T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BYOMEDKAL CHAZ TEKNOLOJLER

CHAZ DII ARIZALAR

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlndasatlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ORTAM BYKLNN LM .......................................................................... 3 1.1. Cihazlara Fiziksel Ortamn Etkisi ................................................................................. 3 1.2. Cihazn Bulunduu Ortamn llmesi........................................................................ 5 1.3. Cihazn Bulunduu Ortamn Proje zerinden Hesaplanmas....................................... 6 1.3.1. Plan, Proje ve lek .............................................................................................. 6 1.3.2. Planda Verilen ki Nokta Arasndaki Uzaklk ile lek Arasndaki liki ............ 7 1.4.Cihazn Bulunduu Ortamn Zemin Eiminin llmesi ............................................. 8 1.5. Cihazn Bulunduu Ortamn Hacminin Hesaplanmas ................................................. 9 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 11 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 13 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 14 2. ORTAMIN FZKSEL KOULLARININ LM ...................................................... 14 2.1. Cihazlara Fiziksel Koullarn Etkisi............................................................................ 14 2.2. Cihazn Bulunduu Ortamn Scaklk lmleri........................................................ 15 2.3. Cihazn Bulunduu Ortamn Nem lm................................................................. 16 2.4. Cihazn Bulunduu Ortamn Basn lm ............................................................. 17 2.5. Cihazn Bulunduu Ortamn Ik Seviyesi lm.................................................... 19 2.6. Cihazn Bulunduu Ortamn Vibrasyon lmleri .................................................... 20 2.6.1.Titreim Metre ...................................................................................................... 21 2.6.2. Titreim Arza Dedektr .................................................................................... 21 2.6.3. Titreim Spektrum Analizr .............................................................................. 21 2.7. Cihazn Bulunduu Ortamn Elektromanyetik Alan lm ..................................... 22 2.7.1. SAR Deerleri ..................................................................................................... 22 2.8. Cihazn Bulunduu Ortamn Ses Grlt lmleri .................................................. 23 2.8.1. Grlt................................................................................................................. 23 2.8.2. Grlt Kirlilii ................................................................................................... 24 2.8.3. Grltnn nsan zerindeki Etkileri.................................................................. 24 2.8.4. Genel Ortam Grltsn Azaltmak iin Alnabilecek Tedbirler....................... 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 36 3. CHAZ DII ELEKTRKSEL BALANTILAR .............................................................. 36 3.1. Cihaz Pil ve Batarya Balantlar................................................................................ 36 3.1.1. Piller..................................................................................................................... 36 3.1.2. Kulanm ekillerine Gre Pil eitleri ................................................................ 37 3.1.3. Fiziksel Yaplarna Gre Pil eitleri.................................................................. 38 3.1.4. Pil Yuvalar.......................................................................................................... 40 3.1.5. Pil Balantlarnn Etkisi...................................................................................... 41 3.2. Cihaz Kesintisiz G Kayna Balantlar ................................................................ 42 3.2.1. Offline UPS ......................................................................................................... 42 3.2.2. Online UPS .......................................................................................................... 43 3.2.3. Line Interactive (Hybrid UPS)............................................................................. 43

i

3.2.4. UPS lerde Aranan zellikler.............................................................................. 43 3.2.5. Cihaz Balantlar ................................................................................................ 43 3.2.6. UPS Seimi.......................................................................................................... 43 3.3. Cihaz Jeneratr Balantlar........................................................................................ 44 3.3.1. Tanabilir Cihazlara Jeneratr Balanmas ........................................................ 45 3.4. Cihaz ebeke Balantlar........................................................................................... 46 3.4.1. Tek Fazl Sva Alt Prizler ................................................................................... 46 3.4.2. Tek Fazl Sva st prizler .................................................................................. 46 3.4.3. Tek Fazl Nemli Yer Prizleri ............................................................................... 46 3.4.4. Tek Fazl Grup Prizler ......................................................................................... 47 3.4.5. Fazl ebeke ................................................................................................... 47 3.4.6. ebeke Kontrol .................................................................................................. 47 3.5. Cihaz Elektriksel Jak Balantlar............................................................................... 48 3.5.1. ATA Balants.................................................................................................... 48 3.5.2. Digital Visual Interface (DVI) Balants............................................................ 48 3.5.3. Paralel Port Kablo Balants............................................................................... 49 3.5.4. PS2 Balantlar................................................................................................... 49 3.5.5. USB Balants .................................................................................................... 49 3.5.6. Cat5 balants ..................................................................................................... 49 3.5.7. RJ45 Balants.................................................................................................... 49 3.5.8. RJ11 Balants.................................................................................................... 50 3.5.9. Dier Balant Elemanlar ................................................................................... 50 3.6. Cihaz Fi Balantlar.................................................................................................. 50 3.7. Priz ve Soket Balantlar ........................................................................................... 51 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 55 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 56 4. CHAZ DII GAZ BALANTILARI ............................................................................... 56 4.1. Gaz Tank Balantlar ................................................................................................. 56 4.2. Basnl Tplerle alma ........................................................................................... 56 4.2.1. Tplerin malat ................................................................................................... 57 4.2.2. Tplerin Emniyeti................................................................................................ 58 4.3. Gaz Basnlarnn lm .......................................................................................... 63 4.3.1. Basn Drcler (Reglatrler) ...................................................................... 64 4.4. Sabit Gaz Balantlar ................................................................................................. 65 4.5. Yasal Zorunluluklar .................................................................................................... 68 4.6.Hava ve Gaz Filtreleri .................................................................................................. 68 4.7. Hava ve Gaz Szdrmazlk Elemanlar ........................................................................ 69 4.7.1. Szdrmazlk Elemanlar ...................................................................................... 70 4.8. Hava ve Gaz Balant Elemanlar ............................................................................... 73 4.8.1. Balant Elemanlarnda Karlalan Arzalar ..................................................... 73 4.9. Hava ve Gaz Balant Hortumlarnda Kullanlan Renk Kodlamalar......................... 73 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 75 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 77 5.CHAZ DII SIVI BALANTILARI ................................................................................ 78 5.1. Temiz ve Atk Su Balantlar .................................................................................... 78 5.1.1. Temiz Su Tesisat ................................................................................................ 78

ii

5.1.2. Pis Su Tesisat...................................................................................................... 79 5.1.3. Pis Su Tesisat Havalandrmas ........................................................................... 80 5.2. Sv Madde Balantlar .............................................................................................. 80 5.3. Sv Seviye ve Basn lmleri ................................................................................ 81 5.4. Sv Szdrmazlk Elemanlar ...................................................................................... 82 5.5. Sv Filtreleri ............................................................................................................... 82 5.6. Cihaz Vakum Balantlar........................................................................................... 83 5.6.1. Emme Basncnn llmesi ............................................................................... 84 5.6.2. Vakum Filtre ve Toplama Hazneleri ................................................................... 84 5.6.3. Vakumlama Balant Elemanlar......................................................................... 84 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 85 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 87 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 88 6. SARF MALZEMELER VE KATALZRLER ................................................................ 88 6.1. Sarf Maddeler Tanm ................................................................................................. 88 6.2. Biyomedikal Cihazlarda Kullanlan zel Sarf Madde ve Katalizr eitleri............. 89 6.2.1. Yazc Tipleri ve Ktlar .................................................................................... 89 6.2.2. Filmler ................................................................................................................. 89 6.2.3. Kaset & Ranforsatr Takmlar ........................................................................... 90 6.2.4. Banyo Kimyasallar ............................................................................................. 90 6.2.5. Jeller..................................................................................................................... 90 6.2.6. Katalizrler .......................................................................................................... 90 6.3. Sarf ve Katalizr Deiimi.......................................................................................... 91 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 92 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 94 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 95 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 97 NERLEN KAYNAKLAR................................................................................................ 100 KAYNAKA ....................................................................................................................... 101

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Biyomedikal cihazlarn d nedenlerle oluan arzalarn tespit etmek 523EO0199 Biyomedikal Cihaz Teknolojileri Alan Ortak Cihaz D Arzalar Biyomedikal cihazlarn d nedenlerle oluan arzalarn tespit edebilme yeterliinin kazandrld renme materyalidir. 40/16

Genel Ama Bu modl sonrasnda (Elektrikli Tbbi Cihazlar Blm-1 ) genel gvenlik kurallar dhilinde ortamdan, altyapdan, harici balantlardan, kullanc, hasta ve hasta yaknlarndan kaynaklanan arzalar tespit edebileceksiniz. Amalar 1. Ortamn fiziksel bykln lebileceksiniz. 2. Ortamn fiziksel koullarnn cihaz iin uygun olup olmadn belirleyebileceksiniz. MODLN AMACI 3. Harici elektrik balantlarn lebilecek ve balant elemanlarn balayabileceksiniz. 4. Harici gaz kaaklarn lebilecek ve balant elemanlarn balayabileceksiniz. 5. Harici sv ve vakum szdrmazln lerek balant elemanlarn balayabileceksiniz. 6. Cihazda kullanlan sarf ve katalizrlerden kaynaklanabilecek arzalar giderebileceksiniz. Ortam: Sistem analizi atlyesi, biyomedikal teknik servisleri ETM RETM Donanm: Proje planlar, metre, nemler, termometre, kler, ORTAMLARI VE grltler, teknik artnameler, AVO metre, su tesisat DONANIMLARI malzemeleri, el takmlar Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME retmen, modl sonunda size lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendirecektir.

iv

GR GRSevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile biyomedikal cihazlarda cihaza balanan elemanlardan, ortam koullarndan, hastalardan, hasta yaknlarndan ve kullanc personelden kaynaklanan arzalar tespit edebileceksiniz. Cihazlarda karlalan arzalarn byk bir ksmnn basit kaynakl, giderilmesi kolay arzalar olduu unutulmamaldr. Ancak arza ok basit de olsa sistemin almasn engelleyebilir. Size anlatlan nerileri uygularsanz almalarnz daha gvenli yapm ve arzay sistemli bir ekilde abucak bulmu olursunuz. nemli olan arzann tehis edilebilmesidir, belirlenemeyen bir arza zamannz alacaktr. Biyomedikal cihazlarla ilgili alrken srenin ne kadar nemli olduu unutulmamaldr.

1

2

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1AMAUygun ortam ve ara gereler salandnda ortamn fiziksel bykln lebileceksiniz.

ARATIRMA MR, rntgen, ultrason, tomografi, hemodiyaliz, otoanalizr, su distile cihaz, EKG cihazlarnn sizin belirlediiniz birer modelini en uzun ksmn dikkate alarak lnz ve ( ambalaj boyutu) bir rapor oluturunuz.

rnek TabloCihazn ortalama bykl Sra nu. Cihazn ad En(cm) Boy(cm) Ykseklik(cm)

1. ORTAM BYKLNN LMBiyomedikal cihazlarda cihazlarn kabul edilebilir snrlar ierisinde uluslararas standartlara uygun alabilmesi iin cihazlara fiziksel ortamn etkisinin belirlenmesi gerekir. Bu etkinin snrlar gerek uluslararas anlamalarla belirlenmi gerekse cihazlarn kullanm klavuzlarnda ya da servis el kitaplarnda belirtilmitir. deal alma ortamnn belirlenmesi iin ncelikle ortam bykl, ortamn eimi, ortam hacminin hesaplanmas gerekmektedir. lmler gerek ortamn kefiyle gerekse proje zerinden yaplabilir.

1.1. Cihazlara Fiziksel Ortamn EtkisiBiyomedikal cihazlar yaplar ve kullanm zelliklerine gre olduka fazla say ve nitelikte bulunmaktadr. ok kk boyutlu cihazlarn yan sra devasa byklkte cihazlar da mevcuttur. zellikle byk nitelikte ve hareketli paralar (hasta yataklar, kapak gibi ) olan cihazlarn ortama yerletirilirken kendi ve dier cihazlarn hareketlerini kstlamamas gerekmektedir. Cihazlarda bulunan ya da cihazlarla birlikte kullanlmas zorunlu olan donanmlarda dikkate alnmaldr. Fotoraf 1.1 de rntgen cihaz ve ek paralar grlmektedir.

3

Fotoraf 1.1: Rntgen cihaz ve ek paralar

Fotoraf 1.2: Tanabilir nitelikteki bir ultrason cihaz

Tanabilir nitelikteki biyomedikal cihazlarda ise hareket alanlarnn tamaya elverili giri ve k geitlerinin, kaplarn bu cihazlarn geileri iin elverili ekilde tasarlanmas gerekir. Fotoraf 1.2 de tanabilir nitelikteki bir ultrason cihaz grlmektedir. Cihazlarn ortam iin elverili olduunu belirlemek iin uzunluk, genilik, ykseklik bilgilerinin her ynden doru olarak llp deerlendirilmesi gerekir. Genellikle bu tr bilgiler cihazlara ait servis el kitaplarnda bulunmaktadr.

