POLITIK NDRKOMBTARE DHE DIPLOMACI

Abhazia dhe Osetia Jugore

Mentor Tahiri

Prishtin

Mars, 2014

2

Prmbajtja

Fakte t shkurtra ................................................................................................................... 3

Hyrje ..................................................................................................................................... 4

Historia dhe veorit etnike-gjuhsore .................................................................................. 7

Abhazt ..................................................................................................................................................... 7

Osett ........................................................................................................................................................ 9

Subjektiviteti politik i autonomive gjat kohs s Bashkimit Sovjetik ................................... 10

Pavarsimi i Abhazis .......................................................................................................... 12

Aspirata osete pr bashkim me Osetin Veriore dhe shpallja e pavarsis ........................... 15

Lufta ruso-gjeorgjiane e vitit 2008........................................................................................ 16

Njohja e pavarsive t vetshpallura ................................................................................... 17

Ligji gjeorgjian mbi territoret nn okupim ............................................................................ 19

Rezyme ............................................................................................................................... 21

Bibliografia .......................................................................................................................... 23

Burime elektronike ................................................................................................................................. 24

Harta sqaruese Kufijt politik n Kaukaz ................................................................................................................................ 3

3

Fakte t shkurtra

Emri: Republika e Abhazis, abhazisht: Aphsny Axwynthqarra

Kryeqyteti: Sukhumi; Territori: 8,660 km2; Popullsia: 243 mij (2012);

Gjuht zyrtare: Abhaze dhe ruse; Religjioni: Krishter ortodoks, Islam

Emri: Republika e Osetis Jugore, osetisht: Respublik Xussar Iryston

Kryeqyteti: Tskhinvali; Territori: 3,900 km2; Popullsia: 55 mij (2012);

Gjuht zyrtare: Osetike dhe ruse; Religjioni: Krishter ortodoks

Vrejtje: Sipas legjislacionit Gjeorgjian, Abhazis i njihet statusi i Republiks Autonome, kurse Osetia Jugore nuk ekziston si subjekt territorial-administrativ.

Harta: Kufijt politik n Kaukaz

4

Hyrje

Kaukazi sht emr i masivit t vargmaleve prgjat gjith hapsirs toksore mes detit Kaspik

dhe detit t zi. Kaukazi si nocion gjeografik do t mbetej padyshim vetm i till, po t mos

kishte edhe veorit e tij etnike, kulturore dhe gjuhsore, t cilat e bjn t jet krejtsisht

specifik. Prandaj si i till, Kaukazi sht ve tjerash edhe nj nocion politik dhe i till vazhdon t

mbetet pr shekuj me radh.

Ktu dikur prekshin njri me tjetrin, kufijt e perandorive, kufiri osman, iranian dhe ai rus,

duke i dhn fuqishm vuln e rndsis strategjike q vazhdon deri m sot. Jan vetm

rrethanat historike dhe konteksti politik i kohs i cili ndryshon me variacionet e tij, por n thelb,

n tokat pran ktij vargmali t ashpr q ndan Evropn kontinentale m Azin, ende jehon

lufta e popujve autokton e cila efektivisht nuk ndali s reshturi asnjher, por sigurisht pati

baticat dhe zbaticat e saj si n rastin e eenis, e cila pavarsisht pozits s sotme,

historikisht na ka bindur mbi mos pruljen dhe mobilitetin kryengrits deri n luftra t

armatosura t ashpra.

Sot, jo rrall her dgjojm terme t reja gjeografike t cilat ndajn Kaukazin n dy pjes, duke

shnuar n njfar mnyre edhe kufijt e ri t sotm t Federats Ruse me shtetet tjera sot t

pavarura. N kt drejtim, kur prmendet Kaukazi Verior, nnkuptohen republikat etnike t

popujve autokton duke filluar nga Dagestani, pr t vazhduar me eenin, Ingushetin,

Osetin veriore (Alanin), Kabardino-Ballkarin, Karaajo-erkezin, dhe fare n fund Adigen.

Ndrkaq me emrin Kaukazi Jugor, apo shpesh edhe si Transkaukazia, nnkuptohet territori i

shteteve t reja post-sovjetike, Azerbajxhanit, Armenis dhe Gjeorgjis.

Duhet prmendur q n fillim se me prjashtime t vogla t influencuara nga luftrat dhe

rrethanat politike, pothuajse nuk ka territor n Kaukaz i cili sht etnikisht homogjen.

Fatkeqsisht aktivitetet luftarake shpesh t drejtuara kah popullata civile spastruan etnikisht

territore t caktuara. Prtej ksaj shum territore kan edhe veorit e tyre t posame

gjeografike apo kulturore pavarsisht se jan pjes e nj trungu etnik. Kshtu n kuadr t

Azerbajxhanit, funksionon Republika Autonome e Nakhiqevanit, e banuar gati krejtsisht nga

5

azert, kurse n Gjeorgji, funksionon Axharia autonome, gjithashtu e banuar nga gjeorgjiant

etnik, por me prkatsi myslimane.

Ky studim do t prqendrohet n konfliktet t cilt jan aktiv n kuadr t kufijve

ndrkombtarisht t pranuar t Gjeorgjis. Abhazia dhe Osetia Jugore, q nga fillimi i viteve t

nntdhjeta zgjojn vmendjen, duke njohur disa her faza eruptive t konfliktit. Ajo q n

zhargon quhet lufta pes ditshe dhe q shprfaqi haptazi karakterin hegjemonist rus, ishte

faza e fundit e betejave t armatosura, pr t funksionuar m pas si nj konflikt aktiv por me

elemente t shumta t nj konflikti t ngrir. N kt drejtim do t ekzaminohen arsyet pse kjo

gjendje vazhdon sot, gjithnj duke trajtuar edhe balancn ushtarake t forcave n regjion.

Pavarsisht, q nuk njihen nga komuniteti ndrkombtar, prve disa shteteve si Rusia,

Nikaragua, Venezuela dhe shtete m t vogla t inkurajuara nga Rusia, megjithat Abhazia dhe

Osetia Jugore funksionojn de fakto si shtete t pavarura, ndonse secila me karakteristika e

saja si derivat edhe i dallimeve historike.

