Met Stef Bos naar de godsdienstles?

Lied van LotLied van GodLied van RuthLied van LeaLied van PredikerLied van JobLied van NoachLied van MagdalenaLied van de duivel Lied van JudasLied van de moederLied van PetrusLied van DavidLied van JohannesLied van Elia

door Ellen De BoeckPraktijklector Faculteit Godgeleerdheid

K.U.Leuven

Inleiding: Bijbelse kunst

In de wereld van de kunst zien we een nieuwe belangstelling voor religie & Bijbel

Verscheiden gedaanten: van seculier tot heilig, van bespottend tot aanbiddend, van ongelovig tot gelovig, van traditioneel tot vernieuwend, van deconstructie tot gerecontextualiseerde Bijbelse kunst

In een Ander Licht, een recent verschenen muziekalbum van Stef Bos (november 2009), volledig Bijbels geïnspireerd, is van deze tendens een sterk voorbeeld

Het project ‘In een ander licht’ - Project ter gelegenheid van het 85-jarige

jubileum van de NCRV- Vraag: 12 liederen rond Bijbelfiguren - Eerste impulsieve antwoord:“Ja”- “Maar…” Voorwaarde tot “vrijheid”

- Samen met het Metropole Orkest - Kan gezien worden als een vervolg op andere

bijbelgerelateerde jubileumprojecten

- Een eenmalig radioprogramma

- Breder uitgegroeid tot een concert, drie radio-en televisieprogramma’s, een website met een dagboek van Stef Bos en een CD (2009), een DVD (2010) en een demoCD (2010).

Stef Bos

- Sterk godsdienstige opvoeding

- Broer is godsdienstleraar in Nederland

- Als protestant opgevoed met het woord; ‘man van het woord’

- Theater paste niet in morele opvoeding, vader ontevreden met deze keuze (na diploma lerarenopleiding)

- Naar Antwerpen, Studio Herman Teirlinck, op zoek naar ‘het beeld’

- Leuze: “Werken in het zweet uwes aanschijns”

- Liefhebber van poëzie, literatuur (Hans Andreus, “meester Pompelmoes”)

- Muzikale carrière: noemt zich een laatbloeier, rustiger geworden van stijl (cf. eerste versie van ‘papa’ en huidige versie)

“In een ander licht”

Keuze titel - Oorspronkelijke titel: ‘De twaalf bevlogenen’- Vanuit het lied van Mozes: ‘Onbereikbaar dichtbij’- ‘lied van Mozes’ en ‘lied van David’ cf. bijbelteksten- Door het lied van Ruth: nieuwe schrijfstijl- “In een ander licht”

Keuze personages

- Niet enkel geloofshelden zoals Mozes, Elia,… - Menselijke kant van verschillende figuren- Intuïtieve keuze- Imaginaire beelden kindertijd- Kunstbibliotheek Oude Testament en Nieuwe Testament- Kinderbijbel - Zuid-Afrikaanse vertaling Bijbel

Inspiratie in de Bijbelse kunst

Albrecht Dürer, Lot en zijn dochters vluchten uit Sodom, 1498.

Inspiratie in de Bijbelse kunst

Michelangelo, De zondvloed, 1508-12 (Rome, Vaticaan, Sixtijnse kapel).

Inspiratie in de Bijbelse kunst

Rembrandt, David speelt de harp voor koning Saul, 1629-30.

Inspiratie in de Bijbelse kunst

Michelangelo, Pièta, 1498-99.

“In een ander licht”

Doelen voor zichzelf

- Iets teruggeven aan zijn gelovige ouders (moeder overleden)- Iets maken rond zijn oorsprong, waar hij vandaan komt cultuur begrijpen (Bijbel als cultuurboek) om zichzelf te begrijpen

Doelen met het project

- Bijbelfiguren “In een ander licht” plaatsen- Belichting menselijke kant- Enerzijds band met Bijbelse oorsprong/tekst- Anderzijds vrije associaties- Bijbelse figuren als karakters van alle tijden- Momenten van het leven van deze figuren vastleggen in taal en muziek- Geen exegese of proberen uit te leggen- Narrativiteit, terug naar de verhalen (verbeeldende) - Refereren aan eigen (christelijke) opvoeding (cf. De Bijbel Cultureel)- Verbinding met Oosterse religies (cf. De Bijbel Cultureel)

De Bijbel “in een ander licht”- Bijbelse vertolking door een muzikant- Hermeneutiek, interpretatie- Wat is de (Bijbelse) boodschap van het lied? - Op welke bijbelpassage(s) is het lied gebaseerd?- Is de inhoud hetzelfde? - Welke elementen zijn nieuw? Welk accent wordt er gelegd? Þ Interpretatie van de zanger van de Bijbelse boodschap

