Matura 2015BIOLOGIA

wg nowej podstawy programowej

Tematyka spotkania

1.Struktura egzaminu maturalnego

2. Egzamin maturalny z biologii

3. Istota zmian w egzaminie

z biologii

Zakres wiadomości

i umiejętności

• Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 30 sierpnia 2012 r., poz. 977)

Zasady przeprowadzania

egzaminu

• Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania,klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. nr 83, poz. 562, ze zm.) oraz – w szczególności –rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 kwietnia 2013 r. zmieniające powyższe rozporządzenie (Dz.U. z 2013 r., poz. 520)

Podstawa prawnaEgzaminy przeprowadza się na mocy art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy z

dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256,

poz. 2572, ze zm.).

Dostosowanie warunków i formy

egzaminu

• Rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz.U. nr 228, poz. 1490, ze zm.)

Wzór zaświadczeń• Rozporządzenie MEN z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i

innych druków szkolnych (Dz.U. nr 97, poz. 624, ze zm.)

3

Egzamin efektem osiągnięcia spójnego programowo procesu kształcenia (w języku efektów kształcenia)

II etap edukacyjny

(klasy 4–6 szkoły

podstawowej

III etap edukacyjny

(gimnazjum)

IV etap edukacyjny

w zakresie podstawow

ym i rozszerzony

m

Egzamin maturalny

sprawdza, w jakim stopniu absolwent spełnia wymagania

określone w podstawie

programowej kształcenia ogólnego

dla wszystkich etapów kształcenia

4

Badanie umiejętności złożonych

charakterystyczne dla wyższych poziomów poznawania

umiejętność myślenia naukowego, uzyskiwania i interpretowania informacji, dostrzegania związków przyczynowo -skutkowych

wymagają wiązania i integrowania umiejętności prostych

konieczne korzystanie z wiedzy podanej w zadaniu jak i szerokiej wiedzy kontekstowej

konieczne kompetencje pozaprzedmiotowe

5

6

Matura z przedmiotów dodatkowych

od roku 2014/15

(dla absolwentów techników od roku 2015/16)

• Wszyscy absolwenci przystępują obowiązkowo do

egzaminu pisemnego z jednego przedmiotu na poziomie

rozszerzonym (tzw. dodatkowym).

• W danej sesji można wybrać do 6 przedmiotów spośród

wszystkich z wyjątkiem wiedzy o tańcu

• Do egzaminu z każdego przedmiotu dodatkowego może

przystąpić absolwent, niezależnie od typu szkoły, do której

uczęszczał, oraz od przedmiotów, których uczył się

w zakresie rozszerzonym.

• Wyniki uzyskane w części pisemnej egzaminu z przedmiotu

dodatkowego nie mają wpływu na zdanie egzaminu

maturalnego.

• Przystąpienie do egzaminu z przedmiotu dodatkowego jest

konieczne dla uzyskania świadectwa maturalnego.

Matura od roku 2014/2015

sześć egzaminów

Pisemnie na poziomie rozszerzonym

dowolny przedmiot dodatkowy8

Przedmioty obowiązkowe Przedmioty dodatkowe

Pisemnie na poziomie podstawowym Tylko na poziomie rozszerzonym

język polski wybór: do 6 przedmiotów w

danej sesji spośród wszystkich z

wyjątkiem WOTjęzyk obcy nowożytny

matematyka

Ustnie bez określania poziomów

język polski

język obcy nowożytny

Poziom dwujęzyczny –

udostępniony dla wszystkich

abiturientów.

• Do 2014 - egzamin ma formę pisemną

• czas PP – 120 minut

• liczba punktów do uzyskania – 50

liczba zadań – do 30.

• czas PR – 150 minut

liczba punktów – 60

liczba zadań – do 40.

