Mbrojtja Ndrkombtare Pr t Drejtat e Njeriut

7/28/2019 Mbrojtja Ndrkombtare Pr t Drejtat e Njeriut

1/391 | P a g e

UNIVERSITETI I PRISHTINSFAKULTETI JURIDIK

E DREJTA NDRKOMBTARE PR T DREJTAT E NJERIUT

PPRRIIZZRREENN,, 22001100


2/392 | P a g e

PJESA E PAR

PARAQITJA DHE ZHVILLIMI I T DREJTAVE T NJERIUTshtja e njohjes dhe e mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore ka trhequr vmendjen e

shum filozofve, teologve, politikanve, juristve etj. Si kategori juridike t drejtat e njeriut janparaqitur me krijimin e shteteve dhe rregullave t para juridike. Revolucionet borgjeze kan inspiruarLigjin pr t Drejtat (Bill of Rigjts) t vitit 1689, Deklaratn pr pavarsin e Shteteve t Bashkuara t

Ameriks t vitit 1776 dhe Deklaratn pr t drejtat e Njeriut dhe t Qytetarit 1789.Deri ather, respektimi i t drejtave t njeriut ishte prgjithsisht m tepr ideal se realitet. Mjafton tprmendet ktu sistemi skllavopronar, n t cilin masat e gjera (robrit) jo vetm q nuk gzonin barazi,por trajtoheshin si sende q pronari ka mundur ti shiste, kmbente, madje edhe ti vriste. Nga kjo del qartse ather mbrojtje gzonin vetm skllavopronart e jo edhe t tjert. Situat e ngjashme ka vazhduar tekzistonte edh en feudalizm, ku masat e gjera t popullit ishin n pozit di m t mir se robrit nsistemin Skllavopronar, por megjithat n pozit tepr t vshtir.

Lufta pr t drejtat e njeriut fillon me prpjekjet pr tu njohur t drejtat e tij themelore: t drejts pr jetdhe liri, t cilat kan qen t rndsishme sidomos n periudhn e sistemit Skllavopronar dhe feudal. Mvon revolucionet borgjeze ktyre t drejtave elementare ua shtojn edhe disa t drejta t tjera, t cilat utakonin t ashtuquajturave t drejta natyrore, si jan e drejta e barazis, e drejta pr siguri dhe e drejta

pr ti br rezistenc shtypsit.Klasikt e marksizmit dhe proletariati ua kan shtuar t drejtave t njeriut dimensionin social, dukemtuar t likuidonin pabarazin shoqrore ngase pa kt shum nga t drejtat e shpallura, kan m teprkarakter formal se sa qensor.

T drejtat e njeriut deri n kohn m t re trajtoheshin si shtje t kompetencs s brendshme tshteteve. Prandaj, asnj shtet, e as bashksia ndrkombtare ska pas t drejt t parashtronte shtjen ecenimit t t drejtave t njeriut n nj shtet pa rrezik q kjo t interpretohej si przierje n punt ebrendshme t atij shteti. Prjashtim bnte regjimi i kapitulacioneve dhe interpretimeve humanitare.

1. Pararendsit e t drejtave t njeriutT drejtat e njeriut kan filluar t zn vend me t madhe n veprat e juristve, politikanve dhefilozofve t shek XVI, XVII dhe XVIII si Grotius, Locke, Spinoza, Puffendorf, Vollf etj.Groci (Hugo Grocius) shkruante se e drejta natyrore, duke qen urdhr ose rregull i providencs sht e

pandryshueshme, sepse as vet Perndia nuk mund t ndryshoj q 2 X 2 t mos bjn 4, ashtu si nukmund t bj q ato, q sipas natyrs s vet t brendshme, jan t kqija, t mos jen t kqija. Kto tdrejta si t tilla, njeriu i gzon me t lindur. Ato jan t pacenueshme, t patjetrsueshme dhe tpaparashkruarshme, sepse jan t dhna nga Krijuesi ose jan ligj i vrtet, ligj i arsyes.Spinoza e ka fokusuar njohjen e liris s mendimit dhe t fjals, si vlera t pazvendsueshme n jetn

shoqrore dhe politike, duke argumentuar hollsisht se kjo ssht n kundrshtim me sistemin

demokratik, por prkundrazi del nga ai. Kjo e drejt ssht e rrezikshme pr paqen n shtet, as armiqsorepr pushtet mbajts. Spinoza shkruante se askush smund t heq dor nga liria e mendimit, por gjithashtu

askush smund ta detyroj kdo pa pasoj fatale t flas sipas recetave t pushtetit suprem.Volteri kritikonte ashpr shoqrin feudale n Franc dhe kishn katolike, si aleanc e fronit dhe altarit

nga e cila buronin pabarazit shoqrore, jo toleranca fetare, arbitrarizmi i pushtetit mbretror etj.Ruso sht ideologu q ka ndikuar m s shumti n mendimin politik t kohs s vet me kritikn q i ka

br rendit t athershm t bazuar n pabarazi e q ishte negacion i gjendjes natyrore. I vetmi dallimndrmjet njerzve mbshtetej n pabarazin fizike ose n aftsi intelektuale, por kto jan krejtsishtsekondare. Rusoi kritikonte shtetin, i cili me sanksionimin e prons private, n vend q t garantontedrejtsin dhe paqen, kontribuonte n krijimin dhe n shtimin e antagonizmave ndrmjet t pasurve dhe tvarfrve, ndrmjet sunduesve dhe t sunduarve.


3/393 | P a g e

2. Aktet e para nga fusha e t drejtave t njeriutT drejtat e njeriut kan zn vend n shum shkrime t ndryshme nga koht m t vjetra. Por, nga fama

dhe vlera historike, megjithat dallohen: Karta e Madhe e Lirive 1215, Ligji pr t Drejtat 1689, Deklaratapr Pavarsin e Shteteve t Bashkuara t Ameriks 1776 dhe Deklarata pr t drejtat e njeriut dheqytetarit 1789.Karta e Madhe q n at koh parashihte se askush nuk mund t burgoset ose t privohet nga pasuria, t

vihet jasht ligjit ose t dbohet pos n baz t vendimit t ligjshm dhe n baz t ligjit.

Ligji pr t drejtat prmban rregulla t cilat e kufizojn dukshm pushtetin absolutist dhe garantojn njmbrojtje m t madhe t t drejtave t njeriut.Prpunimi i mtejshm i t drejtave t njeriut sht br n Deklaratn pr Pavarsin e Shteteve t

Bashkuara t Ameriks. Deklarat ka qen e prgatitur nga Jefferson, mendimi politik i t cilit ka qen iinspiruar me doktrinn pr t drejtat natyrore t njeriut. Deklarata sht miratuar me 4 korrik 1776, kjodeklarat shpall:

Se t gjith njerzit jan t krijuar si t barabart; Se Krijuesi i tyre u ka dhn disa t drejta t patjetrsueshme, si jan jeta, liria dhe krkimi i

lumturis; Se qeverit jan krijuar pr ti siguruar kto t drejta; dhe Se qeverit autorizimet e veta i nxjerrin nga pajtimi i njerzve mbi t cilt ushtrojn pushtetin.

Deklarata sugjeron se qeverit q ekzistojn m gjat t mos ndrrohen pr ka do qoft ose pr arsye tvogla.

3. Deklarata pr t drejtat e njeriut dhe t qytetaritAsambleja Nacionale e Francs, m 26 gusht 1789 miratoi Deklaratn pr t drejtat e njeriut dhe qytetari

sipas s cils njerzit lindin dhe jetojn t lir dhe t barabart n t drejta. Dallimet shoqrore mund tjen t bazuara vetm n interes t prbashkt.Deklarata e prkufizon lirin si e drejt e njeriut t bj gjithka, pr aq sa nuk i bn dm tjetrkujt, dmth,

shfrytzimi i t drejtave natyrore t do njeriu sht n varsi t drejtprdrejt me t drejtat q u jansiguruar antarve tjer t shoqris. Deklarata ndalon q dikush t jet i shqetsuar pr shkak t bindjes

s tij dhe shpall t drejtn e fjals, shkrimit dhe shtypit. Deklarata v n dukje se kufijt e lirive njerzorejan prcaktuar vetm me ligj. Deklarata ka ndaluar akuzat, burgosjet ose mbajtjet arbitrare n burg q nusht e bazuar n dispozitn ligjore dhe ka urdhruar dnimin e atyre q nxisin, kryejn ose mundsojnkryerjen e urdhrave arbitrare.T drejtat e njeriut nga kjo Deklarat jan konfirmuar, precizuar dhe zgjeruar n Deklaratn pr t drejta

e njeriut dhe qytetarit, t ciln e ka miratuar Asambleja Nacionale Franceze m 15 shkurt 1793, si akt q iparapriu Kushtetuts Zhirondine.Deklarata ka shpallur nevojn e arsimimit t t gjith qytetarve pr ka shoqria duhet t krijoj

mundsi.Revolucioni Borgjez Francez i ka dhn impuls t rndsishm zhvillimit dhe fitimit t nj rendi t ri

juridik, t bazuar n kt deklarat. Prej ather, si pasoj e Revolucionit Borgjez Francez, t drejtat e

njeriut prfshihen dhe bhen pjes e rndsishme e gati t gjitha kushtetutave q jan nxjerr m von.

4. Interesimi ndrkombtar pr t drejtat e njeriutT drejtat e njeriut dhe lirit themelore tradicionalisht trajtoheshin si shtje t kompetencs s

brendshme, andaj rregullimi i tyre bhej me ligje, deklarata ose kushtetut.Shtetart dhe dokumentet e rndsishme jo vetm q i prmendin t drejtat e njeriut, por edhe

angazhohen pr afirmimin dhe mbrojtjen e tyre.


4/394 | P a g e

5. Sistemi i t drejtave t njeriut i Kombeve t Bashkuara5.1.Karta e OKB-s dhe t drejtat e njeriutKarta e OKB-s nuk i prkufizon t drejtat e njeriut dhe lirit themelore, as q ka ndonj dispozit q do

t siguronte respektimin e tyre. Karta ka m shum dispozita q i referohen njohjes ndrkombtare dhembrojtjes s t drejtave t njeriut. N hyrje t saj riafirmohet besimi n t drejtat themelore t njeriut, ndinjitetin dhe n vlern e njeriut, n barazin e t drejtave t meshkujve dhe t femrave, kurse neni 1 p.3 e

v respektimin e t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore pr t gjith pa dallim race, seksi, gjuhe e feje

ndr qllimet kryesore t Kombeve t Bashkuara.Karta e OKB-s ka prcaktuar organet qendrore q duhet t bartin veprimtarin lidhur me t drejtat enjeriut dhe q duhet t kujdesen pr sendrtimin e dispozitave t prmendura m sipr.Kto jan: Asambleja e Prgjithshme dhe Kshilli Ekonomik e Social. Duke u mbshtetur n kt, KshilliEkonomik e Social ka formuar nj komision t veant - Komisioni pr t drejtat e Njeriut, me 1946, medetyr q t prgatis rregullat m t hollsishme lidhur me t drejtat e njeriut. Komisioni ka formuar mvon m shum nn komisione, kshilla, grupe ekspertsh etj, t ngarkuar q t merren me pengimin ediskriminimit dhe mbrojtjen e pakicave, shtjet e cenimit t t drejtave t njeriut.Ndonse Karta e OKB-s nuk ka asnj dispozit e cila ekspresis verbis i obligon shtetet q t sigurojn

respektimin e plot dhe efektiv t t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore, ekziston nj botkuptimdominant pr domosdoshmrin e respektimit t t drejtave t njeriut dhe lirive themelore. Ky sht

obligim moral, por edhe obligim juridik sado q i paprsosur.Me miratimin e Karts, t drejtat e njeriut bhen pjes e s drejts ndrkombtare pozitive, ato njher eprgjithmon pushojn t jen shtje e kompetencs ekskluzive t shteteve dhe bhen shtje epreokupimit t ligjshm t bashksis ndrkombtare.

5.2.Trupat e ndihms t Asambles s Prgjithshme

(a)Komisioni i s Drejts Ndrkombtaresht themeluar nga Asambleja e Prgjithshme me Rezolutn 174 t nntorit 1947, si trup ndihms pr

kodifikim dhe zhvillim t t Drejts Ndrkombtare.Sipas statutit, Komisioni ka pr detyr: zhvillimin progresiv t propozimeve pr konventat pr fushat t

cilat ende nuk jan rregulluar me t d. ndrkomb. , si dhe kodifikimin

(b)Komiteti Special pr Dekolonizimshte themeluar jo shum koh pas miratimit t Deklarats pr Dhnien e Pavarsis Vendeve dhe

Popujve Koloniale, me detyr q t analizoj si dhe sa zbatohet n jet kjo Deklarat. Magna Karta eDekolonizimit kishte shpallur se nnshtrimi, dominimi dhe shfrytimi i popujve prbn mohim t tdrejtave t njeriut, sht n kundrshtim me Kartn e Kombeve t Bashkuara dhe pengon prparimin epaqes dhe bashkpunimit n bot si dhe i ftonte shtetet q t ndrrmarrin masa t menjhershme nterritoret nn kujdestari, territoret jo autonome dhe n t gjitha territoret q akoma nuk e kishin arriturpavarsin pr transferimin e tr pushtetit, pa asnj kusht dhe kufizim, n pajtim me vullnetin dhedshirn e shprehur lirisht, n menyr q tu mundsohej t gzonin pavarsin dhe lirin e plot.Asambleja e Prgjithshme kishte vendosur t themelonte Komitetin Special pr Dekolonozim, me detyr:

1. T monitoronte implementimin e Deklarats pr dhnien e pavarsis vendeve dhe popujve kolonial2. T informonte Kshllin e Sigurimit pr t gjitha zhvillimet n territoret q i perfshinte Deklarata, q

mund t rrezikonin paqen dhe sigurin ndrkombtare; dhe3. T vendoste kur nj territor t bhej shtet i pavarur.

