EVROPSKI UNIVERZITET BRČKO DISTRIKT

MENADŽMENT

SPORTSKIH TAKMIČENJA S K R I P T A

Priredio:

prof. dr Nedeljko Stanković

2

S A D R Ž A J

1. Sportsko takmičenje 3

2. Sportski događaji kroz istoriju 3

3. Sportski događaj 4

4. Karakteristike sportskog događaja 5

5. Vrste i oblici sportskih događaja 6

6. Značaj sportskih događaja 7

7. Suštinski elementi sportskog događaja 9

8. Menadžment u sportu 9

9. Učesnici u sportu 11

10. Ljudski resursi u sportu 28

11. Lider u sportu 33

12. Predviđanje u sportu 39

13. Planiranje u sportu 43

14. Menadžment trenažne tehnologije 47

15. Karakteristike takmičenja u sportu 52

16. Menadžment sportskog takmičenja 56

17. Oporavak sportista 57

3

1. Sportsko takmičenje

Sportsko takmičenje jeste sportska priredba koja se odvija prema

unaprijed utvrđenim i poznatim sportskim pravilima, koja mogu biti opšte

važeća za konkretnu granu sporta ili samo za konkretnu sportsku priredbu i

čiji je cilj, kojem svaki učesnik teži, ili pobjeda protivnika ili postizanje

izvjesnog unaprijed određenog sportskog rezultata.

2. Sportski događaj

Sportski događaji (engl. sporting events) predstavljaju podgrupu

javnih dogadaja, koji predstavljaju sve zabavne i umjetničke događaje koji se

izvode pred gledaocima, odnosno bilo koje organizovane manifestacije

(projekte, dešavanja, atrakcije ili privlačna zbivanja) u oblasti sporta. Pod

sportskim događajem se najčešće podrazumijevaju različite aktivnosti

organizatora koje su usmjerene na ponudu programa određenoj sportskoj

publici sa ciljem ostvarivanja sportskog rezultata. Sa druge strane, sportski

događaji se mogu posmatrati, i u širem kontekstu, u kojem nije od primarnog

značaja ostvarivanje sportskog rezultata, nego se više izražava njihov ne

takmičarski karakter. U ovom slučaju, sportski događaji obuhvataju i

rekreaciju, relaksaciju, zabavu, odnosno razonodu.

Sportski događaji, danas, u suštini, predstavljaju široki društveni

fenomen savremene civilizacije, s obzirom da njihovo održavanje

(realizacija) predstavlja vrlo složen proces koji uključuje učestvovanje

velikog broja ljudi različitih stručnih profila, i iz različitih oblasti koje su

bliske sportu, a koji su zaduženi za obavljanje svih onih procesa i funkcija od

4

kojih zavisi realizacija i uspješnost određenog sportskog događaja (sportisti,

treneri, menadžeri, sponzori, mediji, posjetioci/ gledaoci i dr.).

3. Sportski događaji kroz istoriju

Na osnovu arheoloških iskopina i etnografskih dokaza, sasvim

sigurno se može zaključiti da su postojale mnoge i raznovrsne sportske i

atletske svečanosti, i to još prije nastanka velikih carstava koja se smatraju

početkom civilizovanog uređenja.

Takođe, sportske događaje, kroz istoriju, bilježe i antički istoričari

kao značajan i prestižan oblik društvenih aktivnosti, npr. postoje neka

vjerovanja da su se u Mikeni već u četvrtom milenijumu prije naše ere

održavale konjske trke, da su se u Mesopotamiji u trećem milenijumu

održavale trke dvokolica, streljačka nadmetanja, borbe štapovima i druga

paramilitarna atletska obuka, kao i da su negdje oko 2300. godine prije naše

ere u području rijeke Ind održavale trke konja i dvokolica, i borilačka

nadmetanja (Crashmore, 2000). Slično tome postoje indicije da su se

starosjedioci Amerike loptali, stanovnici Amazonije i Papue nadmetali u

rvačkim borbama, da su se stanovnici Afrike nadmetali u skoku u vis i sl. . a

svim ovim dešavanjima (događajima) bilo je zajedničko da su privlačila

mnoštvo posmatrača.

Nakon srednjevjekovne pauze, u kojoj osim održavanja turnira

plemića u borilačkim vještinama, nije bilo značajnih sportskih događaja.

Obnavljanjem Olimpijskih igara, sportski događaji postaju sve učestaliji, u

formi nacionalnih i međunarodnih takmičenja, sa veoma razuđenim

programom, namjenom i pravilima održavanja. Sportski događaji su ubrzo

nakon toga postali sastavni dio društvenog života kod velikog broja naroda i

država, tako da su se sve češće države (nacije) pojavljivale kao pokrovitelji,

5

suorganizatori, odnosno domaćini popularnih sportskih dešavanja/ događaja,

što se održalo do današnjih dana.

4. Karakteristike sportskog događaja

Svaki događaj ima karakteristike koje ga razlikuju od drugih

događaja (manifestacija). Posmatrano iz ugla teorije sporta sportski događaj

predstavlja mjesto i aktivnost na kome se u odnosu na protivnika određuje

mjera sopstvene vrijednosti ukoliko je u pitanju takmičenje, ali i druženje,

zabava i razonoda ukoliko se radi o događaju u kome ostvarivanje sportskog

rezultata nije primarno.

Karakteristike sportskog događaja mogu se posmatrati i kao elementi

utvrđivanja koncepcije određenog takmičenja i njegovih ciljeva, u zavisnosti

od različitog akcentovanja jedne od karakteristika događaja.

Sportski događaj takođe možemo posmatrati i kao zbir karakteristika,

koje su prisutne u praksi organizovanja događaja. Razmotrićemo osnovne

karakteristike sportskog događaja:

Sportsko-takmičarska karakteristika - u kojoj se ostvaruje cilj vezan

za sportski rezultat. Takmičenje određuje pobjednika i pobjeđenoga.

Neizvjesnost sportskog ishoda i mejrenje sopstvenih vrijednosti u

odnosu na protivnika daje sportskom takmičenju neophodnu draž i

smisao ostvarenja sportske misije i duha u njemu.

Ekonomsko-marketinška karakteristika - u kojoj organizatori

događaja traže mogućnosti i načine organizacije sportskog dogadaja

sa finansijskim efektima, koji će u isto vrijeme dati odgovor kojim

putevima može i treba da ide komercijalizacija dogadaja radi

pokrivanja bilansnih rashoda i ostvarivanja profita.

6

Edukativna karakteristika - u kojoj sportisti i klubovi neposredno i

posredno utiču na sportsko i etičko obrazovanje (edukaciju)

sportskog auditorijuma.

Na osnovu navedenog, možemo zaključiti da suštinu sportskog

događaja predstavlja vrlo složen kompleks različitih dejstava, u kome

učestvuju svi koji su bliski na bilo koji način sportu: od kompletne

organizacione strukture događaja, do sportista, trenera, menadžera, sponzora,

sredstva masovnog informisanja, neposrednih gledalaca i širokog sportskog

auditorijuma.

Sportski događaj u suštini predstavlja specifično osmišljenu ponudu

ograničenog trajanja u čijoj osnovi se nalazi odgovarajuća ideja, koja se sa

zajedničkim angažovanjem izvršilaca i materijalnih sredstava ispoljava kao

originalna idejna ponuda.

5. Vrste i oblici sportskih događaja

Pojava kapitalizma, novih proizvoda i društvenih odnosa, kao i nov

način života otvorili su put svestranijem razvoju sve većeg broja različitih

sportskih događaja. Sportski događaji, danas, obuhvataju široku lepezu

manifestacija u oblasti sporta, od onih najjednostavnijih i najmanje

zahtjevnih (lokalni turniri, takmičenja sportista rekreativaca, pojedine

utakmice u najnižim rangovima takmičenja, sportsko-promotivne

manifestacije), preko amaterskih turnira, liga i drugih manifestacija u oblasti

takmičarskog sporta, profesionalnih takmičenja, pa sve do Evropskih i

Svjetskih prvenstava, Olimpijskih igara i ostalih visoko - komercijalnih

(vrhunskih) sportskih događaja.

Takođe, sportski događaje, možemo podijeliti i prema značaju i

nivou, njihovom rangu, odnosno po principu forme, sportskog kvaliteta, po

7

uzrasnom principu, po geografskom principu, po principu tipologije sporta,

po principu raznovrsnosti i kompleksnosti, po principu grana sporta, po

principu nivoa prezentovanja, i sl.

Pored toga sportski događaji mogu biti takmičarskog ili rekreativnog

karaktera, namijenjeni prikupljanju finansijskih fondova, zadovoljavanju

socijalnih ciljeva ili jednostavno namijenjeni dobroj zabavi.

Ukoliko u obzir uzmemo, najzastupljenije termine u savremenoj

sportskoj literaturi, u tom slučaju, najčešća podjela sportskih događaja bila bi

na:

Međunarodne sportske događaje,

Nacionalne sportske događaje,

Regionalne sportske događaje,

Lokalne sportske događaje i dr;

Imajući u vidu, ovakav vid podjele, Međunarodne sportske događaje

predstavljaju manifestacije u oblasti sporta od posebnog značaja i organizuju

se u koordinaciji sa nadležnim međunarodnim sportskim federacijama,

nacionalnim savezima, a uz podršku država, regija ili jedinica lokalne

samouprave. Nacionalni sportski događaji organizuju se na nivou jedne

države i najčešće predstavljaju pretpostavku za učešće klubova,

reprezentacija i pojedinaca na međunarodnim takmičenjima. Regionalni i

lokalni sportski događaji su najmasovnije manifestacije koje se svakodnevno

odvijaju i koje predstavljaju najširu bazu za opšti razvoj sporta na nivou

svake države.

6. Značaj sportskih događaja

8

Zbog svog prisustva u svim nivoima obrazovanja, sport je postao

satavni dio života skoro svakog čovjeka na svijetu i jedan od

najrasprostranjenijih oblika zabave i razonode. Sa napretkom u

organizovanju društvenog života primjećuje se i razvoj sportskih događaja u

današnjem obliku. U današnje vrijeme, sportski događaji imaju veliki značaj,

kao možda nikad prije, kad je u pitanju utrošak slobodnog vremena ljudi

(savremenog čovječanstva), što je dovelo do toga da države i njihove vlade

sve više podržavaju i promovišu sportske događaje, kao dio svoje strategije

razvoja.

Sportski događaji se najčešće organizuju kako bi se zadovoljile

socijalne, odnosno društvene potrebe posjetilaca/učesnka. Pored toga,

organizovanje sportskog događaja nameće organizatorima da unaprijede

programe i sopstvene izvođačke karakteristike (kapacitete), i kao takvi

predstavljaju odlično sredstvo promocije i stvaranja povoljnog imidža

sportske organizacije.

Savremeni (profesionalni) sportski događaji postali su prepoznatljivi i

po stepenu značaja pobjede pojedinaca, timova i reprezentacija. Pored

snažno izraženog takmičarskog aspekta, savremeni sportski događaji

poprimaju karakteristike šou biznisa (show business-a) i karnevala. Na ovaj

način sportski događaji privlače veliku pažnju i interes široke sportske i

društvene javnosti.

Značaj sportskih događaja može se ilustrovati na različite načine, a

neki od najuočljivijih su:

Pozitivno skretanje pažnje na organizatore i mesto održavanja

sportskog događaja;

Privlačenje posjetilaca i učesnika;

9

Privlačenje ekonomske koristi za mjesto u kome će se sportski

događaj održati...