4

1.2. Cihazn Bulunduu Ortamn llmesiOrtamlarla ilgili byklklerin llmesi konular daha nceki modllerinizde detayl bir ekilde incelenmiti. Bu modlde ortamn fiziksel byklklerinin cihaz almas zerindeki etkileri asl konumuzdur. Ksaca ortamn boyutlarnn llmesini hatrlayacak olursak; baz l aletleri kullanmamz gerekiyordu, en yaygn olarak kullandmz alet ise elik metreydi.

Fotoraf 1.3: elik metre

Ancak biyomedikal cihazlarn elde edilmesinde farkl lke kaynaklarndan faydalanmak gerekebilir farkl lkelerde farkl uzunluk l birimleri kullanldndan ya lleri birbirine dntrmek ya da o lkeye ait l aletlerini kullanmak gerekmektedir. rnek vermek gerekirse lkemizde uzunluk l birimi olarak metre santimetre milimetre birimleri kullanlrken ngiltere de uzunluk l birimi olarak in ( parmak ) uzunluk lmleri evrimi kullanlmaktadr. Dntrme tablosu verilmektedir. UZUNLUK LLER 1 santimetre (cm) 1 metre (m) 1 kilometre (km) 1 inch (in) 1 foot (ayak) 1 yard (yarda) 1 kara mili 1 deniz mili 10 mm 100 cm 1000 m 12 in 3 feet (ayak) 1609 m 1852mTablo1.1: Uzunluk lleri evrimi

0.3937 in 1.0936 yarda 0.6214 mil 2.5400 cm 0.3048 m 0.9144 m -

5

rnek 1: Servis el kitabnda uzunluu 27x35x123 in (inch) olarak belirtilen bir cihazn metrik bykl nedir? Tablodan uygun deerleri alarak 27 x 2,54 = 65,58 cm 35 x 2,54 = 88,9 cm 123 x 2,54 = 312,42 cm Yukardaki deerler de grld gibi 27x35x123 in = 65,58x 88,9x312,42 cm olmaktadr. rnek 2: Uzunluu 3 metre, genilii 4 metre olan bir odann foot cinsinden bykl nedir? 3metre = 300 cm 1foot = 0,3048m = 30,48cm 300 cm/30,48 = 9,8425 foot 4metre = 400 cm 400/30,48 = 13,1235 foot 3x 4 metre = 9,8425x13,1235 foot olmaktadr.

1.3. Cihazn Bulunduu Ortamn Proje zerinden Hesaplanmas1.3.1. Plan, Proje ve lekPlan bir yerin grnnn belli bir oranda kltlerek kt zerine izilmesine denir. Proje belli bir standarda tabi olarak belirlenmi zerine yaplmas tasarlanan tesisat ve donanmlarn belirli lekler dhilinde izildii ve kt zerine aktarlan almalardr. Projeler yeni imal etmek, mevcut durumda genileme yapmak veya sistemi yenilemek amacyla farkl ekillerde izilebilir. Projeler farkl amalarla ve farkl iler iin izilmektedir.

6

Farkl amalarla izilen projelere rnek: naa ( yapm) projesi Tevsiat (genileme) projesi Revizyon (yenileme) projesi

Farkl iler iin izilen projelere rnek: naat projesi, Elektrik tesisat projesi, Shhi tesisat projesi, Havalandrma projesi, Cevre dzenleme projesi gibi projelerdir.

lek; plan yaplrken gerek uzunluklarn kda aktarlrken yaplan kltme oranna denir.

1.3.2. Planda Verilen ki Nokta Arasndaki Uzaklk ile lek Arasndaki likiPlandaki kltme oranna lek denildiini sylemitik. Buna gre planda verilen iki nokta arasndaki uzakln, bu iki nokta arasndaki gerek uzaklna blm plann leini verir. Yani, lek = plandaki uzaklk/gerek uzaklk Her plann ve haritann lei eklin sa alt kesine yazlr.

1 1 1 1 , , , lek, pay 1 olan kesirdir. 50 100 500 1000 gibi 1 100 lekli bir planda, gerekte 100 cm olan bir uzunluk plan zerinde 1 cm olarakgsterilir. Baka bir deile, planda 1cm olan uzaklk, gerekte 100 cm dir. rnek: Bir hasta odasnn 6m uzunluundaki genilii, planda 12 cm olarak gsterilmitir. Bu plann leini bulalm. zm: Gerek uzunluk, 6m =600 cm dir. Bu uzunluk planda 12 cm olarak gsterilmitir.

lek

plandakiuzunluk 12 1 gerekuzunluk 600 50

7

Gerek Uzunluun Plandaki Karln Hesaplama 1 rnek: 30 m geniliindeki bir rntgen odasnn 500 lekli plandaki genilii kasantimetredir? zm: Gerek genilik, 30m = 3000 cm plandaki genilik,

3000cm

1 3000 6cm 500 500 olur.

Plandaki uzunluu bulmak iin, gerek uzunluk lekle arplr. Plandaki uzunluk = gerek uzunluk x lek olur. Planda Belirtilen Bir Uzunluun Gerek Uzunluunu Hesaplama

1 rnek: ki nokta arasndaki uzaklk, 2000 lekli bir planda 4 cm olarakgsterilmitir. Buna gre, bu iki nokta arasndaki gerek uzunluk ka metredir?

4cm :zm: Gerek uzunluk,

1 4cm 2000 8000cm 80m 2000 dir.

Gerek uzunluu bulmak iin, plandaki uzunluk lee blnr. Gerek uzunluk = plandaki uzunluk / lek

1.4.Cihazn Bulunduu Ortamn Zemin Eiminin llmesiCihazlarn hassasiyetinin nemli olduu durumlarda gerek cihaz hassasiyetini korumak gerekse oluabilecek grlt miktarnn azaltlmas asndan zemin eimi olduka nem tamaktadr. Hassas lm gerektiren cihazlarda zemin eim kabul edilebilir snrlar servis el kitaplarnda belirtilmitir. Basit dzeyde eimler iin genellikle ayarlanabilir nitelikteki ayaklar kullanlarak bu problem giderilebilir. Ayarl ayaklarla eimi lerek gidermek iin cihaz zerine yerletirilecek basit bir su terazisi, eim etkisini gidermede ayarlama yapmak iin yeterli olacaktr. Zemin veya cihaz yzeyinin eimini lmek iinse alerler ve eimlerler kullanlmaktadr.

Fotoraf 1.4: eitli su terazileri ve eim lerler

8

1.5. Cihazn Bulunduu Ortamn Hacminin HesaplanmasBiyomedikal cihazlarda gerek ortamdaki hava miktar gerek cihazdan atlabilecek dier gazlar cihazlarn rettii nem ve s miktar cihazlarn yerletirilecei ortamlarn hacimlerinin de nemli olduunu gstermektedir. Bu nedenle cihazlarn kurulum ynergelerinde cihazn yerletirilecei ortamn hacim lleri minimum (en az) ve maksimum (en ok) olarak belirtilmise, ortamn llmesi gerekebilir. Bilindii gibi bir ortamm hacminin hesaplanmas iin uzunluk, genilik ve ykseklik deerlerinin bilinmesi gerekir. Ortam hacmi uzunluk, genilik ve ykseklik deerlerinin birbiri ile arplmasyla bulunur ve birim olarak da ( )kp ifadesi kullanlr. Ortamn yapsna bal olarak cm, m gibi birimlerle deerlendirilir.

ekil 1.1: Ortam hacminin hesaplanmas

ekilde bir ortama yerletirilmi bir hasta karyolas grlmektedir. Bu ortamn hacminin hesaplanmas gerekirse; Ortam hacmi = a x b x h olacaktr. a = ortamn boyunu b= ortamn enini h= ortamn yksekliini ifade etmektedir. rnek: boyu 6 metre eni 3 metre ve ykseklii 2,80 metre olan hasta odasnn hacmini bulunuz.

9

zm: Ortam hacmi = a x b x h = 6 x 3 x 2.80 = 50.4 m hacmi bulunmaktadr. Cihazlarn yerletirilecei ortamlar her zaman prizmatik bir yapda olmayabilir ortam ierisinde kolanlar kiriler veya ortam hacmini etkileyecek dier girinti ve kntlarn da olmas mmkndr. Bu tr durumlarda ortam hacmi hesaplanrken bu girinti ve kntlarn dikkate alnmas gerekecektir.

10

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETMinimum alma ortamnn 120 m olduunu, eimsiz bir ortama yerletirileceini varsaydmz bir cihazn, bulunduunuz ortama, alma masanza yerletirilip yerleilemeyeceini belirleyiniz. Ortamn fiziksel bykln 1\200 orannda klterek A4 kdna dzgn bir ekilde iziniz. Bu ilemler iin aadaki ilem basamaklarn takip ediniz.

LEM BASAMAKLARI Bulunduunuz ortamn enini yardmyla lerek not ediniz. Bulunduunuz ortamn boyunu metre yardmyla lerek not ediniz. Bulunduunuz Bulunduunuz hesaplaynz. alma masanzn eimini lnz. Modl A4 aktarnz. ierisindeki ortamn yksekliini

NERLERbir arkadanzdan yardm alabilirsiniz.

metre lmler uzun mesafeli olduundan

metre yardmyla lerek not ediniz. ortamn hacmini lm esnasnda ortamdaki girinti ve

bilgilerden kntlar dikkate almay unutmaynz. lleri Hacmi bulmak iin hacim = a x b x h formln kullannz.

faydalanarak 1\200 oranlarn hesaplaynz. kdna bulduunuz

izimlerinizde uygun izim aletleri kullanmay unutmaynz.

11

PERFORMANS DEERLENDRMEAada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet / Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME LTLER1 2 3 4 5 6 7 Bulunduunuz ortamn enini ltnz m? Bulunduunuz ortamn boyunu ltnz m? Bulunduunuz ortamn yksekliini ltnz m? Bulunduunuz ortamn hacmini hesapladnz m? alma masanzn eimini ltnz m? Varsaylan cihazn ortama uygun olup olmadn belirleyebildiniz mi? Ortamn fiziksel bykln oranl bir ekilde kda aktarabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRMEUygulama deerlendiriniz. faaliyetinde yapm olduunuz almay kontrol listesine gre

Yapm olduunuz deerlendirme sonunda eksiiniz varsa, faaliyete dnerek ilgili konuyu tekrarlaynz.

12

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki ifadelerdeki noktal ksmlar uygun ekilde doldurunuz. 1. 2. Uzunluu 1 m genilii 1 m ykseklii 50 cm olan bir ortamn hacmi cm tr. Bir ortamm yeniletirilmesi iin yaplan projelere ..projeleri denir.

3. Cihazn yerletirildii ortamdaki dzensiz eim cihazda.meydana gelmesine neden olur. 4. 20 m uzunluundaki bir byklk 1/500 oranndaki bir planda cm olarak izilir. 5. 1/200 orannda ki bir planda 7 cm olarak gsterilen bir byklk gerekte.. .m dir.

DEERLENDRMECevaplarnz modl sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

13

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2AMAUygun ortam ara ve gereler salandnda ortamn fiziksel koullarnn cihaz iin uygun olup olmadn belirleyebileceksiniz.

ARATIRMA Normal oda koullarnda kabul edilen scaklk, nem lm, basn, k seviyesi, elektromanyetik alan deerleri ve ses seviye deerlerini aratrnz. Bir kalibrasyon merkezinde olmas gereken ideal ortam koullar nelerdir? Aratrnz.

Aratrma faaliyetleriniz iin internet ve ktphaneleri kullanabilirsiniz.

2. ORTAMIN FZKSEL KOULLARININ LMBiyomedikal cihazlarn almalarn etkileyen nemli bir etkende ortamn fiziksel koullardr. Ortamn scakl, nemi, ortamn basn deeri, ortamn k seviyesi ortamdaki titreim miktar, elektromanyetik etki, ortamdaki grlt bu cihazlarn almasn etkiyen baz fiziksel koullardr. Bu sebeple cihazlarn doru bir ekilde almalar iin bu fiziksel koullarn kontrol altnda belli snrlar ierisinde tutulmas gerekir. Burada bahsi geecek olan l aletlerini Biyomedikal Fiziksel lmler modlnde tanmtnz. Bu modl tekrar gzden geirmeniz konunun daha iyi anlalmas asndan olduka faydal olacaktr.

2.1. Cihazlara Fiziksel Koullarn EtkisiBiyomedikal cihazlar yaplarna gre ok farkl birimlerden meydana gelebilir. Sonuta bu cihazlar ok fazla sayda ve amata retilmektedir. Bu nedenle ok farkl sistemlerden olumaktadr. Biyomedikal cihazlarda kullanlan sistemleri hatrlayacak olursak; Elektrik sistemleri, Elektronik sistemler, Hidrolik sistemler, Pnmatik sistemler, Optik sistemler, Termal sistemler, Elektromanyetik sistemler, Radyoaktif sistemler en yaygn kullanlanlardr.

