Meánrang Gaeilge Gaeltacht Minnesota

Deireadh Seachtaine na Gaeilge 2014

Cur síos a dhéanamh ar chaitheamh aimsirí

Caitheamh aimsirí a phlé

Aimsir Láithreach

Aimsir Chaite

An Modh Coinníollach

Caint indíreach

Ceisteanna a chur is a fhreagairt

Inscne an ainmfhocal a aithint

An t-alt agus an ainmfhocal

Cur síos a dhéanamh ar do laethanta saoire agus laethanta saoire daoine eile

Cén aimisr ina mbeidh tú ag

caint?

Cad iad na ceisteanna a

bhaineann le caitheamh

aimsirí?

Cén chaoi a fhaigheann tú an

t-eolas seo ón duine in aice

leat?

Déan liosta dos na caitheamh

aimsirí atá agat agus na cinn

atá ar eolas agat.

An bhfuil aon rud difriúil ag

an duine in aice leat?

Cad a dhéanann tú i d’am saor?

Cén chaoi a chaiteann tú d’am saor?

Cad is maith leat a dhéanamh nuair a bhíonn am saor

agat?

Cad iad na caitheamh aimsirí atá agat?

Ag

◦ Níl aon briathar Gaeilge do ‘have’, úsáidimid an

réamhfhocal ‘ag’

Mar shampla:

Tá go leor caitheamh aimsirí agam.

◦ An bhfuil tú in ann an réamhfhocal sin a

dhíoclaonadh?

An chopail agus an réamhfhocal ‘le’

◦ Is maith le Máire

◦ Is maith liom

An bhfuil tú in ann an réamhfhocal ‘le’ a

dhíochlaonadh?

Anois, i mbeirteanna, scríobh síos cúpla frása atá ar

eolas agaibh chun do chuid tuairimí a chur in iúl

Diúltach Dearfach

Bí

Téigh

Déan

Imir

Seinn

Léigh

Féach ar

Éist le

Can

Cas

Abair

Labhair

Spóirt na hÉireann

◦ Peil Ghaelach

◦ Iománíocht

◦ Camógaíocht

Galf

Peil Mheiricéanach

Daorchluiche

Cispheil

Eitpheil

Iománaíocht

Peil Ghaelach

Camógaíocht

Sacar

Ag siúl

Ag rith

Ag snámh

Leadóg

Haca

Marcaíocht eachraíochta

Surfáil

Pianó

Giotár

Bosca Ceoil

Feadóg Stáin

Clairnéid

Fliúit

Ceol claisiceach

Popcheol

Ceol rac

Snagcheol

Ceol traidisiúnta

Úrscéal

Gearrscéal

Beathaisnéis

Dírbheataisnéis

Dialann

Filíocht

Dráma

Ficsean

Ficsean eolaíochta

Litríocht rómánsaíochta

Litríocht grinn

Leabhair taistil

Cnuasach filíochta

Mistéir

Cuir na nótaí isteach sna málaí

Ag obair as do stuaim féin nó leis na daoine in aice leat,

déan iarracht na focail a chuardach sa lúbra focal.

Ach, bí cúramach, mar tá na focail i nGaeilge sa lúbra

focal!!

- ann / - eann mé (-aim / -im) - ann / - eann muid (-aimid / -imid)

- ann / - eann tú - ann / - eann sibh

- ann / - eann sé - ann / - eann siad

An Chéad Réimniú

- aíonn / - íonn mé (-aím / -ím) - aíonn / - íonn muid (-aímid / -ímid

- aíonn / - íonn tú - aíonn / - íonn sibh

- aíonn / - íonn sé - aíonn / - íonn siad

An Dara Réimniú

Casann mé Casann muid

Casann tú Casann sibh

Casann sé Casann siad

Imríonn mé Imríonn muid

Imríonn tú Imríonn sibh

Imríonn sé Imríonn siad

Féachann mé ar Féachann muid ar

Féachann tú ar Féachann sibh ar

Féachann sé ar Féachann siad ar

Labhraíonn mé Labhraíonn muid

Labhraíonn tú Labhraíonn sibh

Labhraíonn sé Labhraíonn siad

Briathar Cé? Réamhfhocal? Cad? Cén áit? Cathain?