Por cila sht aspirata politike e vrtet e abhazve dhe osetve ? A sht aleanca e tyre

strategjike me Rusin vetm nj imponim i sotm i ndikuar nga pamundsia e tyre pr t

vepruar ndryshe si rezultat i forcave, apo ka rrnj m t thella, do t jet tem e cila do t

elaborohet m gjer n kapitujt n vazhdim.

Gjithashtu, duhet shqyrtuar se cila sht oferta gjeorgjiane me t ciln mtohet t zgjidhet

problemi si dhe a ekziston ajo si e till. Deri tani tentimet politike dhe ushtarake t ndrmarra

nga Tbilisi kan shkaktuar kundr-reagime dhe kan barikaduar edhe m tej aspiratat Abhaze

dhe Osete, sa q sht e qart se Gjeorgjia n kt drejtim do t duhet t ofroj si dhe pranoj

kompromise t dhembshme n rrafshin politik, dhe sdo mend se nuk do t ishte e menur t

tentohet q territoret t rikthehen edhe njher ushtarakisht, gjithnj duke kujtuar s tentimi i

till i fundit me 2008, shprfaqi dobsin ushtarake gjeorgjiane n raport me superioritetin e

makineris ruse.

6

Fare n fund, do t ekzaminohet me argumente historike, politike apo edhe statistikore mbi

hedhjen e paraleles s mundshme mes Abhazis dhe Osetis Jugore n njrn an, me raste t

tjera n bot ku popuj n territore t caktuar vetshpalln pavarsin. N kt drejtim, duhet

potencuar se rasti i Kosovs sht plotsisht specifik n krahasim me shumicn e rasteve tjera

n ish botn socialiste. Vet akti i shpalljes s pavarsis s Republiks s Kosovs sht

realizuar n koordinim t plot edhe me vullnetin politik t faktorit ndrkombtar gjithashtu,

gj q apriori i jep Kosovs nj karakter tjetr.

Krahasimi i till me Kosovn, nuk ka qllim q t gjykoj si t drejt apo jo aspiratat e popujve

t ndryshm n Euro-azi, n kt rast abhazve dhe osetve. Kjo shtje do t kristalizohet me

an t nj vshtrimi t detajizuar t Abhazis dhe Osetis jugore, pr aq sa lejohet nga

literatura n dispozicion, por edhe prcjellja e vazhdueshme e ngjarjeve me an t mediave

ndrkombtare, prfshir edhe ato ruse.

7

Historia dhe veorit etnike-gjuhsore

Abhazt

Abhazt jan popull q i takon grupit t popujve verilindor kaukazian t afrt me abazint,

kurse me tutje edhe me grupet etnike erkeze. Vet gjuha Abhaze sht deg e trungut

gjuhsor t njohur shkenctarisht si gjuht Abhazo-erkeze (Matasovic, 2008, f. 5). N raport

me Abazint etnik, t cilt jetojn n Federatn Ruse, afrsia gjuhsore m shum flet pr nj

vazhdimsi dialektikore abhaze dhe abazine, se sa pr gjuh t ndryshme. T dhnat e para

konkrete linguistike mbi gjuht Abhazo-erkeze jan publikuar me 1640 nga udhprshkruesi

osman Evliya elebi. (Hewitt, 2010, f. 16)

N periudha t ndryshme historike kan ekzistuar shtete t pavarura Abhaze, dhe nj nga

shtetet e tilla m jetgjat ishte Principata e Abhazis e cila pas shkputjes nga Bizanti, ka

gzuar pavarsi t plot deri nn pushtimin osman me 1570, kur kryeqyteti i tanishm Sukhumi,

u nnshtrua ushtarakisht nga flota detare osmane. N prgjithsi, nga kjo periudh, fillon nj

jet e re kulturore dhe fetare tek Abhazt, q i bn ata t dallojn edhe m shum nga pjesa

tjetr e Transkaukazis e cila ishte nn sundimin Safavid iranian. Shumica e abhazve gjat

ksaj kohe konvertohet n besimin islam, por mbetet i pranishm n mas t madhe edhe

besimi i krishter lindor.

Fillimi i shekullit 19 n Kaukaz shnon prplasjet ndrmjet perandorive ruse dhe osmane. Kjo i

jep fund sundimit osman dhe me 1810 rust pushtojn Sukhumin, mirpo pjesa m e madhe e

Abhazis do t mbetet e kontrolluar nga trupa vendore pro-osmane t cilt do t rezistojn dhe

pamundsojn kontrollin rus mbi territore pr m shum se gjysme shekulli. Rust nuk do t

arrijn t kan kontroll mbi Abhazin (prve fortifikats ushtarake t Sukhumit) deri me 1864.

Revolta abhaze kundr sundimit rus n vitet n vijim, do t shkaktoj kundrprgjigje t ashpra

t Rusis, e cila duke prdorur metoda represive detyron pjesn m t madhe t abhazve

mysliman t largohen nga vendi, respektivisht afro 3/4 t popullats abhaze n prgjithsi.

Abhazt e dbuar emigrojn n territore t ndryshme t Perandoris Osmane. Ky komunitet i

8

njohur si muhaxhirt prbn sot numrin m t madh t abhazve n bot, sipas disa

vlersimeve mendohet q sot n Turqi ka deri n katr her m shum Abhaz, pasardhs t

muhaxhirve t dbuar, n krahasim me vet Abhazt n Abhazi.

Dbimi i pjess m t madhe t popullsis abhaze nga atdheu i tyre, do t shkaktoj ndryshime

t mdha n prbrjen e popullsis dhe do t dobsoj dukshm aspiratat abhaze. N fund t

shekullit 19, grupe tjera etnike tani m po prbnin rreth 40% t numrit t prgjithshm t

popullsis. Njkohsisht q nga pushtimi rus, popullsia me masa t ndryshme detyrohej t

konvertohet n t krishter, kurse ata q nuk pranonin konvertimin kishin trajtim jo t

barabart me t tjert dhe nj nga masat ndaj tyre ishte ndalimi pr t banuar n vise pran

bregdetit.

Gjat gjith kohs, edhe pas periudhs s pushtetit sovjetik, ndonse asnjher as Moska dhe

as Tbilisi zyrtar nuk kan cenuar autoktonin abhaze (Mirsky, 1997, f. 47), Abhazia sht

populluar vazhdimisht me popuj tjer dhe Abhazt m nuk ishin as afr pr t qen shumic n

atdheun e tyre. Sipas t dhnave statistikore nga regjistrimi sovjetik i popullsis i realizuar me

1959, popullsia e Abhazis numronte di m shum se 400 mij banor dhe nga aspekti etnik

ishte si vijon: gjeorgjiant 39.1%, rust 21.4%, arment 15.9%, abhazt 15.1% dhe grekt 2.2%.