14

Her sisteme etki eden fiziksel koullar ise sistem yapsna gre farkllk gstermektedir. rnein MR cihaz iin manyetik etkiler nemliyken rntgen cihaz iin radyoaktif etkenler nemlidir. Cihazlara ait kullanm klavuzlarnda ve servis el kitaplarnda fiziksel koullarla ilgili olarak alma aralklar verilmitir.

2.2. Cihazn Bulunduu Ortamn Scaklk lmleriHemen hemen tm cihazlarn ortam scaklndan etkilenmesi sz konusudur; ancak bu genellikle ortam slarnn salk kurulularnda kontrol altnda tutulmasndan dolay genellikle kabul snrlar ierisinde kalr. zellikle elektronik nite ieren cihazlarda ve hassas lm gerektiren cihazlarda ortam ss olduka nem arz etmektedir. Hatta baz biyomedikal cihazlar iin sabit ortam slar bile zorunludur. Kalibrasyon merkezlerinde de cihazlarn kalibrasyonlar sabit ortam scaklklarnda gereklemektedir. Ortam scaklklar llrken dikkat edilmesi gereken baz nemli noktalar bulunmaktadr. Bunlar; ok kuvvetli hava akm olan yerlerde lm alnmamaldr. Hi hava akm olmayan yerlerde lm alnmamaldr. Istc cihazlarn yanlarnda lm alnmamaldr. Direkt gne ss alan yerlerde lm alnmamaldr. Gizli borularn ya da bacalarn getii duvarlar zerinde lm alnmamaldr. Mmkn olduu kadar cihaza yakn lm alnmaldr. Cihazn soutma kanalna ya da s yayan nitelerine dikkat edilmelidir. En az iki noktadan lm yaplp karlatrma yaplmaldr.

Ortam scaklk lmlerinde ortamn hassasiyetine bal olarak slerler seilmelidir. Cihazlarn farkl lkelerde retildii gz nne alndnda farkl birimlerin kullanlmas da sz konusu olmaktadr. Burada farkl birim ve lmlerden sz edilecektir. Scaklk lmek iin kullanlan aralara termometre denir. Termometrelerde 76 cm Hg basncnda sabit iki deer seilir. Biri buzun erime scakl, dieri de suyun kaynama scakldr. Baz bilim adamlar scaklk lm konusunda deiik lekler sunmulardr. Celcius: Buzun erime scakln 0, suyun kaynama scakln ise 100 kabul etmitir. Fahrenheit: Buzun erime scakln 32, suyun kaynama scakln 212 kabul etmitir. Reomr: Buzun erime scakln 0, suyun kaynama scakln 80 kabul etmitir. Kelvin: Scaklklar iin balang noktasn -273 C kabul etmitir.

15

Btn scaklk derecelerini pozitif saylarla anlatmtr. Bu lekte scaklk iin sfr mutlak sfrdr. Bu lekler birbirleriyle orantldr. C F-32 R K-273 100 180 100 100 Ortamn scakln lmek iin kullanlan baz termometre eitleri aada gsterilmitir.

Fotoraf 2.1: Termometre eitleri

2.3. Cihazn Bulunduu Ortamn Nem lmHavada bulunan su buhar miktarna nem denir. Nem lmlerinde mutlak nem, bal nem ve spesifik nem hesaplanr. Mutlak nem birim hacimdeki nem miktardr. Gram/metrekp olarak verilir. Bal nem havadaki nem miktarnn o havann alabilecei maksimum neme olan orandr. Birimsel olarak verilir ve scaklk ile ters orantldr. Spesifik nem ise bir gazda bulunan su buharnn arlnn gaz arlna olan orandr. ngilizcede moisture ise bir katnn ald ya da verdii sv miktarna denir. Trkede ise tam bir karl yoktur, rutubet olarak adlandrlabilir. i noktasnda ise yzey zerindeki bal nem %100e eittir. Bu, i noktasn scaklnda havann (ya da ilgili gazn) suya doyduu anlamna gelir, scakln biraz daha azalmas durumunda yzey zerinde bir miktar su younlaacaktr. Ar nem insanlarda astma, romatizmaya ve alerjiye yol aar. Dier taraftan bakteri ve toz akarlarnn hzla remesine, duvarlarn nemlenmesine, duvar ktlarnn bozulmasna, kap ve pencerelerin rmesine, kf remesine, giysilerin ve ayakkablarn deforme olmasna ve kflenmesine, her trl ev eyasnda bozulmaya ve metallerin paslanmasna sebep olur. nsanlar iin ideal nem oran %45 ile %55 arasndadr. Ar nemin olumasna, evde yaayan insanlar da katkda bulunur. Drt kiilik bir aile, ortalama olarak evin havasna gnde 10 litre nem katar. Ayrca ortam havasnn devaml havalandrlamamas da nemi artrr.

16

Burada belirtildii gibi kontrol altna alnmayan nem oran ortam ierisinde bulunan hasta, hasta yakn ve personeli etkiledii gibi zellikle metal ieren cihazlarda ya da aksamlarda oksitlenme, ortamda kflenme ve bakteri remesine neden olacaktr. Bu da hijyen ve mikrobiyolojik etkilere kar korunmann son derece nemli olduu biyomedikal cihazlar iin nem kontroln zorunlu klmaktadr. Ancak tbbi ortamlarda farkl ksmlarda farkl nem oranlarna ihtiya duyulabilir ve hatta baz ortamlarda ok yksek nem oranna ihtiya duyulabilir. Nem kontrol yaplrken ortam zellikleri dikkate alnmaldr. Nemle ilgili lmleri nemlerlerle yapmamz gerekir; ancak nem kontrol zellikli klima ya da nemlendiricilerle yaplmaktadr. Ortamla ilgili bilinmesi gereken nem deerleri ise; ortam nem lm: %RH eklinde ifade edilebilir. Ortam ss ile nem ilikisinden dolay iki bykln birlikte deerlendirilmesi daha doru bir davrantr. ekilde ortam ssn ve ortamdaki nem miktarn ayn anada grntleyebildiimiz dijital bir nemler ve analog bir nemler (higrometre) grlmektedir.

Fotoraf 2.2: Higrometre eitleri

2.4. Cihazn Bulunduu Ortamn Basn lmBasn faktr gazlarda svlarda hl deiimlerinde nemli bir fiziksel byklktr. zellikle ierisinde gaz ve sv barndran biyomedikal cihazlar iin ortam basnc nem arz etmektedir. Basncn tanmn yaparak balayalm. Basn, bir yzey zerine etkide bulunan kuvvetin, birim alana den miktar olarak tanmlanmaktadr.

17

P=F/A P: Basn F: Kuvvet A: Alan Baz ok kullanlan basn birimleri ve evirim faktrleri Pascal 1 Pa (N/m2)= 1 bar 10-5 1 10 N/mm2 10-6 0.1 1 kp/m2 0.102 10,200 kp/cm2 (=1 atm at) 0.10210-4 1.02 torr

0.987100.0075 5 0.987 9.87 750 7,501

1 bar 105 (daN/cm2) = 1 N/mm2 = 1 kp/m2 = 106 9.81

1.02105 10.2 10-4 1 1.033 0.00132

9.8110- 9.81101 5 6 0.0981 0.1013 10,000 10,330

0.968100.0736 4 0.968 1 0.00132 736 760 1

1 kp/cm2 (1 at) 98,100 0.981 = 1 atm (760 torr) 101,325 1.013 = 1 torr (mmHg) 133 = 0.00133

1.331013.6 4

Tablo 2.1: Basn birimleri ve evirim faktrleri

Basnla ilgili ortam zorunluluklar varsa, bu deerler kullanc el kitaplarnda ve servis el kitaplarnda belirtilmektedir. Gerekli olduu durumlarda, ortam basnc ya da ortamdaki basn deiiklikleri srekli gzlenmelidir. Ortamdaki basn lm iin kullanlan l aletlerine barometre denir. Dijital ve analog modelleri bulunmaktadr.

Fotoraf 2.3: Barometre

18

2.5. Cihazn Bulunduu Ortamn Ik Seviyesi lmIk, dz dalgalar hlinde yaylan elektromanyetik dalgalara verilen addr. 380-780 nm dalga boylar aras dalga boyu gzle grlebilir ancak bilimsel terminolojide gzle grnmeyen dalga boylarna da k denilebilir. In zellikleri, radyo dalgalarndan elektromanyetik dalgann boyuna gre deiir. gamma nlarna kadar gidebilen,

In ve tm dier elektromanyetik dalgalarn temel olarak zellii vardr. Frekans: Dalga boyu ile ters orantldr, insan gz bu zellii renk olarak alglar. iddet: Genlik olarak da geer, insan gz tarafndan parlaklk olarak alglanr. Polarite: Titreim asdr, normal artlarda insan gz tarafndan alglanmaz.

In enerjisi hem frekans hem de k genlii ile doru orantldr. Foton'un enerjisi E, frekans f, h Planck sabiti sabit bir sayy CGS sisteminde 0.0000000000000000000000000066, veya ksaca 6.6x10-27 birim erg-saniye olarak temsil etmektedir, dalga boyu ve C k hz olmak zere: E = h = hc/ dir. Dalga-parack ikiliine (dalitesine) ve k lm yntemine gre hem dalga hem parack zellikleri gsterebilir. In doas hlen modern fiziin aratrma konularndandr. Bir cisim, belli bir derece stldnda ya da gazlar bir enerji yardm ile uyarldnda, stlmaya bal olarak eitli uzunluklarda n saar. Gne de bu tr enerji kaynaklarndan biridir ve dalgalar hlinde n yayar. Ortamdaki n en byk zellii, ayrt edici nitelikte olmasdr. Kontrol yaplacak objenin ya da okunacak olan bykln net ve anlalr bir biimde deerlendirilmesi iin ortam nn yeterli olmas gerekir. Bunun dnda zel nitelikle alan baz biyomedikal cihazlarn da ortam ndan etkilendii ve bu sebeple ortam k miktarnn kontroll olmas ve k yaltm ya da ihtiyaca gre k kayna yerletirilmesi gerekmektedir. Bu ihtiyac belirlemek iin ortamdaki grnr grnmez k miktarnn llmesi gerekir, bu i iin kullanlan l aletlerine kler denir. ekilde k lm iin kullanlan analog ve dijital luxmetreler grlmektedir.

19

Fotoraf 2.4: Luxmetre eitleri

2.6. Cihazn Bulunduu Ortamn Vibrasyon lmleriVibrasyon analizi temeli, dnen elemanlarn her birinin dnme devriyle ve kendi geometrik yapsyla alakal bir frekansa sahip olmasna dayanr. Rulman, kaplin, kaykasnak mekanizmalar, dili arklar, mil, kaymal yatak gibi dnen elemanlardaki arzalarn bulunmasnda olduka yaygndr. Kestirimci bakm uygulamalar iinde kullanlan en yaygn tekniktir. Makineler g ve ilevlerine gre belirli limitlerde vibrasyon retir. Bu limitlerin almas, yaklaan mekanik ve elektriksel arzalarn habercisidir. Art srecinde bakm yaplmamas arza ve plansz durulara davetiye karr. Uygun bir cihazla btn bu riskleri nlemek mmkndr. Makine titreimlerine ve sonuta arzalanmalarna yol aan en byk sebepler; %40 Balansszlk, %15 Ayarszlk, %15 Rulman arzalar, %15 Kay kasnak problemleridir. Vibrasyon fazlal cihazdan ses gelmesi ve vuruntu olarak da gzlenir. Zamannda tespit edilemeyen vibrasyon fazlalklar cihaz bakm ve tamir masraflarnn olduka ykselmesine neden olur. zellikle hareketli ve dnen paralar olan biyomedikal cihazlarda hizmet srekliliinin nemi de dikkate alnarak, cihazn ideal vibrasyon deerleri kaydedilerek ve periyodik zaman dilimleri iinde cihazn vibrasyon deerleri alnarak karlatrlmaldr.

20

Vibrasyon lmleri iin; Sadece saysal bir deer olarak makine zerindeki titreim seviyesini renmek istiyorsanz, titreim metre, Saysal deerlerin yannda rulman arzalar, kaplin ayarszl, balans bozukluu gibi basit arzalar da spektrum (titreim grafii) analizi yapmadan tanmlayabilmek istiyorsanz, titreim arza detektr, Spektrum analizi yapabileceiniz, lm sonularnn kaydedilebilecei bilgisayar destekli bir titreim lm cihaz istiyorsanz, titreim spektrum analizr kullanmanz gerekmektedir.

Ayrca sistemler ierisine yerletirilen titreim Sensorleri ve transmitterleri ve sistemleri destekleyen bilgisayar yazlmlaryla da titreim kontrol yaplmaktadr.