• Od 2015 - egzamin ma formę pisemną

• czas 180 minut,

liczba punktów – ok. 60

liczba zadań – około 25 (w wiązkach)

Wyniki na świadectwie maturalnym

wyrażone będą

• w procentach

• w skali centylowej

• Podział zbioru (wyników) na 100 równych

części

• Każda część obejmuje około 1% wyników

• Położenie granic między częściami na

skali wyników oznaczamy jako centyle

C1, C2,…,C99

• Liczba centyli wynosi 99

Wynik 51 centyl oznacza,

że 51% uczniów uzyskało wynik niższy lub

równy

CO BĘDZIE SPRAWDZANE? JAK BĘDZIE SPRAWDZANE?

www.men.gov.pl www.cke.edu.pl

www.cke.edu.pl

• Wzory wybranych aminokwasów białkowych

• Wzory zasad azotowych

• Wzory wybranych kwasów organicznych(mlekowego, pirogronowego, jabłkowego, cytrynowego)

• Tabela kodu genetycznego

W czasie trwania egzaminu zdający może

korzystać z zestawu tablic wspólnego dla

trzech przedmiotów przyrodniczych – biologii,

chemii i fizyki, oraz prostego kalkulatora

(komunikat dyrektora cke o wyposażeniu).

• Sprawdzane wiadomości i umiejętności

• Do roku 2014 ich zakres wyznaczają standardy wymagań

egzaminu maturalnego, które powstały jako osobny od

podstawy programowej dokument, o innej strukturze i

niewielkiej szczegółowości.

• Od roku 2015 obowiązująca już dziś w nauczaniu nowa

podstawa programowa stanie się tożsama z zakresem

wymagań egzaminu maturalnego, co zapewni większą niż

obecnie spójność nauczania i egzaminowania. Jest to

dokument zdecydowanie bardziej szczegółowy od obecnie

obowiązujących standardów wymagań egzaminacyjnych,

dostarczy więc i autorom zadań maturalnych i osobom

zdającym egzamin bardziej precyzyjnych informacji co do

zakresu wymaganych wiadomości i umiejętności.

PODSTAWA PROGRAMOWA PR

nr dział materiału

I Budowa chemiczna organizmów

II Budowa i funkcjonowanie komórki

III Metabolizm

IV Przegląd różnorodności organizmów

V Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka

VI Genetyka i biotechnologia

VII Ekologia

VIII Różnorodność biologiczna Ziemi i jej zagrożenia

IX Ewolucja

CELE OGÓLNE

Cel I Poznanie świata organizmów na różnych poziomach

organizacji życia

Cel II Pogłębienie wiadomości dotyczących budowy i

funkcjonowania organizmu ludzkiego

Cel III Pogłębienie znajomości metodyki badań

biologicznych

Cel IV Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie

informacji, (tekst w schemat, liczby w wykres,

schemat w opis słowny itd.)

Cel V Rozumowanie i argumentacja

w arkuszu reprezentowany jak najszerzej

Cel VI Postawa wobec przyrody i środowiska

Egzamin maturalny sprawdza, w jakim stopniu absolwent

spełnia wymagania określone w podstawie programowej

kształcenia ogólnego:

• dla IV etapu edukacyjnego w zakresie rozszerzonym

i podstawowym

• dla III etapu edukacyjnego (gimnazjum)

• dla II etapu edukacyjnego (klasy 4–6 szkoły podstawowej

• Wiele zadań będzie zawierało po kilka poleceń

odnoszących się do tego samego materiału źródłowego.

Wynika z tego mniejsza liczba materiałów źródłowych do

przeanalizowania przez zdającego.

• Więcej poleceń do jednego materiału źródłowego ułatwi

sprawdzenie pogłębionego zrozumienia przez zdającego

postawionego w zadaniu problemu.

• W arkuszu będzie występowało więcej niż dotychczas

zadań przekrojowych, sprawdzających jednocześnie

zarówno wiedzę jak i różne, często złożone

umiejętności zdającego, w wielu wypadkach w zakresie

różnych treści kształcenia w jednym zadaniu,

wymagających dokładnej analizy źródeł.

