenja

- Razvija preciznost i tačnost

- Objašnjava šemu regulacije temperature na izlaznom pregrijaču pare

Regulacija sagorijevanja - Definiše pojam

sagorijevanja - Argumentuje

upotrebu pojma - Razvija analitičnost Vježbe:

- Crtanje i analiza

116




- Definiše koeficijent viška vazduha

sagorijevanja - Tumači i objašnjava

regulisanje, sagorijevanje

- Analizira mjerenje produkata sagorijevanja, temperaturu vazduha sagorijevanja i sadržaj 02.

- Analizira dobijene rezultate

funkcionalne šeme regulisanja sagorijevanja

Regulacija energetskih postrojenja - Definiše pojam

regulacije - Navodi i objašnjava

princip rada pneumatskog, mehaničkog, hidrauličnog i elektronskog regulatora

- Razlikuje energetska postrojenja

- Razvija sposobnost posmatranja, analiziranja i zaključivanja

Regulacija kotlova i kotlovskih postrojenja - Definiše kotao kao

objekat regulisanja - Navodi i objašnjava

regulaciju sagorijevanja, regulaciju procesa napajanja, regulaciju temperature

- Analizira i tumači regulisane veličine: pritisak i temperaturu

- Razlikuje regulišuće veličine i poremećajne veličine

- Tumači ulogu: centralnog regulatora, regulatora protoka goriva, regulatora protoka svježeg vazduha, regulatora napajanja, regulatora temperature

- Razvija analitičnost - Crta i objašnjava shemu regulisanja pritiska u sudu

- Crta blok – šemu regulisanja pritiska

- Šema procesa sagorijevanja

- Šematski prikaz procesa napajanja

- Šematski prikaz regulisanja temperature

Regulacija turbina - Definiše i objašnjava

ulogu turbina i vrši podjelu

- Obrazlaže regulaciju parnih gasnih i hidrauličnih turbina

- Definiše regulacioni turbinski sistem

- Objašnjava i tumači dijagram gasnog

- Razlikuje parne, gasne, hidraulične turbine

- Tumači regulisanje broja obrtaja parne turbine

- Analizira prednosti i nedostatke povezivanja turbine i kompresora sa

- Crta shemu hidrauličnog sistema regulatora broja obrtaja vratila turbine

117




turbo agregata - Objašnjava regulaciju

promjene protoka kod hidrauličnih pumpi

zajedničkim rotorom - Razlikuje ulogu

regulatora kod Peltonove, Kaplanove i Fransisove turbine

Regulacija rada pumpi i pumpnih postrojenja - Definiše zadatak

pumpe - Objašnjava ulogu

pumpe i pumpnih postrojenja

- Opisuje regulisanje djejstvom na elemente cjevovoda i djejstvom na pumpu

- Prepoznaje razliku između regulisanja prigušivanja i premošćenjem pumpe

- Analizira regulisanje broja obrtaja kola pumpe

- Razvija logično mišljenje

- Vježbe: Funkcionalna shema regulisanja protoka pumpe prigušivanjem

- Strukturni dijagram sistema regulisanja pumpe prigušivanjem

Kompresorska postrojenja - Definiše zadatak

kompresorskog postrojenja

- Objašnjava regulaciju postrojenja

- Analizira regulaciju pritiska napojnog vazduha

- Tumači strukturni dijagram regulisanja pritiska

- Razvija pozitivan odnos prema radu

- Vježbe: Funkcionalna šema regulacije kompresorskog postrojenja

Podešavanje regulatora upravljačkih sistema - Navodi i objašnjava

ulogu regulatora u sistemima

- Obrazlaže: PI regulator, PIB regulator

- Navodi Ziegler -Nicholsovu metodu za podešavanje PID regulatora

- Objašnjava podešavanje regulacione petlje po Chienu, Hronesu i Reswichu

- Shvata ulogu PI regulatora za održavanje neke fizičke veličine (temperature protoka, nivoa, pritiska, napona itd.

- Analizira princip rada PID regulatora

- Tumači pojačanje,vremensku konstantu integralnog djejstva

- Analizira sistem regulisanja u vidu odskočnog odziva, fizičke promjenjive u obliku realne i eksperimentalne funkcije

- Izračunava kritičnu vrijednost regulatora

- Tumači sinusnu funkciju podešavanja

- Razvija logično razmišljanje


- Objašnjava podešavanje PID regulatora u termoelektranama koje nisu praćene računarom

- Objašnjava izbor PID regulatora po Chien Hrones – Reswichovoj metodi za stabilizarajuću regulaciju i odziv upravljačkog objekta na skokovitu promjenu ulaza

118




Održavanje sistema automatskog upravljanja - Objašnjava

pouzdanost i radni vijek nekog sistema

- Objašnjava preventivno i tekuće održavanje pneumatskih komponenata

- Objašnjava održavanje mehaničkih komponenata

- Objašnjava održavanje hidrauličnih komponenata

- Objašnjava preventivno i tekuće održavanje elektičnih komponenata sistema

- Analizira faktore koje utiču na radni vijek sistema automatskog upravljanja

- Razlikuje kontrolu: mehaničkih, pneumatskih, hidrauličnih komponenata

- Tumači stanje spojeva i fizičko oštećenje

- Shvata značaj održavanja pneumatskih i hidrauličnih komponenata sistema

- Redovno kontroliše: veličine stanja radnog fluida, čistoču filtera mjehurova, vizuelnu kontrolu rada regulatora, kontrolu napajanja

- Tumači održavanje električnih komponenti vizuelnom provjerom i zvučnim efektima

- Razvija spretnost i logično razmišljanje

- Najčešći uzroci otkaza pneumatskih komponenti SAU

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Marijanović, B. Vukosavljević, Osnovne tehnike mjerenja i automatizacije,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995. - D. Simić, Osnovi automatiskog upravljanja, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd ,1991. - D. Debeljević, Mašinsko regulaciona tehnika, udžbenik za III i IV razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Brkić, Bekavac, Regulaciona tehnika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1992. - R. Petrović,Upravljanje sistemima, Naučna knjiga, Beograd,1986. - G. Mitrović, M. Spasojević, Automatizacija postorjenja, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1995. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar sa multimedijalnim CD-om - Priključak za Internet - LCD projektor - Projektor sa slajdovima - Šeme, crteži

119

- Specijalno opremljen kabinet. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno, najmanje po jedna ocjena u svakom

klasifikacionom periodu. - Provjera znanja pismenim putem, najmanje jednom u polugodištu . - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Fizičke veličine i njihove

jedinice - Fizika - Mjerne jedinice i veličine

- Mjerenje i regulisanje parametara koji definišu energetske procese

- Hidraulika i pneumatika - Energetski procesi i

postrojenja

- Hidroenergetska postrojenja - Termoenergetska

postrojenja - Upravljanje, regulisanje,

održavanje i remontovanje postrojenja, mašina i uređaja

- Praktična nastava - Vođenje, upravljanje i održavanje postrojenja

120

1.2.10. PREDUZETNIŠTVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III IV 40 26 66

Ukupno 40 26 66 3. Opšti ciljevi nastave - Razvijanje preduzetničke sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vještina za osnivanje privrednog društva. - Sticanje znanja i vještina za upravljanje malim privrednim društvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomoć savremenih

tehnologija.

121

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Biznis ideja i biznis plan - Upoznaje pojam

biznis ideja - Opisuje nastanak

biznis ideje - Nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju

- Nabraja moguće vrste djelatnosti

- Opisuje pojam biznis plana

- Upoznaje pojmove: vizija, misija, strategija, ciljevi

- Upoznaje postupak istraživanja tržišta

- Upoznaje pojmove: marketing plan i plan prodaje

- Opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva

- Objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

- Rezimira biznis plan

- Prezentuje biznis plan

- Suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja

- Uviđa važnost izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja podrške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora)

- Razlikuje pojmove: vizija, misija, strategija

- Kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva

- Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru

- Izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji

- Izvodi zaključak o potencijalnim kupcima / korisnicima usluga

- Vrši opis proizvoda / usluga

- Uviđa značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluga

- Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva

- Sarađuje kod izrade plana očuvanja životne

- Razvija smisao za kreativnost

- Razvija sposobnost postizanja kompromisa



- Razvija stručnost - Razvija marljivost i

preciznost

- Poželjno je učenicima ukazati na primjere

- Organizovati prisustvo predstavnika realnog privrednog društva

- Primjena tehnika za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment “šest šešira“

- Kao model može da

posluži biznis plan realnog privrednog društva

- Pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata biznis plana

122




sredine za konkretno privredno društvo

- Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana

- Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana

Osnivanje privrednog društva Ime privrednog društva - Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

- Opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje

- (Rad u grupama) Učenici predlažu moguća rješenja, a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku

Vizuelni identitet privrednog društva - Upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

- Oblikuje vizuelni identitet privrednog društva

- Stiče radne navike

- Rad na računaru:

Učenici koriste programe za obradu teksta i slika

Registracija privrednog društva - Upoznaje postupak

registracije privrednog društva

- Opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva

- Popunjava formulare za registraciju privrednog društva

- Sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja

Otvaranje računa kod poslovne banke - Opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke

- Izrada organograma privrednog društva

Poslovni kodeks preduzeća - Upoznaje pojam

poslovni kodeks privrednog društva

- Nabraja elemente poslovnog kodeksa

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke

Organizaciona struktura privrednog društva

- Pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova

123




- Upoznaje tipove organizacione strukture privrednog društva

organizacionih struktura privrednog društva

Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva - Upoznaje različite

nivoe upravljanja privrednim društvom

- Upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom društvu

- Upoznaje postupak izrade godišnjeg izvještaja o radu

- Pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom

- Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu

- Učestvuje u izradi jednostavnog godišnjeg izvještaja o radu

- Razvija sposobnost snalaženja u hijerarhiji socijalnih odnosa

- Kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi

Služba opštih poslova - Nabraja i opisuje

aktivnosti u okviru službe opštih poslova

- Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima

- Tehnički održava Internet sajt privrednog društva

- Salje i prima poštu i druge službene materijale

- Razvija spremnost i sposobnost za saradnju


- Rad u grupama od tri do pet učenika

- Upotrebljava kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, štampač)

Sektor marketing - Upoznaje pojam

marketinga - Opisuje postupak

istraživanja tržišta - Upoznaje pojam i

elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija

- Kroz primjere obrazlaže strukturu asortimana proizvoda/usluga

- Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluga

- Kroz primjere obrazlaže važnost i načine promocije

- Upoređuje moguća rješenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog društva

- Upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala

- Planira način

- Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost

- (Rad na računaru) Učenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku komunikaciju

- Izrada reklamnog materijala

124




reklamiranja privrednog društva, odnosno proizvoda/usluge

- Kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije

Sektor komercijala - Upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje

- Izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje


Sektor finansija i računovodstvo - Opisuje postupak

obračuna zarada - Opisuje način

obračuna poreza i doprinosa

- Upoznaje blagajničke poslove

- Upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

- Kroz primjere obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa

- Obavlja blagajničke poslove

- Obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

- Podstiče razvoj tačnosti, preciznosti i urednosti

- Formira stav o

preuzimanju odgovornosti

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Vukotić, Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlović, S. Ignjatović, Poslovna i službena korespondencija za I razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanović, G. Ivanišević, Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragiđić, B. Ilić, B. Medojević, M. Pavlović, Osnovi ekonomije za II razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - R. Rajović, Osnovi prava za I razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis, Montenegro biznis alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit, Kako započeti sopstveni biznis, CID, Podgorica, 1997. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Učionica sa najmanje pet računara snabdjevenih adekvatnom programskom

opremom, fax, telefon, skener, štampač, fotokopir aparat. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Usmena provjera znanja najmanje jednom u klasifikacionom periodu. - Pisani radovi učenika. - Rad na vježbama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).

125

- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.

- Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani ekonomista 10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmeti Znanja

- Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog društva

- Usmena i pisana komunikacija

- Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog

materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet - Korišćenje računarskih

progama kao vida komuniciranja

- Biznis plan - Osnivanje preduzeća - Poslovanje preduzeća

- Organizacija rada i sistem kvaliteta

- Organizacija proizvodnje

126

1.2.11.C. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 144 144 II 144 144 III 180 180 IV 198 198

Ukupno 666 666 Praktična nastava- nastava se izvodi u grupe do 17 učenika 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje stručnoteorijskih i praktičnih znanja i vještina. - Osposobljavanje za samostalno obavljanje posla, stručno odlučivanje i usvajanje

novih znanja. - Uočavanje važnosti organizovanja rada i racionalnog korišćenja materijala i

energije. - Upoznavanje sa principima rada alata i uređaja potrebnih za kvalitetno

obavljanje posla. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnološkim postupcima ručne i mašinske obrade i

izrade dijelova. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama pogonskih mašina i njhovoj primjeni

u industriji. - Sticanje znanja iz domena eksploatacije, regulacije i održavanja sistema. - Usvajanje znanja iz oblasti grijanja, klimatizacije i hlađenja. - Usvajanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada energetskih

sistema. - Usvajanje stručne terminologije potrebne u struci, razvijanje odgovornosti i

preciznosti u radu. - Osposobljavanje za pravilno korišćenje sredstava zaštite na radu i zaštite životne

sredine.

127





Upoznavanje radnog područja radionice i radnog mjesta - Upoznaje radionicu i

radno mjesto

- Poznaje alat,mašine i uređaje u radionici


- Učenici se upoznaju sa načinom pisanja dnevnika praktične nastave

- Svaki učenik samostalno vodi dnevnik

- Dnevnik se ovjerava na kraju godine

Pravila ponašanja u radionici - Upoznaje se sa

pravilima i obavezama na radnom mjestu

- Brine se o alatima i uređajima

- Poštuje pravila tehnološke discipline

- Razvija osjećaj za timski rad

Upoznavanje mjera i sredstava zaštite na radu i zaštiti okoline - Upoznaje se sa

propisima o zaštiti na radu

- Upoznaje se sa uzrocima povreda na radu

- Objašnjava vezu zamora i povreda i ulogu odmora

- Navodi značaj pravilne rasvjete i klimatizacije

- Definiše i objašnjava mjere i sredstva zaštite od električne energije

- Definiše i objašnjava mjere i sredstva zaštite od pare,gasova i isparljivih materija,zaštite od požara

- Navodi mjere i sredstva za pružanje prve pomoći

- Objašnjava značaj zaštite životne sredine

- Objašnjava postupke

- Primjenjuje adekvatne mjere zaštite na radu

- Objašnjava propise iz područja ekologije

- Poznaje negativan uticaj sredstava za hlađenje i maziva na zdravlje i okolinu

- Odlaže otpadne materijale

- Racionalno koristi marerijal i energiju

- Zna da pruži prvu pomoć

- Razvija sposobnost opažanja

- Razvija profesionalnu odgovornost

- Navikava se na različite situacije u budućem pozivu

Vježbe: - Pružanje prve

pomoći - Demonstracija

upotrebe sredstava prve pomoći

- Sakupljanje i odlaganje otpadnih materijala

128




sakupljanja i odlaganja štetnih materija

Tehničkotehnološka dokumentacija - Upoznaje se sa

tehničkotehnološkom dokumentacijom

- Objašnjava upotrebu tehničkih crteža,tabela, dijagrama,kataloga

- Upoznaje se sa pravilima arhiviranja i čuvanja dokumentacije

- Proučava i analizira tehnološku dokumentaciju

- Tumači,tabele, crteže

- Proučava uputstva za rad

- Razvija informatičku pismenost

- Razvija tehničku terminologiju

Čitanje dokumentacije

Mjerenje i kontrolisanje - Definiše i razlikuje

pojam mjerenja i kontrolisanja

- Uočava pojmove u mjernoj tehnici: fizička veličina, objekat mjerenja, mjerna jedinica, mjera, mjerilo

- Definiše osnovne i izvedene mjerne jedinice SI sistema

- Definiše jedinice koje su u upotrebi u svakodnevnom životu i praksi u EU i SAD, a koje su izvan sistema

- Nabraja metode mjerenja

- Definiše greške pri mjerenju

- Razlikuje osnovne i

izvedene jedinice SI sistema

- Pravilno primjenjuje prefiks jedinica za uprošćeno prikazivanje

- Objašnjava način proračuna zadate veličine iz jednog sistema u jedinicama drugog sistema

- Interpretira rezultate mjerenja

- Razlikuje slučajne, sistematske i grube greške

- Zna granicu povjerenja mjerenja

- Analizira metode apsolutnog, uporednog, neposrednog mjerenja

- Razvija stručnu terminologiju i kulturu

- Razvija pozitivan odnos prema kvalitetu rada i ispunjavanju radnih obaveza

Vježbe: - Tabela osnovnih i

izvedenih jedinica SI sistema

- Tabelarni prikaz nesistemskih jedinica

- Uticaj uslova mjerenja (uloga prašine, toplote) na tačnost mjerenja

Jednosturka mjerila - Definiše i nabraja

jednostruka mjerila: ugaonici, šabloni, mjerila za mjerenje zaobljenja, mjerila za mjerenje zazora, granična mjerila

- Pravilno koristi pojam jednostruka mjerila

- Zna upotrebu mjerila - Kontrolnim čepovima

kontroliše otvore i rupe

- Razvija analitičku sposobnost i preciznost

Vježbe: - Mjeri i kontroliše

unutrašnje mjere pomoću garniture etalona

- Kontrola otvora i osovina

129




(račve, čepovi, etalon pločice)

- Račvama kontroliše prečnike

- Kontroliše zazore kontrolnim listovima

- Upotrebljava plan paralelna granična mjerila (etalone) za mjerenje i kontrolu unutrašnjih mjera

- Bira i pravilno kontroliše tolerancijskim mjerilima

- Upotrebljava specijalna mjerila za mjerenje zazora, zaobljenja, debljine žice, lima

tolerancijskim mjerilima

Višestruka mjerila - Definiše i nabraja

višestruka mjerila - Definiše mjerila za

mjerenje i kontrolu : dužine i oblika, uglova, hrapavosti, profila i oblika, temperature, pritiska i brzine

- Mjeri dužine pomičnim mjerilom sa nonijusom i to:

- Pomično dužinsko mjerilo,

- Pomično dubinsko mjerilo,

- Pomično visinsko mjerilo,

- Pomično mjerilo za rastojanja,

- Mjeri mikrometrima za spoljno i unutrašnje i dubinsko mjerenje kao i specijalnim mikrometrima,

- Komparatorom kontroliše odstupanje od određene mjere

- Mjeri uglove uglomjerima (običnim, univerzalnim i optičkim)

- Određuje uglove trigonometrijskim metodama (sinusnim i tangesnim lenjirima

- Razvija smisao za preciznost i tačnost u radu

- Shvata značaj kvaliteta proizvoda

- Razvija samostalnost

Vježbe: - Mjerenje pomičnim

mjerilom unutrašnjih, spoljašnjih i dubinskih mjera

- Mjerenje mikrometrom unutrašnjih i spoljašnjih mjera

- Određivanje odstupanja pomoću komparatora

130




- Kontroliše površine lenjirima i libelama,

- Čisti i održava mjerni i kontrolni alat

Mjerenje osnovnih gaso, termo i hidroenergetskih parametara - Definiše veličine i

njihove osnovne mjerne jedinice

- Razlikuje mjerne instrumente i uređaje

- Mjeri temperaturu,pritisak

- Razlikuje: termometre, manometre

- Razvija analitičnost i preciznost

- Objašnjava mjerenje temperature staklenim termometrom, štapnim i bimetralnim termometrom

- Mjeri pritisak manometrom

Pribori za stezanje i pridržavanje - Upoznaje se sa

priborom za stezanje i pridržavanje

- Navodi pravila stezanja

- Navodi i objašnjava pravila održavanja i čuvanja pribora za stezanje i pridržavanje

- Postavlja radni predmet u priboru za stezanje

- Steže radni predmet mehaničkim priborom (paralelnim stegama,šapama, ekscentrima, oprugama, steznom glavom)

- Shvata značaj opreme za rad

Vježbe: - Stezanja

(prihvatanja) raznih oblika obrataka različitim priborima (paralelnim stegama, šapama)ekscentrima, oprugama, steznom glavom)

Ocrtavanje i obilježavanje - Objašnjava pojam

ocrtavanja i obilježavanja

- Navodi alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje

- Obrazlaže postupak ocrtavanja i obilježavanja

- Bazira radni predmet i priprema površinu za ocrtavanje

- Koristeći različite alate crta i obilježava zadate rupe, crta paralelne linije i linije paralelne ili normalne na osu predmeta, crta krugove i nanosi jednake podioke