2.6.1.Titreim MetreTitreim metreler ile yaplan lmler sonucunda, lm noktasndaki titreimin efektif deeri olan RMS seviyesi renilebilir. Titreim seviyelerinin belirli nokta ve periyotlarda lm ile makinenin titreim geliimi ve varsa arzann geliimi takip edilebilir. Bylece bir arza geliimi balang safhasndan itibaren tespit edilebilir. Ancak arzann ne olduunun anlalmas iin titreim metreler yetersiz kalmaktadr.

2.6.2. Titreim Arza DedektrArza detektrleri ile yanlzca titreim seviyesinin ne olduunu renmekle kalmazsnz, kaplin ayarszl, rulman arzalar, ase sorunlar, balans bozukluu gibi belli bal arzalar da tanmlayabilirsiniz.

2.6.3. Titreim Spektrum AnalizrTitreim spektrum analizrleri makinelerin salk durumunu renebileceiniz en ideal cihazlardr. Bu cihazlarla makinenin "titreim imzasn" tespit ederek sadece arzann var olduunu, seviyesini deil, ayrca kaynan da bulabilirsiniz.

Titreim Spektrum Analizrleri ile Tespit Edilebilecek Arzalar Balans bozukluu (dinamik ve statik), Kaplin ayarszl, Rulman arzalar, Dili arzalar, ase ve ankraj problemleri, Kay-kasnak ayarszlklar, Milde eiklik vb. mil sorunlar, Rezonans problemleri, Fanlarda ve pompalarda ak trblans Pompalarda kavitasyon problemleri Elektrik motorlarnda baz rotor, stator ve konnektr problemleridir.

21

Bu tr l aletleri lm gerekliliinize gre eitlilik arz etmektedir. Fotoraf 2.5 te titreim (vibrasyon) lmleri iin kullanlan baz l aletleri ve test cihazlar grlmektedir.

Fotoraf 2.5: Titreim l aletleri

2.7. Cihazn Bulunduu Ortamn Elektromanyetik Alan lmOrtamdaki elektromanyetik etki, cihaz zerine etki ve personel zerine etki olarak iki ekilde deerlendirilir. Personel zerindeki etki fizyolojik bir etki olarak karmza kar ve uzun sreli almalarda sala olumsuz etkileri bulunmaktadr. SAR deeri olarak kabul edilebilir elektromanyetik maruziyet (etkisinde kalma) snrlar tabloda verilmitir.

2.7.1. SAR DeerleriVcudun 1 kgnn scakln 1 C ykselten elektromanyetik enerji miktardr (ICNIRP: SAR= 4 Watt/kg). Bu deerin 10da 1i meslekleri gerei elektromanyetik alanlara maruz kalanlar iin limit kabul edilmitir ( 0.4 W/kg). Genel halk maruziyeti iinse mesleki maruziyetin 5te 1i alnmtr (0.08 W/kg). SAR insan iin llmez. Laboratuvarlarda fantom modellemesi ya da bilgisayar modellemesi ile dokunun birim ktlesinin sourduu enerji bulunur. RF iin SARn zarar oluturan biyolojik etki dozu 1 4 W / kgdr. IEEE, ANSI, NCRP ve IRPA tm vcut iin SAR 4 W/kg kabul etmitir. SAR = 0.4 W / kg (meslekleri gerei maruz kalanlar iin) SAR = 0.08 W / kg (genel halk iin) Ortamdaki elektromanyetik alan elektronik devre ieren biyomedikal cihazlarda da harici endstriyel bir elektriksel grlt oluturur. Bu tr grltleri gzlemlemekte mmkndr. Cep telefonlar TV radyo gibi cihazlarn yanndayken bir aranma meydana geldiinde TV oluan dalgalanma ya da radyoda oluan ses dalgalanmalar bu elektromanyetik alan etkisinin cihaza yansm hlidir. Bu etkiyi kendi olanaklarnzla denemeniz mmkndr.

22

Ortamdaki elektromanyetik etkinin cihaza yansmas elektriksel grltdr demitik. Elektriksel grlt ayn zamanda rastgele elektriksel dalgalanma olarak da isimlendirilir. Buradan karlacak sonu ortamdaki elektromanyetik kirlilik cihazlar zerinde rastgele dalgalanma meydana getirir. Biyomedikal cihazlardan bazlar son derece hassas nitelikteki vcut sinyallerini okumaktadr. Bu cihazlardaki herhangi bir hata tehis noktasnda hatalara neden olacaktr. Bu nedenle ortamdaki elektromanyetik kirlilii gidermek mevcut elektromanyetik seviyede srekli kontrol altnda tutmak gerekir. Ortamdaki elektromanyetik alan lmek iin elektromanyetik alan l aleti ve ortamdaki elektromanyetik alan miktarna gre problar kullanlr. Fotorafta elektromanyetik alan l aleti ve problar grlmektedir.

Fotoraf 2.6: Elektromanyetik alan l aleti ve problar

2.8. Cihazn Bulunduu Ortamn Ses Grlt lmleriCihaz ortamnn ses grlt lmnn iki temel esas bulunmaktadr. Bunlardan birincisi ortam ierisinde bulunan hasta, hasta yakn ve kullancya etkisi, ikincisi ise ortamdaki cihazn d ortama verdii ses grlts, bu adan yaklaarak grltnn tanm ve etkilerini inceleyelim. Bu konuyla ilgili olarak; http://www.ampyazilim.com.tr/docs/mevzuat/yonetmelik/mevyt07.htm adresinden ya da baka kaynaklardan Grlt Kontrol Ynetmelii ni incelemeniz, konunun nemini anlamanz asndan faydal olacaktr.

2.8.1. Grltnsanlar zerinde olumsuz etki yapan ve hoa gitmeyen seslere grlt denir. zellikle byk kentlerimizde grlt younluklar olduka yksek seviyede olup Dnya Salk rgtnce belirlenen llerin zerindedir.

23

2.8.2. Grlt KirliliiKent grltsn artran sebeplerin banda trafiin youn olmas, srclerin yersiz ve zamansz klakson almalar ve belediye hudutlar ierisinde bulunan endstri blgelerinden kan grltler gelmektedir. Meskenlerde ise televizyon ve mzik aletlerinden kan yksek sesler, zamansz yaplan bakm ve onarmlar ile baz i yerlerinden kaynaklanan grltler insanlarn iitme saln ve alglamasn olumsuz ynde etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesini bozmakta, i verimini azaltmaktadr.

2.8.3. Grltnn nsan zerindeki Etkileri 2.8.3.1. Fiziksel EtkileriGeici veya srekli iitme bozukluu yapar.

2.8.3.2. Fizyolojik EtkileriKan basncnn artmas, dolam bozukluklar, solunumda hzlanma, kalp atlarnda yavalama ve ani reflekslere neden olur.

2.8.3.3. Psikolojik EtkileriDavran bozukluklar, ar sinirlilik ve stres yapar.

2.8.4.4. Performans Etkileri veriminin dmesi, konsantrasyon bozukluu, hareketlerin yavalamas gibi etkileri vardr. Grltye maruz kalma sresi ve grltnn iddeti, insana verecei zarar etkiler. Endstri alannda yaplan aratrmalar gstermitir ki; i yeri grlts azaltldnda iin zorluu da azalmakta, verim ykselmekte ve i kazalar azalmaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl verilerine gre; meslek hastalklarnn %10'u, grlt sonucu meydana gelen iitme kayb olarak tespit edilmitir. Meslek hastalklarnn pek ou tedavi edilebildii hlde, iitme kaybnn tedavisi yaplamamaktadr.

Desibel nedir?Sesin iddeti desibel (dB) olarak llr. Yelpaze insan kulann duyabilecei en silik sesten (0dB) roketin havalanma sesine (180dB) kadar deiir. dB logaritmik bir ifadedir, bu yzden dB iddetinde 10 nitelik art, bir alttakinin 10 kat fazlas anlamna gelir; yani 20 dB, 10 dBin 10 kat ve 30dB de 10 dBin 100 katdr.

24

dB dzeyi (Ortalama) 0 30 60 90 100 115 140

rnek

nsan kulann duyabilecei en silik ses Fsldama sessiz ktphane ortam Normal konuma, daktilo, diki makinesi imen bime makinesi, kamyon trafii (Gnlk 8 saat maksimum maruz kalma sresidir.) Demir testeresi, haval delici, kar arac (Korumasz maksimum 2 saat maruz kalma sresidir.) Rock konseri, oto kornas (Korumasz max.15 dakika maruz kalma sresidir.) Jet motoru (Grlt ar yaratr ve geici sarlk oluturur.) Tablo 2.1: Ses iddeti deerleri

eitli Kullanm Alanlarnn Kabul Edilebilir st Grlt SeviyeleriKullanm Alan Dinlenme Alanlar Tiyatro Salonlar Konferans Salonlar Otel Yatak Odalar Otel Restoranlar Salk Yaplar Hastaneler Konutlar Yatak Odalar Oturma Odalar Servis Blmleri (mutfak, banyo) Eitim Yaplar Derslikler, Laboratuvarlar Spor Salonu, Yemekhaneler Endstri Yaplar Fabrikalar (kk) Fabrikalar (byk) 70 80 45 60 35 60 70 35 25 30 30 35 Ses basnc dzeyi (gndz) dBA

Tablo 2.2: Kabul edilebilir st grlt seviyeleri

25

Baz Grlt Trlerinin Desibel Dereceleri ve Psikolojik EtkileriGrlt Tr Uzay roketleri dB Derecesi 170 Psikolojik Etkisi Kulak ars, sinir hcrelerinin bozulmas Kulak ars, sinir hcrelerinin bozulmas Kulak ars, sinir hcrelerinin bozulmas Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III. Basamak) Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III. Basamak) Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III. Basamak) Psikolojik belirtiler (II. Basamak) Psikolojik belirtiler (II. Basamak) Psikolojik belirtiler (II. Basamak) Psikolojik belirtiler (II. Basamak) Psikolojik belirtiler (I.Basamak) Psikolojik belirtiler (I.Basamak)

Canavar ddkleri 150 Kulak dayanma 140 snr Makineli delici 120 Motosiklet Kabare Mzii Metro grlts Tehlikeli blge alar saat Telefon zili nsan sesi Uyku grlts 110 100 90 85 80 70 60 30

Tablo 2.3: Baz grlt trlerinin desibel dereceleri ve psikolojik etkileri

2.8.4. Genel Ortam Grltsn Azaltmak iin Alnabilecek Tedbirler Havaalanlarnn, endstri ve sanayi blgelerinin yerleim blgelerinden uzak yerlerde kurulmas, Motorlu tatlarn gereksiz korna almalarnn nlenmesi, Kamuoyuna ak olan yerler ile yerleim alanlarnda elektronik olarak sesi ykseltilen mzik aletlerinin evreyi rahatsz edecek seviyede olmasnn nlenmesi, Yerleim yerlerinde ve binalarn iinde grlt rahatszln nlemek iin yeni ina edilen yaplarda ses yaltm salanmas, Radyo, televizyon ve mzik aletlerinin evlerde rahatszlk verecek seviyede seslerinin ykseltilmemesi, yerlerinde alanlarn maruz kalaca grlt seviyesinin en aza (Grlt Kontrol Ynetmeliinde belirtilen snrlara) indirilmesi gerekmektedir.

26

Yap Tiplerine Gre Grlt Oluturma Ortamlar Yap Tipleri Konutlar Grltye Duyarl Faaliyet AlanYatak odalar, oturma, yemek, alma, mzik odalar, doktor evlerinde muayene ve bakm odalar, dinlenme teraslar ve avlular

Grlt Kayna Olan Faaliyet AlanSirklasyon ve tesisat alanlar, otoparklar, garajlar, amarlk, asansrler, hidrofor, merdivenler, ev atlyeleri, mzik alma odalar, ocuk baheleri, spor alanlar

Okullar

Snflar, okuma odalar, Avlular ve oyun yerleri, spor salonlar, konferans salonlar, idare atlyeler, mzik stdyolar, mutfak ve hacimleri, revir ve bakm tesisat hacimleri, otoparklar odalar, laboratuvarlar, anaokullarnda uyuma hacimleri Hasta yatak odalar, bekleme Tesisat merkezleri, asansr, mutfak ve hacimleri, ameliyathane, zel servis alanlar, otopark ve garajlar bakm yerleri, dinlenme alanlar, koridorlar ve idare odalar Grltl alma alanlar, bilgisayar merkezleri, tesisat merkezleri, sirklasyon alanlar, kafeterya, mutfak ve dier servis alanlar, garaj ve otoparklar.