7. Suštinski elementi sportskog događaja

Sportski događaj predstavlja jedan od najosnovnijih stubova

sportskih ali i marketing resursa bilo kog sportskog društva, kluba,

organizatora takmičenja ili bilo kog sportiste i trenera. Suština sportskog

događaja i njegovog organizovanja predstavlja vrlo složen kompleks

različitih dejstava, u kome učestvuju svi koji su bliski na bilo koji način

sportu: od kompletne organizacione strukture subjekta događaja, do sportista,

trenera, menadžera, sponzora, sredstva masovnog informisanja, neposrednih

gledalaca i širokog sportskog auditorijuma.

Posmatrana iz ugla teorije sporta sportski događaj predstavlja mjesto

i aktivnost na kome se u odnosu na protivnika određuje mjera sopstvene

vrijednosti. Sportski događaj predstavlja ogledalo efikasnosti ne samo

sportskog treninga i priprema sportista, već i drugih funkcija sportske

organizacije i sporta uopšte, uključujući efikasnost menadžmenta i njegove

uloge u ostvarivanju ciljeva sportske organizacije.

8. Menadžment u sportu

Menadžment u sportu postoji vijekovima, od nastanka sporta.

Međutim, tek odnedavno, u drugoj polovini XX vijeka, menadžment u sportu

počinje da se izučava kao akademska disciplina. Sam naziv govori da se ova

disciplina sastoji iz dva dijela - sporta i menadžmenta. iz tog razloga, radi

10

lakšeg proučavanja, često se govori o sportskim i poslovnim funkcijama

sportske organizacije.

Menadžment u sportu predstavlja izučavanje provjerenih i sređenih

znanja o tome kako sportska organizacija postiže svoje ciljeve pribavljajući,

raspoređujući i koristeći ograničene Ijudske, materijalne, informacione i

novčane izvore.

Za sport i sportske rezultate zainteresovani su pojedinci, grupe, ali i

države koje određenim finansijskim ulaganjima obezbjeđuju pokrivanje

dijelova, ili cijelog sistema sporta. Pored države i njenih institucija na svim

nivoima, od lokalnog do nacionalnog, u sport ulažu i druge zainteresovane

institucije, kompanije, preduzeća, pojedinci uglavnom na nivou poslovnog

sponzorskog odnosa, kao i velike medijske kuće i to je najznačajniji krug.

Sportski menadžeri danas se suočavaju sa promjenljivim okruženjem

i oni predstavljaju najvažniji resurs za uspešno upravljanje sportskom

organizacijom. Osobine dobrog sportskog menadžera jesu fleksibilnost i

sposobnost da se kreće za promjenama. Menadžeri planiraju, organizuju,

vode i kontrolišu, i ove funkcije čine ciklus, ili proces menadžerskog posla.

Menadžeri takođe moraju da prognoziraju, prave planove i budžete i

predviđaju događaje u budućnosti. Oni predstavlja osnovnu pokretačku

snagu razvoja sportske organizacije.

Engleska predstavlja mjesto rođenja modernog sporta i menadžmenta

u sportu. Krajem osamnaestog i početkom devetnaestog vijeka počeli su da

se razvijaju sportski klubovi radi pružanja „sportskih aktivnosti" članovima

kluba. U početku su klubovi organizovani samo za jedan događaj, a kasnije

za „seriju događaja". Iz Engleske se moderni sport proširio u ostale dijelove

svijeta.

11

Sport i sportske organizacije pripadaju tzv. neprofitnom sektoru,

zajedno sa organizacijama kulture, društvenim, religioznim, obrazovnim,

zaštitnim, političkim, filantropskim, zdravstvenim, humanitarnim i drugim

nevladinim organizacijama.

Neprofitini sektor čine: sportske organizacije (klubovi, savezi,

sportska društva, olimpijski komitet, itd.), obrazovne, kulturne i vjerske

organizacije (škole, fakulteti, muzeji, pozorišta, vjerske ustanove, itd.),

zdravstvene i humanitarne organizacije (bolnice, domovi zdravlja, banje,

Crveni krst, humanitarna udruženja, itd.), političke partije i društvene

organizacije (političke partije, privredne komore, sindikati, itd.).

Pojam neprofitni kao temeljno obilježje neprofitnih organizacija

upućuje da je prva karakteristika tih organizacija odsustvo profita tj. da te

organizacije djeluju prije svega sa svrhom različitom od sticanja dobiti, a što

se povezuje s javnim (opštim, zajedničkim) interesom. Djelovanje

neprofitnih organizacija uobičajeno je u području koje nije moguće

organizovati na tržišnoj (komercijalnoj) osnovi. Tako neprofitni sektor

sačinjavaju i nevladine organizacije koje se bave pitanjima javnog interesa

bez motivacije da steknu profit.

9. Učesnici u sportu

Sport u današnje vrijeme, u savremenom društvu, zauzima značajno i

posebno mjesto. U mnogim zemljama je to djelatnost od javnog interesa, te

je i sport u Bosni i Hercegovini djelatnost od opšteg interesa, a što je

regulisano i Zakonom o Sportu BiH, kao i Zakonom o Sportu Entiteta

(Republika Srpska i Federacija Bosne i Hercegovine).

Bavljenje sportom je dobrovoljno, slobodno i dostupno svim

građanima pod jednakim uslovima, nezavisno od rasne, nacionalne, vjerske,

12

političke i polne pripadnosti, zdravo, bezbijedno i odvija se uz stručni

nadzor.

Programi za čije se ostvarivanje obezbjeđuju sredstva iz budžeta

Savje- ta ministara BiH i budžeta Entiteta, Republike Srpske i Federacije

BiH, kao i drugih izvora finansiranja regulisani su Zakonom o sportu BiH i

Zakonom o Sportu Entiteta, a odnose se na:

Obezbjeđivanje uslova za ostvarivanje vrhunskih sportskih rezultata,

organizaciju sportskih takmičenja i manifestacija djece, omladine,

odraslih, te invalidnih lica;

Obezbjeđenje sredstava za rad Olimpijskog komiteta BiH, kao

referensne krovne sportske organizacije BiH prema svim domaćim i

međunarodnim sportskim asocijacijama.

Stvaranje uslova za rad granskih sportskih saveza i udruženja na

nivou BiH;

Stvaranje uslova za rad granskih sportskin saveza na nivou Entiteta

RS i FBiH;

Izgradnja, opremanje i održavanje sportskih objekata od interesa za

BiH kao i od interesa za Entitete, uključujući i sanaciju i

rekonstrukciju postojećih sportskih objekata;

Unapređenje stručnog, istraživačko-razvojnog i naučno-istraživačkog

rada, informatike, izdavaštva i javnog informisanja u sportu;

Obezbjeđivanje uslova za saradnju sa međunarodnim sportskim

institucijama (svjetske i evropske sportske organizacije, Međunarodni

Olimpijski Komitet - MOK, Evropski Olimpijski Komitet - EOK itd);

Stvaranje uslova i organizovanje sportskih škola, centara, sportskih

kampova i drugih institucija i oblika organizovanja od posebnog

značaja za razvoj sporta;

13

Obezbjeđivanje prava iz zdravstvenog i penzijskoinvalidskog

osiguranja vrhunskim sportistima;

Obezbjeđivanje stipendija vrhunskim sportistima za sportsko

usavršavanje i obezbjeđivanje novčanih nagrada za ostvarivanje

vrhunskih sportskih rezultata;

Dodjeljivanje priznanja i nagrada za poseban doprinos razvoju i

afirmaciji sporta;

Sportska takmičenja školske i studentskeomladine, takmičenja i

aktivnosti invalidnih lica, sportsko-rekreativna takmičenja, masovne i

tradicionalne sportske manifestacije itd.

Programi koji se sufinansiraju iz budžeta Entiteta, Kantona, grada ili

opštine odnose se na:

Izgradnju, održavanje, korišćenje i rekonstrukciju sportskih objekata;

Učešće u obezbjeđivanju realizacije entitetskog, kantonalnog,

opštinskog, gradskog i međuopštinskog nivoa školskih i studentskih

sportskih takmičenja, takmičenja invalidnih lica, sportsko-

rekreativnih takmičenja, masovnih i tradicionalnih manifestacija;

Stvaranje uslova za podizanje kvaliteta rada svih aktivnih sportista, a

posebno rada sa mladim sportski nadarenim pojedincima i ekipama;

Učešće u finansiranju djelatnosti sportskih udruženja, društava,

granskih sportskih saveza i udruženja grada, odnosno opštine;

Organizaciju i održavanje sportskih takmičenja i manifestacija od

značaja za kanton, opštinu, odnosno grad;

Učešće u školovanju, stručnom usavršavanju i stvaranju uslova za rad

sportskih stručnjaka i stručnjaka u sportu;

Učešće u finansiranju zdravstvene zaštite sprotista amatera u skladu

sa važećim propisima;

14

Obezbjeđenje uslova za sportske aktivnosti invalidnih lica.

Sredstva koja se odobravaju za finansiranje sporta na nivou Bosne i

Hercegovine na prijedlog Savjeta ministara BiH donosi prvo Predstavnički

dom Parlamentarne skupštine, a potom Dom naroda BiH, nakon čega

sredstva postaju operativna.

U Entitetima, Republici Srpskoj i Federaciji Bosne i Hercegovine,

finansiranje sporta, programa koji se finansiraju, djelimično ili u cjelini, iz

budžeta i drugih izvora, donosi Skupština entiteta na prijediog Vlade,

odnosno resornih ministarstava.

Programe koji se na isti način finansiraju iz budžeta i drugih izvora

(kantona, grada i opštine), donose skupštine lokalnih zajednica na prijedlog

njihovih izvršnih tijela.

Radi boljeg razumijevanja pojma menadžment u sportu, sportskih

aktivnosti, angažovanju sportiste, trenera, treninga, takmičenja i sl.

pomenućemo neke od osnovnih pojmova u ovoj oblasti.

Sport je svaki oblik fizičke aktivnosti koji organizovanim ili

neorganizovanim učešćem doprinosi unapređenju i poboljšanju fizičkog i

psihičkog razvoja djece, omladine i odraslih, afirmaciji humanih vrijednosti

života i ostvarivanju što boljih rezultata u sportskim takmičenjima.

Sportske aktivnosti obuhvataju fizičko vježbanje, sportske treninge,

takmičenja, sportske rekreativne aktivnosti, sportske priredbe i sportsko

obrazovanje građana koji se ostvaruju samostalno, ili u sportskim i drugim

oblicima organizovanja.

Sportske djelatnosti su djelatnosti kojima se omogućavaju sportske

aktivnosti, odnosno obezbjeđuju uslovi za njihovo obavljanje.

15

Sportista je lice koje redovno, prema odgovarajućem programu, u

kraćem i dužem vremenskom periodu, unapređuje i povećava svoje sportske

sposobnosti i koji kao član sportske organizacije, ili samostalno, učestvuje u

sportskim takmičenjima i na sportskim priredbama.

Sportsko takmičenje je manifestacija koja omogućava pojedincima i

ekipama u sportskim igrama da iskažu i provjere svoje sportske sposobnosti i

ostvare sportske rezultate koji doprinose ličnoj i ekipnoj afirmaciji, afirmaciji

pojedinca, kluba, saveza, opštine, grada, kantona, entiteta, države.

Sportski trening je sistematski proces transformacije psihosomatskog

statusa učesnika u sportu u svrhu pripreme za takmičenje ili bavljenje

sportsko-rekreativnim aktivnostima.