- Uvježbava ocrtavanje sa crteža, pomoću šablona i po uzorku

- Obilježava slovima i brojevima

- Održava alat i pribor

- Shvata značaj preciznosti pri radu

-

Vježbe: - Ocrtavanje pomoću

šablona - Vrši ocrtavanje

lastinog repa pomoću radioničkog crteža

- Vrši ocrtavanje ključa za bravu sa crteža ili pomoću uzorka

- Prema ctežu kutije od lima bez poklopca ocrtava na limu mrežu kutije

131




za ocrtavanje i obilježavanje

- Pridržava se pravila zaštite na radu

Ručna obrada materijala Turpijanje i grebanje - Upoznaje se sa

obradom turpijanja - Navodi vrste turpija

(prema namjeni, obliku presjeka, obliku sječiva i prema finoći nasjeka)

- Upoznaje se sa obradom grebanjem

- Navodi vrste grebača

- Usavršava tehniku rada pri turpijanju

- Bira turpiju u zavisnosti od namjene, oblika presjeka, oblika sječiva i finoće nasjeka

- Obrađuje površine turpijanjem

- Obrađuje otvore turpijanjem

- Obrađuje lim turpijanjem

- Pasuje i podešava razne oblike površina

- Obrađuje površine pod uglom i oble površine

- Održava i čisti turpije

- Usavršava tehniku rada pri grebanju

- Bira grebače u zavisnosti od oblika površine koja se obrađuje

- Obrađuje površinu grebanjem

- Kontroliše grebane površine

- Održava i oštri grebače

- Stiče samopouzdanje u poslu

Vježbe: - Izrada ključa

turpijanjem prema crtežu

- Izrađuje novu ili vrši popravku kontrolne ploče grebanjem

Odvajanje materijala sječenjem i rezanjem

- Navodi metode odvajanja (sječenjem i rezanjem) materijala

- Nabraja vrste sjekača

- Objašnjava tehniku rada sjekačem

- Navodi vrste

- Bira sjekač odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala radnog komada

- Uvježbava tehniku rada sa sjekačem

- Oštri sjekače

- Razvija preciznost pri radu

- Sječenje materijala sjekačem

132




makaza, uslove primjene, način rada i pravila rukovanja

- Nabraja vrste testera, način rada i pravila rukovanja

- Sječe limove (ručnim, polužnim) makazama

- Reže materijal ručnom testerom (odsijecanje, zasijecanje, izrezivanje)

- Reže materijal tocilima za sječenje

- Pridržava se pravila zaštite pri sječenju i rezanju

Bušenje, upuštanje i razvrtanje

- Upoznaje se sa obradom ručnog bušenja, upuštanja i razvrtanja

- Navodi alat za bušenje,upuštanje i razvrtanje

- Navodi pravila pri bušenju,upuštanju i razvrtanju

- Bira alat u zavisnosti od zahtjeva

- Steže pravilno burgiju

- Priprema površinu za ocrtavanje i obilježava mjesto za bušenje

- Bazira i pravilno steže radni predmet

- Uvježbava radne postupke pri bušenju,upuštanju i razvrtanju

- Razvija osjećaj sigurnosti i preciznosti u radu

Vježbe: - Bušenje, upuštanje i

razvrtanje rupa i otvora različitih dimenzija

- Bušenje rupa prema crtežu

Izrada navoja - Upoznaje se sa

obradom izrade unutrašnjeg i spoljašnjeg navoja

- Nabraja alat za izradu navoja

- Objašnjava postupak izrade navoja

- Bira alat za izradu navoja

- Ručno urezuje i narezuje navoj

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet

- Stiče samopuzdanje i sigurnost

Vježbe: - Ručno urezivanje

navoja - Ručno narezivanje

navoja (nareznicom i specijalnim glavama za narezivanje na cijevima)

133




učenik učenik učenik Mašinska obrada materijala Odsijecanje - Navodi i objašnjava

postupke mašinskog odsijecanja materijala

- Navodi vrste mašinskih makaza, uslove primjene i način rada

- Upoznavaje tehnološki postupak i pravila rukovanja sa mašinskim makazama

- Nabraja vrste mašinskih testera

- Objašnjava način rada i pravila rukovanja sa testerama

- Razlikuje i upoređuje makaze sa paralelnim nagnutim i kružnim noževima

- Priprema radne komade za odsijecanje pomoću makaza

- Odsijeca radne komade pomoću makaza sa ravnim noževima

- Reže krivolinijske konture makazama sa kružnim noževima

- Razlikuje i upoređuje okvirne, kružne i trakaste testere

- Odsijeca materijal okvirnim i trakastim testerama

- Održava i čisti mašinu, pribor i alat

- Povezuje teorijska i praktična znanja

Vježbe: - Odsijecanje

materijala mašinskim makazama

- Odsijecanje materijala mašinskim testerama

Probijanje i prosijecanje - Objašnjava postupak

probijanja i prosijecanja na presama

- Nabraja i opisuje alate za probijanje i prosijecanje

- Upoznaje mašine na kojima se obavlja proces probijanja i prosijecanja

- Shvata razliku između probijanja i prosijecanja, identifikuje konstruktivne dijelove alata

- Postavlja i pričvršćuje alate na presu

- Priprema radne komade za probijanje i prosijecanje

- Čisti i održava mašinu i alat

- Stiče tačnost i preciznost u radu

Vježbe: - Probijanje i

prosijecanje limova pomoću alata na presama

Savijanje - Objašnjava postupak

savijanja - Navodi vrste

savijanja - Nabraja i opisuje

alate za savijanje

- Shvata postupak savijanja pomoću alata na presama

- Identifikuje konstruktivne dijelove alata za

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje radnih zadataka

Vježbe: - Savijanje dvostrukog

i jednostrukog ugaonika

- Savijanje cijevi od čelika, bakra i

134




- Upoznaje mašine za savijanje i način rukovanja sa njima

savijanje - Razlikuje univerzalne

i specijalne alate za savijanje

- Bira alat u zavisnosti od oblika i dimenzija radnog komada

- Postavlja alat na presu

- Savija limove, cijevi i profile

- Održava mašinu i alat

mesinga

Izvlačenje - Objašnjava proces

obrade izvlačenja - Navodi i objašnjava

alate za izvlačenje - Upoznaje mašine i

način rukovanja sa njima

- Shvata postupak izvlačenja pomoću alata na presama

- Identifikuje konstruktivne dijelove alata za izvlačenje

- Upoređuje primjenu različitih profila prstenova za izvlačenje

- Vrši izbor alata i mašine

- Priprema radne komade za izvlačenje

- Izvlači posude rotacionih i nerotacionih oblika

- Održava radno mjesto

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih i praktičnih znanja

Vježbe: - Izvlačenje

cilindrične posude bez redukcije debljine zida

Kovanje i presovanje

- Objašnjava postupak kovanja i presovanja

- Navodi i objašnjava slobodno kovanje i kovanje u ukovanjima

- Nabraja i opisuje alate za kovanje i presovanje

- Upoznaje se sa mašinama za kovanje

- Upoznaje se sa mašinama za dodatnom opremom za kovanje i

- Shvata proces kovanja

- Vrši izbor mašine i alata za kovanje

- Izrađuje predmete kovanjem

- Održava mašinu i alat za kovanje

- Vrši izbor alata i pribora za presovanje

- Identifikuje konstruktivne dijelove alata za presovanje

- Izrađuje predmete istosmjernim i

- Razvija tačnost i bezbjednost na radu

Vježbe: - Slobodno kovanje

predmeta jednostavnog oblika

- Istovremeno istiskivanje

135




presovanje i higijenskotehničkom zaštitom

suprotnosmjernim istiskivanjem

Struganje - Navodi i objašnjava

vrste mašina i alata za obradu struganjem

- Upoznaje pomoćne pribore za struganje

- Objašnjava pojam mjerodavnih režima obrade kod struganja

- Opisuje postupak rada na strugu

- Shvata i analizira proces struganja

- Odabira mašinu, alat i pribor za struganje

- Priprema i postavlja radne komade

- Izrađuje struganjem predmete jednostavnog oblika

- Pri izradi koristi mjerodavne režime rezanja

- Stiče smisao za preciznost u radu

Vježbe: - Izrada osovinice

struganjem

Rendisanje - Nabraja i objašnjava

mašine i alate za obradu rendisanjem

- Objašnjava korak i brzinu rezanja

- Obrazlaže postupak rada

- Shvata proces rendisanja

- Bira mašinu i alat u zavisnosti od obrade

- Pri izradi koristi mjerodavne režime obrade

- Izrađuje žljebove rendisanjem

- Razvija tačnost i preciznost u radu

Vježbe: - Izrada žlijeba za klin - Obrada profilnih

površina rendisanjem

Bušenje, proširivanje, razvrtanje

- Navodi i objašnjava vrste mašina i alata za obrade bušenja, proširivanja i razvrtanja

- Obrazlaže mjerodavne režime obrade za bušenje, proširivanje i razvrtanje

- Objašnjava postupke bušenja, proširivanja i razvrtanja

- Objašnjava tolerancijska mjerila za kontrolu otvora i rupa

- Shvata procese obrade otvora i rupa

- Razlikuje alate za bušenje, proširivanje i razvrtanje

- Vrši izbor mašine, alata i pribora za bušenje

- Priprema radne komade za bušenje

- Buši, proširuje i razvrće rupe i otvore na bušilicama


- Održava i čisti mašinu, alat i pribor

- Kontroliše prečnike otvora i rupa kontrolnim čepovima

- Stiče smisao za preciznost

- Razvija osjećaj za red i urednost radnog mjesta

Vježbe: - Bušenje, proširivanje

i razvrtanje otvora i rupa na bušilici

- Kontrola prečnika otvora i rupa

136




Glodanje - Navodi vrste

glodanja - Nabraja i objašnjava

mašine i alate za obradu glodanjem

- Navodi pomoćne pribore za pozicioniranje obratka i alata

- Objašnjava mjerodavne režime obrade glodanjem

- Objašnjava postupak glodanja

- Shvata proces glodanja

- Razlikuje vrste glodanja

- Bira mašinu, alat i pribor za glodanje

- Pozicionira i steže radne komade

- Rukuje podeonim aparatom

- Obavlja zahtjeve glodanja na radnim komadima


- Održava mašinu, alat i pribor

- Stiče smisao za preciznost u radu


Vježbe: - Izrada predmeta

glodanjem

Brušenje, glačanje - Navodi karakteristike

i oblike alata za brušenje i glačanje

- Nabraja osnovne vrste mašina za brušenje i glačanje

- Objašnjava mjerodavne režime obrade pri brušenju

- Opisuje postupak brušenja i glačanja

- Razlikuje brušenje i glačanje

- Poznaje građu i karakteristike alata za brušenje i glačanje

- Bira mašinu i alat u zavisnosti od površine koja se obrađuje

- Pri izradi koristi mjerodavne režime

- Priprema radne komade za brušenje i glačanje

- Brusi i glača radne komade


- Stiče radne navike Vježbe: - Brušenje ravnih

površina - Brušenje spoljašnjih

cilindričnih površina između šiljaka

- Oštrenje alata na brusilici

Izrada navoja

- Nabraja postupke izrade navoja

- Upoznaje noževe za izradu spoljašnjih i unutrašnjih navoja na strugu

- Objašnjava postupak izrade navoja na strugu

- Upoznaje alat za izradu navoja na bušilici

- Razlikuje i analizira postupke izrade navoja

- Bira alat za izradu navoja na strugu

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja



- Svjestan je značaja kvaliteta proizvoda

Vježbe: - Izrada spoljašnjeg i

unutrašnjeg navoja struganjem

- Izrada unutrašnjeg navoja na bušilici

- Izrada navoja glodanjem

- Mjerenje i kontrola navoja

137




- Objašnjava postupak izrade navoja na bušilici

- Navodi glodala za izradu navoja

- Objašnjava postupak izrade navoja glodanjem

- Opisuje tocila za izradu navoja

- Objašnjava postupak izrade navoja na brusilici

- Objašnjava mjerila za mjerenje i kontrolu navoja

- Urezuje i narezuje navoje na strugu

- Reže navoj pomoću nareznice

- Poznaje alat za izradu unutrašnjeg navoja na bušilici

- Urezuje navoj pomoću mašinskih ureznika

- Razlikuje glodala za izradu navoja

- Izrađuje navoje glodanjem

- Upoređuje jednoprofilna i višeprofilna tocila za izradu navoja

- brušenjem - Mjeri spljošnji,

srednji prečnik jezgra navoja

- Mjeri ugao profila i korak zavojnice

Izrada ozubljenja - Navodi metode

izrade ozubljenja - Nabraja i opisuje

alate za izradu ozubljenja: glodanjem, rendisanjem,provlačenjem, brušenjem, ljuštenjem

- Objašnjava postupke izrade ozubljenja

- Objašnjava mjerila za mjerenje i kontrolu zupčanika

- Razlikuje i analizira metode izrade ozubljenja

- Bira glodala za izradu ozubljenja

- Obrađuje međuzublje zupčanika glodanjem

- Shvata značaj završne obrade i dobijanja proizvoda visoke tačnosti

- Bira tocilo za završnu obradu

- Obavlja završnu obradu brušenjem

- Čisti i održava mašine, alat i pribor

- Mjeri debljinu zuba i širinu međuzublja

- Kontroliše profil i pravac zuba

- Shvata značaj kvalitetne izrade proizvoda

Vježbe: - Izrade međuzublja

zupčanika glodanjem - Završna obrada

zupčanika brušenjem

Obrada spajanjem Spajanje razdvojivim vezama

- Nabraja vrste - Pronalazi primjere - Razvija osjećaj - Vježbe:

138




spojeva i njihovu primjenu

- Navojni spojevi - Spojevi pomoću

klinova - Spojevi čivijama - Žljebni spojevi - Ozubljeni spojevi - Spojevi pomoću

konusnih površina i navoja, opruga

- Spojevi sa opružnozateznim prstenovima

- Spojevi ostvareni čvrstim nalijeganjem

primjene razdvojivih spojeva u svakodnevnom životu i praksi

- Analizira načine osiguranja razdvojivih veza od slabljenja pri upotrebi

odgovornosti prema radu

- Čitanje tehničke dokumentacije

- Montaža i demontaža jednostavnih spojeva

- Crtanje spojeva

Zakivanje - Objašnjava postupak

zakivanja - Navodi vrste

zakovanih spojeva

- Bira zakovice, alat i pribor za zakivanje

- Izvodi ručno zakivanje

- Razvija snalaženje u poslu

Vježbe: - Zakivanje limova u

hladnom stanju

Spajanje zakivanjem - Navodi primjenu

zakovanih spojeva - Nabraja vrste, oblika

zakivala - Navodi načine

zakivanja - Objašnjava način

izvođenja postupka zakivanja

- Razlikuje vrste zakovanih spojeva

- Analizira elemente za zakivanje

- Analizira zakivanje spoja

- Stiče osjećaj sigurnosti i bezbjednosti u radu

Vježbe: - Upoznavanje i čitanje tehničke dokumentacije

- Upoznavanje materijala, alata i pribora za zakivanje

Zavarivanje - Objašnjava postupak

zavarivanja - Navodi alat i pribor

za elektrolučko zavarivanje

- Navodi alate i pribore za gasno zavarivanje i sječenje

- Priprema površinu, alat i pribor za elektrolučko zavarivanje, gasno zavarivanje i siječenje

- Bira dodatni materijal

- Izvodi zavarivanje u horizontalnom položaju


- Shvata značaj zaštite na radu

Vježbe: - Priprema predmeta

za zavarivanje

Spajanje zavarivanjem - Zna oznake

zavarenih šavova na tehničkim crtežima

- Analizira i razrađuje tehničku dokumentaciju

- Razvija samopuozdanje

Vježbe: - Priprema predmeta

za zavarivanje

139




- Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva

- Navodi primjere i primjenu zavarenih spojeva

- Poznaje postupak, opremu i uređaje MIG zavarivanja

- Poznaje postupak, opremu i uređaje MAG zavarivanja

- Poznaje postupak, opremu i uređaje TIG zavarivanja

- Poznaje EPP postupak

- Poznaje postupak elektrootpornog zavarivanja (linijsko, tačkasto)

- Dimenzioniše vrstu šava u zavisnosti od debljine materijala

- Analizira način pripreme pozicija za spajanje zavarivanjem i rezanjem

- Bira uređaje i elektrode za zavarivanje

- Razlikuje metode za ispitivanje zavarljivosti

- Razlikuje vrste zavarenih spojeva

- Priprema materijal za zavarivanje

- Analizira postupke zavarivanja i rezanja

- Kontroliše i ispituje zavarene spojeve

- Izvodi zavarivanje u vertikalnom položaju i iznad glave

- Izvodi zavarivanje: Pod uglom,unutra, spolja

- Preklopno zavarivanje, tankih i debelih limova Vertikalno, otvorenih i zatvorenih profila

- Uočava greške pri zavarivanju

- Elektrolučno zavarivanje

- Gasno zavarivanje i sječenje

Lemljenje - Objašnjava

postupak mekog i tvrdog lemljenja

- Upoznaje se sa opremom za lemljenje

- Priprema površinu, alat i pribor za meko i tvrdo lemljenje

- Izvodi postupak lemljenja

- Razvija spremnost za saradnju i timski rad

Vježbe: - Meko lemljenje - Tvrdo lemljenje

Spajanje lemljenjem - Navodi primjere i

primjenu lemljenja spojeva

- Poznaje

- Razlikuje vrste lemljenja

- Bira dodatni materijal, alat i

- Stiče naviku primjene zaštitnih mjera pri radu

- Razvija osjećaj

Vježbe: - Čitanje tehničke

dokumentacije - Upoznavanje propisa

140




karakteristike mekolemljivih spojeva

- Poznaje karakteristike tvrdolemljivih spojeva

- Objašnjava način pripreme spojeva za meko lemljenje (mehaničko i hemijsko čišćenje površina koje se leme)

- Objašnjava način pripreme za tvrdo lemljenje

- Objašnjava način kvašenja i difuzije lema u osnovni materijala

- Objašnjava postupak mekog i tvrdog lemljenja

- Navodi lemove za meko lemljenje

- Navodi lemove za tvrdo lemljenje

- Navodi topitelje za tvrdo lemljenje

- Objašnjava način čišćenja zalemljenih spojeva

- Objašnjava ispitivanje zelemljenih spojeva

pribor za odgovarajući postupak

- Analizira lemljenje spoja

- Razlikuje tvrdolemljene spojeve i zavarene spojeve

sigurnosti i samostalnosti u radu

i mjera sigurnosti pri rukovanju sa alatima i materijalima

141




učenik učenik učenik Pogonski propisi i tehničke mjere bezbjednosti - Upoznaje se sa

organizaciom i zadacima u pogonu

- Navodi i tumači propise preporuke za rukovanje, opsluživanje i održavanje energetskih postrojenja

- Navodi i objašnjava : mjere i sredstva zaštite od mehaničkih povreda, mjere i sredstva zaštite od električne energije,mjere i sredstva zaštite od pare, gasova i lako isparljivih materijala

- Analizira pravila za rukovanje, opsluživanje i održavanje energetskih postrojenja

- Uvježbava postupak korišćenja sredstava zaštite na radu

- Pruža prvu pomoć

- Stiče osjećaj za timski rad

- Demonstrira upotrebu protivpožarnog aparata

- Demonstrira upotrebu HTZ opreme i prve pomoći

Toplovodno, vrelovodno, parno postrojenje i postrojenja za sistem rashladne vode Toplovodno postrojenje - Upoznaje se sa

toplovodnim postrojenjem

- Opisuje način rada toplovodnog postrojenja

- Objašnjava rad kotla, opsluživanje, pripremanje kotla za pogon, potpaljivanje, dinamiku opterećenja kotla do optimalnog režima rada održavanjem radnih parametara(pritisak, temperatura)

- Upoznaje se sa fazama puštanja kotla u rad

- Prepoznaje dijelove toplotnog postrojenja

- Čita i analizira šemu - Prepoznaje i

analizira pogonsku i sigurnosnu armaturu

- Provjerava armaturu dijelova pod pritiskom, tj. ventile vodokaznog stakla, sifonske cijevi manometra, provjerava manometre i kontroliše napojne i ispusne cijevi

- Shvata regulaciju temperature kod izmjenjivača toplote

- Tumači postupke za održavanje kotla u pogonu i postupke pri otkazivanja kotla

- Uočava razliku

- Razvija analitičnost - Razvija osjećaj za

pridržavanje propisanih standarda i uputstava

- Stiče pozitivni osjećaj prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti

- Vježba: - Kontrola vode u

dobošu (vodokazno staklo)

- Tumači uputstva proizvođača

- Vježbe: - Kontrola ventila

između napojne pumpe i kotla

- Kontrola ventila između doboša i pregrijača pare

- Kontrola ventila iza doboša za ispuštanje vazduha

- Kontrola ventila za pražnjenje pregrijača pare

- Vježbe se izvode u pogonima za proizvodnju toplotne energije, pri čemu učenici učestvuju u izvođenju vježbi

142




između kratkotrajnog, dugotrajnog obustavljanja kotla i havarije

- Vrši kontrolu zagrijevanja kotla prema preporukama proizvođača

- Vodi odgovarajuću evidenciju rada kotla

- Navodi kriterijume istrošenosti dijelova, objašnjava demontažu i zamjenu

Vrelovodno postrojenje - Objašnjava način

rada sa vrelovodnim postrojenjima, njegovu primjenu i opremu

- Poznaje pripremu kotla za pogon

- Upoznaje se sa sistemom za održavanje pritiska u instalaciji

- Definiše toplu i hladnu regulaciju

- Objašnjava način pripreme kotla za pogon i način održavanja

- Analizira pH vode - Vrši popravke

cjevovoda uz nadzor stručno osposobljenog lica

- Kontroliše stanje izolacije cjevovoda i popravlja oštećena mjesta

- Popunjava dnevni pogonski list sa očitavanjima karakterističnih veličina značajnih za rad

- Razvija sposobnost kritičkog rasuđivanja

Vježbe: - Postupci u slučaju da

kotlovsko postrojenje ostaje u hladnoj rezervi

- Održavanje i konzerviranje kotla prema uputstvima proizvođača

- Provjera nepropustljivosti zaporne armature

- Uloga slijepe prirubnice

Parno postrojenje - Razumije projektnu

dokumentaciju - Objašnjava način

rada parnog postrojenja

- Upoznaje se sa sistemom za održavanje pritiska u instalaciji

- Objašnjava način pripreme kotla za pogon i način održavanja

- Razlikuje dijelove parnog postrojenja .