Hastaneler

dare Yaplar zel alma hacimleri

Ticaret

zel brolar, sat alanlar, Grltl sat alanlar oyun mahalleri, kreler, tehir yerleri ve kafeteryalar, otopark ve garajlar, tesisat lokantalar hacimleri vb. servislerTablo 2.4: Yap tiplerine gre grlt oluturma ortamlar

2.8.4.1. Grlt Kontrol Ynetmeliinde Belirtilen TanmlarMadde 4- Bu ynetmelikte sz geen ve aklanmas gerekli grlen deyimler aada belirtilmitir. Ses: Titreim yapan bir kaynan hava basncnda yapt dalgalanmalar ile oluan ve insanda iitme duygusunu uyaran fiziksel bir hadisedir. Grlt: Geliigzel bir yaps olan bir ses spektrumudur ki, subjektif olarak istenmeyen ses biiminde tanmlanr. Darbe grlt: ki ktlenin birbirine arpmas ile ortaya kan grltdr.

27

Grltden etkilenme: Grltnn insan salk ve konforu zerindeki etkileri, iitme hasarlar eklinde grlen fiziksel tesirleri, vcut aktivitesinde grlen fizyolojik tesirleri, rahatszlklar, sinirlilik gibi psikolojik tesirleri ve i veriminin azalmas, iitilen seslerin anlalmamas gibi grlen performans tesirleri olarak 4 grupta toplanabilir. Vibrasyon: Genellikle kat ortamlarda yaylan ve dokunma duygusu ile hissedilen alak frekansl ve yksek genlikli mekanik titreimdir. Vibrasyondan etkilenme snr: Vibrasyonun insan sal, performans ve konforu zerinde oluturduu hareket hastal gibi fizyolojik ve psikolojik etkilerle yaplarda hasarlarn balama snrlardr ki, vibrasyonun hz, ivmesi, genlii, frekanslar veya sresi ile ortaya konulmu kriterlerdir. Ses basn seviyesi veya grlt seviyesi: Ses yaylmas srasnda deien atmosferik basncn denge basncna gre farkdr. 0.0002 Newton/m2 lik standart referans ses basn seviyesine oranlanan ses basn dzeyinin birimi desibel (dB) dir. Desibel: Verilmi bir ses iddetinin kendisinden 10 kat az dier bir ses iddetine orannn 10 tabanna gre logaritmasna eit ses iddetine Bel; bunun 1/10'una desibel denir. Ses iddet seviyesi Lp = 10 log [ P/Po ] 2 = 20 log P/Po Burada: Lp = Ses iddeti seviyesi (dB) P = Ses basnc )N/m2 ) Po = Referans ses basnc (TS 187'e gre 2 x 10- 4 N/m2 ) dir.

dBA: nsan kulann en ok hassas olduu orta ve yksek frekanslarn zellikle vurguland bir ses deerlendirmesi birimidir. Grlt azaltlmas veya kontrolnde ok kullanlan dBA birimi, ses yksekliinin sbjektif deerlendirmesi ile de ilikilidir. Frekans: Ses dalgasnn birim zamandaki titreim says olan frekansn birimi Hertz'dir Frekans spektrumu: Grlt iinde mevcut farkl frekanslara sahip ses dalgalarna ilikin ses basn dzeylerinin analiz edilmesi sonucunda ortaya konulan grafiklerdir. E deer grlt seviyesi (leq): Verilmi bir sre iinde sreklilik gsteren ses enerjisinin veya ses basnlarnn ortalama deerini veren dBA biriminde bir grlt leidir. Simgesi Leq olup aadaki gibi hesaplanmaktadr. n Leg = 10 log 1/n S 10 Li/10, dBA i=1 n: Grlt says Li: Grlt dzeyleri, dBA Demiryolu Leq Seviyesi: Demiryollar grltsnn deerlendirilmesinde kullanlan ve ulam younluklarn ve lokomotif ve vagonlarn ses dzeylerini ayr ayr hesaba katan grlt leidir.

28

Aadaki gibi hesaplanmaktadr: Leq = NEL + 10 log N - 49 dBA NEL = 10 log (10 N ELc 10 + NELL 10) NELc = L ACmax + 10 log 1 0 Tc NELL = L Almax + 10 log 1 0 TL L Acmax ve L Almax: Vagonlarn ve lokomotifin geii srasnda tepe dzeyler, dBA Tc ve T L: Vagon ve lokomotif efektif gei sreleri, s. En yksek ses seviyesi = Tepe dzeyi = st dzey (Lmax): Zamana gre deien grltnn herhangi bir anda sahip olduu en yksek deerdir. Grlt indexi (WECPNL): Havaalan ve yakn evresinde hava aras grltsnn deerlendirilmesinde kullanlan ve Uluslararas Sivil Havaclk Organizasyonu (ICAO) tarafndan ngrlen bir birimdir ve uak tiplerini, grltnn frekans spektrumunu, uan gei sresini ve gnlk uu younluunu hesaba katmaktadr. WECPNL: 10 Log [ 5 antilog ECPNLD + 3 antilog ECPNLN + 10 ] + 5 8 10 8 10 ECPNLD: Gndz ECPNL (07 - 22) ECPNLN: Gece ECPNL (22 - 07) S: Mevsimsel ayarlama faktre (-5 ile +5 dB arasnda) n EPNL (n) To T ECPNL: 10 Log S antilog ------------------ + 10 Log ---------- - 10 Log -----1 10 to to ECPNL: Efektif grlt seviyesi, n: Grlt olay says, T: Deerlendirme periyodu To, to: lm zelliklerine gre belirlenen sabitler. Grltye duyarl olan ve kullanmlar: Kamu ve zel mlkiyetli arazilerde kurulmu ve iinde yer alan olaylar gerei, istenen seslerin en iyi biimde duyulabildii ve d grntden olan rahatszln en fazla olduu, ksaca i akustiin art kotuu ar sesten korunmas gerekli olan binalardr. Mesela; konut, hastane, okul, motel, pansiyon, dinlenme tesisleri, tatil ve dinlenme parklar, mezarlk gibi yerler, kendi ilerinde ok ve orta derecede hassas olarak ayrlabilir. D grlt seviyesi: Yaplarn dnda, d duvarlardan 1.00 metre uzaklkta llm hesaplanm grlt seviyeleridir. grlt seviyesi: Yaplarn iinde eitli faaliyetlerin yer ald faaliyet hacimlerinde llm ve hesaplanm grlt seviyeleridir. Grlt kontrol: Herhangi bir ses kaynandan yaylan niteliine sahip sesleri, kabul edilebilir seviyeye indirgemek, akustik zelliini deitirmek, etki sresini azaltmak, hoa giden veya daha az rahatsz eden bir baka ses ile maskelemek gibi metotlarla zararl etkilerini tam olarak gidermek veya makul bir seviyeye indirme ilemidir. Grlt kontrol grlt kaynanda, grltnn yayld evrede ve grltden etkilenen kullancda olmak zere elemanda yaplabilir.

29

evrede tedbirler: Yaplarn dnda veya iinde yer alan grlt kaynaklarndan doan seslerin, yaplarn veya yap iinde kullancya ulancaya kadar yayld evrede yaplabilecek her trl grlt kontroldr. Grlt kaynanda tedbirler: Grlt reten ses kaynann yaps, ileme teknii, oturduu zemin, monte edilme biimi ve buna benzer dorudan kaynak ile ilgili olarak alnabilecek tedbirler. Grlt sertifikas: Hava aracnn kard grlt bakmndan Uluslararas Sivil Havaclk Tekilatnn yaynlanan kriterlere uygun olduunu belirten belgelerdir. Reverberan, nlayan avlu: Karlkl yer alan duvarlar gibi yanstc dey yzeyler ile sesleri defalarca yanstan ve grlt miktarnn artmasna ve yankya neden olan avlu eklidir. Arka plan grlts: Bir evrede incelenen grlt kaynann dnda dier kaynaklarn ayn anda oluturduklar srekli bir fon grltsdr. Ses geirme kat says: Ses gei kat says = ses iletim kat says: Bir yap elemann ses yaltmnn llmesinde temel birim olan ses geirme kat says; elemann yzeyine gelen ve arka tarafna iletilen ses iddetleri farkldr ve logaritmik lekte belirtildiinde, ses iletim kayb = ses gei kayb = ses geirme kayb adn almaktadr. Birimi desibel' dir, Geirme kayplar eleman zellikleri yannda seslerin frekanslarna gre deimektedir. Ses yutuculuu: Bir elemann yzeyine arpan ses dalgasndaki enerjinin, eleman gzeneklerindeki srtnme sebebi ile s enerjisine dnmesi ve bylelikle yzeyden geriye yansyan ses enerjisinin azalmasdr. Ses yaltm: Yap elemanlar araclyla iletilen seslerin miktarlarn azaltmak veya dier bir deyile elemann ses geirme kaybn artrmak iin elemann konstrksiyonunda ve kullanlan malzeme ve bileenlerde alnabilecek her trl tedbirdir. Fizik evre faktrleri: Sesin kaynaktan kullancya, yap ve etkilenen kiilere iletilmesi srasnda getii fiziksel evrede bulunan ve ses yaylmn etkilenen grlty artrc ve azaltc her trl elemandr. Akustik glge blgesi: Ses dalgalarnn bir evrede yaylmas srasnda engeller, rzgr etkisi ve gnlk scaklk deiimleri gibi d tesirlerle krlma ve kvrlmalara uramalar sonucu ortaya kan ve ierisinde ses dzeylerinin 10 15 dBA kadar azalma gsterdii alanlardr. Grlt azaltma katsays (NRC): Konuma seslerinin alglanmasnda nemli olan ve 250 2000 Hz arasndaki frekans blgesinde malzemelerin ortalama ses yutuculuk kat saylar veren tek sayl bir birimidir. NRC = (a 250 + a 500 + a 1000 + a 2000)/4 a = Ses yutuculuk kat says (0,0 - 1.0)

Reverberasyon zaman: Bir hacmin akustik zelliini belirleyen bir kriterdir. Hacim iinde faaliyette olan bir ses kaynann susmasndan itibaren ses dzeylerinin 60 dB dmesine kadar geen saniye biriminde zaman sresidir.

30

2.8.4.2. Ses Seviye lm CihazlarHastane ve dier salk kurulularnda grlt dzeyi yukarda da belirtildii gibi olduka nemlidir. Gerek rutin kontrollerde gerekse alma esnasnda bu seviyelere dikkat etmek gerekir. Ortamdaki ses seviyesinin lm iin ses seviye lm cihazlar kullanlr.

Fotoraf 2.6: Ses seviye lm cihazlar

31

UYGULAMA FAALYET 1 UYGULAMA FAALYETBulunduunuz ortamn ses grlts raporunu hazrlaynz.

LEM BASAMAKLARI Milimetrik bir kda y ekseni ses grlts (dB cinsinden ) dorultusunu iziniz. Ayn milimetrik kda x exsenine

NERLER

zaman dorultusunu iziniz ( saat 09-16 aras 1 saat aralkl). lm yaparken bir arkadanzla

ortak alma yapabilirsiniz. Saat balarnda ortam ii ses grltleri

milimetrik kt zerine iaretleyiniz. Saat banda ortam d ses grlt

deerini milimetrik kda iaretleyiniz. alma sonras belirlediiniz noktalar

birletirerek i ve d ses grlts erileri oluturunuz. Milimetrik kda ses grltleri seviyelerini ilerken i ve d grlt seviyeleri iin farkl renk kalem

kullanabilirsiniz.

Ortam grlt seviyelerini ideal grlt

seviyeleriyle karlatrp bir rapor hline getiriniz.

32

UYGULAMA FAALYET 2Bulunduunuz ortamn scaklk, nem, basn, k seviyesi, vibrasyon ve elektromanyetik alan lmn yaparak kabul edilen snr deerler arasnda olup olmadn gsterir bir rapor hazrlaynz.

LEM BASAMAKLARI Bulunduunuz ortamn scaklk lmn yapp sonucu kaydediniz. Bulunduunuz ortamn nem lmn yapp sonucu kaydediniz. Bulunduunuz ortamn basn lmn yapp sonucu kaydediniz. Bulunduunuz ortamn k lmn yapp sonucu kaydediniz. Bulunduunuz

NERLER

lm yaparken bir arkadanzla ortak alma yapabilirsiniz.

ortamn

vibrasyon

lmn yapp sonucu kaydediniz. Ortam ideal koullar iin kalibrasyon Bulunduunuz ortamn elektromanyetik laboratuvarlar ortam koullarn temel lmn yapp sonucu kaydediniz. alabilirsiniz.

Modl bilgi sayfalarndan veya servis el kitaplarndan cihazlar iin genel ortam

deerleri seviyelerini bularak ortamn ideal snrlar ierisinde olup olamadn

raporlaynz.