Marlene Dumas,Magdalena

Kritische punten

1. vanuit het Bijbelse genre- Weinig concrete informatie rond Bijbelfiguren- Er is geen volledige en adequate presentatie van bijbelfiguren mogelijk- Reeds de Bijbeltekst zelf is een interpretatie van een Bijbelfiguur

2. vanuit de muzische wereld- Wetten van het schrijven van liedteksten zijn anders dan deze van Bijbelteksten (liederen die te nauw aansloten bij de Bijbeltekstenzijn ook afgevallen)

3. vanuit de theologie- Er worden voorstellingen (van God, Jezus, de Duivel, en andere personages)

gekozen ten koste van andere voorstellingen elders in de Bijbel. -Eerlijk en volledig beeld van de Bijbelfiguren?

Bijbel hertalen

Evenwicht tussen Bijbelse elementen en hedendaagse elementen

Wordt de traditie verrijkt of gecorrumpeerd? Toevoegingen aan de Bijbelse verhaaldraadÞ Dit is niet nieuw, cf. Targums (Aramees)

1. Kansen tot dialoog met bijbel2. Gevaar van onvoorzichtigheid en betekenisverschuiving

Verrijkend of corrumperend? Verschillende reacties: 1. Model van de ontwijkingLiederen zijn niet christelijk en dus luister ik er niet naar2. Model van de voorzichtigheidKritisch voor mogelijke betekenisverschuivingen 3. Model van de dialoogGoede dialoog met liederen, kritisch wanneer noodzakelijk (cf. vrienden)4. Model van de toe-eigeningLiederen kunnen geloofsbeleving verrijken, verbreden 5. Model van de goddelijke ontmoeting Godsopenbaring; de werkelijkheid komt ‘in een ander licht’ te staan

Luisteraars Bijbelse hertalingen1. Luisteraars met grondige Bijbelkennis (godsdienstwetenschappers)• Alert voor verwarring van de Bijbel met buiten-Bijbelse elementen• Dialoog en kritische houding t.a.v. afwijkingen (voorzichtigheid, afwijzing)• Nieuwe invalshoek, nieuwe interpretatiewijze• Geschoolde Bijbelkenners zijn belangrijk om relativisme tegen te gaan

2. Luisteraars met elementaire Bijbelkennis (leerlingen)• Gemakkelijkst aanspreekbaar voor nieuwe representaties• Kwetsbare groep• Gevaar voor betekenisverschuiving

Luisteraars Bijbelse hertalingen3. Luisteraars met geen Bijbelkennis Gevaar: interpretatie van Stef Bos als enige voorstellingswijze zien, beeld

vormen van bijbelfiguren door de liederen• Verschil niet zien tussen oorspronkelijke Bijbelteksten en nieuwe

interpretaties• Verband met de Bijbel niet zien

“Na afloop van een concert in België kwam er een jongen naar me toe, die zei:

‘Mooie liedjes, maar wat hebben ze met de Bijbel te maken?’Hij was nieuwsgierig geworden naar de Bijbel, en dat vond ik mooi. Maar dat is de

verdienste van het boek zelf en niet van mij.”

PKG-profiel van Stef Bos

PKG-profiel van Stef Bos

PKG-profiel Stef Bos

Conclusies PKG-profiel Stef Bos- Sterk besef van de levensbeschouwelijke en religieuze pluraliteit

- Relativistische houding (contingentie van het bestaan)

- Aarzelend, post-kritisch christelijk geloofsverstaan (symbolisch begrepen)

- Zal zijn persoonlijke (post-)christelijke gevoeligheid niet als beslissend naar voren schuiven.

- Samenhang met een kritische (en wantrouwige) houding ten opzichte van elk letterlijk, orthodox geloofsverstaan

- Externe geloofskritiek, gedreven door een zeer duidelijke afwijzing van de geslotenheid en intolerantie van een letterlijk geloofsverstaan

- Geloven en geloofsovergave is moeilijk, omdat iedere uitdrukking of bevestiging daarvan mogelijk verdacht of vatbaar voor geslotenheid is.