Komiteti, pr tu informuar, mund t pranoj peticione, t degjoj parashtruesit dhe t drgoj misione tposame n vende nn sundimin kolonial pr t mbledhur fakte. Komiteti ka inicuar miratimin e m shumrezolutave me t cilat krkohej respektimi i rezolutave t Kombeve t Bashkuara dhe t kontribuohej nimplementimin e plot dhe t shpejt t Deklarats pr dhnien e Pavarsis Vendeve dhe PopujveKolonial. Komiteti Special pr Dekolonizim prbhej nga 17 antar q i emronte kryetari i Asambles sPrgjithshme. M von numri i antarve sht shtuar n 25.


5/395 | P a g e

(c)Komiteti Special kundr AparteiditKomiteti Special pr politikn e aparteidit t qeveris s Rep. S Afriks Jugore sht themeluar nga

Asamblea e Pergjithshme me Rezolutn 1761.Ky komitet kishte pr detyr t mbikqyrte politikn raciste t qeveris s Afriks Jugore kur Asemblea e

Pergjithshme nuk sht n mbledhje dhe tu raportonte Asambles dhe Kshillit t Sigurimit kur kjo ishte eprshtatshme. Komiteti Special kundr Aparteidit prbhej nga 11 shtete antare, t cilt i emron kryetari Asambles s Prgjithshme, ndrsa nga viti 1982 numri i shteteve antare shtohet n 18. Komiteti uparashtron raporte vjtore dhe raporte spciale.

(d)Komisari i Lart pr t Drejtat e NjeriutKy emrohet nga Sekretari i Prgjithshm i KB, por zgjedhjen duhet ta miratoj Asamblea e PrgjithshmeKomisari i Lart zgjedhet pr nj afat 4 vjecar dhe mund t rizgjedhet vetm nj her. Zyra e KL sht

vendosur n Gjenev, por ka edhe zyr ndrlidhse n New York. Prej vitit 1998 kt funksion e ushtronznj. Mary Robinson e Irlands.Funksioni kryesor i tij sht prparimi i respektimit t prgjithshm pr zbatimin e t gjitha t drejtave t

njeriut q sht interes i ligjshm i Bashksis Ndrkombtare.Sipas Rezoluts, KL ka pr detyr:

- te perparoj dhe mbroj gzimin efektiv nga t gjith, t gjitha t drejtave civile, kulturore, ekonomike,politike dhe sociale;

- tu bj rekomandime organeve t KB-ve pr prmiresimin dhe prparimin e mbrojtjes s t drejtave tnjeriut.- t kordinoj programet edukative dhe t informimit publik n fushen e t drejtave t njeriut.- t luaj rol aktiv n evitimin e pengesave aktuale dhe t ballafaqohet me sfidat e realizimit t plot t tgjitha t drejtave t njeriut dhe n pengimin e vazhdimit t cenimeve t t drejtave t njeriut n tr botn- t hyj n dialogje me qeverit me qllim t sigurimit t repsektimit t t drejtave t njeriut.Ai sht i detyruar t parashtroj raport vjetor pr aktivitetet e tij Komisionit pr t drejtat e njeriut dhe

prmes Kshillit ekonomik e social Asambles s Prgjithshme.

5.3.Trupat e ndihms t Kshillit Ekonomik e Social

a) Komisioni i t Drejtave t NjeriutKomisioni ekonomik e social, themeloi Komisionin e KB-ve pr t drejtat e njeriutUNHCR, si nj ndrkomisionet funksionale t Kshillit ekonomik e social. Komisioni prbhej n fillim nga 9 antar por mvon KES vendosi q ky t ket 18 antar, dmth nga nj prfaqsues do shtet antar i Kshillit. Antarte Komisionit emrohen nga qeverit dhe i zgjedh KES rregullisht pr tri vjet. N komision duhet siguruarnj prfaqsim i drejt gjeografik.Komisioni i mban mbledhjet e veta n Gjenev nj her n vit, rregullisht gjat tremujorit t par.

Mbledhjet zgjasin 6 jav dhe n to shqyrtohen respektimi i t drejtave t njeriut anemban bots, raportetpr cenimin e t drejtave t njeriut, mnyrat pr prparimin dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut dhenxiten shtetet q t respektojn t drejtat dje lirit themelore t popullsis s vet.Me tutje komisioni ka qen i autorizuar t ftonte ekspert joqeveritar nga fushat e caktuara n ad hoc

grupe punuese si dhe t krijonte nn komisionet pr lirin e informimit dhe shtypin, pr mbrojtjen epakicave dhe pengimin e diskriminimit.Prej vitit 1992 komisioni ka filluar t mbaj mbledhje emergjente. Mbledhja e par e jashtzakonshme e

Komisionit sht mbajtur me propozimin e SHBA-s pr t shqyrtuar gjendjen n ish-Jugosllavi.Komisioni prej fillimit, energjin kryesore, e kishte orientuar n prgatitjen e Karts ndrkombtare t t

drejtave t njeriut dhe kjo do t mbetet fushveprimi i par i rndsishm i tij.. roli dhe fushveprimi iKomisionit sht ndryshuar dukshm gjat viteve t 60-ta, kur t drejtat e njeriut bhen objekt trajtimi nt gjitha organet kryesore t KB-ve, prfshir edhe KS. Fatkeqsisht, puna e Komisionit sht zhvilluar nnndikimin e blloqeve politike, t cilat favorizonin shtjet e interesit t caktuar. Kshtu, pr dy decenie,Komisioni kontrollohej nga vendet perndimore.


6/396 | P a g e

b) Nnkomisioni pr Pengimin e Diskriminimit dhe Mbrojtjen e Pakicavesht organ kryesor subsidiar (dytsor) i Komisionit pr t drejtat e njeriut (KDN) dhe prgjithsisht

konsiderohet si trupi m mirdashs ndaj idealve t t drejtave t njeriut. Nn komisioni sht krijuar me1947. Nn komisioni ka 26 antar. Antart i zgjedh KDN nga radha e personave t dominuar nga shtetet KB-ve. Secili antar i Nnkomisionit ka nj zvends, gjithashtu ekspert. Fal pavarsis q gzoiNnkomisioni q nga fillimi, ai kontribuoi shum n prgatitjen e studimeve t ndryshme, brirekomandime KDN-s n lidhje me pengimin e diskriminimit dhe mbrojtjen e pakicave racore, kombtare,fetare dhe gjuhsore.

6. Deklarata e Prgjithshme pr t Drejtat e NjeriutU miratua nga Asambleja e Prgjithshme me 10 dhjetor 1948. Deklarata ka preambuln dhe 30 nene, ku

jan prfshir nj numr i madh i t drejtave t njeriut dhe lirive themelore q u takojn t gjith njerzvet bots pa asnj dallim. Kto t drejta m s shpeshti ndahen n:

1. T drejtat civile e politike, dhe2. T drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore.Deklarata shpall se t gjith njerzit lindin t lir dhje t barabart n dinjitet dhe me t drejta dhe

dokujt i takojn t gjitha t drejtat dhe lirit q prmban Deklarata, pa kurrfar dallimi pr sa u prketracs, ngjyrs, gjuhs, fes, mendimit, bindje politike, origjins kombtare, pasuris, lindjes e rrethanave

tjera.N grupin e par t t drejtave, bjn pjes: e drejta pr jet, liri dhe siguri personale, liria nga skllavriadhe nnshtrimi, e drejta n gjykim t drejt dhe publik para gjyqit t pavarur dhe asnjans, e drejta pr tukonsideruar i pafajshm derisa nuk vrtetohet fajsia, e drejta n shtetsi, e drejta pr lidhje martese dhekrijim familjeje etj.N grupin e dyt bjn pjes: e drejta e sigurimit social, e drejta n pun, n mbrojtje nga papunsia dhe e

drejta n pag t njejt pr pun t njejt, e drejta n standard t jetess, e drejta n sigurim n rast tpapunsis etj.

7. Paktet pr t drejtat e njeriutPas diskutimeve q kan zgjatur m se dhjet vjet, me 19 1966, Asamb e Prgj e KB-ve, miartoi njzri paasnj kundrshtim dhe hapi pr nnshkrim dhe ratifikim:- Paktin Ndrkombtar pr t drejtat civile dhe politike- Paktin Ndrkombtar pr t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore- Protokollin Opcional n Paktin Ndrkombtar pr t drejta civile dhe politikePaktet proklamojn t drejtn pr vetvendosje si parakusht pr zbatimin e t gjitha t drejtave t njeriut

7.1. Pakti Ndrkombtar pr t drejtat civile dhe politikePrmban shum dispozita pr t drejtat demokratike dhe lirit e njeriut dhe mjetet pr garantimin e tyre

Ndr to m t rndsishmet jan: e drejta e jets, e cila duhet t mbrohet me ligj, e drejta e liris dhe esiguris personale, e cila prjashton burgimin ose paraburgimin arbitrar dhe krkon q personat e

burgosur menjher, q n momentin e arrestimit, t informohen pr arsyet e burgimit, liria e qarkullimitdhe liria e vendqndrimit, liria e mendimit, besimit, dhe ndrgjegjes.Duke pasur parasysh se cenimet m t rnda t lirive demokratike dhe t drejtave t njeriut jan br

pikrisht gjat luftrave ose gjat prgatitjes s tyre, Pakti urdhron shprehimisht q t ndalohet me ligjfardo propagande n favor t lufts dhe nxitjes s urrejtjes kombtare, racore ose fetare, t cilat nxisindiskriminimin, armiqsin dhe dhunn.


7/397 | P a g e

7.2. Paktin Ndrkombtar pr t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturoreQ ka 33 nene n t cilat sht parapar: e drejta pr pun, e cila nnkupton t drejtn pr do individ t

mund t siguroj pr vete mjete pr jetes, e drejta e shprblimit q i siguron do puntori pag t drejt,shprblim t njejt pr pun t njejt, kushte t sigurta dhe higjienike t puns, e drejta e krijimit tsindikatave dhe e hyrjes n grev, etj. Ky pakt pr dallim nga pakti pr t drejtat civile dhe politike, i cilikrkon pa kompromis zbatimin e do t drejte t njeriut, ky obligimet e shteteve i formulon n at mendreq l hapsir pr tu zbatuar ato n jet aq sa mundson situata objektive.

7.3.7.4. Komiteti per te drejtat e njeriut

Prbhet nga 18 antar, t cilt i zgjedh Konfrerenca e nnshkruesve t Paktit, nga radht e shtetasve tshteteve q kan ratifikuar Paktin. Ata zgjedhen pr katr vjet dhe jan t pavarur n punn e tyre.Komiteti mban tri mbledhje n vit. Mbledhjet e komitetit mbahen n Gjenev ose n New York dhe

zgjasin nga tri jave.Komiteti sht kompetent q t shqyrtoj raportet qi parashtrojn shtetet pr masat q kan miratuar

pr t vn n jet t drejtat e njohura me kt Pakt.Komiteti sht kompetent q t pranoj dhe t shqyrtoj parashtresat n t cilat nj shtet kontraktues

konfirmon se shteti tjetr kontraktues nuk i prmbush obligimet e tij sipas ktij Pakti. Kjo kompetencshtrihet vetm n shtete q kan deklaruar se pranojn kompetencn e ktill t Komitetit.

Komiteti mund t shqyrtoj nj shtje vetm pasi t bindet se jan prdorur dhe shterur t gjitha mjetetjuridike t brendshme, ose nse procedura n baz t mejteve juridike zhagitet pa arsye.Komitetit i sht dhn kompetenca q t pranoj dhe t shqrytoj parashtresat e individve me t cilat

konfiromojn se jan viktima t cenimit t cilsdo t drejt nga Pakti. Kt t drejt e kan vetm shtetasite shteteve q kan miratuar paktin dhe jan pal t Protokollit Opcional n Paktin.

8. Sistemi Evropian i t Drejtave t Njeriut8.1. Konventa Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut

shte miratuar me 4 nentor 1950. Konventa Evropiane ka rndsi shum t madhe, ngase sht dokumenti par q rregullat deklarative i ka shndrruar n rregulla kontraktuese, ka parapar nj mekanizm i cili

ka pr t siguruar zbatimin e t drejtave dhe lirive themelore t nejriut ndrmejt shum subjekteve t njregjioni, dhe n fund hyrja n Kshillin e Evrops kushtzoeht me repektimin e t drejtave t njeriut.Konventa evropiane prmban 10 t drejta q kan qen t parapara n Deklaratn e Prgjithshme pr t

drejtat e njeriut, t cilat n esenc i takojne grupit t t drejtave dhe lirive tradicionale civile e politike. MeKonvent dokujt brenda juridiksionit t ktyre shteteve i garantohet: siguria personale, liria ngaskllavrimi ose nga gjendja e ngjashme me skllavri, liria nga burgimi arbitrar, paraburgimi apoprjashtimi, liria nga przierja arbitrare n jetn private dhe n familje, banes dhe korrespondenc, liria ebindjes, mendimit e fes, etj.N konvent sht parapar krijimi i dy organeve q duhet t sigurojn repsktimin e obligimeve nga

konventa. Kto jan: Komisioni Evropian pr t Drejtat e Njeriut dhe Gjyqi Evropian pr t Drejtat e Njeriu

8.2. Komisioni Evripian i t Drejtvae t NjeriutPrbhet nga po aq antare sa ka pal kontraktuese. Asnj shtet nuk mund t ket n Komision m shumse nj shtetas t vetin.Komisioni sht kompetent pr t shqyrtuar ankesat lidhur me cenimin eventual t dispozitave t

Konevnts nga ndonj shtet kontraktues, n baz t ankess q mund t bj ndonj shtet, organizatjoqeveritare, grup personash apo individ.Komisioni e shqyrton ankesn, provon t vrtetoj gjendjen faktike dhe prpiqet q t arrij zgjidhje

miqsore t konfliktit. N qoft se ka suskes t arrieht zgjidhja miqesore, ather prpilon raportin n tcilin parashtron faktet dhe vendimin e arritur q u drgoeht shteteve t interesuara pr publikim. N qoftse kjo nuk arrieht, ather Komisioni prpilon raportin lidhur me faktet dhe jep mendimin e vet se a jancenuar obligimet nga Konventa.