33

PERFORMANS DEERLENDRMEAada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet / Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME LTLER1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Milimetrik kt zerine x ve y eksenlerini izdiniz mi? Milimetrik kt zerinde x ve y eksenlerini uygun skalalara ayrdnz m? Saat ba ortam i ses grltsn ltnz m? Saat ba ortam d grltsn ltnz m? Aldnz deerleri milimetrik kt zerine uygun bir ekilde iaretlediniz mi? Ortam i ve d ses grlt erilerini izdiniz mi? Ortam ses grlt deerleriyle ideal ses grlt deerlerini karlatrdnz m? Bulunduunuz ortamn scaklk lmn yapp sonucu kaydettiniz mi? Bulunduunuz ortamn nem lmn yapp sonucu kaydettiniz mi? Bulunduunuz ortamn basn lmn yapp sonucu kaydettiniz mi? Bulunduunuz ortamn k lmn yapp sonucu kaydettiniz mi? Bulunduunuz ortamn vibrasyon lmn yapp sonucu kaydettiniz mi? Bulunduunuz ortamn elektromanyetik alan lmn yapp sonucu kaydettiniz mi? Ortamn ideal snrlar ierisinde olup olamadn kontrol edip raporladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRMEUygulama deerlendiriniz. faaliyetinde yapm olduunuz almay kontrol listesine gre

Yapm olduunuz deerlendirme sonunda eksiiniz varsa, faaliyete dnerek ilgili konuyu tekrarlaynz.

34

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki ifadelerdeki noktal ksmlar uygun ekilde doldurunuz. 1. Meslei gerei elektromanyetik etki altnda alanlarn SAR deeri.kabul edilir. 2. Grltnn etkisi ar sinirlilik ve stres olarak karmza kmaktadr.

3. Sadece saysal bir deer hlinde vibrasyon miktarn grmek iin kullanlan l aletidir. 4. ortam nem lm..eklinde ifade edilebilir.

5. Genellikle kat ortamlarda yaylan ve dokunma duygusu ile hissedilen alak frekansl ve yksek genlikli mekanik titreimlere .denir. 6. 7. 8. Ses iddeti birimi olarakkullanlmaktadr. Higrometreler .len cihazlardr. nsanlar iin ideal nem deerleri /arasndadr.

DEERLENDRMECevaplarnz modl sonundaki cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

35

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3AMAGerekli ortam salandnda harici elektrik balantlarn lebilecek ve balant

ARATIRMA Biyomedikal cihazlarda neden srekli enerjiye ihtiya vardr? Sorusunu cevaplaynz. Bir rapor hazrlayarak snfta tartnz.

3. CHAZ DII ELEKTRKSEL BALANTILARBiyomedikal cihazlarn byk bir ounluu faaliyetlerini gerekletirebilmek iin elektrik enerjisi kullanmak zorundadr. Cihazlarn byklklerine ve niteliklerine bal olarak kullandklar elektrik enerji kaynaklar farkllk gsterebilir. Cihazn alternatif akmda ya da doru akmda almas, tanabilir ya da sabit bir cihaz olmas enerji kaynaklarnn seiminde nemli bir yer tutmaktadr. Burada farkl elektriksel enerji kaynaklarna cihazn balanmas ile ilgili bilgiler verilecektir.

3.1. Cihaz Pil ve Batarya Balantlarzellikle tanabilir nitelikteki kk biyomedikal cihazlarda en ok tercih edilen besleme elemanlar piller ve bataryalardr. Cihazn yapsna ve byklne gre ok farkl byklk ve gerilimde piller retilmektedir.

3.1.1. PillerPil, bilim ve teknolojide kimyasal enerjinin depolanabilmesi ve elektriksel bir forma dntrlebilmesi iin kullanlan bir aygttr. Piller, bir veya daha fazla elektrokimyasal hcre, yakt hcreleri veya ak hcreleri gibi, elektrokimyasal aygtlardan oluur. Pillerin geliimi, 1800 ylnda talyan fiziki Alessandro Volta tarafndan gelitirilen Voltaik (Voltaic) pil ile balamtr.

36

Piller kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine eviren aygtlar olmasndan dolay kullanm saklanmas ve atlmas da belli kurallar dhilindedir. Bu konu ierisinde konuyla ilgili olarak Atk Pil ve Akmlatrler ynetmeliini http://www.cevreorman.gov.tr/yasa/y/25569.doc adresinden ya da baka bir kaynaktan incelemeniz kimyasal atklarn saklanmas konusunda size bilgi verecektir.

3.1.2. Kulanm ekillerine Gre Pil eitleriGenel olarak piller, kullanldktan sonra atlan (Non-rechargeable) ve tekrar arj edilebilen (Rechargeable) piller olarak ikiye ayrlr.

3.1.2.1.Kullanldktan Sonra Atlan (arj Edilmeyen) Piller inko-karbon pil (dk maliyetli): Az enerji gerektiren uygulamalar iin kullanlr. inko-klorid: inkokarbon pilden biraz daha uzun mrldr. Alkalin pil: Alkaline/manganez "uzun mrl" pillerdir, daha fazla g ihtiyac gerektiren uygulamalarda da kullanlabilir. Gm-oksit pil: Genelde iitme cihazlarnda kullanlr. Lityum (Lithium) pil: Genelde dijital kameralarda kullanlr. Saat ve bilgisayar saatlerinde de kullanld grlr. ok uzun mrldr, fakat pahaldr. Merkri (Mercury) pil: Genelde dijital saatlerde kullanlr. inko-hava pil: Genel olarak iitme cihazlarnda kullanlr. Isl (Termal) pil: Yksek scaklk depolar. Askeri uygulamalarda nem tar.

3.1.2.2. arj Edilebilen (Tekrar Kullanlabilen) Piller Kurun-asit pil: Aralar, alarm sistemleri ve kesintisiz g ihtiyac olan yerlerde kullanlr. Lityum-iyon pil: Olduka yaygn olan trdr. Yksek arj younluu vardr. Dizst bilgisayar, cep telefonlar, mp3 alarlar ve daha birok tanabilir dijital cihazda kullanlr. Lityum-iyon polimer pil: Lityum iyon pilin temel karakteristiklerini tar, fark daha az arj younluu olmasdr. Bu pilin kimyas reticinin ihtiyacna gre kullanm yeri avantaj yaratabilmesidir (rnein; ultra ince pil). Sodyum-slfr (NaS) pil Nikel-demir pil Nikel metal hibrid (Ni-MH) pil Sodyum-metal klorid pil Nikelinko pil

Nikel-kadmiyum pil - Li-Ion ve Ni-MH pil tiplerinin tm uygulamalarnda kullanlabilir. Bu pil, uzun arj adedine sahiptir (1500 defann zerinde). Fakat dier tiplere gre daha az enerji younluuna sahiptir. Ni-Cd piller eski teknolojide kullanlmakta olup hafza sorunlarna yol amalarndan dolay yerini modern pillere brakmaktadr.

37

3.1.3. Fiziksel Yaplarna Gre Pil eitleriPillerin kullanldklar cihazn byklne ve enerji ihtiyacna gre farkl byklklerde retilebilir olmasndan bahsedilmiti. Bu byklkler uluslararas standartlara balanmtr. Pillerde en yaygn kullanm A, C, D, serisi ve 9V pillerde olmaktadr. Bu piller arjl ya da arj edilmeyen eklinde retilmektedir. Kk ebatta veya ok kk enerjilere ihtiya duyan ya da yardmc kaynak olarak kullanlmak zere retilen pillerde bulunmaktadr: Bu pillere de mikro batarya ( mikropil) denir.

3.1.3.1. A Serisi Piller ile C VE D Serisi Pillerin Karlatrlmas Alkaline Pillerin KarlatrlmasTip Voltaj ap Ykseklik Arlk Tr AA 1.5 V 14.5 mm 50.5 23 g Alkali AAA 1.5 V 10.5 mm 44.5 mm 11 g Alkali AAAA 1.5 V 8.2 mm 42 mm 6g Alkali C 1.5 V 26.2 mm 50 mm 61 g Alkali D 1.5 V 34.2 mm 61.5 mm 134 g Alkali

Tablo 3.1: Alkaline pillerin karlatrlmas

Lithium Pillerin KarlatrlmasTip Voltaj ap Ykseklik Arlk Tr AA C

3.95 V 13.67 mm 50.42 17 g Lithium

3V 26 mm 50.5 mm 40 g Lithium

D 3V 34 mm 60 mm 93 g Lithium

Tablo 3.2: Lithium pillerin karlatrlmas

NiCd (Nickel Cadmium) Pillerin KarlatrlmasTip Voltaj ap Ykseklik Arlk Tr AA AAA C D

1.2 V 14.7 mm 50.5 mm 18 g Ni-Cd

1.2 V 10.5 mm 43.6 mm 9g Ni-Cd

1.2 V 25 mm 48 mm 84 g Ni-Cd

1.2 V 33 mm 61 mm 150 g Ni-Cd

Tablo 3.3: Nicd (Nickel Cadmium) pillerin karlatrlmas

38

NiMh (Nickel Metal-Hydride) Pillerin KarlatrlmasTip Voltaj ap Ykseklik Arlk Tr AA AAA C D

1.2 V 14.5 mm 50 mm 122 g Ni-Mh

1.2 V 10mm 45mm 34 g Ni-Mh

1.2 V 26 mm 50 mm 80 g Ni-MH

1.2 V 33 mm 61.5 mm 155 g Ni-Mh

Tablo3.4: Nimh (Nickel Metal-Hydride) pillerin karlatrlmas

Tablolardan grlecei gibi ayn serilerin boyutlar birbirlerine olduka yakndr, ou sistemde bu piller birbirlerinin yerine kullanlabilmektedir; ancak gerilim deerlerinin sabit olmas gereken durumlarda ya da yksek kapasiteli pillere ihtiya duyulduunda batarya seimine dikkat etmek gerekir. Genellikle pillerle ilgili direktifler kullanc el kitaplarnda ve servis el kitaplarnda bulunmaktadr.

Fotoraf 3.1: A, C VE D serisi piller

3.1.3.2. Mikro Batarya (Mikropil )Yaplar olduka fazla eitlilik arz etmektedir. Gnlk hayatta da kol saatlerinde vb. ortamlarda kullanlmaktadr.

Mikro Bataryalarn Biyomedikal Cihazlarda Kullanm Tanr nitelikteki (portatif) cihazlarn beslemesinde Hafza nitelerinin silinmesini nlemek amacyla Cihaz saatlerinin almasn salamak amacyla kaz ve uyar sistemlerinde PC kontroll cihazlarda bios beslemesinde

Bu bataryalarn sistem ierisinde deitirilmeleri olduka kolaydr; ancak hafza bilgileri, tarih, saat bilgileri gibi nemli verileri tutan sistemlerde pil deitirme ilemi titizlikle servis el kitabnda veya kullanc el kitab direktiflerine uygun olarak yaplmaldr.

39

Fotoraf 3.2: Mikropiller

3.1.3.3. 9V PillerDaha fazla kk elektrik motorlarnn bulunduu daha yksek gerilime ve uzun sreli elektrik enerjisine ihtiya duyulan cihazlarda kullanlan bir pil eididir. Gnlk hayatta da kullanm olduka yaygndr.

Fotoraf 3.3: 9V Pil

3.1.4. Pil YuvalarPillerle ilgili olarak bilinmesi gereken nemli bir konu da pillerin pil kutularna (Pil yuvas, batarya kutusu battary box da denir.) uygun polaritede balanmalardr. Pillerin + ve ular pil zerinde yazldr. Eer pil zerinde kutuplar yazlmamsa ya da belirgin deilse l aletiyle de pil kutuplarn tespit etmek olduka kolaydr. l aletinin problarn kutuplara dokundurduunuzda pozitif bir gerilim okuyorsanz, prob kutuplar ile pil kutuplar ayndr. Negatif deer gsteriyorsa da prob kutuplar ile pil kutuplar terstir. Pil kutularna bu polaritelere dikkat ederek yerletirmek gerekir.

40

Fotoraf 3.4:Standart pil yuvalar

Fotoraf 3.5:Mikropil yuvalar

3.1.5. Pil Balantlarnn Etkisi

A B ekil 3.1: Pil balantlar A doru balant, B ters balant

Pil balantlarnda piller seri balandnda balant polariteleri + - + - + - + - eklinde olmaldr. Ayn polariteler + + ya da - - balanrsa, bu sisteme negatif etki yapar. zde pillerde iki pilin de etkisiz olmasna neden olur. ekilde A doru balanty, B ise yanl balanty ifade etmektedir. 4 adet zde pilden meydana gelen bu batarya A da pil deeri 1,5 v kabul edilir ve i direnci dikkate alnmazsa, E = 1,5+1,5+1,5+1,5 = 6 V olurken, B de ise E= 1,5+1,5-1,5+1,5 = 3 volt olur. Piller gerilim deerlerini artrmak iin seri, kapasite deerlerini (Ah) ampersaat artrmak iinse paralel balanr.