( , 2014)

Abhazt arritn t bhen srish popullsi shumic vetm pas ngadhnjimit ushtarak kundr

trupave gjeorgjiane me 1993, akt ky q u prcoll m pas edhe me ikjen e popullats etnike

gjeorgjiane e cila pr rreth nj shekull me radh ishte popullsia etnike m e madhe numerikisht

n Abhazi. T dhnat nga regjistrimet e fundit t popullsis si ai i vitit 2011, tregojn se Abhazt

tani prbjn pak m shum se gjysmn e popullsis s prgjithshme dhe jan shumic

absolute. Mbshtetur n rezultatet e nj anketimi t realizuar vite m par, konsiderohet se n

Abhazi, rreth 55% t abhazve etnik jan t krishter ortodoks dhe rreth 17% mysliman, por

numri i popullsis myslimane sht n ngritje t vogl dhe t vazhdueshme si rezultat i kthimit

t organizuar t disa mijra abhazve nga Turqia dhe shtetet tjera dikur pjes e Perandoris

9

Osmane (Krylov, 1998). Nj proces ky i ngjashm edhe me kthimin e erkezve dhe abazinve

etnik nga Kosova n Adige apo edhe republika tjera erkeze brenda Federats Ruse.

Osett

Osett jan popull iranian, pasardhs t fisit t Alanve q fillimisht kan populluar vise rreth

lumit Don, pr tu vendosur n territoret e sotme n Osetin Veriore (sot srish Alania), pas

presionit mongol i cili n shekullin e 13-t shkatrroi vendbanimet e tyre. M von nj pjes,

kalon n territorin e sotm t Osetis Jugore. Osett, n gjuhn e tyre quhen iraetae, kurse

vendin e tyre (Osetin) e quajn Iryston. Vet gjuha osete i takon degs iraniane t familjes

gjuhsore indoevropiane, pr dallim nga shumica e gjuhve tjera n Kaukaz t cilat u takojn

familjeve gjuhsore kaukaziane. Osett jan t ndar n disa klane fisnore dhe n prgjithsi

prkatsia klanore sht pjes e fuqishme e identitetit t tyre.

Osetia Veriore bien nn sundimin rus n pjesn e dyt t shekullit t 18-t me 1774, kurse

Osetia Veriore deri ather pjes e Gjeorgjis, n vitin 1801, kur trupat ruse marrin nn

kontrollon gjith Gjeorgjin. Pas krijimit me 1918, t Republiks Menshevike t Gjeorgjis e cila

prfshin edhe Osetin jugore, ishin bolshevikt osetian ata t cilt lidhn aleanc me

bolshevikt rus.

Osetiant i referohen ksaj periudhe si fillim i shtypjes gjeorgjiane, sipas disa vlersimeve,

trupat gjeorgjiane kan vrar me 1918, rreth pes mij oset (Cornell, 2002, f. 141). Me 1920,

me ndihmn e bolshevikve rus, Osetia Jugore shpall pavarsin, por pas ngadhnjimit

bolshevik n Gjeorgji, i kthehet Gjeorgjis si nj Rajon Autonom, status ky t cilin e mbajti gjat

gjith periudhs sovjetike.

Sot, n Osetin Veriore jetojn rreth gjysm milion oset, kurse n Osetin Jugore afro 50 mij.

Gjithashtu vlersohet se s paku 20 mij oset jetojn n Turqi. Pjesa drmuese e osetve n

veri, si dhe t gjith osett n jug i takojn besimit t krishter lindor (George, 2009, f. 112).

10

Por pjestart e diaspors n Turqi, pasardhs t muhaxhirve jan pjestar t besimit

mysliman. shtja e besimit fetar (kryesisht t krishter lindor) ka ndikuar q osett t jen

tradicionalisht miqsor me rust, kundrejt popujve tjer kaukazian, kryesisht mysliman. Osetia

Veriore, shrbente si baz kryesore ruse n Kaukaz edhe gjat kohs s Rusis cariste. Pr kt

qllim ishte ndrtuar edhe fortifikata ushtarake ruse Vladikavkaz, e cila m von do t

zhvillohet n qytetin e sotm Vladikavkaz, kryeqytet i Republiks s Alanis.

Subjektiviteti politik i autonomive gjat kohs s Bashkimit

Sovjetik

Federalizmi sovjetik, pavarsisht se ishte shum i gjer dhe asimetrik n nivele, n t vrtet

nuk ndryshonte faktin se superfuqia e dikurshme, Bashkimi Sovjetik, ishte shtet ku jo vetm

politika udhhiqej drejtprsdrejti nga Kremlini. Garantimi q republikat sovjetike kan t

drejt n vetvendosje, ishte vetm deklarativ dhe nuk mund t realizohej politikisht, gj qe u

dshmua edhe n tentimet pr pavarsi t shteteve baltike n fillim t viteve t nntdhjeta, e

m pas edhe gjetiu. N kt aspekt, federalizmi sovjetik, sa i prket t drejts deklarative pr t

vetvendosur i ngjan shum federalizmit jugosllav. (Horvat, 1988)

Ky pozicion i republikave sovjetike konstituive n nivel t barabart me Rusin, flet vetvetiu

edhe pr faktin se far mund t ket qen pozicioni politik q kishin autonomit n kuadr t

republikave, respektivisht nivelet autonome si Republikat Autonome dhe Regjionet Autonome.

Autonomi t tilla kishte gjithandej npr republikat sovjetike, kurse t tilla mbeten edhe sot pas

shpartallimit t Bashkimit Sovjetik, ndonse s paku n emrtim statusi i tyre ka evoluar, si n

rastin e Federats Ruse ku ato q dikur quheshin Republika Autonome tani quhen vetm

Republika. Parasupozohet se Republikat si t tilla jan krijuar pr t shrbyer si nj organizim

territorial dhe politik i popujve etnik, por n realitet shum elemente flasin vetm pr ekzistim

fiktiv t vet-administrimit duke filluar nga fakti se presidentt e republikave n kuadr t

Federats Ruse emrohen nga Presidenti Rus dhe jo nga populli.