Sportska rekreacija obuhvata organizovane sportske aktivnosti djece,

omladine, odraslih i invalidnih lica koje se organizuju u okviru različitih

oblika sportskorekreativnih kolektivnih i pojedinačnih aktivnosti.

Takmičar je sportista koji učestvuje u nekom od sistema takmičenja

kao član sportske organizacije, ili samostalno, u skladu sa sportskim

pravilima.

Vrhunski sportista je lice koje na sportskim takmičenjima postiže

vrhunske sportske rezultate u skladu sa utvrđenim normama i standardima

Međunarodnog olimpijskog komiteta i međunarodnih sportskih asocijacija.

Profesionalni sportista je lice koje se bavi sportskom aktivnošću u

vidu zanimanja, samostalno, ili u okviru sportske organizacije.

Sportski stručnjak je lice koje ima odgovarajuću školsku spremu i

kvalifikaciju za rad u određenoj sportskoj grani.

Stručnjaci u sportu su lica raznih zanimanja koja doprinose

ostvarivanju sportskih djelatnosti.

16

Sport invalidnih lica, odraslih i djece, jeste sportska aktivnost lica

koja su fizički ili mentalno hendikepirana, u okviru kojih iskazuju svoje

sposobnosti, zadovoljavaju specifične potrebe i pospješuju proces vlastite

socijalizacije.

Sportska organizacija je organizacija koja okuplja sportiste radi

ostvarivanja sportskih i drugih ciljeva i zadataka.

Sportsko društvo je udruženje sportskih organizacija iz različitih

grana sporta.

Granski sportski savez je udruženje osnovnih i izvedenih oblika

organizovanja u jednoj sportskoj grani.

Sportski objekat je poseban ili višenamjenski otvoren ili zatvoren

prostor namijenjen za sportske treninge, vježbanja, takmičenje i održavanje

sportskih manifestacija.

Sportska priredba, odnosno sportska manifestacija jeste organizovano

sportsko okupljanje takmičara i ljubitelja sporta.

Stručni rad u sportskim organizacijama obavljaju sportski stručnjaci i

stručnjaci u sportu.

Sportski stručnjaci su lica koja imaju najmanje više obrazovanje u

oblasti sporta, odnosno fizičke kulture ili lica koja su osposobljena za

obavljanje određenih stručnih poslova u oblasti sporta.

Stručnjaci u sportu su lica raznih zanimanja koja učestvuju u

sportskim aktivnostima i sportskim djelatnostima.

Sportska organizacija jeste organizacija koja okuplja sportiste,

sportske radnike, sportske stručnjake, stručnjake u sportu i druge ljubitelje

sporta, a osnovana je radi obavljanja sportskih aktivnosti i djelatnosti.

17

Sportske organizacije mogu se osnovati kao sportska udruženja,

sportska društva, preduzeća, ustanove, sportski savezi, stručna udruženja.

Sportsku organizaciju kao udruženje građana mogu da osnuju

najmanje tri fizička ili jedno pravno lice, u skladu sa zakonom o sportu mogu

se registrovati u nadležnom sudu.

Sportsku organizaciju kao preduzeće, odnosno ustanovu mogu

osnovati u skladu sa važečim zakonom za tu oblast.

Granski sportski savezi su asocijacije sportskih organizacija,

sportskih stručnjaka i stručnjaka u sportu u jednoj sportskoj grani.

Granski sportski savez može se osnovati ako za njegovo osnivanje

iskažu interes najmanje tri sportske organizacije u istoj grani.

U oblasti sporta mogu se osnovati udruženja stručnih radnika i

stručnja- ka u sportu (sportista, trenera, pedagoga fizičke kulture, sudija,

novinara, ljekara, menadžera i sl.), u cilju unapređenja stručnog rada i

organizacije sporta.

Sportske organizacije, sportisti, sportski stručnjaci i stručnjaci u

sportu iz različitih grana sporta mogu se udruživati u sportska društva.

Sportska društva se osnivaju radi ostvarivanja zajedničkih ciljeva i interesa,

racionalnijeg korišćenja postojećih sportskih prostora, unapređenja stručnog

rada i zajedničkog nastupa u programiranju razvoja sportova društva.

Sportski objekat, njegov dio ili uređeni prostor jeste građevina,

odnosno površina, namijenjena za sportske aktivnosti i djelatnosti. Sportski

objekat ima prateći prostor: sanitarni, garderobni, spremišni, gledališni i

drugi sa odgovarajućom opremom.

Planinarski domovi, sokolski domovi i drugi objekti imaju status

sportskog objekta, a ministarstvo nadležno za poslove sporta utvrđuje da li se

18

neka površina ili objekat smatra sportskim objektom u skladu sa zakonom i

razvrstava sportske objekte od opšteg interesa za republiku i objekte od

interesa za grad i opštine.

Kategorizacijom sportova određuju se kriteriji za rangiranje sportskih

grana na osnovu opštih i materijalnih uslova, sportskih dostignuća, tradicije,

razvijenosti sportske grane, zdravstvenog i medijskog značaja, atraktivnosti,

pristupačnosti i drugih značajnih faktora sportske grane.

Kategorizacijom sportista utvrđuju se kriteriji za rangiranje sportista

oba pola na osnovu vrijednosti ostvarenih rezultata, uzrasta, kategorizacije

sportova, tradicije i postupka rangiranja.

Kategorizacija sportova i sportista odnosi se i na invalidna lica koja

se bave sportom.

U skladu sa republičkom kategorizacijom, nadležni organ opštine,

odnosno grada određuje rang sportskih grana i sportista na području opštine -

grada.

Kategorizaciju propisuje ministar nadležan za poslove sporta na

osnovu mišljenja stručnog savjeta, a za kanton, grad ili opštinu ovlašćeno

lice na osnovu mišljenja stručnog savjeta ili druge zadužene komisije.

Sportske organizacije su često formirane kao nevladine organizacije.

Nevladine organizacije (nongovernamental organizations) jesu organizacije

koje nastaju i djeluju mimo vlade (nezavisno od nje). To je pojam koji

označava da postoje organizacije koje vlada ne osniva i ne kontroliše. Takvih

organizacija u društvu ima mnogo i pod ovakvu definiciju mogu da se

podvedu sve organizacije koje osnivaju građani na osnovu privatne

inicijative, bez obzira da li se radi o profitnim ili neprofitnim organizacijama.

19

Organizacije u okviru nevladinog, neprofitnog sektora

podrazumijevaju javnu korist, odnosno služe blagostanju svojih članova ili

doprinose opštem blagostanju. U prvom slučaju to su grupe koje se formiraju

na osnovu sličnih interesa, sudbine svojih članova, profesije, godišnje dobi i

slično. U drugom slučaju to su grupe čiji je primarni cilj opšte blagostanje jer

pružaju usluge u korist nekih društvenih grupa ili vrše pritisak u javnosti i

vode kampanju radi boljeg rješavanja nekog društvenog problema,

predstavljaju interese građana i usmjeravaju javnost prema određenim

ciljevima.

Da bi se neka organizacija smatrala neprofitnom, dobrovoljnom,

nevladinom organizacijom, ona mora da ispunjava sljedeće uslove: da ima

tek donekle formalnu tj. institucionalizovanu strukturu, da je institucionalno

odvojena od države, da ostvaruje neprofitnu distribuciju sredstava, da je

samosvojna u svom unutrašnjem ustrojstvu, kontroli i upravljanju, da nije

komercijalna, da nije primarno politički angažovana, da je osnovana uz

20

dobrovoljnu participaciju građana i dobrovoljna ulaganja. Sve navedene

karakteristike imaju sportske organizacije.

Učesnici (akteri) u sportu jesu svi oni koji utiču na rezultat u sportu:

Sportisti, kao aktivni realizatori sportske aktivnosti,

Službena lica na takmičenju (sudija, mjerilac vremena, delegat,

verhovni sudija, žiri itd.), oni arbitriraju u sportskoj aktivnosti,

kontrolišu je,

Treneri - pripremaju sportiste, usmjeravaju realizaciju trenažne i

takmičarske aktivnosti postavljajući sportistima odgovarajuće

zadatke,

Uprava tj. menadžment sportskih organizacija stvara uslove za rad

sportista i trenera, organizuje takmičenje, utiče na prosperitet

organizacije,

Publika - najbrojniji akter pred kojim i za kojeg se sport realizuje.

Publika svojom aktivnošću, navijanjem, daje posebnu draž sportu.

21

Takmičari predstavljaju specifičnu sportsku aktivnost u kojoj

pojedinci ili grupe nastoje da brže ili kvalitetnije ostvare cilj od drugih

pojedinaca ili grupa kojima je postavljen isti cilj. Takmičenje kao sredstvo u

sportu ima tri vida ispoljavanja:

takmičenje među članovima istog tima,

takmičenje jednog tima sa drugim i

takmičenje sa samim sobom.

22

Takmičar je sportista koji učestvuje u nekom od sistema takmičenja

kao član sportske organizacije, ili samostalno, u skladu sa sportskim

pravilima.

Mladi sportista može sebi postaviti visok nivo aspiracija što, u

slučaju da ne postiže odgovarajući uspjeh, dovodi do obeshrabrenja. Iskusan

trener vještim vođenjem razgovora i navođenjem primjera pomoći će

sportisti da shvati i prihvati kako je neophodno postavljati optimalni nivo

aspiracija, te da se do uspjeha u sportu dolazi postupno, da su na tom putu

neizbiježni uspjesi i neuspjesi, usponi i padovi.

Djelatnost trenera najčešće se posmatra veoma usko kao rukovođenje

treningom. Osobine ličnosti trenera reflektuju se na cjelokupan njegov rad.

Da bi kod mladih sportista formirao poželjne osobine ličnosti trener ih sam

mora posjedovati.

Najprivlačniji karakterološki kvaliteti trenera, prema mišljenju

mladih sportista, jesu: dobroćudnost, talentovanost, razumijevanje, veselost,

strogoća, poštenje, marljivost i si.

Trener mora da ima adekvatna stručna svojstva (posjedovanje znanja

iz svog sporta, znanja iz drugih oblasti, da koristi raznovrsne metode

sportskog treninga) - opšte ljudske osobine (odgovornost prema radu, da voli

omladinu, da ima prijateljski stav prema sportistima); pozitivan odnos prema

sportistima (da ima povjerenje u sportiste, da ima jednak odnos prema svim

sportistima, da želi da pomogne sportistima); čak i poželjne spoljašnje

osobine (da je uredan, da ima jasan i razgovijetan glas, da nije gojazan) itd.

Prema prof. dr Franji Fratriću, uspješan trener je:

- BEZ PREDRASUDA! - ODGOVORAN JE ZA SVOJE

- UVIJEK FOKUSIRAN I ,,U TOKU"! POSTUPKE!

23

- PUN ENTUZIJAZMA! - KOOPERATIVAN JE!

- SPREMAN NA KRITIKU! - OHRABRUJE DRUGE!

- U SVAKOM PROBLEMU VIDI IZAZOV! - NIJE SITNIČAV!

- NIJE SEBIČAN! - UVIJEK IMA PLAN!

- U SVEMU VIDI DOBRO! - IMA PISANE CILJEVE!

- STRPLJIV JE I UPORAN! - DOBRO PLANIRA VRIJEME!

- NIJE ZAVIDLJIV! - ZNA SVOJ POSAO!

- VJERUJE U SEBE! STALNO UČI! - NE BOJI SE PROMJENA!

- NE BOJI SE NEUSPJEHA! - NIKAD NIJE MALODUŠAN!