- Analizira rukovanje sistemom za održavanje pritiska u instalaciji

- Tumači regulaciju unutar sistema kondenzatora

- Analizira glavne dijelove kotla : armaturu, sigurnosne ventile, vodokaze, ventile ispusta,

- Razvija sposobnost kritičkog rasuđivanja

Vježbe: - Postupci za

održavanje kotla u pogonu

- Postupci pri otkazivanju kotla

143




- Objašnjava proces

obrade limova - Poznaje funkciju i

postupke ravnanja, savijanja, previjanja i plastičnog oblikovanja limova

- Upoznaje se sa

tehničkom dokumentacijom, pravilima obilježavanja i trasiranja cijevi, alatima, priborima i materijalima

- Navodi postupke zaštite i izolacije cijevi

- Upoznaje se sa

alatom, priborom i materijalom za zaštitu i izolaciju cijevne instalacije

- Razumije projektnu dokumentaciju

- Upoznaje se sa

postavljanjem kotla sa kompletnom grubom i finom armaturom

ploču sa imenom i podacima

- Prati promjenu radnih parametara i evidentira promjene

- Ravna limove - Ravno savija ivicu

limova - Ručno- plastično

oblikuje limove, izvlači ih i razvlači

- Ispravlja pofile i žice - Savija limove i cijevi

u hladnom i toplom stanju

- Obilježava i trasira cjevovod

- Postavlja, zaptiva i spaja cjevovodnu mrežu

- Montira ventile - Pregleda i ispituje

cjevovod

- Postavlja izolaciju cijevi pravilno postavljanjem izolacionog materijala (staklena vuna, mineralna vuna)

- Koristi odgovarajući materijal

- Koristi zaštitno sredstvo i pridržava se mjera zaštita na radu

- Bira alat, pribor i materijal

- Postavlja prirubnice za pumpe i ventile

- Postavlja kotao, sigurnosne vodove,

- Razvija preciznost i

odgovornost - Razvija analitičnost i

spretnost - Razvija sposobnost

preciznosti i procjenivanja

- Razvija preciznost i

tačnost pri radu

Vježbe: - Ravnanje, savijanje,

izvlačenje, razvlačenje limova

- Ispravljanje profila i žica

- Ugradnja ventila - Alati i pribor: cijevi,

cijevni elementi, vodomjer, ventili, slavine, metalni držači, alati za izradu navoja (ureznice, nareznice), kliješta, ključevi, ručne testere, tocilo, pribor za stezanje i pridržavanje, pomično mjerilo

- Zaštita i izolacija - Alat i pribor

mineralna vuna, lim, obojmice, četke, mjerna traka

Vježbe: - Postavljanje kotla - Montaža fine i grube

armature - Montaža pumpe - Montaža podstanice

za daljinsko grijanje - Površinska zaštita i

toplotna izolacija - Alat, pribor,

materijali: kotao, pumpa, prirubnice,

144




- Upoznaje se sa postupkom montaže sigurnosnih vodova, pumpi za cirkulaciju

- Upoznaje postupke površinske zaštite i toplotne izolacije

- Poznaje postupke kontrole montaže kotlovskog postrojenja


- Upoznaje se sa

postupcima opsluživanja sistema i rukovanjem sistemom

- Razumije procese: - dijagnostikovanje

stanja sistema, održavanje grejnih tijela,

- održavanje instalacija,

- održavanje kotla, - održavanje mjerne i

regulacione tehnike

ekpanzione posude - Montira sigurnosni

vod - Montira uređaje za

regulaciju protoka i pritiska

- Montira pumpu za cirkulaciju vode

- Montira podstanice za daljinsko upravljanje

- Postavlja armature, sigurnosne uređaje i druge elemente postrojenja

- Priprema i površinski zaštićuje instalaciju od korozije

- Toplotno izoluje kablove i vodove

- Postavlja protivpožarna sredstva

- Kontroliše kvalitet vodova

- Pridržava se mjera zaštite na radu

- Puni i prazni kotao - Mjeri i reguliše

potrošnju vode - Reguliše protok vode - Mjeri i reguliše

temperaturu - Pušta kotao u rad i

zaustavlja kotao - Dijagnostikuje stanje

sistema - Održava razvodnu

mrežu - Zamjenjuje

elemente cijevnih zatvarača i ventila

- Zaptiva i održava grejna tijela

- Čisti kotao - Održava pumpe - Održava mjernu i

regulacionu tehniku - Preventivno održava

kotlarsko postrojenje

- Razvija analitičke

sposobnosti - Shvata značaj

preciznosti i poboljšava odnos prema radu i rad u kolektivu

ekspanziona posuda, izmjenjivač toplote, uređaj za regulaciju protoka i pritiska, sigurnosni vod, zaptivači

- Cijevni elementi, izolacioni materijal

- Obujnice, boje, lakovi, ključevi

- Odvijači, kliješta, burgija

- Vijci, navrtke, oprema za zakivanje

- Četke, valjci, mjerna traka

- Vježbe: - Održavanje

kotlovskog postrojenja

- Održavanje podstanice

- Demoniranje i kontrolisanje pumpe

- Alat i pribor: zaptivači, cijevi, pumpa, ventili, mjerni i kontrolni uređaji, ključevi,

- odvijači, kliješta, alat za sječenje, turpije, alat za izradu navoja, oprema za zakivanje

Vježbe: - Korišćenje stručne

literature Posjeta pogonu

145




- Analizira izvještaj o

važnim pogonskim podacima

- Objašanjava prikupljanje podataka o radu glavnog i pomoćnog postrojenja

- Objašanjava preventivno i plansko održavanje

- Demonstrira održavanje uređaja za gašenje požara

- Održava podstanice - Pravi specifikaciju

alata,pribora i materijala potrebnog za održavanje

- Pridržava se mjera zaštite na radu

- Poznaje prikupljanje važnih parametara glavnog i pomoćnog postrojenja

- Razlikuje preventivno i plansko održavanje

- Održava uređaje sistema za gašenje požara: voda, CO2, pjena, prah

- Koristi prenosne aparate za gašenje požara

Postrojenja za sistem rashladne vode - Objašnjava i tumači

postrojenje za sistem rashladne vode

- Razlikuje otvoreni sistem vodosnabdijevanja

- Razlikuje zatvoreni sistem vodosnabdijevanja

- Analizira rad pogona

Rad: Rashladna kula

Turbine, turbinska postrojenja i toplotne podstanice

Turbine - Navodi i objašnjava

zadatak i podjelu turbina

- Uočava parne, gasne i vodene turbine

- Objašnjava dijelove parne turbine

- Poznaje regulaciju snage, regulaciju broja obrtaja

- Objašnjava princip rada sistema za podmazivanje i hlađenje

- Poznaje način podmazivanja turbine

- Razlikuje dijelove turbine

- Nabraja kućište, rotor, lopatice, ležajeve, reduktor...

- Razlikuje dijelove gasne turbine

- Učestvuje u dijagnosticiranju

- Radi na pripremi i odabiru alata

- Tumači, analizira oklop turbine, dijafragme i zaptivača

- Provjerava zaptivače,ležišta,


Rad: - Dijagram turbina, - koristi sheme turbina - Remont

turbine,čitanje kataloga proizvođača

- Turbine, podjela i opis rada

- Opisati remont rotora turbine, balansiranje

- Vježbe se izvode u pogonima za proizvodnju toplotne energije, pri čemu učenici ne izvode

146




- Objašnjava rad gasne turbine

- Objašnjava rukovanje uređajima za dijagnostiku

- Upoznaje se sa

demontažom dijafragme, obujmica, zaptivača

- Poznaje postupak demontaže ležišta, rotora

- Poznaje postupak zamjene lopatica, balansiranje rotora

rotor i sistem za podmazivanje

- Radi izvještaj testiranja

- Prati uputstvo pri redoslijedu otvaranja oklopa turbina

- Odlaže gornji dio oklopa na drvene podmetače

- Zatvara priključke vodova čepovima i poklopcima

- Vrši provjeru hermetičnosti

- Ocjenjuje oštećenje oklopa i predlaže odstranjivanje oštećenja

- Pere dijafragmu, lopatice

- Analizira oštećenja, pukotine i ogrebotine

- Prati proces puštanja turbine u rad

- Ispituje sve sigurnosne, zaštitne i regulacione uređaje

- Prati i provjerava rad uređaja za mjerenje, signalizaciju i daljinsko upravljanje

- Prati tekuće održavanje opreme i agregata

samostalno vježbe - Vježbe se izvode u

pogonima za proizvodnju toplotne energije, pri čemu učenici učestvuju u izvođenju vježbi

Turbinska postrojenja - Definiše postupke i

aktivnosti pri održavanju pratećih uređaja i sistema postrojenja

- Navodi postupke lokalizovanja kvarova i ocjene obima i vrste kvarova

- Navodi i objašnjava kriterijume za

- Razlikuje postupke pri održavanju pratećih uređaja i sistema postrojenja

- Demontira prirubnice na dijelovodima (nakon smanjenja pritiska i dreniranja)

- Vrši provjeru čistoće, nepropusnosti zavarenih, zavojnih i

- Razvija analitičnost - Razvija pozitivan

odnos prema poslu

- Čita i analizira rad postrojenja

- Tumači rezultate parametara

147




odlučivanje o racionalnosti popravke ili zamjene

prirubničkih spojeva i armature

- Čisti cjevovod od korozije (prateći uputstvo)

- Uočava i otklanja najčešća oštećenja kod korozije

- Evidentira aktivnosti i odlaže u dokumentaciju

- Pridržava se pravila zaštite na radu

Toplotne podstanice

- Shvata značaj toplotne podstanice u procesu razmjene toplotne energije

- Definiše i objašnjava mašinski i elektroenergetski dio toplotne podstanice

- Navodi i objašnjava komunikacionu opremu

- Poznaje ulogu senzora protoka, pritiska i temperature i eksploatacionog suda

- Čita projektnu dokumentaciju

- Razlikuje i tumači mašinski i elektrenergetski dio

- Tumači rad izmjenjivača toplote, regulatora pritiska i prestrujnog prekidača

- Razlikuje komunikacionu opremu

- Razvija snalaženje u poslu

- Navikava se na različite situacije u budućem pozivu

- Šema: - Toplotne podstanice

148




učenik učenik učenik Eksploatacija i održavanje termoenergetskih sistema

- Definiše i vrši podjelu termoenergetskih postrojenja prema radnim medijima i konstruktivnim karakteristikama

- Upoznaje se sa načinom rada energetskih blokova u toplifikacionim i elektroenergetskim sistemima

- Upoznaje se sa pripremom puštanja blokova u rad

- Defniše karakteristične režime rada postrojenja

- Upoznaje se sa monitoringom rada postrojenja

- Objašnjava pripremanje kotla u pogon: loženje potpalnim gorivom, uspostavljanje stabilnog plamena...

- Objašnjava pripremu i puštanje turbine u pogon

- Upoznaje se sa režimom rada pod pritiskom

- Objašnjava obustavljanje rada postrojenja

- Upoznaje se sa mogućim poremećajima u radu i njihovim otklanjanjem

- Shvata zadatak eksploatacije termoenergetskih postrojenja u obezbjeđenju neprekidne prizvodnje energije potrebnog kvaliteta

- Tumači ulogu osnovne i pomoćne opreme termoenergetskog postrojenja

- Razlikuje i analizira startovanje, rad pod opterećenjem, obustavljanje rada i rad u rezervi

- Analizira režim startovanja

- Shvata složen i veoma odgovoran postupak startovanja (bilo da ga sprovodi osoblje ili automatski uređaj za upravljanje)

- Tumači aktivnosti za pripremu puštanja turbine u rad

- Prati na mjernim instrumentima temperaturu napojne vode, protok rashladne vode, odnos goriva i vazduha

- Analizira i evidentira dobijene rezultate i upoređuje sa dijagramom

- Razlikuje plansko i vanplansko obustavljanje rada postrojenja

- Analizira izvore poremećaja i havarija u radu kotla

- Razvija svijest o racionalnom trošenju energije

Vježbe: - Analizira dijagrame

startovanja termoenergetskog postrojenja

- Analizira termo elektrane sa parnim blokom

- Analizira i tumači

startne šeme termoenergetskog bloka sa protočnim kotlom

- Vježbe se odrađuju u termoenerganama, pri čemu učenici učestvuju u izvođenju vježbi

149




i parne turbine - Razlikuje

preventivno, vanplansko i stalno održavanje

- Analizira i shvata centralni sistem nadzora

- Razlikuje nivoe nadzora i kontrole vođenja

Rukovanje i održavanje postrojenja za vodu - Definiše ulogu crpne

stanice za sirovu vodu - Nabraja i tumači:

crpni agregat (pumpa), crpni rezervoar, postrojenje za prečišćavanje vode, komandno postrojenje, uređaje za eliminaciju i ublažavanje vodenog udara

- Navodi podjelu pumpi prema broju obrtaja, priključka usisne cijevi, položaja ose, visine dizanja

- Definiše teoretsku snagu pumpe, koeficjent korisnog djejstva protoka

- Definiše uređaje za kondenzaciju vode

- Uočava i definiše komandne prostorije

- Objašnjava frekventni regulator

- Zna ulogu frekventnog regulatora

- Zna načine zamjene pumpe, zaštite pumpe i cijelog sistema od rada na

- Prepoznaje dijelove uređaja za prečišćavanje vode

- Čita šemu postrojenja za demineralizaciju vode

- Analizira i tumači deaeraciju napojne vode

- Shvata ulogu rezervoara u sakupljanju i zadržavanju vode Razlikuje elektronsku opremu za automatsko upravljanje agregatima

- Prati i analizira uključenje i isključenje crpne pumpe

- Tumači ulogu povratnog ventila, obilaznog cjevovoda, zračnog kotla i vodene komore

- Analizira i tumači upravljački sistem regulacije

- Razlikuje ciklus filtracije vode, ciklus pranja filtera (vodom, vazduhom, dreniranje)

- Prepoznaje bunonske pumpe

- Razvija pozitivan odnos prema poslu

- Analiza: - Pojava vodenog udara

i način otklanjanja

150




suvo, prevelikog pritiska

- Prati i uočava podešavanje protoka

- Prepoznaje protiv-požarnu zaštitu

Komponente hidrauličkih i pneumatskih sistema i njihove stacionarne karakteristike Komponente hidrauličnih sistema - Upoznaje se sa

hidrauličnim sistemom i njegovim komponentama

- Objašnjava i tumači nazive i simbole u hidraulici i pneumatici

- Uočava i objašnjava osnovne radne parametre sistema

- Navodi opremu hidrauličnih sistema

- Objašnjava pumpe i

hidraulične motore - Objašnjava ulogu

pumpe i hidrauličnog motora

- Definiše i navodi pumpe: zupčaste, krilne, klipne pumpe

- Definiše ulogu

hidrauličnih motora - Objašnjava rad i vrši

podjelu hidrauličnih motora : krilni hidraulični,zupčasti klipni hidraulični

- Objašnjava ulogu hidrauličnog cilindra

- Uočava podjelu cilindara

- Analizira namjenu hidrauličnih sistema

- Identifikuje komponente hidrauličnih sistema

- Razlikuje osnovne radne parametre hidrauličnog sistema

- Shvata proces rada

pumpe - Identifikuje dijelove

pumpe - Prepoznaje i

razlikuje vrste pumpi - Demontira, označava, čisti, uočava i otkriva oštećenje i kontroliše uljnu pumpu i u zavisnosti od utvrđenog stanja zamjenjuje i montira elemente

- Demontira, čisti i kontroliše rotacione pumpe

- Zamjenjuje i montira elemente rotacione pumpe po propisanom tehnološkom postupku

- Analizira rad motora

- Razvija osjećaj

odgovornosti u radu - Osposobljava se za

samostalni rad - Stiče sistematičnost u

radu - Obogaćuje stručnu

terminologiju

Vježba: - Tablica naziva i

objašnjenje simbola u hidraulici i pneumatici

- Crta u Fluid simu primjere instalacija

Vježbe: - Demontaža, kontrola

i opravka zupčaste pumpe

- Seminarski rad: - Što preduzeti kad

pumpa stvara suviše veliku buku

- Objasniti slučaj kad se suviše habaju dijelovi pumpe

- Vježbe se odrađuju u termoenerganama, pri čemu učenici učestvuju u izvođenju vježbi

151




- Objašnjava postupak demontaže, čišćenja, kontrole, otklanjanja kvarova i montaže

- Definiše postupak promjene funkcionisanja zamijenjenog dijela

- Navodi i definiše

razvodne uređaje i razvodnike

- Objašnjava rad i vrši podjelu na: klipne razvodnike sa obrtnim okretanjem razvodnog elementa, razvodnika sa pločastim elementom i ventilske razvodnike

- Navodi i objašnjava ulogu ventila u sistemu

- Upoznaje se sa: ventilima za usmjeravanje, ventilima za pritisak (protočnim, strujnim ventilima), proporcionalnim ventilima, servo ventilima

- Objašnjava ulogu prečistača i izmjenjivača toplote

- Upoznaje se sa

neophodnim priborom i opremom hidrauličnih sistema

- Navodi uređaje: za mjerenje pritiska, jedinice za kotrolu pritiska, uređaje za mjerenje temperature,

- Analizira rad

hidrauličnog cilindra i vrši podjelu na: jednosmjerne, dvosmjerne, jednostrane, dvostrane

- Demontira cilindar, obilježava,provjerava otvor

- Ispituje stanje zaptivke i donosi odluku o eventualnoj zamjeni

- Sakuplja i pravilno odlaže ulje

- Uočava razliku u

konstrukciji i u principu rada pojedinih razvodnika

- Uočava razliku

između ventila - Ispituje ventil - Demontira ventil - Čisti klizne površine

klipa i tijela - Zamjenjuje oprugu

(ako je zamjenjiva) - Produvava dizne - Mijenja ulje - Uočava prečistače

tečnog fluida, tumači njihov rad

- Uočava i objašnjava rad izmenjivača toplote

- Pregleda, čisti, zamjenjuje prečistač

- Tumači metode filtriranja tečnog

- Shvata značaj

analitičnog pristupa rješavanju konkretnih problema

- Stiče navike urednosti

- Razvija vještinu planiranja

Stiče rutinu

Vježbe: - Mogući uzroci

usporenog kretanja klipnjaće i načini otklanjanja

- Uzroci spoljašnjeg curenja cilindra

Vježbe: - Analiza nedovoljnog

pritiska u sistemu - Postupci u slučaju da

se razvodnik ne uključuje

- Analiza sljedećih

situacija kod ventila za ograničenje pritiska:

- Ventil stvara suviše visok/ nizak pritisak

- Ventil ne otvara ili otvara suviše

- Analiza rada blokirajućeg ventila:

- Ventil daje protok u pravcu otvaranja

- Ventil ne rasterećuje

152




akumulatore, rezervoare za tečne fluide, cjevovode

fluida - Čita tehnička

uputstva, radioničke priručnike i kataloge, tehničke crteže, tabele, standarde i dijagrame

- Ispituje sistem na probnom uređaju

- Planira radne faze demontaže i montaže

- Montira spojeve i veze elemenata i podsistema

- Čisti i uređuje alat i opremu saglasno sa propisanim uputstvima

Komponente pneumatičkih sistema - Upoznaje se sa

pneumatskim sistemom i njegovim komponentama

- Uočava i objašnjava osnovne karakteristike pneumatskih sistema

- Navodi opremu hidrauličkog sistema

- Objašnjava pripreme

vazduha - Objašnjava važnost

pripreme vazduha - Definiše i objašnjava

rad: prečistača vazduha, regulatora pritiska i zauljivača

- Objašnjava postupak kontrole i zamjene pojedinih vrsta prečistača

- Definiše i tumači pneumatske radne jedinice

- Objašnjava ulogu radnih jedinica

- Definiše i objašnjava ulogu pneumatičnih cilindara i motora

- Analizira ulogu pneumatskog sistema

- Identifikuje komponente sistema

- Razlikuje radne karakteristike sistema

- Uočava prečistače - Bira i ugrađuje

prečistač - Vrši i kontroliše čistače radnog fluida sa zamjenom filterskih elemenata ukoliko je potrebno

- Razvija analitičnost - Razvija osjećaj

odgovornosti prema radu

- Uviđa povezanost

teorije i prakse

Vježbe: - Analiza rada

zauljivača primjenom ejektorskog efekta

- Pregled i zamjena prečistača vazduha

Vježbe: - Aktivnosti koje treba

svakodnevno izvršiti - Aktivnosti u okviru

nedjeljne kotrole - Navesti mjesečni i

polugodišnji program pregleda i intervencija na pneumatskom

153




- Navodi i objašnjava ulogu ventila u sistemu

- Upoznaje se sa: sigurnosnim ventilom, ventilima stalnog protoka, ventilima pritiska

- Navodi i definiše razvodne uređaje

- Objašnjava ulogu: klipnih razvodnika, pločastih razvodnika, ventilskih razvodnika

- Upoznaje se sa vrstama slavina, kombinovanih ventila, programatorom, beskontaktnim davačima signala

- Kontroliše ventil

sigurnosti preventivno

- Kontroliše pražnjenje kondenzovane vode iz sistema

sistemu Vježbe: 1. Mogući uzroci i

načini otklanjanja: a) kod niskog pritiska b) kad se kompresor pregrijava c) visoka potrošnja ulja

Rukovanje linijom gasnih stanica, postrojenja i sudovi za gas - Definiše osnovne

fizičke i tehničke karakteristike i veličine prirodnog gasa

- Shvata pojmove: sastav gasovitog goriva, toplotnu moć, Veberov broj, temperaturu paljenja, granice eksplozivnosti, vlažnost, toksičnost, odorizaciju

- Tumači principijelnu šemu mjernoredukcione linije

- Definiše ulogu gasovoda, kompresorske stanice

- Uočava i objašnjava cijevi i armaturu gasovoda, fazonske dijelove prirubnice, zaptivače, spojnice i ostale vezane elemente

- Čita i tumači tehničku dokumentaciju

- Tumači ulogu redukcione stanice

- Nabraja i tumači ulogu prirubnice,zasuka, manometra, termometra, izdvajača vode, filtera

- Analizira ulogu zagrijača, sigurnosnih zapornih ventila, regulatora pritiska i sigurnosnog ventila

- Vrši provjeru funkcionisanja posmatranih elemenata

- Kontroliše zaprljanost filtera manometrom

- Tumači princip rada mjerača protoka (brojila)

- Čita i tumači sa turbinskog mjerača

- Šhvata važnost profesionalizma u radu

- Razvija interes za nova saznanja

Vježbe: - Kontrola čvrstoće i

zaptivenosti cjevovoda

- Šema instalacija za pretakanje gasa iz vagoncistijerne pomoću kompresora

- Šema isparivačke stanice

154




- Objašnjava ulogu kracerskih stanica

- Nabraja zatvarače i njihovu primjenu

- Objašnjava razvodni sistem i tehničke karakteristike cijevi za transport gasa

- Upoznaje postrojenje

za isparavanje tečne faze

- Opisuje rezervoare: prenosni, stabilni, kuglasti i podzemni

- Definiše pretakački most

- Navodi i objašnjava ulogu kompresorske stanice, instalacije za grijanje tečnog gasa, ispravljačku stanicu, redukcionu stanicu

- Upoznaje se sa postupcima ispitivanja sudova pod pritiskom

- Definiše i objašnjava kompresorske stanice

potrošnju gasa, manometra i termometra i evidentira ih

- Prati rad gasnog gorionika

- Analizira : sigurnosnu zaštitu ložne instalacije, maksimalan sadržaj Co2, dozvoljeni sadržaj O2, temperaturu izlaznih dimnih gasova

- Uočava funkciju spojnica i kompenzatora u gasovodnim sistemima

- Vrši: vizuelni pregled cjevovoda, kontrolu zavarenih spojeva,ispitivanje čvrstoće cjevovoda, ispitivanje zaptivenosti cjevovoda

- Čita tehničku dokumentaciju i tumači oznake

- Uočava dijelove postrojenja

- Razlikuje rezervoare sa pomičnim krovom i zavarene konstrukcije

- Analizira pretakanje: pumpom, slobodnim padom i razlikom pritiska u gasnim radionicama

- Prepoznaje mjerače protoka sa mjerom i sa rotacionim klipovima

- Tumači postupak mjerenja pritiska

- Tumači šemu redukcione stanice

- Razvija samopouzdanje

- Ispoljava spremnost

za timski rad - Razvija samostalnost

Vježba: - Kontrola čvrstoće i

zaptivenosti gasnog cjevovoda

155




Regulaciona i sigurnosna gasna oprema i održavanje regulisanih vrijednosti - Definiše

mjernoregulacionu liniju

- Objašnjava mjerno regulacionu stanicu

- Definiše aparaturu (ventile, zasune), uređaje i opremu za mjerenje protoka i pritiska

- Definiše sigurnosnu opremu i uređaje

- Objašnjava ulogu odorizatora

- Čita projektnu dokumentaciju

- Razlikuje regulaciju i njenu stanicu

- Analizira regulacionu i sigurnosnu opremu

- Tumači princip rada regulatora pritiska direktnog diejstva

- Upoređuje i analizira sigurnosnu opremu i princip rada sigurnosnog, ispusnog

- ventila

- Vježba: - Čitanje i analiza

šeme mjera regulacione linije

- Analiza šeme ugradnje regulatora pritiska

- Podešavanje regulatora pritiska

- Analiza sigurnosnog blokventila

Mjerenje i regulacija parametara vazduha i gasovitog goriva - Shvata važnost

mjerenja osnovnih parametara vazduha i gasovitog goriva

- Poznaje proces sagorijevanja i potrebnu količinu vazduha

- Objašnjava finu regulaciju sagorijevanja

- Mjeri temperaturu vazduha za sagorijevanje, pritisak vazduha za sagorijevanje i pritiska u ložištu

- Prati i uočava na ekranu preporučene vrijednosti Nox i CO2



Vježba: - Opisati rad uređaja

za recirkulaciju dijela izduvnih gasova

Eksploatacija i održavanje pneumatsko energetskih postrojenja - Upoznaje rad i

konstrukcione karakteristike pneumatskog postrojenja

- Upoznaje prednosti i nedostatke pneumatskih sistema

- Objašnjava rad kompresora,ulogu regulatora pritiska

- Uočava i objasnjava ulogu filtera,rezervoara za hlađenje,zauljivača

- Upoznaje pneumatske radne jedinice

- Definise rad pneumatskog cilindra,pneumatskog

- Razlikuje kompresor,rezervoar za vazduh,uređaje za prečišćavanje vazduha

- Shvata ulogu regulatora pritiska, zauljača

- Vrši podjelu ventila - Razlikuje razvodne

uređaje - Shvata ulogu sistema

za upravljanje, davaoca signala

- Pravi razliku između redovne kontrale veličina stanja fluida,pritiska,prot oka, temperature,

brzine, sile i momenta - Kontroliše čistoću

- Razvija osjećaj za timski rad

Vježba: - Mehanička oštećenja

uređaja - Uticaj nečistoće na

rad pneumatskih uređaja

- Korozija vitalnih dijelova uredjaja

- Pohabanost i zastarjelost uređaja

156




motora - Nabraja i objašnjava

rad ventila - Uočava i objašnjava

rad razvodnih uredjaja,slavina

- Definiše bezkontaktne davaoce signala i ostale specijalne komponente

- Definiše pojam održavanja pneumatskih komponenata

- Uočava i objašnjava neispravnost u radu pneumatskog sistema

- Definiše svakodnevne preglede i intervencije

- Definiše nedjeljne intervencije i preglede

- Definiše mjesečne preglede sistema i intervencije

- Definiše polugodišnji program pregleda i intervencija

radnog fluida - Kontroliše ventil

sigurnosti - Kontroliše

zaptivenost i hermetičnost cjevovoda, crijevovoda i prikljucaka

- Vrši kontrolu osjetljivosti, tačnosti i pouzdanosti mjernih i kontrolnih instrumenata i sredstava

- Vrši kontrolu i podmazivanje mehaničkih dijelova sistema

- Vrši kontrolu rada kompresora

- Uočava najčešće uzroke otkaza pneumatskog sistema i zna kako se otklanjaju

- Objašnjava nizak stepen iskorišćenja, pregrijavanje kompresora,visoku potrošnju ulja, gubitak ulja na semeringu vratila

- Određuje načine otklanjanja smetnji

- Vodi dnevnik u koji evidentira sve promjene i preduzete intervencije

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Brkić i drugi, Energetsko postrojenje,Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva,Beograd, 1991. - G. Mitrović,Automatizacija postrojenja, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva,Beograd, 1997. - M.Jakovljević, Parna postrojenja,Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva,Beograd, 1997. - G. Mitrović, Gasnoenergetsko i pneumoenergetsko postrojenje, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1997.

157

- S.Nikolić, Hidrauličke, pneumatske komponente, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998.

- G Mitrović, Automatizacija postrojenja,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1998.

- N.Progomelja, Opšta mašinska praksa, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,Beograd, 2007.

- G Mitrović, Automatizacija postrojenja,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,Beograd, 2007.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar sa odgovarajućom programskom opremom, grafoskop, projektno platno,

radionički stolovi sa stegama. - Pomično mjerilo, turpije, ručne stege, garnitura čeličnih brojeva i slova,

garnitura viljuškastih, okastih i imbus ključeva, francuski ključ, garnitura spiralnih svrdala, narezna svrdla, nareznice, okretaljka za nareznice, mikrometar za otvore, plastični čekić, zaštitne naočare, dubinometar, mikrometar za spoljno mjerenje, pomično mjerilo, stolna bušilica, ručna električna bušilica, ručne makaze za ravno i kružno sječenje lima.

- Pribor za lemljenje i zavarivanje. - Očigledna nastava: toplana i elektrana. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Usmeno, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu. - Provjera znanja vrši se kroz praktičan rad na vježbama, najmanje jedna ocjena u

svakom klasifikacionom periodu u radionici i pisano (tehničkotehnološka dokumetacija).

- Vrednovanje znanja vrši se ocjenjivanjem praktičnih radova na vježbama u radionici i pisanih radova (tehničkotehnološka dokumetacija).

- Opšta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz svih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti za praktičan rad u radionici.

- Opšta ocijena na kraju godine izvodi se iz opštih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima.

- Zaključna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zaključne ocjene u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Prelazna ocijena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz područja mašinstva i obrade metala (sa

stečenim najmanje III stepenom stručne spreme: bravar, mašinbravar ili alatničar), V stepen stručne spreme (bravar, alatničar, mehaničar za održavanje mašina i alatki).

- III i IV razred - - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Ručna i mašinska obrada - Tehnologija obrade metala

- Mašinski materijali - Struganje, bušenje,

glodanje, brušenje

158


Predmet Znanja - Gasno i elektrolitičko

zavarivanje - Zaštita materijala

- Stezanje i pridržavanje - Ravnomjerno kretanje ili

stalni posmak kod mašina i alata

- Hidraulika i pneumatika - Hidraulika - Pneumatika - Hidropneumatika

- Optimalno vođenje, upravljanje i održavanje postrojenja

- Mjerenje, automatizacija i regulacija

- Upravljanje, regulisanje, održavanje i remontovanje postrojenja, mašina, uređaja


- Toplotne mašine i uređaji - Postrojenja za transport i

distribuciju energije



- Hidroenergetska postrojenja - Gasoenergetska postrojenja


- Toplotne mašine i uređaji - Postrojenja za transport i

distribuciju energije


- Tehnika grijanja i hlađenja

- Primjena načela ponašanja na radnom mjestu

- Disciplina na radnom mjestu

- Poslovna komunikacija - Načela ponašanja na radnom mjestu

- Pneumatski i hidraulički sistemi

- Mehatronika - Elektropneumatski elementi - Pneumatsko i hidrauličko

upravljanje

159

1.3. IZBORNI PREDMETI 1.3.1. STRANI JEZIK II Napomena: Za strani jezik II koriste se Katalozi stranih jezika opšteobrazovnih predmeta sa fondom časova dva nedeljno za sve 4 godine – predmetni katalozi su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

160

1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 58 14 72 II III IV

Ukupno 58 14 72 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o značaju zaštite životne sredine. - Usvajanje znanja o uzročnoposljedičnim odnosima žive i nežive prirode. - Usvajanje znanja o različitim izvorima zagađivanja životne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi čovjeka i njegovog uticaja na zagađenje životne

sredine. - Usvajanje znanja i vještina sa ciljem zaštite životne sredine.

161





Osnovni pojmovi u ekologiji - Definiše pojmove:

ekologija, životna sredina, ekološki faktori

- Ukazuje na međusobnu zavisnost žive i nežive prirode

- Određuje elemente životne sredine

- Uočava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze

- Navikava se da povezuje uzroke i posljedice

Vježbe: - (Terenski rad) - Posmatranje

različitih staništa i zajednica

Ekologija populacije - Definiše pojmove:

populacija i ekološka ravnoteža

- Upoznaje faktore koji određuju strukturu populacije

- Uočava osnovne karakteristike populacije

- Shvata pojam opterećenosti populacije

- Upotrebljava pojam ekološke ravnoteže i obrazlaže na primjeru međusobnu zavisnost činilaca sredine

Kruženje materija i transformisanje energije u prirodi - Definiše pojmove:

producent organske materije, potrošač organske materije, reducent organske materije

- Definiše lanac ishrane

- Analizira na primjeru kompleksnost odnosa u ishrani

- Interpretira kruženje materije i proticanje energije u ekosistemu

- Analizira odnose među članovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide


Vježbe: - Predstavljanje

ilustracijom kruženje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane

Ekosistem - Opisuje kopnene,

vodene i antropogene ekosisteme

- Definiše sukcesije u ekosistemu

- Određuje zajedničke i glavne razlike između ekosistema

- Zaključuje o raznovrsnosti ekosistema kod nas

- Razvija svijest o značaju očuvanja prirodnih ekosistema

162




u odnosu na geografski položaj i klimatske karakteristike

- Predviđa posljedice ljudske aktivnosti u životnoj sredini

Zagađivanje vazduha - Upoznaje načine

zagađivanja vazduha i otrovne materije u vazduhu

- Objašnjava uticaj otrovnih materija na živa bića (kisele kiše, ozonske rupe, efekat staklene bašte)

- Određuje uzroke zagađivanja vazduha

- Analizira posljedice previsokih koncentracija otrovnih materija u vazduhu na ekosistem

- Ocjenjuje značaj stalne kontrole kontaminiranosti vazduha

- Predlaže načine čišćenja otrovnih materija (uređaji za prečišćavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori)

- Razvija sposobnost sagledavanja i rješavanja problema

- Film o zagađivanju vazduha

Zagađivanje voda mora i slatke vode - Definiše izvore i

oblike zagađivanja vode

- Određuje glavne izvore zagađivanja vode i objašnjava posljedice

- Razlikuje metode prečišćavanja

- Analizira na koje načine prehrambena industrija zagađuje okolinu


Vježbe: - Zaštita okoline

Zagađivanja zemljišta - Opisuje izvore i

oblike zagađivanja zemljišta

- Ukazuju na posljedice savremene intenzivne poljoprivredne proizvodnje

- Interpretira problem prenaseljenosti zemlje


Vježbe: - Zaštita zemljišta

163




Nuklearna energija - Definiše izvore i

oblike radioaktivnog zagađenja

- Identifikuje problem radioaktivnog zračenja i njegove dalekosežne posljedice

- Uočava problem nekontrolisanog skladištenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korišćenja nuklearnog oružja

- Shvata važnost očuvanja životne sredine

- Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hirošima, Černobil, itd.)

Ugrožene biljne i životinjske vrste - Navodi glavne

uzroke izumiranja šuma i istrebljenja nekih životinjskih vrsta

- Analizira značaj šuma i razlog njihovog izumiranja

- Ukazuje na značaj pošumljavanja terena koji su podložni eroziji

- Pronalazi najugroženije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu

- Predlaže moguće mjere za zaštitu prirodnog nasljeđa za konkretan primjer

- Navikava se na poštovanje normi i propisa

Vježbe: - Analiziranje

uzoraka izumiranja šuma i životinjskih vrsta

Mjere za zaštitu životne sredine - Navodi značaj

štednje energije i vode u domaćinstvu i industriji

- Navodi alternativne energetske izvore

- Određuje načine planske upotrebe prirodnih izvora

- Shvata značaj pravilnog odnosa prema pitkoj vodi

- Analizira značaj traženja i korišćenja novih ekoloških izvora energije

- Ocjenjuje značaj globalizacije nadzora dešavanja u životnoj sredini

- Primjenjuje

- Razvija svijest o značaju zaštite životne sredine

Vježbe: - Analiza nepovoljnih

uticaja za životnu sredinu

164




propise kojima se određuju norme čuvanja zaštićenih objekata prirode, ugroženih, endemskih biljnih i životinjskih vrsta

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Jablanović, D. Rožaja, Zaštita i zagađivanje životne sredine, Zavod za

udžbenike, Beograd, 1998. - I. Savić, V.Terzija,Ekologija i zaštita životne sredine, Zavod za udžbenike,

Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Dijaprojektor - Slajdovi - Grafoskop - TV prijemnik - Video rikorder - Video kasete 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i u toku vježbi. - Usmeno najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani biolog - Diplomirani inženjer pejzažne arhitekture

10. Povezanost predmeta


- Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

- Mašinski materijali - Materijali koji se koriste u mašinstvu

- Mjere i zaštita životne sredine


- Nuklearna postrojenja

165

1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA 1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II 60 12 72 III

IV Ukupno 60 12 72

3. Opšti ciljevi nastave - Shvatanje pojma komunikacije u širem smislu riječi. - Upoznavanje različitih kultura, običaja i tradicija koje opredjeljuju razlike u

poslovnom ponašanju. - Usvajanje osnovnih pravila poslovnog ponašanja i pravila poslovnog bontona. - Shvatanje značaja različitih vrsta i oblika poslovne komunikacije. - Usvajanje pozitivnih stavova pri vođenju i učestvovanju u poslovnoj komunikaciji. - Shvatanje značaja profesionalnog ponašanja.