8/398 | P a g e

8.3. Gjykata Evropiane pr t Drejtat e NjeriutKa n kompetenc shqyrtimin e do rasti q i referoeht interpretimit apo zbatimit t Konvents, t cilin ia

paraqesin palt kontraktuese, prkatsisht shtetet, shtetasit q u jan shkelur t drejtat nga Konventa oseKomisioni Evropian. Gjykata sht krijuar me 21 janar 1959. Gjykata prbhet nga po aq gjyqtar sa kaantar Kshilli i Evrops, nga t cilt asnj shtet nuk mund t ket m shum se nj shtetas t vetin.Gjyqtart i zgjedh Asamblea Parlamentare e Kshillit t Evrops (KE) nga radht e kandidatve q i

nominojn palt e kontraktuara, q gzojn autoritet t lart dhe q kan kualifikime t nevojshme pr tkryer funksionet e larta gjyqsore ose q jan ekpsert t njohur t drejtsis. Mandati i tyre sht 9 vjet

dhe mund t rizgjedhen.Individt dhe grupet e individve nuk mund t paraqiten drejtprsdrejti n Gjykat, mirpo ekzistonmundsia q nj idnivid t dal trthorazi (nprmjet Komisionit) para Gjykats dhe ankesa individuale ebr Komisionit t fitoj epilogun e fundit n gjykat, meqense Komisonit i sht dhn e drejta pr tparaqitur kontestin para gjykates.

8.4. Komiteit i Ministravesht organ i krijuar me Statutin e KE e jo me Konevent Evropiane. Statuti ka precizuar prbrjen

organizimin dhe funksionet e Komitetit t Ministrave (KM). Komiteti sht n esenc organ politik, porktij i jan dhn me Konvent edhe disa funksione gjyqsore ose kuazi gjyqesore.(a) Prberja KM prbeht nga nj prfaqesues i shteteve antare t KE. Sipas rregullit jan ministrat e

punve t jashtme. Kur ministri i punve t jashtme nuk sht n gjendje t marr pjes, ose n rast kur kjomund t jet e dshirueshme, kt mund ta zvendsoj nj person tjetr, i cili sa hr q sht e mundurduhet t jet antar i qeveris. Gjat kohs kur sjan t pranishm ministrat e punve t jashtme, punt eprditshme i kryejn rrgullisht zvendesit e tyre, t ashtuquajtur zvendsit e Komitetit t Ministrave qjan zyrtar t lart q prgjithsisht jan ambasadort e vendeve t tyre n KE.(b) Funksionet- KM ka funskione t ndryshme dhe para s gjithash t jet kshill administrues ose trup i

kshillit q bie vendime, por edhe disa q kan t bjn me t drejtat e njeriut nga Konventa Evropiane.KM shqyrton rastin n baz t raportit t Komisonit, por nuk sht i lidhur me prfundimet e tij. Ai sht iautorizuar t krkoj deklarata t reja, t marr n pyetje dshmitaret ose ekpertt etj.Komiteti i Ministrave sht sipas Konvents gjithashtu i autorizuar t mbikqyr prmbushjen e vendimeve

t Gjykats. Ky funskion i KM sht shum m i thjesht se masat q sht dashur t ndrrmereshin n

baz t raportit t Komisionit. Kjo pr shkak se vet Konventa n nenin 52 shprehimisht prcakton sevendimi i Gjykats sht definitiv.KM vendos se n far mnyre do t prmbushet vendimi i tij i par dhe e publikon raportin q sht

vetvetiu saknsion i ashpr, sepse pr qeverit demokratike publikimi i raportit nga nj organ kompetentndrkombetar dhe i paanshm, nuk mundet t mos e shqetsoj.

8.5. Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Evropssht zyrtari m i lart i KE. At e zgjedh Asamblea Parlamentare pr nj afat pesvjear midis

kandidatve q i prcakton Komiteti i Ministrave.Detyrat e sekretarit q jan n lidhje me t drejtat e njeriut burojn kryesisht nga Konventa Evropiane, por

disa edhe nga Statuti i KE, sidomos ato q kan t bjn me detyrat mbikqyrse. Kshtu Konventa

Evropiane ka parapar q sekretari sht depozitar i ratifikimeve t Konvents, se dueht ti njoftoj t gjithantart e KE pr hyrjen n fuqi t konvents, si dhe emrat e shteteve q jan br pal. Funksioni m irndsishm i Sekretarit ka t bj gjithsesi me mbikqyrjen e zbatimit t Konvents.


9/399 | P a g e

8.6. Protokollet n Konventn Evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t NjeriutProtokolli i par sht miratuar m 20 mars 1952, kurse t tjert m pas prej vitit 1963 deri m 1994. Me

disa nga kto porotokolle plotsohet Konventa edhe me disa t dretja nga Deklarata e pergjithshme pr tdrejtat e njeriut.Kshtu, me protokollin 1, t drejtave dhe lirive nga Konventa i shtohen tri t drejta t tjera:- e drejta e posedimit dhe e mbrojtjes s pasuris;- e drejta pr shkollim dhe e drejta e prindrve pr dhnien e ktij shkollimi n prputhje me bindjet e

tyre fetare e filozofike, dhe

- e drejta pr t marr pjes n zgjedhje t lira t orgnave t pushtetit, zgjedhje kto q do t organizohenn intervale kohore t arsyeshme.N protokollin nr. 4 shtohen katr t drejta tjera:- ndalohet privimi nga liria pr shkak t borxhit;- parashikohet liria e qerkullimit t lir dhe zgjedhjes s vendbanimit;- ndalohet prjashtimi i shtetasve t vet, dhe- ndalohet prznia kolektive e t huajve.Me protokollin 6- sht hequr dnimi me vdekje;Me protokollinh 7 shtohen 5 t drejta t tjera:- e drejta e shtetasit t huaj q t mos dbohet pos n baz t vendimit t marr n pajtim me ligjin;

- e drejta e personit t dnuar pr vepr penale t paraqes krkes gjykats m t lart q ta rishqyrtojdnimin e tij- e drejta pr zhdmtimin e personit q sht dnuar me gabim gjyqesor;- e drejta t mos ndiqet dy her pr t njejtn vepr, dhe- barazia e t drejtave dhe prgjegjsive midis bashkshortve prsa i prket t drejtave dhe detyrave

reciproke juridiko - civile.Protokollet tjera 2, 3, 5, 8, 9 kan t bjn me ndryshimet institucionale q jan br n konvent.Me protokollin 3 modifikohet procedura e Komisionit.Me protokollin 9 sht zgjeruar numri i subjekteve t cilt mund ti drejtohen Gjykats. Sipas ktij shtetet

pal t Konvents, Komisioni, personat fizik, organizatat joqeveritare dhe grupet e personave q kanparashtruar parashtrs kan t drejt pr ta paraqitur rastin prpara Gkykats.

8.7. Gjykata e Re Evropiane e t drejtave t njeriutProtokolli 11 i Konventes evropiane ka pasur pr qllim t rindrtoj n trsi mekanizmin mbikqyrs

ekzistues, e sidomos t prmirsoj efektshmrin e tij n mbrojetjen e t drejtave t njeriut dhe lirivethemelore. Protokolli ka hyre n fuqi me 1 nntor 1998 dhe prej ksaj date monitorimi bhet n baz torganizimit t ri. Me kt bhet anulimi i Komisonit dhe Gjykats pr t drejtat e njeriut dhe krijohet njGjykat e vetme p]ermanente Evropiane pr t drejtat e njeriut.

8.7.1. Prbrja e GjykatsGjykata prbhet nga po aq gjyqtar sa sht numri i palve kontraktuese t Konvents. Kta duhet t ken

kaulifikimet e njjta me ato t gjyqtarve t Gjykats s vjetr. Gjyqtart pr secilen pal kontraktuese izgjedh Asamblea Parlamentare e KE nga lista e 3 kandidatve q ka porpozuar pala n fjal. Kta zgjidhen

pr 6 vjet dhe mund t rizgjedhen. Mandati i gjysms s gjyqtarve t zgjedhur n zgjedhjet e para skadonpas tre vjetsh.

8.7.2. Organizimi i GjykatsPr shqyrtimin e rasteve t parashtruara para Gjykats, Konventa ka parapar tri tipe organesh: komitete

tre antarshe, dhomat shtat antarshe dhe dhoma e madhe q e prbjn 17 antar.Dhomat 7antareshe vendosin pr pranueshmrin dhe themelsin e parashtresave ndrshtetroe me t

cilat nj pal i trheq vrejtjen Gjykats n fardo shkelje t dispozitave t Konvents ose t protokollevt Konvents nga ndonj shtet tjetr kontraktues si dhe parashtresat individuale q nuk jan deklaruar sit papranueshme nga Komitetet.


10/3910 | P a g e

Dhoma e Madhe shqyrton:- ankesat ndrshtetrore me t cialt nj pal i trheq vrejten Gjykats n cfaredo shkelje t dispozitave

t Konvents ose t protokolleve t Konvents nga ndonj shtet tjetr;- rastet t cialt ia kalojn Dhomat;- rastet q kan t bjn me krkesn e nj pale pas vendimit t Dhoms, dhe- aplikimet individuale.

8.7.3. Juridiksioni i GjykatsJuridiksioni i Gjykats shtrihet mbi t gjitha shtjet q kan t bjn me interpretimin dhe zbatimin e

Konvents dhe t Protokolleve t saj.Pr ta marr nj shtje n shqyrtim duhet t plotsohen disa kushte. Neni 35 i Konvents parashikon:a) vetm pasi t jen shterrur t gjitha mjetet e brendshme ligjore n prputhje me rregullat

prgjithsisht t njohura t s drejts ndrkombtare, dheb) q ankuesi duhet tia paraqes krkesn e tij Gjykats brenda gjasht muajve nga data e marrjes s

vendimit prfundimtar (kur nuk ka mundsi ankimi) ose dats kur ankuesi ka marr dijeni prvendimin dha ka mundur kshtu t paraqes ankes.

Gjykata nuk merret me asnj krkes individuale t br n baz nenit 34 q sht:- anonime, ose- sht n thelb e njejt me nj krkes q sht shqyrtuar tashm nga Gjykata (parimi res judicata) ose i

sht paraqitur pr shqyrtim ndonj instanc tjetr ndrkombtare.

Ankesa e nnshkruar duhet t prmbaj: emrin, moshn, profesionin dhe adresn e ankuesit; emrin,profesionin dhe adresn e prfaqsuesit t tij nse ka; emrin e pals kontraktuese kundr s cilsparashtrohet ankesa; lndn e ankess, faktet dhe argumentet n t cilat bazohet ankesa dhe dokumentet erndsishme q i referohen ankess.

8.7.4. Procedura para GjykatsShqyrtimi i shtjes para Gjykats fillon normalisht n formn me shkrim. Kryetari i Dhoms i konsulton

agjentt e palve, delegatt dhe ankuesin se a e konsiderojn procedurn me shkrim si t nevojshme dhekur merr nga cili do prgjigje pozitive, ky i cakton afatet brenda t cilve palt duhen ti parashtrojnshkresat dhe dokumentet tjera. Edhe vrejtjet paraprake lidhur me kompetencn, palt duhet ti bjnbrenda ktij afati. Kto shkresa me prjashtim t ankess s par, duhet t dorzohen n 40 kopje.Regjistruesi m pas ua transmeton kto gjyqtarve, agjentve t palve dhe ankuesit. Pas ksaj, Kryetari i

Dhoms e cakton datn e shqyrtimit me goj, por prap pasi t jet konsultuar me palt. Ai e prcaktonrendin sipas t cilit do t ftohen pr t marr fjaln avokatt, kshilltart ose personat tjer q u ndihmojnatyre si dhe ankuesi.

8.7.5. Vendimi i GjykatsKur Gjykata konstaton shkeljen e Konvents ose t Protokollit t saj, e drejta e brendshme e shtetit n fjal

mundson vetm mnjanimin e pjesshm t pasojave.M s shumti procedura para Gjykats prfundon me vendim gjyqsor. Vendimi i till duhet t prmbaj

emrat e kryetarit dhe gjyqtarve q e prbnin Dhomn, datn kur sht marr vendimi, palt, emrat eavokatve dhe kshilltarve, emrin e ankuesit, avokatit ose kshilltarit t tij, faktet, arsyet dhe vendimin.N qoft se vendimi sht marr me shumic, ather duhet shnuar kush e prbnte shumicn. Kur

vendimi sht marr njzri, do gjyqtar ka t drejt t paraqes mendimin e ndar.