Zanimanje trenera stresan je i naporan posao, te zahtijeva punu

posvećenost. Smatra se da dobar trener treba da ima afinitet prema svom

poslu, veliku želju za postignućem, da umije svoje ideje i mišljenje

jednostavno izložiti i da što češće daje pozitivne povratne informacije. Za

trenera se često kaže da je pedagog, da usmjerava prema uspješnosti, ima

sposobnost podučavanja, istrajnost, sposobnost uspostavljanja socijalnih

kontakata, metodičke sposobnosti u obuci, sposobnost analiziranja i

psihološkog opažanja, odgovornost, konstantnost u ponašanju, sposobnost

stvaranja prijateljske atmosfere, samokontrolu, visoku radnu motivisanost,

fleksibilnost, kreativnost, sposobnost organizovanja, sigurnost, pouzdanost,

odgovornost, samopouzdanje.

U praksi se izdvojilo nekoliko stilova ponašanja trenera:

„komandni stil",

„kooperativni stil",

„pasivni stil",

„kombinovani stil".

24

Kod komandnog stila trener donosi sve odluke, često se

upotrebljavao u prošlosti, a veoma dobre rezultate daje i u današnjoj praksi

(npr. ser Aleks Ferguson - Mančester Junajted). Treneri koji imaju ovakav

stil ili su izuzetno veliki stručnjaci, ili na takav način mogu da prikrivaju

domen svoje stručnosti.

Kooperativni stil ukazuje da trener odlučuje sa igračima, a primjenjiv

je kada su trener i igrači zajedno duži niz godina, kada je sportska ekipa

iskusna. Trener pokušava da primijeni demokratski način i pozitivno

vođenje, a to mu dozvoljavaju rezultati.

Kod pasivnog stila trener, u suštini, nije vođa ekipe, donosi malo

odluka, sportisti najviše odlučuju šta da rade. Posljedica je loš rezultat,

pasivnost trenera, što se može podvesti pod njegovu stručnost, kompetencije,

znanje, što su sve karakteristike nedostatka pozitivnih osobina vođe.

Kombinovani stil trenera ne koristi samo jedan metod ponašanja.

Njegove karakteristike jesu zbir pozitivnih osobina drugih stilova.

U zavisnosti od konkretne situacije upotrebljavaju se različiti stilovi

vođenja trenera.

Sportsku organizaciju mora neko da „vodi". Ta osoba jeste lider koji

realizuje zadatke bitne za funkcionisanje sportske organizacije. Kao takav on

prenosi svoje ideje na ostale u strukturi zaposlenih, a sve u cilju pozitivne

realizacije zacrtanih zadataka i ostvarenja planiranih ciljeva.

Menadžer u sportu mora da zna da postavi ciljeve u svom poslovanju

i za razradi strategiju kako bi ostvario te ciljeve. On organizuje poslovanje i

sve njegove segmente, rukovodi i kontroliše planirane ciljeve. U oblasti

njegovog poslovanja svrstava se i menadžment sportskih objekata,

menadžment sportskih organizacija, menadžment sportskih događaja. Pored

25

poznavanja sportskih oblasti u kojima razvija svoje poslovanje, za

menadžera u sportu su veoma važna i znanja iz oblasti ekonomije,

marketinga, informacionih tehnologija. On sarađuje svakodnevno sa ljudima

jer su oni i njegovi klijenti i njegovi saradnici. Finansije su važne jer bez njih

i njihove pravilne raspodjele nijedno poslovanje ne može biti uspješno, kao

što je i poznavanje informacionih tehnologija i rada na računaru postala

potreba današnjice i svakog savremenog poslovanja.

Menadžer u sportu stiče znanja iz oblasti poslovne komunikacije i

etike, poslovnog prava, principa prodaje, poslovne ekonomije, ponašanja

potrošača, upravljanja ljudskim resursima, preduzetništva, upravljanja

projektima, biznis planiranja, odnosa sa javnošću.

Sport u savremenom društvu ima mnogo širu i složeniju ulogu nego

što je imao ranije. On je od nadmetanja fizičkih sposobnosti među ljudima

prerastao u način našeg svakodnevnog života i kulture.

Pribavljanje ljudskih resursa, njihovo održavanje i razvijanje

predstavlja suštinu kadrovske politike u sportkoj organizaciji.

Analiza poslova sportske organizacije jeste polazna tačka u vođenju

jedne sportske organizacije. Složenost i obim poslova u sportskim

organizacijama razlikuju se u zavisnosti od veličine, takmičarskog nivoa,

aspiracija organizacije itd.

Jedan od načina „podjele poslova" u sportskoj organizaciji.

26

Za uspjeh sportske organizacije važnu ulogu ima timski rad, dobra

interakcija između menadžmenta kluba - stručnog štaba - sportista, stil

rukovođenja u klubu, menadžera i trenera, međusobni odnosi igrača u igri i

izvan terena, odnosno cjelokupna grupna dinamika. Članovi ekipe, tima u

međusobnoj su interakciji, rade na ostvarenju zajedničkih ciljeva. Potrebno

je uspostaviti ravnotežu između ličnih potreba i potreba i ciljeva tima, grupe,

što sve jasno ukazuje na potrebu primjene znanja iz menadžmenta.

Pribavljanje ljudskih resursa, njihovo održavanje i razvijanje,

predstavlja suštinu kadrovske politike u sportkoj organizaciji.

Analiza poslova sportske organizacije jeste polazna tačka u vođenju

jedne sportske organizacije. Složenost i obim poslova u sportskim

27

organizacijama se razlikuju u zavisnosti od veličine, takmičarskog nivoa,

aspiracija organizacije itd.

Razvoj ljudskih resursa u sportu ima svoje specifičnosti. Svakako,

stručni rad u sportskim organizacijama treba da obavljaju kompetentne

osobe. Samo kvalifikovan i visoko motivisan kadar u budućnosti može

obezbjeđivati postizanje vrhunskih takmičarskih rezultata i razvoj sporta u

cjelini.

Sportske sudije su neizostavni element sportskog takmičenja. Oni ne

smiju imati nikakve druge obaveze ili interese osim nepristrasnog i fer

suđenja tokom sportskih takmičenja. Sve odluke u igri koje su zasnovane na

ličnim predrasudama, smatraju se nepoštenim i neprihvatljivim. Etika nalaže

da se moraju izbjegavati pokloni, usluge, specijalni tretmani, privilegije,

zaposlenje ili lični odnosi sa klubom ili timom.

Sportske sudije dužne su da druge sudije, igrače, trenere tretiraju sa

profesionalnim dostojanstvom i učtivošću. Potrebno je neprekidno stručno

usavršavanje kroz izučavanje igre, pravila, mjerne opreme i tehnike

upravljanja igrom.

Sportske sudije treba da zaštite javnost (navijače, službenike, trenere,

grače i druge) od neodgovarajućeg ponašanja.

Sportska publika sve više dobija na značaju, posebno u onim

sredinama gdje su njeni predstavnici dobili mjesto u upravi kluba, kao i

posebne prostorije za sopstveno organizovanje, osmišljavanje nastupa.

Sportska publika jeste najbrojniji akter sporta. Nekada su je činili

samo oni koji su mogli neposredno da prate sportski događaj. Tada je

brojnost publike bila u direktnoj vezi sa mogućnostima sportskog objekta.

Pojavom radio, TV, Internet prenosa auditorijum je višestruko uvećan, u

28

nekim slučajevima i više milijardi ljudi posmatra neki sportski događaj (npr.

otvaranje Olimpijskih igara).

Takmičenja sportista se skoro nikada ne odvija bez gledalaca, ali

postoje i suprotni slučajevi (npr. kažnjavanje kluba zbog ponašanja publike).

Objekti za trening i takmičenje, pored osnovne funkcije, sportske,

imaju druge, od kojih izdvajamo ekonomsku funkciju.

U pojedinim sportovima, npr. fudbalu i košarci, postoje tzv.

„profesionalni navijači", ljudi koji podržavaju određeni klub, često čak

određenu ličnost u klubu zarad čiste svoje lične koristi (najčešće

materijalne). Pojedini klubovi plaćaju svoje navijače, tada najčešće

rukovodioci ili igrači uopste u svojim klubovima ne smiju da im se

suprotstave, jer bi se od heroja kluba, preko noći, pretvorili u neprijatelja.

Klasifikacija publike moguća je s obzirom na njen odnos prema

sportistima. Kao kriterij uzima se i psihološka bliskost koja se uspostavlja

između gledalaca i sportista. Bernar Krati pokušao je da utvrdi tipologiju

publike upravo po osnovu pomenute psihološke bliskosti:

gledaoci koje sportista poznaje i koji reaguju pozitivno i

dobronamjerno;

gledaoci koji reaguju pozitivno, ali ih sportista ne poznaje;

gledaoci koji pasivno posmatraju aktivnosti sportiste bez određenih

reakcija koje bi bile upućene na njegovu adresu;

gledaoci koji negativno reaguju na aktivnost sportiste;

gledaoci koji ne pokazuju izrazit interes (ravnodušni su) za aktivnosti

sportiste.

10. Ljudski resursi u sportu

29

Realizacija svakog posla u velikoj mjeri zavisi od ljudi koji ga vode,

ali i onih koji ga realizuju. Suština upravljanja jeste da se obezbijedi da se u

svim fazama realizacije nekog projekta obezbede odgovarajući ljudi,

odgovarajući broj i profil.

Tako je potrebno da se u planiranju ljudskih resursa obezbijede:

kadrovi određenog profila,

dovoljno ljudi kako bi se savladao potreban obim posla,

stvoriti međusobnu komunikaciju kako bi se realizovao cilj

organizacije,

zamijenu za nekoga ko iz bilo kojeg razloga nije u mogućnosti

da se angažuje na planiranom poslu,

obuku za obavljanje posla.

U sportskoj organizaciji, kao i u svakoj drugoj organizaciji, postoje

mnogobrojne razlike među ljudima. Ljudi su različiti po starosti,

obrazovanju, inteligenciji, interesovanju itd. Zbog toga upravljanje ljudskim

resursima zahtijeva širok spektar znanja iz različitih naučnih oblasti radi

cjelovitog sagledavanja i zučavanja svog predmeta: korišćenja, održavanja i

razvoja ljudskog potencijala u organizaciji. Za razliku od nauka, koje se

parcijalno i iz svog ugla bave čovjekom i njegovim radom, menadžment

ljudskih resursa integriše i cjelovito sagledava sve te aspekte sa stanovišta

organizacione efikasnosti, pri čemu dolazi do zadovoljavanja ljudskih

potreba. Zato se menadžment ljudskih resursa može okarakterisati kao

interdisciplinarna, humanistička, društvena i primjenjiva naučna disciplina.

30

U sportskoj organizaciji posebno je važno razviti relacije:

trener-ekipa,

sportista-sportista,

sportista-ekipa,

trener-sportista,

trener-menadžment-tim,

menadžment tim-sportisti itd.

Osnovna komponenta sporta jeste trening, a karakteristika treninga

jeste strogo i precizno odabran sistem vježbi koje se dugo ponavljaju,

unaprijed utvrđenim redoslijedom, dok se ne ovlada sigurnim, brzim, lijepim

izvođenjem odgovarajućih pokreta ili radnji. Tokom treninga osnovni cilj

jeste izgrađivanje raznih vještina i usvajanje određenih navika prema

utvrđenoj svrsi kao i formiranje odgovarajućih neuro-muskularnih, ali i

intelektualnih navika čovjeka. Jedan od osnovnih ciljeva treninga jeste

31

adaptirati vladanje organizma datoj situaciji koja je unaprijed definisana,

prema principima reagovanja na unutrašnje i spoljašnje podražaje.