Briathar Cé? (Réamh-fhocal) Cad? Cén áit?

(i/in

sa/san)

Cathain? (Eile?)

Seinneann sé an pianó gach Satharn

Imríonn sí galf

anois is arís lena

deartháir

Téann mé ag

snámh

san

ollscoil

gach lá

Féachann mé

ar chlár

telifíse

sa bhaile beagnach gach

oíche

Éisteann siad leis an raidió sa chistin gach maidin

Léann mé

leabhair

grinn

i m’am saor

Anois, scríobh amach idir 5 agus 6 abairtí faoi do chuid

caitheamh aimsirí.

Cuir ceist ar an duine in aice leat cur síos a dhéanamh

ar a gcuid caitheamh aimsirí.

Bí in ann cur síos a thabhairt faoi do chaitheamh

aimsirí féin agus caitheamh aimsirí an duine in aice leat.

Meatseáil

◦ Coiméad an péire

◦ Abairt a chumadh san AL ag baint úsáide as an

bhfocal

◦ Pointe in aghaidh an duine

Léifimid an píosa seo le chéile ar dtús, tá sé deacair go

leor!

I ngrúpaí de thriúr nó de cheathrar déan iarracht na

ceisteanna a fhreagairt.

◦ Is féidir gach freagra a fháil sa phíosa

Bhíomar ag plé le caint díreach ag tús an ranga

◦ Imrím peil Ghaelach – I play Gaelic football

◦ Léim litríocht grinn – I read comic literature

Ach, uaireanta, ba bhréa linn caint indíreach a úsáid

freisin chun cur síos a dhéanamh ar ár gcaitheamh

aimsirí.

Mar shampla:

◦ Is maith liom peil Ghaelach a imirt – I like to play

Gaelic Football

◦ Is maith liom bheith ag léamh – I like to read

◦ Is bréa liom bheith ag éisteacht le ceol – I like to

listen to music

Cad é an difríocht?

◦ Táimid ag úsáid an chopail ‘is’

◦ Cuirimid ‘a’ leis an mbriathar

◦ Úsáidimid an ‘t-ainm bhriathar’

An bhfuil tú in ann riail a chumadh chun an cinéal caint indíreach seo a

úsáid?

Cad é an difríocht idir

◦ Is maith liom galf a imirt

agus

◦ Is maith liom bheith ag éisteacht le ceol

An

Chopail

Cé? Cad? Ainm

Briathar

Cén

áit?

Cathain?

An

Chopail

Cé? Cad? Ainm

Briathar

Cén

áit?

Cathain?

Briathar

Briathar + Réamhfhocal

Féach ar an mbileog

An bhfuil aon struchtúr eile ar eolas agaibh?

Déan an ceacht i d’aonar agus nuair atá tú réidh déan

comparáid idir do chuid freagraí féin agus freagraí an

duine in aice leat

Briathra

◦ Ceap

◦ Síl

◦ Meas

◦ Smaoinigh

Úsáidtear na briathra seo le caint

indíreach go minic.

Tá siad úsáideach chun do chuid

tuairimí a thabhairt.

Mar shampla:

◦ Tá na leabhair Harry Potter go

hiontach

vs.

◦ Ceapaim go bhfuil na leabhair

Harry Potter go hiontach

Tá/ Níl

Bíonn/ Ní bhíonn

Bhí/ Ní raibh

Beidh/ Ní bheidh

Sílim/ Ceapaim/ Measaim…

go bhfuil/ nach bhfuil

go mbíonn/ nach mbíonn

go raibh/ nach raibh

go mbeidh/ nach mbeidh

Féach ar an gceacht seo, baineann sé leis an caint

indíreach (san Aimsir Láithreach) agus conas tuairimí a

chur in iúl.

Déan iarracht, i ngrúpaí de thriúr nó de cheathrar na

habairtí a aistriú go Gaeilge

Bí cúramach, tá an dá shaghas caint indíreach i gceist!

Féachfaimid ar na ceisteanna céanna aríst! An bhfuil tú in

ann níos mó a rá anois?

Cad a dhéanann tú i d’am saor?