Vendimi i Gjykats sht prfundimtar. Vendimet e Dhoms bhen prfundimtare:a) kur palt deklarojn se nuk do t krkojn q shtja t qitet prpara Dhoms s Madhe;b) kur kalojn tre muaj nga marrja e vendimit, n qoft se nuk krkohet q shtja t qitet prpara

Dhoms s Madhe, osec) kur kolegji prej pes gjyqtarve e refuzon krkesn pr tiu drejtuar Dhoms s Madhe.Vendimi i Gjykats publikohet. Kjo bhet n dy gjuht zyrtare: anglisht dhe frngjisht, kurse nga viti 1968

prkthehen n rast se gjuha angleze dhe frnge nuk jan gjuh shtetrore t shtetit drejtprsdrejti tinteresuar.


11/3911 | P a g e

8.8.Karta Sociale EvropianeSi sht cekur m lart, Konventa Evropiane pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut, prmbante n esenc

t drejtat q i takojn grupit t t drejtave dhe lirive civile dhe politike, por kishte ln anash shtjen e tdrejtave ekonomike dhe sociale.

8.8.2. T drejtat e mbrojtura me Kartn Sociale Evropiane jan:- e drejta pr pun;- e drejta pr kushte pune t prshtatshme;

- e drejta pr kushte t drejta dhe t shndosha pr pun (siguri n pun);- e drejta pr shprblim sipas kritereve t drejta, q tiu sigurojn puntorve dhe familjeve t tyre nj nivejetese t knaqshm

- e drejta pr tu organizuar pr mbrojtjen e interesave t tyre ekonomike dhe sociale;- e drejta pr t br marrveshje kolektive dhe e drejta e grevs;- e drejta e fmijve dhe e t rinjve pr mbrojtje kundr rreziqeve fizike dhe morale;- e drejta e grave t punsuara pr mbrojtje speciale n rast lindjeje;- e drejta pr t pasur mjete t prshtatshme orientimi profesional;- e drejta pr kualifikim profesional;- e drejta pr mbrojtjen e shndetit;- e drejta pr sigurime shoqrore;

- e drejta e asistencs sociale dhe shndetsore;- e drejta e prfitimit nga shrbimet shoqrore;- e drejta e personave me invaliditet pr prgatitje profesionale dhe riaftsim profesional dhe ri prshtatje

n shoqri;- e drejta e familjes pr mbrojtje sociale, ligjore dhe ekonomike;- e drejta e nnave dhe e fmijve pr mbrojtje sociale dhe ekonomike;- e drejta pr t fituar pr jet n kushte t barabarta, n territorin e palve t tjera kontraktuese, dhe- e drejta e puntorve migrant dhe e familjeve t tyre pr mbrojtje dhe ndihm.

8.8.4. Masat e implementimit-Pjesa e katrt e Karts sociale evropiane prmban dispozitat q kan t bjn me mbikqyrjen e zbatimit

t detyrimeve t shteteve kontraktuese.8.8.4.1. Raportet kombtareKarta ka parapar se palt duhet t paraqesin dy lloje raportesh:1) raportet dyvjeare lidhur me at se si zbatohen dispozitat e Pjess II t Karts, q shteti i caktuar i ka

pranuar, dhe2) raportet q paraqesin palt lidhur me dispozitat e Pjess II q ato nuk i kan pranuar.Pr shkak t strngarkimit t organeve t kontrollit q sht pasoj e shtimit t numrit t palve

kontraktuese, n fillim t 90ve sht vendosur q raportimi prej tash t jet n baza t ndryshme, me rast

ka mbetur detyrimi i raportimit dyvjear, por tani vetm pr nj numr t kufizuar t dispozitave.Kto raporte i paraqiten Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Evrops. Kopjet e tyre duhet domosdo t

drgohen organizatave kombtare t pundhnse dhe t puntorve t cilat do t ftohen t prfaqsohen

n mbledhjet e Komitetit qeveritar.Raportet q paraqesin palt shqyrtohen n katr organe t ndryshme. Dy nga kto jan specifike pr

Kartn sociale evropiane, ndrsa dy t tjera jan organe t rregullta t Kshillit t Evrops. Kt jan:Komiteti i ekspertve, Komiteti qeveritar, Asambleja konsultative dhe Komiteti i ministrave.


12/3912 | P a g e

8.8.4.2. Organet pr implementimin e karts

(a)Komiteti i EkspertvePrbhet nga jo m shum se shtat antar q i emron Komiteti i ministrave nga nj list ekspertsh t

pavarur, nga radha e shtetasve t shteteve antare t Kshillit t Evrops, e jo vetm t palvekontraktuese t Karts, me kusht q dy asnjher nuk mund t jen nga nj shtet dhe se duhet siguruar njprfaqsim t drejt gjeografik. Kta emrohen pr gjasht vjet dhe mund t riemrohen prap. TaniKomiteti i ekspertve ka 9 antar, kta i propozojn shtetet pal. Mandati i tyre sht gjasht vjet dhe

mund t riemrohen.Protokolli pr ndryshimin e Karts soc.evro. ka pasur pr qllim ta bj m efikas mekanizminmbikqyrs, e ka autorizuar Komitetin e ekspertve t pavarur t jap mendime juridike se a jan ligjetkombtare dhe praktikat e shteteve n pajtim me detyrimet nga Karta dhe t publikoj kto mendime.

(b)Nnkomiteti i Komisionit Social Qeveritar ( Komiteti Qeveritar)Konkluzionet e Komitetit t ekspertve bashk me raportet e shteteve i paraqiten pr shqyrtim Komitetit

qeveritar. Ky prbhet nga nj prfaqsues i secils pal kontraktuese dhe m s shumti dy prfaqsues tftuar t organizatave ndrkombtare t pundhnsve dhe dy organizatave ndrkombtare t puntorvesi vzhgues me status konsultativ. Komiteti qeveritar i paraqet Komitetit t ministrave raportin mekonkluzione duke i bashkangjitur raportin e Komitetit t ekspertve.

(c)Asambleja Konsultativesht nj ndr organet statusore t Kshillit t Evrops. Ky organ konsultativ i autorizuar t shqyrtoj

shtjet nga kompetenca e tij dhe t paraqes konkluzionet e veta n form rekomandimi Kshillit tministrave.Asambleja konsultative prbhet nga prfaqsuesit e secilit antar t zgjedhur nga parlamenti ose

emruar n mnyr q ai e prcakton. Kta duhet t jen shtetas t shtetit q e prfaqsojn, por nuk munt jen njhersh antar t Komitetit t ministrave.Kompetenca e tij sht thjesht konsultative, por jo pa ndikim, pr shkak se si organ vrtet parlamentar

prfaqson opinionin publik t shteteve antare.

(d)Komiteti i MinistraveSipas statutit t Kshillit t Evrops, Komitetit i ministrave n fakt mund t bj vetm rekomandime dhemund t krkoj nga antart ta informojn pr aksionet q kan marr n lidhje me kto rekomandime.

9. Sistemi Ndramerikan i t Drejtave t Njeriut9.1.Hyrje

Prparimi dhe mbrojtja e t drejtave t njeriut n kontinentin amerikan lidhen me veprimtarin eOrganizats s Shteteve Amerikane (OSHA), q sht organizata me e vjetr regjionale n bot. Ideja eformimit t OSHA-s lidhetme emrin e Shon Bolivarit, i cili n Kartn e Xhamajks 1815 angazhohej prkrijimin e nj lidhjeje t popujve t Ameriks q kan nj origjin, gjuh, nj fe dhe zakone t njjta. Si

rezultat i ksaj mbahet Kongresi i Panamas m 1826.


13/3913 | P a g e

9.2.Sistemi i t drejtave t njeriut i bazuar n Kartn e Organizats s Shteteve AmerikaneKarta e OSHA-s, sht traktat shumpalsh ose Kushtetua e OSHA-s. Karta sht miratuar nKonferencn e IX ndramerikane (Bogota 1948), kur e nnshkruan prfaqsuesit e t gjitha 23 shteteveamerikane.N preambuln e Karts theksohet se misioni historik i Ameriks sht ti ofroj njeriut vendin e liris dhe

nj mjedis t favorshm pr zhvillimin e personalitetit t vet dhe realizimin e aspiratave te tij tdrejtprdrejta.Karta e OSHA-s i prmend t drejtat e njeriut vetm n kuadr t parimeve dhe t drejtave dhe detyrave

themelore t shteteve.Karta sht plotsuar me Protokollin e reformave t Karts s OSHA-s (Protokolli i Bueno Airesit).Ky protokoll ka sjell nj risi t rndsishme: ka vendosur q Komisioni ndramerikan pr t drejtat e

njeriut, t bhet nj ndr organet e OSHA-s me detyr themelore t merret me prparimin e respektimitdhe t mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe t shrbej si organ konsultativ i organizats n kt fush.

9.3. Deklarata Amerikane pr t Drejtat dhe Detyrat e NjeriutDeklarata parasheh se cdo qenie njerzore ka t drejt pr jet, liri dhe sigrui personale, t drejt pr

barazi para ligjit pa dallim race, seksi, gjuhe, feje etj, t drejt t manifestoj lirisht fen e vet, t drejt tmendimit t lir, shfaqjes dhe prhapjes s ideve me do mjet, t drejt n mbrojtj ligjore nga sulmetshpifse n nderin, dinjitetin, jetn private dhe familjare, t drejt n shkollim q do ta aftsoj pr jet t

denj, t drejt pr tiu drejtuar gjykatave pr t siguruar mbrojtjen e t drejtave ligjore me t cilat cnohet drejtat elementare kushtetuese.Deklarata amerikane n dhjet nenet e fundit prmban detyrat q ka do individ, ndr t cilat bn pjes

detyra pr t ndihmuar, mbajtur, shkolluar dhe mbrojtur fmijt e vet t moshs jomadhore, detyra efmijeve pr t respektuar, ndihmuar, mbajtur dhe mbrojtur prindrit kur kjo sht e nevojshme, detyra tfitohet m s paku arsimi fillor, detyra pr t marr pjes n votme, detyra pr tiu nnshtruar ligjeve,detyra q n raste katastrofe t bj aso shrbime q jan n fuqin e tij, detyra q t paguaj tatimet eparapara me ligj dhe t punoj prderisa sht i aft.Deklarat amerikane sht miratuar n form t rezoluts pr arsye disa autor mendonin se nuk ka

kurfar vlere juridike. Me kalimin e kohs karakteri i saj ka ndryshuar, ndrsa sot konsiderohet seDeklarata prbn akt normativ q prmban interpretimin autoritativ t t drejtave themelore t individit

9.4. Konventa Amerikane pr t Drejtat e Njeriut9.4.2. Prmbajtja e Konvents

Konventa ka gjithsej 82 nene t ndara n tri pjes. Pjesa e par i referohet detyrimeve t shteteve dhe tdrejtave t mbrojtura.Pjesa e dyt i referohet Komisionit Ndrkombtar pr t Drejtat e Njeriut dhe Gjykats Ndramerikane

pr t Drejtat e Njeriut.Pjesa e tret prmban rregullat lidhur me nnshkrimin, ratifikimin, rezervat, ndryshimet dhe plotsimet

protokollet dhe denoncimin.Preambula e vendos sistemin e lirive personale dhe drejtesis sociale n kuadr t insistucioneve

demokratike me cka identifikohet koncepti i saj ideologjik n t cilin mbeshtet dhe persrit pohimin ngaDeklarata amerikane se t drejtat e njeriut nuk burojn nga fakti se dikush sht shtetas i shtetit t caktuapor bazohen n atributet e personalitetit njrzor q arsyeton nevojn e mbrojtjes ndrkombetare t tdrejtave t njeriut.Konventa prmabn nj list t gjat dhe definimin e t drejtave civile dhe politike, n grup bjn pjes:

e drejta pr jet, e drejta pr trajtim human, ndalimi i skllaveris, e drejta pr liri personale, e drejta prgjykim korrekt, parimi i joretroaktivitetit, e drejta pr dmshprblim, e drejta pr mbrojtje t nderit edinjitetit, e drejta pr martes dhe e krijimit t fsamiljes, e drejta pr emr, t drejtat e fmijs, e drejta prshtetsi etj.


14/3914 | P a g e

Pes nga kto t drejta dhe liri nuk kan qen t futura n Paktin pr t drejtat civile dhe politike, sic jane drejta e prons, liria nga ekzili, ndalimi i prznies kolektive, e drejta e prgjegjes dhe e drejta e azilit.Nga ana tjetr, e drejta e shkollimit t cilen e prmban Protokolli i Par i Konvents Evropiane, nuk sht

e mbrojtur n mnyr speciale n Konventn Amerikane.N kt konvent vrehen disa lshime, si jan: mosprmendja e s drejts pr vetvendosje, e cila nuk

konsiderohet si e drejt individuale n kuptimin e ngusht, por si e drejt q sht e domosdoshme prshfrytzimin e t gjitha t drejtave tjera t njeriut, t drejtat e pakicave q mund t ket njfar rndsieprsa i prket popullsis indigjene, etj.

9.5.Mekanizmat mbrojtese t KonventsKonventa amerikane pr t drejtat e njeriut ka parapar dy organe q do t jen kompetente pr

mbrojtjen e t drejtave nga Konventa. Kto jan: Komisioni Ndramerikan pr t drejtat e njeriut dheGjykata Ndramerikane pr t drejtat e njeriut.