Sportska organizacija, da bi funkcionisala, mora da ima ljude,

odnosno ljudske resurse. Kvalitet poslovanja jedne sportske organizacije

zavisi, prije svega, od kvaliteta ljudskih resursa koji su u njoj.

Kadrovi (resursi) u sportskom klubu obuhvataju sva angažovana lica

u klubu. U širem smislu, kadrove u klubu čine lica koja upravljaju (sportski

radnici, menadžeri) i volonteri (amaterski sportski radnici). Kadrovi u užem

smislu jesu svi zaposleni u klubu, bez obzira na stepen stručnih kvalifikacija,

radno mjesto ili vrstu radnog odnosa.

Sportsko takmičenje glavni je uzrok sportskog događaja. Sportsko

takmičenje nije moguće ostvariti bez ljudskih resursa, sportista, trenera,

sudija, menadžera, publike itd. U zavisnosti od značaja, sastava i broja

učesnika sportskog takmičenja biće angažovani različiti ljudski resursi.

Sportska takmičenja postaju sve brojnija i sve skuplja. Prate ih bučna

reklama, sponzori i „donatori". Istovremeno, povećava se broj obaveznih

strogih propisa i pravila za obezbjeđivanje regularnog odvijanja takmičenja

Sa tim su povezani veliki izdaci administracije, raste birokratija. Težnja ka

rekordu dovodi do toga da unutrašnje vrijednosti sporta moraju da se povlače

pred kvantitativnim vrijednostima. Pobjednik brzo postaje heroj, ali se

takođe brzo zaboravlja ukoliko ne pobjeđuje redovno.

Danas je sport pravi rad koji se ne može izbjeći ukoliko se žele

postizati rezultati. To zahtijeva angažovanje specifičnih ljudskih resursa.

Ovakav sport je, međutim, lišen svog osnovnog smisla. Njegovu suštinu ne

čine više ljudske, već mehaničke, automatske reakcije takmičara okruženog

armijom trenera, selektora, ljekara, psihologa, terapeuta, koji imaju samo

32

jedan cilj - postići rekord. Princip je prost: cilj se izjednačava sa rezultatom.

Takav put razvoja sporta čini se da je lišen smisla.

Ljudski činilac ima najznačajniju ulugu u racionalnom odvijanju

procesa rada u sportskoj orgnizaciji. Iza svakog uspjeha krije se ljudsko biće,

ali sve češće, nažalost, ono je samo „sportista treniran za postizanje rekorda".

Da li takvo lice može da postane idol? Lice ne postaje idol zato što je

postiglo rekord ili postiglo veliki sportski uspjeh, već zato što djela na takav

način koji drugi smatraju kao vrijedan podražavanja. Zato je, u najmanju

ruku, sumnjivo da li u ovim uslovima mogu da budu iskorišćavane vaspitne i

motivacione vrijednosti sporta. Ovdje ne istupamo kao protivnici vrhunskog

sporta, ali smo ipak ubijeđeni u to da sport može dati više nego što to

dozvoljava njegova današnjica. Razmislimo, takođe, da li sredina stavlja

savremenom sportu prekomjerne zahtjeve. Zar očekivanja sredine koja vrše

pritisak na cjelokupan sport i na pojedine organizacije i sportiste njih ne

primoravaju da na putu do rekorda koriste sredstva suprotna suštini sporta?

Menadžment ljudskih resursa u sportu najčešće podrazumijeva

integralni ljudski potencijal svih zaposlenih i/ili angažiranih subjekata u

sportskoj organizaciji. Tretiranje ljudi u sportskim organizacijama kao

resursa (radnog potencijala) čini proces upravljanja veoma složenim,

prvenstveno stoga što čovjek na današnjem stepenu antropološkog,

ekonomskog, društvenog, političkog i kulturnog nivoa i razvoja predstavlja

jedan od najsloženijih i najkomplikovanijih resursa.

Složen i komplikovan stoga što se sastoji iz niza međusobno

povezanih antropoloških segmenata (morfoloških, funkcionalnih, motoričkih,

kognitivnih, konativnih, socioloških i dr.), a dinamičan stoga što je sposoban

da promijeni svoje stanje pod uticajem niza spoljašnjih dejstava.

33

Tokom svakog korišćenja resursa u sportskoj organizaciji dolazi do

njihovog trošenja. Ono može biti:

fizičko i

funkcionalno.

Fizičko trošenje resursa se odnosi na potrošnju materije i energije.

Ono obuhvata sve ono trošenje energije sportista tokom treninga ili

takmičenja, trenera tokom organizovanja treninga ili pak ljudi koji trošenje

svoje energije baziraju na pripremi sportskih objekata.

Funkcionalno trošenje resursa predstavlja habanje određenih resursa

koji su u funkciji sporta. Ti resursi su: sportski objekti sa svim sadržajima u

njima, sportska oprema, rekviziti, razni insrumenti, odnosno svi oni

materijali koji su u funkciji sporta. Neophodno je konstantno održavanje

funkcionalnih resursa kako oni ne bi izgubili svoja svojstva i funkciju. Oni se

karakterišu prema tome što imaju vijek trajanja i nakon određenog vremena

neophodna je njihova zamjena.

Obnavljanje resursa neophodno je i ono zavisi od vrste i brzine

njihovog trošenja. Svakom resursu treba određeno vrijeme da se potroši,

nekom dan, dva (energija, hrana, voda ...), a nekom 10-20 godina (npr.

sportista, sportski trener). Postoje i tzv. trajni resursi kao što su: sportski

objekti, zgrade, tereni i sl. Kakav god resurs bio neminovno je njegovo

obnavljanje.

Dosta nedoumice unosi razgraničenje uloga menadžera i lidera.

Menadžer djeluje sa formalne pozicije u organizaciji, sa osnovnim zadatkom

da planira, organizuje i kontroliše realizaciju, dok lider treba da inspiriše,

podstiče i predvodi, da djeluje manje formalno.

34

U sportskoj organizaciji može doći do konflikta, čak se može reći da

su to česte pojave. Konflikt je situacija u kojoj pojedinci u jednoj

organizaciji rade jedni protiv drugih, umjesto jedni sa drugima.

11. Lider u sportu

Osnovna uloga lidera u sportu jeste da „okupi ljude oko zajedničkog

cilja, ohrabri ih i motiviše“. Djelovanje lidera je uočljivo kada sportska

organizacija ili sportska ekipa, prestaje da bude prost zbir zaposlenih, ili

igrača i postaje kolektiv koji ujedinjuje sposobnosti svih za dobrobit svih. Za

ovu pojavu se često koristi sintagma „sinergetski efekat“.

Aktivnost sportske organizacije (sportska i poslovna) pretpostavlja

prisustvo kvalifikovanih i motivisanih ljudi koji će, obavljajući svoje

zadatke, i omogućavati postizanje ciljeva sportske organizacije kao cjeline.

Usaglašavanje broja i strukture ljudskih resursa sa predviđenim obimom

vrstama poslova organizacije suštinski je bitno pri implementaciji strategije

kluba i njegovih dijelova.

35

Liderstvo predstavlja proces međusobnog uticaja pojedinca (lidera) i

drugih (igrača/zaposlenih u sportskoj organizaciji) ličnosti u organizaciji koji

rade realizaciji zadatih ciljeva.

Osobine i vještine lidera jesu:

Kadrovska funkcija treba da:

privuče dovoljan broj kompetentnih,

popuni radna mjesta odgovarajućim ljudima,

zadrži potrebne kadrove,

motiviše,

održi visok nivo zadovoljstva,

poštuje zakonsku regulative,

obezbijedi korišćenje ljudskog resursa kao izvor sticanja

konkurentske prednosti.

36

U ostvarivanju svoje uloge ova funkcija polazi od generalne strategije

sportske organizacije. Kadrovska funkcija treba da pomogne pri

implementaciji strategija:

regrutovanja,

selekcije,

raspoređivanja,

nagrađivanja,

posmatranja kadrova.

Može se reći da se određeno ponašanje lidera može pokazati kao

efikasno u jednoj i potpuno neodgovarajuće u drugoj situaciji, odnosno,

vjerovatno ne postoji jedan najbolji način liderstva za sve situacije.

Proces liderstva u sportskoj organizaciji zavisi od karakteristika

sljedbenika - igrača, ili zaposlenog, prirode zadatka koji treba realizovati,

karakteristika same organizacije i njenog okruženja. Piter Draker smatra da

se duh jedne organizacije kreira na vrhu i da ni jedna organizacija ne može

da bude bolja od ljudi u njoj.

37

I danas se vode mnoge rasprave povodom toga zašto čovjek teži da

bira predvodnika, odnosno lidera (vođu) koji će ga usmjeravati i koga će

slijediti. U sportu je skoro nezamisliva situacija da postoji ekipa bez lidera,

ona je najčešće osuđena na propast. Primjeri lidera u sportskoj ekipi brojni

su: Vlade Divac, Svetlana Kitić, Novak Đoković itd.

Planiranje kadrova je kontinuirani proces predviđanja potreba za

kadrovima, izbora programa i postupaka organizacije njihovog razvoja u

cilju obezbjeđivanja sklada između obima i strukture poslova i zadatka, na

jednoj, i sposobnosti i drugih osobina njihovih izvršilaca, na drugoj strani.

Budući da su kadrovi osnovni činilac poslovanja njihovo planiranje

mora biti sastavni dio opšte strategije rasta preduzeća. Naime, planiranje

rasta i razvoja mora biti prožeto problematikom kadrovskih resursa i

obezbjeđivanjem uslova za njihovo optimalno korišćenje. S druge strane,

samo planiranje kadrova ne može da se odvija izolovano od prihvaćenih

pravaca i metoda rasta preduzeća.

38

Prema Coulteru efektivno strategijsko liderstvo podrazumijeva

elemente prikazane u sljedećoj šemi:

Na osnovu Golemanovog istraživanja baze od 3.871 lidera izdvajaju

se sljedeći tipovi lidera:

VIZIONAR. Kada promjene zahtijevaju novu viziju, ili kada je potreban

nov i originalan pravac. Ovaj tip lidera, stvarajući pozitivniju klimu u

organizaciji, pomjera ljude prema zajedničkom snu;

TRENER. On pomaže zaposlenima da poboljšaju svoje perfomanse na

dugoročnoj osnovi, stvarajući veoma pozitivnu klimu u organizaciji,

oovezuje htjenja svakog zaposlenog sa ciljevima organizacije.

STARATELJ. Kada treba da se ojačaju konekcije motiviše u stresnim

situacijama. Kada je potrebno da se „zapuše rupe" u organizaciji, u

oozitivnoj klimi, ovaj tip lidera kreira harmoniju povezujući ljude.

DEMOKRATA. Kada je potrebno da se izgradi konsenzus ili da se

stimulišu zaposleni da poboljšaju svoje outpute, ovaj tip lidera, u

39

pozitivnoj klimi, vrednuje output zaposlenih i stvara participativnu

kulturu.

REGULATOR. Kada je potrebno da se dobiju visokokvalitetni rezultati

od motivisanog i kompetentnog tima, ovaj tip lidera reguliše korake kako

da se ostvareni rezultati približe očekivanim. S obzirom na to da se često

loše izvodi u praksi ovaj tip lidera često stvara negativnu klimu.

KOMANDANT. U krizama, preokretima ili u kriznoj situaciji između

lidera i zaposlenih ovaj tip lidera ublažava neizvijesnost izdajući jasne

direktive. Često je zloupotrebljavan model, te ovaj tip lidera stvara

negativnu kimu u organizaciji.