11

M par, dhe sidomos gjat kohs s pushtetit t Stalinit, autonomit psonin ndryshime

radikale, shpesh duke humbur krejtsisht si identitete politike apo edhe duke u shkrir n njsi

autonome m t mdha, si n rastin e t ashtuquajturs Republik Autonome e Popujve

Malsor, brenda t cils u inkorporuan shumica e republikave t sotme n Kaukazin Verior.

Regjimi sovjetik asnjher nuk ka hezituar t ndrmarr masa t inxhinjeringut demografik,

andaj shuarja e shum autonomive lidhej edhe me deprtimet kolektive, kur popuj t tr

dboheshin nga atdheu i tyre, si n rastin e eenve, ingushve, tatarve t Krimes, etj. M

par, para vet sundimit komunist, Rusia Cariste kishte spastruaretnikisht territore t gjera

npr gjith viset e pushtuara nga trupat ruse, e ku m s shumti spikat rasti i grupeve etnike

erkeze. Rasti i krijimit n vitin 1934 t Rajonit Autonom Hebrej me seli n Birobixhan n lindjen

e largt pran kufijve kinez, flet mbi natyrn e eksperimentimeve q pushteti sovjetik ishte n

gjendje ti ndrmerrte.

Inxhinjeringu demografik, pjes e t cilit ishte edhe kolonizimi i territoreve me rus etnik apo n

shum raste edhe popuj tjer sllavofon, ka shkaktuar q n shum autonomi, popujt autokton

t humbin statusin e popullit shumic, si n rastin e karelianve (finlandezve) n Kareli,

erkezve (Adigeasve) n Adige, si dhe n shum raste tjera dhe at veanrisht n lindjen e

largt ku popuj t ndryshm turko-mongol mbeteshin pakic n atdheun e tyre. Kjo situat

Mosks zyrtare i garantonte nj territor nn kontroll t plot me nj popullsi kryesisht besnike

ndaj Bashkimit Sovjetik, respektivisht Rusis si shtet, dhe komunizmit si ideologji. Gjithashtu ky

manipulim me realitetet demografike ishte mas efektive pr shuarjen e aspiratave t

mundshme q popujt mund t kishin pr tu ndar nga Moska.

N rastin e Abhazis ka pas disa her ndryshime t nivelit t autonomis, pa harruar ktu

pavarsin e plot shtetrore jetshkurtr (21 Maj 16 Dhjetor 1921), kurse vlen t theksohet

se gjat periudhs 1921-1931 ajo kishte nivel republike (jo autonome) e cila me an t nj

marrveshjeje ishte e bashkuar me Gjeorgjin. Gjat ksaj kohe Abhazia me pozicion e saj

politik, n shum aspekte i kishte dhn vet Gjeorgjis aspekte t nj shteti t federalizuar.

Por nj status i till i Abhazis, do t zhvleftsohet nga Stalini me 1931, kur ajo do t emrohet

si Republik Autonome.

12

Rajoni Autonom i Osetis Jugore, sht krijuar me 1922. Osett kan gzuar t drejta kulturore,

ndrkaq mungesa e nj rndsie gjeografike strategjike kundrejt asaj t Abhazis, ka ndikuar q

Rajoni Autonom t mos psoj ndryshime politike apo edhe territoriale gjat gjith periudhs

s Bashkimit Sovjetik. Prndryshe vet Osetia Jugore si subjekt territorial brenda Gjeorgjis

sht krijuar dy vite para Osetis Veriore n kuadr t Rusis, e cila gjithashtu fillimisht kishte

statusin e Rajonit Autonom, pr t psuar disa transformime deri n statusin e Republiks, pr

t ekzistuar sot me emrin Republika e Alanis, duke aluduar n alant iranian, paraardhs t

osetve t sotm.

Me prjashtim t Federats Ruse, n shtetet t cilat doln nga gjiri i superfuqis s dikurshme,

n shumicn e rasteve territoret autonome, pavarsisht nivelit, nuk kan ndryshuar as sa i

prket pozicionit politik dhe as territorial, gjithnj sa i prket aspekteve normale kushtetuese.

Megjithat nj prjashtim prbn Osetia Jugore, t cils iu suprimua autonomia nga Parlamenti

Gjeorgjian, si reagim pr separatizmin atje. Natyrisht ky ndryshim i statusit politik, i prket

Kushtetuts Gjeorgjiane dhe rregullimit administrativ dhe territorial sipas ligjit, por nuk ka pasur

asnj efekt n gjendjen n terren, pasi q Osetia Jugore ishte n pjesn m t madhe jasht

kontrollit t autoriteteve gjeorgjiane, kurse pas konfliktit n vitin 2008, jasht kontrollit t

plot. Vet Abhazia, n Kushtetutn Gjeorgjiane ka t njjtin pozicion q kishte edhe para

shprbrjes s Bashkimit Sovjetik, por q gjithashtu nuk ka asnj efekt n terren, ngase vendi

qeverist si i pavarur nga qeveria n Sukhumi.

Pavarsimi i Abhazis

N prag t shprbrjes s Bashkimit Sovjetik, aspirata pr riprtritjen e pavarsive u zgjua jo

vetm n Republikat Sovjetike t cilat ishin njsi konstituive t Bashkimit Sovjetik n rang t

njjt me Rusin, por edhe n Republikat Autonome kudo. Brenda Federats Ruse, angazhim t

fuqishm politik n kt drejtim kishte Tatarstani i cili n fund detyroi Moskn q me t, t bj

marrveshje shtet m shtet. Por padyshim, rasti m i spikatur jo vetm politik, por edhe

13

ushtarak ishte eenia, e cila zhvilloi dy luftra me trupat ruse 1994 deri me 1996, si dhe pas

vitit 1999, ndrkoh q aktivitetet kryengritse vazhdojn edhe sot ndonse n nj shkall t

vogl.

Por, brenda kufijve t Gjeorgjis, pavarsin shpalli edhe Republika e Abhazis, fillimisht me

1990 si Republik n rang sovjetik (George, 2009, f. 128), kurse m 1992 sht shpallur si shtet i

pavarur pasi ishte e qart se Bashkimi Sovjetik m nuk mund t ekzistonte si nj shtet i vetm.

