MENAPOZDA VE YAŞLILIKTA

BESLENME

1

MENOPOZ DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ

MENOPOZDA GÖRÜLEN SORUNLAR

MENOPOZ DÖNEMİNDE BESLENME İLKELERİ

YAŞLILIKTA BESLENME

YAŞLILIKTA BESLENME İLKELERİ 2

3

YAŞAM

BEBEKLİK

ÇOCUKLUK

GENÇLİK

GEBELİK

EMZİKLİLİK

MENAPOZ

YAŞLILIK

4

MENOPOZ

Menopoz, doğurganlık yeteneğinin kaybedildiği 45-51 yaş

arası dönemdir. Temel değişiklik östrojenin, yumurtlamanın

durması sonucu azalmasıdır. Zamanı bakımından bireyler

arasında kalıtıma, fizyolojik ve çevresel faktörlere bağlı

olarak farklılık vardır.

Yeterli ve dengeli beslenme, fiziksel aktivitenin artırılması

ile yaşam kalitesi artırılabilir.

5

MENOPOZ

Menopozda organizmada önemli değişiklikler oluşmaktadır.

Hormonal değişiklikler

Düzgün adet görme ve üreme işlevini oluşturan

sistemdeki bozukluklar nedeniyle yumurtalıkların işlevinde

azalma

6

MENOPOZ

Menopozda görülen sorunlar;

Ateş basması, terleme, çarpıntı

Uykusuzluk, çabuk sinirlenme, depresyon, unutkanlık,

halsizlik

Kemik erimesi (osteoporoz)

Damar sertliği ( arteroskleroz)

İdrar kaçırmaya kadar varan idrar yollarında sıklıkla

ortaya çıkan değişiklik,

Obezite (şişmanlık)

7

Menopozda en sık görülen sorun osteoporozdur.

Menopozda vücuttan kalsiyum atılımı hızlanır. Bu

durum kemik kütlesinin kaybını da hızlandırır. Böylece

kemiklerin gücü azalır ve kırılmaya duyarlı hale gelir.

Menopozla beraber hızla artan kemik erimesi ve kemiklerin

kırılmaya eğilimli hale gelmesine neden olacak şekilde

kemik yoğunluğunun azalmasına osteoporoz denir ve

osteoporoz bir hastalıktır.

OSTEOPOROZ

8

• Sırt ağrısı, bel ağrısı, boy

kısalması, kamburlaşma

görülebilir. Kırık oluşuncaya

kadar sinsi bir şekilde ilerler

OSTEOPOROZLU HASTALARDA

GÖRÜLEBİLECEK ŞİKAYETLER

• Kırıklar en sık omurga, kalça ve ön kolda görülür.

Omurga kırıkları boyda kısalma ve kamburlaşmaya neden

olurken kalça kırıkları %30-40 oranında ölümle

sonuçlanabilmektedir. 9

Diyabet ve hipertroidi gibi hastalıklar

Menopoza girmiş olmak

Erken menopoza girmek veya yumurtalık ameliyatı ile

menopoza girmek

Erkeklerde erkek cinsiyet hormonunda (testosteron)

azalma

Düşük Ca içeren diyetle beslenme, D vitamini yetersizliği

OSTEOPOROZDAKİ EN ÖNEMLİ RİSK

ETMENLERİ

10

Fiziksel aktivitenin az olması

Ailede osteoporoz olması

Kısa boylu, ince yapılı olmak

Beyaz tenli, açık renk gözlü olmak

Sigara ve alkol kullanımı

Kortizon ve epilepsi ilaçları gibi uzun süre ilaç kullanma

OSTEOPOROZDAKİ EN ÖNEMLİ RİSK

ETMENLERİ

11

• 30-35 yaşlarına kadar doğru beslenme ve egzersizle

maksimum kemik kitlesine ulaşmaktır.

Süt ve süt ürünleri, brokoli ve ıspanak gibi koyu yeşil

yapraklı sebzeler,

Sardalya ve somon balığı gibi yağlı (omega zengin)

balıklar

Tahıllar ve Ca bakımından zengin yiyecekler

OSTEOPOROZDAN KORUNMA VE TEDAVİ

12

Her yaşta dengeli bir şekilde beslenilmeli, risk faktörü

oluşturan yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır.

Düzenli egzersiz kemikleri güçlendirir, dayanıklılık ve

dengeyi artırır.

Her yaşın egzersiz programı farklı olmalıdır. Hızlı

yürüyüş ve dans, engeli olmayan herkese tavsiye

edilebilir.

Osteoporozlu hastalar kaymayan alçak ölçekli

ayakkabılar giyerek, evlerinde uygun zemin ve

ışıklandırma sağlayarak düşme riskini azaltmalıdır.