Karakter je centralni dio i osnovni stub lidera. Sve počiva na njemu i

proizilazi iz njega, i lider treba da:

donosi odluke razmišljajući u korist organizacije, a da koristiti svoje

lične stavove kako bi uticao na odluke,

ispunjava date obaveze i obećanja,

konstantno radi na sebi, uči i usavršava se,

uvijek je otvoren za feedback,

svima je dostupan,

svakog saradnika tretira istim manirom,

ne pravi razliku između ljudi na različitim nivoima u organizaciji,

vjeruje ljudima i uvijek očekuje dobre namjere od njih,

radi timski,

nije arogantan,

postojan prema preprekama i

elastičan prema promjenama.

S obzirom da sportska organizacija predstavlja logičnu, razložnu i

svrsishodnu cjelinu, sastavljenu od organizacionih dijelova (jedinica),

40

uspostavljenih da obave određene zadatke u okviru postavljenih ciljeva,

osnovni cilj svakog menadžementa trebalo bi da bude kreiranje

institucionalnog okvira (forme/strukture) sportske organizacije koja će biti

sposobna da samostalno funkcioniše, odnosno da ostvari planirane

(postavljene) ciljeve.

12. Predviđanje u sportu

Dobro obaviješteni menadžeri svjesni su ogromnog jaza između

teorija upravljanja u akademskim udžbenicima i prakse u savremenim

složenim uslovima poslovanja. Stoga zalaganje da se predviđanje tretira kao

posebna funkcija menadžmenta još više dobija na značaju, posebno u sportu.

Predviđanje ima svoje principe, zakonitosti, metode koje se razlikuju

od planiranja. Menadžeri u sportu se moraju baviti predviđanjem i

planiranjem. Bez predviđanja nema razvoja sporta.

Predviđanje je faza koja prethodi planiranju. To je stalan i

kontinuiran proces. Posebno stoga što je okruženje sporta nestabilno,

predviđanje treba da predstavlja kontinuiranu aktivnost. Ono nije

samo dio planiranja, već interaktivno djeluje i u organizovanju, vođenju i

kontroli.

Procesom predviđanja se smanjuje neizvijesnost pojedinih budućih

događaja i utvrđuje vjerovatnoća njihove pojave. Prof. dr Milan Tomić

smatra da je to proces koji je usmjeren tako da generiše buduća stanja koja se

žele i za koja se ne očekuje da bi se desila ukoliko se nešto ne preduzme

planskom akcijom.

Kada se govori o planiranju, nije toliko bitno šta raditi u budućnosti,

već šta je potrebno uraditi danas da bi se obezbijedilo da se željene stvari

dese u uslovima neizvijesne budućnosti. Predviđanjem se dobija vjerovatan

41

tok budućih događaja, a „planovi su odluke o načinu na koji treba da se

pripremamo za te događaje“.

Suštinska razlika između predviđanja i planiranja je sljedeća:

predviđanjem se utvrđuju vjerovatnoća budućih događaja i njihovi očekivani

rezultati, dok planovi predstavljaju razvoj skupa planskih odluka čiji je cilj

da nas pripremi za te događaje.

Svako predviđanje se mora povezati sa formulisanjem i realizacijom

ciljeva sportske organizacije.

Predviđanje sportskih rezultata, trendovi rezultata, poslovno

okruženje, to je najčešće predmet predviđanja.

Proces predviđanja u sportu ima četiri elementa i tri faze:

Pregled i analiza okruženja sporta i sportskih organizacija

Sadašnji trendovi - tendencije sporta

Predviđanje trendova - tendencija u budućnosti

Pretpostavke za odlučivanje i razvoj funkcija menadžmenta u

sportu.

Faze procesa predviđanja korespondiraju sa elementima predviđanja.

Pregled, analiza okruženja sporta i sportskih organizacija, kao i

sadašnji trendovi - tendencije sporta čine tehničku fazu, predviđanje budućih

trendova - tendencija u budućnosti je kreativna faza, dok su rezultati

predviđanja - pretpostavke, koje se koriste u odlučivanju i razvoju funkcija

menadžmenta - implementaciona faza procesa predviđanja

42

Tehnička faza podrazumijeva korišćenje svih tehničko-tehnoloških i

stručnih znanja iz okruženja, kao i metode kojima se odgovarajućom

vjerovatnoćom mogu prognozirati buduća stanja. U ovoj fazi se obavlja

analiza prošlih i sadašnjih stanja sportskih resursa.

Kreativna faza podrazumijeva intelektualni i intuitivni napor

menadžera kojim se projektuje buduće stanje sporta.

Faza realizacije pretpostavlja pretakanje odgovarajućih pretpostavki o

budućnosti u odluke, korišćenjem svih funkcija menadžmenta.

Tačnost predviđanja zavisi od mnogo faktora, naročito od kvaliteta

stručnih i drugih informacija i vremenskog perioda za koji se obavlja

prognoziranje.

Tačnost predviđanja je u obrnutoj srazmjeri sa brojem godina: što je

rok kraći - preciznost je veća.

Teoretska osnova predviđanja zasniva se na sljedećim ubjeđenjima:

budućnost predstavlja logično proširenje prošlosti,

snažne, neumoljive sile će uticati na budućnost, na način koji je

kontinuiran i koji je moguće predvidjeti,

43

pojedinac može na najbolji naćin predvidjeti budućnost tako što će

utvrditi i analizirati trendove iz prošlosti, a zatim izvršiti razumnu

ekstrapolaciju (proširivanje iskustva iz prošlosti na način koji se

prikazuje brojkama).

Metoda „Delfi" ili „ekspertsko mišljenje“ zasniva se na sistematskom

prikupljanju mišljenja eksperata. Koraci za primenu „Delfi“ metode su

sljedeći:

definisanje problema,

formiranje grupe eksperata,

definisanje mogućeg budućeg stanja,

sprovođenje prve serije upitnika,

korekcija pojedinačnih prognoza,

analiza primljenih ideja,

konačno ugrađivanje ekspertskog mišljenja u prognostičke odluke,

Metoda „brejnstorming“ (brain - mozak; storming - oluja, bura) može

se prevesti kao „borba mišljenja“ ili „borba ideja“. Tehnologija

organizovanja ove metode u praksi je sljedeća:

javno oglašavanje potrage za idejama koje su u vezi sa različitim

pitanjima iz oblasti djelovanja organizacije - ideje novih poslova,

razvoja ...;

javno iznošenje ideja na specijalno organizovanim skupovima i pred

auditorijumom;

sprovođenje eliminacionih krugova i odbacivanje ideja koje ne mogu

da izdrže realizaciju u praksi;

diskusija koja bi trebalo da bude usmjerena na izoštravanje,

pojašnjavanje i bolje definisanje pojedinih ideja;

44

konačno razmatranje ideja u posljednjem krugu, u kome se bira

,,pobjednik“

Metoda „scenarija“ stvara uslove da se razvije više mogućih varijanti

eventualnih budućih dešavanja, tj. da se na kvantitativan ili kvalitativan

način iskaže više alternativnih slika, prikaza i vizija budućnosti.

Te alternativne slike predstavljaju vizije budućih događanja. Te

različite slike, odnosno vizije budućnosti, predstavljaju određeni scenario

prema kojem odvija „film“ budućnosti. Da bi se obezbijedili relevantni

ulazni podaci i proces predviđanja i definisanje mogućih scenarija, koriste se

rezultati statističkih modela i drugih kvantitativnih metoda i tehnika.

Metoda regresione analize pripada skupu statističko matematičkih

metoda. Regresiona analiza pokazuje oblik povezanosti između dvije

promjenljive pomoću regresione linije. Odnos promjenljive (y) prema

promjenljivoj (x) može biti različit, i zato je prvi korak ka otkrivanju oblika

povezanosti ucrtati dijagram rasturanja ili dijagram disperzije između dva

obilježja.

13. Planiranje u sportu

Planiranje je jedna od najvažnijih funkcija menadžmenta u sportskoj

organizaciji. Planiranje je osnovna menadžerska funkcija kojom se definišu

uslovi za realizaciju strateških i operativnih ciljeva organizacije. To je proces

koji se zasniva na ciljevima i strategijama, odnosno razvojnoj politici

organizacije.

Procesom planiranja odabiraju se ciljevi sportske organizacije, a

potom strategije, programi i planovi njihovog ostvarivanja.

45

Planiranje je posebno bitno zbog promjena koje se dešavaju u

ekonomskoj, socijalnoj, demografskoj i dr. sredinama. Za sport su značajne

one promjene koje se tiču sportske eksterne i interne sredine.

Planiranje u sportskim organizacijama vrše treneri i menadžment

organizacije. Oni zajedno moraju izraditi planove. Samo to može dovesti do

uspjeha u radu. Često postoji otpor kod trenera i menadžmenta prema

planiranju. Često kao razlog navodi gubljenje vremena, međutim istraživanja

su pokazala da je stvarni razlog zapravo nedostatak znanja. Planiranje je

visokosofisticirana funkcija menadžmenta i predstavlja često nepremostivu

prepreku za većinu menadžera.

Ciklus planiranja u sportskoj organizaciji sadrži sljedeće elemente:

analiza trenutne pozicije,

određivanje ciljeva,

izbor i razvoj strategija,

faza detaljnog planiranja,

evaluacija plana,

sprovođenje i kontrola planskih zadataka.

Plan predstavlja sredstvo koje je osmišljeno za postizanje cilja.

Određivanje ciljeva i razvoj planova, ukoliko se to učini na adekvatan način,

dovešće postizanja željenih rezultata i povećanja organizacijske efikasnosti i

efektivnosti. Proces planiranja podrazumijeva uključivanje sljedećeg važnog

elementa - misije sportske organizacije.

U sportskim organizacijama je segmentacija planiranja, tj.

funkcionalizacija i decentralizacija, veoma bitna. To znači da sportska

organizacija ima veliki broj funkcija i da je to otvoreni sistem organizacije.

Za svaku pojedinačnu funkciju ili dio cjeline treba razvijati specifično,

46

segmentarno planiranje. Funkcionalno planiranje se odnosi na dijelove

organizacije ili pojedine njene aktivnosti. Povezanost sa cjelinom

organizacije obezbjeđuje se jedinstvenim planiranjem na nivou cijele

sportske organizacije.

Sportske organizacije mogu sačiniti odvojene dokumente pri

planiranju rdgovarajućih funkcija, kao i odvojene dokumente o strategijskim,

operativnim i drugim planovima. Međutim, sportska organizacija mora da

ima jedan jedinstven proces planiranja kako bi se ostvario strategijski cilj

organizacije.

Analiza trenažnog procesa izuzetno je važna radi pripreme planiranja.

Potrebno je analizirati šta smo radili, a posebno šta rade drugi. Analiza se

odnosi na trening kroz koji sportista prolazi.

Potrebno je utvrditi broj treninga i broj utakmica, ukupno vrijeme

trajanja treninga, tipove treninga, srednji intenzitet i obim te njihovu

raspodjelu, procentualnu raspodjelu određenih tipova treninga u određenom

periodu i slično. Suština ove analize jeste priprema za pravljenje modela

takmičarske aktivnosti, otkrivanje faktora uspjeha u datoj aktivnosti, kao i

njihovo praćenja pod uticajem trenažne aktivnosti. Nakon analize

47

takmičarske aktivnosti pokušava se uspostaviti uzročno-posljedična relacija

sa individualnim karakteristikama sportiste, kao na primjer da li igrač sa

boljom aerobnom izdržljivošću ima više skokova ili da li prelazi veću

distancu u igri; da li je igrač sa većim vertikalnim skokom uspješniji u igri i

sl.