Aktivitetet separatiste n fillim t viteve t 90-ta psuan gati fiasko ushtarake. Ndonse edhe

vet Gjeorgjia nuk kishte ushtri n kuptimin e plot t fjals, megjithat ajo q njihej si Garda

Kombtare, ishte kundrshtar tepr i fort pr trupat e pakoordinuara kryengritse t abhazve

etnik.

Situata do t ndryshoj radikalisht n vitin 1992, kur n ndihm t pavarsis Abhaze do t vijn

mijra vullnetar, pjestar t popujve tjer autokton n Kaukaz, kryesisht erkez dhe een.

Kta vullnetar, nn moton e lirimit t popujve kaukazian, nuk bnin dallimin mes Rusis dhe

Gjeorgjis, t cilat shtete i shihnin si hegjemon n regjion. Ndonse sht e qart, se sasit e

armatimit q kishin n dispozicion mund t kishin ardhur nga vet Rusia.

Pas nj rrethimi gati nj vjear t Sukhumit, trupat gjeorgjiane trhiqen nga pjesa m e madhe

e Abhazis, pr t qndruar vetm n nj cep verilindor t saj, n at q njihet si Gryka e

Kodorit. S bashku me trupat gjeorgjiane, u trhoqn edhe pjesa m e madhe e gjeorgjianve

etnik, t cilt kishin qen shumic n Abhazi. Kshtu, ndryshoi prbrja demografike dhe

gradualisht abhazt etnik arritn q gati pas nj shekulli prsri t marrin primatin e popullsis

shumic.

Trupat vullnetare kaukaziane, t mbledhura rreth t ashtuquajturs Konfederat e Popujve

Malsor, prbheshin gati n trsi nga pjestar t fes myslimane, andaj ky sht nj

moment i rndsishm pr t pohuar se pavarsisht faktit se shumica e abhazve n Abhazi

ishin dhe jan pjestar t fes krishtere lindore, kjo nuk kishte ndonj rndsi, sikurse vet feja

nuk ishte qllim i lufts. Nj ndr komandantt kryesor t trupave q ndihmuan n pavarsin

14

e Abhazis, ishte ai q m von do t shndrrohet n njeriun m t krkuar t Mosks, njri

nga komandantt een, Shamil Basajev. (George, 2009, f. 133)

Sidoqoft, pozita e ndrlikuar gjeopolitike, sqaron n njfar mnyre kronologjin e ngjarjeve e

cila mund t duket paradoksale n plan t par. Abhazt kishin dhe kan qllimin e tyre,

riprtritjen e pavarsis, n kt drejtim ata kan pranuar ndihmn nga dy pal kundrshtare

t ashpra mes tyre, trupat vullnetare n mesin e t cilve kishte edhe lufttar een dhe

trupat ruse.

Tradicionalisht, si t gjith popujt e tjer kaukazian, abhazt kan kundrshtuar ashpr

pushtimin rus n shekullin e 19-t, por n rrethanat e reja politike, ata n ndihmn ruse pan

nj mbshtetje e cila mund t siguroj eprsi ushtarake edhe n nj dit kur Gjeorgjia do t

mund t ndrtoj kapacitetet e saja ushtarake apo edhe eprsin e mundshme diplomatike.

Kurse pr vet Rusin, e cila n ann tjetr shoi me gjak dhe me rreth 90 mij viktima, aspiratn

e eenis pr pavarsi, ndihma Abhazis, i siguron asaj pozicionin e faktorit strategjik pa t

cilin nuk ka realizim t aspiratave, si dhe izolon nj kundrshtar ky politik t cilin e sheh tek

qeveria n Tbilisi.

Vet qeveria n Sukhumi, ndonse deklarativisht ka ditur edhe t shprehet pro-bashkimit me

Federatn Ruse, ndrmerr hapa t cilat jan duke e rritur prezencn etnike abhaze, duke i

joshur qe t kthehen n atdhe, abhazt etnik t larguar gjat kohs s muhaxhirizmit. Sipas

vlersimeve afro 10 mij abhaz etnik jan kthyer deri tani, numr i cili mund t dukt i vogl,

por q ka impaktin e tij n numrin e prgjithshm prej rreth 243 mij banorve, ndrsa q ky

proces sht gjithnj aktiv dhe prbn edhe nj nga shtyllat kryesore t strategjis t qeveris

separatiste n Sukhumi.

15

Aspirata osete pr bashkim me Osetin Veriore dhe shpallja e

pavarsis

Konfliktet e para ndretnike ndrmjet osetve dhe gjeorgjianve ndodhn me 1989. Ky konflikt,

u shkaktua n njrn an nga aspirata osete pr tu bashkuar me Osetin Veriore brenda

Federats Ruse, dhe n ann tjetr nga aspirata gjeorgjiane pr nj shtet t centralizuar. Gjat

ksaj kohe, sipas ligjeve t reja n Gjeorgji, ndalohej pjesmarrja n zgjedhje e partive me

karakter etnik dhe regjional, gj qe prjashtonte partit osete nga sistemi zgjedhor, ky fakt

ashprsoi m tutje raportet dhe konflikti morri prmasa t nj lufte t armatosur duke

shkatrruar prfundimisht marrdhniet tradicionalisht miqsore ndretnike ndrmjet osetve

dhe gjeorgjianve deri n at koh.

Prleshjet e armatosura u prcolln edhe nga akte politike t t dyja palve, osett shpalln

Republikn e Osetis, ndrsa qeveria n Tbilisi pas deklarimit t osetve, i hoqi Osetis Jugore

t gjitha atributet e autonomis q kishte zyrtarisht deri ather, si dhe e degradoi si subjekt

territorial. Si rezultat i ksaj, edhe sot, Tbilisi zyrtar i referohet Osetis Jugore me emrin e

regjionit t Tskhinvalit.

Vija frontale e prleshjeve u stabilizua gjat vitit 1993, trupat ruse u vendosn ndrmjet palve

konfrontuese, kshtu deri n vitin 2008, Osetia Jugore n pjesn m t madhe t territorit t saj

funksionoi me nj status praktikisht t paqart por me emrin Republik (George, 2009, f. 14),

kurse nj pjes e territorit mbeti nn kontrollin e trupave qeveritare gjeorgjiane.