De 12 liederen… of eigenlijk 16 De 12 liederenLied van Lot: ruïnes en spokenLied van God: wat ik niet benLied van Ruth: my land is jou landLied van Lea: wat doe ik hier nogLied van Prediker: alles is luchtLied van Job: nulpuntLied van Noach: de arkLied van Maria Magdalena: zoals lichtLied van Christus en de duivel: duelLied van Jezus en Judas: de judaskusLied van de moeder: pietàLied van Petrus: vlees en bloed

Eigenlijk 16 liederen… Lied van David – te dicht bij de BijbelLied van Elia – muziek en tekst pasten niet goed bij elkaarLied van Johannes – totaal ander genre dan andere liederen Lied van Mozes

Gelaagdheid van de teksten

1. Bijbelse laag

- Bijbel opgevat als cultuurboek

2. Menselijke laag, thema: ‘Mens van vlees en bloed’ (de Bijbel in een ander licht)

3. Autobiografische of persoonlijke laag

4. Soms ook connectie met andere levensbeschouwingen (in het bijzonder het boeddhisme, het taoïsme)

Lied van Petrus, Vlees en bloedBijbel: “Hij zei: Kom! Petrus stapte uit de boot en liep over het water naar Jezus toe. Maar toen hij voelde hoe sterk de wind was, werd hij bang.”

Stef Bos: - “Mijn held”. Zelfherkenning (autobiografisch).- “Ik zal u nooit verraden” en nog uur later is dit gebeurd- Visuele voorstelling als Esau-figuur: een behaarde, onbeholpen man, met een verschrikkelijk goed hart, een mens optima forma.

- Achteraf gezien: overkoepelend lied- Allemaal mensen van vlees en bloed.

- “Neem me zoals ik ben, ik doe mijn best, maar ik maak ook kemels van fouten”.Thema: de kleinheid van de mens, ‘falen’, in de mooie zin van het woord

Lied van Petrus, vlees en bloed• Opletten voor MONO-correlatie tussen liederen en Bijbelse boodschap!• De liederen brengen ons niet automatisch bij de Bijbelse boodschap, er is

niet slechts één interpretatiewijze • De liederen zijn géén rechtstreekse vertaling van de Bijbelse teksten

Monocorrelatie wordt vermeden wanneer de leerkracht bewust is en ook leerlingen bewust maakt van het feit dat: 1. Stef Bos ‘maar’ een interpretatie geeft van de Bijbelteksten2. Stef Bos niet de enige mogelijke interpretatie geeft van de Bijbeltekst3. De Bijbeltekst zelf ‘slechts’ een interpretatie is van de Godsontmoeting.4. In bepaalde opzichten Stef Bos ook de boodschap van de Bijbel met zijn interpretatie verrijkt en verdraait tegelijk!5. Wanneer leerlingen ook zelf uitgenodigd worden om zelf de tekst interpretatief op te nemen.

Lied van Petrus, Vlees en bloed

Ik ben een man van lucht en van waterIk ben een ster Die verschijnt en verdwijntZanger van de grote gebarenDie soms een ander zou willen zijn

Ik heb mijn huis en haard verlatenWie ik liefhad nog één keer gekustDe veilige haven verlatenEn ik wist ik kom hier nooit meer terug

Want beter een oorlogDan gewapende vredeBeter op zoek gaanDan altijd gewachtBeter gevallenDan nooit gesprongenEn beter de liefde verlorenDan nooit liefgehad

Maar ik weet soms niet meerWat mijn woorden nog waard zijnWeet soms niet meer  Wat ik hier zoekIk struikel en val Ik sta op en ga verder Ik ben een mensVan vlees en bloed

[…]

En ik heb meer beloofdDan ik waar kon makenHeb getwijfeld en heb somsMijn dromen verradenEen vriend laten vallenMezelf vervloektWant ik ben een mensIk ben een mensVan vlees en van bloed

Lied van Petrus, vlees en bloed- Petrus kijkt terug op het leven dat hij achter gelaten heeft om Jezus te volgen.

- Petrus ervaart zijn eigen falen omdat hij Jezus heeft verraden(“mijn dromen verraden/een vriend laten vallen”).

- Het leiderschap van de kerk, Petrus als rots van de Kerk (Joh 21,17), ontbreekt in het lied Beeld van de falende Petrus

Þ Verrijking?Þ Verdraaiing?

Het lied daagt het te mooie beeld uit van het heiligenleven van Petrus die de Katholieke Kerk later zou erkennen als de eerste stedehouder van Christus.

Rubens, Jezus schenkt Petrus de sleutels

Verdere reflectie… Lied van Simon?

Nummers voor jongeren

“Het lied van Simon”?

De namen van Simon en Petrus zijn verwisselbaar in de evangelies. Simons naamwisseling in Petrus kan aantonen dat Petrus heel erg de man was waarvoor Simon hard moest vechten om deze te zijn, niet altijd met succes.

Simon, die de feilbare man ‘van vlees en bloed’ was, worstelde zijn hele leven om de naam Petrus waard te zijn die zijn Heer, en vriend, hem gegeven had.