Razmatrajući problematiku misije u neprofitnim organizacijama,

Draker je izdvojio neke karakteristike u tim organizacijama. Dvadesetak

godina prije kraja XX vijeka, menadžment je bila nepoželjna riječ u

neprofitnim organizacijama, jer je označavao biznis, a te organizacije su se

ponosile time što nisu komercijalizovane. Međutim, neprofitne organizacije

brzo su shvatile potrebu za menadžmentom, one brinu i govore više o novcu

nego profitne organizacije, zbog toga što im je teško da zarade i zbog toga

što ga one imaju uvijek mnogo manje nego što im je potrebno. Neprofitne

organizacije smatraju da njihova osnovna strategija nije novac, niti ga one

stavljaju u centar svojih planova. U takvom položaju se nalaze sportske

organizacije, bez obzira u kom su statusu, profitnom ili neprofitnom.

Elementi dobrog plana:

sadrži jasan izvještaj o trenutnoj situaciji,

ima jasan cilj,

kreativan u odnosu na dostupne resurse,

definiše zadatke koje treba izvršiti, raspodijeliti odgovornosti,

njihove prioritete i rokove,

opisuje kontrolne mehanizme koji će menadžeru ukazati na teškoće

pri ostvarivanju plana,

uzima u obzir slučajnosti kako bi se moglo reagovati na krizu.

48

Da bi planovi bili efektivni, potrebno je:

angažovati ljude na koje će plan uticati, tako da se dobije njihova

podrška,

objasniti zbog čega se dati plan ostvaruje,

objasniti kakvu će korist imati oni koji učestvuju u ostvarivanju

plana,

obezbijediti da resursi budu dostupni i da ostanu dostupni,

potrebno je integrisati prekretnice (milestones) u plan,

koristiti princip KISS (Keep It Simple and Strainghtforward) - neka

plan bude jednostavan i jasan,

neophodno je da plan bude fleksibilan.

14. Menadžment trenažne tehnologije

Svaka ljudska djelatnost u kojoj se ostvaruje neki proizvod odvija se

prema nekoj tehnologiji rada, ili bolje rečeno, svakom kvalitetnom proizvodu

prethodi visokorazvijena tehnologija. To praktično znači da je nemoguće u

bilo kojoj ljudskoj djelatnosti ostvariti neki visokovrijedan proizvod, a da pri

tome nije bila primijenjena visoko razvijena tehnologija rada.

Tehnologija predstavlja nauku o vještinama i zanatima. Kada se kaže

trenažna tehnologija, onda se misli na nauku o vještini i zanatu koji se zove

trening. Cilj trenažne tehnologije jeste da se za što kraće vrijeme postigne što

veeća efikasnost. Za realizaciju ovakve djelatnosti potreban je

multidisciplinaran, kompleksan i integralan pristup.

Trenažna tehnologija, u širem smislu, predstavlja zbir svih

relevantnih spekulativnih, intuitivnih, tradicionalnih, iskustvenih,

pragmatičnih i naučnih informacija (antropoloških, metodoloških,

kibernetičkih, informatičkih, materijalnih, organizacionih i dr.) i ostvaruje se

49

na interdisciplinaran način, a to znači, u saradnji sa naučnim institucijama,

ekspertima u pojedinim specijalnostima i neposrednim operacionalizatorima

trenažne aktivnosti (trenerima i sportistima).

Menadžment trenažnom tehnologijom podrazumijeva smišljen,

organizovan i kontinuiran proces, sa ciljem da se sportista pomoću

optimalnih trenažnih sredstava, metoda i opterećenja transformiše iz nekog

inicijalnog (polaznog, trenutnog) stanja u neko novoformirano (željeno,

finalno, tranzitivno) stanje, pomoću kojeg se postiže što efikasnije ishodište

(sportski rezultat).

Struktura trenažne tehnologije sastoji se iz sljedećih komponenti i

elemenata:

komponente prije trenažne aktivnosti (modelovanje i

dijagnostikovanje, planiranje i programiranje),

komponente za vrijeme trenažne aktivnosti (operacionalizacije i

registracije, klasifikacije i kontrole), i

komponente poslije trenažne aktivnosti (obrade i analize, korekcije i

komparacije).

50

Iako se u principu, fizičke sposobnosti ne bi smjele oštro

diferencirati, jer se međusobno isprepliću i vrše jak uticaj, savremena nauka

je primorana da ih uslovno posmatra kao autonomne jer to omogućava lakše

praćenje.

Planiranje treninga za pojedince ili sportske ekipe predstavlja složenu

upravljačku akciju i po pravilu oblikuje se za različito dugačka vremenska

razdoblja, pa shodno tome postoji tzv.:

dugoročno planiranje,

srednjeročno planiranje, i

kratkoročno planiranje.

Dugoročno planiranje procesa sportskog treninga obuhvata tzv.

perspektivno planiranje ili dvoolimpijsko planiranje. Ako se perspektivni

plan odnosi na mladog sportistu, onda ga treba sastavljati na duži period,

najčešće od osam do dvanaest godina.

Bez obzira da li se radi o perspektivnom ili dvoolimpijskom

planiranju, obavezno se predviđa višegodišnja dinamika rasta sportskih

rezultata, koja najčešće ima oblik paraboličkog (kvadratnog) trenda, koji se

izražava matematičkom funkcijom (polinomom) drugog stepena.

U perspektivni ili dvoolimpijski plan treba da se unesu najvažniji

brojčani podaci kompletne pripreme sportista, učestalost treninga, ukupan

broj treninga i takmičenja, ekstenzitet i intenzitet treninga po pojedinim

pokazateljima u odnosu na motoričku, tehničko-taktičku i drugu pripremu.

S obzirom da pri ostvarivanju višegodišnjeg treninga mogu nastati

nepredviđene poteškoće i promjene u statusu samog sportiste u pogledu

njegovog zaposlenja, materijalnog statusa, školovanja i sl., višegodišnji

planovi treninga treba da ukažu i na mjere koje rješavaju ove probleme.

51

Srednjoročno planiranje obuhvata proces treninga u periodu:

olimpijskog (četvorogodišnjeg) ciklusa, ili

dva dvogodišnja ciklusa.

Srednjeročni plan treba da sadrži samo osnovne podatke (bez

suvišnih detalja), koji predstavljaju samo podlogu, kako bi se na svrsishodan

i pravovaljan način mogli sastavljati godišnji planovi:

karakteristike pojedinaca ili grupa na osnovu dijagnostikovanja,

cilj i osnovni zadaci višegodišnjih treninga,

konstrukcija makrociklusa i perioda sa njihovim trajanjem,

glavna takmičenja u makrociklusima,

raspored treninga, oporavka i takmičenja u svakom makrociklusu,

osnovni trenažni zadaci i njihov raspored po makrociklusima,

orijentacioni ekstenzitet i intenzitet trenažnog opterećenja, i

kontrolni normativi u makrociklusima i orijentacioni sportski

rezultati.

Svaki naredni makrociklus mora početi i završiti se na višem nivou

trenažnih opterećenja od prethodnog, čime se obezbjeđuje kontinuiranost

opterećenja iz godine u godinu i njihov odgovarajući porast u toku nekoliko

godina.

Kratkoročno planiranje odnosi se na:

makrociklus (godišnji) treninga ili

polumakrociklus (polugodišnji) treninga.

Planiranje makrociklusa (godišnjih ili polugodišnjih) mora se

zasnivati na periodizaciji treninga i njenih zakonitosti, odnosno, u saglasnosti

sa zakonitostima sticanja sportske forme, njene promjene i održavanja.

52

Shodno tome, potrebno je utvrditi sljedeće:

na osnovu konstruisanog modela hijerarhijske strukture konkretnog

sporta ili sportske discipline utvrditi željeno (finalno, tranzitivno)

stanje,

putem dijagnosticiranja utvrditi polazni (inicijalni) nivo primarnih

an- tropoloških osobina i sposobnosti pojedinaca ili ekipa, koji su

sadržani u hijerarhijskoj strukturi sportova i njihovih normativa,

analizom treninga, oporavka i takmičenja prethodne godine utvrditi

nedostatke i učinjene greške,

na osnovu dijagnostikovanja, analize učinjenih grešaka u prethodnoj

godini i modela željenog stanja, utvrditi glavne projekcije i zadatke

koji očekuju sportistu ili sportsku ekipu u dotičnoj godini,

oformiti konačnu strukturu trenažnih ciklusa (makro, mezo i mikro

cikluse) i njihovo trajanje, broj vrhova sportske forme, ekstenzitet i

in- tenzitet opterećenja u pojedinim ciklusima, sredstva i metode

oporavka i dr.,

na osnovu sistema i kalendara takmičenja (međunarodnog,

nacionalnog, kup, liga, ekipnog i dr) sačiniti individualni kalendar

takmičenja (takmičarski plan) isticanjem najvažnijih nastupa na

takmičenjima u takmičarskoj godini, strogo vodeći računa o

ukupnom broju učešća tokom navedenih takmičenja i

utvrditi termine ostvarivanja kontrole sportista u cilju sagledavanja

efekata trenažnog procesa i vršenja korekcija u daljem radu.

53

15. Karakteristike takmičenja u sportu

U svakoj sportskoj grani ili sportskoj disciplini postoji vrijeme kada

se održavaju takmičenja, takođe postoji i vrijeme kada se sportisti pripremaju

za takmičenja, kao i vrijeme kada se oporavljaju poslije napornih takmičenja.

Što je to vrijeme bolje izdiferencirano i bolje usklađeno, to se

sportisti mogu bolje pripremiti i postizati bolje rezultate. Ta tri momenta

(priprema, takmičenje i oporavak) osnovna su obilježja makrostrukture

godišnjeg ili polugodišnjeg tipa.

Svaki makrociklus (godišnji ili polugodišnji), shodno tome, sadrži tri

osnovna perioda:

pripremni period,

takmičarski period i

prelazni period.

Kod sportova gdje se takmičenja tokom godine odvijaju putem dva

takmičarska ciklusa (na primjer, proljećno i jesenje kolo prvenstva), shodno

tome, postoje i dva pripremna perioda, najčešće sa jednim prelaznim

periodom.

Pripremni period, koji je određen za kompleksnu bazičnu pripremu,

dijeli se na:

bazično-pripremnu etapu treninga i

specijalno-pripremnu etapu treninga.

Bazično-pripremna etapa treninga sastoji se u stvaranju, povećavanju

i usavršavanju preduslova za što bolju bazičnu pripremljenost sportiste, prije

svega, usmjeravanjem i razvijanjem osobina i sposobnosti koje su tipične za

određenu sportsku granu ili sportsku disciplinu.

54

Specijalno-pripremna etapa treninga sastoji se u daljem razvoju

primarnih osobina i sposobnosti, primjenjujući sredstva treninga sa ciljem

razvijanja specijalne motoričke treniranosti, zajedno sa usavršavanjem i

usvajanjem selekcionisanih tehničkih i taktičkih elemenata u obliku u kojem

će se primjenjivati na predstojećem takmičenju.

Takmičarski period sastoji se od stvaranja najpovoljnijih uslova za

realizaciju stečenog najvišeg nivoa treniranosti (sportske forme) sportista i

postizanja visokih rezultata na glavnim takmičenjima.

Prelazni period podrazumijeva obezbjeđivanje organizmu aktivnog

odmora, pod uslovom da se stečene osobine i sposobnosti i dalje održavaju,

kako bi sportista sljedeću sezonu otpočeo na jednom višem nivou.