9.5.1. Komisioni Ndramerikan pr t drejtat e njeriut9.5.1.1. Prbrja e Komisionit

Ky komision prbhet nga 7 antar, t cilt i zgjedh Asamblea e Prgjithshme e OSHA-s, nga lista ekandidatve q i propozojn shtetet antare dhe q duhet t ken cilsi t larta morale dhe aftsi t

njohura n fushn e t drejtave t njeriut, q shrbejn n cilsi personale, q duhet t garanton pavarsine tyre.N komision nuk mund t jen t prfaqsuar n t njejtn koh dy shtetas t nj shteti. Antaret zgjedhe

pr 4 vjet dhe mund t rizgjedhen vetm edhe nj her. Derisa u zgjat mandati antart e Komisionit nukbn t ushtrojn asnj aktivitet tjetr q do t mund t ndikonte n pavaresin ose paanshmrin e tyre.Komisioni mblidhet rregullisht s paku dy her n vit pr nj koh jo m shum se 8 jav, por mund t

mban edhe mbledhje t jashtzakonshme kur sht e nevojshme, q sht br gati si rregull.

9.5.1.2. Funksionet dhe kompetencat e KomisionitFunksioni kryesor i Komisionit sht prparimi i respektimit t t drejtave t njeriut. Duke u nisur nga

kjo, Komisioni sht i autorizuar: t zhvilloj ndr popuj vetdijen pr t drejtat e njeriut, tu jap

rekomandime qeverive, t krkoj nga qeverit informata pr masat q kan ndrmarr n fushn e tdrejtave t njeriut, t prgatis studime dhe raporte, tu prgjigjet pyetjeve t shteteve, t ndrmarraksione me rastin e peticioneve dhe ti parashtroj raport vjetor Asambles s Prgjithshme t OSHA-s.

9.5.1.3. Procedura para KomisionitShqyrtimi i ankesave fillon me krkesn e informats nga Komisioni prej qeveris se shtetit prgjegjs p

kinse shkelje. Komisioni mund t vrtetoj faktet e parashtruara n peticion ose parashtres dhe po qe enevojshme edhe t bj hetime. Komisioni mundet po q se krkohet t dgjoj palt. Komisioni u vhet ndispozicion palve t interesuara n mnyr q t arrihet zgjidhja miqsore. N rast kur palt nuk arrijnzgjidhje miqsore, Komisioni harton raportin ku parashtrohen faktet dhe konkluzionet te t cilat ky kaardhur. Ky raport u dorzohet shteteve t interesuara, t cilat nuk jan t lira ta publikojn.

Konventa nuk saktson se far sht vlera juridike e mendimit t Komisionit me t cilin konstatohetcenimi i konvents, por shikuar formalisht ky nuk ka forc detyrimore sikurse vendimi i Gjykats.Megjithkt, ky sht vendim juridik autoritativ i organit q sht autorizuar nga konventa pr shtje tprmbushjes s detyrimeve q kan ndrmarr shtetet pal.


15/3915 | P a g e

9.5.1.4. Veprimtaria e KomisionitRaportet e para pr shkeljet e rnda t t drejtave t njeriut datojn nga fillimi i t 60-ve dhe kishin t

bnin me Kubn, Haitin dhe Republikn Dominikane.Njri ndr funksionet e Komisionit sht shqyrtimi i peticioneve pr shkeljen e t drejtave t njeriut, q

mund t parashtrojn individt, grupet ose organizatat joqeveritare. Kjo e drejt prbn nj karakteristikt shquar t Konvents Amerikane n krahasim me Konventn Evropiane dhe Paktin ndrkombtar pr tdrejtat civile dhe politike, ngase ky sht organi i vetm ndrkombtar t cilit i sht dhn si kompetenckryesore dhe e prgjithshme t pranoj dhe t merret me parashtresat individuale pr shkeljen e t

drejtave t njeriut.Puna e komisionit ka qen shum e vshtir pr shkak se vepronte n nj mjedis jo t favorshm prrealizimin e qllimeve t tij, mjedis ku sundonin regjimet diktatoriale dhe ku nn pretekst t lufts kundrkomunizmit bheshin shkelje t panumrta t t drejtave t njeriut. Kjo ka ndikuar q atij ti drejtohen ngadisa qindra ankesa pr do vit, t cilat kishin t bnin n t shumtn e rasteve me burgimet masivearbitrare, prdorimin sistematik t torturave, personat e zhdukur, mungesn e plot t mjeteve jurdike,dbime nga shtetet pa vendim gjyqsor dhe shkelje t tjera t ngjashme me t cilat cnohen rnd t gjithastandardet civilizuese.Punn e komisionit e vshtirsonte shum dh mungesa e bashkpunimit nga ana e qeverive t

interesuara, t cilat n shumicn e rasteve i ofronin Komisionit informata t pakta dhe prpiqeshin mshum ta mbulonin rastin e parashtruar Komisionit, sesa ta hetonin dhe t cilat n kto raste m shum

vepronin si kundershtare sesa si partner t vullnetshm.Puna e Komisionit paraqitet n raportet vjetore t parashtruara Asambles s Prgjithshme t OSHA-s.Kshtu, me 1978 afro gjysma e raportit u referohej ankesave individuale.

9.5.2. Gjykata Nderamerikane per te Drejtat e Njeriut9.5.2.1. Themelimi dhe prbrja e Gjykats

Konventa amerikane prcakton organizimin, kompetencat, funksionet dhe proccedurn para Gjykats.Sipas Konvets, Gjykata prbhet nga 7 gjyqtar t zgjedhur n cilesi individuale nga radha e juristve meautoritet m t lart moral dhe aftsi t njohura n fushn e t drejtave t njeriut dhe q posedojnkualifikime pr ushtrimin e funksioneve m t larta gjyqsore.

Te drejtn pr t propozuar dhe pr t marr pjes n zgjedhje t gjyqtarve kan vetm shetetet pal tKonvents. Gjyqtart zgjedhen pr nj periudh 6 vjeare dhe mund t rizgjedhen vetm nj here.Konventa ua ka ln shteteve antare t vendosin se ku do t jet selia e Gjykats. Me 1 korrik 1978Asamblea e Prgjithshme e OSHA-s propozoi q Gjykata t vendoset n Kosta Rike, n shenj pranimishtetit ku ishte miratuar konevnta, q e kishte ratifikuar i pari Konevntn.Gjykata nuk sht organ i sistemit ndramerikan si sht Komisioni. Kjo do t thot se ajo sht

kompetente vetm n raste t parapara me Konvent, respektivisht pr shtetet antare t Konvents.


16/3916 | P a g e

9.5.2.2. Kompetenca e GjykatsGjykata Ndramerikane pr t Drejtat e Njeriut sht orgna gjyqsor autonom. Gjykata sht

kompetente t zgjidh mosmarrveshjet dhe t jap mendime kshilldhnse. Konventa prcakton sevetm shtetet pal dhe Komisioni mund ti parashtrojn raste Gjykats. Individt nuk mund ti parashtrojnraste Gjykats, ky vendim sht marr ngase shumica e shteteve jan deklaruar se nuk jan t gatshme tpranojn t drejtn e individve ti drejtohen Gjykats. Vendimi i Gjykats sht definitiv dhe ipaapelueshm. Gjykata kur gjen se ekziston cenimi i t drejtave dhe lirive mund t krkoj:

a) q pals s dmtuar ti sigurohet gzimi i t drejts ose liris s tij q sht cenuar;

b) t eliminohen pasojat e veprimeve q kan shkaktuar shkeljen e t drejtave dhe lirive t tilla;c) ti jepet dmshprblimi pals s demtuar.Gjykata parashtron raport vjetor pr cdo mbledhje t rregullt Asambles s Prgjithshme t OSHA-s, n

t cilin thekson posarisht rastet kur ndonj shtet nuk ka vepruar n pajtim me vendimet e saj dheparashtron rekomandimet e veta lidhur me kt.Deri sot Gjykata ka marre pak vendime ne ceshtje kontestimore dhe keto kishin te benin kryesisht mepersonat e zhdukur dhe vrasje te civileve.

9.5.2.3. Kompetenca keshilldhenese e GjykatesKonevta amerikana ka parapar se shtetet antare t OSHA-s mund t krkojn nga Gjykata kshill n

lidhje me interpretimin e Konvents dhe t do marrveshje tjetr ndrkombtare nga fusha e t drejtave

t njeriut, e q ka t bj me sendrtimin e t drejtave t njeriut n shtet q i takon sistemit ndramerikan.Kt t drejt e kan edhe organet e organizats si Asamblea e Prgjithshme, Mbledhja konsultative eministrave t punve t jashtme, Kshillat, Komiteti juridik ndramerikan, Komisioni ndramerikan pr tdrejtat e njeriut dhe Sekretariati i Prgjithshm.Gjykata deri m sot ka sjell shum vendime keshilldhenese pr shkak t jogatishmris s shteteve dheorganeve te OSHA-s q ti drejtohen. Nga tet krkesat e para, pes i kan parashtruar shtetet, ndrsa triKomisioni ndramerikan pr t drejtat e njeriut.


17/3917 | P a g e

PJESA E DYTT DREJTAT THEMELORE T NJERIUT

T MBROJTURA ME T DEJTN NDRKOMBTARE

I. NDALIMI I SKLLAVRIS1. Historiku i skllavris

Ndalimi i skllavris dhe i tregtis me skllevr paraqet fillimin e veprimtaris ndrkombtare nmbrojtjen e t mirave kryesore njerzore. Prpjekjet e shteteve pr ndalimin e skllavris datojn nga fundi shek. XVIII dhe fillimi i shek. XIX. Deri ather skllavria jo vetm q sihet e pranuar, por shtetet e mdha(Anglia, Spanja, Portugalia, Holanda dhe Franca) lufotnin pr monopol n tregtin me skllevr, si njveprimtari shum e levrdishme.Skllevria dhe vnia e zezakve dhe e personave t racave tjera pos t bardhve, n pozit t skllavit, jan

konsideruar shum gjat si fenomen krejtsisht normal nga ka dal, se kta mund t jen objekt pronsiesikurse edhe do send tjetr. Nisur nga kjo q n vitin 1441 fillon gjuetia e skllevrve zezak n jug t kepitBajador, dhe q nga ather evropianet fillojn t sjellin n tregje skllevr nga Afrika pr shitje. Nga viti1510 fillon trafiku i vrtet i zezakve n Amerik. Nuk dihet sakt kur ka arritur zezaku i par n Amerik,por mendohet se nj apo dy mund t ken arritur me Kolombon m 1492.

Realizimi i trafikut masiv filloi m 1518 kur Kurora mbretrore e Spanjs autorizoi transportimin e 4000zezakve pr n Espanjolle, Kub, Xhamajk dhe Puerto Rico. M pastaj zezakt fillojn ti drgonin n Brazil,megjithse nuk dihet sakt kur.Skllevrit shiteshin ose kmbeheshin pr gjsende t ndryshme si pr drithra, qilima, shufra metali, en

bakri, arm zjarri, barut, raki, cigare, lkura, plhura, mndafsh etj.Kjo tregti shum gjat nuk sht konsideruar se sht n kundershtim me krishterimin dhe me t drejtn

Sipas nj interpretimi, shtetet q kan krijuar koloni n Amerik, kan t drejt t sigurojn mirqenien etyre, kurse mnyra m e mir pr kt sht q t kultivojn kallamin e sheqerit, q krkon nj pun tmundimshme t ciln mund ta rezistojn vetm zezakt, prandaj importimi i zezakve n Amerik shtnevoj imperative.

2. Prpjekjet pr ndalimin e skllavrisS pari skllavria si insitucion sht ndaluar n Franc me nj ligj t miratuar m 1791, m pastaj

shembullin e Francs e kan ndjekur Danimarka , q ishte vendi i par q ndrmori masa pr ndalimin etregtis m skllevr. Anglia ndaloi tr trafikun me skllevr n dominionet e saj m 1807.Hapat pr ndalimin e tregtis me skllvr deri m 1830 kishin ndrmarr edhe shumica e vendeve latino-

amerikane sado q efektet e drejtprdrejta ishin t pakta, sepse trafiku legal ishte ndaluar, por trafikuilegal kishte vazhduar gati gjat tr shek. XIX. Grupin e fundit t shteteve q e suprimuan skllavrine eprbjn Rusia dhe SHBA-t.Si dihet, e drejta ndrkombtare e re duke filluar nga shek. XIX ka pasur disa rregulla, sipas t cilave e

drejta e fitimit t prons n disa objekte mund t kufizohej n disa raste. Sipas ksaj njeriu pa marr

parasyh cils rac i takon, nuk mund t jet objekt pronsie dhe duhet t gzoje t drejtat natyrore kurseskllaveria sht n kundrshtim m t drejtn natyrore.

- Nuk mund t ket pronsi t njeriut mbi njeriun,- N asnj pjes t bots nuk sht lejuar tregtia me skllvr dhe konform me kt ligjet e brendshme q

lejojn kt tregti jan nulpr t drejtn ndrkombtare.- Tregjet e skllevrve nuk jan t ligjshme dhe ndalohet fardo forme ose praktike e kesaj tregtie, dhe- do skllav bhet i lir kur t gjendet n territorin e ndonj shteti t qyteteruar.


18/3918 | P a g e

Rezultati i par i rndsishm n planin ndrkombtar sht nj deklarat kundr tregtis me zezak, emiratuar n Kongresin e Vjens me 8 shkurt 1815, e cila prmbane gjykimin solemn t tregtis me skllevrMe t, tregita me skllever shpallet e neveritshme nga pikpamja e njerzishmris dhe e moralit tprgjithshm.M 1841 n Londr lidhet marrveshja e par shumpalshe ndrmjet Anglis, Austris, Francs, Prusis

dhe Rusis, pr pengimin e tregtis me skllevr, me t ciln tregtia me skllevr barazohet me piraterindhe prcaktohen zona t gjra t kontrollit.

3.