Dr. E. Nathan

Lied van God, Wat ik niet ben Bijbel: “Ik ben die ik ben” (Exodus 3, 14)Noot: Twee verschillende versies: “In een ander licht” & “Demo”

Stef Bos: “Nu kijkt hij over mijn schouders mee”. Of je nu wel of niet gelooft doet er niet eens toe, maar als je een lied schrijft over het opperwezen kun je je er nooit gemakkelijk vanaf maken. In eerste instantie wilde ik die buiten beschouwing laten, er geen lied over maken. Maar op een nacht lag ik op bed en schoot de zin door mijn hoofd, bijna van boven gegeven: “Er is te veel van mij gemaakt dat ik helemaal niet ben”. Dat is de kernzin en toen wist ik eigenlijk al dat de rest er was, want als je kern hebt – en dan wordt liedjes schrijven ook een ambacht – moet je proberen daarrond te bouwen zodat het spannend blijft.

Ik dacht ook: God is eigenlijk een beroemdheid waarvan iedereen een beeld heeft, maar niemand weet nog hoe menselijk hij is. […] Wanneer wij als mensen de pretentie hebben om (een) God uit te leggen, gaat het eigenlijk meer over ons dan over de godheid.

Lied van God, Wat ik niet ben Nu ik terugkijk op mijn levenMet nog een eeuwigheid te gaanEn ik zie wat voor ellendeZich heeft voltrokken in mijn naam Verlang ik terug naar het beginToen ik door niemand werd herkendWant er wordt veel van mij gemaaktWat ik helemaal niet ben…

Als ik alles moet gelovenWat er van mij wordt gezegdBen ik heiliger dan heiligEn slechter dan slechtIk ben een speelbalIn de verbeelding van de mensZe maken iets van mijWat ik meestal niet ben…

Ik ben de liefde wordt gezegd

Gewapend tot de tandenDe pispaal voor de eenDe richtlijn voor de anderIk voel me eenzaam en onzichtbaarAl ben ik ook bekendEr is teveel van mij gemaaktWat ik helemaal niet benIk zal u zeggen wie ik ben

Ik ben de wolken en de windHet vuur dat eeuwig brandtIk ben de stroming De zeeIk ben het grenzeloze landOnvoorspelbaarIk ben niet wat je denktEr is teveel van mij gemaaktWat ik helemaal niet ben

Lied van God, Wat ik niet ben Thema: Godsbeelden (God volgens Stef Bos), misbruik van God, God in verschillende religies, Godsconcepten, negatieve theologie,…

Enerzijds: wees voorzichtig als je God in de mond neemt…Anderzijds: valt zelf ten prooi aan deze arrogantie… => natuurbeelden, metafoor voor krachtige geestwerking (= Bijbelse beelden)

Genre: blues, humor, mee te neuriën,… => mogelijkheid tot toevoegen van strofes

Autobiografisch: eigen ervaringen met bekend zijn en toch niet gekend zijn

Stigmatisering

 

Lied van Prediker, Alles is lucht Bijbel: “Voor alles wat er gebeurt, is er een uur, een tijd voor alles wat er is onder de hemel.” (Prediker 3,1)

Thema: zin van het leven, vergankelijkheid, de tijd

- De wereld door de bril van Prediker - De auteur houdt de lezer de spiegel van zijn/haar menselijkheid voor door aldoor te wijzen:(1) op de beperktheden van het mens-zijn maar tegelijkertijd geeft hij aan (2) dat het leven van de mens ‘onder de zon’ heel wat mogelijkheden tot genieten biedt.

- Essentie van het boek als volgt samengevat in het lied: “alles verandert voortdurend en kan altijd vanuit meerdere perspectieven bekeken worden, en daarom leent de wereld zich niet tot grote woorden over ‘waarheid’.” Kort gezegd: “alles is lucht”.

Lied van Prediker, Alles is lucht- Selectief gebruik van Prediker: inleiding + gedicht van de tijd- Géén van de talloze wijsheidsinstructies en spreuken in het lied=> Verband met het Taoïsme: tegenstellingen

1. Leerlingen de liedtekst te laten vergelijken met de betreffende passages uit de Bijbel:

Er is een tijd van verliezenEr is een tijd van vertrouwenEr is een tijd van verlangenEr is een tijd van vergetenEr is een tijd van vergevenEr is een tijd voor allesEn alles is lucht

 

Lied van Prediker, Alles is luchtOok nieuwe elementen in het lied (Tao; Fernando Pessoa)Vbn.