166





Pojam i definicija komunikacije - Zna pojam i

definiciju komunikacije uopšte i upoznaje se sa sadržajem predmeta Poslovna komunikacija

- Stiče sposobnost za saradnju

Funkcija i vrste komunikacije - Upoznaje istorijske

izvore i shvata funkciju komunikacije za čovjeka

- Upoznaje različite vrste neverbalne komunikacije

- Opisuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija)

- Navodi karakteristike društvene, privatne i poslovne komunikacije

- Opisuje način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora

- Upoznaje se sa vrstama poslovnih sastanaka

- Razumije ulogu i značaj osoba sa različitim poslovnim zadacima u toku poslovnog sastanka

- Razumije tok poslovnog

- Navodi istorijske izvore i obrazlaže funkciju komunikacije za čovjeka

- Demonstrira različite vrste neverbalne komunikacije

- Razlikuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, interpersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija)

- Uočava važnost poslovne komunikacije

- Obrazlaže na novim primjerima razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije

- Demonstrira način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora

- Imitira poslovni sastanak sa različitim ulogama i zadacima na poslovnom sastanku

- Razvija ličnu kulturu koja olakšava poslovnu komunikaciju

- Razvija ličnu

odgovornost u komunikaciji sa drugim ljudima

- Razvija spontanost

i opuštenost u komunikaciji

Vježba: - (Rad u grupama)

Jedna grupa demonstrira različite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentariše poruke i značenje različitih oblika neverbalne komunikacije (uloge grupa se mijenjaju)

Vježba: - Komunikacija sa

nastavnikom, komunikacija sa pojedincima u radnoj grupi i komunikacija sa cijelim razredom

Vježba: - Poslovno

predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno vođenje razgovora

Vježba: - Poslovni sastanak

sa različitim ulogama i poslovnim zadacima

167




razgovora - Imitira vođenje poslovnog razgovora

- Razvija vještinu pregovaranja

Vježba: - Poslovni razgovor

Konfliktne situacije u komunikaciji - Opisuje konfliktne

situacije u komunikaciji i osnovne pristupe za rješavanje konfliktnih situacija

- Obrazlaže na novim primjerima konfliktne situacije u komunikaciji, koristeći osnovne pristupe za rješavanje istih

- Razvija strpljenje i tolerantni pristup za rješavanje poteškoća u poslovnoj komunikaciji

Interpersonalna komunikacija - Definiše i razumije

pojam komunikacije i znaka, elemente komunikacionog procesa, pojam socijalne percepcije

- Nabraja podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis)

- Navodi po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba

- Shvata značaj i simbole neverbalne i verbalne komunikacije

- Objašnjava osnovne principe verbalne komunikacije

- Opisuje izvore nesporazuma

- Definiše denotatno i konotatno značenje jezika

- Definiše pojam grupe i navodi osobine između formalnih i neformalnih grupa

- Opisuje strukturu grupe

- Opisuje

- Razlikuje elemente komunikacionog procesa (pošiljalac poruke, primalac poruke, poruka, sadržaj)

- Adekvatno reaguje na znak komunikacije, tumači ih i koristi u stvaranju što pozitivnije klime na radnom mjestu i u kontaktu sa klijentima

- Povezuje podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis)

- Određuje po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba

- Prepoznaje razna osjećanja na osnovu facijalne ekspresije i tako na osnovu dobijene informacije adekvatno reaguje

- Identifikujući ove podatke osnažuje svoju kreativnu percepciju i tako ostvaruje

- Jača samopouzdanje i osjećaje sigurnosti u kontaktu sa saradnicima

- Uviđa važnost i

ljepotu timskog rada

- Razvija smisao za

grupni rad - Formira pravilan

odnos prema pretpostavljenom

Vježba: - Demonstracija u

okviru psihološke radionice – komunikacionog procesa gdje učenici na licu mjesta uočavaju i vježbaju tok procesa u komunikaciji kroz imitaciju i slične tehnike

Vježba: - Psihološka

radionica sa temom: "Kako nas drugi vide"

- Demonstrirati na primjeru različite vidove verbalne komunikacije

Vježba: - Psihološka

radionica sa insceniranim nesporazumom

168




rukovođenje grupe - Definiše

autokratsko i demokratsko rukovođenje kroz davanje individualnih sloboda

kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima

- Stiče vještinu reagovanja u zavisnosti od situacije i ličnosti klijenta prateći njegove neverbalne pokrete i shvatajući ih

- Pravi razliku i navodi na primjeru kinetičkih i proksemičkih znakova

- Koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije

- Pravi razliku između denotatnog i konotatnog značaja jezika

- Prepoznaje izvore mogućih nesporazuma i izbjegava ih ili rješava na kostruktivan način

- Razlikuje karakteristike formalnih i neformalnih grupa

- Analizira strukturu grupe

- Razlikuje karakteristike autokratskog i demokratskog rukovođenja

Vježba: - Posjeta nekom

krojačkom salonu i posmatranje funkcionisanja u toku rada (rukovođenja, subordinacija, hijerarhija u poslu i sl.)

Poslovna korespondencija - Opisuje faze

poslovne korespodencije

- Zamišlja pismeno protokolarno obraćanje

- Opisuje različite oblike poslovne

- Obrazlaže faze poslovne korespondencije

- Primjenjuje na pismenim primjerima poslovno protokolarno

- Razvija svijest o značaju poslovnog komuniciranja

- Izgrađuje pozitivan

stav u poslovnoj komunikaciji

Vježba: - Rad na pismenim

primjerima

169




korenspodencije - Opisuje pravila za

uspješno vođenje poslovnog razgovora

- Shvata pravila poslovnog komuniciranja i razlikuje privatni od poslovog razgovora

- Pojašnjava aktivnosti koje podstiču poslovnu komunikaciju

- Navodi oblike i značaj telefonske korespondencije i opisuje načine vođenja elektronske korespondencije (telefaks, e-mail, Internet)

obraćanje - Primjenjuje

različite oblike poslovne korenspondencije

- Demonstrira poslovni razgovor i uporedo komentariše pravila za pravilno vođenje razgovora

- Obrazlaže razliku između privatnog i poslovnog telefonskog razgovora

- Na novim primjerima obrazlaže aktivnosti koje podstiču poslovnu komunikaciju

- Obrazlaže oblike elektronske korenspondencije

- Na primjerima primjenjuje oblike elektronske korenspondencije

Vježbe: - Poslovni telefonski

razgovor - Rad na primjerima

Poslovno predstavljanje - Opisuje načela

ponašanja organizacije koja važe na javnim nastupima i predstavljanjima, izložbama, sajamskim priredbama, konferencijama za štampu i kulturnim priredbama

- Opisuje značaj reklame kao jednog od načina poslovne komunikacije

- Razumije načela ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu

- Vlada načelima ponašanja i organizacije na javnim nastupima i javnim predstavljanjima

- Razlikuje dobru od loše urađene reklame

- Vlada načelima ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu

- Obrazlaže i pravi paralelu između dobre i loše discipline na radnom mjestu i u vezi sa njim

- Navodi primjere iz

- Razvija odgovornost o značaju pravilnog javnog nastupa i javnog predstavljanja

- Razvija svijest o

značaju profesionalnog ponašanja u odnosu prema saradnicima i korisnicima usluga

- Vježba na primjeru Vježbe: - Reklama

(samostalni radovi učenika)

- Poslovni ručak u

ugostiteljskom objektu

170




- Usvaja pravila discipline na radnom mjestu

- Opisuje značaj spoljnih efekata (izgled i pojava) u poslovnoj komunikaciji

- Usvaja pravila organizacije i ponašanja za vrijeme poslovnog ručka (mjesto sjedjenja, korišćenje pribora, izbor jela i pića, započinjanje poslovnog razgovora)

sopstvenog ili tuđeg iskustva i ističući značaj spoljnih efekata (izgled i pojava)

- Demonstrira organizaciju poslovnog ručka i ponašanje za vrijeme poslovnog ručka

Svjetske kulture i običaji u poslovnoj komunikaciji - Upoznaje se sa

različitim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji

- Obrazlaže razliku među najznačajnijim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji

- Razvija svijest o poštovanju različitih kultura i naroda

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Subotić,S.Rajković, Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006. - D.Romanović, Sekretarsko poslovanje, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2005. - J. Manojlović, S. Ignjatović, Poslovna i službena korenspondencija, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Spasić, J. Rakinić, Korespondencija sa sekretarskim poslovanjem, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - Lj. Mirosavljević, S. Ignjatović, Birotehnika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006. - Zakon o arhivskoj djelatnosti, Sl. list RCG, br. 25/92, 6/94, 27/94. - Uredba o kancelarijskom poslovanju Organa državne uprave, Sl. list RCG, br.

61/92. - Zakon o pečatu RCG i pečatima državnih organa, Sl. list RCG, br. 56/93 i 27/94. - Zakon o ovjeravanju potpisa, rukopisa i prepisa, Sl. list br. 8/72. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Kompjuter povezan sa Internetom - Telefon - Telefax

171

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava i ocjenjuje usmeno. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani psiholog - Diplomirani pedagog - Diplomirani sociolog 10. Povezanost predmeta


- Načela ponašanja na radnom mjestu

- Disciplina na radnom mjestu

- Praktična nastava - Primjena načela ponašanja i pravila discipline na radnom mjestu

172

1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 1. Naziv predmeta: ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje znanja o organizaciji proizvodnje i podjeli rada. - Usvajanje znanja o razvoju organizacije proizvodnje. - Usvajanje znanja o organizaciji tehničke pripreme i proizvodnje. - Definisanje proizvodnog kapaciteta u industrijskoj proizvodnji. - Poštovanje životne i radne sredine i sticanje znanja o njenoj zaštiti i

unapređenju. - Sticanje znanja iz prve pomoći i demonstriranje stečene vještine. - Sticanje znanja iz protiv požarne zaštite i demonstriranje stečene vještine. - Sticanje znanja o konceptima upravljanja kvalitetom. - Sticanje znanja o međunarodnim standardima ISO 9000. - Sticanje znanja o TQM konceptu i modelima TQM. - Sticanje znanja o alatima kvaliteta. - Sticanje znanja o menadžment tehnikama koje utiču na kvalitet. - Sticanje znanja o kvalitetu u obrazovanju. - Sticanje znanja o nacionalnoj strategiji održivog razvoja. - Sticanje znanja o usklađenosti nacionalne strategije upravljanju otpadom sa

direktivama EU. - Sticanje znanja o usklađenosti nacionalnog programa zaštite potrošača sa

direktivama EU. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

173





Organizacija proizvodnje, podjela rada, djelatnosti - Upoznaje

organizaciju i podjelu rada

- Definiše predmete i zadatke organizacije rada

- Objašnjava proizvodne snage i produkcione odnose

- Nabraja i objašnjava neprivredne i privredne djelatnosti

- Nabraja i objašnjava prioritetne grane industrije

- Određuje predmete i zadatke organizacije rada

- Razlikuje proizvodne snage od produkcionih odnosa

- Razlikuje neprivredne od privrednih djelatnosti

- Shvata ulogu prioritetnih grana industrije

- Razvija analitičko mišljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima

Razvoj organizacije proizvodnje - Usvaja znanja o

preduzeću kao nosiocu privređivanja

- Objašnjava specijalizaciju

- Oobjašnjava kooperaciju

- Usvaja znanja o savremenim tendencijama u organizaciji proizvodnje

- Shvata proizvodni program i godišnji plan preduzeća

- Upoređuje specijalizaciju i kooperaciju

- Analizira funkciju

ergonomije (prilagođavanja čovjeka radu i rada čovjeku)

- Razvija pravilan odnos prema zanimanju i prema novim saznanjima

Organizacija pripreme i proizvodnje - Definiše tipove

proizvodnje - Definiše raspored

mašina i tokove materijala

- Usvaja znanja o proučavanju rada

- Usvaja znanja o mjerenju rada

- Usvaja znanja o snimanju vremena

- Usvaja znanja o operativnoj pripremi i

- Razlikuje tipove proizvodnje

- Razlikuje raspored mašina i tokove materijala

- Analizira operaciju i radno mjesto u cilju prilagođavanja rada čovjeku

- Analizira normalno vrijeme izrade



Seminarski rad - Organizaciona

šema proizvodnje u preduzeću (učenici prave organizacionu šemu proizvodnje sopstvenog preduzeća iz oblasti metaloprivrede ili analiziraju organizacionu šemu proizvodnje

174




planiranju proizvodnje

- Definiše podjelu rada u proizvodnji

- Usvaja znanja o organizaciji regulisanja proizvodnje

- Usvaja znanja o organizaciji snabdijevanja alatima i priborima za proizvodnju

- Usvaja znanja o organizaciji održavanja mašina i ostale opreme

- Poznaje upotrebu i svrhu remontnog kartona

- Usvaja znanja o organizaciji unutrašnjeg transporta

- Definiše kvalitet proizvoda

- Usvaja znanja o kontroli proizvodnje

- Analizira metode i instrumente za snimanje vremena

- Analizira operativnu pripremu i shvata terminiranje i lansiranje proizvodnje

- Analizira ulogu upravnika proizvodnje, poslovođe i predradnika

- Shvata zadatke organizacije regulisanja proizvodnje i analizira ulogu dispečera

- Shvata upotrebu standardnih i specijalnih alata i pribora

- Shvata nabavku standardnih alata i pribora i snabdijevanje radnih mjesta alatima i priborima

- Uočava potrebu za planskopreventivno održavanje mašina i ostale opreme

- Shvata značaj upotrebe remontnog kartona

- Shvata značaj potrebe za organizaciom unutrašnjeg transporta

- Analizira faktore koji utiču na kvalitet i vrstu kontrole proizvodnje i postupke kontrolisanja

postojećeg preduzeća iz svog grada)

Proizvodni kapacitet u industrijskoj proizvodnji - Definiše kapacitet - Analizira kapacitet - Razvija analitičko

175




mašine - Usvaja znanja o

uskom grlu u proizvodnji

mašine - Identifikacija uskog

grla proizvodnje u primjerima

mišljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima

Zaštita i unapređenje čovjekove radne i životne sredine - Definiše radnu i

životnu sredinu - Definiše i nabraja

karakteristične uticajne činioce u radnoj sredini

- Usvaja znanja o vazduhu kao uticajnom činiocu

- Definiše mjere zaštite od zagađenog vazduha

- Usvaja znanja o mikroklimi kao uticajnom činiocu

- Definiše mjere zaštite od štetnog uticaja mikroklime

- Usvaja znanja o osvjetljenju kao uticajnom faktoru

- Definiše mjere zaštite od štetnog djejstva osvjetljenja

- Usvaja znanja o zračenju

- Definiše mjere zaštite od zračenja

- Usvaja znanja o buci i vibracijama kao uticajnim činiocima

- Definiše mjere zaštite od buke i vibracija

- Definiše mehaničke povrede na radu

- Definiše mjere zaštite od mehaničkih povreda na radu

- Usvaja znanja o uticaju električne struje na čovjeka

- Definiše mjere

- Razlikuje radnu od životne sredine

- Analizira povrede na radu i profesionalne bolesti

- Analizira uticaj zagađenog vazduha na čovjeka

- Analizira mjere zaštite od zagađenog vazduha

- Analizira uticaj mikroklime na čovjeka

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja mikroklime

- Analizira uticaj osvjetljenja na čovjeka

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja osvjetljenja

- Identifikuje vrste zračenja i analizira uticaj na čovjeka

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja zračenja

- Analizira uticaj buke i vibracija na čovjeka

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja buke i vibracija

- Analizira mehaničke povrede na radu

- Analizira mjere zaštite od mehaničkih povreda na radu

- Analizira opasnosti po čovjeka od

- Razvija pravilan odnos prema zadravlju kao društvenoj cjelini

- Shvata važnost povezivanja uzroka i posljedica

- Shvata značaj očuvanja životne sredine

- Razvija

odgovornost o potrebi zaštite na radu

Seminarski rad: - Posljedice djejstva

uticajnih činioca na čovjeka (izbor jednog od uticajnih činioca i njegov uticaj na čovjeka)

- Upotreba Interneta

ili nekog drugog filmskog zapisa za prikaz postupaka vještačkog disanja, masaže srca i upotrebe PP aparata

176




zaštite od uticaja električne struje na čovjeka

- Usvaja znanja o pružanju prve pomoći

- Usvaja znanja o pravima i obavezama u vezi sa zaštitom na radu

- Usvaja znanja o protiv požarnoj zaštiti

uticaja električne struje

- Analizira mjere zaštite od električne struje

- Razlikuje načine pruzanja prve pomoći

- Shvata primjenu vještačkog disanja

- Shvata primjenu masaže srca

- Shvata prava i obaveze radnika

- Analizira ulogu rukovodećih organa i inspekcijskih službi zaštite na radu

- Razlikuje načine protivpožarne zaštite

- Demonstrira rukovanje PP aparatom

177




učenik učenik učenik Nastanak koncepta upravljanja kvalitetom - Upoznaje se sa

promjenama u poslovnom okruženju i opisuje uticaj tehnološkog razvoja na poslovanje

- Definiše proces globalizacije tržišta

- Upoznaje ekonomske aspekte standardizacije

- Definiše ulogu međunarodne organizacije za standardizaciju

- Upoznaje se sa povezanošću poslovnih funkcija i definiše značaj kvaliteta za tržišnu poziciju

- Definiše ulogu menadženta u upravljanju kvalitetom

- Uočava promjene u poslovnom okruženju i shvata uticaj tehnološkog razvoja na poslovanje

- Shvata proces globalizacije tržišta

- Shvata ekonomske aspekte standardizacije

- Shvata ulogu međunarodne organizacije za standardizaciju

- Razlikuje veze između poslovnih funkcija i shvata značaj kvaliteta za tržišnu poziciju

- Shvata ulogu menadžmenta u upravljanju kvalitetom


Međunarodni standardi ISO 9000 - Upoznaje se sa

serijom standarda ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994.)

- Upoznaje se sa serijom standarda ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000.)

- Objašnjava opšte karakteristike menadžmenta kvalitetom –QMS [QMS= upravljanje sistemom kvaliteta, (Quality Management Systems)]

- Objašnjava troškove kvaliteta i navodi prednosti uvedenog sistema

- Shvata značaj primjene serije standarda ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994.)

- Shvata značaj primjene serije standarda ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000.)

- Uočava opšte karakteristike menadžmenta kvalitetom (QMS)

- Uočava troškove kvaliteta i shvata prednosti uvedenog sistema upravljanjanja kvalitetom


Seminarski rad: - Veze između ISO

9000: (aktuelna serija, npr. 2000.) i ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994.)