OSTEOPOROZDAN KORUNMA VE TEDAVİ

13

Sağlıklı kemik yapısı için çocukluk döneminden itibaren

yeterli Ca içeren besinler tüketilmelidir.

Kemik yapımı çocukluktan itibaren başlar ve 20’li

yaşlarda en yüksek seviyeye ulaşır. 30’lu yaşlardan

itibaren yapım yerine kemiklerden Ca kaybı başlar.

Kemik yapısını korumak için menopoz döneminde de

yeterli miktarda Ca içeren besinler alınmalıdır.

MENOPOZDA BESLENME İLKELERİ

14

Bu dönemde diyetin toplam yağ içeriğine dikkat edilmelidir.

Menopozdan önce kadınlardaki östrojen hormonu, kalp

krizine karşı kadınların doğal olarak korunmalarını sağlar

(östrojen sayesinde kandaki HDL yükselir. HDL kolesterol,

kolesterolün kalp duvarlarında birikmesini engeller).

Menopozdan sonra ise östrojen üretimi azaldığından kalp

hastalıklarına karşı bu doğal koruma kaybolur.

15

Kan yağlarındaki değişiklikler kalp hastalıklarına neden

olur. Tüketilecek yağlar 3 gruba ayrılır:

Doymuş, tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlar

Menopoz döneminde kalp-damar hastalıkları riskinden

korunmak için zeytinyağı tüketimini artırmak gereklidir.

Yağı azaltılmış süt ve süt ürünleri tercih edilmelidir. 16

Aşırı protein tüketiminden kaçınmalıdır

Yüksek proteinli diyet idrarla Ca atılımını artırır ve

kemik erimesi için önemli bir risk etmenidir. Balık, hindi ve

tavuk eti tercih edilmelidir.

Yeterli Ca tüketilmelidir

Ca’un kullanılabilmesi için güneş ışığı ile aktifleşen D

vitaminine ihtiyaç vardır

17

İçme sularının flor içeriği kemik ve diş sağlığı

açısından önemlidir.

Yemeklere aşırı tuz eklemekten ve tuzlanmış besinleri

aşırı tüketmekten kaçınılmalıdır.

Turşu, salamura besinler, zeytin, tuz içeriği yüksek

olan besinlerdir. Aşırı tuz, idrarla kalsiyum atımını

artırmaktadır.

18

Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır

Gençlik döneminde kemik kütlesini artırır. Yaşlılık

döneminde ise kemik kitlesi kaybını önler. Her gün düzenli

olarak en az 30 dakika yürüyüş yapılmalıdır.

Sigara içilmemelidir

Alkolden sakınılmalıdır

Aşırı zayıflıktan kaçınılmalıdır

Şişmanlıktan kaçınılmalıdır

Aşırı kafein tüketilmemelidir

Sıvı tüketimi artırılmalıdır

19

YAŞLILIKTA BESLENME

20

Yaşlılık

Anne karnından başlayarak

yaşamın sona ermesine

kadar devam eden bir süreçtir

Yaşlanma

Zamana bağlı olarak, hastalık söz konusu olmaksızın ortaya çıkan; vücut

yapısında, organların

işlevlerinde, hücrelerin,

dokuların ve organizmanın

fizyolojik işlevlerinde oluşan

değişikliklerdir

65 yaş üzeri bireyler yaşlı olarak tanımlanır

21

22

Biyolojik yaşlanma

Tüm yaşam boyu sürer

Fizyolojik yaşlanma

Biyolojik yaşlanmaya bağlı olarak organlarda olan değişiklerdir.

Duygusal yaşlanma

Kişinin kendisini yaşlı hissetmesine bağlı olarak yaşam görüşü

ve yaşam şeklinin değişmesi

Fonksiyonel yaşlanma

Aynı yaşta diğer bireylerle karşılaştırıldığında toplum içinde

fonksiyonların devam ettirilememesidir

Sosyal yaşlanma

Kişinin aktif çalışma dönemini tamamlayarak sosyal güvence

sisteminin katkısıyla yaşadığı dönemin adıdır.

YAŞLILIK DÖNEMİNDE BİREYDE MEYDANA

GELEN DEĞİŞİKLİKLER

Fiziksel değişiklikler

Vücut ağırlığı

Erişkin dönemde vücut ağırlığındaki artış 50-59 yaş

dönemine kadar sürer. Altmış yaşından sonra ise 20 yıl

içinde vücut ağırlığı düşmeye başlar.

Protein ve kas yapısı

Vücut kompozisyonu bozulur. Yağsız vücut kütlesi

erişkin dönemde azalma gösterir, 80’li yaşlarda ise bu

azalma hız kazanır. 23

Kemik

Yaşlılık döneminde kemiklerde ve total Ca seviyesinde

düşüş olur. Total Ca seviyesi kadınlarda erkeklere göre daha

düşüktür. Kadınlar yaşamları boyunca kemiklerinde bulunan

kalsiyum düzeylerinin %40’ni kaybederler. Bu azalmanın

yarısı menopozdan sonraki ilk 5 yıl içinde diğeri yarısı ise

uzun dönemde gerçekleşir.