Er zijn altijd twee kantenWare woorden zijn niet mooiMooie woorden zijn niet waar

Groei naar het lichtEn klim langs de stralen naar de hemel omhoog

2. Aspect van mogelijkheden tot genieten, blijft onderbelicht in het liedOok één of meerdere passages uit het boek zelf lezen ter aanvulling op het lied

Vbn. de verwerping van het leven na de dood die resulteert in een oproep om de dag te plukken (Pr 9,1-10), of de uitdrukkelijke aanmaning om te genieten van een leven waarin er meer dan voldoende donkere dagen zullen zijn (Pr 11,7-10)

 

Lied van Maria Magdalena, Zoals LichtBijbel: “Houd me niet vast, zei Jezus, ik ben nog niet opgestegen naar de Vader.”

Thema: Verlies van een geliefde, onsterfelijke liefde

Stef Bos:- Liefdeslied, voorbij het fysieke of de erotiek.

- Dat iemand iets wezenlijk in jouw leven heeft betekend.

- Relatie interesseert mij eigenlijk niet, want dat is een platter niveau.

- Bij Christus haar waarde teruggevonden.

- Grondlegging van liefde: dat je elkaar niet alleen respecteert, maar ook iets toevoegt aan elkaar. Als je dat in een verhouding kunt bereiken, dan praat je over liefde.

Lied van Maria Magdalena, Zoals Licht- Ontmoeting van Jezus en Maria Magdalena- Jezus roept Maria en zij geeft te kennen dat zij hem herkent- Jezus zegt tegen Maria: “Raak Me niet aan (“Noli me tangere”), want ik ben nog niet opgestegen naar de Vader” (Johannes 20,17).

- Liefdeslied” van Maria in zes strofen, geadresseerd aan Jezus. Jezus door de ogen van Maria Magdalena, de vrouw die hem beminde.

Þ In de eerste drie strofen geen verwijzing naar Bijbelse teksten.

Þ Interview: “Maria Magdalena heeft bij Jezus haar waarde teruggevonden”. Vooronderstelling: Maria als prostituee voor haar ontmoeting met Jezus?

Vierde strofe: “En nu kijk ik om, de sporen vervagen, maar onzichtbare armen houden mij nog vast”.

=> omgekeerde van Johannes 20,17 waar Jezus aan Maria Magdalena verbiedt hem vast te houden.In de volgende zin in de vierde strofe verschuift het perspectief iets meer in de richting van Johannes 20,17: “Het wordt tijd om jou los te laten”.

Lied van Maria Magdalena, Zoals Licht

Jij viel zoals lichtIn mijn leven naar binnenDe zon door de ramenAan het begin van de dagJe zei het wordt tijd om opnieuw te beginnen We leven alleen nog Recht uit het hart

Jij was altijd verwonderdMet open armenJij liet mij zienDat samen bestaatJij hebt je dromenNooit verradenJij hebt de wereldDe liefde verklaard

De hemel brak openDe ruimte werd groterIk voelde me vrij En ik wist niet waaromJij hebt de liefdeNooit verloren Maar jij vloog te hoogTe dichtbij de zon

En nu kijk ik omDe sporen vervagenMaar onzichtbare armenHouden mij nog vastHet wordt tijd om jouLos te latenSluit je ogen enSlaap zacht

Ik heb niemand gekendDie mij zo heeft ontwapendIk heb niemand gekendDie mij zo heeft verwondIk heb mezelf In jou achtergelatenMaar het was goedDat jij bestond

Lied van Maria Magdalena, Zoals Licht- Liefdeslied: uitdrukking dat liefde tussen twee mensen betekent dat mensen wezenlijk

iets voor elkaar betekenen, dat er wezenlijk iets aan de koers van hun leven verandert in de ontmoeting met elkaar.

Deze doelstelling van Stef Bos is op een krachtige wijze gerealiseerd in het lied.

- Weinig verband met Johannes 20,11-18, ondanks de allusie op het vasthouden.

- De openheid naar de toekomst, naar het leven na de dood (cf. Johannes) wordt in de tekst van Stef Bos gereduceerd tot een vage herinnering (“de sporen vervagen”) aan en een grote waardering van wie Jezus was.

- In het Johanneïsche verhaal richt Jezus door de befaamde woorden “Raak Mij niet aan” (of Houd Mij niet vast) de aandacht van zich weg tot God, zijn Vader. “Ik stijg op naar mijn Vader en jullie Vader, naar mijn God en jullie God” (20,17). Door zijn dood, verrijzenis en hemelvaart opent Jezus de toegang tot zijn God en Vader voor iedereen. In het hedendaagse lied van Stef Bos is God de grote afwezige.