Gjat viteve, autoritetet n Tskhinvali, kan konsoliduar aspektet kushtetuese dhe ishte e qart

se Osetia Jugore tani m ishte shndrruar n nj shtet de fakto t pavarur. Megjithat aspirata

kryesore e osetve jugor mbetet bashkimi n nj republik me Osetin Veriore (Alanin) n

kuadr t Federats Ruse.

16

Lufta ruso-gjeorgjiane e vitit 2008

Lufta e vitit 2008 e njohur ndryshe edhe si lufta pes ditshe, filloi praktikisht me 7 gusht pr t

prfunduar brenda pak ditve. Ajo prishi armpushimin si dhe gjendjen faktike e cila mbretri e

pandryshuar pr nj koh t gjat (King, 2008, f. 228). Trupat Gjeorgjiane me dshirn pr t

rikthyer autoritetin shtetror n Osetin Jugore ndrmorn nj ofensiv t shpejt ushtarake,

duke arritur q brenda pak orsh t vn nn kontrollin e tyre kryeqendrn Tskhinvali. Por

kundr-reagimi rus ishte i shpejt, t njjtn dit konvoji ushtarak me armatim t rnd, kaloi

tuneli Roki i cili paraqet t vetmen nyje rrugore mes Osetis Jugore me Osetin Veriore.

Trupat ruse t cilat deri ather kishin vetm nj prani simbolike n Osetin Jugore nn petkun

e misionit paqeruajts, u vn hapur n ann e trupave separatiste. Gjat kundr-ofensivs

ruse, n ditt n vijim, trupat gjeorgjiane u dbuan s bashku me popullsin civile gjeorgjiane,

nga zonat q deri ather ishin nn autoritetin e Tbilisit.

Por inkursioni ushtarak rus i vitit 2008 nuk u ndal vetm brenda Osetis Jugore, s shpejti nn

pushtimin rus, u gjenden edhe pjes tjera t Gjeorgjis, ve tjerash edhe qyteti strategjik Gori

n Gjeorgjin qendrore. Trupat ruse ritn prezencn e deri ather misionit paqeruajts edhe

n Abhazi, duke dbuar trupat gjeorgjiane nga gryka e Kodorit, dhe kshtu duke marr nn

kontroll efektiv gjith territorin e Abhazis. (George, 2009, f. 15)

Prve aspekteve ushtarake si dhe largimit prfundimtar t trupave qeveritare gjeorgjiane nga

pjes deri ather t kontrolluara n Osetin Jugore dhe Abhazi, lufta pes ditshe, nxori nga

kamuflimi politik qllimet e Mosks zyrtare e cila deri ather pretendonte rolin e paqeruajtsit

t vendosur ndrmjet trupave gjeorgjiane dhe atyre separatiste. Federata Ruse morri vendim t

hapur politik n lidhje me konfliktet n Gjeorgji dhe pranoi pavarsin e Abhazis dhe Osetis

Jugore, pr t inkurajuar m von q kt ta bjn edhe disa shtete tjera.

Qeveria n Tbilisi n ann tjetr, mund t ket llogaritur edhe n vetprmbajtjen ruse pr t

ndrhyr ushtarakisht, ngase mendonte se Moska nuk dshironte nj konflikt politik me

perndimin. Megjithat, prve ndihms deklarative, Gjeorgjis nuk iu ofrua asnj ndihm

17

ushtarake. Me ndrmjetsimin politik t Unionit Evropian dhe sidomos me aktivitetin

diplomatik francez, me 12 gusht 2008 u nnshkrua nj armpushim mes palve, i cili n fakt

sanksionoi situatn n gjendjen far mbetet edhe sot. Vet qeveria n Tbilisi q nga viti 2008

nuk ka ndrmarr asnj aktivitet ushtarak pr t rikthyer kontrollin n t gjith territorin e

vendit.

N skenn politike brenda Gjeorgjis, aktiviteti ushtarak i nisur n Osetin Jugore, do ti

kushtoj Presidentit Shallikashvilli me rnie t popullaritetit e m von edhe me zvendsimin

e tij. Ai fajsohet pr nj vendim t pamatur dhe t ngutshm politiko-ushtarak edhe pr faktin

se deri m 2008, trupat gjeorgjiane kontrollonin rreth 25% t territorit t Abhazis dhe afro

40% t territorit t Osetis Jugore, duke i pamundsuar qeverit separatiste t ushtronin nj

kontroll t plot.

Pas lufts s vitit 2008, qeverit e Abhazis dhe Osetis Jugore tani kan n dor nj argument

t fuqishm me t cilin munden t paraqiten para faktorve relevant politik, at t kontrollit t

plot dhe efektiv mbi territorin brenda kufijve t t cilit fillimisht edhe kishin shpallur

pavarsin, por q n realitet nuk e kontrollonin n trsi deri n luftn pes ditsh t gushtit

2008.

Njohja e pavarsive t vetshpallura

Shpalljet e njanshme t pavarsis nga Abhazia dhe Osetia Jugore, deri n vitin 2008 nuk jan

njohur nga asnj shtet tjetr, prfshir ktu edhe vet Rusin. Moska zyrtare ndonse n

mnyra t ndryshme ka ndihmuar separatistt, prfshir edhe me ndihm aktive ushtarake,

kt nuk e ka formalizuar me njohjen e tyre, deri n konfrontimin e hapur ushtarak t vitit

2008, kur trupat ruse hyn haptazi n Gjeorgji pr tu ballafaquar me trupat gjeorgjiane s pari

n Osetin Jugore e pastaj edhe n Abhazi. Me dekret presidencial t nnshkruar nga presidenti

i athershm Medvedev, Moska pranoi dy shtetet e vetshpallura me 26 gusht 2008. T nxitur

18

nga Moska, pavarsin abhaziane dhe osetiane e kan njohur m pas Nikaragua n shtator

2008, Venezuela dhe Nauru me 2009, si dhe Tuvallu me 2011.