Sodyum ve proteinden zengin bir diyetle beslenen bireylerin

Ca ihtiyaçlarında da artış meydana gelmektedir. D vitamini

alımındaki yetersizlik kemik kaybını artırarak osteoporoza

neden olur. 24

25

Sarkopeni

Yaşlılık döneminde kas ve kuvvet kaybıdır. Nedenleri

farklı olmakla birlikte yaşlılık dönemine bağlı değişiklikler,

fiziksel aktivite azlığına bağlı nedenler, kronik beslenme

sorunları en temel nedenler arasındadır.

Yağ kütlesi

Vücut yağ kitlesi 20-60 yaşları arasında iki katına çıkar.

60 yaşından sonra BMI’a bağlı olarak düşmeye başlar. Yağ

kütlesi fazlalığı; koroner arter hastalığı, hipertansiyon,

diyabet, kanser gibi hastalıklara sebep olabilir.

Yaşam biçimindeki değişiklikler

• Yalnız yaşama

• Eşini kaybetme

• Aileden ya da arkadaşlarından ayrılma

• İşten ayrılma

• Evden ayrılma

• Fiziksel engel, hareket güçlüğü

• Yardımcı kişi ve kurumların olmaması

• Gelir yetersizliği

• Bağımlılık

• Sosyal izolasyon

• Ruhsal problemler (depresyon, bunama)

• İlaç kullanımı 26

Organ fonksiyonlarındaki değişiklikler

• Tat ve koku duyusu azalır

• Tükürük salgısı azalır

• Ağız ve diş problemleri ortaya çıkar

• Yutma güçleşir

• Mide fonksiyonları azalır

• Karaciğer ve safra fonksiyonları azalır

• Barsak fonksiyonları azalır

• Bağışıklık sistemi fonksiyonları azalır

• Sinir sistemi fonksiyonları azalır

• Bazal metabolizma hızı yavaşlar

27

28

Besin çeşitliliği artırılmalıdır

Yaşlının beslenmesi ekonomik durumuna ve beslenme

alışkanlığına göre bağlı olarak olanakları ölçüsünde dört besin

grubundaki besinlerden her öğünde tüketilecek şekilde

düzenlenmelidir.

Az ve sık beslenilmelidir

İdeal vücut ağırlığı korunmalıdır

Sıvı tüketimi artırılmalıdır

Tuz tüketimi azaltılmalıdır

Düşük yağlı ve düşük kolesterollü besinler tüketilmelidir

Taze sebze ve meyve tüketimi artırılmalıdır

Şeker tüketimi azaltılmalıdır

YAŞLILIK DÖNEMİNDE BESLENME İLKELERİ

29

Posa tüketimi artırılmalıdır

Ca içeren süt ve süt ürünleri artırılmalıdır

Çiğneme ve yutma zorluğu, iştahsızlık gibi bazı sorunlara

bağlı demir kaynaklarının yetersiz alımı, midenin asit

salgısının azalması ve kansızlığa neden olur.

Demir bakımından zengin yiyecekler tüketilmelidir.

Çay ve kahvenin aşırı tüketiminden kaçınılmalıdır

Sigara ve alkol kullanılmamalıdır

Besinler doğru yöntemlerle pişirilmelidir

30

YAŞLILIKTA ALINMASI GEREKEN BESİN

ÖĞELERİ

Protein

Yaşla birlikte azalan bağışıklık sistemi fonksiyonları

da göz önüne alındığında beden ağırlığının kilosu

başına 1 gr protein günlük gereksinimi karşılayabilir.

Buna göre 70 kg ağırlığındaki bir bireyin günlük

protein ihtiyacı 70x1=70 gr’dır.

31

Karbonhidrat

Günlük alınan enerjinin yaklaşık %60’ı

karbonhidratlardan karşılanmalıdır. Gereksinimden

fazla alınan karbonhidrat fazla yağa çevrilerek

şişmanlığa neden olur.

Karbonhidrat ihtiyacı tahıllar, kepeği ayrılmamış tahıl

unları, sebze ve meyvelerden karşılanmalıdır.

32

Yağlar

Günlük alınan enerjinin yaklaşık %25’i yağlardan

sağlanmalıdır. Hastalık nedeni ile ilgili bir kısıtlama

yoksa günlük tüketilmesi gereken miktar yaklaşık 35-40

gr’dır. Bu miktarın yarısı bitkisel sıvı yağlardan,

yarısının da zeytinyağından sağlanması uygundur.

33