Lied van Christus en de Duivel, DuelThema: het kwaad, duivel, diabolisering,…

Uitgangspunt van het lied, bijbelvers: “Daarna werd Jezus door de Geest meegevoerd naar de woestijn om door de duivel te worden beproefd”.

- Standpunt van Jezus, of beter, Christus (!), - Daagt de duivel uit voor een duel. - Muziek suggereert een fysiek schermen

Kille sfeerschepping in het begin van het lied:(het is nacht, koud, de noorderwind waait) en de duivel heeft een (vaag) gezicht gekregen (marmerbleek met stalen holle ogen) dat beschreven wordt als ‘onzichtbaar in het donker’, wat erop wijst dat de duivel de mens kan verrassen.

Plots wordt ook de kwetsbaarheid van Jezus duidelijk: de duivel heeft hem slag na slag verslagen, maar niet definitief, niet volledig. Jezus vraagt om een ultieme confrontatie. Jezus kent de sterkte van de duivel: oorlog, dood en tijd en het risico dat hij alles kwijt raakt. Het is jij of ik.

Gustave Doré, De verzoeking van Jezus door de duivel

Lied van Christus en de Duivel, DuelMaar dan komt in de laatste strofe de grote wende, een echte verrassing, de climax: Misschien ben jij een deel van mijDe keerzij van het lichtMaar laat je zienKom uit het donkerEn toonJouw marmerbleek gezicht

- De duivel is geen persoon, maar de ommezijde van het licht.- Het kwaad is geen uitwendig iets, het is een deel van ieder van ons.

- Het ego, de verleiding van ijdelheid, etc. - Muziek: verleiding tot succes

- Het kwaad is daarmee géén eigenschap van bepaalde wezens, maar verbonden aan ons mens-zijn zelf, een permanente uitdaging aan elk van ons gesteld, ook aan Jezus.

Lied van Christus en de Duivel, DuelStef Bos bedoelde met dit lied goed en kwaad precies niet tegenover elkaar te plaatsen als twee tegenstrijdige krachten.

Hij zegt hierover het volgende: “Ik vind het heel gevaarlijk om iemand als Adolf Hitler te diaboliseren en daar een duivel van te maken, want het was ook een mens. We moeten juist zo’n figuur leren verstaan en kijken waarom het zo’n waanzinnige geworden is en hem niet dadelijk afschrijven als duivels, want dan komt de duivel pas naar boven als mensen denken dat hij aan hun kant zit”.

Stef Bos over Christus en het boeddhismeLied van Maria Magdalena: “ik wilde via haar ogen de verlichte kant van Christus laten zien. Zijn boeddhistische levensvisie die altijd terugkomt op de liefde als drijvende kracht.”

Lied van Christus en de Duivel: “De persoon van Christus zie ik als een Sidharta, iemand die het morele niemandsland durft binnen te gaan… zichzelf ziet als de poort naar een bewustzijn dat verder gaat dan de banaliteit van het ego.

Waarom vergelijk je in het boekje bij de CD de levenswijze van Christus met het boeddhisme?

Stef Bos: Omdat Christus in dezelfde lijn als Bhoedda kijkt naar de wereld… Met liefde. Verder zijn er natuurlijk veel overeenkomsten in de levensfilosofie… wat gij niet wilt dat u geschied doe dat ook de ander niet, onderdrukking van begeerte, et cetera.

Cf. De Bijbel cultureel

Lied van Lea, Wat doe ik hier nogStef Bos: Idee lied van Jacob (aartsvader van Israël)- Herlezen verhaal hoe hij zijn broer belazert en

zijn vader belazert - => Heilsgeschiedenis start met leugens- Bij zijn oom wil hij Rachel wil hebben en wordt hij

zelf door zijn oom belazerd als hij Lea, de oudste lelijke dochter, krijgt

=> Recht moest geschieden? - Je zult Lea maar zijn. Sympathie voor Lea.

Thema: uithuwelijken, bedrog, vreemdgaan, relaties,… Idee rond gearrangeerde huwelijken of een situatie waarbij je denkt dat je voor de maatschappij bij deze vrouw of man moet blijven, maar dat je jezelf totaal ondergraaft.

Moeilijkheden Bijbelteksten

Lied van Lea, Wat doe ik hier nogBijbel: “Lea’s ogen hadden geen glans maar Rachel was mooi en aantrekkelijk” (Genesis 29,17)

- Geen “sterke vrouw”- ongewenste echtgenote in een ‘gearrangeerd’ huwelijk.“Vanaf de eerste dag heb jij je rug gekeerd”.