41

3.2. Cihaz Kesintisiz G Kayna BalantlarGerilimde yaanan ani kesintiler birok sorunu da beraberinde getirir. Bunlardan elektrikli ev aletleri bile olumsuz ynde etkilenirken daha hassas cihazlar olan biyomedikal cihazlar iin ok daha zarar vericidir. Oysa dikkatli ekilde seilmi ve olmas gerektii gibi balanm bir UPS, (UPS " Kesintisiz G Kayna " teriminin uluslararas elektrik literatrndeki ksaltlm kullanm eklidir.) yani kesintisiz g kayna sisteminizi verilerinizin ve onca yatrm yaptnz teknik donanmn, en azndan bu ekilde zarar grme olasln azaltmaktadr. Bu aralarn genel alma prensibi gerilimin kesilmesi durumunda bunu bal olan yke (bilgisayar kontroll veri tutma gerektiren bir biyomedikal cihaz ve dorudan ehir cereyanna balanan dier bileenler) hissettirmeden devreye girerek kapasitesiyle orantl bir sre boyunca beslemek ve / veya gerilim deerlerini filtreleyerek sistemleri parazitten ve ar yklemeden korumaktr. Besleme sresi ykn ektii gce gre azalacak ya da artacaktr; yine de verilerinizi kaydetmenizi ve sistemi gvenli ekilde kapatmanz salayacak kadar uzun olmaldr. UPS cihazlarn genel olarak e ayrmak mmkndr. Bunlarn neler olduu ve hangi zelliklerine gre ayrldklar hakknda ksaca bilgi verelim.

Fotoraf 3.6: Kesintisiz g kayna

3.2.1. Offline UPSBu tr cihazlar bal olan cihazlar gerilim kesilmelerine ve gerilimdeki bozukluklara kar korur. Gerilim hattna direkt olarak balanan bu cihazlar, gerilim kesildiinde ortalama 4 ms iinde devreye girer.

42

3.2.2. Online UPSGerilim kesilmeleri, gerilim bozukluklar, ar yklenmeler, dalga gerilimleri, frekans deiiklikleri ve harmonik tepe dalgalar bu cihazlarda kontrol edilir. Srekli bir besleme salar. Online UPS'ler gerek anlamda kesintisiz g kaynaklardr.

3.2.3. Line Interactive (Hybrid UPS)Gerilim kesilmeleri, gerilim bozukluklar ve ar yklenmelere ek olarak dalga gerilimlerini de kontrol eder, sahip olduu otomatik voltaj reglatr ile de gerilim deerini sabit tutar. Burada da akler gerilim kesildiinde belirli bir sre iinde devreye girer.

3.2.4. UPS lerde Aranan zellikler UPS, hat geriliminin 200V ile maksimum 250 Volt arasndaki deerlerinde normal alabilmelidir. k gerilimi 230 Volt olmal ve maksimum % 5-10 sapmay gememelidir. Ar yklenme ve ksa devre korumasna sahip olmaldr. Alt ve st gerilim dalgalanmalarn karlayabilmelidir. Gvenilir bir ileyie sahip olmaldr. Besleyecei ykten %25 orannda daha yksek bir deerde olmaldr. G kesilmesi durumunda en az ilem sonuna kadar dayanabilmelidir. PC balantsna sahip olmal ve kontrol yazlmlaryla desteklenmelidir.

3.2.5. Cihaz Balantlarekilde ebekeden ald gerilimi 3 cihaza databilen 3 cihazn balanabildii basit bir kesintisiz g kayna grlmektedir. Cihazlar kesintisiz g kaynana aynen ebekeye balanr gibi filer yardmyla balanmaktadr.

3.2.6. UPS SeimiKesintisiz g kayna seimi, iki aamada ele alnmal ve ncelikle, UPS zerinden beslenecek ykn ya da yklerin toplam gc VA cinsinden hesaplanmaldr. Balanacak ykn toplam gc, seilecek UPS nin gcn belirlemede en nemli kstas olacaktr.

43

ekil 3.2: UPS n ve arka grn

zellikle byk ykler iin, yk karlayabilecek en yakn gteki UPS nin seilmesi, verimlilik asndan, dolaysyla da enerji sarfiyat ve toplam yatrm maliyeti asndan kullancya avantaj salayacaktr. Ancak bu tr bir g hesabnda, UPS ye daha sonra balanabilecek dier muhtemel ek ykler de gz ard edilmemelidir. Cihazda kullanlan kritik paralarn tahmini mrleri ve arza yapma riskleri, risklere kar tasarmda alnan teknik nlemlerin nitelii, arza hlinde, ilgili firma teknik servisin yeterlilii, mdahale hz ve arza durumunda cihazn ortalama devre d kalma sresi gibi ayrntlar cihaz satn alnmadan nce, mutlaka fikir sahibi olunmas gereken en nemli hususlardr. Deerlendirilmesi gereken bu temel verilerin dnda, cihazn sahip olduu dier teknik zelliklerin, standart ya da opsiyon olarak sunulan ek donanmlarn ve cihazn teknolojik dzeyinin iyi tahlil edilmesi, salkl bir seim yapabilmek iin byk nem tar. Kukusuz, konu ile ilgili teknik bir elemann, bu konuda salkl bir deerlendirme yapabilmesi mmkndr.

3.3. Cihaz Jeneratr BalantlarSalk kurulularnda kullanlan cihazlarn byk bir ksmnn elektrik enerjisiyle altn biliyoruz. Bu cihazlarn alma srekliliinde nemi hepimizin bilgisi dhilindedir. ebekede meydana gelebilecek bir elektrik kesintisi hayati riskler tayan ok ciddi sonular dourabilir. ebekede meydana gelebilecek arza basit bir ebeke arzas olabilecei gibi doal afetler gibi nedenlerle ok byk arzalar da olabilir. Bu sebeple salk kuruluunun elektrik enerjisini karlayacak birimlerin olmas ciddi bir zorunluluktur. Salk kurulularnda bu elektrik enerjisinin karland birimlere jeneratr birimleri denir. Bu birimler genellikle dizel ya da benzinle alan ve buradan elde ettikleri mekanik enerjiyi elektrik enerjisine eviren birimlerdir. Jeneratrlerin en nemli zelliklerinden biri tepki hzlardr. Yani ebekede bir kesinti meydana geldiinde jeneratrn ne kadar abuk devreye girip sistemi beslemeye balayacadr.

44

Fotoraf 3.7: Jeneratr

Salk kurulularnda hastane gibi binalarda tm binay besleyebilecek byklkteki jeneratr birimleri sabittir ve ebekeye direkt olarak balanmtr. Bu sebeple cihazlarn ayrca jeneratre balanmas gibi bir durum sz konusu deildir. Ancak baz zel durumlarda biyomedikal cihazlarn tek balarna jeneratrlere balanmalar gerekebilir. Bu durum portatif cihazlarn kullanmlarnda ya da hastann tanmasnn sakncal olduu durumlarda geerlidir.

3.3.1. Tanabilir Cihazlara Jeneratr BalanmasGenellikle kk gl jeneratrler dizel ya da benzinli belseme klarn zerlerinde tar. 1 3 fazl prizler jeneratrn zerinde bulunmaktadr. Biyomedikal cihazlarla kullanlrken hasta ve kullancya zarar verebilecei iin jeneratrler mmkn olduu kadar hasta ve kullancdan uzaa ak hava ortamna yerletirilmelidir. Besleme ise uzatma kablolar ile tanmaldr. Uzatma kablolarnn ok uzun olmasnn gerilim dmne neden olaca unutulmamaldr.

Fotoraf 3.8: Tanabilir jeneratr 1

Fotoraf 3.9:Tanabilir jeneratr 2

45

3.4. Cihaz ebeke BalantlarBiyomedikal cihazlar ortam ve cihaz zelliklerine gre farkl prizlere balansa da temelde ebekeden kast 220 V 50 Hz lik alternatif akmdr. Evlerimizde kullandmz enerji de ebeke enerjisidir. Prizler yap itibaryla birbirine ok benzese de baz ufak ayrntlarla birbirlerinden ayrlr.

3.4.1. Tek Fazl Sva Alt PrizlerGenellikle toprakl priz kullanlr, ihtiyalara gre topraksz modelleri de bulunmaktadr. Genel tesisat yaplar ierisinde bulunan priz eitlerindendir. ebeke kablolar borular ierisinden duvarn iinde tanmtr.

Fotoraf 3.10: Tek fazl sva alt prizler

3.4.2. Tek Fazl Sva st prizlerebeke sisteminin duvar zerinden eitlerindendir. Pek tercih edilmez. tand ortamlarda kullanlan priz

Fotoraf 3.11: Tek fazl sva st prizler

3.4.3. Tek Fazl Nemli Yer PrizleriSalk kurulularnda baz ortamlarda nem miktarnn olduka fazla olabileceini biliyoruz. Bu tr ortamlarda nemin elektrik ebekesine zarar vermesini nlemek iin hem de hasta ve personel gvenlii asndan nemli ortamlarda zel prizler kullanlmaktadr.

46

Fotoraf 3.12: Tek fazl nemli yer prizleri

3.4.4. Tek Fazl Grup PrizlerOrtamlardaki priz adedinin yeterli olmad veya piriz yerine cihazn uzak kald durumlarda basit bir zm olarak grup prizler kullanlr. Grup priz kullanrken prize balanacak cihazlarn toplam gcne dikkat etmek gerekir. ok fazla cihazn ayn prize balanmas ebekeye ya da ebeke hattna zarar verebilir.

Fotoraf 3.13: Tek fazl grup prizleri

Fotoraf 3.14: fazl prizler

3.4.5. Fazl ebekeBiyomedikal cihazlarn enderde olsa 3 fazl sistemler tarafndan beslenmesi gerekebilir. Bu tr sistemlerde ebeke gerilimi fazlar arasnda 380 V 50 Hz, faz ntr aralarnda ise 220 V 50 Hz llmektedir. Bu cihazlar iinde tolerans deerleri servis el kitaplarnda belirtilmitir. zellikle yksek gl dnen makine ieren cihazlar fazl ebekeler tarafndan beslenmektedir. Cihaz yaplarna gre 3,4,5 gibi farkl kontak saylarnda olabilir.

3.4.6. ebeke KontrolBiyomedikal cihazlarn hassasl gz nne alndnda ebeke gerilimlerindeki dalgalanmalarn cihaz olumsuz etkileyecei hatta baz durumlarda ok ciddi arzalara neden olaca bilinmelidir. ebeke standard 220 V 50 Hz olduu lkemizde cihazlarn + - tolerans deerleri servis el kitaplarnda belirtilmitir ve cihaz etiketlerinde de tolerans deerleri verilmitir. ekildeki etikette ebeke gerilimi deeri 230 V 50 Hz olarak verilmitir. Prizlerdeki enerjinin deerini lmek iin basit bir voltmetre yeterlidir; ancak kullanlan frekans ok byk nem tayorsa frekansn llmesi de gerekebilir.

47

Fotoraf 3.15: Enerji etiketi

3.5. Cihaz Elektriksel Jak BalantlarBiyomedikal cihazlarda, cihazlarla yardmc cihazlar arasnda balant yaplmas gereken durumlarda, cihazlar aras haberlemede bilgi transferlerinde farkl tip ve yapda balant elemanlar kullanlr. Burada bu balant elemanlarnn en yaygn kullanlanlarndan bahsedilecektir. leriki modllerinizde cihaza zel dier balant elemanlarn da greceksiniz.

3.5.1. ATA BalantsGenellikle pc kontroll cihazlarda pc i balantlarnda kullanlan bir balant tr olmasna ramen baz cihazlarda harici nitelikteki birimlere data (veri) transferi iinde kullanlabilen bir balant elemandr.

Fotoraf 3.16:ATA kablosu

Fotoraf 3.17:DVI kablosu

3.5.2. Digital Visual Interface (DVI) BalantsGenellikli monitrl(ekran) cihazlarda cihaz monitr balantlarnda kullanlan bir balant elemandr. Tek ynl balanan bir elemandr. Bu tr elemanlarda balant yaplrken zorlama yapmak eleman balant pinlerinin zarar grmesine sebep olur. Kesinlikle zorlama yaplmamaldr.

48

3.5.3. Paralel Port Kablo Balants

Fotoraf 3.18:Paralel Port kablosu

Fotoraf 3.19: PS2 kablosu

Fotoraf 3.20:USB kablosu

Fotoraf 3.21:CAT5

Genellikle yazc kts olan cihazlarda kullanlan bir balant elemandr. Pc kontroll cihazlarda paralel haberleme portu ile yazc arasndaki haberlemeyi salar.

3.5.4. PS2 BalantlarPS2 balantlar zellikle pc kontroll cihazlarda kullanlan klavye Mouse( fare) aygtlarn cihaza balar. Her iki aygtn da kullanld cihazlarda balantlarn karmamas iin farkl renklerde imal edilir.