• Zadania lub polecenia zamknięte będą mogły dostarczyć

zdającemu łącznie do 30% punktów (18) z 60 punktów

możliwych do uzyskania z całego egzaminu (w arkuszu

przykładowym jest 14).

np. wyboru wielokrotnego (ww), prawda/fałsz, na dobieranie

• Czasami w tym samym zadaniu znajdą się polecenia

wymagające krótkiej odpowiedzi i polecenia zamknięte,

będą to zadania o konstrukcji mieszanej, a więc

otwarto-zamknięte (zad. 16).

Niektóre czasowniki operacyjne:

wymień

zdający zapisuje w odpowiedzi nazwę / nazwy (np. narządów,

procesów, elementów budowy, gatunków) bez opisu,

uzasadnienia ani wyjaśnienia.

podaj, określ

za pomocą zwięzłej odpowiedzi zdający przedstawia np. istotę

danego procesu czy zjawiska albo jego przyczynę, używając

odpowiedniej terminologii biologicznej, w oparciu o analizę

materiału źródłowego lub własną wiedzę, bez wnikania w

szczegóły.

opisz

zdający formułuje krótką odpowiedź pisemną, nie ograniczając się

tylko do podania nazw, ale również przedstawiając budowę (np.

komórki, narządu, organizmu) lub przebieg jakiegoś procesu,

zjawiska czy doświadczenia (np. następstwo wydarzeń), bez

wyjaśniania przyczyn.

porównaj

zdający wskazuje podobieństwa i różnice między obiektami,

procesami, zjawiskami, teoriami, bez wyjaśniania przyczyn tych

podobieństw i różnic.

wykaż

przy pomocy krótkiej odpowiedzi zdający ukazuje, że istnieje

zależność, związek (np. czasowy, przestrzenny, przyczynowo -

skutkowy) między faktami biologicznymi (przyczyna - skutek,

budowa - funkcja, budowa - tryb życia, budowa - środowisko

itp.) bez wnikania w przyczyny tej zależności.

uzasadnij

za pomocą krótkiej odpowiedzi zdający podaje argumenty, czyli

fakty biologiczne, przemawiające za hipotezą, tezą,

stwierdzeniem, poglądem, opinią lub przeciwko; argument musi

merytorycznie odnosić się do materiału źródłowego w zadaniu

lub wiedzy zdającego.

wyjaśnij

za pomocą krótkiej odpowiedzi zdający przedstawia zależności

lub związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo - skutkowe

(rozpoznając przyczynę i skutek oraz wskazując drogę, która

prowadzi od przyczyny do skutku).

BIOLOGIA - IV etap edukacyjny PR

Cele kształcenia – wymagania ogólne

III. Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych.

Uczeń: • rozumie i stosuje terminologię biologiczną• planuje, przeprowadza i dokumentuje

obserwacje i doświadczenia biologiczne • formułuje problemy badawcze • stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze

obserwacji i doświadczeń • określa warunki doświadczenia • rozróżnia próbę kontrolną i badawczą• formułuje wnioski z przeprowadzonych

obserwacji i doświadczeń.

IV etap (zakres rozszerzony) - 4 doświadczenia

• wykrywanie cukrów prostych, białek i tłuszczów prostych w produktach spożywczych

• ukazanie aktywności wybranego enzymu (np. katalazy z bulwy ziemniaka, proteinazy z soku kiwi lubananasa)

• badanie wpływu wybranego czynnika (np. światła,

temperatury) na intensywność fotosyntezy

• pokazanie wybranej reakcji tropicznej roślin

IV etap (zakres rozszerzony) - 8 obserwacji

• zjawiska plazmolizy i deplazmolizy (np. w komórkachskórki dolnej liścia spichrzowego cebuli)

• chloroplastów, chromoplastów i ziaren skrobi

• ruchu cytoplazmy w komórkach roślinnych(np. w komórkach moczarki)

• preparatów świeżych wybranych jednokomórkowychglonów i cudzożywnych protistów

• preparatów trwałych analizowanych grup organizmów

• występowania porostów w najbliższej okolicy

• zmienności ciągłej i nieciągłej u wybranego gatunku

• struktury populacji (przestrzennej, wiekowej, wielkości)

wybranego gatunku.