Ndalimi i tregtis me gra dhe femij

Papunsia kronike n shum vende t bots, sidomos ndr gra, ka ndikuar n prhapjen e dukuris srekrutimit t tyre me qllim t shfrytzimit pr prostitucion. Me qllim t pengimit t ksaj dukurie, shtetekan lidhur shum marrveshje. Kshtu, me 18 maj 1904 n Paris sht lidhur Marrveshja e par prluftimin e tregtis me robr t bardh e cila i detyron shtetet q ta luftojn tregtin me gra, t vendosinmbikqyrjen mbi stacionet hekurudhore dhe portet hyrse, t mbledhin informata prkatse dhe ti kthejnn vendet nga kan ardhur grat dhe vajzat e rekrutuara ose t dyshimta se do t shfrytzohen prprostitucion.Me 4 maj 1910 sht lidhur Konventa e re pr pengimin e tregtis me robr t bardh, me t ciln shtetet

detyrohen q t ndrmarrin t gjitha masat e nevojshme pr dnimin e t gjith atyre personave, t cilt,

me qllim t knaqjes s epsheve t t tjerve, kan kontraktuar, kan drguar ose kan mashtruar cilndogrua a vajz t moshs jomadhore, madje edhe nse ajo ka dhn plqimin.Me 2 dhjetor 1949 Asambleja e Prgjithshme e Kombeve t Bashkuara ka miratuar Konventn pr

ndalimin e tregtis me njerz dhe t eksploatimit t prostitucionit t personave t tjer, e cila konfirmoninstrumentet ndrkombtare t miratuara gjat periudhs s Lidhjes s Kombeve dhe nn kujdesin e saj.


19/3919 | P a g e

II.MBROJTJA E PAKICAVE1. Historiku i mbrojtjes s pakicave

eshtja e mbrojtjes s pakicave imponohet edhe sot pr shkak se numri i shteteve me popullsi t prziern pikpamje etnike, racore, fetare ose gjuhsore sht shum i madh.Prpjekjet pr prmirsimin e pozits s pakicave jan t vjetra disa shekuj dhe m s shpeshti lidhen me

shek. XVII dhe me Traktatin e Osnabrykut (Vestfalise 1648) me t cilin i jepej fund Lufts tridhjetvjeare

dhe proklamohej barazia n t drejtat ndrmjet shumics katolike n Evrop dhe pakics protestante.Prpjekje t ktilla kishte edhe m par, kurse n literaturn e t drejts ndrkombtare prmedet semadje afro 100 vjet para Traktatit t Osnabrykut sht lidhur nj traktat ndrmjet Francs dhe Turqis iquajtur Kapitulacion, me t cilin parashihej liria e fes pr shtetas Francez n Tuqi.E drejta e mbrojtjes me kto kapitulacione ka pasur t bj fillimisht vetm me krishtert q ishin shtetas

t shteteve krishtere n Perandorin Osmane, d.m.th. me mbrojtjen e t huajve por jo edhe t krishterveq ishin shtetas t Ports, por q nga kapitulacioni i 1673, Francs i pranohet e drejta e mbrojtjes s tgjith katolikeve, qofshin ata shtetas Francesz apo t mbrojtur dhe t gjith atyre q jan n mbrojtjen esaj, fardo qofshin.T gjitha traktatet e lidhura deri n fund t shek. XIX kishin pr qllim t siguronin mbrojtjen e pakicave

fetare e jo edhe t pakicave kombtare ose etnike dhe gjuhsore. Por edhe mbrojtja e pakicave fetare kisht

t meta q kishin t bnin para s githash me implementmin e detyrimeve t parashikuara. Mjafton tprmendet ndjekja e muslimanve dhe hebrenjve nga Spanja n shek. XVI, masakra e hugenotve, luftatfetare n Evropn Perndimore, masakrimet e hebrenjve etj. Shetet evropiane kan intervenuar ose janprmbajtur nga intervenimi varsisht nag interesat e veta, e n shume raste kur ndjekjet dhe krimettronditnin tr botn, ato manifestonin nj indiferentizm t mjer q e dshmojn jo vetm ngjarjet nga ekaluara m e largt por edhe disa nga ditt e sotme, gj q e vrteton lufta n Bosnje (1992-1995) dhegjenocidi mbi muslimant boshnjak por edhe ndjekejt dhe krimet e tmerrshme kundr shqiptarve nKosov q bhen mbi baza kombtare, politike dhe fetare.Traktatet e para kishin dispozita pr sigurmin e mbrojtjes s grupeve t ndryshme specifike, kishin t

bjn me pjestart e pakicave fetare, q ishin viktima t shpeshta t intolerancs dhe ndjekjeve.Fatkeqsisht, prkundr asaj q proklamohej, ekzistonte nj kontrast i madh ndrmjet parimeve t

tolerancs dhe jodiskriminimit q ishin t prbashkta pr t gjitha fet dhe realitetit dramatk t ndjekjevesi shprehje e qart e jotolerancs, me rast pjestart e pakicave fetare ishin rregullisht viktima.

2. Paraqitja e shtjes s mbrojtjes s pakicave etnike dhe gjuhsoreN fillim t shek. XIX bhen ndryshimet e konsiderueshme pr sa i prket numrit t subjekteve t mbrojtu

dhe numrit t shteteve t detyruara kshtu q:a) mbrojtja e pakicave bhet lnd e traktateve shumpalshe n vend t traktateve dypalshe;b) masat mbrojtse zgjerohen edhe pr grupe t tjera etnike dhe gjuhsore e jo vetm pr ato fetare, dhec) paraqiten tendenca pr sigurimin e barazis n t drejta civile dhe politike e jo vetm pr sigurimin e

liris s adhurimit.

Akti prfundimtar i Kongresit t Vjens i nnshkruar m 9 qershor 1815 nga prfaqsuesit e Austris,Spanjs, Britanis s Madhe, Portugalis, Prusis, Rusis dhe Suedis ishte dokumenti i par ndrkombtaq prmbante klauzola pr mbrojtjen e pakicave kombtare e jo vetm t pakicave fetare.Kshtu, ky akt kishte parapar t drejtn e polonezve n Poznanj t prdornin n pun zyrtare gjuhn

polake bashk me gjermanishten.Megjithat, kur ishte fjala pr posedimet turke n Ballkan, ana religjioze shpesh her kombinohej me

parimin etnik si ishte rasti me Greqin, Serbin, Vllahin dhe Moldavin, kshtu q mbrojtja e krishterven Turqi shrbente si paravan pas t cilit fshehej lufta pr lirim kombtar dhe pr krijimin e shteteve tpavarura.


20/3920 | P a g e

3. Intervenimet HumanitareE drejta e mbrojtjes s t krishterve sht marr shpesh si justifikim pr intervenime q njihen me emri

Intervenime Humanitare. T ktilla ishin intervenimi i Anglis n favor t waldensianve n Franc m1655, me rast Kromveli kishte krkuar nga Mazareni q t ndrkreheshin mizorit kundr protestantven rrethinn e Vo-as q llogaritej si intervenim i par i ndrmarr thjesht pr arsye fetare.E drejta e intervenimit u ishte dhn shteteve evropiane me traktate, q njihen me emrin Kapitulacione, e

q kishin lidhur disa nga shtetet evropiane me Turqin. Kjo vlen sidomos pr Rusin, e cila nga fundi i sheh

XVIII kishte t drejtn e mbrojtjes s kishs dhe besimtarve ortodoks n Turqi, me Traktatin e Paqes nKuquk Kajnargji dhe atij t Adrianopojs.E drejta ekskluzive e Rusis pr mbrojtjen e ortodoksve n Perandorin Otomane sht suspenduar me

Traktatin e Paqes s Parisit 1856, n favor t mbrojtjes kolektive t fuqive t mdha evropiane.Rusia ka hequr dor nga praktika e till e mbrojts s t krishterve pas revolucionit t Tetorit.

4. Problemi i pakicave para Luftes s Par BotrorePrbolemi i pakicave dhe i mbajtjes s tyre t dhunshme n kuadr t disa perandorive (turqis, austro-

hungaris, rusis) paraqiste para Lufts s par botrore nj ndr problemet m t rnda ndrkombtare.Nga fundi i Lufts s par botrore ishin krijuar parasupozimet pr zgjidhjen e shtjes s shum popujve

ose t pjesve t tyre. Por, ndryshe nga pritej, Konferenca e Paqes e Parisit e prkrahu parimin evetvendosjes vetm prsa u prket popujve nn sundimin e Austro-Hungaris, t Rusis, Turqis dheGjermanis, d.m.th, t shteteve q kishin humbur n luft, por jo edhe n raste tjera sepse as krkesat prkorrigjimin e padrejtsive t bra me rastin e ndarjeve t mhershme territoriale, as krkesat pr kthimine territoreve t shkputura me dhun nga trungu natyror, as krkesat pr zbatimin e plebishitit norganizim dhe mbikqyrje ndrkombtare si mnyr e vetme e drejt pr t vendosur rreth fatiti t popujvose pjesve t tij, nuk ishin prfillur.Si shihej qart, sigurimi i respektimit t parimit kombtar dhe i parimit t vetvendosjes q aq shum

ishin propaganduar si qllime t lufts nga Wilsoni e Lenini, nuk kan mundur t realizohen, sepse disashtete t mdha nuk kan dshiruar sinqerisht zgjidhjen e drejt t shtjes kombtare, kurse pasoja e pare drejtperdrejt e ksaj ishte se ndarjet territoriale pas luftes nuk ishin br n prputhje me parimin

kombtar dhe me vullnetin e popujve t interesuar, por m shum sipas interesave t shteteve apo tgrupeve t shteteve t ndryshme.Nga kjo del se, disa popuj jan liruar si rezultat i Lufts s par botrore, por me ndarje ose rindarje t

reja, shum popuj jan dmtuar pa mas, sepse shum grupe t mdha kombtare, fetare ose gjuhsorekishin mbetur jasht shteteve nacionale t tyre. Kjo vlen sidomos pr gjermant, hungarezt dheshqipatrt.


21/3921 | P a g e

5. Problemi i pakicave pas Lufts s Par Botroreshtja e vendosjes dhe e sigurimit t nj mbrojtje efektive t pakicave ishte objekt diskutimi gjat Lufts

s par botrore, me rast shum organizata private, kongrese dhe konferenca provonin t formuloninzgjidhjet pr problemet e tyre prkitazi me ruajtjen e karakteristikave etnike, liris s adhurimit dhe t fesetj. Kto prpjekje jan prcjell edhe me disa projekte zyrtare si ishte ai i Zvicrs, i cili krkonte q nshkall ndrkombtare t sigurohej barazia para ligjit, liria e besimit dhe e drejta e pakicave pr tprdorur gjuhn e tyre.

shtja sht diskutuar edhe gjat debatit lidhur me Statutin e Lidhjes s Kombeve. Presidenti i SHBA-veWoodrow Wilson angazhohej q shteteve t reja tu krkohet, pr njohje t pavaresis, garantimi i barazispr pakica t tyre racore ose kombtare.Traktati me Polonin q sht prgatitur i pari ishte model pr traktatet tjera pr pakicat q u lidhn n

Paris gjat Konferencs s Paqes ndrmjet Fuqive kryesore aleate dhe t bashkuara : SHBA-s, Anglis,Francs, Italis dhe Japonis, nga njra an dhe Polinis, Mbretris s serbve, Kroatve dhe Sllovenve,ekosllovakis, Rumanis, Greqis nga ana tjeter.Kto traktate prbnin grupin e par t instrumenteve ndrkombtare q prmbanin dispozita pr

mbrojtjen e pakicqave q do t garantoheshin nga Lidhja e Kombeve.Grupin e dyt e prbenin traktatet e prgjithshme t paqes, n t ciat ishin futur kapituj speciale pr

mbrojtjen e pakicave. N kt grup bnin pjes:

-traktati i Paqes me Austrin 1919-traktati i Paqes me Bullgarin 1919-traktati i Paqes me Hungarin 1920-traktati i Paqes me Turqin 1923.Grupin e tret e prbnin traktetet tjera n t cilat ishin futur kapituj special n grup bnin pjes:

-konventa Gjermano-Polake pr Shlezin e Siprme 1922-konventa q i referohet Territorit t Memel-it e lidhur ndrmjet Fuqive Aleate dhe Lituanis 1924Grupin e fundit, t katrt, e prbjn Deklaratat e bra para Kshillit t Lidhjes s Kombeve me rastin e

pranimit n lidhje nga:-Shqipria 2 tetor 1921-Estonia 1923

-Finlanda 1921-Letonia 1923-Lituania 1922, dhe-Iraku 1932


22/3922 | P a g e

9. shtja e mbrojtjes s pakicave pas Luftes s Dyt BotroreKarta e OKB-s nuk prmban dispozita q u referohen drejtprdrejt pakicave. Kjo ka qen pasoj e nj

eksperience t hidhur nga periudha e Lidhjes s Kombeve lidhur me pakicat, por edhe e nj orientimi t ri,cili mbrojtjen e pakicave e vinte n kontekstin e prgjithshm t njohjes dhe t respektimit t t drejtavedhe t lirive themelore t njeriut. Megjithat, Karta n disa vende shprehimisht kkron respektimin e tdrejtave t njeriut dhe t lirive themelore pr t gjith, pa dallim race, gjuhe ose feje.shtja e njohjes dhe mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore pr t gjith, pa dallim

race, gjuhe ose feje, ka qen objekt i rregullimit n nj sr traktatesh ndrkombtare t lidhura pas Luftss dyt botrore.Disa nga kto marrveshje prmbajn dispozita me t cilat ndalohet diskriminimi i drejtprdrejt a i

trthort midis shtetasve n baz t racs, gjuhs ose fes. Kshtu, marrveshjet e paqes me Italin,Hungarin, Bullgarin, Rumanin dhe Finlandn, prmbajn nj dispozit identike, me t ciln uurdhrohet ktyre shteteve q t ndrmarrin t gjitha masat e nevojshme pr tu siguruar t gjihprsonave shfyrtzimin e t drejtave dhe t lirive themelore t njeriut, duke nnkuptuar ktu edhe lirin efjals, shtypit dhe publikimeve, lirin e fes, lirin e bindjes politike dhe t tubimit, pa dallim race, gjuheseksi apo feje.Traktati pr rivendosjen e pavarsis s Austris prmban obligime shum m t hollsishme lidhur me

pakicat. Me t Austria obligohet q t ndrmarr t gjitha masat e nevojshme pr ti siguruar do personi t

drejtat dhe lirit themelore, pa dallim race, gjuhe apo feje dhe t mos lejoj fardo diskriminimi n baz tracs, gjuhs apo fes.Prve ktyre marrveshjeve pas Lufts s dyt botrore, jan lidhur edhe disa t tjera, si Marrveshja

ndrmjet Pakistanit dhe Indis, Danimarks dhe Gjermanis, Mbretris s Bashkuar dhe Irlands VerioreGreqis dhe Turqis pr Qipron etj.Nevoja q t drejtat e pakicave t prfshihen n akte m t rndsishme nga fusha e t drejtave t njeriut

dhe t krijimit t nj sistemi t mbrojtjes s veant t pakicave, sht aktualizuar me rastin e prgatitjes sDeklarats s Prgjithshme pr t Drejtat e Njeriut. Prej ather shtja sht diskutuar shpesh nKomisionin pr t drejtat e njeriut, n organe t ndryshme t OKB-s, n tubime t ndryshmendrkombtare ose n biseda bilaterale t shtetarve. shtja ka mbetur aktuale edhe m tej pr shkak tpozits s pakicave n disa vende, ku si rezultat i veprimit shovinist t popujve me t mdhenj, sht br

shkelja e rnd jo vetm e t drejtave t pakicave, por edhe e t drejtave m elementare t njeirut p.shshembulli i pakicave n Rumani, Bullgari dhe n Jugosllavi, viteve t fundit.Duke u nisur nga karakteri i Deklarats, Nnkomisioni pr pengimin e diskriminimit dhe mbrojtjen e

pakicave ka insistuar me kmbengulje q mbrojtja e pakicave t inkorporohet n paktet pr t drejtat enjeriut, e sidomos t parashieht mbrojtja e atyre t drejtave t cilat sigurojn ruajtjen e veorive q idallojn pakicat nga shumica.


23/3923 | P a g e

10.Deklarata e t drejtave t personave q i prkasin pakicave kombtare, fetare dhegjuhsore

Asambleja e Prgjithshme e KB-ve ka miratuar Deklaratn e t drejtave t personave q u prkasinpakicave kombtare ose etnike, fetare dhe gjuhsore, e cila prmban nj sr t drejtash q u prkasinpakicave, n grup bjn pjes: e drejta pr t gazuar kulturn e vet, pr t predikuar dhe ushtruar fen evet dhe pr t prdorur gjuhn e vet, si n jetn private ashtu edhe n jetn publike, t marrin pjesefektivisht n jetn kulturore, fetare, sociale, ekonomike dhe politike,t marrin pjes efektivisht n shkall

kombtare dhe kur sht e nevojshme n shkall regjionale, n marrjen e vendimeve q kan t bjn mepakicn s cils ata i prkasin ose me regjionin n t cilin ata jetojn.Shtetet jan t detyruara t mbrojn ekzistencn, identitetin kombtar ose etnik, kulturor, fetar dhe

gjuhsor t pakicave, t ndrmarrin masa pr t garantuar ushtrimin e plot dhe efektiv t t gjitha tdrejtave t njeriut dhe lirive themelore pa asnj diskriminim dhe n kushtet e barazis s plot para ligjit,t ndrmarrin masa pr t krijuar kushte t favorshme pr tu mundsuar personave q u takojn pakicavt shprehin veorit e tyre dhe t zhvillojn kulturn, gjuhn, fen, traditat dhe zakonet e tyre, t kenmundsi adekuate pr t msuar gjuhn e tyre ose pr t msuar n gjuhn e tyre amtare dhe t marrinpjes plotsisht n prparimin dhe zhvillimin ekonomik t vendit t tyre.

11.Mbrojtja e pakicave me aktet e OSBE-sshtja e pakicave ka zn vend t rndsishm n punn e Konferencs pr Sigurimin dhe

Bashkpunimin n Evrop (KSBE). Akti final i Helsinkit (gusht 1975) kishte parapar se shtetet q kanpakica kombtare duhet t respektojn t drejtn e pjestarve t pakicave pr barazi para ligjit dhe tujapin mundsi t plot pr t gzuar n mnyr efektive t drejtat e njeriut dhe lirit themelore.Sipas dokumentit, personat q u takojn pakicave kombtare kan t drejt ti gzojn plotsisht dhe

efektivisht t drejtat dhe lirit themelore pa kurfar diskriminimi, kurse shtetet jan t detyruara se kanpr t miratuar, kur sht e nevojshme masa speciale, me qllim t sigurimit t barazis s plot meqytetar t tjer t gjiht personave q u takojn pakicave kombtare, n ushtrimin dhe shfrytzimin e tdrejtave t njeriut dhe lirive themelore dhe n barazi t plot para ligjit. Ata kan t drejt t shprehin, truajn e t zhvillojn identitetin etnik, kuluror, gjuhsor ose fetar dhe ta ruajn dhe zhvillojne kulturn e

vet n do aspekt dhe t jen t lir nga fardo prpjekje pr asimilim. Ata kan posarisht t drejt: tprdorin lirisht gjuhn amtare, t krijojn dhe t mbajn institucione, organizata ose shoqata vetjakearsimore, kulturore e fetare, t krijojn dhe t mbajn kontakte ndrmjet vete brenda shtetit.Dokumenti i Kopenhags nuk ka forc shtrnguese dhe shpreh m tepr nj angazhim politik.Karta e Parisit pr nj Evrop t re (21 nntor 1990) ka parapar se t drejtat e njeriut dhe lirit

themelore u prkasin t gjith njerzve, jan t patjetrsueshme dhe t garantuara me ligj, se secili individdo t gzoj t drejt pr mbrojtje efektive juridike kombtare ose ndrkombtare, kundr do shkeljeje tt drejtave t tij dhe i ka obliguar shtetet q t mbrojn dhe t ndihmojn pr zhvillimin e identitetit etnik,kulturor, gjuhsor dhe fetar t pakicave kombtare, t marrin prsipr t prmiresojn edhe n t ardhmegjendjen e tyre, t sigurojn repsektimin e plot t t drejtave t individve q u prkasin pakicavekombtare.

Shtetet e KSBE-s kishin vendosur q bashkpunimin n fushn e mbrojtjes s pakicave ta vazhdonin methirrjen e nj takimi t ekpertve, i cili do t duhej t saktsonte parimet e Dokumentit t Konferencs sKopenhags.Dokumenti i Mbledhjes s Tret t Konferencs pr Dimensionin Njerzor t KSBE-s tregoi se shtja e

saktsimit t normave pr mbrojtjen e pakicave n nj mnyr ka prfunduar dhe tash e tuje si shtjekryesore parashtrohet zbatimi i plot dhe i shpejt i dispozitave dhe angazhimeve nga Dokumenti iKopenhags dhe Raport i mbledhjes s ekspertve, prandaj vmendja e ardhshme duhet orientuar ngaforcimi ose krijimi i mekanizamve t procedurave t reja pr mbrojtjen e t drejtave t personave q uprkasin pakicave kombtare.


24/3924 | P a g e

12.Komisari i Lart pr pakica kombtareKomisarin e Lart e emron Kshilli i Ministrave i OSBE-s me konsensus, n baz t propozimit t

Komitetit t fuksionarve t lart (Kshlli i Prhershm) pr nj periudh tre vjeare q mund tvazhdohet edhe nj her, nga radha e personaliteteve t shquara ndrkombtare q kan eksperienc tgjat prkatse dhe nga i cili mund t pritet paansi e plot n ushtrimin e funksioneve.Komisari i Lart sht i autorizuar:

- t mbledh dhe t pranoj informata pr shtje t pakicave kombtare;

- t vlersoj rolin e palve t involuara, natyrn e tensioneve dhe pasojat e mundshme pr paqe;- t bisedoj me palt dhe sipas nevojs t prparoj dialogun, besimin dhe bashkpunmin ndrmjet tyre;- ai mundet, po q se mon s ekziston rreziku nga konflikti, tia trheq vrejtjen Komitetit tFunksionarve t Lart, kurse kryesuesi kt e v n rend dite t mbledhjes s ardhshme t tyre;

- t mbledh dhe t pranoj informata pr statusin e pakicave kombtare dhe rolin e palve t involvuara,nga fardo burimi, duke prfshir ktu edhe mjetet e informacionit dhe organizatat joqeveritare.

Ktij mund ti dorzojn raporte t veanta:- qeverit e shteteve pjesmarrse, por edhe organet regjionale ose lokale t pushtetit ku jetojn pakicat

kombtare, dhe- prfaqesuesit e asociacioneve, organizatave joqeveritare, grupeve fetare dhe kombtare q jan

drejtprsdrejti t interesuara, q jan n hapsirn e tensioneve dhe q jan t autorizuara tprfaqsojn pakicat kombtare.

Komisari i Lart mund t vizitoj territorin e do shteti pjesmarrs dhe t komunikoj drejtprsdrejti mpalt e involvuara pr t marr informata t dors s par duke prfshir ktu informatat diskrete nga cdoindivid, grup ose organizat q jan drejtprsdrejti t interesuar pr gjendjen e pakicave kombtare.Pas vizits shtetit pjesmarrs, Komisari i Lart harton raportin tepr rezerv q prmban konstatimet

dhe prparimin e realizuar lidhur me at shtje.Komisari i Lart i parashtron kryesuesit raportin me konstatime, rezultate dhe prfundime, pr t cilin

kryesuesi konsultohet n menyr diskrete me shtetin e interesuar. Pas ksaj, raporti me komente eventuali dorzohet Komitetit t Funksionarve t Larte.

13.Dokumentet evropiane pr mbrojtjen e pakicave13.1Angazhimi i Bashkimit Evropian

Shtetet e BE-s kan miratuar nj Deklarat pr kriteret pr njohjen e shteteve t reja n Evropn Lindordhe n Bashkimin Sovjetik, me t ciln njohja e shteteve t reja kushtzohet:- me pranimin dhe respektimin e detyrimeve ndrkombtare q dalin nga aktet m t rndsishme

ndrkombtare, sidomos kur sht fjala pr shtetin ligjor, demokracin dhe t drejtat e njeriut; dhe- me garantimin e t drejtave t grupeve etnike dhe kombtare dhe t pakicave konform me detyrimet e

prcaktuara n kuadr t KSBE-s.Antarsimi i shteteve t Evrops Qndrore dhe Lindore n BE kushtzohet sipas kritereve me ekzistimin

e institucioneve t qndrueshme q garantojn demokracin, sundimin e ligjit, t drejtat e njeriut,respektimin e pakicave dhe mbrojtjen e tyre.Deklarata v n dukje se ndrtimi i nj Evrope t bashkuar dhe stabile mund t realizohet vetm n qoft

se luftohen t gjitha shfaqjet e nacionalizmit agresiv, racizmit, shovinizmit, ksenofobis dhe antisemitizmitsi dhe t diskriminimit dhe persekutimit t kujtdo qoft pr arsye fetare dhe ideologjike, n qoft serespektohen t drejtat e njeriut dhe t pakicave kombtare, n qoft se konfirmohet parimi ipaprekshmris s kufijve dhe respektimi i kufijve t njohur ndrkombetarisht dhe n qoft sekonfirmohet barazia e t drejtave t popujve dhe e drejta e popujve pr vetvendosje.


25/3925 | P a g e

13.2Angazhimi i Kshillit t Evrops KEKshilli i Evrops q nga formimi i tij (1949), kishte proklamuar nevojn e nj mbrojtje m t gjer t t

drejtave t pakicave, kurse m 1961 Asambleja kishte ftuar Komitetin e Ministrave q n nj protokollshtes t Konvents Evropiane t t drejtave t njeriut, t prfshij nj dispozit pr garantimin e disa tdrejtave t pakicave kombtare q nuk jan prfshir me konevnt, e cila sht e vrteta nuk kishte asnjdispozit pos asaj q ndalonte diskriminimin.Asambleja Parlamentare kishte krkuar nga Komiteti pr shtje jurdike dhe t drejtat e njeriut q gjat

shqyrtimit t krkesave pr pranim n KE t mbikqyrte rreptsisht repsektimin e t drejtave t prfshira

n Projektin e protokollit shtes, si dhe ratifikimin dhe zbatimin e Karts Evropiane t gjuhve regjionaleose t pakicave.

14.Konventa-kuadr pr mbrojtjen e pakicave kombtareKomiteti ad hoc pr mbrojtjen e pakicave kombtare (KAHMPK) i krijuar nga Komiteti i Ministrave, harto

projektin e Konvents-kuadr pr mbrojtjen e pakicave kombtare, i cili u miratua nga Komiteti iMinistrave.Konventa-kuadr nuk i prkufizon pakicat kombtare pr shkak se Komiteti i Ekspertve nuk kishte

mundur t gjente nj prkufizim i cili do t mund t prfshinte t gjitha kategorit e pakicave dhe q do tsiguronte prkrahjen e t gjitha shteteve antare, as nuk kishte rimarr ndonj prkufizim ekzistues.