Tokom priprema i nastupa na takmičenjima dolazi do velikog zamora

centralnog nervnog sistema, koji se može efikasno otkloniti upravo tokom

prelaznog perioda. U tom periodu isključuju se takmičenja u dotičnoj

sportskoj grani i disciplini, a takođe i usko specijalizovana trenažna sredstva,

koja su bila najviše zastupljena u prethodnoj trenažnoj i takmičarskoj

aktivnosti. Iz tih se razloga pretežno koristi kompleks specijalno-

oporavljajućih vježbi u cilju održavanja specijalne treniranosti i eliminisanja

pojedinih tehničkih nedostataka.

Principi sportskog takmičenja su:

Otvorenost, koja omugućuje jednake prilike svim učesnicima da

ispolje svoje potrebe, interese i sposobnosti;

Obuhvatnost, koja podrazumijeva što veći obuhvat broja organizacija

i učesnika u raznovrsnim oblicima sportskih takmičenja;

Selektivnost, koja proizilazi iz što veće obuhvaćenosti aktivnih

sportista, uz istovremeno ostvarivanje njihovog izbora\selekcije na

osnovu njihovih genetskih potencijala;

55

Kontinuiranost, koja obezbjeđuje neprekidan nastup na raznim

sportskim takmičenjima;

Usaglašenost, koja se sastoji u izradi jedinstvenog sistema takmičenja

u okviru određenih teritorija i područja;

Stepenovanost, koja omogućuje prelazak aktivnih učesnika na viši

stepen takmičenja;

Usklađenost, koja omogućuje sportistima da preko nastupa u svojoj

zemlji, učestvuju i na međunarodnim takmičenjima;

Specifičnost, koja vodi računa o specifičnom razvoju konkretnog

sporta;

Ekonomičnost, koja podrazumijeva usklađivanje sistema takmičenja

sa finansijskim i materijalnim mogućnostima društva, kao i

potrebama razvoja pojednih sportskih grana.

Na rezultat takmičenja veliki uticaj imaju sljedeće strukture sportiste:

morfološka,

biomehahanička,

funkcionalna,

motorička,

kognitivna,

konativna,

sociološka.

Takmičenja se prema sastavu dijele na:

pojedinačna,

ekipna.

56

Prema broju učesnika dijele se na:

masovna,

vrhunska.

Prema značaju, takmičenja se dijele na:

kontrolna,

uvodna,

selektivna,

glavna.

U sportu postoje sljedeći glavni sistemi takmičenja:

bod-sistem,

kup-sistem,

kombinovani sistem.

Iz ovih sistema takmičenja izvučeni su drugi podsistemi zavisno od

potrebe sportske grane.

Opštepoznato je da su najveći obim trenažnog opterećenja

primjenjivali sportisti bivših komunističkih zemalja, u kojima je sportska

priprema bila strogo centralizovana. Često su primjenjivana prekomjerna

trenažna opterećenja kao sredstva za ostvarenje većeg sportskog postignuća.

Društvene i političke promjene kroz koje su ove zemlje prošle pratila je

demokratizacija vrhunskog sporta, smanjenje administrativnog pritiska i veća

sloboda trenera u ispoljavanju lične nicijative. S druge strane, ekonomska

previranja koje su političke promjene u ovim zemljama sobom nosile iscrpile

su veći dio finansijskih izvora dostupnih vrhunskom sportu. Kao posljedica

toga, ukupan obim radnih opterećenja znatno je smanjen, pa je, po sistemu

domina, ova promjena uticala na isti princip trenažnog obima i u drugim

zemljama.

57

16. Menadžment sportskog takmičenja

Takmičarski plan za određenog sportistu, ekipu sačinjava se na

osnovu kalendara takmičenja, imajući u vidu propozicije svakog od

takmičenja iz kalendara, a radi utvrđivanja konkretnih takmičenja na kojima

će sportista, ekipa tokom takmičarske sezone učestvovati. Prilikom izrade

takmičarskog plana potrebno je pripremiti tri grupe informacija:

informacije o sopstvenim sposobnostima,

informacije o suparniku,

informacije o uslovima takmičenja.

U takmičarski plan se unose planirani rezultati za tu takmičarsku

sezonu. Sa kompletnim takmičarskim planom upoznaju se sportista, ekipa,

menadžment sportske organizacije. Ukoliko se radi o takmičarskom planu

nacionalne selekcije tada se sa takmičarskim planom upoznaje šira stručna

javnost, često i šira društvena zajednica.

Kalendar, propozicije takmičenja i takmičarski plan pretstavljaju

osnovne elemente na osnovu kojih se vrši priprema i realizacija takmičenja.

Sportski događaji se održavaju prema unaprijed dogovorenom

rasporedu, određenog dana, prema određenoj satnici.

U „Kalendar takmičenja“ se unose sportski događaji koji su od

značaja za organizaciju koja publikuje kalendar.

Kalendar takmičenja izrađuju nacionalne i međunarodne sportske

federacije za određeni sport. Nacionalni kalendar takmičenja treba uskladiti

sa međunarodnim kalendarom takmičenja. U kalendaru takmičenja se navodi

naziv, datum i mjesto održavanja istog, kao i nivo takmičenja.

58

Svaki sportski klub, takođe, ima sopstveni kalendar takmičenja tj.

evidentira one utakmice na kojima planira da učestvuje. Takođe, bilježi

termine utakmica neposrednih konkurenata.

17. Oporavak sportista

Proces fizičkog vježbanja izaziva umor, čak i kada je trening dobro

planiran. Često su opterećenje tokom trenažnog procesa i realna mogućnost

organizma u neskladu, a kao posljedica toga javlja se premor, odnosno

pretreniranost sportista koju neki autori nazivaju modernom bolešću novog

milenijuma. Oporavak predstavlja sastavni dio sistema priprema sportista

kao i sam trening i takodje mora biti prilagođen svakom sportisti kako bi

mogao što efikasnije da se ostvaruje, uz primjenu medicinskih, trenažnih i

psiholoških sredstava. Neki čak govore: „Oporavak je važniji od samog

treninga.“

Primjena različitih sredstava oporavka važna je, pored ostalog, i zbog

toga što se organizam čovjeka prilagođava sredstvima oporavka na isti način

kao i opterećenjima. Ako u procesu treninga za povećanje stepena

treniranosti koristimo različit obim i intenzitet opterećenja, onda je

neophodno da i u procesu oporavka koristimo raznovrsna sredstva i metode.

Ishrana

Čovjek ishranom obezbjeđuje sebi energiju potrebnu za

funkcionisanje organizma. Svaka namirnica oslobađa odredenu energiju

prilikom njenog iskorišćavanja u organizmu. Ta energija se izražava u

kilokalorijama (kcal). Tako dobijena energija služi za rad unutrašnjih organa

i za izvođenje svih procesa u organizmu (razmjena materija, disanje, rad

srca, funkcionisanje mozga, izlučivanje...), kao i za rad koji čovjek

svakodnevno obavlja.

59

Količina energije koja je potrebna organizmu isključivo za njegovo

funkcionisanje (disanje, razmjena materija, varenje, rad organa i drugo)

naziva se bazalni metabolizam, BMR (Basal Metabolic Rate). BMR možete

shvatiti kao količinu energije koja je potrebna tijelu ukoliko bi čovjek cio

dan samo ležao, bez fizičke aktivnosti. Ta količina energije je strogo

individualna, i zavisi od mnogih faktora.

Da bi se dobila energija potrebna za ćelijske funkcije tokom

mirovanja i mišićnog napora, tijelo koristi gorivo iz ugljenih hidrata, masti i

proteina.

Trenažna sredstva

Posebna sredstva oporavka jesu trenažna sredstva. Trenažnim sred- stvima

oporavka sportista smatraju se sredstva (vježbe) treninga koja se mogu

koristiti podjednako za podizanje nivoa treniranosti i za optimalan oporavak

sportista.

Da bi se što efikasnije koristila trenažna sredstva oporavka

neophodno je da se dobro poznaju zakonitosti njihovog djelovanja na

organizam sportiste u zavisnosti od karaktera i dužine njihove primjene, pri

čemu je neophodno uzeti u obzir činjenicu da organizam kao što se dobro

privikava na opterećenja tako se privikava i na odgovarajuća sredstva

oporavka. Za povećanje efikasnosti djelovanja sredstava za oporavak trebalo

bi da se koriste raznovrsna sredstva i metode, mijenjajući doziranje i

metodiku njihove primjene, odnosno, ona bi tre- balo da se primjenjuju

uvijek kompleksno, promjenljivo i konkretno, zavisno od sportskih

aktivnosti i strukture trenažnog procesa.

Vasović ističe da se pod pojmom oporavka u sportu najčešće

podrazumijeva period od završetka rada do uspostavljanja funkcija

organizma na približnom ili na nivou stanja mirovanja.

60

U fazi odmora, pod uticajem oksidativnih aktivnosti i promjena

metabolizma, postepeno nestaju uzroci pojave zamora izazvanog fizičkim

radom. Brzina oporavka će, prije svega, zavisiti od vrste napora, intenziteta i

obima rada.

U periodu treninga i takmičenja, kada se sportista podvrgava velikim

i iscrpljujućim naporima, najvažnije je procijeniti i odrediti adekvatan način

oporavka i odmora. U takvim uslovima neophodno je poznavanje pedagoških

principa korišćenja intervala odmora između vježbi, serija vježbi, treninga i

takmičenja. Pored toga, primjena i korišćenje medicinskih i drugih sredstava

mogu biti od velikog značaja za brz i efikasan oporavak.

Ukoliko poslije napornih treninga sportista napominje da loše spava,

da ima loš apetit i da nema volju da trenira, dat nam je jasan signal da se radi

o zamoru, odnosno o nedovoljnom ili neadekvatnom oporavku.

Pored različitih oblika odmora u praksi se već odavno koriste

tradicionalne i dobro poznate metode oporavka korišćenjem vode i toplote,

raznih vidova masaže, sauna i vitaminskih preparata. Posljednjih godina,

pored pomenutih sredstava i metoda, uspješno se primjenjuju: hidromasaže,

vibraciona masaža, udisanje vazduha obogaćenog kisenikom i drugo.

Psihološka sredstva

Pored pomenutih oblika oporavka u sportu, a posebno u vrhunskom

sportu, sve više se koriste i psihološka sredstva oporavka i opuštanja.

S obzirom da na izvođenje vježbi može da utiče psihički i fizički

stres, sportisti koji su fizički bolje pripremljeni otporniji su na stres, nego

sportisti koji su manje fizički pripremljeni. Kako je stres višedimenzionalan,

kod različitih sportista se koriste i različite tehnike opuštanja za

prevazilaženje stresne situacije i mišićne napetosti. Postoji više metoda za

61

opuštanje, među kojima su i: progresivno mišićno opuštanje, kontrola

disanja, joga, autogeni trening i dr.

Rezultatima psiholoških istraživanja je utvrđeno da među osobine

koje dovode do razlika između uspješnih sportista i ostalih spadaju

emocionalna stabilnost, samokontrola, manja tendencija za anksioznim

oblicima ponašanja; izraženiji oblici ekstrovertnog ponašanja; veće

samopouzdanje, sigurnost u sebe; veći stepen istrajnosti i odgovornosti;

izraženija potreba za dominacijom, kompetentnošću i postignućem; veća

sposobnost adaptacije za uspješno izvođenje u uslovima stresa, adekvatna

motivisanost u uslovima treninga i takmičenja, itd.