- jaren “leven ze langs elkaar, al lijkt het ook van buitenaf dat ze nog samengaan”: zes zonen kunnen geen liefde opwekken.

- Vraag van Lea in het lied van Stef Bos: Wat doe ik hier nog?: “er is hier niets meer, maar we blijven bij elkaar”. “Ik moet hier weg. Ik moet gaan”,

- Maar Lea is gebleven,… tot het einde, tot de volgende zoon, tot een zevende kind, de dochter die later verkracht wordt…

- Waarom bleef ze? Om de lieve vrede, of om de kinderen, of om ik weet niet watde anderen er van vinden, of om de angst om te verliezen, maar niet om de liefde

- Lea’s onpeilbare verdriet of gelaten berusting? Menselijk verhaal

Lied van Job, Nulpunt

Bijbel: “Op een dag kwamen de hemelbewoners hun opwachting maken bij de Heer, ook Satan bevond zich onder hen.” (Job 2,1)- Stef Bos: “Ieder mens beleeft momenten waarop - de wereld lijkt in te storten, waarop je alles verliest. Toch blijken dat achteraf de meest louterende ogenblikken te zijn als je erdoorheen komt. Daarna leer je het leven beter kennen.”

- Baseert zich niet op filosofische dialogen tussen Job en zijn vrienden die het grootste deel van het boek uitmaken,

- Baseert zich op het inleidende deel van het boek, waarin Job alles verliest en alleen achterblijft.

- We horen in het lied een Job aan het woord die alles is verloren

- Muziek: strijkers en een trombone en in de trombone zit Job

Lied van Job, NulpuntNu ik alles heb verlorenEn de stilte mij verwachtEn ik mijzelf heb teruggevondenDaar waar ik dacht dat ik niet was

Nu ik alles los moet latenEn het donker mij omarmdAlle grond is weggeslagenMoe gevochten en gestrand

Sta ik in de open vlakteWeet niet wat nog te gelovenEn ik heb niets meer te verliezen    Dus ik geef me beter over

…

Nu ik zie hoe op het nulpunt

Ik door de leegte wordt geredEn verbaasd ben hoeveel liefdeZich altijd weer naar buiten vecht

Lied van Job, Nulpunt

Autobiografisch element: - Moeder: “Als je bij het zwemmen in een draaikolk terechtkomt, moet je je niet verzetten maar je overgeven en dan kom je er in het diepste punt vanzelf weer uit.” - Dit beeld komt ook in zijn lied terug

Het nulpunt, de leegte: = plek waar alles alleen maar beter kan worden= hoopvolle boodschap, = overgeven aan wat je overstijgt.

Hoe anders klinkt de Job van het Bijbelboek! Job vervloekt de dag waarop hij is geboren, en gaat vervolgens flink tekeer tegen de vrienden. Job houdt zijn onschuld staande en deinst er zelfs niet voor terug God zelf voor het gerecht te dagen.

Lied van Job, Nulpunt

Zoals een bekend exegeet ooit zei: “In het boek Job is God zelf problematisch geworden.”

Godbeeld: Stef Bos ziet God niet als iemand die aan de knoppen van de werkelijkheid zit en aan ieder zijn eigen loon geeft,straf of zegen.Wat Stef Bos echter tegelijk wel mist, is een God tot wie je je kan richten.

Het verschil in taal: Bijbelse Job: gered door een goddelijke stem in een stormwind Job van Stef Bos: “door de leegte is gered”. Je mag gerust God lezen, ook al is het niet vermeld, zegt de zanger in een interview.

Bijbelse Job: nieuwe inzicht komt voort uit een ontmoeting met een AnderJob van Stef Bos: “nu ik mezelf heb teruggevonden daar waar ik dacht dat ik niet was”.

Lied van Lot, Ruïnes en spoken Bijbelcitaat: Vlucht, uw leven is in gevaar! Kijk niet om en sta nergens in de vallei stil. Vlucht de bergen in, anders komt u om. (Gen 19,17)

Idee Stef Bos: nummer over de vrouw van Lot die verandert in een zoutpilaar Technisch gegeven: iedereen zal al raden als het lied start over de vrouw van Lot dat ze zal stilstaan op het einde van het liedje.

Nieuwe focus: Lot zal zelf ook de behoefte gehad hebben om achterom te kijken. Thema: achterlaten, loslaten opnieuw beginnen; loslaten om met God op weg te gaan

Autobiografisch element: soms moet je dingen in het leven achter je laten.