Cén chaoi a chaiteann tú d’am saor?

Cad is maith leat a dhéanamh nuair a bhíonn am saor

agat?

Cad iad na caitheamh aimsirí atá agat?

Tá inscne i gceist le hainmfhocail sa Ghaeilge

Mar sin, tá cúpla riail ann chun inscne an ainmfhocail a

fháil amach!

◦ An bhfuil siad ar eolas agaibh?

◦ An bhfuil sibh in ann aon samplaí d’ainmfhocail

firinscneach nó baininscneach a thabhairt?

Nuair a chríochnaíonn ainmfhocal le:

Nuair a bhaineann ainmfhocal le:

consan leathan Leabhar

guta Bainne

- ín Cailín

Gairmeacha/Poist Bainisteoir

Nuair a chríochnaíonn ainmfhocal le:

consan caol Peil

- eog / - óg Leadóg

- (e)acht / - (a)íocht Filíocht

- lann Pictiúrlann

Leis an duine in aice leat, pioc amach an hainmfhocail

bainiscneach agus na hainmfhocail firinsceach

Bígí in ann an fáth a mhíniú freisin!

Tá inscne an ainmfhocail tábhachtach nuair atá muid ag

iarraidh an t-alt a chur leis!

Tá cúpla riail ann chun an t-alt a úsáid i gceart!

◦ An bhfuil siad ar eolas agaibh?

◦ An féidir libh na rialacha a fháil amach agus sibh ag

féachaint ar an liosta seo?

An t-arán

An anraith

An cailín

An phictiúrlann

An sicín

An tsráid

Leis an duine in aice leat, cuir an t-alt roimh na

hainmfhocail seo!

Nuair atá sé sin déanta, cuir an t-alt roimh na

hainmfhocail a d’fhéachamar ar níos luaithe!

Bainfimid úsáid as an Aimsir Chaite chun cur síos a

dhéanamh ar ár laethanta saoire anuraidh

Cén sórt ceisteanna a bheadh oiriúnach?

An bhfuil stór focal agaibh chun cur síos a dhéanamh

ar laethanta saoire?

Téigh

Déan

Bí

Ceannaigh

Caith

Fan

Fág

Ith

Ól

Feic

Faigh

Smaoinigh ar cúpla focal a bheith úsáideach chun dul leis na

topaicí seo:

An áit

An aimsir

An lóistín

Muintir na háite

Na háiseanna

Na radharcanna

Cuir na ceisteanna seo ar dhaoine sa rang:

◦ Cá raibh tú ar saoire an samhradh seo caite?

◦ Cé a bhí leatsa?

◦ Cé mhéad ama a chaith tú ann?

◦ Ar bhain tú taitneamh as?

◦ An bhfaca tú na radharcanna?

◦ Cad a rinne tú ann?

◦ Conas a bhí an aimsir?

◦ Cár fhan tú?

◦ An raibh an lóistín go maith?

◦ Conas a bhí na háiseanna sa lóistín?

Féach ar an sraith pictiúr seo

I ngrúpaí de thriúr nó de cheathrar, cum scéal – san

Aimsir Chaite – faoi na pictiúrí

Déan iarracht 4-5 abairtí a scríobh do gach phictiúr

Bain úsáid as an foclóir nó www.focal.ie nó

breis.foclóir.ie má tá focal ag teastáil uaibh

Tá ar duine amháin ó gach grúpa an scéal a chur i

láthair!

◦ Féach ar an fís seo!

◦ Éist lena scéal!

◦ https://www.youtube.com/watch?v=3BxFehcuHX4

• Réamhfhocail + alt

◦ ar an

◦ ag an

◦ leis an

Difríochtaí Canúna:

◦ Mumhan agus Connacht: Urú

◦ Uladh: Séimhiú

b

c

d

f

g

p

t

m

g

n

bh

n

b

d

Féach ar an gceacht seo.

I d’aonar déan iarracht na ceisteanna a fhreagairt!

Cá raibh Máire ar saoire?

◦ Ag obair i mbeirteanna déan iarracht a fháil amach cá

raibh Máire ar saoire?

◦ Tá eolas difriúla ag an mbeirt agaibh, mar sin, bí ag

obair le chéile!