M par pavarsin e Abhazis (jo edhe t Osetis Jugore) e ka njohur edhe Vanuatu me 2011,

por i njjti shtet m pas ka konfirmuar se respekton integritetin territorial t Gjeorgjis me

Abhazin si pjes e saj, dhe ka rithemeluar marrdhniet diplomatike dhe konsullore me

qeverin n Tbilisi. (Civil, 2013)

sht e nevojshme t ceket, se shtja e pavarsive t vetshpallura, ka ringjallur ndjenjat neo-

marksiste si n rastin e Nikaraguas e cila nuk hezitoi t njeh pavarsin e Abhazis dhe Osetis

Jugore. Kurse lideri kuban Fidel Kastro deklaroi se pohimi gjeorgjian pr t mbrojtur

sovranitetin kombtar sht fals, tutje duke akuzuar presidentin Bush se ka inkurajuar

gjeorgjiant si dhe duke konsideruar se intervenimi ushtarak rus paraqet si tha ai nj mision

legjitim paqeruajts. (Press TV, 2008)

Nxitja ruse si n rastin e Venezuelas megjithat nuk ishte thjesht vetm me mjete politike,

akorduar me procesin e njohjes s pavarsive diskutabile nga ana e Presidentit Hugo Chavez, dy

shtetet, Federata Ruse dhe Venezuela, kan nnshkruar marrveshje m t ciln Venezuela

pajiset me armatim modern si dhe pr kt qllim i mundsohet kredia ruse n vler prej 2.2

bilion dollar. (Felgenhauer, 2009)

sht e qart se edhe kto pak njohje diplomatike t cilat i kan arritur Abhazia dhe Osetia

Jugore jan rezultat i politiks ruse t prkrahur edhe nga joshja financiare si n rastin e

Venezuels. Gjithashtu, republikat e vetshpallura jan njohur edhe nga qeveria separatiste n

Transdjestri (Moldavi), me t ciln kan themeluar organizmin e prbashkt t quajtur

Komunitet pr mbrojtjen e t drejtave t popujve.

19

Ligji gjeorgjian mbi territoret nn okupim

Qeveria e Gjeorgjis i trajton territoret e Abhazis dhe t Osetis Jugore si dhe ujrat

territoriale n Detin e zi si territore nn okupim, ndrsa forcat ushtarake ruse t vendosura n

kto dy shtete t vetshpallura i trajton si forca ushtarake t okupatorit (The Law of Georgia on

Occupied Territories, 2008). N lidhje me kt, Parlamenti gjeorgjian me 2008, ka aprovuar

Ligjin mbi territoret nn okupim dhe i njjti krkon edhe nga shtetet tjera q t respektohen

krkesat gjeorgjiane n lidhje me trajtimin e ktyre territoreve. Andaj, shumica e shteteve,

prfshir edhe republika t dikurshme t Bashkimit Sovjetik, si Bjellorusia dhe Ukraina,

zyrtarisht kan krkuar nga qytetart e tyre q t mos kalojn n pika kufitare ilegale t cilat

nuk jan nn autoritetin gjeorgjian, apo n shum raste edhe t mos vizitojn n asnj rast

territoret e prmendura si ka krkuar qeveria e Azerbajxhanit.

Ligji gjeorgjian mbi territoret nn okupim ka nj rndsi t veant n rrafshin e t drejts

ndrkombtare, ngase ai sht pranuar nga disa mekanizma ndrkombtar dhe mban

prgjegjs qeverin ruse pr mos lejimin e kthimit t personave t zhvendosur, apo edhe n

prgjithsi pr t gjitha rastet e mosrespektimit t t drejtave t njeriut. N t ardhmen qeveria

gjeorgjiane mund t prdor instancat ndrkombtare t drejtsis n lidhje me

mosrespektimin e t drejtave nga forca okupuese. Ligji gjithashtu ka ngjallur reagime t disa

shteteve, kurse Lituania q nga viti 2010, i njeh Abhazin dhe Osetin Jugore si territore nn

okupimin rus, dhe trupat ushtarake ruse t dislokuara atje si ushtri okupuese.

Sigurisht q ligji n fjal, mund t duket m shum si nj satisfakcion moral pr qeverin n

Tbilisi, por prtej ksaj ai ndikon n imazhin e qeveris ruse, do her kur lshohet nj

deklarat e cila i referohet termit territore t okupuara n Gjeorgji. N aspektin praktik ai

vrtet mund t pengoj deri n nj mas t konsiderueshme promovimin e shtetsis t cilit e

kan qllim Abhazia dhe Osetia Jugore.

N aspektin ekonomik, ligji gjithashtu pamundson transportin ndrkombtar dhe

shkmbimet e mundshme ekonomike, prmes territoreve t prmendura, jo se Gjeorgjia

20

mundet fizikisht t ndaloj kt, por n fakt ka t bj me dekurajimin e individve apo edhe

kompanive komerciale pr t bashkpunuar me qeverit e vetshpallura apo edhe kompani

komerciale q veprojn n territoret e okupuara, ngase mund t ballafaqohen me sanksione n

shtetet e tyre prkatse.

21

Rezyme

Jo rrall her, hidhet nj paralele mes Republiks s Kosovs dhe rasteve q ishin subjekt i ktij

punimi, por edhe rasteve tjera n Euro-azi. Megjithat, Republika e Kosovs, dallon n shum

aspekte. N rrafshin historik dhe politik, duke u nisur nga rrethanat se si u coptua atdheu

shqiptar, si dhe m tutje me subjektivitetin e vazhdueshm territorial dhe politik, Republika e

Kosovs ka m t konsoliduar argumentet.

Shtuar gjith ksaj edhe faktet demografike, ku shqiptart jan popullsi absolute n Kosov, si

dhe faktin shum t rndsishm politik t shkputjes s do lidhjeje institucionale me Serbin

qysh me 1990, situata me nj automatizm shfaqet ndryshe. Populli i Kosovs, jo vetm n

aspektin etnik, por edhe at politik dshmoi se sht nj identitet i veant n raport me

shtetin i cili po e mbante nn okupim. N rrafshin e t drejts ndrkombtare, duke ushtruar

dhun me elemente gjenocidale si dhe me nj politik n vazhdimsi segregacioniste, Serbia ka

humbur do t drejt pr t qeverisur me vendin. Pro pavarsis s Kosovs sht shfaqur edhe

vet Gjykata Ndrkombtare pr Drejtsi, e cila n opinionin e saj ishte e qart sa i prket

shpalljes s pavarsis t Republiks s Kosovs.

shtja e vetvendosjes s popujve n parim nuk bie n kundrshti me t drejtn

ndrkombtare, por kur ktu kombinohet edhe me parimin e sovranitetit dhe integritetit

territorial t nj shteti, ather situata komplikohet m tej. Gjithashtu, jo vetm n raport me

t drejtn ndrkombtare por edhe vet botkuptimet politike dhe sociale, jo rrall her sht

e diskutueshme s far paraqet nocioni popull si dhe n far mase luan ktu rol autoktonia

n nj territor t caktuar i cili pretendohet.