178




upravljanja kvalitetom

TQM koncept i modeli TQM (TQM=upravljanje totalnim kvalitetom) - Objašnjava

nastanak i razvoj TQM [TQM=upravljanje totalnim kvalitetom (Total Quality Management)] koncepta

- Obrazlaže TQM i potrebu za unapređenjem znanja

- Upoznaje najznačajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Išikava

- Upoznaje najznačajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin, Taguči

- Poznaje nastanak različitih modela TQM

- Objašnjava japanski, američki i evropski model TQM

- Shvata nastanak i razvoj TQM koncepta

- Shvata koncept TQM i potrebu za unapređenjem znanja

- Prepoznaje rad najznačajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Išikava

- Prepoznaje rad najznačajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin, Taguči

- Razlikuje različite modele TQM

- Upoređuje japanski, američki i evropski model TQM


Alati kvaliteta - Objašnjava potrebu

za kontinualnim unapređenjem kvaliteta i proces stalnog unapređenja

- Objašnjava principe statističkog upravljanja kvalitetom (uzrokovanje, razlaganje i

- Uočava potrebu za kontinualnim unapređenjem kvaliteta i procesom stalnog unapređenja

- Analizira principe statističkog upravljanja kvalitetom (uzrokovanje, razlaganje i raspoznavanje


- Razvija analitičko

mišljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima

Seminarski rad: - Primjer primjene

alata kvaliteta (npr. primjene kontrolnih karata, primjer primjene QFD metode, primjer primjene Fmea metode)

179




raspoznavanje podataka)

- Objašnjava osnovne alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram

- Objašnjava osnovne alate kvaliteta: Išikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte

- Objašnjava nove alate kvaliteta: PDCA

- [PDCA=planiranje, izvršenje, provjera, akcija (Plan, Do, Check, Action)], ciklus, QFD [QFD=planiranje kvaliteta usmjerenog ka potrebama kupca, (Quality Function Deployment)] metoda

- Objašnjava nove alate kvaliteta: FMEA [FMEA= analiza uticaja i potencijalnih grešaka, (Failure Modes, Effects and Criticality Analysis)] metoda, Brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram sličnosti)

- Objašnjava nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram međusobnih veza), dijagram stabla

- podataka) - Analizira osnovne

alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram

- Analizira osnovne alate kvaliteta: Išikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte

- Analizira nove alate kvaliteta: pdca ciklus, qfd metoda

- Analizira nove alate kvaliteta: fmea metoda, brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram sličnosti)

- Analizira nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram međusobnih veza), dijagram stabla

- Analizira nove alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP metoda

180




- Objašnjava nove alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP [haccp= analiza opasnosti i kritične kontrolne tačke, (Hazard Analysis Critical Control Point)] metoda

Menadžment tehnike koje utiču na kvalitet - Objašnjava razvoj

novih menadžment tehnika i upravljanja kvalitetom

- Objašnjava model unapređenja zadovoljstva korisnika

- Definiše reinženjering i objašnjava osnovne dimenzije reinženjeringa

- Objašnjava faze procesa reinženjeringa

- Definiše benčmarking i objašnjava ulogu benčmarkinga i benčstoringa

- Shvata razvoj novih menadžment tehnika i upravljanja kvalitetom

- Shvata model unapređenja zadovoljstva korisnika

- Uočava reinženjering i shvata osnovne dimenzije reinženjeringa

- Razlikuje faze procesa reinženjeringa

- Uočava benčmarking i shvata ulogu benčmarkinga i benčstoringa


Seminarski rad: - Primjena

menadžment tehnika koje utiču na kvalitet (reinženjering i benčmarking)

Kvalitet u obrazovanju - Objašnjava kvalitet

u obrazovanju - Objašnjava kvalitet

u formalnom obrazovanju

- Objašnjava kvalitet

u neformalnom obrazovanju

- Objašnjava

kompetentnost - Upoznaje se sa

deklaracijom o visokom obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u formalnom obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u neformalnom obrazovanju

- Shvata šta je kompetentnost

- Shvata deklaraciju o visokom obrazovanju (Bolonjska

- Uočava važnost nauke u svakodnevnom životu

- Razvija

interesovanje za proučavanje novih tehnologija

Seminarski rad - Primjena Bolonjske

deklaracije – prednosti i nedostaci

- Vizije i smjernice održivog razvoja Crne Gore

- Nacionalni program upravljanja otpadom (usklađenost sa direktivama EU) ili program zaštite potrošača (usklađenost sa direktivama EU)

181




(Bolonjska deklaracija)

- Objašnjava uvođenje sistema kvaliteta u obrazovnim organizacijama

deklaracija) - Shvata značaj

uvođenja sistema kvaliteta u obrazovnim organizacijama

Strategija održivog razvoja - Poznaje nacionalnu

strategiju održivog razvoja

- Shvata značaj vizija i smjernica nacionalne strategije održivog razvoja

- Razvija interesovanje za proučavanje novih tehnologija

Strategija upravljanja otpadom - Objašnjava

usklađenost nacionalne strategije upravljanja otpadom sa direktivama EU

- Shvata značaj usklađenosti nacionalne strategije upravljanja otpadom sa direktivama EU

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju životne sredine

Program zaštite potrošača - Objašnjava

usklađenost nacionalnog programa zaštite potrošača sa direktivama EU

- Shvata značaj usklađenosti nacionalnog programa zaštite potrošača sa direktivama EU


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Bulat, Organizacija rada, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2000. - S. Nikolić, Tehnička kontrola proizvoda, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1995. - D. Đorđević, D. Ćoćkalo, Upravljanje kvalitetom, Tehnički fakultet, „Mihailo

Pupin“, Zrenjanin, 2004. - Dž. Loj, Škole i kvalitet, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - L. Ralf, S. Daglas, Totalni kvalitet u visokom obrazovanju, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1998. - GTZ upravljanje otpadom, Sektorska studija (SSAE), Podgorica, 2005. - Nacionalni program zaštite potrošača za period 2008/2010,Podgorica, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici opremljenoj: računarom, projektorom, projektnim

platnom, tablom. - Internet. - Elektronski (filmski) zapis (DVD) prezentacija vještačkog disanja, masaže srca i

upotrebe pp aparata. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja se vrši putem:

182

- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih zadataka. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


- Organizacija preduzeća

- Preduzetništvo - Biznis plan - Osnivanje preduzeća - Poslovanje preduzeća

183

1.2.5. MEHATRONIKA 1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 69 69 138 3. Opšti ciljevi nastave - Uočavanje značaja primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike,hidraulike i elektrotehnike kao i mogućnosti

primjene pneumatskih,hidrauličkih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatroničkih sistema.

- Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog,hidrauličkog i elektropneumatskog upravljanja.

- Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rješavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike.

- Korišćenje upravljačkih i edukativnih softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje odgovornosti. - Razvijanje radnih navika.

184





Predmet i značaj mehatronike,primjena - Definiše pojam

mehatronike - Navodi primjenu

mehatronike - Upoznaje osnovne

pojmove tehnike upravljanja i regulacije

- Navodi podjelu upravljačkih sistema u odnosu na način obrade signala

- Obrazlaže podjelu upravljanja na bazi obavljanja procesa rada

- Nabraja vrste programskog upravljanja

- Shvata zadatak mehatronike

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektropneumatskih sistema

- Shvata pojam tehnike upravljanja

- Razlikuje i analizira analogno, digitalno i binarno upravljanje

- Upoređuje sinhrono,asinhrono i logičko upravljanje

- Analizira vođeno upravljanje

- Shvata primjenu upravljanja sa samodržanjem

- Planira proces upravljanja u zavisnosti od vremena i puta

- Interpretira postupak slijednog upravljanja

- Analizira upravljački lanac

- Razlikuje analogne,diskretne digitalne i binarne signale

- Razvija sposobnost analiziranja i logičkog zaključivanja

Seminarski rad: - Značaj i primjena

automatizacije procesa

Grafički simboli u mehatronici - Objašnjava razloge

uvođenja simbola prilikom crtanja hidrauličkih, pneumatskih i elektro pneumatskih šema

- Navodi simbole i pravila označavanja

- Shvata potrebu uprošćenog prikazivanja pneumatskih, hidrauličkih i elektro pneumatskih elemenata na šemama

- Uočava i prepoznaje oznake kretanja

- Identifikuje simbole - signalnih elemenata,

signalnih linija i

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje zadataka

Vježbe: - Crtanje i

povezivanje pneumatskih, hidrauličkih i elektro – pneumatskih elemenata pomoću simbola

185




funkcija koje se koriste u okviru dijagrama putkorak

- Upoređuje simbole elemenata za transformaciju energije

- Prepoznaje simbole razvodnika

- Razlikuje simbole ventila

- Shvata način šematskog prikazivanja vodova za prenos energije

- Razlikuje simbole za fizičko, mehaničko, električno, pneumatsko i kombinovano aktiviranje

- Prepoznaje simbole za bezkontaktne signalne elemente,pojačala brojila,pretvarače signala

- Uočava i razlikuje simbole prekidača, releja ,senzora

- Prepoznaje simbole signalizatora

- Razlikuje simbole mjernih instrumenata

- Upoređuje brojno i slovno označavanje priključaka

Prikaz sklopnog stanja i kretanja - Objašnjava pojam

energetskog sklopa - Navodi mogućnosti

prikazivanja postupaka kretanja radnih elemenata

- Obrazlaže preporuke kod crtanja blok dijagrama

- Objašnjava upravljački dijagram

- Analizira energetski sklop cilindra jednostranog i dvostranog djejstva

- Prepoznaje energetski i upravljački dio sklopa

- Shvata potrebu prikazivanja kretanja radnih elemenata

- Razvija sposobnost sistemskog pristupa pri rješavanju konkretnih problema

Vježbe: - Crtanje dijagrama

putkorak i put vrijeme za konkretne primjere

186




- Crta i analizira dijagram kretanja putkorak za konkretan primjer

- Upotrebljava preporuke kod crtanja dijagrama

- Crta i analizira dijagram put vrijeme za konkretan primjer

- Crta upravljački dijagram

Pneumatsko upravljanje - Definiše pneumatsko

upravljanje - Navodi primjenu

pneumarskog upravljanja

- Navodi i objašnjava osnovne logičke funkcije

- Obrazlaže način realizovanja logičkih funkcija pneumatskim elementima

- Ilustruje pneumatske šeme upravljanja i navodi metode rješavanja

- Objašnjava upravljački i edukativni softver

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje kako se one mogu realizovati pneumatskim elementima

- Crta i analizira pneumatske šeme upravljanja za konkretne primjere

- Pridržava se pravila pri projektovanju pneumatskih šema

- Prepoznaje elemente kojima se mogu realizovati vremenske i pritisne funkcije

- Uočava pojavu blokirajućeg signala

- Razlikuje matematičke i inženjerijske metode rješavanja blokirajućeg signala

- Rješava problem blokirajućeg signala funkcijskim, kaskadnim i koračnim metodama

- Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere

- Koristi FLUIDSIM softver i simulira probleme

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja



pneumatskih sistema pomoću simbola

- Izrada šema i simulacija rada pneumatskog sistema u FLUID SIM-u

- Realizacija pneumatske šeme upravljanja na demonstracionom stolu za pneumatiku

Seminarski rad: Primjena kaskadne metode kod pneumatskog upravljanja

187




pneumatskog upravljnja za konkretne primjere

- Izrađuje pneumatski sistem na radnom stolu za pneumatiku

Hidrauličko upravljanje - Definiše hidrauličko

upravljanje - Navodi primjenu

hidrauličkog upravljanja

- Obrazlaže načine realizacije logičkih funkcija hidrauličkim elementima

- Ilustruje hidrauličke šeme i navodi metode rješavanja

- Objašnjava upravljački iedukativni softver

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje načine kako se one realizuju pomoću hidrauličkih elemenata

- Crta i analizira hidrauličke šeme upravljanja za konkretne primjere

- Pridržava se pravila pri projektovanju hidrauličkih sistema

- Poznaje načine ispitivanja hidrauličkih komponenti

- Projektuje sisteme sa hidrauličkim upravljanjem

- Koristeći FLUID SIM softver, crta i simulira probleme hidrauličkog upravljanja za konkretne primjere

- Vježba izradu hidrauličkih sistema na radnim stolovima za hidrauliku

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja



hidrauličkih sistema pomoću simbola

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema u FLUID SIM programu

- Realizacija šema na demonstracionim stolovima za hidrauliku

Seminarski rad: - Hidrauličko

upravljanje transportnim procesima

188

189




učenik učenik učenik Elektropneumatski elementi - Navodi električne

upravljačke elemente

- Opisuje sklopke i navodi vrste kontakata

- Obrazlaže načine aktiviranja sklopki

- Navodi vrste senzora i objašnjava njihov rad

- Objašnjava načine spajanja senzora

- Obrazlaže ulogu i rad releja

- Navodi i opisuje elektromagnetne razvodnike

- Poznaje pneumatsko električne pretvarače signala

- Razlikuje radne, mirne i preklopne kontakte

- Upoređuje fizičko, mehaničko, pneumatsko i magnetno aktiviranje sklopki

- Shvata način djelovanja magnetne sile na reedkontakte

- Razlikuje optičke, induktivne i kapacitivne senzore

- Analizira rad senzora - Shvata razliku između

optičkih senzora sa refleksijom i onih koji rade kao svjetlosna brana

- Prepoznaje redno i paralelno spajanje senzora

- Shvata ulogu električnih elemenata za obradu signala

- Upoređuje releje jednosmjerne i naizmjenične struje

- Analizira rad polarizacionog,impulsivnog i vremenskog releja

- Shvata primjenu vremenskih releja sa kašnjenjem uključivanja i isključivanja

- Prepoznaje i analizira razvodnike 2/2, 3/2, 4/2,5/2,5/4

- Analizira rad pneumatsko električnog pretvarača signala za niske pritiske

- Razvija stručnost i odgovornost

Seminarski rad: - Senzori - Releji - Elektromagnetni

ventili

Elektropneumatsko upravljanje - Navodi vrste elektro

pneumatskog upravljanja

- Objašnjava način realizacije logičkih

- Razlikuje indirektno i direktno upravljanje

- Uočava da funkciju ILI ostvaruje paralelni spoj, a funkciju I serijski spoj

- Razvija osjećaj spretnosti, preciznosti i odgovornosti

- Uviđa vezu između

Vježbe: - Izrada elektro

pneumatskih šema za konkretne zadatke

190




funkcija pomoću električnih elemenata

- Objašnjava postupke električnog upravljanja

- Opisuje postupak izrade električnih šema upravljanja

- Objašnjava primjenu upravljačko edukativnog softvera za izradu zadataka

- Shvata da funkciju negacije ostvaruje mirni kontakt

- Interpretira upravljanje cilindrima jednostranog i dvostranog djejstva

- Shvata indirektno obostrano upravljanje

- Analizira oscilirajuće kretanje cilindra dvostrukog djejstva

- Shvata izradu spoja samodržanja

- Interpretira automatski rad cilindara pomoću graničnih prekidača

- Upoređuje vremensko upravljanje sa kašnjenjem uključivanja i isključivanja pomoću releja

- Uočava ulogu senzora za definisanje krajnjih položaja

- Shvata električno upravljanje sa više cilindara

- Koristi kaskadnu metodu za rješavanje problema upravljanja

- Analizira primjenu taktne metode kod električnih šema upravljanja

- Pravi elektro pneumatske šeme upravljanja za konkretne zadatke

- Simulira probleme elektro pneumatskog upravljanja koristeći upravljački softver FLUID SIM

- Izrađuje konkretne zadatke iz elektro pneumatike na radnim stolovima za elektro pneumatiku

različitih oblasti nauke i tehnike

- Izrada elektro pneumatskih šema i simulacija rada pomoću FLUID SIM softvera

- Realizacija elektro pneumatskih šema na demonstracionim stolovima za elektropneumatiku

Sigurnosne mjere u mehatroničkim sistemima

191




- Navodi propise, pravila i uputstva za siguran rad mehatroničkih sistema

- Obrazlaže postupke zaštite i održavanja pneumatskih, hidrauličkih, mehaničkih i elektropneumatskih sistema

- Shvata propise za spriječavanje opasnosti za čovjeka i postrojenje

- Analizira pravila koja se odnose na zahtjeve osiguranja pouzdanosti rada

- Prepoznaje mjere zaštite od visokog napona

- Vrednuje zaštitu električnih pogonskih sredstava

- Pravi plan preventivnog i tekućeg održavanja mehatroničkih sistema

- Vrednuje postupak remonta sistema

- Uviđa važnost poštovanja propisa, pravila i uputstava

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Nikolić ,Hidrauličke, pneumatske i električne komponente, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd,2005. - P. Mitrović,Z.Radojević, Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikolić ,Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb,2006. - Elektropneumatika, Festo Didactic, Festo doo Zagreb, 1995. - S. Đurić,Mehanika II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - M. Plavšić i drugi,Mehanika I, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2004. - G. Nikolić,Upravljanje i regulacija, Školska knjiga, Zagreb,2003. - G. Nikolić,Pneumatsko upravljanje, Sveučilišna naklada Liber, Zagreb,1990. - Pneumatsko upravljanje, Festo Didactic, 2007. - Festo katalozi, Festo Didactic, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave Nastava se izvodi u kabinetu opremljenim sa: - računarom sa multimedijalnom opremom, - šemama pneumatskih, hidrauličkih i ekektropneumatskih sistema, - uzorcima i modelima hidrauličkih, pneumatskih i elektropneumatskih

komponenti, - demonstracionim tablama za hidrauliku, pneumatiku i elektropneumatiku. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - Usmenih odgovora ,najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - pisanih vježbi, najmanje jedna u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima.

192

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. - Urađeni seminarski radovi. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) - Specijalista elektrotehnike (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) - Diplomirani inženjer elektrotehnike 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Primjena mehatronike u

tehnici upravljanja i regulacije

- Mjerenje ,automatizacija i regulacija

- Sistemi upravljanja - Komponente sistema

automatskog upravljanja - Regulatori

- Pneumatsko upravljanje

- Hidraulika i pneumatika - Praktična nastava

- Fizička svojstva gasova - Pneumatske komponente - Pneumatski sistemi i njihova

primjena

- Hidrauličko upravljanje

- Hidraulika i pneumatika - Praktična nastava

- Pprimjena hidraulike

- Hidrauličke komponente

- Hidraulički sistemi

- Primjena hidrauličkih sistema

- Elektropneumatski elementi

- Hidraulika i pneumatika - Elektrotehnika sa

elektronikom

- Elektropneumatske komponente

- Električna otpornost i provodljivost

- Logička kola

- Pojačavači

- Propisi, pravila i uputstva za siguran rad mehatroničkih sistema

- Mjerenje, automatizacija i regulacija


- Mjerenje veličina

- Održavanje mehaničkih, hidrauličkih, pneumatskih i elektropneumatskih komponenti

- Propisi zaštite od strujnog udara

193

1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 1. Naziv predmeta: INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama unutrašnjeg transporta i njihovoj

primjeni u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama skladišta i načinu skladištenja robe. - Upoznavanje sa načinom i značajem zaštite robe. - Sticanje znanja o potrebama energenata u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada toplotnih mašina i

uređaja u industrijskim postrojenjima. - Upoznavanje sa ulogom i značajem automatizacije industrijskih postrojenja. - Upoznavanje sa objektima i održavanjem u industrijskim postrojenjima. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

194





Unutrašnji transport - Objašnjava pojam i

ulogu unutrašnjeg transpota

- Navodi vrste unutrašnjeg transpota

- Objašnjava puteve unutrašnjeg transporta

- Objašnjava podjelu transportnih sredstava

- Upoznaje i navodi transportne uređaje i postrojenja

- Definiše kapacitet transportnih uređaja

- Navodi i definiše uređaje za vješanje tereta

- Navodi i definiše

proste dizalične mehanizme

- Navodi i opisuje

dizalice - Navodi i opisuje

podizače - Navodi i opisuje

prenosnice - Navodi i opisuje

transportne uređaje neprekidnog transporta

- Objašnjava način podjele transpornih uređaja

- Razlikuje sisteme unutrašnjeg transpota

- Shvata način podjele unutrašnjeg transporta

- Uočava i razlikuje puteve unutrašnjeg transporta

- Razlikuje transportna sredstva

- Razlikuje drumska motorna vozila

- Izračunava kapacitet transportnih uređaja

- Razlikuje radne elemente za vješanje i zahvatanje tereta

- Razlikuje i analizira kuke i uzengije

- Analizira elektromagnete

- Analizira i upoređuje kofe

- Razlikuje i analizira grabilice

- Analizira i upoređuje dizalice sa zavojnim vretenom, dizalice sa zupčastom polugom i hidraulične dizalice

- Analizira i upoređuje doboše za vuču i čekrke

- Analizira i upoređuje:

- okretne dizalice, - dizalice bez

gornjeg oslonca, - okretnopokretne

dizalice,

- Razvija interesovanje za proučavanje novih tehnologija

- Podstiče korišćenje stručnog jezika

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka

- Crta šeme sistema unutrašnjeg transporta

Seminarski rad: - Uređaji za vješanje

tereta - Prosti dizalični

mehanizmi dizalice - Transportni uređaji

neprekidnog transporta

195




- Navodi i opisuje

elevatore - Navodi i opisuje

konvejere - Opisuje pneumatski

transport

- mosne dizalice, - ramne dizalice, - kombinovane

dizalice - Analizira i

upoređuje: - pokretne podizače, - liftove, - skipove (kofaste)

podizače - Razlikuje

prenosnice sa slobodnim kretanjem

- Upoređuje autokarete, elektrokarete i viljuškare

- Analizira šinske prenosnice

- Razlikuje transportne uređaje

- Analizira i upoređuje:

- trakaste transportere,

- pločaste transportere,

- valjkaste transportere,

- grabuljaste transportere,

- pužne transportere,

- zavojne transportere,

- inercijalne (vibracione) transportere

- Analizira elevatore - Analizira konvejere - Razlikuje elemente

pneumatskog transporta

- Analizira proces pneumatskog transporta

Skladištenje robe - Objašnjava pojam i

ulogu skladišta - Razlikuje vrste

skladišta - Navikava se na red

i urednost - Crta vidove

skladišta

196




- Navodi vrste skladišta

- Poznaje opremu i transportna sredstva u skladištima

- Prepoznaje različite vidove skladišta

- Predviđa opremu i transportna sredstva u skladištima

Zaštita robe - Navodi vrste

oštećenja robe - Navodi vrste

ambalaže - Opisuje palete i

kontejnere

- Shvata značaj zaštite robe

- Razlikuje načine pakovanja robe


Pomoćna postrojenja - Objašnjava važnost

rasporeda pomoćnih postrojenja u industrijskoj proizvodnji

- Navodi vrste energenata koji se najčešće koriste

- Navodi karakteristične elemente pomoćnih postrojenja za snabdijevanje energentima