Przynajmniej połowa poleceń będzie

sprawdzała w pierwszej kolejności

cel ogólny

V. ROZUMOWANIE I ARGUMENTACJA

Wiele poleceń będzie sprawdzało

więcej niż jeden cel ogólny.

Zadanie 5. (0–4)

Złocień ogrodowy jest rośliną krótkiego dnia, a koniczyna łąkowa to roślina długiego

dnia. Przeprowadzono doświadczenie dotyczące warunków oświetlenia

wpływających na kwitnienie tych roślin przy podaniu lub bez podania gibereliny.

Schemat doświadczenia przedstawia tabela. W wyniku przeprowadzonego

doświadczenia stwierdzono, że podanie gibereliny przyspiesza kwitnienie rośliny

długiego dnia w optymalnych dla niej warunkach fotoperiodu.

a) Sformułuj problem badawczy tego doświadczenia.

Nr Roślina D (jasno) godz. N (ciemno) Podanie roztworu gibereliny

1 złocień 16 8 +

2 koniczyna 16 8 +

3 złocień 8 16 +

4 koniczyna 8 16 +

5 złocień 16 8 -

6 koniczyna 16 8 -

7 złocień 8 16 -

8 koniczyna 8 16 -

Zadanie 25. (0–6)Dioksyny są grupą bardzo toksycznych substancji, które mogą powodować poważne problemy zdrowotne u ludzi. Powstają między innymi w wyniku spalania paliw kopalnych, drewna i innych substancji organicznych oraz podczas wielu procesów przemysłowych.Około 95% dioksyn dostaje się do organizmu wraz z pokarmem, pozostała część poprzez układ oddechowy i przez skórę. Wysoka jest również ich akumulacja w łańcuchu pokarmowym. Dioksyny osiadają na roślinach, a następnie są pobierane wraz z pokarmem przez organizmy roślinożerne i kolejne poziomy troficzne. Stwierdzono, że dioksyny charakteryzują się dużą lipofilowością.Dieta kur hodowanych na fermach organicznych składa się z paszy roślinnej (rośliny strączkowe, trawy, nasiona zbóż) oraz z bezkręgowców (dżdżownice, owady roślinożerne i drapieżne). Połykają one również pewną ilość gleby (piasek, żwir). Zwierzęta w chowie klatkowym otrzymują tylko paszę roślinną.Zbadano poziom dioksyn w jajach pochodzących od kur hodowanych w fermach:a) organicznych (wolny wybieg),b) takich, w których kurczaki trzymane są w pomieszczeniach / kurnikach na ziemi,c) z chowem klatkowym (klatki umieszczone w kurnikach, nad ziemią).

Zadanie 3. (0–1)

Tlenek węgla(II) – czad – jest gazem śmiertelnie trującym dla człowieka,

natomiast owady mogą prawidłowo funkcjonować także wówczas, gdy w

otaczającym je powietrzu znajduje się aż 50% czadu, o ile zawiera ono

odpowiednią ilość tlenu.

Wyjaśnij, dlaczego czad nie jest gazem trującym dla owadów.

Zadanie 12. (0–2)

Przyporządkuj umieszczonym w tabeli typom narządów wydalniczych

wymienione gatunki zwierząt i rodzaj głównego wydalanego przez te

zwierzęta metabolitu azotowego.

Gatunki zwierząt: pszczoła miodna, wypławek biały, nereida różnokolorowa,

wrona siwa

Metabolity azotowe: amoniak, kwas moczowy, mocznik

Protonefridia Metanefridia Cewki Malpighiego Nefrony

Gatunek

Metabolit

Zadanie 9. (0-4)

W badaniach mózgu człowieka stosuje się różnorodne techniki pozwalające określić,

które obszary kory mózgowej uaktywniają się w trakcie wykonywania określonych

zadań. Metoda tomografii pozytonowej polega na tym, że do organizmu badanej osoby

wprowadza się cząsteczki glukozy znakowane radioaktywnymi izotopami i obserwuje

gromadzenie się izotopu w miejscach intensywnej pracy komórek kory mózgowej.

Na rysunkach przedstawiono obrazy kory mózgowej zdrowego człowieka,

zachowującego świadomość i wykonującego różne czynności związane z mową.