N rastin e Abhazis dhe Osetis Jugore, mes tyre ka dallime thelbsore n kt drejtim. E para

nuk vihet n pikpyetje aspak autoktonia e abhazve n Abhazin e sotme. Dallim i dyt sht

se abhazt nuk kan nj atdhe tjetr dhe se Abhazia sht atdheu i tyre i vetm . M tutje

faktet historike flasin se shteti Abhaz ka njohur periudha t ekzistimit t tij edhe m par,

prfshir edhe ekzistimin jetshkurtr me 1921. Srish thelbsore mbetet dilema e kahershme

22

e t drejts ndrkombtare se far paraqet nj popull. N kuptimin e prkatsis qytetare n

Abhazi, pavarsisht rrethanave si solln deri aty, gjeorgjiant ishin shumic deri me 1993, kur u

dbuan me dhun. N kt kontekst gjithashtu nuk duhet harruar menaxhimin demografik si

mjet politik sovjetik, i cili ka aranzhuar qllimisht realitetet demografike pr t sjell si akt t

kryer politik shum situata.

N ann tjetr osett jugor, jan vetm nj pjes e vogl e popullsis etnike osete n

prgjithsi. Nse numrat e osetve n Osetin Veriore dhe at Jugore do ti trajtonim si nj,

ather ata prbjn vetm afro 10% t korpusit etnik oset. Historikisht, ata jan t ardhur n

Osetin Jugore t sotme dhe nuk kan pasur asnj subjektivitet politik deri n kohn e

Bashkimit Sovjetik.

Megjithat, sa jan relevant kto fakte n realitetet e sotme politike, si dhe deri n far mase

munden ato t flasin pro apo kundr argumenteve pr pavarsi. sht vet Federata Ruse ajo e

cila po prkrah aspiratat abhaze dhe oseto jugore, kurse n ann tjetr shuan ashprsisht do

tentim t ngjashm t popujve etnik n republikat e Kaukazit Verior.

sht fakt se sikur gati do kund n botn ish socialiste, rilindjet kombtare mund t ken

ashprsuar retorikn dhe veprimet. N fillim t viteve t nntdhjeta por edhe para tyre, kishte

nj tendenc pr t centralizuar Gjeorgjin prkundr heterogjenitetit t saj etnik. Kjo mund t

konsiderohet edhe si nj seri veprimesh q ashprsuan aspiratat separatiste n Gjeorgji. Por

nuk bhet fjal, se gjat ksaj kohe qeveria n Tbilisi, kishte qllime pr ta shtypur popullsin

apo edhe pr ta dbuar at. Pavarsisht ksaj, sot ka nj realitet politik q vetshpallja e

shteteve ka krijuar. N kt drejtim, qeveria gjeorgjiane deri tani nuk ka ofertn e saj konkrete

drejt nj zgjidhjeje t problemeve me Abhazin dhe Osetin Jugore. Duke mos predikuar se cili

do t jet fati i subjektivitetit ndrkombtar t shteteve t vetshpallura, gjithashtu sht e

qart se ato nuk mund t kthehen n kuadr t Gjeorgjis pa evoluar radikalisht statuset e tyre

politike, n kt drejtim kjo vlen posarisht pr Abhazin.

23

Bibliografia

Anderson, L. D. (2013). Federal Solutions to Ethnic Problems. London: Routledge.

Coene, F. (2010). The Caucasus: An Introduction. London: Routledge.

Cornell, S. E. (2002). Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Seperatism in

the South Caucasus - Cases in Georgia. Uppsala: Uppsala University.

George, J. A. (2009). The Politics of Ethnic Seperatism in Russia and Georgia. New

York: Palgrave Macmilian.

Gruda, Z. (2009). E drejta nderkombetare publike. Shkup: Furkan ISM.

Hale, H. E. (2008). The Foundations of Ethnic Politics: Seperatism if states and

nations in Euroasia and the World. Cambridge: Cambridge University Press.

Hewitt, G. (2010). Abkhaz A Comprehensive Self-Tutor. Muenchen: Lincom.

Horvat, B. (1988). Kosovsko pitanje. Zagreb: Globus.

King, C. (2008). The Ghost of Freedom: A history of the Caucasus. Oxford: Oxford

University Press.

Matasovic, R. (2008). A Short Grammar of East Circassian. Zageb.

Mirsky, G. I. (1997). On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former

Soviet Union. Westport: Greenwood Press.

24

Burime elektronike

Civil. (2013, 06 15). Georgia, Vanuatu Establish Diplomatic Ties . Gjetur n

http://civil.ge/eng/article.php?id=26273

Felgenhauer, P. (2009, 09 17). Venezuela's Multibillion Dollar Abkhazia and South

Ossetia Recognition Fee. Gjetur n Euroasia Daily Monitor:

http://www.freerepublic.com/focus/f-news/2345070/posts

Krylov, A. (1998, 02 25). The religious situation in Abkhazia. Gjetur n Abkhaz

World: http://abkhazworld.com/aw/abkhazians/culture/652-the-religious-

situation-in-abkhazia-by-aleksandr-krylov

Press TV. (2008, 09 13). Fidel Castro: Bush behind Georgia war. Gjetur n

http://edition.presstv.ir/detail/66445.html

The Law of Georgia on Occupied Territories. (2008). Gjetur n

http://www.smr.gov.ge/docs/doc216.pdf

. (2014). Gjetur n -: http://www.ethno-

kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html

Fakte t shkurtraHyrjeHistoria dhe veorit etnike-gjuhsoreAbhaztOsett

Subjektiviteti politik i autonomive gjat kohs s Bashkimit SovjetikPavarsimi i AbhazisAspirata osete pr bashkim me Osetin Veriore dhe shpallja e pavarsisLufta ruso-gjeorgjiane e vitit 2008Njohja e pavarsive t vetshpalluraLigji gjeorgjian mbi territoret nn okupimRezymeBibliografiaBurime elektronike