Kjo konvent ka parapar q personave q u takojn pakicave kombtare duhet tu garantohen osesigurohen: barazia para ligjit dhe barazia e plot dhe efektive n fushn ekonomike, shoqrore, politike dhkulturore, liria e tubimeve paqsore, liria e organizimit, liria e shprehjes dhe liria e mendimit, ndrgjegjesdhe besimit.Nga ana tjetr personat q i prkasin pakicave detyrohen t respektojn legjislacionin kombtar

(shtetror) dhe t drejtat e t tjerve dhe t rezervohen nga fardo veprimi q sht n kundrshtim meparimet themelore t s drejts ndrkombtare.Konventa- kuadr pr mbrojtjen e pakicave kombtare sht objekt i vrejtjeve t shumta pr shkak se:

nuk prmban prkufizimin e pakicave, nuk ua njeh pakicave t drejtat kolektive, nuk e ndalon asimiliminvullnetar, se detyrimet e shteteve i prcakton me shprehje t cilat e relativizojn karakterin detyres .

15.Karta Evropiane e gjuhve regjionale ose t pakicaveShtetet antare t KE- s miratuan me 5 nntor 1992 Kartn Evropiane t gjuhve regjionale ose t

pakicave. Miratimin e Karts e kishin inspiruar disa faktor t rndsishm si jan:- rreziku q u kanosej gjuhve regjionale ose t pakicave t zhduken;- e drejta e patjetrsueshme e prdorimit t gjuhs s pakics privatisht dhe publikisht.Karta ka proklamuar disa qllime dhe parime me t cilat konfirmohej se njohja e gjuhve t pakicave sht

shprehje e pasuris kulturore si dhe nevoja e ndrmarrjes s aksioneve vendimtare pr prparimin e tyre,pr krijimin e kushteve pr lehtsimin ose pr inkurajimin e prdorimit t tyre me t folur ose me shkrim,detyra e shteteve q t mnjanojn do rrezikim ose trajtim jo t mir q ka t bj me prdorimin e gjuhs pakics e q ka si qllim t dekurajoj ose t vr n dyshim ruajtjen dhe zhvillimin e saj.

Karta ka mjaft mangsi, sepse shfrytzimin e disa t drejtave e v n varsi t situats, nga numri ibanorve i cili duhet t justifikoj masat e prcaktuara, familjen e t cilve e krkojn nj gj t till dhejan n numr q gjykohet mjaftueshm etj.


26/3926 | P a g e

16.Problemi i prkufizimit t pakicaveAsnj nga traktatet pr mbrojtjen e pakicave nuk ka prmbajtur shpejgimin se ka duhet t nnkuptohet

me termin pakic. Ky fakt thjesht vetvetiu tregon sa vshtir ka qen t arrihet pajtimi i prgjithshmrreth kuptimit t pakicave.Prpjekjet pr definimin e pakicave m s shpeshti lidhen me veprimtarin e Gjykats Ndrkombtare t

Drejtsis. Gjykata kishte theksuar elementet themelore q do t mund t inkorporohesihn n definicionine pakicave. Sipas Gjykats pakic sht:

- grup i veant;- pakic reale (e vrtet);- grupi natyror, fetar ose gjuhsor i ndryshm nga shumica;- grupi q e karakterizon ndjenja e solidaritetit, dhe- grupi q dshiron ti ruaj karakteristikat dalluese.

Njra ndr prpjekjet e fundit pr definimin e pakicave sht br nga antari i Nnkomisionit prPengimin e Diskriminimit dhe mbrojtjen e pakicave, rusi Stanislav Chernichenko, i cili mendonte sedefinicioni punus, i cili duhet t shrbej vetm si udhzues, i cili nuk do t krkoj miratimin zyrtar dhenuk do t jet juridikisht i detyrueshm.Diskutimi lidhur me prkufizimin e pakicave kan treguar se formulimi i fardo definicioni q do t

pranohej prgjithsisht sht detyr shum komplekse dhe e vshtir.Diskutimet kan qitur n shesh qart, se mund t prcaktohen me mjaft siguri disa nga elementet osekriteret themelore q duhet pasur parasysh n do rast kur flitet pr pakica. Kto kritere mund tsistematizohen n dy grupe: kritere objektive dhe kritere subjektive.

N grupin e par t kritereve pr prcaktimin e pakicave rregullisht prmendet se pakicat jan:- grupe t veanta;- madhsia numerike;- pozita jodominante, dhe- shtetsia e shtetit.

Grupin e dyt ose kriterin subjektiv e bn dshira e antarve t grupit q ti ruajn karakteristikat eveta.


27/3927 | P a g e

III. E DREJTA E VETVENDOSJES S POPUJVE1. Paraqitja e parimit te vetevendosjes

Parimi i vetvendosjes sht formuluar nn ndikimin e doktrins s t drejtave natyrore t njeriut dhelidhet me periudhn e kalimit nga feudalizmi n kapitalizm, kur krkesat e borgjezis s re drejtohen kahafirmimi i sovranitetit kombtar dhe krijimi i shteteve t pavarura kombtare, q implikonte t drejtn epopullit pr ta prcaktuar rregullimin politik dhe statusin shtetror.

Parimi i vetvendosjes s popujve prmendet pr her t par pas lidhjes s marrveshjes s Madridit me1526, kur Francis I i Francs, deklaronte se sht n kundrshtim me t drejtn pr t br transferimin eqyteteteve ose provincave kundr vullnetit t banorve dhe se kjo mund t bhet vetm me pajtimin edhn shprehimisht.Aktet e para t rndsishme q prmbanin parimin e vetvendosjes ishin Deklrata e Pavarsis e Shtetev

t Bashkuara t Ameriks, Deklarata Franceze pr t Drejtat e Njeirut dhe Deklarata e t Drejtave tpopullit t Rusis.

2. Parimi kombtarPrpjekja pr organizimin e bashksis ndrkombtare mbi bazn e respketimit t aspiratave kombtare

formulohet dhe futet n teorin e s drejts ndrkombtare npermjet parimit kombtar, sipas t cilitshteti dueht t prputhet me kombin, ngase kombi sht shoqri natyrore e njerzve me territor, origjin,zakone dhe gjuhe t prbashkt q formojn nj bashksi jetsore dhe koshiencn sociale.Parimi kombtar pranohet me entuziazm nga autort gjerman, italian, polak etj. pr shkak se me t lidhe

e drjeta e kombeve pr tu organizuar n shtete dhe pr t gzuar lirin.Sipas ketij parimi do komb ka t drejt n shtetin e vet sovran dhe t drejtn t vendos lirisht pr fatin e

vet, pr ka shpejt fiton njohje n t drejtn ndrkombtare pozitive dhe luan nj rol t rndsishm prafro nj shekull n jetn ndrkombtare.

4. Inkosekuenca n zgjidhjen e shtjes kombtare pas lufts s par botroreShum popuj jan liruar nga Austro Hungaria, por sipas rindarjes s re, n kuadr t shteteve t rejaose t zgjeruara jan ln miliona banor q u takonin popujve t tjer, q ishte negacion i drejtprdrejt

parimit kombtar.Me ndarje ose rindarje n fillim t ktij shekulli shum popuj jan dmtuar pa mas, sepse pjes t mdha

t tyre mbeten jasht kufijve kombtar, q n praktik d.m.th. mosprfillje e vrazhd e parimit kombtardhe mosrespektim i parimit t vetvendosjes q aq zshm ishin propaguar si qllime t lufts.Pr shkak t interesave kontradiktore, Wilsoni zgjidhjen e shtjes kombtare e shihte tash nprmjet

sigurimit t mbrojtjes s pakicave kombtare, q sht dashur t sigurohet me kushtzimin e njohjes dhepranimit t shteteve n Lidhjen e Kombeve.Si rezultat i ksaj, shum shtete me traktate t paqes, me marrveshje t veanta ose me deklarata t

njanshme, me rastin e hyrjes n Lidhjen e Kombeve, jan obliguar q t sigurojn pr pjestart e

pakicave kombtare, fetare ose gjuhsore barazi t plot me shtetasit e tjer.


28/3928 | P a g e

5. Afirmimi i parimit t vetvendosjes gjat Lufts s Dyt BotroreKarta e Atlantikut proklamonte dshirn q t mos bhen kurfar ndryshimesh territoriale, n qoft se

nuk do t ishin n pajtim me vullnetin e lir t popujve t interesuar, t repsektohet e drejta e do populliq t zgjedh vet formn e qeverisjes nn t ciln dshiron t jetoj, dhe tu kthehet e drejta sovrane dhe edrejta q t qeverisin vetveten, atyre t cilve u sht marr m dhun.Karta e OKB-s proklamon si nj ndr qllimet kryesore t organizats zhvillimin e marrdhnjeve

miqsore, t bazuara n respektimin e parimit t barazis dhe t vetvendosjes s popujve, duke

konsideruar kto si kusht themelor pr marrdhnje paqsore dhe miqsore ndrmjet komebeve, i obligonantart e Kombeve t Bashkuara q kan ose marrin prsipr prgjegjsin pr administrimin eterritoreve.Rol t posam n lirimin e popujve ka luajtur sidomos Deklarata e Kombeve t Bashkuara pr dhnien e

pavarsis vendeve dhe popojve koloniale, e quajtur tradicionalisht Magna Carta e dokolonizimit, prshkak se shnonte fillimin e trendit t pakthyeshm kah dekolonizimi. Deklarata theksonte se t gjithpopujt kan t drejt pr vetvendosje... dhe t vendosin lirisht pr rregullimin e vet ekonomik, shoqrordhe kulturor.Nj ndr hapat m t rndsishm drejt legalizimit t s drejts pr vetvendosje bhet me miratimin e

Deklarates s Kombeve t Bashkuara mbi Parimet e s Drejts Ndrkombtare q u referohenmarrdhnjeve miqsore dhe t bashkpunimimt t shteteve konform me Kartn e Kombeve t Bashkuara

Deklarata proklamon se t gjiht popujt kan t drejt ta prcaktojn statusin e vet politik dhe tvendosin pr zhvillimin e vet ekonomik, shoqror dhe kulturor dhe i ka obliguar t gjitha shtetet tarespektojn kt t drejt.

6. Parimi i vetvendosjes dhe shtja shqiptare n ish-JugosllaviShum territore kompakte t banuara me shqiptar, q nga Kongresi i Berlinit, sidomos pas luftrave

ballkanike i jan shkputur trungut kombtar me kufij t cilt i kan vn shtetet imperislaiste nkundrshtim t plot me parimin kombtar dhe t drejtn pr vetvendosje.Shqiptart n Jugosllavi pas Lufts s Par Botrore trajtoheshin si pakic kombtare, por ishin t privuar

nga t gjitha t drejtat e parapara me sistemin e Lidhjes s Kombeve. Ata i ishin ekspozuar shtypjes m

brutale dhe presionit m t vrazhd pr tu shprngulur, shkombtarizuar ose asimiluar.Pr kt arsye shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera t ish-Jugosllavis i kishin mbshtetur shpresat veta pr zgjidhjen e shtjes kombtare n parimin kombtar ose n Kartn e Atlantikut.Konferenca themeluese e Kshillit Nacioonal lirimtar t Krahins s Kosovs, mbajtur n Bujan 31

dhjetor 1943 proklamonte besnikrin e respektimit t vullnetit t popullit, q ishte plotsisht n frymn et gjitha qndrimeve t shpallura prpara dhe gjat Lufts s Dyt Botrore. Rezoluta theksonte se Kosovadhe Rrafshi i Dukagjinit ... si gjithher ashtu edhe sot, dshiron t bashkohet me Shqiprin dhe shprehejbesimi se si rezultat i lufts s prbashkt do t vij koha kur t gjith popujt, pra edhe shqiptart, do tmund t deklarohen pr fatin e vet me t drejtn pr vetvendosje deri n shkputje.Ky qndrim i Konferencs s Bujanit nuk sht kontestuar drejtprdrejt asnjher.


29/3929 | P a g e

7. Prmbajtja e parimit t vetvendosjesAktet ndrkombtare dhe autort e s drejts ndrkombtare precizojn se vetvendosja n planin

ndrrkombtar konsiston n:- t drejtn e popujve ose t kombeve pr shkputje ose pr formimin e shtetit t pavarur;- t drejtn e popujve ose t kombeve pr shkputje me qllim t bashkimit me nj shtet tjetr, dhe- t dretjn e popujve ose t kombeve pr bashkim me shtetin n kuadr t t cilit kan qen edhe m

par, por tani si antare t federats, si njsi autonome etj, e jo n kuadr t shtetit unitar.

E drejta e vetvendosjes n planin e brendshm konsiston n:- t drejtn pr t prcaktuar rendin shtetror dhe shoqror;- t drejtn pr t disponuar lirisht me resurset natyrore dhe pr t zhvilluar jetn e vet ekonomike, dhe- t drejtn pr ti zgjidhur vet t gjitha shtjet e tjera q jan n kompetenc t brendshme.

8. Subjektet e s drejts pr vetvendosjeDisa autor t s drejts ndrkombtare, prve popullit dhe kombit, subjekt t vetvendosjes i

konsiderojn edhe kombsit.Me termin popull mund t nnkuptohen, individt q u takojn racave, feve dhe gjuhve t ndryshme, gj

q tregon qart se kjo ssht bashksi natyrore, por bashksi juridike, ngase t gjith i nnshtrohen nj

rendi juridik kombtar.Nj kuptim tjetr, me popull nnkuptohet nj komb i paorganizuar politikisht, nj grup social pa qeveri tvet ose nj grup social q jeton nn nj qeveri t popullit q nuk i takon

Documents

Mbrojtja Ndrkombtare Pr t Drejtat e Njeriut