Badana osoba: najpierw słuchała wypowiadanych przez kogoś słów (I), następnie

czytała słowa bez ich wypowiadania (II), sama wypowiadała słowa (III) oraz opisywała

znaczenie słów przy pomocy czasowników i przymiotników (IV). Ciemnymi punktami

zaznaczono obszary wykazujące zwiększoną koncentrację radioaktywnego izotopu

podczas danej czynności.

a) Wyjaśnij, dlaczego w miejscach intensywnej pracy komórek kory

mózgowej obserwuje się gromadzenie radioaktywnego izotopu.

b) Na podstawie wyników badania (I–IV) sformułuj dwa wnioski

dotyczące aktywności kory mózgowej podczas wykonywania

czynności związanych z mową.

1.

2.

c) Przyporządkuj płatom kory mózgowej (1–4) odpowiednie obszary

funkcjonalne (A–D), które są w nich zlokalizowane.

1. płat czołowy .......... A. obszar słuchowy

2. płat ciemieniowy .......... B. obszar czuciowy

3. płat skroniowy .......... C. obszar wzrokowy

4. płat potyliczny .......... D. obszar kojarzeniowy

a)

Intensywnie pracujące komórki kory mózgowej / neurony mają duże

zapotrzebowanie na glukozę jako źródło energii – jest przez nie

pobierana i dlatego w danych obszarach gromadzą się jej znakowane

cząsteczki (i produkty ich przemian).

b)

- Różne rodzaje aktywności związanych z mową pobudzają różne

obszary kory mózgowej.

- Największą aktywność kory mózgowej obserwuje się przy czytaniu

słów, a najmniejszą – przy nadawaniu znaczeń słowom.

- Podczas wykonywania różnych czynności związanych z mową

współpracują zawsze (co najmniej) dwa ośrodki w korze mózgowej.

c)

1. – D, 2. – B, 3. – A, 4. – C.

Schemat punktowania

1 pkt – za poprawne przyporządkowanie wszystkich czterech

elementów

II. Zdający objaśnia

funkcjonowanie organizmu

ludzkiego na różnych poziomach

złożoności […].

III. Zdający […] formułuje

wnioski z przeprowadzonych

obserwacji […].

IV. Zdający odczytuje […]

i przetwarza informacje.

V. Zdający […] wyjaśnia

zależności przyczynowo

skutkowe

I. Zdający […] przedstawia

i wyjaśnia procesy i zjawiska

biologiczne.

III. Metabolizm.

2. Ogólne zasady metabolizmu.

Zdający:

5) wskazuje substraty i produkty

głównych szlaków i cykli

metabolicznych ([…] etapy oddychania

tlenowego […]).

3. Oddychanie wewnątrzkomórkowe.

Zdający:

1) wymienia związki, które są źródłem

energii w komórce.

V. Budowa i funkcjonowanie organizmu

człowieka.

9. Układ nerwowy. Zdający:

6) wykazuje kontrolno-integracyjną rolę

mózgu, z uwzględnieniem funkcji jego

części: kory, poszczególnych płatów

[…];

7) przedstawia lokalizację i rolę

ośrodków korowych.

a)

- Komórki skórki (górnej i dolnej) liścia tej rośliny są wypukłe na zewnętrznej

powierzchni, co zwiększa powierzchnię transpiracji.

- Na powierzchni skórki występują żywe włoski, co zwiększa powierzchnię

transpiracji.

- Aparaty szparkowe są umieszczone na wzniesieniach skórki, co ułatwia

wyparowywanie przez nie wody.

- We wnętrzu liścia występują duże przestwory międzykomórkowe miękiszu

gąbczastego, co ułatwia odparowywanie wody.

- Komórki skórki są cienkościenne (pozbawione kutykuli), co nie ogranicza

transpiracji z powierzchni skórki.

b)

-Transpiracja jest konieczna, aby utrzymać przepływ wody przez roślinę, ponieważ

wraz z wodą pobierane są z gleby (niektóre) związki / jony / sole mineralne

niezbędne do zachodzenia procesów metabolicznych.