- Navodi elemente postrojenja za odvođenje prašine, dimova i škodljivih gasova

- Razlikuje postrojenja za snabdijevanje električnom energijom, vodom, toplotnom energijom, komprimovanim vazduhom i gorivom

- Shvata značaj

odvođenja prašine, dimova i škodljivih gasova

- Razvija svijest za očuvanjem životne sredine

- Koristi šeme postrojenja za snabdijevanje energentima

197




učenik učenik učenik Toplotne mašine i uređaji - Navodi podjelu

pogonskih mašina - Objašnjava način

podjele toplotnih mašina

- Opisuje klipne motore sa unutrašnjim sagorijevanjem (SUS)

- Objašnjava način podjele motora SUS

- Objašnjava radni ciklus motora SUS

- Objašnjava princip

rada motora sa rotacionim klipom

- Objašnjava princip rada gasnih motora

- Navodi karakteristike goriva

- Navodi i opisuje

konstruktivne dijelove klipnih motora SUS

- Navodi i opisuje uređaje na motorima SUS

- Objašnjava princip rada sistema za hlađenje motora

- Navodi vrste

podmazivanja motora

- Objašnjava princip rada sistema podmazivanja motora

- Objašnjava princip rada sistema za napajanje gorivom kod oto motora

- Razlikuje motore sa unutrašnjim sagorijevanjem

- Analizira princip rada četvorotaktnog oto motora

- Analizira princip rada četvorotaktnog dizel motora

- Analizira princip rada dvotaktnog oto motora

- Analizira princip rada dvotaktnog dizel motora

- Izračunava stepen kompresije i snagu motora

- Upoređuje dvotaktne i četvorotaktne motore

- Upoređuje oto i dizel motore

- Upoređuje motore SUS

- Razlikuje oktanski i cetanski broj

- Razlikuje pokretne i nepokretne dijelove motora SUS

- Razlikuje vrste hlađenja motora

- Upoređuje vazdušno i vodeno hlađenje motora

- Razlikuje vrste podmazivanja motora

- Razlikuje dijelove sistema za napajanje gorivom kod oto motora

- Razlikuje djelove sistema za paljenje smješe kod oto

- Shvata značaj očuvanja životne sredine

- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima

- Razumije važnost razmjene informacija sa okolinom

- Koristi šeme i skice cilindarskog bloka motora

- Crta dijagrame rada četvorotaktnih i dvotaktnih motora

- Prezentira računarsku simulaciju rada motora

Seminarski rad - Motori sa

unutrašnjim sagorijevanjem (princip rada, dijelovi motora SUS)

- Uređaji na motorima SUS

198




- Objašnjava princip rada sistema za paljenje smješe kod oto motora

- Objašnajva princip rada sistema za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora

- Navodi i objašnjava uređaje za stavljanje motora u pogon

- Navodi i objašnjava glavne dijelove sistema za prenos snage

- Opisuje uređaj za upravljanje kod motornih vozila

- Objašnjava princip rada sistema za kočenje

- Nabraja elemente sistema za oslanjanje

- Navodi vrste točkova i pneumatika

- Objašnjava ulogu okvira i karoserije kod motornih vozila

- Navodi i objašnjava kontrolno mjerne instrumente kod motornih vozila

- Objašnjava pojam i navodi tipove kotlovskog postrojenja

- Opisuje princip rada kotla

- Opisuje princip rada sistema za grijanje

- Opisuje princip rada sistema za klimatizaciju

motora - Razlikuje dijelove

sistema za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora

- Razlikuje i uočava glavne dijelove sistema za prenos snage

- Shvata značaj pravilnog rada uređaja za upravljanje i sistema za kočenje

- Očitava oznake na pneumaticima i zna njihovo značenje

- Prepoznaje vrste kotlova

- Razlikuje osnovne elemente i opremu kotla

Automatizacija industrijskih postrojenja - Objašnjava pojam i

ulogu - Prepoznaje

elemente - Jača

samouvjerenost i - Koristi šeme

primjera

199




automatizacije i mehanizacije

- Navodi primjere primjene otvorenih i zatvorenih sistema automatskog upravljanja

automatizacije pouzdanost u radu

automatskog upravljanja

Održavanje industrijskih postrojenja - Opisuje zadatak i

značaj održavanja industrijskih postrojenja

- Nabraja vrste održavanja

- Razlikuje vrste održavanja


Industrijski objekti - Navodi podjelu

industrijskih objekata

- Opisuje osnovne oblike industrijskih objekata


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Vukosavljević, Industrijska postrojenja, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1993. - S. Ranković, S. Furundžić, Teret u saobraćaju i mehanizacija pretovara, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - M. Bukumirović, Elementi transportnih sredstava i uređaja II, Saobraćajni

fakultet, Beograd, 2001. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici koja je opremljena: - računarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajućim softverom i potrebnim

brojem šema i skica. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih vježbi (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - seminarskih radova. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva

200

- Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) - Diplomirani profesor mašinstva 10. Povezanost predmeta


- Unutrašnji transport - Pomoćna postrojenja - Toplotne mašine i uređaji



- Procesi u postrojenjima za transport i distribuciju energije

201

1.3.7. ENERGETSKA EFIKASNOST 1. Naziv predmeta: ENERGETSKA EFIKASNOST 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno Teorija Vježbe Praktična nastava

I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Shvatanje potreba za električnom energijom, njenog značaja i uloge za razvoj

društva. - Poznavanje vrsta elektrana i načina proizvodnje električne energije. - Upoznavanje sa nekonvencionalnim metodama proizvodnje električne energije. - Upoznavanje problema prenosa velikih snaga. - Usvajanje stručnih znanja o transformatorskim i razvodnim postrojenjima,

namjeni i sastavnim dijelovima. - Upoznavanje sa organizacijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. - Upoznavanje sa značajem elektroenergetske efikasnosti i održivosti

elektroenergetskog sistema u Crnoj Gori. - Razumijevanje i poznavanje pravilne upotrebe stručne terminologije. - Upoznavanje sa opasnostima pri radu sa elektroenergetskim uređajima i

poznavanje propisa o sigurnosti na radu. - Razvijanje svijesti i navike o neophodnosti primjene svih propisanih zaštitnih

mjera.

202

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREČI




Uvodni dio - Upoznaje se sa

značajem i ulogom energije za razvoj društva

- Poznaje istorijat proizvodnje i potrošnje energije

- Upoznaje značenje i pojam energetske efikasnosti (EE)

- Upoznaje energetsku situaciju u Crnoj Gori

- Upoznaje se sa savremenim energetskim trendovima, strategijama i protokolima u svijetu

- Uočava povezanost energije sa svim granama privrede

Shvata potrebu za planiranjem razvoja


- Razumije značaj i ulogu energetske efikasnosti za razvoj društva

- Prikazati slajdove ili grafičke prezentacije o savremenim energetskim trendovima u svijetu

Obnovljivi i neobnovljivi izvori energije - Upoznaje pojam i

strukturu energetskih rezervi

- Poznaje pojam i navodi neobnovljive i obnovljive izvore energije

- Navodi i opisuje karakteristike i potencijale obnovljivih izvora energije (OIE)

- Objašnjava

pretvaranje i akumulaciju energije iz obnovljivih izvora energije

- Uočava iscrpljenost tradicionalnih izvora energije

- Razlikuje obnovljive i neobnovljive izvore energije

- Razlikuje karakteristike obnovljivih izvora energije (OIE)

- Solarna energija - Fotonaponska

konverzija - Energija vjetra - Hidroenergija - Geotermalna

energija - Biomasa - Shvata značaj

pretvaranja potrošača energije u proizvođače energije

- Analizira načine skladištenja

- Razvija osjećaj odgovornosti

- Razvija osjećaj za očuvanje životne sredine

- Seminarski rad: Obnovljivi izvori energije

203




energije Elektrane - Opisuje

karakteristike hidroelektrana(HE)

- Objašnjava glavne dijelove hidroelektrana (sistem akumulacije, brana, zahvata, dovod vode, vodostan i cjevovod)

- Objašnjava podjelu hidroelektrana

- Upoznaje glavne karakteristike hidroelektrana u Crnoj Gori

- Objašnjava podjelu termoelektrana i navodi glavne dijelove termoelektrana

- Opisuje princip rada nuklearne elektrane

- Navodi i opisuje elektrane na alternativne izvore energije

- Razlikuje hidrološke od energetskih karakteristika hidroelektrana

- Razlikuje vrste brana

- Razlikuje akumulacione i protočne hidroelektrane

- Upoređuje karakteristike HE Perućica, HE Piva

- Analizira blok šemu

termoelektrane i na njoj pokazuje osnovne dijelove

- Analizira princip rada nuklearne elektrane koristeći blok šemu

- Razlikuje načine dobijanja električne energije iz alternativnih izvora energije


- Razvija pozitivan

odnos prema timskom radu i tolerantan odnos prema kolegama

- Razvija

interesovanje za istraživanjem i novim saznanjima

- Posjetiti hidroelektranu ili termoelektranu

- Prikazati slajdove

ili grafičke prezentacije principa rada pojedinih elektrana

- Zadatak: - Podijeliti učenike

na grupe, zadati im istraživanje o alternativnim izvorima energije Diskusija

Opšte energetske potrebe u kućama i zgradama - Upoznaje se sa

koristima energetski efikasne gradnje

- Opisuje pojam i navodi faktore koji utiču na energetski bilans kuće

- Objašnjava toplotni koeficijent provodljivosti

- Navodi i opisuje najčešće korišćene termoizolacione materijale

- Opisuje izolaciju spoljnjeg zida

- Upoređuje specifične toplotne potrebe od starih kuća do savremenih pasivnih kuća

- Razlikuje faktore koji utiču na energetski bilans kuće

- Upoređuje karakteristike termoizolacionih materijala

- Razlikuje izolacije sa spoljne i unutrašnje strane

- Razvija osjećaj odgovornosti

- Razvija osjećaj za očuvanje životne sredine

- Prikazati kataloge termoizolacionih materijala Upoređivati karakteristike

204




- Objašnjava energetsku efikasnost prozora i vrata

- Navodi preporuke za povećanje energetske efikasnosti u kućama

zida - Upoređuje

toplotne karakteristike različitih vrsta stakala

- Predlaže mjere povećanja energetske efikasnosti

205




učenik učenik učenik Energetska efikasnost korišćenja električnih aparata i uređaja - Objašnjava načine

uštede električne energije u domaćinstvu korišćenjem energetski efikasnijih uređaja

- Opisuje izvore svjetlosti sa smanjenom potrošnjom električne energije

- Procjenjuje koji uređaji se mogu zamijeniti sa energetski efikasnijim

- Prema namjeni prostorije odabira odgovarajuće štedne sijalice

- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju

- Razvija analitičnost i logično razmišljanje

Upoređivati karakteristike svjetlosnih izvora koristeći kataloge proizvođača

Energetska efikasnost sistema kod grijanja i hlađenja - Objašnjava fizičke

osnove rashladnih i termičkih tehnika

- Nabraja i opisuje komponente rashladnih i termičkih postrojenja

- Navodi načine i sisteme za grijanje

- Opisuje i navodi vrste toplotnih pumpi

- Navodi sisteme za

pripremu tople vode

- Objašnjava pojam i definiše sistem ventilacije i klimatizacije

- Opisuje način

proračuna opterećenja i dimenzionisanja površina uređaja za grijanje i hlađenje

- Opisuje solarno termička

- Razlikuje komponente rashladnih i termičkih postrojenja

- Upoređuje područno, centralno i individualno grijanje

- Razlikuje vrste kotlova i goriva koja koriste

- Razlikuje vrste toplotnih pumpi

- Upoređuje konvencionalne i sunčane sisteme za pripremu tople vode

- Upoređuje prirodno provjetravanje, centralni sistem za ventilaciju i klimatizaciju i lokalni sisitem za ventilaciju i klimatizaciju

- Vrši proračun opterećenja uređaja za grijanje i hlađenje

- Planira i dimenzioniše površine uređaja za grijanje i hlađenje

- Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i doprinosi nalaženju rješenja

- Razumije važnost

pridržavanja propisa

- Razvija osjećaj

ekonomičnosti i uštede

- Pronaći na Internetu informacije o energetski pasivnim kućama

206




postrojenja sa aspekta energetske efikasnosti

- Navodi načine i

uređaje za nadzor i upravljanje potrošnjom energije u kućama

- Analizira solarno termička postrojenja sa aspekta energetske efikasnosti

- Razlikuje uređaje za regulisanje i upravljanje potrošnjom energije: preostate, termostate, higrostate, ventile i regulatore

Primjeri energetske efikasnosti u domaćinstvu - Objašnjava

primjenu solarnih kolektora za domaćinstvo

- Objašnjava

primjenu fotonaponskih panela

- Objašnjava

primjenu vjetrogeneratora za napajanje objekata

- Objašnjava

primjenu kombinacije fotonaponskog panela i vjetrogeneratora za napajanje objekata

- Procjenjuje potrebu za toplom vodom i grijanjem za jedno domaćinstvo i proračunava potreban broj solarnih kolektora

- Procjenjuje potrebnu snagu potrošača i proračunava površinu potrebnog panela

- Određuje potrebne elemente za korišćenje snage vjetra (generator, akumulator, invertor ...)

- Procjenjuje potrebnu snagu potrošača i proračunava površinu potrebnog fotonaponskog panela i snage vjetrogeneratora kao i pripadajuće elemente (akumulator, invertor...)

- Pokazuje sposobnost da upravo stečeno teorijsko znanje poveže sa prethodnim

- Razvija sposobnost

za prepoznavanje problema i doprinosi nalaženju rješenja

- Razvija pozitivan

odnos prema timskom radu i tolerantan odnos prema kolegama

- Zadatak: - Analizirati stanje

potrošnje energije u svojoj kući i predložiti rješenja za postizanje energetske efikasnosti

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S.Škuletić,Osnovi elektroenergetike, Univerzitet Crne Gore, Elektrotehnički

fakultet, Podgorica, 2006.

207

- M. Popović, Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000.

- S. Zrnić, Ž. Ćulum, Grejanje i klimatizacija, Narodna knjiga, Beograd, 1988. - Č. Kovač, Osnovi toplotnih mašina,Svjetlost, Sarajevo, 1985. - D.Janković, A. Matić, M. Radivojević, Elementi elektroenergetskih postrojenja,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - M. Đurović, Izazovi budućnosti i energija, Pegaz, Bijelo Polje, 2000. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena računarom, A/V sredstvima

(grafoskop, dijaprojektor s odgovarajućim slajdovima). 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu), - pismene vježbe, najmanje jedna u polugodištu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u

klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se iz svih datih ocjena u

klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta


- Energetska efikasnost kod električnih aparata u radu

- Osnovi elektrotehnike i elektronike

- Kompenzacija reaktivne energije

- Obnovljivi i neobnovljivi izvori energije

- Energetska efikasnost sistema grijanja i hlađenja

- Energetska efikasnost korišćenja uređaja



208

2. STRUČNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA 2.1.1. ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 1. Naziv ispitnog kataloga: ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 2. Cilj ispita - Uspješnost traženja i upotrebe informacija iz različitih izvora. - Poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korišćenja iz oblasti

energetskih postrojenja i procesa. - Poznavanje osnovnih principa eksploatacije postrojenja sa aspekta ekonomičnosti

i raspoloživosti. - Posjedovanje znanja iz domena regulacije i održavanja postrojenja,

razumijevanje energetskih procesa u postrojenjima za dobijanje električne i toplotne energije.

- Poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite okoline. - Poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba. - Primjena normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta proizvoda, - objašnjenje i interpretaciju rezultata. - Odluke o racionalnoj upotrebi materijala i vremena. - Upotreba savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu Pitanja treba definisati, objasniti, ilustrovati ili demonstrirati 1. Podjela i karakteristike energetskih postrojenja 2. Hidroenergetska postrojenja 3. Peltonova turbina 4. Fransisova turbina 5. Kaplanova turbina 6. Regulacija rada vodenih turbina 7. Snaga i broj obrtaja radnog kola turbine 8. Pumpno postrojenje 9. Snaga, gubici i stepen iskorišćenja pumpnog postrojenja 10. Podjela i karakteristike termoenergetskih postrojenja 11. Podjela kotlova i princip rada 12. Opsluživanje kotla u radu i obustava rada kotla 13. Uređaji za loženje kotla ugljem 14. Uređaji za loženje kotla tečnim i gasovitim gorivom 15. Zagrijači vode 16. Pregrijači pare 17. Uređaj za prečišćavanje dimnih gasova 18. Transport i skladištenje čvrstih produkata sagorijevanja 19. Snabdijevanje postrojenja napojnom vodom 20. Cijevni sistem i armatura termoenergetskog postrojenja 21. Podjela parnih turbina 22. Rad akcionih i reakcionih turbina 23. Elementi parnih turbina 24. De Lavalova jednostepena akciona turbina 25. Kertisova dvostepena turbina

209

26. Parsonova reakciona turbina 27. Kondenzaciona jednooklopna parna turbina 28. Parno turbopostrojenje 29. Toplane 30. Toplotne stanice za direktno i indirektno priključivanje 31. Podjela i karakteristike gasnih turbina 32. Gasoturbinsko postrojenje otvorenog toka 33. Gasoturbinsko postrojenje zatvorenog toka 34. Zaštita gasnih postrojenja 35. Nuklearna postrojenja 36. Nuklearni reaktori 37. Skladištenje nuklearnog otpada 38. Solarna postrojenja 39. Rad solarne elektrane 40. Solarni sistem sa toplotnom pumpom i gasnim grijačem 41. Stepen korisnosti sunčanih kolektora 42. Primjena geotermalne energije 43. Geotermalni izvori 44. Geotermalna postrojenja 45. Uticaj brzine i snage vjetra na rad vjetroelektrana 46. Vjetro postrojenje sa vazdušnom turbinom 47. Vjetro postrojenje sa direktnim sprezanjem generatora i elise 48. Bio masa kao energent 49. Rad postrojenja na bio masu 50. Izvori energije i njena transformacija 51. Rezerve energije i njena potrošnja 52. Postrojenja za preradu uglja 53. Priprema ugljenog praha 54. Frakciona destilacija nafte 55. Tečna estrakcija 56. Priprema prirodnog gasa 57. Postrojenja i sudovi za tečni gas 58. Pogonsko preventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom 59. Priprema nuklearnog goriva 60. Membranski separacioni razdvajač izotopa 61. Proces dobijanja električne energije u hidroelektranama 62. Pribranske i derivacione šeme hidroelektrana 63. Snaga i stepen korisnosti hidroelektrana 64. Proces dobijanja električne energije u termoelektranama 65. Kondenzaciona termoelektrana sa parnim blokom 66. Termoelektrana sa dvostepenim turbinskim postrojenjem i dogrijavanjem 67. Snaga parnoturbinskog postrojenja 68. Proces rada termoelektrana sa gasnim blokom 69. Proces rada nuklearne elektrane 70. Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne i električne energije 71. Procesi dobijanja električne energije u solarnim elektranama 72. Dobijanje električne energije u vjetroelektranama 73. Energetski stepen korisnosti i energetski bilans postrojenja 74. Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne energije 75. Rad toplane termoelektrane 76. Toplifikaciona postrojenja 77. Direktni i indirektni sistem daljinskog grijanja 78. Proces dobijanja toplotne energije iz geotermalnih izvora 79. Toplotna postrojenja sa toplotnom pumpom i sunčevim kolektorima

210

80. Energetski bilans i efikasnost postrojenja za dobijanje toplotne energije 81. Transport i distribucija čvrstog goriva 82. Transport i distribucija tečnih i gasovitih goriva 83. Transport i distribucija električne energije 84. Transport i distribucija toplotne energije 85. Finalna potrošnja energije 86. Specifična potrošnja energije i stepen energetskog inteziteta 87. Potrošnja energije u industriji,saobraćaju i poljoprivredi 88. Korisna energija u ličnoj i društvenoj potrošnji 89. Štednja energije i njeno racionalno korišćenje 90. Propisi održavanja i eksploatacije energetskih postrojenja 4. Tip ispita - Usmeno, - na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na

odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista.

- Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu.

- Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najviše 20 minuta.