Lied van Lot, Ruïnes en spoken Lot: gedwongen afscheid vertrouwde Vertrek uit Ur samen met AbrahamVertrek uit KanaänSodom en Gomorra

Bijbel: aandacht op vrouw van Lot (zonder naam)

Þ Etiologische bedoeling: zoutzuilen Dode zee

Stef Bos: ander perspectief, niet vrouw van Lot, maar Lot zelf

Gevoelens van Lot gevangen tussen verleden en toekomst, veilige haven en onbekende

Grens tussen verleden en toekomst: omkijken kan verworden tot stilstaan

Lied van Lot, Ruïnes en spoken Bijbelcitaat: Vlucht, uw leven is in gevaar! Kijk niet om en sta nergens in de vallei stil. Vlucht de bergen in, anders komt u om. (Gen 19,17)

Idee Stef Bos: nummer over de vrouw van Lot die verandert in een zoutpilaar Technisch gegeven: iedereen zal al raden als het lied start over de vrouw van Lot dat ze zal stilstaan op het einde van het liedje.

Nieuwe focus: Lot zal zelf ook de behoefte gehad hebben om achterom te kijken. Thema: achterlaten, loslaten opnieuw beginnen; loslaten om met God op weg te gaan

Autobiografisch element: soms moet je dingen in het leven achter je laten.

Lied van Lot, Ruïnes van spokenVrouw wordt zoutpilaarEn je mag niet omkijken, je moet loslaten…

Sterke metafoor

Hermeneutiek met Bijbelse tekst

Persoonlijke ervaringen van loslaten, niet mogen omkijken, verder gaan…

Enerzijds oorspronkelijke context: ondergang Sodom en Gomorra Anderzijds kijken vanuit perspectief BijbelfigurenNieuw perspectief: Lot loopt ACHTER zijn vrouw en ziet haar veranderen in zout en mag niet meer omkijken

Existentieel: Doorleven van de liedtekst in het licht van het Bijbelse verhaal

Werken met liedtekst gaat dieper dan louter creëren van sfeer!

Gesneuvelde nummersLied van David, waar is de muziek

- Een van de eerste liederen - Twijfelgeval- Afgevallen voor de CD omdat de tekst te ‘Bijbels’ was- Te weinig herkenning los van de Bijbel - Heropgenomen voor de DVD en de tour doorheen België en Nederland- Autobiografisch aspect: de droom die stuk gaat door succes, carrière

Bijbels beeld- Complex personage- Van eenvoudige herdersjongen tot koning- Bekende passage David en Goliath: overwinning met 1 slinger en steen- Uitverkoren koning, maar ook foute keuzes- Passioneel: vrouw van Uria, Batseba => frontlinie- Profeet Nathan: parabel rijke die arme bezit afneemt- “Een man des doos is de man die dat heeft gedaan”- Viermaal verlies zoon, misdaden viervoudig betaald

Gesneuvelde nummers … 13, 14, 15Stef Bos:David als oude koning, mijmerend over vroegerTerugdenkend aan grote idealenAlles begon veelbelovendVerkeerde weg ingeslagen Koning die dankbaarheid en berouw voelt Vierde couplet: spijt van zijn daden

Ik werd gezalfd en uitverkorenMaar ik verloor waarom het gaatVerloor mijzelf, verloor mijn dromen Verloor diegene die ik wasEn alles wat ik heb verradenHoudt mij nu wakker in de nacht

Gesneuvelde nummers

Lied van Johannes, De openbaring

- Afgevallen, want te complex

- Theremin, elektronisch muziekinstrumentEerste versie door Léon Théremin in1919Bekend gebruik: intro Midsomer Murders (http://www.youtube.com/watch?v=YTZK9FNgK74&playnext=1&list=PLDEE705B0C71AE38A&index=10) Minimale hoorbaar: bijzonder expressief

Lied van Elia, recht door zee

- Favoriete nummer van Stef Bos- Genre zoals het lied ‘Wodka’- Afgevallen omdat het lied niet werkte met het orkest

Didactische suggestie

De Bijbel creatief

Kies zelf één Bijbelfiguur of –verhaal (vertrek vanuit een centraal Bijbelcitaat als kerngedachte) en vertolk het in een kunstvorm: een liedtekst, een poëzietekst, een haiku, een schilderwerk…

Þ Hermeneutiek: zelf interpreteren, in dialoog treden met de Bijbel

Impuls met Stef Bos

Met Stef Bos naar de godsdienstles?

Lied van LotLied van GodLied van RuthLied van LeaLied van PredikerLied van JobLied van NoachLied van MagdalenaLied van de duivel Lied van JudasLied van de moederLied van PetrusLied van DavidLied van JohannesLied van Elia

door Ellen De BoeckPraktijklector Faculteit Godgeleerdheid

K.U.Leuven