3.5.5. USB Balantszellikle yksek hzl veri transferi gereken cihazlarda veri almak ya da gndermek iin kullanlan bir balant elemandr. Hzl olmas nedeniyle son yllarda olduka fazla tercih edilmeye balanmtr.

3.5.6. Cat5 balantsCihazlarn birbiriyle haberlemesini salayan a oluturan bir balant elemandr. 16 adet pin balants vardr ( 2 x RJ45).

3.5.7. RJ45 BalantsBilgisayar alarnda ethernet balantlarnda kullanlan bir haberleme balant elemandr. 8 pini vardr.

49

Fotoraf 3.22:RJ45

Fotoraf 3.23:RJ11

Fotoraf 3.24:Balant kablolar

3.5.8. RJ11 BalantsTelefon makinelerinde ya da dial up modem balantlarnda kullanlan balant elemandr.

3.5.9. Dier Balant ElemanlarBalant elemanlar kullanm ortamna, ihtiya ve cihaz yaplarna gre ok farkllk gstermektedir. Cihaz balantlar iin ihtiyacnz olacak aklamalar balantsn yapacanz cihazn servis el kitaplarnda bulmanz mmkndr.

3.6. Cihaz Fi BalantlarBiyomedikal cihazlarn fi yaplar cihaz snfna ve yapsna bal olarak 1 fazl ya da 3 fazl toprakl ya da topraksz erkek ya da dii olabilir. Cihaz fi balantlarnda dikkat edilmesi gereken en nemli nokta toprak hatlarnn doru balanmasdr.3 fazl sistemlerde fazlarn farkl balanmalar motor devir ynlerinin deimesine neden olur. Bu nedenle faz sralarnn iyi denetlenmesi gerekir.

1 fazl toprakl fi

1 fazl topraksz fi

1 fazl toprakl erkek ve dii fi

3 fazl normal fi

4 kontakl 3 fazl fi Fotoraf 3.24:Fi eitleri

3 fazl duvar fii

50

3.7. Priz ve Soket BalantlarPriz yaps ve balantlarndan cihaz ebeke balantlarnda, konu 3.4 te bahsetmitik. Cihaz zerine yerletirilen priz ve soketler cihazn yapsna gre farkllk gstermektedir. Cihaz zerinden alnmas istenen ne gibi bir byklkse cihaza balanan priz ve soketler bu ihtiyac karlayacak niteliktedir. rnein cihazdan veri alnmas isteniyorsa, cihaz zerine yerletirilen soket veri almaya, veri transferinin seri, paralel hzl ya da yava olmas ihtiyalarna gre belirlenmitir. Bu priz ve soketlerin deitirilmeleri ya da tamiri yetkileriniz dhilindeyse servis el kitaplarndaki ynergelere uyarak balantlarn yapabilirsiniz.

51

UYGULAMA FAALYET 1 UYGULAMA FAALYETCihazn pillerini kontrol edip deitiriniz.

LEM BASAMAKLARI Cihazn pil kapan anz. Pilin arj durumunu lnz. Pil tipini kontrol ediniz. arj edilebilir pilleri arj

NERLER arj edilmeyen pilleri kimyasal atk ynetmeliine gre atnz. Pil deitirme ileminde kutuplarn aletine doru olarak balandna dikkat ediniz.

yerletiriniz. arj edilemeyen pilleri deitiriniz. Cihaz altrnz.

52

UYGULAMA FAALYET 2ebekeden beslenmesi gereken bir cihaz ebekeye balaynz.

LEM BASAMAKLARI Cihaz gcn etiketinden veya servis el kitaplarndan kontrol ederek

NERLER

ebekeden 10. snf modllerinizdeki akm gerilim g ilikilerini hatrlaynz.p

ekecei akm bulunuz. ebeke gerilimini lnz. Cihaz Cihazn akmn Sistem balaynz. Sisteme enerji veriniz. Cihaz altrnz. alma gerilimiyle

ebeke Baz cihazlarn alma gerilimlerinin Trkiyedeki alma gerilimlerinden farkl sigorta olduu unutulmamaldr. akmla

gerilimini karlatrnz. balanaca cihazn hattn

ekecei

karlatrnz. enerjisini keserek cihaz

53

PERFORMANS DEERLENDRMEAada hazrlanan deerlendirme leine gre yaptnz almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet / Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME LTLER1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Pilin arj durumunu tnz m? Pil tipini belirleyebildiniz mi? arj edilebilir pilleri arj aletine balayabildiniz mi? Pilleri deitirebildiniz mi? Cihaz gcn etiketinden veya servis el kitaplarndan kontrol ederek ebekeden ekecei akm buldunuz mu? ebeke gerilimini ltnz m? Cihaz alma gerilimiyle ebeke gerilimini karlatrdnz m? Cihazn balanaca hattn sigorta akmn cihazn ekecei akmla karlatrdnz m? Cihaz ebekeye balarken sistem enerjisini kestiniz mi? Cihaz ebekeye balayabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRMEUygulama deerlendiriniz. faaliyetinde yapm olduunuz almay kontrol listesine gre

Yapm olduunuz deerlendirme sonunda eksiiniz varsa, faaliyete dnerek ilgili konuyu tekrarlaynz.

54

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAadaki ifadelerdeki noktal ksmlar uygun ekilde doldurunuz. 1. Lityum-iyon pil arj..bir pil tipidir. 2. ok kk ebatlarda ve kk enerji ihtiyalarn karlamak iin retilen pillere .. denir. 3. Gerilim kesilmeleri, gerilim bozukluklar ve ar yklenmelere ek olarak dalga gerilimlerini de kontrol eden UPS ler..UPS lerdir. 4. Dizel ya da benzinle alan ve buradan elde ettikleri mekanik enerjiyi elektrik enerjisine eviren cihazlara.denir. 5. Trkiyede ebeke gerilimi .V veHz olarak belirlenmitir. 6. Bilgisayar alarnda Ethernet balantlarnda kullanlan sekiz pinli haberleme balant elemanna ..denir.

DEERLENDRMESorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarn karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

55

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4AMAGerekli ortam salandnda harici gaz kaaklarn lerek balant elemanlarn balayabileceksiniz.

ARATIRMA Mevcut gazlara kar korunma ynetmeliklerini inceleyiniz.

4. CHAZ DII GAZ BALANTILARIBiyomedikal cihazlarda ve medikal sistemlerde ska sz edilen medikal gazlar ile ilgili olarak oluabilecek basit balant problemleri ve problemlerin giderilmesine ait bilgiler bu ksmda anlatlacaktr.

4.1. Gaz Tank BalantlarGaz tanklar kapasitelerine gre farkl byklk ve yapda olabilir. Tek cihaza balanabilen basit tanklarn yan sra tm salk kuruluunun ihtiyacn karlayacak kapasitede gaz tanklar da bulunmaktadr. Byk kapasiteli gaz tanklar, kuruluun yukarda belirtilen gvenlik tedbirleri de dikkate alnarak belirli yerlere yerletirilir. Bu tanklardan gazlar tesisat yardmyla tm kurulua datlr. Cihazlardaki gaz balantlar, ya tesisattaki klar sayesinde ya da kk tanklara direkt balanmak suretiyle yaplr.

Fotoraf 4.1: Sabit gaz niteleri

Fotoraf 4.2: Gaz tpleri

4.2. Basnl Tplerle almaCihazn hemen yanna veya hasta bana konur. Tp valfine taklan gaza uygun manometre veya flowmetre ile gaz, hasta veya cihaza verilir.

56

4.2.1. Tplerin malatBasnl gaz tpleri elikten veya zel alaml alminyumdan iki ana yntemle retilir: Scak haddeden geirilmi ham demirin dvlmesi yoluyla (kaynaklama) Borularn scak ekillendirilmesi yntemiyle (svama)

Gnmzde gvenilir olmas asndan svama yntemi kullanlmaktadr. Tpler ynetmeliklerde belirtilen kurallar dhilinde markalandrlmaktadr. Bu markalar imalat markalar ve servis markalar olarak ayrlr. malat markalar, imalat tarafndan kurulur, buna kimse dokunamaz veya deitiremez ve aadaki bilgileri ierir. Arlk (vanasz ve kapaksz tp) Su kapasitesi (bu tpn alabilecei su hacmi) Test basnc Dolum basnc malatnn ad malatnn seri numaras lk test tarihi

Servis markalar boya ile bazen de oyma olarak yazlr. Bu ilemler genellikle mlkiyet sahibinin sorumluluu altndadr ve aadaki bilgileri ierir. Gazn tr (rnein; oksijen, azot ) Mlkiyet sahibinin ad Ticari kapasitesi (gaza, basnca, tpn kapasitesine bal) Dolum basnc Ulusal ynetmelie gre gvde ve balk ksmnn rengi

Birbirinden farkl gazlar ieren tpler gvenlik nedeniyle farkl renklerde olur. Standartlara gre tplerle ilgili kullanlan renkler unlardr: Mavi: Oksijen tpleri Sar: Asetilen tpleri Yeil: Azot tpleri Kahverengi: Argon tpleri Krmz: Yanc gazlara ait tpler Gri: Dier gazlara ait tpler

57

4.2.2. Tplerin EmniyetiTplerin yksek basnta sktrlm ya da svlatrlm gazlar iermesinden dolay hatal olarak kullanlmalar hlinde ciddi kazalara yol aabileceklerinden, kullanmlar esnasnda ok dikkatli olmak ve aadaki hususlara uymak gerekmektedir.

4.2.2.1.Basnl Gaz Tplerinin Depolanmasnda Uyulmas Gereken Kurallar Tplerin depoland alanlarda elektrik tesisat, cihazlar vb. onayl, atee dayankl malzemeden olumal ve iyi havalandrma artlar salanm olmaldr. Ak hava artlarnda s yayan kaynaklardan ve direkt gne ndan korunmu ekilde - zeri kapatlm alanda depolanmaldr. Btn tpler, i basncn artmasna neden olacak s yayan kaynaklardan uzak alanda depolanmaldr. Tpler yaklak 55 C zerinde scakla maruz kalmamaldr. Tpler direkt gne altnda depolanmamaldr. Gnete braklan tplerin i scakl istenmeyen deerlere ykselebilir ve ayrca tpn zerindeki etiketlerin ve iaretlerin solmasna neden olabilir. Tplerin depoland alann zemini toprak olmamal, eim, ukur, atlak vb. bulunmamaldr. Tp depo alannn iinde veya evresinde yanc maddeler istiflenmemeli, depolanmamaldr. Tplere ulama kolayl salamak asndan, depo alannda yry yollar iin yer braklmaldr. Ak alanda depolanan tplerin, alan dna devrilmelerini nlemek iin etraf emniyet iti ile evrilmelidir. Depo alan iindeki tpleri gruplara ayrdktan sonra her grubun zellii tabelalar aslarak belirlenmelidir. Gerekli yerlere uyar iaretleri ve posterler aslarak kullanclara bilgi verilmelidir. Tp depo alannda alan kiiler, mutlaka elik burunlu emniyet ayakkabs ve i eldiveni giymelidir. Tp depo alannda an az 2 adet 12 kg'lk kuru kimyevi tozlu yangn sndrc bulundurulmaldr. Yangn durumunda, tp soutma ileminde kullanmak amacyla ve tp depo alanna ulaabilecek mesafede hidrant veya basnl bol su kayna bulunmaldr. Tpler sadece bu ama iin yaplm, ok iyi havalandrlan ve tercihen zeri ak mahallerde depolanmaldr. Tplerin depoland mahallerde ate, ark veya herhangi bir s kayna kesinlikle bulunmamaldr. Tp depo mahalleri temiz ve dzenli tutulmal, yetkisiz kiilerin buralara girmelerine engel olunmaldr. Buralarda tpn depolandn belirten iaretler grnr ekilde aslmaldr.

58

Tp depo mahalleri iinde veya yaknnda plak ate yaratlmasna ve sigara iilmesine engel olunmaldr. Depolanan tpler devrilmeyecek veya yuvarlanmayacak ekilde emniyete alnmaldr. Tpler her zaman dikey olarak tutulmal, mmknse valflere kapak taklmal, tp kapaklar ise her zaman takl bulunmaldr. Ak havada depolanan tpler paslanmaya ve ar hava artlarna kar (gne, kar, frtna vs.) korunmaldr. Tpler ayrca korozyona neden olacak ortam ve ekillerde tutulmamaldr. Dolu ve bo tpler ayr olarak depolanmal, dolu tplerin kullanlmasna nce gelenlerden balanmaldr. Tpler, ilerindeki gazn yanclk, yakclk, zehirlilik vs. zelliklerine gre gruplara ayrlarak depolanmaldr. Oksijen veya yanmay destekleyen dier gazlarn tpleri, yanc gaz tplerinden en az 6 m uzakta veya atee dayankl bir duvar ile bu tplerden ayrlm olarak depolanmaldr. Mmkn olduunca az miktarda yanc veya zehi