- Utrzymanie transpiracji oznacza zapewnienie odpowiedniego poziomu

metabolizmu, gdyż przepływ wody przez roślinę stale dostarcza niezbędnych do

jego zachodzenia związków mineralnych.

- Transpiracja i parowanie wody zapewnia siłę ssącą, która umożliwia pobieranie

wody i soli mineralnych z gleby przez korzenie, a to jest niezbędne dla

metabolizmu rośliny.

Zadanie 16. (0–7)

Hemochromatoza pierwotna jest chorobą dziedziczną

spowodowaną mutacją recesywną genu HFE, który znajduje się w

chromosomie 6. i odpowiada za kontrolę wchłaniania żelaza w

komórkach nabłonka jelit. Skutkuje to zwiększonym pobieraniem

żelaza z pokarmu i jego stopniowym gromadzeniem się w

niektórych narządach, szczególnie w wątrobie.. Chorzy powinni

także ograniczyć spożywanie mięsa oraz nie mogą stosować

preparatów zawierających witaminę C.

d) Oblicz, korzystając z prawa Hardy’ego-Weinberga, jakie

jest prawdopodobieństwo, że dana osoba jest nosicielem

allelu hemochromatozy, jeżeli w jej populacji częstość

zmutowanego allelu genu HFE wynosi 0,05.

Zadania w arkuszu maturalnym z biologii

na poziomie rozszerzonym mają

na celu sprawdzenie

• umiejętności rozumowania, argumentowania

i wnioskowania,

• wiadomości i ich stosowanie do identyfikowania

i analizowania problemów,

• umiejętności wykorzystywania informacji pochodzących z

różnorodnych źródeł,

• umiejętności projektowania doświadczeń oraz analizowania i

interpretowania wyników,

• umiejętności wykorzystywania narzędzi matematycznych do

opisu i analizy zjawisk i procesów.

Poprawna odpowiedź

• pełna

• trafna, czyli zgodna z poleceniem,

• merytorycznie poprawnapoprawnie sformułowana logicznie (językowo)

• starannie zapisana

WskazówkiPrzygotować się rzetelnie do egzaminu, nie lekceważąc

żadnych treści

1. Należy czytać uważnie treść zadania oraz polecenia, gdyż każdy jego wyraz

jest istotny i zawiera wskazówki co do treści odpowiedzi i sposobu i jej przedstawienia (czasownik operacyjny: wyjaśnij, wykaż, uzasadnij, opisz, przedstaw, podaj, określ, sformułuj).

2. Każdą odpowiedź należy najpierw przemyśleć, gdyż ocenie podlegają nie tylko zawarte w niej wiadomości, ale również sposób ich przedstawienia, interpretacja, właściwa terminologia (korzystać z brudnopisu).

3. Za dodatkowe informacje nie uzyskamy większej liczby punktów, a jeżeli wystąpi w nich błąd merytoryczny ocena zadania będzie negatywna.

4. Punktacja może stanowić dodatkową wskazówkę, w jaki sposób udzielona odpowiedź będzie oceniana.

5. Ocenie podlega tyle kolejnych odpowiedzi (liczonych od pierwszej), ile jest w poleceniu ( z wyjątkiem zadań zamkniętych). Za zadania zamknięte, w których zakreślono więcej odpowiedzi niż wynika to z polecenia przyznaje się 0 punktów.

6. Nie należy szukać pułapek, gdy polecenie wydaje się zbyt łatwe, a odpowiedź oczywista, w każdym zestawie maturalnym są zadania łatwiejsze i trudniejsze.

7. Zadania wykonywać starannie.

8. Wykonać wszystkie zadania.

Terminy matury

• 7 maja (poniedziałek), godz. 14.00 – sesja

główna

• 8 czerwca (poniedziałek), godz. 9 – sesja

dodatkowa

• 25 sierpnia (wtorek), godz. 9 – sesja

poprawkowa (dla zdających j, polski,

• j, obcy i matematykę)

Serdecznie dziękuję za

uwagę