5. Dozvoljena pomagala Šeme, dijagrami, prospekti i katalozi proizvođača opreme. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori dati u Katalogu

znanja i Godišnjem planu rada nastavnika.

211

2.1.2. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 1. Naziv ispitnog kataloga: MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 2. Cilj ispita - Uspješnost traženja i upotrebe podataka iz različitih izvora. - Poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korišćenja iz oblasti

mjerenja, automatizacije i regulacije. - Poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite okoline. - Poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba. - Objašnjenje i interpretacija rezultata. - Odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena. - Upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu 1. Definicija mjerenja i mjernog sistema 2. Metrološke karakteristike mjernih instrumenata 3. Podjela mjernih metoda 4. Uzroci pojave greške u mjerenju 5. Kako se vrši korekcija rezultata mjerenja 6. Zašto se instrumenti baždare 7. Objasniti razliku između strujne i zaustavne temperature 8. Navedi kriterijume za podjelu teromometara 9. Objasniti princip rada staklenog termometra 10. Objasniti mjerenja temperature optičkim pirometrom 11. Šta je bimetal i kako se mjeri temperatura bimetalnim termometrom 12. Na kom principu se zasniva rad termistora 13. Objasniti princip rada hidrostatičkog manometra 14. Kako se mjeri pritisak pomoću prstenaste vage 15. Nabrojati manometre koji rade na mehaničkom principu i objasniti rad jednog 16. Kada je U cijev manometar, a kada vakuummetar 17. Objasniti mjerenje strujnog pritiska 18. Objasniti princip rada Burdonove cijevi 19. Objasniti mjerenje zaustavnog pritiska 20. Gdje se primjenjuje mjerenje nivoa radioaktivnim zracima 21. Na kom principu rade pneumatski mjerači nivoa i kako se vrši mjerenje 22. Na kom principu se zasniva mjerenje nivoa ultrazvučnim i kapacitativnim

mjeračima 23. Objasniti način mjerenja nivoa pomoću manometra 24. Definisati PH vrijednost i kako se mjeri 25. Definisati snagu i princip mjerenja snage 26. Što je moment i kako se mjeri pomoću Pronijeve kočnice 27. Objasnite funkciju hidraulične kočnice 28. Koja je funkcija mjernih traka 29. Na čemu se zasniva mjerenje sile 30. Šta karakteriše ručni broj obrtaja 31. U čemu se sastoji rad elektronskih cifarskih brojača obrtaja 32. Kako se mjere vibracije i gdje se najčešće javljaju 33. Definisati relativnu i apsolutnu vlažnost 34. Opisati rad psihrometrom 35. Kako se mjeri vlažnost gasa na osnovu mjerenja temperature tačke rose 36. Definisati protok fluida i navesti metode mjerenja

212

37. Objasniti rad klipnih mjerača protoka 38. Objasniti rad rotacionih mjerača protoka 39. Koja je namjena zasuna, dizni i Venturijeve cijevi 40. Objasniti značaj i funkciju preliva 41. Opisati rad Prantlove sonde 42. Kojim uređajima se mjeri brzina u turbinskim cjevovodima 43. Gdje se primjenjuju anemometar sa kašikom, a gdje anemometar sa krilcima 44. Na kom principu rade anemometri sa zgrijanom žicom 45. Šta su specifična toplota i toplotni kapacitet 46. Objasniti način mjerenja toplote pomoću kalorimetra 47. Koji su osnovni zadaci automatizacije 48. Šta je fizički sistem i kako se simbolički prikazuje 49. Šta je objekat i koji su primjeri objekta 50. Šta je upravljanje 51. Kakva je razlika između objekta i upravljačkog sistema 52. Prikazati strukturni dijagram otvorenog, zatvorenog, kombinovanog sistema

automatskog upravljanja 53. Objasniti razliku između analize i sinteze sistema 54. Objasniti odskočni odziv objekta i koji su njegovi osnovni pokazatelji 55. Šta je prenosna funkcija 56. Nacrtati blok dijagrame, redne, paralelne i povratne sprege 57. Izvesti prenosnu funkciju redne, paralelne i povratne sprege 58. Šta predstavlja pojačanje sistema 59. Kako se određuje pojačanje sistema sa linearnom statičkom karakteristikom 60. Objasniti nelinearnu statičku karakteristiku sistema 61. Kako se određuje pojačanje redne sprege 62. Kako se određuje pojačanje paralelne sprege sistema 63. Šta je statička greška i kakva može biti 64. Objasniti značaj La Plasove i Furijeove transformacije pri određivanju

frekventne karakteristike sistema 65. Definisati režim rada sistema 66. Objasniti stacionarni režim rada sistema 67. Objasniti periodični režim rada sistema 68. Navesti jedan primjer matematičkog modela objekta 69. Definisati energetski proces prvog reda 70. Definisati energetski proces drugog reda 71. Objasniti proces prvog reda u sistemu regulisanja 72. Objasniti proces drugog refa u sistemu regulisanja 73. Kakva je razlika između sistema koji su definisani procesom prvog i drugog reda 74. Objasniti strukturni dijagram regulacijsko g kruga ( prenosnu funkciju, signal

greške, statičku grešku ) 75. Proporcionalni regulator 76. Objasniti ponašanje proporcionalno integralnog regulatora 77. Objasniti ponašanje proporcionalno – diferencijalno – integralnog regulatora 78. Objasniti uticaj izbora različitih regulatora na dinamičko ponašanje sistema

regulisanja 79. Objasniti u čemu je razlika između željenog kretanja, stvarnog kretanja

sistema ( primjer ) 80. Navedi frekventne kriterijume stabilnosti 81. Objasniti kriterijum Mihajlova 82. Objasniti Najkvistov kriterijum stabilnosti 83. Kada se može primijeniti Bodeov kriterijum stabilnosti 84. Objasniti uticaj pojačanja na stabilnost sistema i obratno 85. Kako se vrši stabilisanje sistema promjenom pojačanja

213

86. Objasniti uticaj vremenskih konstanti na stabilnost sistema 87. Objasniti stabilisanje sistema promjenom vremenskih konstanti 88. Čemu služe i zašto se primjenjuju metode podešavanja parametara regulatora 89. Šta predstavlja strukturna sinteza sistema 90. Koje vrste strukturne sinteze sistema postoje 4. Tip ispita - Usmeno, - na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na

odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista.

- Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu.

- Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najviše 20 minuta.

5. Dozvoljena pomagala Šeme,dijagrami, prospekti i katalozi proizvođača opreme. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori dati u Katalogu

znanja i Godišnjem planu rada nastavnika.

214

2.2. ISPITNI KATALOG ZA STRUČNI RAD 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA STRUČNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA STRUČNI RAD

2. Cilj ispita - Analitički pristup zadatoj temi. - Sistematičnost pri izradi stručnog rada. - Pravilna upotreba literature, instrukcionih knjiga i podataka dostupnih sa

Interneta. - Prepoznavanje i analiza procesa i problema sa različitih aspekata, pravilna

upotreba stručne terminologije. - Stepen povezanosti stručnoteoretskih i praktičnih znanja. - Samostalnost u uočavanju problema, njihovom rješavanju, predstavljanju i

vrednovanju predloženih rješenja. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju date teme. - Samostalnost u korišćenju literature i drugih izvora, sistematičnost u radu. - Poznavanje propisa za obezbjeđenje zaštite na radu i zaštite okoline. - Racionalno korišćenje materijala, vremena, energije. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova. 3. Spisak tema/zadataka Na osnovu oblasti odrađenih u toku praktične nastave, teme stručnog rada su sljedeće: 1. Sagorijevanje goriva - Vrste i karakteristike goriva. - Stehiometrijska jednačina sagorijevanja. - Minimalna i stvarna količina vazduha. - Štetni uticaji produkata sagorijevanja. - Regulator sagorijevanja. 2. Vrste pare - Proizvodnja pare. - Parna postrojenja. - Oprema za vodenu paru (reducir pritiska, regulacioni ventil, mjenjači protoka,

ostala armatura). 3. Kotao - Osnovni dijelovi kotlova. - Ložišta i dimovodi sa plaštom i izolacijom. - Dispozicija dimnjaka, kotlova sa priključcima, dimnjače. - Isparivač kotla. - Pregrijač pare. - Zagrijač vazduha. 4. Napojni rezervoar - Izvršiti izbor napojnog rezervoara na osnovu trajne produkcije pare. - Dati dispoziciju opreme rezervoar kondenzata, napojnog rezervoara i degazatora,

cjevovoda do kotla i ostale prateće armature.

215

- Mjerno mjesto za mjerenje produkata sagorijevanja. 5. Uređaji parnih kotlova - Uređaji za napajanje kotla - Uređaji za loženje kotla - Glavni i pomoćni parovodi 6. Hemijska priprema vode - Rezervoar omekšane vode - Filtracija povratne vode 7. Armatura kotlova - Pogonska, sigurnosna - Dispozicija armature kotla 8. Održavanje kotlova - Periodično čišćenje i pregled kotla - Spoljašnja i unutrašnja korozija kotla - Zaštita kotla od korozije - Havarija kotla 9. Vrelovodno postrojenje - Vrelovodni kotao - Proračun maksimalne potrošnje goriva - Proračun količine svježeg goriva - Ekspander odsoljavanja kotla - Razdjelnik vrele vode - Razdjelnik povratne vode 10. Turbine - Parne, kućište sa dijafragmom, lopatice, rotor, ležajevi - Uređaji i oprema turbine 11. Hidro turbine Uređaji i oprema turbine: - Peltonova, Fransisova, Kaplanova,dijagonalna turbina, cijevne turbine - Postupak dovođenja hidroagregata u radni položaj - Evidentiranje i kontrola radnih parametara hidroagregata u pogonu 12. Turbinska postrojenja - Održavanje i popravka ležajeva, sistema hlađenja uljne glave i radnog kola - Evidencija i kontrola radnih parametara mjernih i kontrolnih instrumenata u

pogonu - Kontrola podmazivanja, hlađenja i zaptivenosti - Kontrola unutrašnjeg stanja turbine - Održavanje spremnosti za pogon - Obustavljanje rada 13. Gubici energije u turbini - Gubici na lopaticama, kanalima - Gubici trenjem - Gubici zračenjem kućišta i cjevovoda

216

14. Sistem regulisanja turbine - Regulacija snage - Regulacija broja obrtaja - Sistem osiguranja od prekoračenja broja obrtaja 15. Kvarovi turbine - Vibracija turbine - Vodeni udari turbine - Kvarovi lopatica i dijafragme - Kvarovi rotora turbine - Kvarovi ležaja - Kvarovi kondenzatora 16. Kondenzacija i kondenzatori - Značaj kondenzacije - Kondenzatori - Održavanje kondenzatora u pogonu - Zaštita kondenzatora i kotla 17. Toplotne podstanice - Mašinski dio podstanice (izmjenjivač toplote, regulator pritiska i prestrujnog

prekidača, regulacioni ventil) - Elektroenergetski dio podstanice i energetska oprema, oprema za mjerenje i

regulaciju, komunikaciona oprema

18. Obrada prirodnog gasa - Postrojenja za obradu prirodnog gasa - Princip rada postrojenja - Rukovanje stanicom za obradu prirodnog gasa 19. Transport prirodnog gasa - Praćenje parametara pri transportu prirodnog gasa (pritisak, temperatura i dr.) - Zaštita gasovoda od korozije - Kontrola nepropustljivosti instalacije

20. Mjernoregulacione gasne stanice - Dispozicija mjernoregulacione gasne stanice - Postrojenje za dogorijevanje gasa - Rukovanje postrojenja za odorizaciju gasovitih goriva

21. Redukciona linija gasnih stanica - Armatura i cjevovodi na liniji - Pregled i defektaža gasne opreme i armature na redukcionoj gasnoj liniji

22. Mjerenje linija gasnih stanica - Kontrola protoka gasa, potrošnje gasa, manometri i termometri - Kotlovska gasna rampa 23. Gorionik - Puštanje i zaustavljanje gorionika - Oprema i armatura na gasnoj rampi

24. Postrojenja i sudovi za gas - Sudovi za uskladištavanje tečnog naftnog gasa

217

- Sredstva za komercijalni transport - Rukovanje opremom za pretakanje - Postupak ispitivanja sudova pod pritiskom - Tehnički propisi i uslovi za rukovanje i promet tečnog gasa 25. Ekspolatacija i održavanje termoenergetskih postrojenja - Priprema i puštanje blokova u rad - Poremećaji i njihovo otklanjanje u toku eksploatacije postrojenja 26. Gasna postrojenja - Puštanje u pogon mjernoregulacionih stanica - Filtriranje gasa - Regulaciona linija - Mjerna linija - Rukovanje i ekspolatacija gasnih postrojenja i instalacija

27. Eksploatacija i održavanje pneumoenergetskih postrojenja - Puštanje u rad - Održavanje parametara - Zaustavljanje postrojenja (kompresora, motora SUS, ventilatora) 4. Uputstvo za sprovođenje stručnog rada - Stručni rad obuhvata teorijsko objašnjenje zadate teme u vidu pismenog rada. - Stručni rad se radi pod nadzorom mentora, što mentor garantuje svojim

potpisom. - Sprovođenje stručnog rada i ocjenjivanje učenika se obavlja u skladu sa

Pravilnikom o polaganju završnih i stručnih ispita. 5. Dozvoljena pomagala - Računar - Grafoskop - Video projektor - Grafički prikazi 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidata je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori objavljena u

Katalogu znanja i Godišnjem planu rada nastavnika.

218

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA Redni broj Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, grafičkih radova

2. Mašinski materijali Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

3. Mehanika Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama

4. Osnovi elektrotehnike i elektronike

Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

5. Tehnologija obrade Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

6. Hidraulika i pneumatika Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

7. Energetska postrojenja i procesi Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

8. Termodinamika i termotehnika Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

9. Mjerenje, automatizacija i regulacija

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

10. Osnove preduzetništva Provjera znanja vrši se usmenim putem

11. Praktična nastava Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, praktičan rad na vježbama

IZBORNA NASTAVA

1. Strani jezik II Usmenim i pismenim putem

2. Ekologija i zažtita životne sredine Provjera znanja vrši se usmenim putem

3. Poslovna komunikacija Provjera znanja vrši se usmenim putem

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta

Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

5. Mehatronika Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

6. Industrijska proizvodnja Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

7. Energetska efikasnost Provjera znanja vrši se usmenim putem i pomoću pismenih vježbi

219

4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA - U sljedeći razred prelaze učenici koji su na kraju školske godine pozitivno

ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i ako su obavili profesionalnu praksu, koja je predviđena nastavnim planom obrazovnog programa Mašinski tehničar za energetiku.

- Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program Mašinski tehničar za energetiku, potrebno je završiti četvrtu godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i položiti stručni ispit.

- Stručni ispit za obrazovni program Mašinski tehničar za energetiku sastoji se iz: - pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti, - pismenog ispita matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz stručno teorijskog predmeta: Energetska postrojenja i procesi i

Mjerenje, automatizacija i regulacija, - stručnog rada sa odbranom. 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA - U skladu sa zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u roku od

mjesec dana) škola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajući u obzir odluku o usmjerenju.

- Individualni program omogućava prilagođeno izvođenje kako bi učenici dostigli propisani stručni standard u svim predmetima.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Programi stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za

odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako, da:

- iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja.

- Škola je obavezna da: - odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno

priključiti, - izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke,

koje obavlja učesnik obrazovanja. - Za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego

uslovi, koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja obrazovnog programa za odrasle. - Provjeravanje znanja se izvodi putem ispita, pri čemu se uzimaju u obzir načini

provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad), određeni obrazovnim programom.

- Odrasli ne polažu međuispit iz uspješnosti praktičnog obrazovanja. 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

Redni broj Naziv predmeta Profil stručne spreme nastavnika i stručnih

saradnika


- Diplomirani mašinski inženjer - Diplomirani profesor mašinstva - Špecijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS)

2. Mašinski materijali

- Diplomirani mašinski inženjer - Diplomirani profesor mašinstva - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS)

220


saradnika

3. Mehanika


studija -240 ECTS)


- Diplomirani inženjer elektrotehnike - Specijalista elektrotehnike (diploma

specijalističkih studija -240 ECTS)

5. Tehnologija obrade


studija -240 ECTS)

6. Hidraulika i pneumatika


studija -240 ECTS)

7. Energetska postrojenja i procesi


studija -240 ECTS)

8. Termodinamika i termotehnika - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS)


- Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS)

10. Osnove preduzetništva - Diplomirani ekonomista

11. Praktična nastava

- U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz područja mašinstva i obrade metala (sa stečenim najmanje III stepenom stručne spreme: bravar, mašinbravar ili alatničar), V stepen stručne spreme (bravar, alatničar, mehaničar za održavanje mašina i alatki)

- Za III i IV razred - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS) IZBORNA NASTAVA

1. Strani jezik II - Profesor stranog jezika i književnosti

2. Ekologija i zaštita životne sredine - Diplomirani biolog - Diplomirani inženjer pejzažne arhitekture

3. Poslovna komunikacija - Diplomirani psiholog - Diplomirani pedagog - Diplomirani sociolog


- Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS)

221


saradnika

5. Mehatronika

- Diplomirani mašinski inženjer - Diplomirani inženjer elektrotehnike - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS) - Specijalista elektrotehnike (diploma

specijalističkih studija -240 ECTS)

6. Industrijska proizvodnja - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS)

7. Energetska efikasnost - Diplomirani mašinski inženjer - Specijalista mašinstva (diploma specijalističkih

studija -240 ECTS) 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program se organizuje i izvodi u školskom obliku. 8. 1. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Redni broj Naziv predmeta Razred Ukupno

časova Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u

grupe T V P T V P


I 108 72 36 36

II 144 72 72 72

2. Mašinski materijali I 72 72

3. Mehanika I 72 48 24 II 72 48 24


I 72 72

II 72 72

5. Tehnologija obrade II 72 72

6. Hidraulika i pneumatika

II 72 56 16

III 72 56 16

7.

Energetska postrojenja i procesi

II 108 72 36

III 144 72 72

IV 132 66 66

8. Termodinamika i termotehnika

III 72 48 24

IV 66 44 22


III 72 52 20

IV 99 69 30

222

Redni broj Naziv predmeta Razred Ukupno

časova Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u

grupe T V P T V P

10. Osnove preduzetništva IV 66 66

11. Praktična nastava

I 144 144 144 II 144 144 144 III 180 180 180 IV 198 198 198

IZBORNA NASTAVA

1. Strani jezik ii

I 72

II 72

III 72

IV 66

2. Ekologija i zaštita životne sredine I 72 58 14

3. Poslovna komunikacija II 72 60 12


III 72 72

IV 72 72

5. Mehatronika III 72 72 IV 72 72

6. Industrijska postrojenja

III 72 72

IV 72 72

7. Energetska efikasnost III 72 72 IV 72 66

T– Teorijska nastava. V– Vježbe. P– Praktična nastava. 9. PROFESIONALNA PRAKSA - Učenici I, II i III razreda nakon završetka nastavne godine obavljaju profesionalnu

praksu u trajanju od 10 dana u skladu sa nastavnim planom. - Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolažu kadrovskim i

materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom. - Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. - Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno

teorijskih predmeta i praktične nastave. - O realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik

profesionalne prakse. - U dnevniku po danima upisuje sadržaje rada. - Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. - Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime, mjesto i vrijeme izvođenja)

evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. - Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.

223

10. SLOBODNE AKTIVNOSTI - Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. - Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu rasterećenju, a

da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da upotpune, prošire i prodube znanja i kompetencije.

- Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u Nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 časova, a u IV 33 časa godišnje).

- Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole. - Uspješnost na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da

realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti. - Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole, a

sastoji se iz tri cjeline: - sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: dani sporta, ekološke aktivnosti,

filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.

- Obavezni sadržaji vezani za stručnoteorijsko područje: posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

- Sadržaji po izboru: učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, Internet klub i dr).

- Socijalni rad učenika. 11. SPISAK UČESNIKA KOJI SU UČESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA - D. Draganić, Prva stručna škola, Nikšić. - S. Efović, Srednja stručna škola »Ivan Uskoković«, Podgorica. - R. Radulović, Srednja stručna škola „Ivan Uskoković“, Podgorica. - V.Koprivica, Centar za stručno obrazovanje,Podgorica.

Documents

MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU - cso.edu.me CSOa/Obrazovni programi/Obrazovni... · 3 OPŠTI DIO 1. Naziv programa: MAŠINSKI TEHNIČAR ZA ENERGETIKU 2. Nastavni plan Redni Broj